ماهنامه راز شقایق شماره 46

صفحه 1 ‫ماهنامه فرهنگی و هنری‬ ‫(خبری‪ ،‬تحلیلی‪ ،‬پژوهشی‪ ،‬اموزشی)‬ ‫سال پنجم‪ ،‬شماره ‪ ،46‬دی ماه ‪1398‬‬ ‫شماره مجوز ‪75583:‬‬ ‫مدیر روابط عمومی‬ ‫علی اسدابادی (کرمانشاهی)‬ ‫دبیر سرویس هنری‬ ‫دبیر سرویس فرهنگی‬ ‫سرویس عکس‬ ‫فوادمحمدهاشم‬ ‫پروانه فیروزی‬ ‫میالد محمدهاشم‬ ‫صاحب امتیاز و مدیر مسئول‬ ‫دکتر علیرضا مفتخری مظاهری‬ ‫سردبیر‬ ‫فاطمه عبدالمحمدی‬ ‫مدیر اجرایی‬ ‫ستاره کوشا‬ ‫طراح و گرافیست‬ ‫حسین شیردل‬ ‫همکاران این شماره‪:‬‬ ‫ســمیه عبدالمحمــدی‪ -‬کبری تبریزیــان‪ -‬کریـــم فیروزی‪ -‬شــایلین مظاهری‪ -‬جعفرمحمدهاشم‪-‬سحر پورحســینی‪ -‬ابـــولفضل فیاض مرند ‪ -‬سمیه قاســمعلی‪ -‬امیــد عزیــزی ‪ -‬محمدرضارســتگار‪ -‬حســین قاســمی‪ -‬ســید امیــر رســتگار‪-‬‬ ‫خلیل مــدادی‪ -‬افشــین اســدزاده‪ -‬زهــرا کالتــه عربــی‪ -‬تحریریــه پایــگاه خبــری شــاینا‪ -‬تحریریــه هفتــه نامــه نســل انقــاب‪ -‬تحریریــه اخبــار اصنــاف‪ -‬هفتــه نامــه مدرن‪-‬دنیــای بچــه هــا‬ ‫سخن مدیرمسئول‬ ‫فهرست مطالب‬ ‫ســرزمین کهــن افغانســتان در ایــن چهــار دهــه بــه‬ ‫انــدازه ای بــا جنــگ‪ ،‬مصیبــت و ناامنــی همــراه بــوده‬ ‫اســت کــه دیگــر کمتــر کســی ریشــه فرهنگــی دیریــن‬ ‫ایــن ســرزمین را بــه یــاد دارد‪ .‬افغانســتان را نــه فقــط‬ ‫بــا مصیبت هــای وارد بــر مــردم ان بلکــه بایــد در‬ ‫قدمــت و تاریــخ پرفــراز و نشــیب و مــردم نــوع دوســت‪،‬‬ ‫ســختکوش و خونگــرم ان شــناخت‪.‬‬ ‫شــناخت و ارتبــاط مــا مــردم ایــران از همســایگان‬ ‫افغــان‪ ،‬بــه دلیــل مهاجــرت تعــداد زیــادی از مردمــان‬ ‫ایــن ســرزمین در طــول ســالهای جنــگ داخلــی در ایــن‬ ‫کشــور بــه ایــران‪ ،‬بیــش از دیگــر کشــورها بــوده اســت‬ ‫و بــا توجــه بــه زبــان و فرهنــگ و دیــن مشــترک‪ ،‬ایــن‬ ‫ارتبــاط بســیار راحــت تــر انجــام گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫جــدای از ارتباطــات سیاســی دو کشــور مــردم ایــران و‬ ‫افغانســتان دارای پشــتوانه فرهنگــی مشــترکی هســتند که‬ ‫اوج ان را می تــوان در عصــر تیمــوری و ظهــور هنرمنــدان‬ ‫بســیاری دانســت کــه زمینــه معمــاری و نقاشــی‬ ‫در خراســان قدیــم کــه بخــش بزرگــی از ان شــامل‬ ‫افعانســتان امــروزی اســت‪ ،‬اثــاری ارزشــمندی از خــود‬ ‫بــه یــادگار گذاشــتند‪.‬‬ ‫در ایــن شــماره از نشــریه راز شــقایق نگاهــی متفــاوت‬ ‫بــه ایــن کشــور همســایه داشــته ایم و ســعی بــر ان‬ ‫بــوده تــا بررســی نســبتا کاملــی بویــژه در موضــوع‬ ‫فرهنگــی بــه کشــور افغانســتان‪ ،‬داشــته باشــیم‪.‬‬ ‫معرفــی معمــاری و هنــر کهــن ایــن ســرزمین و یــا معرفی‬ ‫بــه هنرمنــدان معاصــر و نویســندگان برتــر و یــا تاریــخ‬ ‫ســینمای ایــن کشــور می توانــد باعــث شــکل گیــری‬ ‫برداشــت و نــگاه جدیــدی بــه خواننــده غیــر افغــان از‬ ‫ایــن کشــور گــردد‪.‬‬ ‫بــدون شــک مطالعــه تاریــخ پرفــراز و نشــیب ایــن‬ ‫ســرزمین بــرای هــر خواننــده عالقمنــدی کــه بــه حــوزه‬ ‫گردشــگری نــگاه ژرف تــری دارد‪ ،‬جــذاب ومانــا خواهــد‬ ‫بــود‪.‬‬ ‫بــا امیــد بــه اســتفاده شــما خواننــدگان عزیــز از ایــن‬ ‫شــماره نشــریه‪ ،‬در انتظــار انتقــادات و پیشــنهادات شــما‬ ‫عزیــزان از راههــای ارتباطــی نشــریه می باشــیم‪.‬‬ ‫راز شقایق را در هرجای دنیا بخوانید‬ ‫شــما می توانیــد فایــل ‪ P.D.F‬ماهنامــه راز شــقایق را کــه دارای‬ ‫اطالعــات جامع تــری دربــاره موضــوع هــر شــماره (ســفرنامه‬ ‫کشــورهای دنیــا) اســت و شــامل مباحثــی ماننــد اشــنایی بــا ســاختار‬ ‫سیاســی‪ ،‬اقتصــادی‪ ،‬فرهنگــی‪ ،‬اجتماعــی و جاذبه هــای گردشــگری‬ ‫هــر کشــور می باشــد را بــا مراجعــه بــه ســایت جــار و نصــب‬ ‫اپلیکیشــن مربوطــه‪ ،‬بــا پرداخــت مبلــغ نیــم بهــا دریافــت کنیــد‪.‬‬ ‫در ضمــن شــماره های قبلــی نشــریه نیــز از همیــن طریــق قابــل‬ ‫دریافــت می باشــد‪.‬‬ ‫‪www.jaaar.com‬‬ ‫رمزینه لینک ارشیو‬ ‫رازشقایق در سایت جار‬ ‫روابط ایران و افغانستان‬ ‫‪3‬‬ ‫نگاهی به کشور افغانستان‬ ‫‪4‬‬ ‫تاریخ کشور افغانستان‬ ‫‪6‬‬ ‫دین و مذهب‬ ‫‪8‬‬ ‫اقلیم‬ ‫‪9‬‬ ‫فرهنگ کشور افغانستان‬ ‫‪10‬‬ ‫اقتصاد‬ ‫‪12‬‬ ‫ساختار سیاسی‬ ‫‪14‬‬ ‫احمدشاه مسعود‪ ،‬شیر دره پنجشیر‬ ‫‪20‬‬ ‫نظام اموزشی‬ ‫‪22‬‬ ‫نظام بهداشت و درمان‬ ‫‪24‬‬ ‫موسیقی افغانستان‬ ‫‪26‬‬ ‫هنر قالی بافی‬ ‫‪30‬‬ ‫کابل پایتخت افغانستان‬ ‫‪32‬‬ ‫هرات دومین شهر مهم افغانستان‬ ‫‪38‬‬ ‫مناطق دیدنی افغانستان‬ ‫‪42‬‬ ‫شهرهای مهم‬ ‫‪46‬‬ ‫حیات وحش‬ ‫‪50‬‬ ‫لباسهای سنتی افغانستان‬ ‫‪54‬‬ ‫غذاهای محبوب‬ ‫‪58‬‬ ‫ورزش افغانستان‬ ‫‪56‬‬ ‫معماری افغانستان‬ ‫‪62‬‬ ‫ادبیات افغانستان‬ ‫‪66‬‬ ‫تاریخ هنر افغانستان‬ ‫‪70‬‬ ‫معرفی هنرمندان افغانستان‬ ‫‪72‬‬ ‫سینمای افغانستان‬ ‫‪74‬‬ ‫رویدادهای فرهنگی افغانستان‬ ‫‪78‬‬ ‫نشانی دفتر مرکزی‪:‬‬ ‫تهران‪ -‬خیابان شریعتی‪ -‬خیابان خواجه نصیر‪ -‬خیابان مقدم‪-‬‬ ‫کوچه کهندانی‪ -‬بن بست اول‪ -‬پالک ‪5‬‬ ‫تلفکس‪77573576 :‬‬ ‫استفاده از مطالب این نشریه با اجازه کتبی و ذکر منبع بالمانع است‪.‬‬ ‫لیتوگرافی و چاپ‪ :‬گنجینه مینیاتور‬ ‫شبکه توزیع فروش‪ :‬شرکت نشرگستر امروز ‪54081 000‬‬ صفحه 2 ‫روابط ایران و افغانستان‬ ‫ابوالفضل فیاض مرند‬ ‫کارشناس سیاسی‬ ‫اختالفــات وجنــگ هــای خانمــان ســوزداخلی‪ ،‬مــردم افغانســتان را نســبت بــه‬ ‫مجاهدیــن بــد بیــن نمــود در چنیــن موقعیتــی بــود کــه برخــی کشــورهای‬ ‫منطقــه بــا کمــک امریــکا‪ ،‬گــروه تندرویــی بــه نــام طالبــان را بــا اهــداف‬ ‫بــه ظاهــر اســامی تشــکیل دادنــد و ایــن گــروه نظامــی درســال ‪ 1994‬وارد‬ ‫افغانســتان شــدند و در ‪ 21‬نوامبــر شــهر قندهــار را بــه تصــرف خویــش در‬ ‫اوردند‪.‬طالبــان در ابتــدای ورود بــه افغانســتان بــا اســتقبال نســبتاً خوبــی‬ ‫مــردم مواجــه شــدند و بــه همیــن جهــت طالبــان بــا پیشــروی ســریعی در‬ ‫افغانســتان بخــش زیــادی از ان را تحــت حکومــت خــود در اورد ‪.‬‬ ‫روابــط افغانســتان و ایــران بــا توجــه اشــتراکاتی کــه بیــن دوملــت در فرهنــگ و‬ ‫دیــن وجــود داشــته شــکل گرفتــه و ادامــه داشــته اســت‪ .‬در ســال های قبــل از‬ ‫انقــاب اســامی ایــران روابــط نســبتاً ارامــی بیــن دو کشــور برقــرار بوده اســت‬ ‫و دو کشــور روابــط دوســتانه ای بــا یکدیگــر داشــته اند‪ .‬بــا وقــوع کودتــای ســال‬ ‫‪1352‬در افغانســتان و ســقوط ظاهــر شــاه‪ ،‬حکومــت پهلــوی گرچــه بــه ســختی‬ ‫دولــت کمونیســتی افغانســتان را بــه رســمیت شــناخت امــا روابــط خــود را تــا‬ ‫ســطح کاردار تنــزل داده بــود‪ .‬از ســویی وقــوع انقــاب اســامی در ‪ ۲۲‬بهمــن‬ ‫‪ 1357‬در ایــران‪ ،‬باعــث ضعــف روابــط بیــن دو کشــور گردیــد‪.‬‬ ‫مــردم افغانســتان دولــت جدیــد افغانســتان را کمونیســتی و کافــر می خواندنــد و‬ ‫از ســویی امــام خمینــی (ره) رهبــر ایــران انقــاب خویــش را اســامی می خوانــد‬ ‫و ایــن باعــث محبوبیــت انقــاب اســامی ایــران در افغانســتان گردیــد‪ .‬ایــران‬ ‫از اولیــن کشــورهایی بــود کــه تجــاوز بــه افغانســتان و حضــور نیروهــای نظامــی‬ ‫شــوروی را محکــوم کــرد‪.‬‬ ‫اغــاز روابــط ایــران و افغانســتان را می تــوان دقیقــا از زمانــی دانســت کــه‬ ‫افغانســتان بــه تحریــک انگلســتان از ایــران جــدا شــد و اعــام اســتقالل کــرد‪.‬‬ ‫پیــش از ایــن واقعــه افغانســتان و خراســان منطقــه ای واحــد در نظــر حاکمــان‬ ‫ایــران بودنــد و مشــترکات فرهنگــی بســیاری داشــتند‪ .‬تــاش انگلیــس بــرای‬ ‫ایجــاد یــک دولــت مســتقل در شــمال غربــی هندوســتان کــه بتوانــد مانــع بــه‬ ‫خطــر افتــادن هنــد از جانــب روســیه و ایــران باشــد‪ ،‬اصلی تریــن عامــل اســتقالل‬ ‫افغانســتان به شــمار مــی رود‪.‬‬ ‫در اوایــل شاهنشــاهی امــان اهلل ســعی بــه عمــل امــد کــه رابطــه برقــرار شــود و‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۲۰‬نماینــده افغانســتان وارد ایــران شــد و پیشــنهاد مذاکــره و روابــط‬ ‫دوســتانه را در یــک پیمانــه نامــه ارائــه داد‪ .‬در مفــاد ایــن معاهــده‪ ،‬دوســتی خوبــی‬ ‫بیــن دو دولــت تاکیــد شــده بــود‪.‬‬ ‫بعــد از اســتقالل افغانســتان از ایــران‪ ،‬بحــث اختالفــات مــرزی دو کشــور‪ ،‬جنــگ‬ ‫داخلــی و ظهــور طالبــان و القاعــده در افغانســتان از دالیــل رونــق نگرفتــن روابــط‬ ‫بیــن دو دولــت بوده اســت‪ .‬ایــن رونــد تــا زمــان حملــه امریــکا بــه افغانســتان در‬ ‫ســال ‪ ۲۰۰۱‬ادامــه داشــت‪ .‬از ان زمــان بــه بعــد بــود کــه بــا اســتقرار دولــت واحــد‬ ‫متمرکــز در افغانســتان‪ ،‬دو طــرف ســعی کردنــد مناســبات خــود را گســترش دهنــد‪.‬‬ ‫از همــان اغــاز حملــه نظامــی شــوروی بــه افغانســتان در ســال ‪ 1979‬میــادی‪،‬‬ ‫انهــا بــا مقاومــت جانانــه مــردم و مجاهــدان مســلمان افغانســتان مواجــه شــدند‬ ‫کــه باتکیــه بــر ایمــان وعقیــده خویــش و برخــورداری از کمتریــن امکانــات جنگــی‬ ‫توانســتند ده ســال بــا ابــر قــدرت جهــان بجنگنــد ودرنتیجــه اورا مفتضحانــه‬ ‫شکســت دهنــد وبــه اشــیانه اش برگرداننــد‪ .‬از ســال ‪1360‬بــه بعــد حضــور‬ ‫جمهــوری اســامی ایــران در صحنــه تحــوالت افغانســتان پررنــگ تــر شــد و بــا‬ ‫توجــه بــه ذات و اهــداف انقــاب اســامی کــه در ان حمایــت از دیگــر مســلمانان‬ ‫جهــان یکــی از ارزش هــای انقــاب اســامی تعریــف شــده اســت‪ ،‬ایــران بــه‬ ‫شــکل جــدی از مجاهدیــن افغــان علیــه نیروهــای شــوروی حمایــت می کــرد‬ ‫ضمــن اینکــه نقــش خــود را بــه عنــوان میانجیگــر بــرای پایــان جنــگ در ایــن‬ ‫کشــور فرامــوش نکــرده بــود‪.‬‬ ‫اطالعات سفارت افغانستان در ایران‬ ‫تهران عباس اباد ‪ -‬خیابان پاکستان‪ ،‬نبش کوچه چهار‪ ،‬پالک ‪2‬‬ ‫تلفن‪35951100 :‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪3‬‬ ‫دیــری نپاییــد کــه ماهیــت واقعــی ایــن گروهــک متحجــر روشــن واشــکار‬ ‫گردیــد ومــردم از انهــا متنفــر شــدند‪ .‬جمهــوری اســامی پــس از مدتــی وقتی‬ ‫چهــره حقیقــی گروهــک مذکــور اشــکار گردیــد وافــکار متحجرانــه و ضــد‬ ‫شــیعی انهــا نمایــان گشــت‪ ،‬بطــور جــدی در صحنــه تحــوالت افغانســتان‬ ‫حضوریافــت وحمایــت هــای خــود را از دولــت رســمی افغانســتان بیــش از‬ ‫پیــش افزایــش داد‪.‬‬ ‫بعــد از حملــه طالبــان بــه کنســولگری ایــران در مــزار شــریف و بــه شــهادت‬ ‫رســاندن دیپلمــات هــا وخبرنــگار ایــران تیرگــی روابــط ایــران وطالبــان‬ ‫بــه اوج خــود رســید بحــدی احتمــال حملــه ایــران بــه افغانســتان ودخالــت‬ ‫مســتقیم نظامــی دور از انتظارنبــود امــا ایــن اتفــاق نیافتــاد‪.‬‬ ‫ایــران در مــدت ‪ 5‬ســال ســلطه طالبــان هرگــز انهــارا برســمیت نشــناخت چرا‬ ‫کــه حمایــت از طالبــان بااهــداف ومنافــع مــادی ومعنــوی ایــران ســازگاری‬ ‫نداشــت بــرای اینکــه ایــران حــدود ‪950‬کیلومترمــرز مشــترک باافغانســتان‬ ‫دارد وهرگونــه ناامنــی وهــرج ومــرج در افغانســتان مــی توانــد تاثیــر نامطلوبــی‬ ‫بــر امنیــت ایــران بگــذارد‪.‬‬ ‫جمهــوری اســامی در ایــن دوره همــواره حمایــت هــای مــادی ومعنــوی‬ ‫خویــش را متوجــه دولــت رســمی افغانســتان وجبهــه متحــد کــرد تــا انهــا‬ ‫بتواننــد گروهــک متحجــر وضدشــیعی را شکســت داده واز صحنــه افغانســتان‬ ‫خــارج کننــد‪.‬‬ ‫بعــد از ســقوط طالبــان بــا حملــه و اشــغال نظامــی امریــکا در ســال ‪2001‬‬ ‫حامــد کــرزای بعنــوان رئیــس جمهــور دولــت انتقالــی افغانســتان انتخــاب‬ ‫شــد‪.‬‬ ‫جمهــوری اســامی هرچنــد بــا اشــغال و حملــه نظامــی امریــکا بــه افغانســتان‬ ‫مخالــف بــود امــا در ایــن دوره ســعی داشــته اســت علــی رغــم اینکــه کــرزای‬ ‫را عامــل امریــکا میدانســته روابــط خوبــی بــا کشــور همســایه داشــته باشــد و‬ ‫در دوره بازســازی نیــز در ایــن کشــور ســهم زیــادی داشــت‪.‬‬ ‫در طــول ایــن ســالها دو مســاله قاچــاق مــواد مخــدر و مهاجــران افغــان‬ ‫روی روابــط دو کشــور همــواره تاثیــر گــذار بــوده اســت‪ .‬یکــی از معضــات‬ ‫و مشــکالت ایــران مبــارزه بــا قاچــاق مــواد مخــدر در مرزهــای افغانســتان‬ ‫بــوده کــه بعــد طالبــان هنــوز هــم ادامــه دارد‪.‬‬ ‫مســاله مهاجــران نیــز بــا توجــه بــه حضــور بســیار زیــاد و امــار بــاالی ورود‬ ‫ان هــا در طــول ســالهای طوالنــی جنــگ در ایــران از دیگــر مســائلی بــود کــه‬ ‫در روابــط دو کشــور تاثیــر گــذار بــود‪.‬‬ ‫بــه طــور کلــی بایــد گفــت ایــران بــا توجــه بــه تــاش دیگــر کشــورها بــرای‬ ‫تاثیرگــذاری بیــن دو کشــور همــواره از مهمتریــن کشــورهای منطقــه بــرای‬ ‫افغانســتان بــوده و دو کشــور روابــط نزدیکــی در زمنیــه فرهنگــی اقتصــادی و‬ ‫سیاســی داشــته انــد‪.‬‬ صفحه 3 ‫محسن علی گلتبار‬ ‫مدرس دانشگاه‬ ‫افغانستان‬ ‫افغانســتان بــا نــام رســمی جمهــوری اســامی افغانســتان کشــور محصــور‬ ‫در خشــکی در اســیای جنوبــی اســت‪ .‬ایــن کشــور حدفاصــل اســیای‬ ‫میانــه‪ ،‬اســیای غربــی و خاورمیانــه و پایتخــت ان کابــل اســت‪ .‬همســایگان‬ ‫افغانســتان‪ ،‬ایــران در غــرب‪ ،‬پاکســتان در جنــوب و شــرق‪ ،‬تاجیکســتان و‬ ‫ازبکســتان و ترکمنســتان در شــمال و چیــن در شــمال شــرقی هســتند‪.‬‬ ‫افغانســتان دارای ‪ ۶۵۲.۸۶۴‬کیلومتــر مربــع مســاحت چه ـل و یکمیــن کشــور‬ ‫وســیع دنیــا اســت و جمعیــت ان در ســال ‪ ۱۳۹۷‬بیــش از ‪ ۳۶‬میلیــون نفــر‬ ‫بــوده کــه ان را در رتبــه ســی و نهــم پرجمعیت تریــن کشــورهای دنیــا قــرار‬ ‫می دهــد‪.‬‬ ‫ایــن کشــور در محــل ژئواســتراتژیکی مهمــی قرارگرفتــه کــه اســیای شــرقی‪،‬‬ ‫اســیای جنوبــی‪ ،‬اســیای غربــی و اســیای میانــه را بــه هــم وصــل می کنــد‪.‬‬ ‫از روزگار باســتان‪ ،‬ایــن ســرزمین شــاهد فتوحــات نظامــی بســیاری از جملــه‬ ‫توســط اســکندر‪ ،‬شاهنشــاهی موریــا‪ ،‬مســلمان عــرب‪ ،‬چنگیزخــان و دیگــران‬ ‫بوده اســت‪ .‬همچنیــن محــل پاگیــری امپراتوری هــای متعــددی از جملــه‬ ‫دولــت یونانــی بلــخ‪ ،‬شاهنشــاهی کوشــان‪ ،‬ارغــون شــاهان‪ ،‬هپتالیــان‪ ،‬ژنبیــل‬ ‫(یــا زُنبیــل یــا کابل شــاهان)‪ ،‬ســامانیان‪ ،‬صفاریــان‪ ،‬غزنویــان‪ ،‬غوریــان‪،‬‬ ‫تیموریــان و پادشــاهی درانــی بوده اســت‪.‬‬ ‫جغرافیا‬ ‫افغانســتان کشــوری محصــور در خشــکی و کوهســتانی اســت کــه بیــن اســیای‬ ‫جنوبــی و اســیای میانــه در طــول جغرافیایــی ‪ ۶۰‬تــا ‪ ۷۵‬درجــه شــرقی و عــرض‬ ‫‪ ۲۹‬تــا ‪ ۳۸‬درجــه شــمالی قــرار گرفته اســت‪ .‬بلندتریــن نقطــه کشــور قلــه‬ ‫نوشــاخ بــه بلنــدای ‪ ۷٬۴۸۵‬متــر ارتفــاع از ســطح دریــا در شــمال شــرقی کشــور‬ ‫در مــرز تاجیکســتان اســت‪.‬‬ ‫افغانســتان از نظــر جغرافیایــی بــه ســه منطقــه متمایــز از یکدیگــر تقســیم‬ ‫می شــود؛ دشـت های شــمالی کشــور کــه ناحیـه ای عمدتـاً زراعــی اســت‪ .‬فــات‬ ‫جنــوب غربــی کــه بیشــتر چش ـم اندازی بیابانــی و نیمه خشــک دارد و ارتفاعــات‬ ‫مرکــزی از جملــه رشــته کوه هندوکــش کــه ایــن دو را از هــم جــدا می کنــد‬ ‫افغانســتان اقلیــم قــاره ای مرطــوب (تابســتان گــرم و زمســتان ســرد) دارد‪.‬‬ ‫زمســتان های ارتفاعــات مرکــزی و شــمال شــرقی افغانســتان بســیار ســرد‬ ‫و خشــن اســت‪ .‬به طوری کــه میانگیــن دمــا در دی مــاه بــه زیــر ‪ ۱۵‬درجــه‬ ‫سلســیوس زیــر صفــر می رســد‪ .‬از ســوی دیگــر مناطــق کم ارتفــاع جنــوب‬ ‫غربــی (حوضــه سیســتان)‪ ،‬منطقــه جالل ابــاد در شــرق و دش ـت های ترکســتان‬ ‫در کنــار رود امودریــا در شــمال‪ ،‬تابســتان هایی گــرم دارنــد و میانگیــن دمــای‬ ‫ان هــا در تیرمــاه بــه بیــش از ‪ ۳۵‬درجــه می رســد‪.‬‬ ‫کوهســتان هندوکــش در شــمال شــرق افغانســتان منطقــه ای فعــال از نظــر‬ ‫زمین شــناختی اســت و بســیار زمین لــرزه خیــز اســت کــه گاهــی بــه رانــش‬ ‫زمیــن و ریــزش بهمــن نیــز منجــر می شــود‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۹۸‬زلزلــه ای در ایــن منطقــه جــان ‪ ۶‬هــزار نفــر را گرفــت‪ .‬چهــار‬ ‫ســال بعــد ‪ ۱۵۰‬نفــر در زلزلــه دیگــری در هندوکــش کشــته شــدند و در ســال‬ ‫‪ ۲۰۱۰‬زلزلــه دیگــری جــان ‪ ۱۱‬افغــان را گرفتــه و ‪ ۲‬هــزار خانــه را تخریــب‬ ‫کــرد‪ .‬در ســال ‪ ۲۰۱۴‬نیــز رانــش زمیــن در بدخشــان چندیــن هــزار کشــته بــر‬ ‫جــای گذاشــت‪.‬‬ ‫بیشــتر رودخانه هــای مهــم افغانســتان از ارتفاعــات مرکــزی کشــور سرچشــمه‬ ‫گرفتــه و بــه دریاچه هــای کوچــک داخلــی ریختــه یــا در شــنزارهای بیابانــی‬ ‫فرومی رونــد‪ .‬امودریــا‪ ،‬هیرمنــد‪ ،‬کابــل و هــری رود مهم تریــن حوضه هــای ابــی‬ ‫کشــور را تشــکیل می دهنــد‪.‬‬ ‫امودریــا کــه ‪ ۲۵۴۰‬کیلومتــر طــول دارد و از یخچال هــای پامیــر سرچشــمه‬ ‫می گیــرد و حــدود ‪ ۲۴۱‬هــزار کیلومتــر مربــع از خــاک افغانســتان را ابیــاری‬ ‫می کنــد‪ .‬حــدود هــزار کیلومتــر از ایــن رود مــرز بیــن افغانســتان و جمهوری هــای‬ ‫تاجیکســتان و ازبکســتان اســت‪ .‬امودریــا از جایــی کــه رود کوکچــه در غــرب‬ ‫شــهر فیض ابــاد بــه ان می ریــزد قابــل کشــتیرانی می شــود‪.‬‬ ‫رودهای ارغنداب و ترناک موازی با یکدیگر از شهر قندهار می گذرند‬ ‫حوضــه ابــی شــمال غــرب کشــور وابســته بــه هــری رود اســت کــه از دامنــه‬ ‫غربــی کــوه بابــا سرچشــمه می گیــرد‪ .‬ایــن رود در مســیری غربــی بــه ســوی‬ ‫هــرات امــده و زمین هــای بــارور دره عریــض هــرات را ابیــاری می کنــد و ســپس‬ ‫بــه ســمت شــمال چرخیــده و مــرز ایــران و افغانســتان تبدیــل می شــود‪ .‬ســپس‬ ‫بــه خــاک ترکمنســتان وارد شــده و در بیابــان قره قــوم ناپدیــد می شــود‪.‬‬ ‫رود هلمنــد یــا هیرمنــد رودخانــه اصلــی جنــوب غــرب افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫شــاخه اصلــی هلمنــد هــم از رشــته کوه بابــا در غــرب کابــل سرچشــمه‬ ‫گرفتــه و ‪ ۱۱۵۰‬کیلومتــر طــول دارد‪ .‬رودهــای متعــددی در طــول ایــن مســیر‬ ‫بــه هلمنــد می پیوندنــد کــه ارغنــداب مهم تریــن انهاســت‪ .‬هلمنــد ‪ ۲۵۹‬هــزار‬ ‫کیلومترمربــع از خــاک افغانســتان را ابیــاری می کنــد و بــه دریاچــه هامــون و‬ ‫دیگــر دریاچه هــای فصلــی مــرز ایــران و افغانســتان می ریــزد‪.‬‬ ‫مهمتریــن حوضــه ابخیــز شــمال شــرق ایــن کشــور بــه دریــای کابــل تعلــق دارد‬ ‫کــه از رشــته کوه پغمــان بــه ســوی شــرق م ـی رود تــا اینکــه در پاکســتان بــه‬ ‫رود اینــدوس می پیونــدد‪.‬‬ ‫هامــون صابــری دریاچــه اب شــوری کــه فقــط گاهــی اوقــات پــراب می شــود‬ ‫در جنــوب غــرب افغانســتان و ایســتاده مقــر دریاچــه اب شــور دیگــری در ‪۱۰۰‬‬ ‫کیلومتــری جنــوب غزنــی‪ ،‬دو دریاچــه مهــم افغانســتان هســتند‪ .‬در کــوه بابــا‬ ‫هــم پنــج دریاچــه کوچــک وجــود دارد کــه بــه دریاچه هــای امیــر شــهرت‬ ‫دارنــد و بــه جهــت رنگ هــای عجیبشــان شــهرت دارنــد‪ .‬رنــگ ان هــا از ســفید‬ ‫شــیری تــا ســبز تیــره متغیــر اســت و ایــن بــه دلیــل ســنگ های بســتر ایــن‬ ‫دریاچه هاســت‪.‬‬ ‫تقسیمات کشوری‬ ‫افغانســتان دارای ‪ ۳۴‬والیت (اســتان) و حدود چهارصد ولســوالی (شهرســتان)‬ ‫اســت‪ .‬هــر والیــت توســط یــک والــی اداره می شــود کــه رئیس جمهــور‪ ،‬وی‬ ‫را بــه ایــن مقــام منصــوب می کنــد و هــر ولســوالی بــه دســت یــک ولســوال‪،‬‬ ‫کــه از ســوی والــی منصــوب می شــود‪ .‬در هــر والیــت یــک شــورای والیتــی‬ ‫وجــود دارد کــه اعضــای ان در انتخابــات عمومــی انتخــاب می شــوند‪ .‬نقــش‬ ‫شــوراهای والیتــی مشــارکت در برنامه ریزی هــای توســعه والیــت و نظــارت‬ ‫و ارزیابــی عملکــرد نهادهــای دولتــی والیــت اســت‪.‬‬ ‫بــر اســاس اصــل ‪ ۱۴۰‬قانــون اساســی جمهــوری اســامی افغانســتان‬ ‫(شــهردارها) نیــز بایــد بــا انتخابــات بــرای یــک دوره چهارســاله تعییــن‬ ‫شــوند‪ .‬امــا بــه دلیــل هزینه هــای بســیار‪ ،‬برگــزاری انتخابــات ایــن اتفــاق‬ ‫تاکنــون نیفتــاده و شــهرداران‪ ،‬منتخــب حکومــت هســتند‪ .‬همچنیــن در هــر‬ ‫ولســوالی نیــز یــک شــورای ولســوالی بایــد وجــود داشــته باشــد کــه ایــن‬ ‫شــوراها هــم بــه همیــن دلیــل هنــوز تشــکیل نشــده اند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪4‬‬ صفحه 4 ‫نام‬ ‫واژه افغانســتان از دو بخــش «افغــان» و «ـــستان» تشــکیل شده اســت‪.‬‬ ‫افغــان‪ ،‬نامــی اســت کــه معمــوالً در اشــاره بــه پشــتون ها اســتفاده‬ ‫می شــود‪ .‬ایــن واژه بــه شــکل ابــگان در قــرن ســوم میــادی توســط‬ ‫شاهنشــاهی ساســانی و اوگانــا در قــرن ششــم میــادی توســط‬ ‫ستاره شــناس هنــدی واراهمیــرا اســتفاده شده اســت‪ .‬در نوشــته های‬ ‫قــرن دهــم میــادی بــه بعــد به طــور مکــرر بــه واژه افغــان در اثــار‬ ‫جغرافیایــی اشــاره می شــود‪.‬‬ ‫واژه افغانســتان بــه عنــوان نــام ایــن کشــور در ســال ‪ ۱۳۰۲‬هــ‍‪.‬ش‬ ‫(‪ )۱۹۲۳‬و در قانــون اساســی امــان اهلل شــاه بــه تصویــب رســید‪.‬‬ ‫واژه افغــان در ســال ‪ )۱۹۶۴( ۱۳۴۳‬و در قانــون اساســی تصویبــی محمــد‬ ‫ظاهرشــاه بــا تعریفــی تــازه و بــه معنــی همــه افــراد شــهروند کشــور‬ ‫افغانســتان ب ـه کار رفــت‪.‬‬ ‫مردم و قومیت‬ ‫افغان هــا (اوغان هــا) قبیلــه ای بوده انــد کــه ابتــدا در اطــراف کــوه‬ ‫ســلیمان می زیســتند و بــه زبــان پشــتو تکلــم می کردنــد‪ ،‬کــه جــزو‬ ‫قلمــرو خراســان زمیــن ســابق بــود؛ و حــدود چنــد قــرن قبــل بــا گرفتــن‬ ‫مناطــق هزاره نشــین و تاجیک نشــین ســاحه زیســت خودشــان را بطــرف‬ ‫شــمال تــا ارزگان‪ ،‬هلمنــد‪ ،‬قندهــار و حتــی تــا امــام صاحــب‪ ،‬شــمالی ترین‬ ‫نقــاط خراســان ســابق بــه طریقه هــا مختلــف توســعه بخشــیدند و کلمــه‬ ‫افغانســتان را جایگزیــن خراســان کردنــد کــه در بــاال بــه ان پرداختــه‬ ‫شــد‪.‬‬ ‫‪-:۱‬افغــان (اوغــان) ‪ -:‬اســم خاصــی هســت کــه بــرای قومــی خاصــی‬ ‫اطــاق می شــود؛ یــا هــم تاجیــک‪ ،‬هــزاره‪ ،‬ازبــک‪.‬‬ ‫‪-:۲‬زبــان مــردم افغــان (اوغــان) پشــتو می باشــد و در زبــان پشــتو بــه‬ ‫کســانی کــه بــه ایــن زبــان تکلــم می کننــد پشــتون (پختــون) می گوینــد‪.‬‬ ‫افغان اسم قوم و پشتون اسم گویندگان این زبان است‪.‬‬ ‫پشــتون در زبــان پشــتو بــه معنــی پشــتو زبــان اســت یعنــی هــر تبــاری‬ ‫کــه بــه ایــن زبــان تکلــم کنــد پشــتون اســت‪.‬‬ ‫تحصیلکــرده را تشــکیل می دهنــد کــه دارای ثــروت و نفــوذ سیاســی زیــادی هســتند‪.‬‬ ‫تاجیک هــا معتقدنــد جمعیــت زیــادی از کشــور افغانســتان را بــه خــود اختصــاص داده انــد‬ ‫امــا بــه دلیــل نفــوذ افغان هــا در دولــت نمی تواننــد اکثریــت بودنشــان را اثبــات کننــد‪.‬‬ ‫در طــول تاریــخ ایــن کشــور میــان دو قــون افغــان و تاجیــک همــواره تنش هــا و بــی‬ ‫اعتمادی هایــی وجــود داشــته کــه اثــرات ان تــا امــروز نیــز ادامــه دارد‪ .‬می تــوان گفــت‬ ‫تاجیک هــا نزدیکتریــن رقیــب پشــتون ها در عرصــه سیاســت و قــدرت هســتند‪.‬‬ ‫هزاره ها‬ ‫هزاره هــا از فارســی زبانان و یکــی از مــردم بومــی افغانســتان هســتند کــه بیشــتر در‬ ‫مرکــز افغانســتان بــه نــام هزارســتان زندگــی می کننــد‪ .‬هزاره هــا بــه گویــش هزارگــی‬ ‫صحبــت می کننــد اگرچــه ایــن گویــش دارای برخــی لغــات ترکــی می باشــد امــا یکــی‬ ‫از زیرشــاخه های فارســی دری اســت‪ .‬جمعیــت هزاره هــا بیــش از ‪ ۸‬میلیــون نفــر بــراورد‬ ‫می شــود‪.‬‬ ‫ازبک ها‬ ‫ازبک هــا از ترک تبــاران افغانســتان محســوب می شــوند کــه بومــی والیت هــای شــمال‬ ‫افغانســتان هســتند و بــه زبــان ازبکــی بــه عنــوان زبــان مــادری و فارســی بــه عنــوان زبــان‬ ‫دوم صحبــت می کننــد‪ .‬جمعیــت ازبک هــا در ســال ‪ ۱۹۹۰‬حــدود ‪ 1/3‬میلیــون تــن بــراورد‬ ‫شــد و اکنــون بــاور بــر ایــن اســت کــه جمعیتشــان حــدود ‪ 8/2‬میلیــون تــن اســت‪.‬‬ ‫ایماق ها‬ ‫ایمــاق کــه بــه ترکــی بــه معنــی قبیلــه اســت نــام یــک گــروه قومــی نیســت بلکــه عــده ای‬ ‫مــردم هســتند کــه زندگــی نیمــه عشــایری دارنــد‪ .‬ایماق هــا از گروه هــای قومــی هــزاره‪،‬‬ ‫تاجیــک و بلــوچ در قرن هــای شــانزده و هفــده میــادی تشــکیل شده اســت‪ .‬ان هــا بیشــتر‬ ‫در مناطــق غربــی بادغیــس‪ ،‬غــور و هــرات و نیــز عــده ای انــان در ســایر مناطــق افغانســتان‬ ‫زندگــی می کننــد و بــه گویش هــای مختلــف از زبــان فارســی کــه هــر کــدام مربــوط بــه‬ ‫طایفــه خــاص می شــود ســخن می گوینــد‪.‬‬ ‫افغان ها (پشتون ها)‬ ‫افغان هــا (پشــتون ها) یکــی از بزرگتریــن گــروه قومــی افغانســتان را‬ ‫تشــکیل می دهنــد‪ .‬پشــتون ها در نواحــی شــرقی و جنوبــی افغانســتان‬ ‫هم مــرز بــا پاکســتان جایــی کــه یکــی از گــروه قومــی ایــن کشــور را‬ ‫تشــکیل می دهنــد متمرکــز شــده اند‪.‬‬ ‫همچنیــن گروه هــای کوچکــی از پشــتون ها در شــرق ایــران در‬ ‫نواحــی هم مــرز بــا افغانســتان و همچنیــن شــمال افغانســتان در نتیجــه‬ ‫جابجایی هایــی کــه در زمــان امیــر عبدالرحمــن انجــام شــد و در میــان‬ ‫دیگــر گروه هــای قومــی زندگــی می کننــد‪ .‬اگرچــه عــده ای از پشــتون های‬ ‫شهرنشــین در کابــل و ســایر مناطــق فارســی زبان شــده اند‪.‬‬ ‫از تاســیس افغانســتان در ســال ‪ ۱۷۴۷‬توســط احمــد شــاه درانــی تــا‬ ‫پیــش از ســال ‪ ۱۹۷۸‬پشــتون ها ‪۲۹‬درصــد جمعیــت افغانســتان را‬ ‫تشــکیل می داننــد؛ ولــی زمانــی کــه نیروهــای شــوروی در ســال ‪۱۹۷۹‬‬ ‫بــه ایــن کشــور حملــه کردنــد‪ 6/2 ،‬میلیــون نفــر از مــردم پاکســتان بــه‬ ‫افغانســتان مهاجــرت کردنــد کــه ‪ ۸۵‬درصــد از ایــن مهاجرها را پشــتون ها‬ ‫تشــکیل می دادنــد کــه ایــن باعــث افزایــش موقــت جمعیــت پشــتون ها‬ ‫در برابــر دیگــر اقــوام شــد؛ ولــی بــا بازگشــت بســیاری از مهاجریــن از‬ ‫ســال ‪ ۱۹۹۰‬بــه بعــد جمعیــت پشــتون ها بــه ‪۲۴‬درصــد کل جمعیــت‬ ‫افغانســتان رســید (بــا احتســاب پاکســتانی ها)‪.‬‬ ‫تاجیک ها‬ ‫تاجیک هــای فارســی زبان و زیرگروه هــای انــان شــامل فارســیوان ها‬ ‫نزدیک تریــن گــروه قومــی بــه فارســی زبانان ایــران هســتند بــا ایــن‬ ‫تفــاوت کــه تاجیک هــا عمدتــاً ســنی مذهــب و فارســی زبانان ایــران‬ ‫عمدتــاً شــیعه هســتند‪.‬جمعیت تاجیک هــا در ســال ‪ ۱۹۹۵‬بالــغ بــر ‪4/3‬‬ ‫میلیــون نفــر تخمیــن زده شــد‪.‬‬ ‫تاجیک هــا بزرگتریــن گــروه قــوم در کشــور تاجیکســتان در همســایگی‬ ‫افغانســتان هســتند‪.‬‬ ‫بیشــتر تاجیک هــا در مناطــق شــمال شــرقی و غــرب و در شــهرهای‬ ‫بــزرگ زندگــی و کار می کننــد و پیشــه هایی در بخش هــای دولتــی‬ ‫دارنــد‪ .‬گروه هــای بزرگــی از تاجیک هــا در شــهرهای هــرات‪ ،‬مزارشــریف‪،‬‬ ‫کابــل و غزنــی زندگــی می کننــد‪ .‬تاجیک هــا بخــش عمــده ای از نخبــگان‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪5‬‬ ‫ترکمن ها‬ ‫ترکمن هــا گــروه ترک تبــار و ســنی مذهــب کوچکتــری هســتند کــه بــر خــاف ازبک هــا‬ ‫بیشــتر زندگــی عشــایری دارنــد‪ .‬جمعیــت ترکمن هــا در افغانســتان حــدود ‪ ۹۲۲‬هــزار تــن‬ ‫بــراورد می شــود‪ .‬ترکمن هــا بیشــتر در نواحــی شــمالی و شــمال غربــی در مجــاورت مــرز‬ ‫افغانســتان بــا ترکمنســتان زندگــی می کننــد‪.‬‬ ‫قزلباش ها‬ ‫قزلباشــان در اصــل متشــکل از طوایــف مختلــف هســتند کــه در زمــان فتــح افغانســتان‬ ‫توســط نادرشــاه افشــار در مناطــق مختلــف افغانســتان کــه قســمت عمــده ان هــا در شــهر‬ ‫کابــل در منطق ـه ای بنــام چنــداول ســاکن شــدند‪ .‬میــرزا عبدالعلــی خــان وزیــر دربــار امیــر‬ ‫شــیر علــی نمونـه ای از ایــن افــراد بــود کــه کــه اولیــن نشــریه را در افغانســتان بــه منتشــر‬ ‫کــرد کــه شــمس النهــار نــام داشــت‪.‬‬ ‫بلوچ ها‬ ‫بلوچ هــا مردمــان ســنی مذهبــی هســتند کــه بــه زبــان بلوچــی صحبــت می کننــد و بیشــتر‬ ‫در نواحــی جنــوب شــرقی افغانســتان در مجــاورت بــا مناطــق بلوچ نشــین ایــران و پاکســتان‬ ‫زندگــی می کننــد‪ .‬جمعیــت بلوچ هــا حــدود ‪ ۱۰۰٫۰۰۰‬نفــر اســت‪.‬‬ ‫نورستانی ها‬ ‫نورســتانی ها مردمانــی از شــاخهٔ مــردم هندواریایــی هســتند کــه در منطقــه جــدا در شــمال‬ ‫شــرق افغانســتان در والیــت نورســتان و در انســوی مــرز در منطقــه چیتــرال پاکســتان‬ ‫زندگــی می کننــد و بــه زبــان زبــان نورســتانی صحبــت می کننــد‪ .‬بســیاری از نورســتانی ها‬ ‫بــاور دارنــد انــان از بازمانــدگان نســل ســربازان یونانــی ســپاه اســکندر هســتند ولــی‬ ‫شــواهد ژنتیکــی بــرای ایــن فرضیــه وجــود نــدارد بلکــه ان هــا بیشــتر شــبیه بــه گروهــی از‬ ‫مهاجــران اولیــه اریایــی منــزوی شــده هســتند‪.‬‬ صفحه 5 ‫تاریخ کشور افغانستان‬ ‫افغانســتان‪ ،‬اگرچــه به عنــوان یــک کشــور و یــک ملــت دارای تاریخــی جدیــد اســت؛‬ ‫امــا ایــن ســرزمین از لحــاظ قدمــت تاریخــی‪ ،‬یکــی از کهن تریــن کشــورهای جهــان‬ ‫به شــمار مــی رود‪.‬‬ ‫ســرزمین افغانســتان امــروزی بــه دلیــل قرارگرفتــن در مســیر جــاده ابریشــم محــل‬ ‫پیونــدگاه تمدن هــای بــزرگ جهــان بــوده و در طــول ســده ها‪ ،‬قشــرهای پیاپــی‬ ‫از هویت هــا‪ ،‬فرهنگ هــا و باورهــا ســرزمینی را کــه امــروزه افغانســتان نامیــده‬ ‫می شــود بــاز شناســانده اند‪ .‬ایــن موقعیــت مهــم و حســاس ژئواســتراتژیکی و‬ ‫ژئوپولیتیکــی افغانســتان در شــکل دادن همــاوردی غنــی از فرهنگ هــا و تمدن هــای‬ ‫بــزرگ همچــون ایرانــی‪ ،‬یونانــی‪ ،‬میــان رودان و هنــدی در ایــن کشــور نقــش‬ ‫مهمــی داشته اســت و میــراث فرهنگــی باســتانی ایــن کشــور را ترســیم می کنــد‪:‬‬ ‫از پیکره هــای یونانی‪-‬بودایــی گنــداره گرفتــه تــا نگاره هــای دیــواری مغاره هــای‬ ‫بامیــان و تــا نقــوش تذهیــب و خوشنویســی کــه زینت بخــش بناهــای دوران‬ ‫نخســتین اســامی هســتند‪ .‬از عصــر پارینه ســنگی و طــی دوره هــای تاریخــی‪،‬‬ ‫مــردم افغانســتان‪ ،‬یــا همــان ایرانیــان شــرقی باســتان‪ ،‬جایــگاه عمــده ای در معرفــی‬ ‫و گســترش ادیــان جهانــی و نقــش مهمــی در بازرگانــی و دادوســتد داشــته و گهــگاه‬ ‫کانــون مســلط سیاســی و فرهنگــی در اســیا بوده انــد‪ .‬از ایــن رو افغانســتان در طــول‬ ‫تاریــخ گلــوگاه یــورش مهاجمیــن و جهانگشــاییان بــوده کــه ردپــای ان هــا هنــوز در‬ ‫گوشــه و کنــار ایــن ســرزمین دیــده می شــود‪.‬‬ ‫از روزگار باســتان‪ ،‬ایــن ســرزمین شــاهد فتوحــات نظامــی بســیاری از جملــه توســط‬ ‫اســکندر مقدونــی‪ ،‬شاهنشــاهی موریــا‪ ،‬مســلمان عــرب‪ ،‬چنگیزخــان و دیگــران‬ ‫بوده اســت‪ .‬ایــن ســرزمین همچنیــن محــل پاگیــری امپراتوری هــای متعــددی از‬ ‫جملــه دولــت یونانــی بلــخ‪ ،‬شاهنشــاهی کوشــان‪ ،‬ژنبیــل (یــا زُنبیــل یــا کابل شــاهان)‪،‬‬ ‫ســامانیان‪ ،‬صفاریــان‪ ،‬غزنویــان‪ ،‬غوریــان‪ ،‬تیموریــان و پادشــاهی درانــی بوده اســت‪.‬‬ ‫در اواســط ســده هفتــم (‪ )۸۷۰-۶۴۲‬پــس از اینکــه حملــه اعــراب بــه ایــران بــا‬ ‫شکســت شاهنشــاهی ساســانی کامــل شــد‪ .‬ان هــا بــه ســوی خــاور ایــران هجــوم‬ ‫بــرده و در ســال ‪ ۶۴۲‬میــادی شــهر هــرات را تســخیر کردنــد‪ .‬در ســال ‪ ،۸۷۰‬کابــل‬ ‫و تقریب ـاً تمــام مناطــق افغانســتان فعلــی توســط اعــراب فتــح شــدند‪.‬‬ ‫بــا اطمینــان و جــرات می تــوان گفــت کــه تاریــخ کامــل کشــور افغانســتان را‬ ‫نمی تــوان از ذیــل نــام افغــان و افغانســتان دریافــت‪ .‬بلکــه تاریــخ باســتانی و‬ ‫ســده های میانــه ایــن مملکــت را بایــد در تاریــخ ایــران اوســتایی و شــاهنامه ای‬ ‫و در تاریــخ خراســان جســتجو نمــود و بــدون تردیــد تاریــخ ایــران اوســتایی و‬ ‫شــاهنامه ای و خراســان تاریخــی از ســرزمین بلــخ و بامیــان و سیســتان (نیمــروز)‬ ‫و زابــل و کابــل و هــرات و مــرو و غــور و غرجســتان و از کتــاب اوســتای زرتشــت و‬ ‫شــاهنامه ها و از تاریــخ پیشــدادیان و َکیانیــان و ادبیّــات دری‪ ،‬جــدا نیســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪6‬‬ ‫افغانستان مستقل‬ ‫تاریــخ سیاســی افغانســتان مــدرن در ابتــدای ســده هجدهــم میــادی بــا‬ ‫خیــزش قبایــل پشــتون (کــه بــه عنــوان اوغــان یــا افغــان نیــز شــناخته‬ ‫می شــوند) اغــاز شــد‪ .‬زمانــی کــه در ســال ‪ ۱۷۰۹‬میــادی‪ ،‬سلســله‬ ‫هوتکیــان بــا سرپرســتی میرویــس خــان هوتــک حکومــت خــود را در‬ ‫قندهــار ایجــاد کردنــد و بــه صــورت دقیق تــر و گســترده تر زمانــی اغــاز‬ ‫شــد کــه احمدشــاه درانــی امپراتــوری درانــی را در ســال ‪ ۱۷۴۷‬ایجــاد‬ ‫کــرد‪ .‬پایتخــت ان در ســال ‪ ۱۷۷۶‬از قندهــار بــه کابــل منتقل شــد و بخشــی‬ ‫از قلمــرو ان بــه امپراتوری هــای همســایه در ســال ‪ ۱۸۹۳‬واگــذار شــد‪ .‬در‬ ‫اواخــر ســده نوزدهــم میــادی‪ ،‬افغانســتان بــه یــک دولــت حائــل در «بــازی‬ ‫بــزرگ» بیــن امپراتوری هــای بریتانیــا و روســیه تبدیــل شــد‪.‬‬ ‫افغانســتان چنــدی پــس از اســتقالل‪ ،‬زیــر ســلطه بریتانیــا درامــد‪ .‬از‬ ‫زمــان اســتقالل افغانســتان در ســال ‪ ،۱۲۹۸‬ایــن کشــور دو بــار توســط‬ ‫امپراتــوری بریتانیــا اشــغال شــد و تــا زمــان اعــان اســتقالل ان توســط‬ ‫امــان اهلل خــان در ‪ ۱۹۱۹( ۱۲۹۸‬م) سیاســت خارجــی افغانســتان زیــر نظــر‬ ‫مســتقیم امپراتــوری بریتانیــا بــود‪ .‬در ‪ ۱۹‬اوت ‪ ،۱۹۱۹‬پــس از جنــگ ســوم‬ ‫افغــان و انگلیــس (معــروف بــه جنــگ تــل) و امضــای معاهــده راولپنــدی‪،‬‬ ‫ایــن کشــور دوبــاره کنتــرل امــور خارجــه خــود را از بریتانیــا پــس گرفــت‪.‬‬ ‫واژه افغانســتان بــه عنــوان نــام یــک کشــور در ســال ‪ ۱۳۰۲‬و در قانــون‬ ‫اساســی امــان اهلل شــاه بــه تصویــب رســید‪ .‬اغــاز پادشــاهی امــان اهلل شــاه‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۰۲‬اغــاز تاریــخ مســتقل افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫یــک دوره کوتاه مــدت کــه بــه نــام دهــه دموکراســی نامیــده می شــود در‬ ‫ایــن کشــور در ده ســال پایانــی دوره پادشــاهی محمــد ظاهرشــاه بــه وجــود‬ ‫امــد و بــا کودتــای ســال ‪ ۱۳۵۲‬داوود خــان بــه پایــان رســید‪ .‬داوود خــان‬ ‫پســرعموی محمــد ظاهرشــاه اخریــن پادشــاه افغانســتان بــود و خــودش‬ ‫نخســتین رئیس جمهــور افغانســتان شــد‪.‬‬ صفحه 6 ‫جنگ داخلی افغانستان‬ ‫حــزب دموکراتیــک خلــق افغانســتان کــه حزبــی مارکسیســت و طرفــدار شــوروی‬ ‫بــود در هفــت ثــور ‪( ۱۳۵۷‬مــاه اردیبهشــت) حکومــت داوود خــان را ســرنگون‬ ‫کــرده و جمهــوری دمکراتیــک افغانســتان را تاســیس کــرد‪.‬‬ ‫در پــی برقــراری ایــن حکومــت و بــه ویــژه پــس از مداخلــه نظامــی شــوروی‬ ‫در افغانســتان مقاومــت گروه هــای اســام گرا علیــه ان اغــاز شــد‪ .‬مبــارزان‬ ‫کــه بــه نــام مجاهدیــن افغــان شــناخته می شــدند‪ .‬پــس از بیــش از یــک دهــه‬ ‫جنــگ چریکــی علیــه نیروهــای شــوروی در افغانســتان‪ ،‬اردیبهشــت ‪ ۱۳۷۱‬کابــل‬ ‫را بــه تصــرف خــود دراوردنــد‪.‬‬ ‫ویرانی شهر کابل بر اثر جنگ‬ ‫رهبــران اصلــی مجاهدیــن افغــان در توافــق پیشــاور بــرای تشــکیل حکومــت‬ ‫جدیــدی بــه نــام دولــت اســامی افغانســتان بــه توافــق رســیدند امــا گلبدیــن‬ ‫حکمتیــار پشــتون کــه بــه عنــوان نخســت وزیر دولــت تعییــن شــده بــود‪،‬‬ ‫بــا ایــن شــیوه تقســیم قــدرت مخالفــت کــرده و وارد جنــگ علیــه نیروهــای‬ ‫شــورای نظــار و جمعیــت اســامی افغانســتان بــه رهبــری برهان الدیــن ربانــی‬ ‫و احمــد شــاه مســعود تاجیــک و جنبــش ملــی اســامی افغانســتان بــه رهبــری‬ ‫عبدالرشــید دوســتم ازبــک شــد‪ .‬ایــن در حالــی بــود کــه اختالفــات گروه هــای‬ ‫مختلــف مجاهدیــن بــر ســر تقســیم قــدرت باعــث اغــاز مرحلــه جدیــدی از‬ ‫جنــگ داخلــی افغانســتان بــود کــه بــا جنگ هــای پی درپــی گروه هــای رقیــب‬ ‫و بمبــاران شــهرها و مناطــق مســکونی همــراه بــود‪ .‬در ایــن دوران گروه هــای‬ ‫مختلــف سیاســی و نظامــی هــر یــک بخشــی از کشــور را در کنتــرل خــود داشــتند‬ ‫و شــهر کابــل و حومــه ان بیــن پنــج گــروه مختلــف مجاهدیــن تقســیم شــده‬ ‫بــود‪.‬‬ ‫رقابــت قدرت هــای منطقــه ای نیــز باعــث شــده بــود تــا جنــگ گروه هــای‬ ‫افغــان بــه یــک جنــگ نیابتــی تبدیــل شــود‪ .‬پاکســتان کــه از حکومــت جدیــد‬ ‫مجاهدیــن ناخشــنود بــود از حــزب اســامی گلبدیــن حکمتیــار مهم تریــن‬ ‫مخالــف ان هــا حمایــت نظامــی‪ ،‬عملیاتــی‪ ،‬و مالــی می کــرد‪.‬‬ ‫گلبدیــن حکمتیــار بــدون پشــتیبانی لجســتیکی و راکت هــای ارتــش پاکســتان‬ ‫قــادر نبــود تــا نیمــی از کابــل را بــه ویرانــه تبدیــل کنــد‪ .‬عربســتان ســعودی نیــز‬ ‫بــرای تامیــن هژمونــی منطق ـه ای خــود از گروه هــای متحــد خــود در ایــن نبــرد‬ ‫پشــتیبانی می کــرد‪.‬‬ ‫حــزب وحــدت هــزاره شــیعه برهبــری عبدالعلــی مــزاری کــه در جریــان جنــگ‬ ‫بــا نیروهــای ســیاف در مقاطعــی بــا نیروهــای شــورای نظار‪/‬جمعیــت اســامی‬ ‫تاجیــک هــم درگیــر شــده بــود در ابتــدای زمســتان ســال ‪ ۱۳۷۱‬از دولــت‬ ‫خــارج شــده و بــا حــزب اســامی حکمتیــار پشــتون متحــد شــد‪ .‬در همیــن‬ ‫زمــان صبغــت اهلل مجــددی کــه بــه عنــوان رئیس جمهــور دولــت انتقالــی‬ ‫تعییــن شــده بــود جــای خــود را بــه برهان الدیــن ربانــی تاجیــک رهبــر‬ ‫جمعیــت اســامی افغانســتان داد‪ .‬ربانــی نخســتین و تنهــا رئیــس غیرپشــتون‬ ‫در تاریــخ سیاســی افغانســتان محســوب می شــود‪.‬‬ ‫حکمتیــار کــه علــت اصلــی مخالفــت خــود را حضــور کمونیس ـت های ســابق‬ ‫بــه ویــژه ژنــرال دوســتم در دولــت جدیــد عنــوان می کــرد در زمســتان ‪۱۳۷۲‬‬ ‫بــا جنبــش ملــی ژنــرال دوســتم نیــز متحــد شــد و ائتــاف حــزب وحــدت‬ ‫هزاره‪/‬حــزب اســامی پشــتون‪/‬جنبش ملــی ازبــک‪ ،‬علیــه نیروهــای مســعود‬ ‫تاجیــک و دولــت افغانســتان شــکل گرفــت‪ .‬بــا ایــن ائتــاف‪ ،‬حــزب اســامی‬ ‫پشــتون حکمتیــار می توانســت از نیــروی هوایــی جنبش ـی های ازبــک دوســتم‬ ‫هــم بــرای بمبــاران مواضــع دشــمن و تدارکات رســانی بــه نیروهــای خــودی‬ ‫اســتفاده کنــد‪.‬‬ ‫بــا ایــن وجــود در ســال ‪ ۱۳۷۳‬مســعود موفــق شــد تــا تمامــی مخالفــان خــود‬ ‫را از کابــل بیــرون برانــد‪.‬‬ ‫امــا از ســوی دیگــر نیروهــای دوســتم موفــق شــدند تــا نیروهــای جمعیــت‬ ‫اســامی را از مــزار شــریف بیــرون رانــده و ایــن شــهر مهم شــمال افغانســتان‬ ‫را در اختیــار خــود بگیرنــد‪.‬‬ ‫قندهــار نیــز در ایــن دوران بیــن ســه رهبــر پشــتون بــه نام هــای گل اغــا‬ ‫شــیرزی‪ ،‬مــا نقی ـب اهلل و امــر اللــی تقســیم شــده بــود کــه هــر یــک بــرای‬ ‫تحکیــم موقعیــت خــود بــا یکدیگــر درگیــر بودنــد‪.‬‬ ‫جنــگ میــان گروه هــای مجاهدیــن زمانــی اغــاز شــد کــه دولــت جدیــد‬ ‫افغانســتان هنــوز نتوانســته بــود ادارات دولتــی‪ ،‬واحدهــای پلیــس و نظــام‬ ‫دادگســتری خــود را تشــکیل دهــد و در چنیــن وضعیتــی رفتــار ســبعانه‬ ‫برخــی اعضــای گروه هــای مختلــف مجاهدیــن باعــث شــده بــود تــا کابــل‬ ‫بــه شــهری بی قانــون و اشــوب زده تبدیــل شــود‪ .‬بــا توجــه بــه همیــن‬ ‫وضعیــت اشــوبناک بســیاری از رهبــران مجاهدیــن هــم در عمــل کنترلــی بــر‬ ‫فرماندهــان زیردســت خــود نداشــتند و قتــل‪ ،‬زورگیــری و ناامنــی بــه پدیده ای‬ ‫رایــج تبدیــل شــده بــود‪.‬‬ ‫سلطه طالبان‬ ‫در نهایــت مجاهدیــن موفــق بــه تشــکیل دولــت ملــی نشــدند و جــای ان هــا را‬ ‫طالبــان کــه از حمایــت مــادی و معنــوی پاکســتان و عربســتان ســعودی ســود‬ ‫می بــرد‪ ،‬گرفــت‪ .‬طالبــان نیــز نتوانســت بقایــای مجاهدیــن را کــه علیــه‬ ‫ان هــا پایــداری می کردنــد‪ ،‬به طــور کامــل ســرکوب نمایــد‪ .‬رژیــم طالبــان‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۸۰‬بــا حملــه ائتــاف بین المللــی بــه رهبــری ایــاالت متحــده‬ ‫امریــکا از هــم پاشــید‪.‬‬ ‫دولت جدید‬ ‫از ســال ‪ ۲۰۰۱( ۱۳۸۰‬میــادی) پــس از کنفرانــس بــن بــا توافــق گروه هــای‬ ‫افغــان دولــت موقــت بــه رهبــری حامــد کــرزی روی کار امــد‪ .‬دولــت جدیــد در‬ ‫پاییــز ‪ ۷( ۱۳۸۳‬دســامبر ‪ )۲۰۰۴‬بــه ریاســت جمهــوری حامــد کــرزی شــکل‬ ‫گرفــت و در پاییــز ‪ ۱۹( ۱۳۸۴‬دســامبر ‪ ۲۰۰۵‬میــادی) نیــز انتخابــات مجلــس‬ ‫قانون گــذاری برگــزار شــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪7‬‬ صفحه 7 ‫دین و مذهب در افغانستان‬ ‫نعمت ا‪ ...‬فیروزی‬ ‫دیــن رســمی افغانســتان اســام اســت‪ .‬مذهــب حنفــی (اهل ســنت) در اکثریــت و‬ ‫شــیعیان امامیــه و اســماعیلیه در اقلیــت هســتند‪ .‬در قانــون اساســی مصــوب ســال‬ ‫‪۱۳۸۲‬ش‪ ،‬بــرای اولیــن بــار‪ ،‬مذهــب شــیعه در افغانســتان بــه رســمیت شــناخته‬ ‫شــد‪ .‬شــیعیان افغانســتان بیشــتر در شــهرهای کابــل‪ ،‬مــزار شــریف و هــرات و نیــز‬ ‫هزارســتان ســاکن اند‪ .‬رواج تشــیع در ســرزمین افغانســتان از زمــان صــدر اســام‬ ‫بــوده و گســترش ان در دوره بنی عبــاس و بــا مهاجــرت علویــان بــه خراســان‪ ،‬و‬ ‫ســپس همزمــان بــا ایلخانــان و صفویــه اتفــاق افتــاده اســت‪.‬‬ ‫داریــوش اول و اســکندر اولیــن فاتحــان افغانســتان پیــش از میــاد بودنــد‪ .‬پیــش‬ ‫از ورود ســپاه مســلمانان در ســده اول خورشــیدی بــه افغانســتان‪ ،‬ادیــان بودایــی و‬ ‫زرتشــتی در ایــن کشــور رواج داشــت‪ .‬در بخش هــای مختلــف افغانســتان امــروزی‪،‬‬ ‫تــا نیمــه قــرن ‪ ۱۴‬خورشــیدی (بیســتم میــادی) امیــران طاهریــان‪ ،‬صفاریــان‪،‬‬ ‫ســامانیان‪ ،‬غزنویــان‪ ،‬غوریــان‪ ،‬ســلجوقیان‪ ،‬تیموریــان‪ ،‬بابُریــان و ُدرانــی حکومــت‬ ‫می کردنــد‪ .‬بلــخ‪ ،‬هــرات‪ ،‬بامیــان و تخــار از شــهرهای باســتانی افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫ورود اسالم به افغانستان‬ ‫اولیــن ارتبــاط مــردم افغانســتان کنونــی بــا مســلمانان در جریــان تعقیــب‬ ‫و گریــز یزدگــرد ســوم‪ ،‬اخریــن شــاه ساســانی بــود‪.‬‬ ‫در ســال های ‪۲۸‬تــا‪۳۳‬ق (‪۶۴۲-۶۶۲‬م)‪ ،‬هم زمــان بــا خالفــت عمــر و‬ ‫عثمــان و تصــرف بخــش بزرگــی از ســرزمین های تحــت ســلطه ساســانی‬ ‫توســط مســلمانان‪ ،‬یزدگــرد ســوم‪ ،‬بــه مناطــق بلــخ و تخــار در شــمال‬ ‫افغانســتان کنونــی گریخــت‪ .‬مســلمانان در تعقیــب او بــه فرماندهــی‬ ‫احنــف بــن قیــس‪ ،‬نیشــابور‪ ،‬ســرخس و ابیــورد را تصــرف کــرده و بــا‬ ‫حاکمــان مــرو‪ ،‬هــرات و بلــخ در برابــر گرفتــن جزیــه بــه صلــح رســیدند‬ ‫البتــه برخــی مناطــق را نیــز بــا زور تصــرف کردنــد‪.‬‬ ‫یعقــوب لیــث صفــاری‪ ،‬در نیمــه دوم قــرن‪۳‬ق نیمــه شــرقی افغانســتان‬ ‫فعلــی یعنــی غزنــی و کابــل را فتــح کــرد‪ .‬تــا ایــن زمــان همــه مناطــق‬ ‫افغانســتان‪ ،‬کامــا بــه تصــرف مســلمانان درامــد‪ ،‬بــه جــز نورســتان در‬ ‫شــرق افغانســتان کنونــی و مناطــق کوهســتانی دوردســت در غور‪.‬مردمــان‬ ‫نورســتان تــا ســال ‪۱۲۷۵‬ش براســاس چندخدابــاوری‪ ،‬طبیعت گرایــی و‬ ‫قداســت اتــش زندگــی می کردنــد‪ .‬انــان پــس از لشکرکشــی عبدالرحمان‪،‬‬ ‫امیــر افغانســتان در ایــن ســال مســلمان شــدند‪.‬‬ ‫اولین شیعیان‬ ‫اســام دیــن رســمی افغانســتان اســت کــه در مــاده دوم قانــون اساســی ثبــت شــده‬ ‫اســت‪ .‬در مــاده بعــدی امــده کــه «در افغانســتان هیــچ قانــون نمی تـــواند مخالــف‬ ‫معتقــدات واحــکام دیـــــن اســام باشــد‪ ».‬مبــدا تقویــم کشــور بــر هجــرت پیغمبــر‬ ‫اکــرم (ص) اســتوار اســت‪ .‬در نشــان رســمی افغانســتان نیــز اجــزای اســامی وجــود‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫همانطــور کــه ذکــر شــد دیــن مــردم افغانســتان پیــش از ظهــور اســام‪ ،‬بودایــی‬ ‫و نیــز زرتشــتی بــوده اســت‪ .‬اکنــون پیــروان مذهــب حنفــی (ســنی) در اکثریــت و‬ ‫پیــروان مذهــب شــیعه در اقلیــت هســتند‪ .‬هم چنیــن پیــروان گروه هــای صوفــی و‬ ‫نیــز عقایــد ســلفیه در ایــن کشــور وجــود دارنــد؛ امــا امارهــای دقیقــی دربــاره تعــداد‬ ‫پیــروان ادیــان و مذاهــب مختلــف در افغانســتان وجــود نــدارد‪.‬‬ ‫اقــوام متعــددی در افغانســتان زندگــی می کننــد کــه در قانــون اساســی‪ ،‬بــه تعــدادی‬ ‫از ان اشــاره شــده اســت‪ :‬پشــتون‪ ،‬تاجیــک‪ ،‬هــزاره‪ ،‬ازبــک‪ ،‬ترکمــن‪ ،‬بلــوچ‪ ،‬پشـه یی‪،‬‬ ‫نورســتانی‪ ،‬ایمــاق‪ ،‬قزلبــاش و براهــوی‪.‬‬ ‫محاکــم بــرای اهــل تشــیع‪ ،‬در قضایــای مربــوط بــه احــوال شــخصیه‪ ،‬احــکام مذهــب‬ ‫تشــیع را مطابــق بــه احــکام قانــون تطبیــق می نماینــد‪ .‬در ســایر دعــاوی نیــز اگــر‬ ‫در ایــن قانــون اساســی و قوانیــن دیگــر حکمــی موجــود نباشــد‪ ،‬محاکــم قضیــه را‬ ‫مطابــق بــه احــکام ایــن مذهــب حــل و فصــل مــی نماینــد‪.‬‬ ‫بیشــتر شــیعیان افغانســتان‪ ،‬معتقــد بــه مذهــب شــیعه امامیــه هســتند‪ .‬شــیعیان‬ ‫اســماعیلی نیــز در مناطقــی از افغانســتان حضــور دارنــد‪ .‬اکثریــت شــیعیان افغانســتان‬ ‫از قــوم هــزار ه هســتند‪ .‬قزلباش هــا‪ ،‬ســادات و گروه هایــی از هراتی هــا‪ ،‬تاجیک هــا‪،‬‬ ‫بلوچ هــا‪ ،‬ترکمن هــا و پشــتون ها‪ ،‬دیگــر اقــوام و طوایــف شــیعه افغانســتان را‬ ‫تشــکیل می دهنــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪8‬‬ ‫برخــی از مورخیــن اعتقــاد دارنــد رواج اســام در افغانســتان در هــر دو‬ ‫مذهــب ان یعنــی تســنن و تشــیع هم زمــان بــوده اســت‪ .‬اینــان معتقدنــد‬ ‫شــیعیان هــزاره (غــور) بــا نامــه ای از طــرف امــام علــی کــه توســط‬ ‫خواهــرزاده ایشــان و والــی خراســان‪ ،‬جعــده بــن هبیــره اورده شــد‪،‬‬ ‫مســلمان شــدند و پــس از شــهادت امــام‪ ،‬از عمــل بــه دســتور معاویــه‬ ‫بــرای لعــن امــام علــی(ع) خــودداری کردند‪ .‬عــده ای نیــز رواج تشــیع را در‬ ‫افغانســتان بــه دوران بنی عبــاس و مهاجــرت علویــان ارتبــاط مــی دهنــد‪.‬‬ ‫بنابــر نظــر رشــیدالدین فضــل اهلل‪ ،‬تشــیع غــازان خــان‪ ،‬فرزنــد بــزرگ‬ ‫هالکوخــان‪ ،‬بــه همــراه بــرادرش اولجایتــو و فرزنــدش ابوســعید‪ ،‬باعــث‬ ‫رواج تشــیع در افغانســتان شــد‪ .‬ارمیــن ومبــری (‪۱۸۳۲-۱۹۱۳‬م) بیــان‬ ‫کــرده کــه مذهــب شــیعه در دوران صفویــه و در پادشــاهی شــاه عبــاس‪،‬‬ ‫وارد افغانســتان شــده اســت‪.‬‬ صفحه 8 ‫اقلیم افغانستان‬ ‫افغانســتان در مرکــز اســیا قــرار داشــته دارای اقلیــم خشــک می باشــد‪.‬‬ ‫زمســتان اکثــر مناطــق ایــن کشــور ســرد و تابســتان گرمــی دارد‪ .‬ســطح‬ ‫بارندگــی طــور متوســط ‪ ۲۵۰‬ملــی متــر می باشــد‪.‬ارتفاع بــرف در زمســتان‬ ‫در بعضــی بخشــهای مرکــزی هندوکــش وکوه هــای پامیــر تــا یــک متــر‬ ‫می رســد‪.‬‬ ‫اســتانهای کنــر و نورســتان از وزش باران هــای موســمی هنــد برخــوردار‬ ‫می شــوند می گردد‪.‬ایــن والیت هــا داری بارندگــی ‪ ۴۵۰-۴۰۰‬ملــی متــر‬ ‫می باشــند کــه زمینهــای خوبــی بــرای کشــاورزی نیــز مســاعد اســت اکثــر‬ ‫ایــن اســتانها مملــو از جنگلهــای پردرخــت و مراتــع سرســبز اســت‪.‬‬ ‫اب و هــوا در افغانســتان از یــک منطقــه تــا منطقــه دیگــر بعضــاً تفــاوت‬ ‫فاحشــی دارنــد‪ .‬دانشــمندان افغــان اقلیــم افغانســتان را بــه ‪ ۶‬نــوع تقســیم‬ ‫نمود ه انــد‪.‬‬ ‫‪.۱‬گرم خشک بیابانی‬ ‫ایــن نــوع اب وهــوا دارای تابســتان گــرم و خشــک می باشــد‪ .‬مقــدار رطوبــت‬ ‫نســبی و بخــار اب خیلــی کم انــد‪ .‬مناطقــی کــه دارای ایــن اب و هــوا هســتند‬ ‫عبارتنــد ازنواحــی جنــوب غربــی قندهــار‪ ،‬جنــوب والیــت هلمنــد و فــراه و‬ ‫تمامــی والیــت نیمــروز‪ .‬در ایــن ناحیــه مقــدار بارندگــی فــوق العــاده کــم‬ ‫اســت‪ .‬متوســط بارندگــی ســاالنه بیــن ‪ ۷۰‬تــا ‪ ۸۰‬میلی متــر بــوده و در ایــام‬ ‫زمســتان بــرف نمی بــارد‪ .‬گرمــای زیــاد و بارندگــی کــم در ایــن ناحیــه (جنــوب‬ ‫غربــی کشــور)‪ ،‬دشــت و ریگســتانهایی ماننــد دشــت مارگــو‪ ،‬دشــت خاشــرود‪،‬‬ ‫دشــت بکــودا‪ ،‬دشــت سیســتان و دشــت جهنــم را بــه وجــود اورده اســت‪.‬‬ ‫ایــن ریگســتان ها حاصــل ابرفــت کوهســتان ها اســت‪ .‬در ایــن ناحیــه انــواع‬ ‫بوته هــای خــاردار بــه صــورت پراکنــده می روینــد کــه در مقابــل خشــکی‬ ‫هــوا و کمــی رطوبــت مقاومــت زیــادی دارنــد‪ .‬حیــوان بومــی ایــن مناطــق‬ ‫شــتر اســت‪ .‬مردمــان کــه در ایــن مناطــق حیــات بســر اکثــرا ً بلــوچ هســتند‬ ‫کــه دارای شــغل دامــداری می باشــند‪.‬‬ ‫‪.۲‬کوهستانی‬ ‫اب و هــوای ایــن مناطــق درتابســتان اکثــرا ً معتــدل و در زمســتان اب و هــوای‬ ‫بســیار ســردی دارد‪ .‬در بعضــی نواحــی و دره هــای کــوه پامیــر کــوه بابــا‬ ‫ســفیدکوه هندوکــش ســالنگ ها بامیــان و غــور بــارش بــرف و یــخ بنــدان تــا‬ ‫تابســتان طــول می کشــد‪.‬‬ ‫ارتفاعــات پســت و بلنــد ایــن مناطــق باعــث بادهــای شــدید و کاهــش دمــا‬ ‫شده اســت ‪.‬ایــن مناطــق تابســتان های بســیار خنکــی دارنــد‪.‬‬ ‫‪.۳‬مدیترانه ای‬ ‫مناطــق شــرقی و جنــوب شــرقی کشــور را تحــت نفــوذ خــود دارد‪ .‬تابســتان‬ ‫ایــن مناطــق خشــک و بســیار گــرم و زمســتان معتــدل دارد‪ .‬بارندگــی بیشــتر‬ ‫در ایــام زمســتان صــورت می گیــرد‪ ،‬اوســط درجــه حــرارت در تابســتان از‬ ‫‪ ۲۲‬درجــه باالتــر مــی رود‪ ،‬مقــدار بارندگــی در طــول ســال و بخصــوص در‬ ‫فصــل زمســتان از ‪ ۲۵۰‬میلی متــر بیشــتر بــوده و بــه ‪ ۳۵۰‬تــا ‪ ۴۰۰‬میلی متــر‬ ‫نیــز می رســد (جــال ابــاد)‪ .‬بارندگــی در نقــاط مرتفــع ماننــد ســفید کــوه بــه‬ ‫شــکل بــرف و در نقــاط همــواره بــه صــورت نــزول بــاران صــورت می گیــرد‪.‬‬ ‫لغمــان‪ ،‬ننگرهــار پغمــان‪ ،‬کنــر دارای اب و هــوای مدیترانــه ای هســتند‪ .‬دریــن‬ ‫مناطــق نباتــات ســتروس خیلــی خــوب می رویــد‪.‬‬ ‫‪.۴‬استیپی‬ ‫اب و هــوا در ایــن مناطــق از یــک منطقــه نســبت بــه منطقــه دیگــر تفــاوت دارد‪.‬‬ ‫ایــن نــوع اب و هــوا قســمت وســیعی از افغانســتان از جملــه در شــمال‪ ،‬بغــان‪،‬‬ ‫قنــدوز‪ ،‬میمنــه‪ ،‬و در جنــوب قندهــار‪ ،‬پــروان‪ ،‬غزنــی‪ ،‬کابــل و هــرات را در بــر‬ ‫گرفته اســت‪ .‬طــور گونــه ســروبی از شــهر کابــل ‪ ۳۰‬کیلــو متــر فاصلــه دارد‪ .‬در‬ ‫ســروبی بــرف بــاری وجــود نــدارد ولــی در کابــل در ماهــای جــدی دلــو و حــوت‬ ‫بارندگــی بــرف وجــود دارد‪ .‬رطوبــت نســبتی شــبانه روز در ایــن ناحیــه از ‪۲۰‬‬ ‫درجــه تجــاوز می کنــد و گاه ایــن تغییــرات بــه ‪ ۳۰‬تــا ‪ ۳۵‬درجــه می رســد‪.‬‬ ‫اوســط میــزان بارندگــی در ایــن ناحیــه ‪ ۳۰۰‬میلی متــر اســت کــه اکثــرا ً در‬ ‫زمســتان صــورت می گیــرد‬ ‫موسمی‬ ‫دریــن نواحــی مقــدار بارندگــی در هــر فصــل بــوده حتــی در تابســتان نیــز بــاران‬ ‫می بــارد‪ .‬والیــت پکتیــا و پکتیــکا و نواحــی اطــراف ان دارای ایــن نــوع اب و هــوا‬ ‫می باشــند‪ .‬میــزان بارندگــی ســاالنه در ایــن ناحیــه ‪ ۴۶۰‬تــا ‪ ۶۸۰‬میلی متــر‬ ‫می باشــد‪ .‬ایــن مناطــق عمدتــا جنگلــی اســتد‪.‬‬ ‫تندر الپی‬ ‫اب و هــوا ایــن مناطــق شــباهت بــه نواحــی اطــراف کوه هــای الــپ اروپــا دارنــد‪.‬‬ ‫درایــن مناطــق نباتــات بشــکل بوتــه و علــف روهیــده و فاقــد ناحیــه جنگلــی غلــو‬ ‫هســتند‪.‬این ناحیــه در افغانســتان از ‪ ۲۵۰۰‬تــا ‪ ۳۰۰۰‬متــر در ارتفاعــات کوه هــا‬ ‫واقــع شــده و بیشــتر مناطــق غزنــی و بامیــان و نقــاط مرتفــع کــوه بابــا‪ ،‬ســفید‬ ‫کــوه‪ ،‬ســیاه کــوه شــامل ایــن نــوع اب و هــوا هســتند‪ .‬در ایــن مناطــق بســیار‬ ‫بــرف می بــارد‪ .‬زمســتان بســیار ســرد و تابســتان های معتــدل دارد‪ .‬قبــل از‬ ‫ســال ‪ ۱۳۵۷‬ایــن مناطــق افغانســتان هــزاران توریســت و ســیاح داشــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪9‬‬ صفحه 9 ‫فرهنگ افغانستان‬ ‫افغانســتان بــه دلیــل قرارگرفتــن در مســیر جــاده ابریشــم پیونــدگاه تمدن هــای‬ ‫بــزرگ جهــان بــوده و یکــی از مهم تریــن مراکــز بازرگانــی عصــر باســتان‬ ‫به شــمار می رفته اســت‪ .‬ایــن موقعیــت مهــم و حســاس ژئواســتراتژیکی‬ ‫و ژئوپولیتیکــی افغانســتان در شــکل دادن موزائیکــی غنــی از فرهنگ هــا و‬ ‫تمدن هــای بــزرگ همچــون ایرانــی‪ ،‬اســیای مرکــزی‪ ،‬خاورمیانــه و اســیای‬ ‫جنوبــی در ایــن کشــور نقــش مهمــی داشته اســت‪ .‬از عصــر پارینه ســنگی و‬ ‫طــی دوره هــای تاریخــی‪ ،‬مــردم افغانســتان‪ ،‬یــا همــان ایرانیــان شــرقی باســتان‪،‬‬ ‫جایــگاه عمــده ای در معرفــی و گســترش ادیــان جهانــی و نقــش مهمــی در‬ ‫بازرگانــی و دادوســتد داشــته و گهــگاه کانــون مســلط سیاســی و فرهنگــی در‬ ‫اســیا بوده انــد‪.‬‬ ‫رقص های محلی‬ ‫َا َت ِن ملی‬ ‫ـن ملــی از جملــه رقص هــای ملــی افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫رقــص اتــن یــا اَتَـ ِ‬ ‫ایــن رقــص در مراحــل اول در بیــن قــوم پشــتون ســاکن افغانســتان و‬ ‫پاکســتان مــروج بــود‪ .‬اتــن ملــی معمــوالً طــور دســته جمعی بوســیله‬ ‫جوانــان مــرد یــا زن اجــرا می شــود‪ .‬رقــص اتــن ملــی بشــکل مــدور‬ ‫بــا جنبانــدن ســر و دســت به طــور منظــم انجــام می شــود‪ .‬گمــان‬ ‫مــی رود ایــن رقــص در دوره یونانی هــای باختــر در ســرزمین باســتانی‬ ‫باختــر در شــمال افغانســتان مــروج گردیــده باشــد‪ .‬ایــن رقــص در‬ ‫طــول دوره تاریــخ اشــکال مختلــف را بخــود گرفته اســت‪ .‬برخــی از‬ ‫محققــان بــر ایــن باورنــد کــه رقــص اتــن از روزگار زردشــت بــه جــای‬ ‫مانده اســت‪ .‬ان هــا دورادور اتــش می چرخیدنــد و ســروده هایی از‬ ‫اوســتا را می خواندنــد کــه بــا حمــات عــرب و مغول هــا بســیاری از‬ ‫ایــن ســنت ها از بیــن رفته انــد‪.‬‬ ‫رصک پنجشیر‬ ‫رقص َق َ‬ ‫ایــن رقــص در بیــن مــردم تاجیــک ســاکن منطقــه پنجشــیر رواج دارد‬ ‫کــه بــا کــف زدن و یــک دایــره اجــرا می شــود‪ .‬معمــوالً در قرصــک ده‬ ‫تــا پانــزده نفــر اشــتراک می کننــد‪ .‬یــک نفــر دایــره می زنــد و دو نفــر‬ ‫دیگــر شــعرگویی می کننــد یــا رباعــی می خواننــد‪ ،‬کــه در اغــاز مقــام‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫موسیقی‬ ‫موســیقی افغانســتان نقطــه عطــف زیبایی هــای تنــوع قومــی و زبانــی در‬ ‫افغانســتان اســت‪ .‬در ایــن کشــور ســبک ها و شــیوه های گوناگــون موســیقی‪،‬‬ ‫از غــزل فارســی گرفتــه تــا راگ هنــدی رواج دارد‪ .‬موســیقی افغانســتان تــا حــد‬ ‫زیــادی بــه صــورت ترانــه اســت‪ ،‬بــا اینحــال طیــف متنــوع و قابــل توجهــی از‬ ‫موســیقی بــدون کالم نیــز وجــود دارد‪ .‬شــعر جایــگاه ویــژه ای در فرهنگ موســیقی‬ ‫ایــن کشــور دارد‪ .‬میــراث شــعر فارســی‪ ،‬کــه مشــترکات فراوانــی نیــز بــا ایــران‬ ‫دارد‪ ،‬اهمیــت بســیاری در بیــن مــردم داشــته و همچنیــن شــعر پشــتو نیــز دارای‬ ‫ریشــه های تاریخــی اســت‪ .‬متــن ترانه هــا متشــکل از موضوعــات معــدودی‬ ‫اســت‪ .‬اهنگ هــای عاشــقانه بــا تِم هایــی از عشــق نافرجــام و اشــاره مکــرر‬ ‫بــه داســتان لیلــی و مجنــون‪ ،‬بیشــتر موضوعــات ترانه هــا را تشــکیل می دهنــد‬ ‫و بــه وقایــع جــاری و تجربــه شــخصی کمتــر پرداختــه می شــود‪.‬‬ ‫در طــول تاریــخ هــزاران ســاله ایــن ســرزمین‪ ،‬اریایی هــا از موســیقی و رقــص‬ ‫بــرای اجــرای مراســم مذهبــی اســتفاده کرده انــد‪ .‬یکــی از نخســتین گونه هــای‬ ‫موســیقی در ایــن ســرزمین‪ ،‬ری ـگ ودا اســت‪ .‬اواهــا‪ ،‬ریتم هــا و تِم هــای ری ـگ ودا‬ ‫هنــوز هــم در موســیقی مــدرن افغانســتان نفــوذ دارنــد‪.‬‬ ‫موسیقی تصوف‬ ‫ایــن موســیقی توســط نعــت خوانــان و شــاعران ســبک صوفیــه و قوالــی خوانــان‬ ‫اجــرا می شــود‪ .‬موضــوع ایــن ســبک توصیــف خداونــد و پیغمبــر اســام و یــاران‬ ‫دوره محمــد می باشــد‪ .‬شــعرهای ایــن ســبک بعضــاً تــا ده ســاعت طــول‬ ‫می کشــد‪ .‬معمــوالً در پهلــوی ســرود خــوان ‪ ۳‬تــا ‪ ۱۰‬نفــر مکرریــن و همــکاران‬ ‫نیــز ســرودخوان را یــاری می کننــد‪ .‬ایــن موســیقی دارای طرزهــای چشــتی‪،‬‬ ‫روضــه ای‪ ،‬نوائــی و غیره انــد‪.‬‬ ‫موسیقی محلی‬ ‫هــر گــروه قومــی در افغانســتان ســبک ویــژه موســیقی محلــی خــود را دارد‪.‬‬ ‫ترانه هــا‪ ،‬صــرف نظــر از اینکــه از کجــا باشــند‪ ،‬بیشــتر در وصــف گل و بلبــل‪،‬‬ ‫مــی و معشــوقه و بــر اســاس شــعر حماســی و افســانه ها می باشــند‪ .‬موســیقی‬ ‫ان عــده محــات و ســمتهایی کــه شــهرت دارنــد عبارتنــد از‪ :‬ســبک بدخشــی‪،‬‬ ‫خراباتــی‪ ،‬لوگــری‪ ،‬قطغنــی‪ ،‬هزارگــی‪ ،‬داســتان ســمت مشــرقی‪ ،‬ســبک غزنــی‬ ‫مــردم پکتیــا‪ ،‬کلیوالــی ملیــت پشــتون‪ ،‬ترکمنــی‪ ،‬هراتــی‪ ،‬قرصــک پنجشــیر‪ ،‬و‬ ‫هارمونیــک یــا چنــد اواز کشــین مــردم نورســتان می باشــد‪.‬‬ ‫به هنر موسیقی افغانستان در ادامه به صورت مفصل خواهیم پرداخت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪10‬‬ ‫قالی بافی‬ ‫پیشــینه دقیــق قالی بافــی معلــوم نیســت و تــا انجــا کــه دانســته شده اســت‬ ‫بــه هــزاره پنجــم و ششــم پیــش از میــاد در اســیای مرکــزی برمی گــردد‪.‬‬ ‫قالــی پازیریــک (قالــی بــا طرح هــای هخامنشــی) قدیمی تریــن فــرش دنیــا‬ ‫اســت کــه در ســال ‪( ۱۳۲۸‬خورشــیدی) (‪ )۱۹۴۹‬توســط ســرگی رودنکــو‪،‬‬ ‫باستان شــناس روس در دره پازیریــک در کنــار اشــیاء باســتانی دیگــری در در‬ ‫گــور ی ـخ زده یکــی از فرمانروایــان ســکایی کشــف شــد‪.‬‬ ‫ارزش و اعتبــار قالــی افغانســتانی را می شــود از پیونــد قدیمــی و گســترده اش‬ ‫بــا بخش هــای متفــاوت زندگــی افغان هــا پــی بــرد‪ .‬گاهــی کــه شــاهان ایــن‬ ‫مــرز و بــوم هدیــه ارزشــمندی بــه همتایــان خــود می داده انــد‪ ،‬بــه ســراغ قالــی‬ ‫می رفته انــد و دوشــیزگان دم بخــت‪ ،‬قالــی را مهم تریــن بخــش جهیزیــه و‬ ‫ابــزار شــکوه عروســی خــود می دیدنــد‪ .‬بــا ان کــه قالــی افغانســتانی در بافــت‬ ‫و ظرافتــش شــهره جهــان اســت‪ ،‬در افغانســتان هنــوز از کارخانه هــای بــزرگ‬ ‫تولیــدی ایــن فــرش گران بهــا خبــری نیســت‪ ،‬بلکــه قالــی در خانــواده توســط‬ ‫کــودکان و زنــان بافتــه می شــود‪ .‬ایــن خانواده هــا قالــی بافــی را بیشــتر‪ ،‬راه‬ ‫درامــد و تامیــن مصــارف روزمــره زندگــی می داننــد‪ ،‬تــا هنــر‪ .‬نبــود بــرق و‬ ‫اجــازه نداشــتن زنــان در خانواده هــای ســنتی بــرای انجــام کار در بیــرون از‬ ‫خانــه‪ ،‬عوامــل اصلــی نبــود قالیبافی هــای بــزرگ عنــوان می شــود‪ .‬مناطــق‬ ‫مرکــزی و شــمال افغانســتان‪ ،‬از گذشــته تــا امــروز‪ ،‬مهم تریــن مراکــز تولیــد‬ ‫قالــی ایــن کشــور شــمرده می شــوند‪ .‬قالــی افغانســتانی‪ ،‬در بیشــتر از ســی‬ ‫طــرح و نــوع بافتــه می شــود کــه ترکمنــی‪ ،‬قــزاق‪ ،‬بامیانــی‪ ،‬مــزاری‪ ،‬اقچــه‪،‬‬ ‫جوزجانــی و چوب رنــگ‪ ،‬معروف تریــن و ظریف تریــن ســبک های ان‬ ‫هســتند‪.‬‬ صفحه 10 ‫زبان‬ ‫افغانســتان از دیربــاز گــذرگاه و محــل برخــورد و امیــزش قوم هــای‬ ‫گوناگــون بوده اســت‪ .‬تجمــع تشــکل های نــژادی ‪ -‬قومــی در ایــن‬ ‫ســرزمین‪ ،‬شــکل ویــژه ای بــه ســاختار اجتماعــی‪ ،‬فرهنگــی و سیاســی‬ ‫ان داده اســت‪ .‬ایــن اقــوام بــه زبان هــا و گویش هــای گوناگونــی کــه‬ ‫بــه ‪ ۳‬یــا ‪ ۴‬خانــواده از زبان هــای عمــده هندوایرانــی‪ ،‬اورالــی ‪ -‬التایــی‪،‬‬ ‫دراویــدی و احیانــاً ســامی تعلــق دارنــد‪ ،‬صحبــت می کننــد‪.‬‬ ‫دو زبــان اصلــی مــردم افغانســتان فارســی دری و پشــتو‪ ،‬هــر دو از شــاخه‬ ‫ـی خانــواده هندواروپایــی اســت و در قانــون اساســی جدید افغانســتان‬ ‫ایرانـ ِ‬ ‫ـان رایــج‪ ،‬بــه عنــوان زبان هــای رســمی پذیرفتــه‬ ‫ـ‬ ‫زب‬ ‫ـن‬ ‫ـ‬ ‫ای‬ ‫دوی‬ ‫ـر‬ ‫ـ‬ ‫ه‬ ‫نیــز‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫شده اســت‪.‬‬ ‫تقریبــا نیمــی از مــردم افغانســتان فارســی زبان هســتند‪ ،‬در حالیکــه‬ ‫حــدود‪ ۶۵‬درصــد جمعیــت بــه زبــان پَ ْ‬ ‫شــتو‪ ،‬از گــروه شــرقی زبان هــای‬ ‫ایرانــی ســخن می گوینــد‪ .‬همچنــان در والیت هایــی کــه بیــش از‬ ‫دوســوم مــردم ان گوی ـش ور زبانــی دیگــر باشــند‪ ،‬ان زبــان بــه عنــوان‬ ‫زبــان رســمی ســوم تلقــی می شــود‪.‬‬ ‫گویشــوران زبــان فارســی‪ ،‬مردمــان تاجیــک‪ ،‬هــزاره‪ ،‬ســادات‪ ،‬چهــار‬ ‫ایمــاق و قزلبــاش هســتند کــه عمدتـاً در مناطــق غربــی‪ ،‬شــمالی و مرکــزی‬ ‫کشــور زیســت می کننــد‪ .‬زبــان فارســی در نگارش هــای رســمی دولتــی‬ ‫افغانســتان بــا نــام زبــان دری یــاد می شــود‪ ،‬ولــی مــردم افغانســتان در‬ ‫زبــان گفتــاری‪ ،‬زبــان خــود را بــا نــام «فارســی» می شناســند‪ .‬پشــتو‪،‬‬ ‫زبــان رســمی دیگــر افغانســتان از شــاخه ایرانــی شــمال شــرقی اســت‪.‬‬ ‫گویشــوران ان قــوم پشــتون می باشــند و در افغانســتان و پاکســتان‬ ‫زندگــی می کننــد‪.‬‬ ‫ً‬ ‫دوزبانگــی در بیــن مــردم افغانســتان نســبتا معمــول اســت و پیوســتگی‬ ‫زبــان بــه گــروه قومــی خــاص همیشــه اشــکار نیســت‪ .‬برخــی از غیــر‬ ‫پشــتون ها‪ ،‬بــه عنــوان مثــال‪ ،‬بــه پشــتو ســخن می گوینــد‪ ،‬در حالــی‬ ‫کــه تعــداد زیــادی از پشــتون ها‪ ،‬بــه ویــژه در مناطــق شــهری‪ ،‬یکــی از‬ ‫لهجه هــای فارســی را قبــول کرده انــد‪.‬‬ ‫زبان هــای هندواروپایــی دیگــر افغانســتان‪ ،‬کــه توســط گروه هــای‬ ‫کوچکتــر قومــی کاربــرد می شــوند‪ ،‬شــامل زبان هــای داردی غربــی‬ ‫(پش ـه ای)‪ ،‬نورســتانی‪ ،‬بلوچــی‪ ،‬و تعــدادی از زبان هــای هنــدی و پامیــری‬ ‫هســتند کــه گویشــوران ان هــا عمدتــاً در دره هــای دورافتــاده در شــمال‬ ‫شــرق ایــن کشــور زندگــی می کننــد‪ .‬گویشــوران زبان هــای ترکــی‪ ،‬کــه‬ ‫شــاخه ای از زبان هــای التایــی هســتند‪ ،‬مردمــان ازبــک و ترکمــن هســتند‬ ‫کــه از اخریــن مهاجــران تــازه واردی می باشــند کــه از اســتپ های اســیای‬ ‫مرکــزی بــه مناطــق شــمالی افغانســتان مهاجــرت کرده انــد‪ .‬زبان هــای‬ ‫ُترکــی شــامل زبان هــای اُزبکــی‪ ،‬ترکمنــی و قرقیــزی اســت کــه اخــری در‬ ‫نقــاط دوردســت شمال شــرقی کاربــرد می شــود‪ .‬در افغانســتان همچنیــن‬ ‫گروه هــای بســیار کوچــک گویشــور زبان هــای دراویــدی وجــود دارد کــه‬ ‫در مناطــق دوردســت جنوبــی کشــور ســاکن هســتند‪.‬‬ ‫رسانه‬ ‫نخســتین برنامــه رادیویــی افغانســتان توســط رادیــو کابــل در ســال ‪ ۱۳۰۷‬در‬ ‫زمــان امــان اهلل شــاه پخــش شــد‪ .‬تلویزیــون امــا در پایــان حکومــت ســردار‬ ‫داوود در ســال ‪ ۱۳۵۷‬بــه میــان امــد‪.‬‬ ‫در دوران طالبــان تلویزیــون‪ ،‬وســائل فیلمبــرداری‪ ،‬ماهواره هــا‪ ،‬ســینماها‪،‬‬ ‫موســیقی‪ ،‬تئاتــر و دیگــر وســائل ارتبــاط جمعــی و رســانه های صوتــی و‬ ‫تصویــری‪ ،‬همــه و همــه منــع اعــام و تحریــم شــده بــود‪.‬‬ ‫افغانســتان هم اینــک دارای یــک ســازمان رســانه ای ملــی بــه نــام «رادیــو‬ ‫تلویزیــون ملــی افغانســتان» می باشــد‪ .‬ایــن ســازمان دارای یــک شــبکه‬ ‫تلویزیونــی و یــک شــبکه رادیویــی می باشــد‪ .‬اگرچــه رادیــو تلویزیــون ملــی‬ ‫رســانه ای متعلــق بــه دولــت اســت امــا طبــق قوانیــن جدیــد رســانه ای نــه‬ ‫دولتــی و نــه خصوصــی‪ ،‬بلکــه رســانه ای مردمــی اســت کــه صرفـاً هزینـه اش‬ ‫را دولــت تامیــن می کنــد‪.‬‬ ‫اخیــرا ً دوبــاره ســعی بــر ایــن اســت کــه محصــوالت رادیــو و تلویزیــون ملــی‬ ‫افغانســتان‪ ،‬بــر اســاس اصــول‪ ،‬روش و سیاســت های حکومــت کارکــرد‬ ‫داشــته باشــد‪ .‬افغانســتان در ســال های اخیــر بــه یکــی از کشــورهای پیشــتاز‬ ‫منطقــه در بخــش رســانه تبدیــل شده اســت‪ ،‬ایــن کشــور دارای ‪ ۸۴‬شــبکه‬ ‫تلویزیونــی و ‪ ۲۲۲‬شــبکه رادیویــی اســت‪.‬‬ ‫رادیــو و تلویزیون هــای خصوصــی نیــز در افغانســتان وجــود دارنــد کــه شــامل‬ ‫نزدیــک بــه ‪ ۱۰۰‬شــبکه رادیویــی و بیــش از ‪ ۳۰‬شــبکه تلویزیونــی می شــود‪.‬‬ ‫طــی چنــد مــاه اخیــر بــرای اولیــن بــار در تاریــخ افغانســتان‪ ،‬یــک شــبکه‬ ‫تلویزیونــی مخصــوص زنــان بــه نــام «زن تــی وی» ایجــاد شــد‪ .‬ایــن شــبکه‬ ‫تلویزیونــی بــا ‪ ۴۷‬کارمنــد زن و ‪ ۱۱‬کارمنــد مــرد کار خــود را اغــاز کرده اســت‪.‬‬ ‫غــام جــان میرگــن‪ ،‬مدیرمســئول شــبکه زن تــی وی هــدف از راه انــدازی ایــن‬ ‫شــبکه تلویزیونــی را رســاندن صــدای خفتــه و خامــوش زنــان افغــان عنــوان‬ ‫کــرد‪.‬‬ ‫پیشــینه رســانه ها درافغانســتان بــه نشــر نخســتین روزنامــه‪ ،‬شــمس النهار‬ ‫در ســال ‪ ۱۲۵۲‬برمی گــردد‪ .‬همینــک چندیــن روزنامــه در کابــل و ســایر‬ ‫والیــات افغانســتان فعالیــت می کننــد‪ .‬بیشــتر روزنامه هــای افغانســتان پــس‬ ‫از ســرنگونی طالبــان روی کار امدنــد‪.‬‬ ‫تفریحات محلی‬ ‫تفریــح نمــودن یکــی از خصوصیــات انســانی بــوده کــه بــه منظــور رفــع‬ ‫خســتگی و دقــت مــورد اســتفاده قــرار می گیــرد‪ .‬در افغانســتان تفرجــگاه‬ ‫مردانــه و زنانــه از هــم تفــاوت دارد معمــوالً تفریــح مــردم روســتاها زیــارت‬ ‫رفتــن و دیــدن اقــارب نزدیــک اســت؛ ولــی در شــهرها بعضــی از مــردم بــا‬ ‫فامیــل خــود در جاهــای تفریحــی دور از شــهر می رونــد‪ .‬مــردم شــهر کابــل‬ ‫قبـ ً‬ ‫ا در روزهــای تعطیلــی عمومــی بــه مناطقــی ماننــد میلــه پغمــان‪ ،‬بندقرغــه‪،‬‬ ‫اســتالف ســالنگ‪ ،‬خواجــه صفــا‪ ،‬گلبهــار‪ ،‬چــوک ارغنــدی‪ ،‬دره پشــه ای‪،‬‬ ‫ســروبی‪ ،‬جالل ابــاد و روضــه ســخی بــرای تفریــح و اســتراحت می رفتنــد‪.‬‬ ‫پــس از ســال ‪ ۱۳۵۸‬و شــروع انــواع جنگ هــا در ایــن کشــور تفریــح‬ ‫دیگــر در الویــت مــردم نبــود‪ .‬پــس ورود طالبــان نیــز‪ ،‬زنــان افغانســتان از‬ ‫بیــرون رفتــن تفریــح نمــودن ورزش نمــودن رفتــن بــه مدرســه دفاتــر کار‬ ‫و غیــره محــروم شــدند‪ .‬بــا وجودیکــه پــس از ســال ‪ ۲۰۰۱‬در افغانســتان‬ ‫بــرای زن هــا ازادی هایــی داده شده اســت؛ ولــی حــوادث طالبــان و بــه قــدرت‬ ‫نشســتن دوبــاره برخــی تندروهــا در دولــت‪ ،‬مجــال نــداد تــا زن هــا ماننــد‬ ‫ســال های قبــل از طالبــان بتواننــد زندگــی عــادی خــود را داشــته باشــند‪ .‬در‬ ‫حــال حاضــر نیــز امنیــت کشــور در بســیاری نقــاط بــه طــور کامــل برقــرار‬ ‫نیســت و مــردم از ســفر نمــودن بــه خــارج شــهر تــا حــدود امــکان امتنــاع‬ ‫می ورزنــد‪ .‬مهم تریــن تفرجگاه هــای افغانســتان عبارتنــد از دره اجــر‪،‬‬ ‫درنــور‪ ،‬بدخشــان‪ ،‬درواز‪ ،‬پامیــر‪ ،‬بنــد شــیوا‪ ،‬بنــد امیــر‪ ،‬اب اســتاده غزنــی‪،‬‬ ‫زیارتهــای هــرات‪ ،‬قندهــار‪ ،‬روضــه مزارشــریف‪ ،‬ســالنگ ها‪ ،‬گلــدره‪ ،‬شــکر‬ ‫دره‪ ،‬گلغنــدی‪ ،‬پنجشــیر‪ ،‬در زمســتان ســروبی و جالل ابــاد و… می باشــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪11‬‬ صفحه 11 ‫امید عزیزی‬ ‫اقتصاد افغانستان‬ ‫چنــدی پیــش بانــک جهانــی (‪ )WB‬بــا انتشــار دومین گــزارش خــود در ســال ‪،2017‬‬ ‫گفتــه اســت کــه رشــد اقتصــادی افغانســتان بــا چش ـم انداز روشــنی روب ـه رو بــوده‬ ‫و در ســال ‪ 2017‬بــه رشــد ‪ 2.6‬درصــدی دســت یافتــه اســت‪ .‬ایــن در حالــی اســت‬ ‫کــه ایــن منبــع معتبــر بین المللــی رشــد اقتصــادی افغانســتان را در ســال ‪،2016‬‬ ‫‪ 2.2‬درصــد تخمیــن زده بــود و بــرای ســال ‪ 3.2 ،2018‬درصــد پیش بینــی کــرده‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫در اوایــل ســال جــاری میــادی نیــز صنــدوق بین المللــی پــول‪ ،‬بــا انتشــار مقالـه ای‬ ‫بــه قلــم «کریســتوف دیونوالــد»‪ ،‬معــاون رئیــس صنــدوق و رابــرت چیتــز اقتصــاددان‬ ‫ارشــد ایــن نهــاد مالــی و پولــی جهانــی‪ ،‬تاییــد کــرد کــه چشــم انداز اقتصــاد‬ ‫افغانســتان روشــن و امیدوارکننــده اســت‪ .‬بــه تعبیــر ایــن دو اقتصــاددان بــزرگ‬ ‫‪ ،IMF‬اقتصــاد افغانســتان در حــال رشــد اســت‪ ،‬صــادرات کشــور هرچنــد اهســته‬ ‫ولــی در حــال افزایــش بــوده و نــرخ تــورم نیــز تک رقمــی باقــی مانــده اســت‪.‬‬ ‫ایــن نهــاد معتبــر جهانــی‪ ،‬از دســتاوردها و پیشــرفت های حکومــت را در راســتای‬ ‫اصالحــات مالــی‪ ،‬رشــد و انکشــاف اقتصــادی‪ ،‬رفــاه و خودکفایــی‪ ،‬تقویــت مدیریــت اقتصــاد بــزرگ‪ ،‬مبــارزه بــا فســاد مالــی‪ ،‬پول شــویی و‪ ...‬ســتایش کــرده‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫بانــک جهانــی و صنــدوق بین المللــی پــول‪ ،‬هــر دو‪ ،‬معتبرتریــن نهادهــای نظــارت‪ ،‬کمــک و پیش بینی کننــده وضعیــت و رشــد اقتصــادی کشــورهای عضــو‬ ‫اســت کــه توســط کارشناســان منطقه یــی انهــا تجزیــه و تحلیــل و ســپس هــر ســاله اعــام می شــود‪.‬‬ ‫سقوط و صعود رشد اقتصادی‬ ‫اقتصــاد افغانســتان در ســال های ‪ 2013‬تــا ‪ 2016‬در بدتریــن وضعیــت خویــش‬ ‫پــس از ســال ‪ 2002‬رســیده بــود و بــه میــزان ‪ 1.1‬درصــد تنــزل کــرد؛ ایــن در‬ ‫حالــی بــود کــه در ســال ‪ 2012‬رشــد اقتصــادی افغانســتان ‪ 9.6‬درصــد اعالم شــده‬ ‫بــود‪ .‬حتــی بســیاری از اگاهــان اقتصــادی هشــدار دادنــد کــه اقتصــاد افغانســتان‬ ‫در حالــت رکــود قــرار گرفتــه و ایــن وضعیــت بــه شــدت خطرنــاک اســت‪ .‬کاذب‬ ‫بــودن رشــد اقتصــادی کشــور پــس از ‪ ،2001‬تقلیــل کمک هــای بین المللــی از ‪15‬‬ ‫میلیــارد دالر بــه هشــت میلیــارد دالر‪ ،‬خــارج شــدن بودجــه هنگفــت لوجســتیکی‬ ‫نیروهــای خارجــی از بــازار‪ ،‬تشــدید ناامنی هــا‪ ،‬کاهــش بارندگــی و در نتیجــه‬ ‫کاهــش محصــوالت زراعتــی و‪ ...‬از جملــه عوامــل کاهــش شــدید رشــد اقتصــادی‬ ‫افغانســتان تلقــی شــدند‪.‬‬ ‫در بحبوحــه بیــم و امیدهــا‪ ،‬سیاســت خارجــی اقتصــاد محــور حکومــت امــا نتیجــه‬ ‫داد و رشــد اقتصــادی افغانســتان در ســال ‪ 2016‬بــه ‪ 2.2‬درصــد رســید‪ .‬جــذب ‪1.2‬‬ ‫میلیــارد ســرمایه گذاری در بخش هــای انــرژی‪ ،‬مدیریــت اب هــا‪ ،‬صنایــع تولیــدی‪،‬‬ ‫خدمــات و‪ ...‬بخشــی از فعالیت هــا‪ ،‬دســتاوردها‪ ،‬و نتایــج عملکردهــا در ســال ‪2016‬‬ ‫بــود کــه نبــض اقتصــاد افغانســتان را دوبــاره بــه تــکان اورد‪.‬‬ ‫بانــک جهانــی در همیــن ســال بــا انتشــار گزارشــی تاییــد کــرد کــه بخــش صنایــع‬ ‫و خدمــات در افغانســتان بیش تریــن رشــد را داشــته اســت‪ .‬همچنیــن صــادرات‬ ‫افغانســتان نیــز بــرای اولیــن بــار بــه ‪ 670‬میلیــون دالر رســید؛ یعنــی اقتصــاد‬ ‫کشــور از حالــت ســقوط و خطــر بیــرون شــده و نشــانه های امیــد در ان بــه وضــوح‬ ‫دیــده می شــود‪.‬‬ ‫افزایــش عوایــد داخلــی در دو ســال اخیــر نیــز بــه مراتــب از ســقف تعیین شــده‬ ‫توســط ‪ IMF‬بیش تــر شــده و مــورد تشــویق ایــن بانــک قــرار گرفــت‪.‬‬ ‫البتــه بــا ایــن وجــود‪ ،‬هــر دو نهــاد همــواره تاکیــد کرده انــد کــه ایــن میــزان‬ ‫رشــد‪ ،‬بــرای تقویــت و توســعه ثبــات سیاســی افغانســتان کافــی نیســت و بایــد‬ ‫رشــد اقتصــادی کشــور بــه میــزان ســال ‪ ،2012‬یعنــی ‪ 9.6‬درصــد برســد‪.‬‬ ‫نــکات مشــترک در گــزارش هــر دو نهــاد‪ ،‬وجــود ابــراز رضایــت و خوش بینــی‬ ‫و قدردانــی از اقدامــات حکومــت در مبــارزه بــا فســاد‪ ،‬اصالحــات مالــی و تــاش‬ ‫بــرای بهبــود زمینه هــای کســب و کار در ســه ســال اخیــر اســت کــه ضمــن ان‬ ‫تاکیــد شــده در صــورت کاهــش ناامنی هــا‪ ،‬رشــد اقتصــادی افغانســتان بــه مراتــب‬ ‫بهتــر و بیش تــر خواهــد شــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪12‬‬ ‫عوامل رشد اقتصادی کشور‬ ‫تالش هــای وســیع حکومــت در بخــش تدوینسیاســت های‬ ‫اقتصــادی‪ ،‬پیوســتن بــه ســازمان های اقتصــادی ‪ -‬تجارتــی‬ ‫جهانــی‪ ،‬وصــل شــدن بــه کشــورهای منطقــه‪ ،‬ایجــاد دهلیزهــای‬ ‫متعــدد تجارتــی و ترانزیتــی‪ ،‬اصالحــات مالــی و مبــارزه بــا فســاد‬ ‫و گــره زدن افغانســتان بــه اقتصــاد منطقــه و جهــان و‪ ...‬توســط‬ ‫نهادهــای ناظــر مالــی بین المللــی همــواره تمجیــد شــده اســت‪.‬‬ ‫افغانســتان در ســه ســال پســین‪ ،‬بــه ســمت ســه دهلیــز جدیــد‬ ‫ترانزیتــی حرکــت کــرده اســت؛ افتتــاح و بهره بــرداری از بنــدر‬ ‫چابهــار‪ ،‬امضــای موافقت نامــه راه الجــورد و افتتــاح و بهره بــرداری‬ ‫از دهلیــز هوایــی کــه ســبب شــده تحــرک تــازه ای در شــاهرگ های‬ ‫اقتصــادی کشــور بخشــیده شــود‪.‬‬ ‫افتتــاح عملــی پروژه هــای بــزرگ منطقــه ای ماننــد کاســا‪،1000‬‬ ‫پــروژه تاپــی و بهره بــرداری از خط اهــن اقینــه ‪ -‬اتامــراد و‪...‬‬ ‫بخــش دیگــری از اقدامــات اقتصــادی بــوده کــه عمــ ً‬ ‫ا باعــث‬ ‫دمیــده شــدن امیــد بــه کالبــد کســب و کار کشــور شــده اســت‪.‬‬ صفحه 12 ‫چالش های امنیتی‬ ‫متاســفانه مهم تریــن مانــع در رشــد اقتصــادی کشــور‪ ،‬همچنــان‬ ‫معضــل ناامنــی و تشــدید ان در ســال های اخیــر‪ ،‬دانســته می شــود‪ .‬بــه‬ ‫اعتقــاد نهادهایــی چــون بانــک جهانــی و صنــدوق بین المللــی پــول‪،‬‬ ‫در صورتــی کــه امنیــت افغانســتان بهبــود پیــدا کنــد‪ ،‬رشــد اقتصــادی‬ ‫کشــور نیــز تســهیل و تســریع خواهــد شــد‪.‬‬ ‫حکومــت و جامعــه جهانــی‪ ،‬بــا درک ایــن نکتــه و بــا عنایــت بــه اهمیــت‬ ‫پیشــبرد همزمــان اقتصــادی و امنیــت‪ ،‬در تــاش اســت کــه زمینــه و‬ ‫فضــای امنــی بــرای ســرمایه گذاری و ســرمایه گذاران مســاعد ســاخته‬ ‫و رونــق بخــش عمومــی و خصوصــی را بــه ســرعت بــه پیــش ببــرد‪.‬‬ ‫از طــرف دیگــر‪ ،‬تالش هــای وســیعی بــه منظــور اســتفاده از حداکثــر‬ ‫ظرفیــت خــاک افغانســتان در جهــت ایجــاد شــبکه ترانزیتــی منطقــه‬ ‫جریــان دارد و در یــک و نیــم الــی دو ســال اینــده اکثــر پروژه هــای‬ ‫مشــترک منطقه یــی بــه بــار می نشــیند کــه نتایــج درخشــانی در‬ ‫اقتصــاد افغانســتان خواهــد داشــت‪.‬‬ ‫فقر‬ ‫افغانســتان یکــی از‬ ‫فقیرتریــن کشــورهای‬ ‫جهــان اســت‪ .‬بــه دلیــل‬ ‫ســه دهه جنــگ و خرابی‪،‬‬ ‫و‬ ‫ایــن کشــور از ابادانــی‬ ‫پیشرفت بازمانده است‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ،۲۰۰۹‬نــرخ‬ ‫مبادلــه تولیــد ناخالــص‬ ‫داخلــی ‪ ۱۴‬میلیــارد دالر‬ ‫امریــکا بــود و ســرانه تولیــد ناخالــص داخلــی بــه ‪ ۱.۰۰۰‬دالر می رســید‪ .‬نــرخ‬ ‫بیــکاری ان ‪۳۵‬درصــد و تقریب ـاً ‪۳۶‬درصــد ســاکنین ان زیــر خــط فقــر زندگــی‬ ‫می کننــد ‪.‬‬ ‫مطابــق بــا داده هــای نمایندگــی ایــاالت متحــده امریــکا بــرای توســعه‬ ‫بین المللــی (‪ )USAID‬بیــش ‪ ۴۲‬درصــد از جمعیــت افغانســتان بــا کمتــر از ‪۱‬‬ ‫دالر در روز زندگــی می کننــد‪.‬‬ ‫اقتصــاد افغانســتان از حوادثــی کــه از ســال ‪ ۱۹۷۸‬تاکنــون جریــان دارد رنــج‬ ‫می بــرد‪ .‬همــراه بــا ان چندیــن خشکســالی نیــز بــه مشــکالت مــردم در طــول‬ ‫ســال های ‪ ۱۹۹۸‬تــا ‪ ۲۰۰۱‬اضافــه شــدند‪ .‬اگرچــه بعــد از جــاری شــدن‬ ‫میلیاردهــا دالر توســط تجارت هــای بین المللــی و کمک هــای کشــورهای دیگــر‬ ‫در طــول شــش ســال‪ ،‬اقتصــاد کشــور کمــی رشــد کــرد‪.‬‬ ‫حــدود ‪ ۸۱‬درصــد مــردم ایــن کشــور کشــاورز هســتند و بقیــه شــامل ‪ ۱۱‬درصد‬ ‫در صنعــت (اغلــب بافندگــی) و ‪ ۹‬درصــد در خدمــات مشــغول به کار هســتند‪.‬‬ ‫عضویت در سازمان های اقتصادی بین المللی‬ ‫افغانســتان یکــی از اعضــای اتحادیــه همکاری هــای منطقــه ای جنــوب اســیا‪،‬‬ ‫ســازمان همــکاری اقتصــادی (اکــو) و ســازمان همــکاری اســامی اســت‪.‬‬ ‫شریکان تجاری‬ ‫عمده تریــن شــریکان صادرکننــده محصــوالت بــه ایــن کشــور پاکســتان‬ ‫(‪۲۳.۷‬درصــد)‪ ،‬امریــکا (‪۱۱.۲‬درصــد)‪ ،‬هنــد (‪۷.۹‬درصــد)‪ ،‬المــان (‪۶.۸‬درصــد)‪،‬‬ ‫ترکمنســتان (‪۴.۹‬درصــد)‪ ،‬روســیه (‪۴.۵‬درصــد)‪ ،‬کنیــا (‪۴.۳‬درصــد) و ترکیــه‬ ‫(‪۴.۲‬درصــد) هســتند کــه حجــم ان بــه بیــش از ‪ ۴‬میلیــارد دالر می رســد‪ .‬بیشــترین‬ ‫بدهــی ایــن کشــور بــه کشــور روســیه و نیــز بانــک جهانــی اســت کــه بــه بیــش از‬ ‫‪ ۸‬میلیــارد دالر می رســد‪ .‬پــس از ســقوط طالبــان بیــش از ‪ ۶۰‬کشــور جهــان قــول‬ ‫کمــک بــه ایــن کشــور را دادنــد کــه بــه فاصلــه ‪ ۲۰۰۴‬تــا ‪ 8/9 ،۲۰۰۹‬میلیــارد دالر‬ ‫بــه ایــن کشــور کمــک بالعــوض کننــد‪.‬‬ ‫واحد پول‬ ‫واحــد پــول افغانســتان‪« ،‬افغانــی» نــام دارد کــه از ســال ‪ ۱۳۸۰‬بــه بعــد ارزش ان‬ ‫نســبت بــه دالر رو بــه بهبــودی مــی رود‪ .‬ســال مالــی ان از یکــم فروردیــن (‪۲۱‬‬ ‫مــارس) تــا ‪ ۲۹‬اســفند (‪ ۲۰‬مــارس) اســت‪.‬‬ ‫از دیگــر اقــام صادراتــی ایــن کشــور می تــوان بــه جامــه پشــمی بومــی ایــن‬ ‫کشــور و فرش هــای دســتباف و پوســت گاو و گوســفند و ســمور و پلنــگ و مــار‬ ‫اشــاره کــرد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪13‬‬ ‫صادرات‬ ‫بیشــترین محصــوالت صادراتــی ایــن کشــور بــه ســه کشــور امریــکا‬ ‫(‪۲۵.۴‬درصــد)‪ ،‬پاکســتان (‪۲۲‬درصــد) و هنــد (‪۱۹.۵‬درصــد) اســت‬ ‫کــه حجــم ان ‪ ۵۰۰‬میلیــون دالر امریــکا تخمیــن زده می شــود‪.‬‬ ‫مواد مخدر‬ ‫عمده تریــن محصــول صادراتــی ایــن کشــور مرفیــن یــا تریــاک‬ ‫اســت‪ .‬حجــم تولیــد تریــاک در افغانســتان بــه حــدی اســت کــه‬ ‫بنابــر گزارش هــای ســازمان های بین المللــی‪ ،‬بخــش عمــده‬ ‫تریــاک جهــان در ایــن کشــور تولیــد می شــود‪.‬‬ ‫معادن‬ ‫افغانســتان دارای معــادن غنــی بســیاری چــون طــا‪ ،‬الجــورد‪ ،‬زمــرد‪،‬‬ ‫فیــروزه و زغال ســنگ اســت کــه در نــوع خــود در جهــان بی نظیــر‬ ‫اســت و حــدود ‪ ۱۳‬نــوع زغــال ســنگ از ایــن معــدن اســتخراج‬ ‫می شده اســت و حتــی در زمــان جنــگ نیــز بــه فعالیــت خــود‬ ‫ادامــه می داده اســت‪ .‬بعضــی از تجهیــزات و وســایل موجــود در ایــن‬ ‫معــدن بــه حــدود ‪ ۴۵‬ســال پیــش بــر می گــردد کــه از طــرف دولــت‬ ‫اتریــش بــه افغانســتان داده شــده بــود‪.‬‬ ‫دامداری‬ ‫افغانســتان کشــوری زراعتــی بــا ظرفیــت بــاالی دامــداری اســت‪.‬‬ ‫بــر اســاس برخــی امارهــا‪ ،‬حــدود چهــار میلیــون گاو و نزدیــک بــه‬ ‫بیســت میلیــون بــز و گوســفند دارد‪ .‬افغانســتان نزدیــک بــه ‪۶۰‬‬ ‫درصــد لبنیــات مــورد نیــاز ایــن کشــور در داخــل تولیــد می شــود‪.‬‬ ‫صنایع دستی‬ ‫صنایــع زیــادی در افغانســتان وجــود نــدارد‪ .‬امــا صنایــع دســتی‬ ‫قالی بافــی‪ ،‬فرش هــای دســتی‪ ،‬گلیــم‪ ،‬نمــد یــا نمــاد و جاجیم بافــی‬ ‫در ایــن کشــور به طــور خودجــوش موجــود اســت‪ .‬افغانســتان‬ ‫ســاالنه حــدود دو و نیــم میلیــون مترمربــع فــرش صــادر می کنــد‪.‬‬ صفحه 13 ‫علیرضا مفتخری مظاهری‬ ‫حقوقدان و مدرس دانشگاه‬ ‫ساختارسیاسی افغانستان‬ ‫ســاختار سیاســی و حکومتــی در افغانســتان شــامل شــورای وزیــران‪ ،‬والی هــا‪،‬‬ ‫شــورای ملــی بــا یــک رئیس جمهــور اســت کــه بــه عنــوان رئیــس کشــور‬ ‫و فرمانــده کل قــوا فعالیــت می کنــد‪ .‬ســاختار حکومتــی افغانســتان ریاســتی‬ ‫بــه شــکل جمهــوری اســامی و دموکراســی نیابتــی اســت‪ .‬رئیس جمهــور‬ ‫رئیــس دولــت محســوب می شــود کــه در حــال حاضــر محمــد اشــرف غنــی‬ ‫رئیس جمهــور ایــن کشــور اســت‪ .‬در قانــون اساســی کــه در ‪ ۱۴‬جــدی‪/‬دی‬ ‫‪ ۱۳۸۲‬تصویــب شــد‪ ،‬بــر اصــل تفکیــک قــوا تاکیــد شــده‪ ،‬امــا رئیس جمهــور‬ ‫بــه نوعــی‪ ،‬رئیــس هــر ســه قــوه مجریــه‪ ،‬مقننــه‪ ،‬قضایــی نیــز اســت‪.‬‬ ‫رئیس جمهــور در افغانســتان بــا رای مســتقیم مــردم انتخــاب می شــود و‬ ‫هــر شــخص می توانــد فقــط بــرای دو بــار رئیس جمهــور افغانســتان شــود‪.‬‬ ‫رئیس جمهــور افغانســتان دو معــاون دارد کــه همزمــان بــا وی انتخــاب‬ ‫می شــوند‪ .‬حکومــت یــا قــوه اجرائیــه افغانســتان بــه ســه بخــش شــورای‬ ‫وزیــران‪ ،‬والی هــا‪ ،‬ولســوال ها تقســیم شده اســت‪ .‬قــوه مقننــه یــا شــورای‬ ‫ملــی کــه در قانــون اساســی بــه عنــوان عالی تریــن مرجــع قانونگــذاری‬ ‫تعریــف شــده‪ ،‬از دو مجلــس نماینــدگان (ولســی جرگــه) و مجلــس ســنا‬ ‫(مشــرانو جرگــه) تشــکیل شده اســت‪ .‬اعضــای مجلــس نماینــدگان کــه ‪۲۵۰‬‬ ‫نفــر اســت‪ ،‬بــا رای مســتقیم مــردم انتخــاب می شــود‪.‬‬ ‫اعضــای مجلــس ســنا انتصابــی هســتند‪ .‬دیــوان عالــی (ســتره محکمــه)‬ ‫عالی تریــن ارگان قضایــی در کشــور اســت کــه در راس قــوه قضائیه قــرار دارد‪.‬‬ ‫دیــوان عالــی افغانســتان ‪ ۹‬عضــو دارد کــه تمامــی ان توســط رئیس جمهــور و‬ ‫بــا تاییــد مجلــس نماینــدگان تعییــن می شــود‪ .‬گردهمایــی بــزرگ افغانســتان‬ ‫(لویــه جرگــه) در قانــون اساســی بــه عنــوان عالی تریــن مظهــر اراده مــردم‬ ‫تعریــف شــده و تنهــا نهــادی اســت کــه حــق تعدیــل قانــون اساســی را دارد‪.‬‬ ‫شــوراهای والیتــی‪ ،‬شــوراهای ولســوالی و شــهرداری ها از دیگــر ارگان هــای‬ ‫محلــی در افغانســتان هســتند کــه نقــش نظارتــی‪ ،‬مشــورتی و اجرائــی طبــق‬ ‫صالحیت هایــی کــه در قانــون برایشــان تعریــف شــده دارد‪.‬‬ ‫در مــاده هشــتم قانــون اساســی افغانســتان‪ ،‬دولــت مکلــف شــده شده اســت‬ ‫کــه سیاســت خارجــی خــود را بر مبنــای حفــظ اســتقالل‪ ،‬منافــع ملــی‪ ،‬تمامیت‬ ‫ارضــی‪ ،‬حســن هم جــواری‪ ،‬احتــرام متقابــل و تســاوی حقــوق تنظیــم کنــد‪.‬‬ ‫در نزدیــک دو دهــه گذشــته سیاســت افغانســتان تحــت تاثیــر کشــورهای ناتو‪ ،‬به‬ ‫ویــژه ایــاالت متحــده امریــکا‪ ،‬در تــاش بــرای تثبیــت و دموکراتیــزه کردن کشــور‬ ‫بوده اســت‪ .‬طبــق قانــون اساســی در افغانســتان بایــد هفــت انتخابــات برگــزار‬ ‫شــود کــه شــامل انتخابــات ریاســت جمهــوری‪ ،‬مجلــس نماینــدگان‪ ،‬شــوراهای‬ ‫والیتــی‪ ،‬شــوراهای ولســوالی ها‪/‬فرمانداری ها‪ ،‬شــهرداری ها‪ ،‬شــوراهای‬ ‫شــهرداری ها و روســتا می شــود‪ .‬امــا تــا کنــون فقــط بــرای ریاســت جمهــوری‬ ‫(‪ ،)۱۳۹۸ - ۱۳۹۳ - ۱۳۸۸ - ۱۳۸۳‬مجلــس نماینــدگان (‪)۱۳۹۷ - ۱۳۸۹ - ۱۳۸۴‬‬ ‫و شــوراهای والیتــی (‪ )۱۳۹۳ - ۱۳۸۸-۱۳۸۴‬انتخابــات برگــزار شده اســت‪.‬‬ ‫متصــدی انتخابــات در افغانســتان کمیســیون مســتقل انتخابــات اســت کــه ‪۹‬‬ ‫عضــو دارد و از ســوی رئیس جمهــور تعییــن می شــود‪.‬‬ ‫تاریخ سیاسی‬ ‫اداره دولــت در افغانســتان از لحــاظ تاریخــی شــامل نــزاع میــان قدرت هــا‪ ،‬کودتاهــا‪ ،‬و انتقــال متزلــزل‬ ‫قــدرت اســت‪ .‬ایــن کشــور تــا کنــون توســط نظام هــای مختلــف حکومتــی از جملــه پادشــاهی‪،‬‬ ‫جمهــوری‪ ،‬حاکمیــت دینــی‪ ،‬دیکتاتــوری‪ ،‬کمونیســتی اداره شده اســت‪ .‬هرچنــد افغانســتان از لحــاظ‬ ‫قدمتــی تاریخــی‪ ،‬کشــوری کهــن بــه حســاب می ایــد امــا بــه عنــوان یــک کشــور و یــک ملــت دارای‬ ‫تاریــخ جدیــدی اســت‪.‬‬ ‫میرویــس خــان هوتــک کــه از قبیلــه غلجایــی بــود‪ ،‬در ســال ‪ ۱۷۰۹‬میــادی ســلطه گرگیــن خــان‬ ‫گرجــی را در قندهــار پایــان می دهــد و سلســله هوتکیــان را تشــکیل می دهــد‪ .‬پســر وی محمــود‬ ‫افغــان پــس از فــوت پــدرش توانســت بــا حملــه بــه اصفهــان‪ ،‬شــاه حســین صفــوی را وادار بــه‬ ‫تســلیم کنــد و قــدرت را در دســت بگیــرد‪ .‬حکومــت هوتکیــان دوام چندانــی نداشــت و چنــد ســال‬ ‫بعــد توســط نــادر شــاه افشــار ســقوط کــرد‪ .‬احمدشــاه درانــی یکــی از فرماندهــان بــا نفــوذ نادرشــاه‬ ‫افشــار‪ ،‬پــس از فــوت وی در ســال ‪ ۱۷۴۷‬اعــان تشــکیل دولتــی مســتقلی در جغرافیــای کــه اکنــون‬ ‫در مرزهــای ایــران‪ ،‬افغانســتان و پاکســتان قــرار دارد‪ ،‬کــرد‪.‬‬ ‫انگلســتان پــس از جنــگ دوم افغــان و انگلیــس در بیــن ســال های ‪ ۱۸۷۸‬تــا ‪۱۸۸۰‬بــه پیــروزی‬ ‫کوچکــی دســت یافــت و توانســت معاهــده گندمــک بــا محمــد یعقــوب خــان را بــه امضــا برســاند‪ .‬در‬ ‫مــاده ســوم معاهــده گندمــک امده اســت کــه‪« :‬امیــر افغانســتان و ملحقــات ان متعهــد اســت کــه در‬ ‫روابــط بــا حکومت هــای خارجــی پایبنــد مشــورت بــا حکومــت بریتانیــا بــوده و بــا ایــن حکومت هــا‬ ‫عهــدی نبنــدد و ســاح برضــد شــان برنــدارد»‪ .‬طبــق ایــن معاهــده افغانســتان اســتقالل سیاســی‬ ‫خــود را از دســت داد و عبدالرحمن خــان بــا انگلیســی ها در ایــن مســئله مجــددا ً بــه توافــق رســید‪.‬‬ ‫امــان اهلل پــس از کشــته شــدن پــدرش حبی ـب اهلل خــان در ‪ ۲‬حوت‪/‬اســفند ‪ ۱۲۹۸‬در یــک ســخنرانی‬ ‫ازادی و اســتقالل کامــل افغانســتان و لغــو تمامــی پیمان نامه هــا بــا دولــت انگلیــس را اعــان کــرد‪.‬‬ ‫وی همچنیــن بــا ارســال نامه هــای متعــدد بــه مقامــات انگلیســی و کشــورهای دیگــر اعــان اســتقالل‬ ‫افغانســتان به طــور یکجانبــه را اعــان نمــود‪ .‬مقامــات انگلیســی در جــواب نامه هــای امــان اهلل‪،‬‬ ‫اســتقالل افغانســتان را بــه رســمیت نشــناخت و امــان اهلل خــان کــه دیــد مقامــات انگلیســی از طریــق‬ ‫دیپلماتیــک اســتقالل افغانســتان را بــه رســمیت نمی شناســد اعــان جهــاد کــرد‪ .‬جنــگ ســوم‬ ‫افغانســتان و انگلیــس در ‪ ۱۳‬ثور‪/‬اردیبهشــت ‪ ۱۲۹۸‬در مناطــق شــرقی افغانســتان اغــاز شــد‪ .‬پــس از‬ ‫اغــاز جنــگ مناســبات بیــن دولــت افغانســتان و انگلیس قطع شــد و ســفیران یکدیگــر را از کشــورهای‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪14‬‬ ‫خــود اخــراج کردنــد‪ .‬پــس از مدتــی دو طــرف مخاصمــه خواســتار‬ ‫اتش بــس شــدند‪ .‬ســرانجام یــک هیئــت از ســوی افغانســتان‬ ‫بــا نماینــده انگلیــس در راولپنــدی مالقــات کــرد و در ‪ ۸‬اوت ‪۱۹۱۹‬‬ ‫طــی یــک قــرارداد‪ ،‬دولــت انگلیــس‪ ،‬افغانســتان را بــه عنــوان‬ ‫یــک دولــت مســتقل بــه رســمیت شــناخت و در ‪ ۲۲‬نوامبــر ‪۱۹۲۱‬‬ ‫«معاهــده افغــان انگلیــس» در کابــل بــه امضــا رســید و طــی ایــن‬ ‫معاهــده اســتقالل داخلــی و خارجــی افغانســتان تضمیــن شــد‪.‬‬ ‫پــس از امــان اهلل خــان‪ ،‬حبیــب اهلل کلکانــی‪ ،‬محمــد نــادر شــاه‬ ‫و محمــد ظاهرشــاه پادشــاهان افغانســتان بودنــد‪ .‬محمــد داوود‬ ‫خــان از طریــق کودتــا نظــام پادشــاهی را در افغانســتان برچیــد‬ ‫و نظــام جمهــوری را روی کار اورد‪ .‬حکومــت جمهــوری محمــد‬ ‫داوود خــان نیــز از طریــق کودتــای ‪ ۷‬ثــور ‪ ۱۳۵۷‬ســرنگون و خــود‬ ‫وی نیــز کشــته شــد و قــدرت در اختیــار حــزب دموکراتیــک خلــق‬ ‫قــرار گرفــت‪.‬‬ ‫مــردم افغانســتان در اوایــل حکومــت دموکراتیــک خلــق در‬ ‫افغانســتان دســت بــه قیام هــای متعــددی زدنــد کــه بعدهــا بــا‬ ‫ورود نیروهــای شــوروی بــه افغانســتان منجــر بــه بــروز جنــگ در‬ ‫افغانســتان شــد‪.‬‬ ‫هرچنــد شــوروی نیروهــای خــود را در ســال ‪ ۱۹۸۹‬از افغانســتان‬ ‫خــارج کــرد امــا مجاهدیــن افغانســتانی بــه جنــگ علیــه حکومــت‬ ‫محمــد نجیــب اهلل ادامــه دادنــد و در ســال ‪ ۱۹۹۲‬وی را مجبــور‬ ‫بــه اســتعفا کردنــد‪ .‬پــس از محمــد نجیـب اهلل قــدرت بــه دســت‬ ‫مجاهدیــن افتــاد و دولــت اســامی افغانســتان بــه رهبــری‬ ‫برهان الدیــن ربانــی ربانــی روی کار امــد کــه بــه دلیــل اختالفــات‬ ‫میــان رهبــران مجاهدیــن در دولــت اســامی‪ ،‬جنگ هــای داخلــی‬ ‫افغانســتان میــان احــزاب شــروع شــد‪.‬‬ صفحه 14 ‫ائتالف شمال و دولت طالبان‬ ‫در ‪ ۶‬مهر‪/‬میــزان ‪ ۱۳۷۵‬دولــت اســامی افغانســتان بــه رهبــری برهان الدیــن‬ ‫ربانــی بدســت نیروهــای طالبــان ســقوط کــرد‪ .‬دولــت امــارت اســامی‬ ‫افغانســتان از طــرف ســازمان ملــل بــه رســمیت شــناخته نشــد و بــه جــای ان‬ ‫دولــت اســامی را بــه عنــوان دولــت در تبعیــد بــه رســمیت شــناخت‪ .‬ســازمان‬ ‫همــکاری اســامی صندلــی افغانســتان را در ایــن ســازمان خالــی گذاشــت تــا‬ ‫مشــکالت بــا حــل و فصــل بیــن نیروهــای متخاصــم از طریــق مذاکــرات حــل‬ ‫شــود‪ .‬طالبــان تــا قبــل از ســقوط در ســال ‪ ۱۳۸۰‬حــدود ‪۹۰‬درصــد افغانســتان را‬ ‫تحــت کنتــرل داشــت و تنهــا ســه کشــور عربســتان ســعودی‪ ،‬امــارات متحــده‬ ‫عربــی و پاکســتان دولــت طالبــان را بــه رســمیت شــناختند‪۱۰ .‬درصــد دیگــر‬ ‫خــاک افغانســتان در اختیــار نیروهــای ائتــاف شــمال بــود‪.‬‬ ‫سقوط طالبان و کنفرانس بن‬ ‫پــس از انکــه طالبــان از تحویــل دادن اســامه بــن الدن بــه حکومت‬ ‫ایــاالت متحــده امریــکا بخاطــر دخالــت و نقــش داشــتن وی در‬ ‫حمــات ‪ ۱۱‬ســپتامبر در نیویــورک و واشــینگتن‪ ،‬دی‪.‬ســی‪ ،.‬امتنــاع‬ ‫کــرد‪ ،‬یــک ائتــاف بین المللــی بــه رهبــری ایــاالت متحــده تشــکیل‬ ‫شــد و طــی عملیاتــی کــه عملیــات ازادی بلندمــدت‪ ،‬شــناخته‬ ‫می شــد بــا حمــات هوایــی در شــمال و حمــات نیروهــای ائتــاف‬ ‫شــمال در زمیــن‪ ،‬حکومــت طالبــان را در ‪ ۲۶‬عقرب‪/‬ابــان ‪۱۳۸۰‬‬ ‫ســرنگون کــرد‪.‬‬ ‫در ‪ ۶‬قــوس‪/‬اذر ‪ ،۱۳۸۰‬تعدادی از رهبران و سیاســتمداران برجســته‬ ‫افغانســتانی‪ ،‬تحــت نظــر ســازمان ملــل بــرای تصمیم گیــری در‬ ‫خصــوص حکومــت پــس از طالبــان در المــان گردهــم امدنــد‪.‬‬ ‫ایــن گردهمایــی منجــر بــه تصویــب توافقنام ـه ای بــرای تشــکیل‬ ‫دولــت موقــت بــرای شــش مــاه و متشــکل از ‪ ۳۳‬عضــو‪ ،‬بــه‬ ‫رهبــری یــک رئیس جمهــور موقــت شــد تــا پــس از ان در یــک‬ ‫گردهمایــی‪ ،‬دولــت انتقالــی افغانســتان تشــکیل شــود و قــدرت را‬ ‫بــه مــدت ‪ ۲‬ســال در اختیــار بگیــرد و پــس از تصویــب قانــون‬ ‫اساســی انتخابــات ریاســت جمهوری برگــزار شــود‪ .‬بعضــی از‬ ‫مفــاد توافقنامــه بــن پــس از تصویــب قانــون اساســی منقضــی‬ ‫شــد امــا بــا ایــن حــال‪ ،‬ایــن توافقنامــه راه را بــرای تشــکیل نظــام‬ ‫دموکراتیــک در افغانســتان فراهــم کــرد‪.‬‬ ‫قانون اساسی جدید‬ ‫ســاختار دولــت انتقالــی در ‪ ۲۰‬جوزا‪/‬خــرداد ‪ ۱۳۸۱‬اعــام شــد‪ .‬در گردهمایــی‬ ‫بــزرگ اضطــراری‪ ،‬دولــت انتقالــی افغانســتان تشــکیل شــد کــه موظــف بــود ظــرف‬ ‫‪ ۱۸‬مــاه قانــون اساســی جدیــد را تصویــب و در ‪ ۲۴‬مــاه یــک انتخابــات سراســری‬ ‫بــرای تشــکیل دولــت برگــزار کنــد‪ .‬شــورای ملــی بعدهــا جایگزیــن گردهمایــی‬ ‫بــزرگ (لویــه جرگــه) شــد‪.‬‬ ‫بــر اســاس توافــق بــن‪ ،‬کمیســیون تشــکیل قانــون اساســی بــرای مشــورت‬ ‫بــا مــردم و تشــکیل پیش نویــس قانــون اساســی تاســیس شــد‪ .‬جلســه اول‬ ‫گردهمایــی تصویــب قانــون اساســی در ‪ ۲۳‬قــوس‪/‬اذر ‪ ۱۳۸۲‬برگــزار شــد‪ .‬طبــق‬ ‫قانــون اساســی جدیــد یــک دولــت جدیــد متشــکل از ســه قــوه کــه شــامل قــوه‬ ‫مجریــه (حکومــت)‪ ،‬قــوه مقننــه (شــورای ملــی) کــه شــامل دو مجالــس نماینــدگان و ســنا اســت و قــوه قضائیــه تشــکیل شــد‪.‬‬ ‫انتخابــات ریاســت جمهــوری ســال ‪ ۱۳۸۳‬در ‪ ۱۷‬میزان‪/‬مهــر ‪ ۱۳۸۳‬برگــزار شــد و بیــش از ‪ ۱۰‬میلیــون شــهروند افغانســتان بــرای رای دهــی ثبــت نــام کردنــد‪ .‬بســیاری از‬ ‫کاندیداهــای انتخاباتــی مخالــف حامــد کــرزی ســعی داشــتند انتخابــات را تحریــم کننــد‪ .‬بــا ایــن حــال کــرزی ایــن بیانیــه را بــه رســانه ها تحویــل داد‪:‬‬ ‫«اکنــون بــرای تحریــم انتخابــات دیــر شده اســت‪ ،‬هنگامــی کــه میلیون هــا شــهروند افغانســتان از خانه هایشــان بیــرون امــده و در بــرف و بــاران رای دادنــد مــا بایــد بــه‬ ‫اراده مــردم احتــرام بگذاریــم‪ .‬مــن بســیار خوشــحال هســتم کــه بــا کمــک خداونــد در سراســر کشــور مــردم بــا شــوق و اشــتیاق بــه پــای صندوق هــای رای رفتنــد و رای‬ ‫دادنــد‪ .‬ایــن نشــان از درک سیاســی مــردم افغانســتان و اراده انهــا بــرای داشــتن اینــده ای از صلــح و ارامــش اســت‪».‬‬ ‫کمیســیون مســتقل انتخابــات شــواهدی از تقلــب پیــدا کــرد‪ ،‬امــا تصریــح کــرد کــه بــر نتیجــه انتخابــات تاثیــری نداشــته و حامــد کــرزی بــا کســب ‪۵۵.۴‬درصــد اراء کل‬ ‫برنــده ایــن انتخابــات شــد‪ .‬دوره اول ریاســت جمهــوری حامــد کــرزی در ‪ ۱۷‬قــوس‪/‬اذر ‪ ۱۳۸۳‬شــروع شــد‪ .‬ایــن اولیــن انتخابــات ریاس ـت جمهوری در افغانســتان بــود‪.‬‬ ‫در ‪ ۲۷‬سنبله‪/‬شــهریور ‪ ۱۳۸۴‬انتخابــات مجلــس برگــزار شــد؛ شــورای ملــی افغانســتان پــس از اعــام نتایــج انتخابــات افتتــاح شــد‪ .‬در قــوس‪/‬اذر همــان ســال‪ ،‬صبغـت اهلل‬ ‫مجــددی بــه عنــوان رئیــس مجلــس ســنا بــا ‪ ۱۰۲‬کرســی و یونــس قانونــی نیــز بــه عنــوان رئیــس مجلــس نماینــدگان بــا ‪ ۲۴۹‬کرســی تعییــن شــدند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪15‬‬ صفحه 15 ‫قوه مجریه‬ ‫در قانــون اساســی افغانســتان قــدرت زیــادی بــه رئیس جمهــور‬ ‫محــول شده اســت؛ رئیس جمهــور بــه عنــوان رئیــس کشــور‪ ،‬فرمانــده‬ ‫کل قــوا نیروهــای مســلح شــناخته می شــود‪ .‬هــر چنــد در قانــون‬ ‫اساســی افغانســتان‪ ،‬بــر اصــل قــوا تاکیــد شــده امــا رئیس جمهــور‬ ‫بــه نوعــی رئیــس هــر ســه قــوه مجریــه‪ ،‬مقننــه و قضائیــه اســت‪.‬‬ ‫رئیس جمهــور می توانــد والیــان هــر والیــت و اعضــای هیئــت‬ ‫دولــت افغانســتان را بــا تاییــد مجلــس نماینــدگان انتخــاب کنــد‪.‬‬ ‫رئیس جمهــور از طریــق انتخابــات و بــه همــراه دو معــاون انتخــاب‬ ‫می شــود‪ ،‬هــر فــرد می توانــد فقــط بــرای دو بــار رئیس جمهــور‬ ‫شــود‪.‬‬ ‫ریاست جمهوری حامد کرزی‬ ‫حامــد کــرزی از دی ‪ ۱۳۸۰‬تــا ‪۲۸‬خــرداد ‪ ۱۳۸۱‬بــه عنــوان رئیــس‬ ‫دولــت موقــت فعالیــت کــرد‪ .‬وی ســپس از ‪ ۲۸‬جوزا‪/‬خــرداد ‪۱۳۸۱‬‬ ‫تــا ‪ ۱۷‬قــوس‪/‬اذر ‪ ۱۳۸۳‬بــه عنــوان رئیس جمهــور دولــت انتقالــی‬ ‫فعالیــت کــرد و در ســال ‪ ۱۳۸۳‬و بــا اعــان نتایــج انتخابــات‪ ،‬به طــور‬ ‫رســمی رئیس جمهــور افغانســتان شــد‪.‬‬ ‫ریاست جمهوری اشرف غنی‬ ‫پــس از برگــزاری انتخابــات ریاســت جمهوری در ســال ‪ ۱۳۹۳‬محمداشــرف غنــی‬ ‫بــه عنــوان رئیس جمهــور و عبــداهلل عبــداهلل بــه عنــوان رئیــس اجرائیــه طــی یــک‬ ‫توافــق تعییــن شــد و یــک روز بعــد‪ ،‬دولــت جدیــد توافقنامــه امنیتــی دو جانبــه میــان‬ ‫امریــکا و افغانســتان را امضــا کــرد‬ ‫نکات اصلی توافقنامه تشکیل دولت وحدت ملی‬ ‫برگزاری گردهمایی بزرگ اضطراری برای تعدیل قانون اساسی‪.‬‬ ‫اصالح نظام انتخاباتی‬ ‫توزیع شناسنامه های الکتریکی‬ ‫ایجاد پست ریاست اجرائیه‬ ‫طــی توافق نامــه تشــکیل دولــت وحــدت ملــی ‪ ۱۳‬وزیــر از ‪ ۲۵‬وزیــر کابینــه از طــرف‬ ‫اشــرف غنــی و ‪ ۱۲‬وزیــر دیگــر از ســوی عبــداهلل تعییــن می گــردد‪.‬‬ ‫رئیس جمهــور‪ ،‬ریاســت کابینــه را بــر عهــده خواهــد داشــت‪ .‬کابینــه طبــق توافق نامــه‬ ‫متشــکل از رئیس جمهــور و معاونــان وی‪ ،‬ریاســت اجرائیــه و معاونــان وی‪ ،‬وزیــران‬ ‫و مشــاور ارشــد رئیس جمهــور می باشــد‪ .‬ریاســت اجرائیــه نیــز ریاســت شــورای‬ ‫وزیــران را بــر عهــده خواهــد داشــت‪.‬‬ ‫دوره اول‬ ‫ایــاالت متحــده خــود را همــواره کشــور مقــدم در بازســازی و‬ ‫دموکراتیــزه کــردن افغانســتان می دانــد‪ .‬روابــط افغانســتان و امریــکا‬ ‫در اواخــر ســال ‪ ۱۳۸۰‬و بخصــوص پــس از تشــکیل دولــت حامــد‬ ‫کــرزی بهبــود یافته اســت‪ .‬روابــط خارجــی افغانســتان بــا دیگــر‬ ‫کشــورهای عضــو ناتــو و کشــورهای منطقــه در ایــن دوره بهبــود‬ ‫یافته اســت‪.‬‬ ‫پــس از پیــروزی در انتخابــات ریاســت جمهوری ‪ ۱۳۸۳‬و بــا‬ ‫خــارج کــردن بســیاری از رهبــران ائتــاف شــمال از کابینــه خــود‪،‬‬ ‫تصــور می شــد کــه کــرزی در ســال ‪ ۱۳۸۴‬راه اصــاح طلبانه تــر‬ ‫را دنبــال می کنــد امــا وی ثابــت کــرد کــه بســیار محتــاط اســت‪.‬‬ ‫از زمــان تصــدی دولــت جدیــد در ســال ‪ ،۱۳۸۳‬اقتصــاد افغانســتان‬ ‫بــه ســرعت در حــال رشــد بــوده و درامــد دولــت ســاالنه افزایــش‬ ‫می یابــد‪ ،‬هرچنــد هنــوز هــم بــه شــدت وابســته بــه کمک هــای‬ ‫خارجــی اســت‪ .‬در طــول حکومــت حامــد کــرزی‪ ،‬نارضایتــی عمومــی‬ ‫در خصــوص فســاد و تلفــات غیرنظامیــان در مبــارزه بــا شورشــیان‬ ‫افزایــش یافــت‪.‬‬ ‫دوره دوم‬ ‫ســه مــاه پــس از انتخابــات ریاســت جمهوری افغانســتان ســال‬ ‫‪ ،۱۳۸۸‬حامــد کــرزی به طــور رســمی برنــده ایــن انتخابــات شــد‪.‬‬ ‫دولــت اوبامــا از کــرزی خواســت تــا افــراد بیهــوده و فاســد را در‬ ‫کابینــه دولــت خــود قــرار ندهــد‪ ،‬ایــن در حالــی بــود کــه افــراد‬ ‫بانفــوذ و قدرتمنــد کــه بــه پیــروزی وی در انتخابــات کمــک کــرده‬ ‫بودنــد‪ ،‬خواســتار جایگاهــی در دولــت وی بودنــد‪.‬‬ ‫بــه گفتــه تحلیلگــران فهرســت وزیرانــی کــه حامــد کــرزی بــه‬ ‫پارلمــان ارائــه کــرده بــود «دلگــرم کننــده نبــوده» امــا منعکس کننــده‬ ‫سیاســت واقعــی بــود‪ .‬اندکــی بیــش از نیمــی از وزیــران دولــت دوم‬ ‫حامــد کــرزی در ســمت قبلــی خــود باقــی مانــده بودنــد یــا در دولــت‬ ‫قبلــی وی حضــور داشــتندو‬ ‫دی ‪ ۱۳۸۸‬مجلــس نماینــدگان افغانســتان ‪ ۱۷‬تــن از وزیــران‬ ‫پیشــنهادی حامــد کــرزی را رای عــدم اعتمــاد دادنــد و فقــط ‪ ۷‬نماینده‬ ‫توانســتند رای تاییــد صالحیــت را از پارلمــان کســب کننــد‪ .‬رابطــه‬ ‫رئیس جمهــور امریــکا بــاراک اوبامــا بــا کــرزی در ابتــدا بســیار‬ ‫بــزرگ نبــود امــا پــس از مــرگ اســامه بــن الدن و تــرور بــردارش‬ ‫احمــد ولــی کــرزی کمــی بهبــود یافــت‪ .‬بــاراک اوبامــا در بیــن‬ ‫ســال های ‪ ۲۰۱۰‬تــا ‪ ۲۰۱۲‬دو ســفر رســمی بــه افغانســتان داشــت‪.‬‬ ‫پــس از انکــه کــرزی از امضــاء توافق نامــه امنیتــی میــان افغانســتان‬ ‫و امریــکا امتنــاع کــرد‪ ،‬در اوایــل ‪ ۲۰۱۳‬روابــط دوبــاره کاهــش یافــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪16‬‬ ‫قوه قضاییه‬ ‫قــوه قضائیــه در قانــون اساســی جمهــوری اســامی افغانســتان بــه عنــوان‬ ‫رکــن مســتقل دولــت جمهــوری اســامی افغانســتان تعریــف شده اســت‪.‬‬ ‫قــوه قضائیــه افغانســتان‪ ،‬متشــکل از دیــوان عالــی (ســتره محکمــه)‪،‬‬ ‫دادگاه هــای اســتیناف و دادگاه هــای ابتدایــی اســت‪.‬‬ ‫دیــوان عالــی (ســتره محکمــه) باالتریــن نهــاد قضایــی کشــور اســت و در‬ ‫راس قــوه قضائیــه قــرار دارد‪ .‬اعضــای دیــوان عالــی کــه نــه نفــر اســت‪،‬‬ ‫توســط رئیس جمهــور منصــوب و بــا تاییــد پارلمــان تعییــن می شــود‪.‬‬ ‫دادگاه هــای پایین تــر از دیــوان عالــی کشــور از دادگاه هــای ابتدایــی و‬ ‫دادگاه هــای اســتیناف تشــکیل شده اســت‪ .‬دادگاه هــای اســتیناف تصمیمــات‬ ‫و رای هــای دادگاه هــای پایین تــر کــه مــورد اعتــراض قــرار گرفتــه را مــورد‬ ‫بررســی قــرار داده و می توانــد تمامــی تصمیمــات و قرارهــای محاکــم ابتدائــی‬ ‫را تصحیــح‪ ،‬نقــض‪ ،‬تعدیــل‪ ،‬تاییــد یــا لغــو کنــد‪.‬‬ ‫در صــورت درخواســت تجدیــد نظــر می تــوان تصمیمــات دادگاه هــای اســتیناف‬ ‫را بــه دیــوان عالــی فرســتاد‪ .‬دادگاه هــای ابتدائــی در تمامــی شــهرها وجــود‬ ‫دارد و دارای شــاخه های متعــددی دارنــد کــه همــه پرونده هــای اصلــی را‬ ‫مــورد ازمایــش قــرار می دهــد‪ .‬شــاخه ها شــامل بخش هــای جنایــی‪ ،‬مدنــی‪،‬‬ ‫مذهبــی‪ ،‬اداری‪ ،‬کار و خانــواده و نظامــی هســتند‪ .‬دادگاه هــای دادرســی در‬ ‫پایین تریــن ســطوح در نهــاد قانون گــذاری کشــور قــرار دارد کــه مــوارد‬ ‫کمــی و کیفــی را مــورد بررســی قــرار می دهنــد‪.‬‬ صفحه 16 ‫قوه مقننه‬ ‫طبــق مــاده ‪ ۸۱‬قانــون اساســی افغانســتان شــورای ملــی جمهــوری اســامی‬ ‫افغانســتان بــه حیــث عالی تریــن ارگان تقنینــی در افغانســتان تعریــف‬ ‫شده اســت‪ .‬از زمــان اســتقالل افغانســتان تــا کنــون هفــده دوره شــورای ملــی‬ ‫در افغانســتان تشــکیل شده اســت‪ .‬پــس از ســقوط حکومــت طالبــان اولیــن دوره‬ ‫شــورای ملــی در ســال ‪ ۱۳۸۴‬تشــکیل شــد و دو دوره دیگــر شــورای ملــی بــه‬ ‫ترتیــب در ســال های ‪ ۱۳۸۹‬و ‪ ۱۳۹۸‬اغــاز بــکار کردنــد‪.‬‬ ‫طبــق قانــون انتخابــات افغانســتان هــر والیــت یــک حــوزه انتخاباتــی اســت کــه‬ ‫کرســی های پارلمــان بنــا بــه نســبت جمعیــت هــر والیــت بیــن انــان تقســیم‬ ‫شده اســت‪ .‬رای دهنــدگان تنهــا یــک رای غیرقابــل انتقــال دارنــد‪.‬‬ ‫مجلــس ســنا ‪ ۱۰۲‬عضــو دارد‪ .‬یــک ســوم اعضــای ایــن مجلــس توســط‬ ‫رئیس جمهــور‪ ،‬یــک ســوم دیگــر توســط شــوراهای والیتــی و یــک ســوم باقــی‬ ‫مانــده دیگــر توســط شــوراهای محلــی انتخــاب می شــود‪.‬‬ ‫وظایف شورای ملی‬ ‫وظایــف شــورای ملــی افغانســتان در ‪ ۹۰‬قانــون اساســی شــرح داده شده اســت‪.‬‬ ‫طبــق ایــن مــاده قانــون شــورای ملــی وظایــف همچــون تصویــب‪ ،‬تعدیــل یــا لغــو‬ ‫قوانیــن یــا فرامیــن قانونــی‪ ،‬تصویــب برنامه هــای توســعه ای‪ ،‬تصویــب بودجــه‬ ‫دولتــی و اجــازه اخــذ یــا اعطــای وام‪ ،‬ایجــاد‪ ،‬تعدیــل یــا الغــای واحدهــای اداری‪،‬‬ ‫گواهــی معاهــدات و میثاقهــای بین المللــی یــا فســخ الحــاق افغانســتان بــه ان‪ .‬در‬ ‫قانــون اساســی مجلــس نماینــدگان ســه وظیفــه خــاص دارد که شــامل‪ :‬اســتیضاح‬ ‫وزرا‪ ،‬اتخــاذ تصمیــم راجــع بــه برنامه هــای توســعه ای و بودجــه دولتــی‪ ،‬تاییــد یــا‬ ‫رد مقرری هــا مطابــق بــه احــکام قانــون اساســی‪.‬‬ ‫شوراهای والیتی‬ ‫شوراهای والیتی ‪۱۳۸۴‬‬ ‫انتخابــات شــوراهای والیتــی و مجلــس نماینــدگان افغانســتان قــرار بــود‬ ‫همزمــان بــا انتخابــات ریاســت جمهوری در ســال ‪ ۱۳۸۳‬برگــزار شــود‪،‬‬ ‫امــا بنابــر دالیــل نامعلومــی ایــن انتخابــات یــک ســال بــه تعویــق افتــاد‬ ‫و در سنبله‪/‬شــهریور ‪ ۱۳۸۴‬برگــزار شــد‪ .‬تعــداد کل نماینــدگان شــوراهای‬ ‫والیتــی ‪ ۴۲۰‬نماینــده از ‪ ۳۴‬والیــت افغانســتان بــود کــه ‪ ۲۹۶‬تــن انــان را‬ ‫مــردان و ‪ ۱۲۴‬تــن دیگــر را زنــان تشــکیل مـی داد‪ .‬پیش بینــی شــده بــود‬ ‫کــه تعــداد تخمینــی رای دهندگانــی کــه در ایــن انتخابــات شــرکت کــرده‬ ‫بودنــد بــه شــش میلیــون نفــر و درصــد مشــارکت بــه حــدود ‪ ۵۰‬درصــد‬ ‫برســد‪.‬‬ ‫شوراهای والیتی ‪۱۳۸۸‬‬ ‫انتخابــات شــوراهای والیتــی ســال ‪ ۱۳۸۸‬همزمــان بــا انتخابــات ریاســت‬ ‫جمهــوری ســال ‪ ۱۳۸۸‬برگــزار شــد‪ .‬در ایــن انتخابــات بیــش از ‪۳۳۰۰‬‬ ‫تــن خــود را کاندیــد کــرده بودنــد‪ .‬در ایــن انتخابــات در مجمــوع پنــج‬ ‫میلیــون و ‪ ۷۸۶‬هــزار و ‪ ۱۱۷‬برگــه رای وارد صندوق هــا شــده بــود کــه از‬ ‫ایــن میــان ‪ ۵‬میلیــون و ‪ ۵۷۰‬هــزار ‪ ۸۹۸‬برگــه رای صحیــح و ‪ ۲۱۵‬هــزار و‬ ‫‪ ۲۰۱۹‬برگــه رای باطــل اعــام شــده بــود‪.‬‬ ‫مجلس نمایندگان‬ ‫انتخابات شوراهای والیتی افغانستان (‪)۱۳۹۳‬‬ ‫اعضــای مجلــس نماینــدگان (ولســی جرگــه) توســط مــردم و از طریــق انتخابــات‬ ‫ازاد و بــرای یــک دوره پنــج ســاله انتخــاب می شــود‪ ،‬هــر فــرد می توانــد بــدون‬ ‫محدودیــت بــرای هــر تعــداد دوره مجلــس خــود را کاندیــد کنــد‪ .‬اعضــای مجلــس‬ ‫نماینــدگان بــه تناســب جمعیــت هــر حــوزه تقســیم شــده تعــداد انــان حداکثــر‬ ‫بــه ‪ ۲۵۰‬نماینــده می رســد‪ .‬حداقــل ‪۲۷‬درصــد از ســهمیه کرســی های پارلمــان‬ ‫بــه زنــان اختصــاص داده شــده و کوچی هــا ‪ ۱۰‬نماینــده و ســیک های افغانســتان‬ ‫نیــز ‪ ۱‬نماینــده در مجلــس نماینــدگان دارنــد‪ .‬اعضــای مجلــس نماینــدگان از‬ ‫طریــق انتخابــات تــک رای غیرقابــل انتقــال انتخــاب می شــوند‪ .‬بــا توجــه‬ ‫بــه ســهمیه هــر حــوزه انتخاباتــی‪ ،‬نمایندگانــی کــه بیشــترین اراء را در حــوزه‬ ‫انتخاباتــی خــود کســب کننــد بــه مجلــس راه می یابنــد‪.‬‬ ‫همزمــان بــا انتخابــات ریاســت جمهــوری افغانســتان در ســال ‪،۱۳۸۳‬‬ ‫انتخابــات شــوراهای والیتــی نیــز برگــزار شــد‪ .‬مــردم افغانســتان در‬ ‫‪ ۱۹.۷۸۴‬محــل رای دهــی بــه نامــزدان شــوراهای والیتــی رای دادنــد‪ .‬در‬ ‫ایــن انتخابــات ‪ ۲.۵۹۱‬تــن خــود را نامــزد کــرده بودنــد کــه در ایــن میــان‬ ‫‪ ۲۹۶‬تــن از نامزدهــا را زنــان تشــکیل مـی داد‪ .‬پــس از بررســی ‪ ۶‬میلیــون‬ ‫و ‪ ۹۷۹‬هــزار و ‪ ۹۲‬رای‪ ،‬کمیســیون مســتقل انتخابــات شــش میلیــون و‬ ‫‪ ۲۳۳‬هــزار و ‪ ۵۱‬رای را معتبــر اعــام کــرد و در نتیجــه ‪ ۴۵۸‬تــن توانســتند‬ ‫بــرای ‪ ۳۴‬شــورای والیتــی انتخــاب شــوند کــه در ایــن میــان ‪ ۹۷‬تــن از‬ ‫انــان را زنــان تشــکیل م ـی داد‬ ‫مجلس سنا‬ ‫اعضــای مجلــس ســنا ‪ ۱۰۲‬تــن اســت کــه تمامــی انــان انتصابــی می باشــند‪.‬‬ ‫یــک ســوم اعضــای مجلــس ســنا را شــوراهای والیتــی (بــرای ‪ ۴‬ســال) ‪ -‬یــک‬ ‫ســوم دیگــر را شــوراهای ولســوالی (بــرای ‪ ۳‬ســال) و یــک ســوم باقــی مانــده‬ ‫توســط رئیس جمهــور (بــرای ‪ ۵‬ســال) انتخــاب می شــود‪.‬‬ ‫رئیس جمهــور بایــد ‪ ۲‬تــن را بــه نمایندگــی از معلولیــن‪ ۲ ،‬تــن از کوچی هــا‬ ‫تعییــن کنــد و نیمــی از افــراد منتصــب از طــرف رئیس جمهــور را بایــد از بیــن‬ ‫زنــان انتخــاب شــوند‪ .‬افــراد انتصابــی عضویــت خــود را در شــوراهای دیگــر از‬ ‫دســت می دهنــد و طبــق قانــون شــخص دیگــری جایگزیــن انــان می شــود‪.‬‬ ‫بــه دلیــل انکــه تــا کنــون در افغانســتان انتخابــات شــوراهای والیتــی برگــزار‬ ‫نشده اســت‪ ،‬شــوراهای والیتــی بــه جــای شــوراهای ولســوالی نماینــده بــرای‬ ‫مجلــس ســنا انتخــاب می کنــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪17‬‬ صفحه 17 ‫احزاب سیاسی در افغانستان‬ ‫حزب سوسیال دموکرات افغانستان‬ ‫ایــن حــزب یکــی از احــزاب مطــرح سیاســی در افغانســتان اســت و در ســال ‪ ۱۳۴۴‬و در‬ ‫زمــان ظاهــر شــاه تاســیس شده اســت‪ .‬ایــن حــزب در ســال ‪ ۱۳۸۳‬به طــور رســمی در‬ ‫وزارت عدلیــه ثبــت شده اســت‪.‬‬ ‫رهبــری ایــن حــزب بــر عهــده انــور الحــق احــدی می باشــد و در انتخابــات ‪ ۱۳۸۸‬از‬ ‫حامــد کــرزی و در انتخابــات ســال ‪ ۱۳۹۳‬از محمــد اشــرف غنــی حمایــت کردنــد‪.‬‬ ‫حزب اسالمی‬ ‫یکــی از احــزاب قدرتمنــد در افغانســتان می باشــد کــه در ســال ‪ ۱۳۴۸‬توســط گلبدیــن‬ ‫حکمتیــار تاســیس شــد و طرفــداران فراوانــی در میــان قــوم پشــتون دارد‪ .‬گلبدیــن حکمتیار‬ ‫رهبــر ایــن حــزب در دولــت اســامی افغانســتان ســمت نخس ـت وزیری را داشــت‪ .‬ایــن‬ ‫حــزب همــواره بــا نظام هــای حاکــم در حــال جنــگ بــوده و پــس از ســقوط طالبــان نیــز‬ ‫بــه عنــوان یــک مخالــف جنگیــد‪ .‬امــا در میزان‪/‬مهــر ‪ ۱۳۹۵‬گلبدیــن حکمتیــار‪ ،‬رهبــر حــزب‬ ‫توافــق صلــح بــا اشــرف غنــی را امضــا کــرد‪.‬‬ ‫چنــد تــن از اعضــای ایــن حــزب پــس از ســقوط طالبــان از حــزب اصلــی جــدا شــدند و‬ ‫ایــن حــزب را در ســال ‪ ۱۳۸۴‬بــه رهبــری عبدالهــادی ارغندیــوال ثبــت کردنــد‪.‬‬ ‫حــزب اســامی شــاخه ارغندیــوال در ســال ‪ ۱۳۸۸‬از حامــد کــرزی و در انتخابــات ‪ ۱۳۹۳‬از‬ ‫عبــداهلل عبــداهلل حمایــت کردنــد‪.‬‬ ‫محمــد خــان معــاون اول ریاســت اجرائــی کشــور‪ ،‬بــه نمایندگــی از حــزب اســامی شــاخه‬ ‫ارغندیــوال در حکومــت حضــور دارد‪ .‬هم اکنــون بیــن گلبدیــن حکمتیــار و عبدالهــادی‬ ‫ارغندیــوال بــر ســر رهبــری ایــن حــزب اختــاف وجــود دارد‪ .‬ایــن حــزب در ســال ‪۱۳۸۳‬‬ ‫بــه نــام ارغندیــوال ثبــت شــده امــا پــس از توافقنامــه صلــح حکمتیــار و دولــت افغانســتان‬ ‫برخــی افــراد حــزب خواهــان رهبــری ایــن حــزب بدســت حکمتیــار هســتند‪.‬‬ ‫جمعیت اسالمی افغانستان‬ ‫یکــی از احــزاب بــا نفــوذ در افغانســتان اســت کــه در ســال ‪ ۱۳۵۵‬توســط برهان الدیــن‬ ‫ربانــی تاســیس شــد‪ .‬برهان الدیــن ربانــی رهبــر ایــن حــزب پــس از ســقوط حکومــت حزب‬ ‫دموکراتیــک خلــق افغانســتان و پــس از دوره شــش ماهه صبغــت اهلل مجــددی بــه عنــوان‬ ‫رئیس جمهــور افغانســتان تعییــن شــد و در زمــان حکومــت طالبــان‪ ،‬ســازمان ملــل وی را‬ ‫بــه عنــوان رئیس جمهــور دولــت در تبعیــد بــه رســمیت می شــناخت‪ .‬وی در ‪ ۲۱‬جــدی‪/‬دی‬ ‫‪ ۱۳۸۰‬قــدرت را بــه کــرزی واگــذار کــرد‪ .‬رهبــری ایــن حــزب پــس از تــرور برهان الدیــن‬ ‫در ‪ ۲۹‬سنبله‪/‬شــهریور ‪ ۱۳۹۰‬بــه فرزنــدش صالح الدیــن ربانــی ســپرده شــد‪.‬‬ ‫محاذ ملی اسالمی افغانستان‬ ‫ایــن حــزب در ســال ‪ ۱۳۵۷‬توســط پیــر ســید احمــد گیالنــی تاســیس شــد‪.‬‬ ‫ایــن حــزب از حامیــان حامــد کــرزی بــود و در انتخابــات ‪ ۱۳۹۳‬از اشــرف‬ ‫غنــی حمایــت کــرد‪.‬‬ ‫پــس از درگذشــت پیــر ســید احمــد گیالنــی در ســال ‪ ۲‬بهمن‪/‬دلــو ‪۱۳۹۵‬‬ ‫رهبــری ایــن حــزب بــه فرزنــدش ســید حامــد گیالنــی ســپرده شــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪18‬‬ صفحه 18 ‫تنظیم دعوت اسالمی افغانستان‬ ‫حــزب تنظیــم دعــوت اســامی افغانســتان توســط عبدالــرب رســول ســیاف‬ ‫تاســیس شــد و توانســتن در ســال ‪ ۱۳۸۴‬مجــوز فعالیــت را از وزارت عدلیــه‬ ‫افغانســتان اخــذ کنــد‪ .‬رســول ســیاف در انتخابــات ‪ ۱۳۹۳‬شــرکت کــرد و‬ ‫توانســت ‪۷.۰۴‬درصــد اراء را کســب کنــد‪.‬‬ ‫حزب وحدت اسالمی افغانستان‬ ‫ایــن حــزب در ســال ‪ ۱۳۶۸‬و بــا ائتــاف ‪ ۸‬حــزب و تنظیــم شــیعه مذهــب و‬ ‫هــزاره تاســیس شــد‪ .‬محمــد اکبــری اولیــن رهبــر ایــن حــزب بــود و پــس از ان‬ ‫عبدالعلــی مــزاری در نخســتین کنگــره حــزب در ســال ‪ ۱۳۷۰‬تعییــن شــد‪ .‬ایــن‬ ‫حــزب در سنبله‪/‬شــهریور ‪ ۱۳۷۳‬و پــس از اختالفــات میــان مــزاری و اکبــری‬ ‫منشــعب شــد‪ .‬پــس از کشــته شــدن مــزاری در ســال ‪ ۱۳۷۳‬رهبــری ایــن‬ ‫حــزب بــر عهــده کریــم خلیلــی اســت‪ .‬پــس از ســقوط طالبــان‪ ،‬کریــم خلیلــی‬ ‫رهبــر ایــن حــزب در دوره هــای اول و دوم ریاســت جمهــوری حامــد کــرزی بــه‬ ‫عنــوان معــاون دوم در دولــت حضــور داشــت‪ .‬در انتخابــات ‪ ۱۳۹۳‬کریــم خلیلــی‬ ‫از اشــرف غنــی حمایــت کــرد و ســرور دانــش بــه نمایندگــی از ایــن حــزب‬ ‫هم اکنــون در دولــت وحــدت ملــی حضــور دارد‪ .‬ایــن حــزب از زمــان تشــکیل‬ ‫تــا کنــون بــه ‪ ۵‬حــزب انشــعاب یافته اســت‪.‬‬ ‫جنبش ملی اسالمی افغانستان‬ ‫ایــن حــزب در ســال ‪ ۱۳۷۰‬توســط عبدالرشــید دوســتم تاســیس شــد و بیشــتر‬ ‫طرفــداران ایــن حــزب را مردمــان ازبک هــا و ترکمن هــای افغانســتان تشــکیل‬ ‫می دهــد‪ .‬عبدالرشــید دوســتم رهبــر ایــن حــزب در انتخابــات ســال ‪۱۳۸۳‬‬ ‫توانســت ‪۱۰‬درصــد کل اراء را کســب کنــد‪ .‬در انتخابــات ‪ ،۱۳۹۳‬دوســتم در‬ ‫تیــم اشــرف غنــی حضــور یافــت و هم اکنــون در ســمت معــاون اول ریاســت‬ ‫جمهــوری افغانســتان فعالیــت می کنــد‪.‬‬ ‫حزب انسجام ملی افغانستان‬ ‫ایــن حــزب در ســال ‪ ۱۳۸۶‬بــه رهبــری صــادق مدبــر تاســیس شده اســت‪.‬‬ ‫بیشــتر طرفــداران ایــن حــزب را مردمــان هــزاره تشــکیل می دهــد‪.‬‬ ‫حرکت اسالمی افغانستان‬ ‫ایــن حــزب در ســال ‪ ۱۳۵۸‬بــه رهبــری محمداصــف محســنی تاســیس‬ ‫شــد‪ .‬پــس از ســقوط طالبــان‪ ،‬محمــد اصــف محســنی از فعالیت هــای‬ ‫سیاســی ایــن حــزب کناره گیــری کــرد‪ .‬پــس از کناره گیــری محســنی‬ ‫درون حــزب انشــعاباتی صــورت گرفــت و ایــن حــزب بــه دو شــاخه ســید‬ ‫محمدعلــی جاویــد و ســید حســین انــوری تقســیم شــد‪ .‬شــاخه ســید‬ ‫محمدعلــی جاویــد مدتــی تحــت رهبــری وی فعالیــت می کــرد امــا مدتــی‬ ‫بعــد‪ ،‬عبدالغنــی کاظمــی رهبــری ان را بــر عهــده گرفــت‪ .‬شــاخه انــوری‬ ‫نیــز پــس از درگذشــت وی در ‪ ۱۵‬ســرطان‪/‬تیر ‪ ۱۳۹۵‬دچــار اختالفــات و‬ ‫انشــعابات شــد‪.‬‬ ‫حزب جبهه ملی نجات افغانستان‬ ‫حــزب جبهــه ملــی نجــات افغانســتان در ســال ‪ ۱۳۵۷‬در پاکســتان شــکل‬ ‫گرفــت و رهبــری ان بــر عهــده صبغــت اهلل مجــددی بــود‪ .‬صبغــت اهلل‬ ‫مجــددی پــس از ســقوط دولــت محمــد نجیــب اهلل بــر اســاس توافقنامــه‬ ‫پیشــاور بــرای دو مــاه ریاســت کشــور را بــرای دوره ای موقــت بــر عهــده‬ ‫داشــت‪ .‬حامــد کــرزی رئیس جمهــور پیشــین افغانســتان‪ ،‬در گذشــته‬ ‫عضویــت ایــن حــزب را در اختیــار داشــت‪ .‬صبغـت اهلل مجــددی‪ ،‬رهبــر ایــن‬ ‫حــزب‪ ،‬پــس از ســقوط طالبــان در دوره ای رئیــس مجلــس ســنا افغانســتان‬ ‫بــود و در انتخابــات ریاســت جمهوری هــای گذشــته از حامیــان حامــد کــرزی‬ ‫و اشــرف غنــی بــه حســاب می امــد‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪19‬‬ صفحه 19 ‫احمدشاه مسعود‪ ،‬شیر دره پنجشیر‬ ‫هــرگاه صحبــت از تاریــخ سیاســی کشــور افغانســتان و چهره هــای تاثیرگــذار‬ ‫در ایــن تاریــخ می کنیــم بــدون شــک یکــی از مانــدگار تریــن چهره هــا‪،‬‬ ‫احمدشــاه مســعود مبــارز خســتگی ناپذیــر در راه اســتقالل ایــن کشــور اســت‪.‬‬ ‫جنگجــوی زیــرک و شــجاعی کــه علــی رغــم هــوش فرماندهــی در نبــرد دارای‬ ‫بینــش و هــوش بــاالی سیاســی زیــادی نیــز بــود و از دســت دادن ایــن چهــره‪،‬‬ ‫بــرای ملــت افغانســتان ســخت و جبــران ناپذیــر بــوده اســت‪.‬‬ ‫احمدشــاه مســعود (‪ ۱۱‬شــهریور ‪ ۱۳۳۲‬در پنجشــیر ‪۱۸‬شــهریور ‪ ۱۳۸۰‬در‬ ‫تخــار) از فرماندهــان نظامــی مجاهدیــن و وزیــر دفــاع پیشــین افغانســتان‬ ‫بــود‪ .‬او در جنگ هــای شــوروی و جنگ هــای داخلــی افغانســتان نقــش مهــم‬ ‫داشــت‪ .‬مســعود روز ‪ ۱۸‬شــهریور ‪( ۱۳۸۰‬نهــم ســپتامبر ‪ ،)۲۰۰۱‬بــر اثــر انفجــار‬ ‫انتحــاری دو تروریســت مظنــون بــه ارتبــاط بــا شــبکه القاعــده کــه خــود را‬ ‫خبرنــگار معرفــی کــرده بودنــد‪ ،‬در خواجــه بهاءالدیــن والیــت تخــار افغانســتان‬ ‫کشــته شــد‪ .‬دولــت افغانســتان بــه او لقــب «قهرمــان ملــی» داده اســت‪.‬‬ ‫مســعود ســال های اغــاز کودکــی را در زادگاهــش دره پنجشــیر گذرانــد‪ .‬در‬ ‫پنــج ســالگی دبســتان زادگاهــش رفــت‪ .‬قبــل از انکــه کالس اول را بــه پایــان‬ ‫برســاند بــا خانــواده بــه کابــل رفــت و در مدرســه شــاه دو شمشــیره مشــغول‬ ‫بــه تحصیــل شــد‪ .‬و اندکــی بعد در شــهر هــرات بــه درس و تعلیــم ادامــه داد‪ .‬در‬ ‫همین جــا بــود کــه علــوم دینــی و مذهبــی را نــزد مــدرس مســجد جامــع هــرات‬ ‫فــرا گرفــت‪ .‬ســپس از هــرات بــه کابــل بــه همــراه خانــواده بازگشــت‪.‬دوران‬ ‫راهنمایــی و دبیرســتان را در دبیرســتان اســتقالل کابــل بــه پایــان رســاند و در‬ ‫ســال ‪ ۱۳۵۲‬بــا شــرکت در ازمــون کنکــور وارد دانشــکده مهندســی پلی تکنیــک‬ ‫کابــل گردیــد‪.‬‬ ‫هم زمــان بــا ورود بــه دانشــکده مهندســی پلی تکنیــک کابــل در ســال ‪۱۳۵۲‬‬ ‫رســماً عضویــت نهضــت اســامی افغانســتان را پذیرفــت؛ و در تابســتان ســال‬ ‫‪ ۱۳۵۴‬رهبــری مبــارزه در نخســتین قیــام پنجشــیر در برابــر حکومــت وقــت را‬ ‫بــه عهــده گرفــت‪ ،‬قیــام نــاکام گشــت و تعــدادی از همــکاران مســعود از جملــه‬ ‫شــاه ابــدال دســتگیر و ســپس اعــدام شــدند‪ .‬مســعود کــه تحــت تعقیــب دولــت‬ ‫بــود بــه پاکســتان رفــت‪ ،‬ان قیــام را اشــتباه محــض خوانــد و از همان جــا راه‬ ‫خــود را بــا گلبدیــن حکمتیــار جــدا نمــود‪.‬‬ ‫بــا وقــوع کودتــای کمونیســتی ‪ ۷‬ثور‪/‬اُردیبِهشــت ‪ ۱۳۵۷‬و اغــاز جهــاد او بــه‬ ‫نورســتان و کنــر مــی رود و بــا رهبــری دســته های کوچــک مجاهدیــن‪ ،‬بشــکل‬ ‫عملــی در رهبــری مبــارزه دربرابــر رژیــم کمونیســتی وابســته بــه شــوروی شــرکت ‬ ‫ُ‬ ‫جوزا‪/‬خــرداد ‪ ۱۳۵۸‬در راس یــک قطعــه از چریکهــای‬ ‫می جویــد‪ .‬مســعود در‬ ‫مجاهــد نورســتان وارد پنجشــیر می گــردد و در ‪ ۱۷‬ســرطان‪/‬تیر ‪ ۱۳۵۸‬نخســتین‬ ‫دســته های منظــم چریکــی را در درهٔ پنجشــیر ایجــاد می نمایــد‪.‬‬ ‫پــس از ســه ســال نبــرد بــا روس هــا در ســال ‪ ۱۳۶۱‬در پــی شکســت کامــل‬ ‫شــش تهاجــم گســترده ارتــش اتحــاد شــوروی ســابق در پنجشــیر‪ ،‬فرمانــده کل‬ ‫نظامــی روس هــا در افغانســتان بــرای توافــق اتش بــس بــا احمــد شــاه مســعود‬ ‫وارد مذاکــره گردیــده و بــرای دو ســال‪ ،‬ایــن توافــق بــه امضــاء می رســد(‪،)۱۹۸۲‬‬ ‫کــه در واقــع روس هــا بــا ایــن توافــق‪ ،‬مجاهدیــن را بــرای نخســتین بار بــه‬ ‫عنــوان یــک طــرف سیاســی بــه رســمیت می شناســند‪ .‬ژنــرال گرومــوف فرمانــده‬ ‫ســپاه چهلــم شــوروی در افغانســتان در بــارهٔ ایــن قــرارداد می نویســد‪« :‬مســعود‬ ‫از ارامــش پدیــد امــده [یعنــی اتش بــس ‪ ،]۱۹۸۲‬فعاالنــه بــرای نیــل بــه اهــداف‬ ‫خــود ســود جســت»‪.‬‬ ‫از ســال ‪ ۱۳۵۸‬تــا ســال ‪ ۱۳۶۷‬هشــت حملــه ارتــش متجاوزیــن اتحــاد شــوروی‬ ‫ســابق در پنجشــیر بــه شکســت کامــل می انجامــد و بدیــن ترتیــب از ســال‬ ‫‪ ۱۳۶۷‬بــه بعــد پنجشــیر همچــون دژی تســخیر ناپذیــر باقــی می مانــد‪.‬‬ ‫بــه دنبــال خــارج شــدن اخریــن ســرباز اتحــاد شــوروی از خــاک افغانســتان در‬ ‫تاریــخ ‪ ۱۳‬میزان‪/‬مِهــر ‪ ۱۴( ۱۳۶۹‬فوریــه ‪ ،)۱۹۸۹‬بــه ابتــکار احمــد شــاه مســعود‬ ‫ـلیم والیــت‬ ‫شــورای عالــی فرماندهــان ارشــد جهــادی افغانســتان در شــاه سـ ِ‬ ‫بدخشــان بــه تاریــخ ‪ ۹‬اکتبــر ‪ ۱۹۹۰‬دایــر می گــردد در ایــن اجــاس اکثــر‬ ‫فرماندهــان معــروف مجاهدیــن از جملــه نماینــده ای از امیــر اســماعیل خــان نیــز‬ ‫حضــور داشــتند‪ .‬فرماندهــان در ایــن نشســت راهبــرد مبــارزه دربرابــر جمهــوری‬ ‫دموکراتیــک افغانســتان را تعییــن می کننــد‪.‬‬ ‫در پــی برگــزاری اجــاس شــاه ســلیم در عقرب‪/‬ابــان ‪ ،۱۳۶۹‬رئیــس ســتاد‬ ‫ارتــش پاکســتان احمــد شــاه مســعود را بــه پاکســتان دعــوت می کنــد‪ .‬بدیــن‬ ‫ترتیــب احمدشــاه مســعود ســفری کوتــاه بــه پاکســتان انجــام می دهــد و در‬ ‫ضمــن دیــدار بــا مقامــات پاکســتان و ســران مجاهدیــن مســتقر در پاکســتان‬ ‫راهبــرد مســتقل فرماندهــان مجاهدیــن در مبــارزه دربرابــر رژیــم کمونیســتی را‬ ‫بــه اگاهی ان هــا می رســاند و مواضــع فرماندهــان را در دیدارهــای مختلــف بــه‬ ‫ان هــا تبییــن می نمایــد‪.‬‬ ‫ارتــش شــوروی بــا همــکاری ارتــش جمهــوری دموکراتیــک خلــق افغانســتان‬ ‫جمعــاً نــه حملــه بــزرگ را بــه دره پنجشــیر در طــول دوران اشــغال افغانســتان‬ ‫ســازمان دادنــد کــه منجــر بــه خســارات زیــاد بــه منطقــه و اهالــی پنجشــیر‪،‬‬ ‫نیــروی رزمــی ارتــش ســرخ و ارتــش جمهــوری دموکراتیــک افغانســتان گردیــد‪.‬‬ ‫چهــار حملــه اولیــه بــه پنجشــیر بــه صورتــی کام ـ ً‬ ‫ا کالســیک انجــام می شــود‬ ‫کــه در ان هــا ســتونی از زره پوش هــا بعــد از بمباران هــای هوایــی دســت بــه‬ ‫حملــه می زنــد‪ .‬ســه حملــه دیگــر (از ‪ ۱۵‬مــاه مــه تــا اول ژوئیــه و از ‪ ۳۰‬اوت تــا‬ ‫‪ ۱۵‬ســپتامبر ‪ ۱۹۸۲‬ســپس از بیســت و یکــم اوریــل ‪ ۱۹۸۴‬بــه بعــد) بــه دلیــل‬ ‫گســترش خــود‪ ،‬اهمیــت تجهیزاتــی کــه بــه کار گرفتــه شــده اند و تاکتیک هــای‬ ‫معمــول ثابــت می کننــد کــه پنجشــیر فرمانــده مســعود‪ ،‬بــه صــورت هــدف‬ ‫شــماره یــک شــوروی ها در افغانســتان درامده اســت‪ .‬ایــن ســه مرحلــه‪ ،‬بــر‬ ‫زیربنــای واحــد قــرار دارد‪ :‬ســهم اعظــم عملیــات بــر عهــده واحدهــای هوابــرد‬ ‫اســت کــه غالب ـاً چتــر بازهایــی هســتند کــه در عمــق جبهــه و بــر خــط الــراس‬ ‫بلندیهــا‪ ،‬روســتاها و نقــاط عبــور‪ ،‬پیــاده می شــوند‪ .‬ســپس واحدهــای زرهــی‬ ‫جــای ان هــا را می گیرنــد‪ .‬در هــر ســه مــورد‪ ،‬اســتراتژی مســعود عبــارت بــود‬ ‫از عقب نشــینی بــه دره هــای مجــاور و پراکنده ســاختن شــوروی ها‪ ،‬ســپس بــاز‬ ‫پســگرفتن مواضــع از دســت رفتــه یکــی پــس از دیگــری‪ ،‬بــه ویــژه هنگامــی کــه‬ ‫ایــن مواضــع بــه ارتــش دولتــی واگــذار شــد‪.‬‬ ‫بــا وجــودی کــه حمــات پنجشــیر از شــدیدترین عملیات هــای رزمــی ارتش هــای‬ ‫شــوروی و افغانســتان محســوب می شــد‪ ،‬امــا در اثــر ایــن نــه حملــه ان هــا قــادر‬ ‫به کنتــرل دره پنجشــیر نشــدند‪.‬‬ ‫در ژانویه ‪ ۱۹۸۳‬شوروی ها به مسعود پیشنهاد متارکه جنگ می کنند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪20‬‬ صفحه 20 ‫احمدشــاه مســعود همانگونــه که در ســه ســال حاکمیــت مجاهدین‬ ‫بــه خاطــر تحقــق صلــح و ثبــات در افغانســتان بــه هرصدایــی در‬ ‫ایــن جهــت لبیــک گفــت و بــا هــر گامــی در ایــن مســیر همــراه‬ ‫شــد‪ ،‬از نخســتین ادعــا و فریــاد طالبــان در پایــان دادن بــه جنــگ‬ ‫و اســتقرار صلــح نیــز اســتقبال کــرد‪ .‬او حرکــت طالبــان را کــه بــا‬ ‫شــعار صلــح خواهــی و تحقــق امنیــت از جنــوب کشــور و از قندهار‬ ‫ســر بــراورد مــورد تشــویق و حمایــت قــرارداد؛ و در دسترســی بــه‬ ‫صلــح بــه گونــه شــگفت اور و متهوارن ـه ای بــدون ســپاه و لشــکر‬ ‫بــه پیشــواز ان هــا در‪ ۲۲‬دلــو ‪ ۱۳۷۳‬بــه میــدان شــهر رفــت‪ .‬امــا‬ ‫طالبــان کــه یــک گــروه جاهــل و وابســته بــه بیگانــه بودنــد و نــه‬ ‫بــرای صلــح بلکــه بــرای ایجــاد حاکمیــت جهــل و بیــداد و نابــودی‬ ‫اســتقالل و هویــت ملــی افغانســتان ماموریــت داشــتند راه جنــگ‬ ‫را برگزیدنــد‪.‬‬ ‫احمدشــاه مســعود کــه در ســه ســال بــرای دفــاع از اســتقالل و حاکمیــت ملــی‬ ‫کشــورش در برابــر حمــات و جنگ هــای خونیــن حکمتیــار علیــه کابــل و دولــت‬ ‫تاجیکــی مجاهدیــن و در مقابــل دســایس و توطئه هــای گوناگــون ایســتاده بــود‪،‬‬ ‫ایــن بــار در برابــر نیــروی جهــل و وحشــت طالبــی نیــز ایســتاد‪ .‬مســعود ‪ ۱۸‬مــاه‬ ‫و دوازه روز (از ‪ ۲۱‬حــوت ‪ ۱۳۷۳‬تــا ‪ ۵‬میــزان ‪ )۱۳۷۵‬نیــروی طالبــان را درپشــت‬ ‫دروازه هــای پایتخــت نگهداشــت و در ایــن مــدت ســخت ترین و خونین تریــن‬ ‫حمــات ان هــا را در تصــرف کابــل دفــع کــرد‪ .‬او چنــد بــار بــرای جلوگیــری از‬ ‫ســقوط هــرات و والیــات غربــی کشــور صدهــا تــن نیــروی خــود را از مرکــز بــه‬ ‫شــیندند و هــرات اعــزام داشــت و تــا میــزان ‪ ۱۳۷۴‬مانــع ســقوط ان مناطــق بــه‬ ‫دســت طالبــان شــد‪.‬‬ ‫بعــد از حملــه همــه جانبــه طالبــان بــه کابــل و ســقوط پایتخت‪ ،‬احمدشــاه مســعود‬ ‫بعــد از تــرک پایتخــت هــزاران تــن نیروهــای خــود را داخــل دره پنجشــیر ســاخت‬ ‫و مدخــل دره را بــرای جلوگیــری از ورود نیروهــای طالبــان منفجــر نمــود‪ .‬او بســتن‬ ‫دهانــه پنجشــیر را بــه صــورت موقــت از یکســو غــرض تنظیــم و ســازماندهی‬ ‫دوبــاره نیروهــای خــود و از ســوی دیگــر بــه منظــور ایجــاد زمــان و فرصــت بــرای‬ ‫مــردم پایتخــت و شــمال پایتخــت در شــناخت بهتــر طالبــان ضــروری تلقــی کــرد‪.‬‬ ‫در حالیکــه مســعود موفــق بــه ســازماندهی مجــدد نیروهــای خــود جهــت تــداوم‬ ‫مقاومــت گردیــد‪ ،‬مــردم در کابــل و شــمال کابــل بــا طالبــان نــه بــه عنــوان نیروی‬ ‫برقــرار کننــده امنیــت و ثبــات بلکــه بــه نیــروی وحشــی وســرکوبگر ضــد فرهنــگ‬ ‫و مدنیــت کــه توســط صدهــا تــن از افــراد جنگجــوی پاکســتانی وعــرب همراهــی‬ ‫می شــدند‪ ،‬روبروگردیدنــد‪.‬‬ ‫در طــول ســال های حاکمیــت طالبــان و ســلطه تروریســم بین المللــی القاعــده‬ ‫تنهــا احمدشــاه مســعود بــه مقاومــت در وطــن ادامــه داد‪ .‬در ســال های ‪ ۱۳۷۶‬و‬ ‫‪ ۱۳۷۷‬هجــری خورشــیدی دو بــار لشــکر طالبــان به شــمال کشورســرازیر شــدند‪.‬‬ ‫بــه اســتثنای وادی پنجشــیر و برخــی از دره هــا و دامنه هــای شــمال هندوکــش و‬ ‫پامیــر ســیطره وحشــت و تــرور را بــه همــه والیــات کشــور پهــن نمودنــد‪.‬‬ ‫احمدشــاه مســعود در ســال های حاکمیــت طالبــان چنــد بــار دره هــا و‬ ‫تاکســتان های شــمالی را از اشــغال نیــروی مهاجــم طالبــان و تروریســم ازاد‬ ‫ســاخت و هــزاران نفــر از نیروهــای ادم کــش ان هــا را کــه صدهــا پاکســتانی و‬ ‫عــرب در میان شــان قرارداشــت ســرکوب کــرد و بــه اســارت دراورد‪ .‬او در یازدهم‬ ‫قــوس ‪ ۲(۱۳۷۷‬دســامبر‪ )۱۹۹۹‬در پنجشــیر جلســه ای را متشــکل از ســیصد تــن‬ ‫فرماندهــان مناطــق و اقــوام مختلــف افغانســتان‪ ،‬رهبــران گروه هــا و احــزاب‬ ‫مجاهدیــن بــرای ایجــاد هماهنگــی و اتخــاذ اســتراتژی واحــد مبــارزه و مقاومــت‬ ‫علیــه طالبــان دایــر کــرد؛ و بــا برگــزاری ایــن اجــاس‪ ،‬موفــق بــه بازگردانــدن‬ ‫رهبــران و فرماندهــان بیشــتر و گســترش مقاومــت و جنــگ در والیــات مختلــف‬ ‫شــرقی‪ ،‬مرکــزی و شــمال غربــی کشــور شــد‪ .‬ســخت ترین و نابرابرتریــن جنــگ‬ ‫احمد شــاه مســعود بــا نیروهــای طالبــان و متجاوزیــن خارجــی در تابســتان ‪۱۳۷۹‬‬ ‫در تالقــان بــه وقــوع پیوســت‪ .‬ایــن جنــگ بــا هجــوم بیســت هــزار تــن نیــروی‬ ‫طالبــان‪ ،‬تروریســتان القاعــده و متجاوزیــن پاکســتانی بــرای تســخیر تالقــان و‬ ‫تصــرف بدخشــان و تمــام مناطــق عقبــی در شــمال و شــمال شــرق وادی پنجشــیر‬ ‫بیــش از یکمــاه طــول کشــید‪.‬‬ ‫در ایــن جنــگ نیروهــای خارجــی در میــان طالبــان بیشــتراز نیــروی بومــی‬ ‫طالــب بــود‪ .‬در حالیکــه هــزاران نفــر جنگجــوی پاکســتانی شــامل ایــن نیروهــا‬ ‫می شــد‪ ،‬هــزاران تــن از تروریســتهای ســازمان القاعــده متشــکل از کشــورهای‬ ‫عربــی شــمال افریقــا‪ ،‬شــرق میانــه‪ ،‬ممالــک اســیای مرکــزی‪ ،‬مناطــق مــاورای‬ ‫قفقــاز‪ ،‬ســینکیانگ چیــن‪ ،‬کشــمیر‪ ،‬کشــورهای اســامی جنــوب شــرق اســیا و‬ ‫حتــی ایــاالت متحــده امریــکا و اروپــای غربــی قــوت اصلــی رزمــی ایــن لشــکر‬ ‫را می ســاختند‪ .‬هرچنــد طالبــان‪ ،‬تالقــان را بعــد از یکمــاه جنــگ خونیــن تصــرف‬ ‫کردنــد امــا جلــو پیشــروی ان هــا را احمدشــاه مســعود بــه ســوی بدخشــان و‬ ‫دره هــای شــمال شــرق هندوکــش گرفــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪21‬‬ ‫احمدشــاه مســعود در طــول ســال های مقاومــت و جنــگ بــا طالبــان و تروریســم از‬ ‫هــر فرصــت و زمانــی بــرای مذاکــره بــا طالبــان نیــز اســتفاده کــرد تــا ان هــا را از‬ ‫وابســتگی بــه بیگانــه وهمدســتی بــا تروریســم و تــداوم کشــتار و جنــگ بــه ســوی‬ ‫صلــح بکشــاند‪.‬‬ ‫امــا ایــن مذاکــرات در اثــر وابســتگی طالبــان بــه بیگانــه و تروریســم بین المللــی بــه‬ ‫نتیجــه ای نرســید‪ .‬همچنــان در ایــن ســال ها ســعی نمــود تــا جامعــه بین المللــی‬ ‫بــه خصــوص ایــاالت متحــده امریــکا‪ ،‬اتحادیــه اروپــا و ســازمان ملــل متحــد را‬ ‫متقاعــد بــه اعمــال فشــار علیــه پاکســتان در قطــع دخالــت و تجــاوز بــه افغانســتان‬ ‫نمایــد و ان هــا را از عواقــب حاکمیــت طالبــان و ســلطه تروریســم بــر منطقــه و‬ ‫جهــان اگاه ســازد‪ .‬او درایــن ســال ها پیوســته بــا افــراد و نماینــدگان مختلــف‬ ‫رســمی و غیررســمی مجامــع جهانــی چــه در داخــل افغانســتان و چــه درخــارج از‬ ‫کشــور بــه مذاکــره و گفتگــو پرداخــت تــا حقانیــت مبــارزه و مقاومــت خــود را بــه‬ ‫گــوش ان هــا برســاند و همــکاری ان هــا را در اســتقرار صلــح و ثبــات در کشــورش‬ ‫جلــب نمایــد‪ .‬عمده تریــن مذاکــرات او در ایــن مــورد بــا جامعــه اروپایــی در مقــر‬ ‫پارلمــان اروپــا درشــهر استراســبورگ فرانســه بــود‪.‬‬ ‫احمدشــاه مســعود در ســال ‪ ۱۳۸۰‬بــه مقــر پارلمــان اروپــا ســفرکرد و در مذاکــرات‬ ‫مختلــف و جلســات متعــدد بامقامــات رســمی و غیررســمی جامعــه اروپــا اهــداف و‬ ‫خواســته های خــود را از مبــارزه و مقاومــت تشــریح نمــود‪ .‬او در همیــن ســفر در‬ ‫برابــر پرســش خبرنــگاران از پیامــش بــه رئیس جمهــور امریــکا گفــت‪« :‬پیــام مــن‬ ‫بــه اقــای بــوش ایــن اســت کــه جنــگ افغانســتان و وجــود پایگاه هــای تروریســتی‬ ‫تنهــا بــه افغانســتان محــدود نمانــده بلکــه دیــر یــازود ایــن خطــرات گریبانگیــر‬ ‫امریــکا و تعــداد بیشــتری از کشــورها در منطقــه و جهــان خواهدشــد»‪ ،‬پیامــی کــه‬ ‫تــا چهــار مــاه دیگــر تحقــق یافــت‪.‬‬ ‫احمــد شــاه مســعود پــس از ســال ها مقاومــت در برابــر اشــغال افغانســتان‬ ‫توســط ارتــش شــوروی و جنــگ بــا گــروه طالبــان‪ ،‬در روز ‪ ۱۸‬شــهریور ‪۱۳۸۰‬‬ ‫(‪ ۹‬ســپتامبر ‪ ،)۲۰۰۱‬در اثــر انفجــار انتحــاری دو مــرد تروریســت کــه خــود‬ ‫را خبرنــگار معرفــی کــرده بودنــد‪ ،‬کشــته شــد‪ .‬خبــر کشته شــدن او‪ ،‬از انجــا‬ ‫کــه می توانســت بــه کاهــش روحیــه همرزمانــش در جبهــه ضــد طالبــان‬ ‫بینجامــد‪ ،‬بــا چنــد روز تاخیــر اعــام گردیــد‪ .‬پــس از او محمــد قســیم فهیــم‪،‬‬ ‫کــه از همرزمــان احمــد شــاه مســعود بــود‪ ،‬توســط برهان الدیــن ربانــی بــه‬ ‫جانشــینی وی منصــوب شــد‪ .‬فهیــم پــس از ســقوط طالبــان وزیــر دفــاع‬ ‫افغانســتان و معــاون اول رئیــس دولــت در دولتهــای موقــت و دولــت انتقالــی‬ ‫افغانســتان شــد‪ .‬لویــه جرگــه اضطــراری افغانســتان کــه در پایــان دولــت‬ ‫موقــت تشــکیل شــد‪ ،‬بــه احمــد شــاه مســعود لقــب «قهرمــان ملــی» داد و‬ ‫روز ‪ ۱۸‬شــهریور (‪ ۹‬ســپتامبر) ســالروز تــرور شــدن وی‪ ،‬در افغانســتان «روز‬ ‫شــهید» و تعطیــل رســمی اعــام گردیــد‪.‬‬ ‫ستاره کوشا‬ صفحه 21 ‫جعفر محمدهاشم‬ ‫نظام اموزشی افغانستان‬ ‫نظــام اموزشــی افغانســتان در ســال های اخیــر از رشــد قابــل توجهــی برخــوردار بــوده اســت‪.‬‬ ‫بــر اســاس امارهــای موجــود شــمار دانش امــوزان مــدارس در کشــور بــه بیــش از ‪۹.۲‬‬ ‫میلیــون نفــر می رســد و رقــم دانشــجویان دانشــگاه ها هــم بــه بیــش از ســیصد هــزار نفــر‬ ‫می رســند‪ .‬ایــن رقــم به لحــاظ کمــی رقــم قابــل مالحظه یــی اســت و نشــاندهنده ی رشــد‬ ‫کمــی نظــام اموزشــی در افغانســتان می باشــد‪ .‬امــا بــا ایــن وجــود‪ ،‬نظــام اموزشــی افغانســتان‬ ‫بــا چالش هــای جدی یــی مواجــه می باشــد‪ .‬معــارف و تحصیــات عالــی افغانســتان هــر دو‬ ‫به لحــاظ کیفــی در ســطح بســیار پایینــی قــرار دارنــد و عــدم تطابــق ان بــا نیازمندی هــای‬ ‫موجــود و ظرفیت هــای بــازار کار افغانســتان‪ ،‬مشــکالت جد ی یــی را به وجــود اورده اســت‪.‬‬ ‫بــا گذشــت بیــش از یــک دهــه از شــکل گیــری حکومــت جدیــد‪ ،‬وزارت هــای‬ ‫معــارف و تحصیــات عالــی بــا کمــک و مســاعدت مالــی جامعــه جهانــی دوبــاره‬ ‫اغــاز فعالیــت نمودنــد‪ .‬طبــق امــار یونســکو‪ ،‬میــزان باســوادی بزرگســاالن مــرد ‪45‬‬ ‫ســال بــه بــاال( ‪ 54.33‬درصــد و زنــان ‪ 21.45‬درصــد) تخمیــن شــده اســت‪.‬‬ ‫نظــام اموزشــی جدیــد افغانســتان مطابــق بــا معیارهــای بیــن المللــی بــوده کــه‬ ‫افغانســتان توانســته اســت ایــن سیســتم را در موسســات و دانشــگاههای تحصیالت‬ ‫عالــی در ســالهای گذشــته تطبیــق نمایــد‪.‬‬ ‫هــدف اساســی تطبیــق و کاربــرد ایــن سیســتم ایــن اســت تــا فعالیــت و ســهم‬ ‫گیــری دانشــجو در جریــان عملیــه امــوزش بیشــتر انکشــاف و تقویــت گــردد‪.‬‬ ‫متاســفانه‪ ،‬ســازمان بیــن المللــی شــفافیت‪ ،‬نظــام اموزشــی کشــور را در رده ششــم‬ ‫فاســدترین نظــام اموزشــی در جهــان قــرار داده اســت و اخیــرا ً اداره بازرســی ویــژه‬ ‫بــرای بازســازی افغانســتان از مــدارس و معلمیــن خیالــی خبــر داده اســت‪ .‬چنیــن‬ ‫گزارشــهایی نشــانگر ضعــف و نــا توانانــی نظــام اموزشــی و نظــارت بــر ان اســت‪.‬‬ ‫دانشــگاه هــای افغانســتان بدلیــل عوامــل ناگــوار دو دهــه اخیــر بــه دانشــگاهای‬ ‫تدریســی بــا کیفیــت بســیار پاییــن تبدیــل شــده انــد‪ .‬دانشــگاهها همچنیــن در‬ ‫انجــام تحقیقــات علمــی ضریــب نزدیــک بــه صفــر را دارنــد‪.‬‬ ‫پــس از انکــه افغانســتان ‪ 25‬ســال جنــگ را پشــت سرگذاشــت و سیســتم اموزشــی‬ ‫کشــور بــه ویرانــه ای تبدیــل گردیــد‪ ،‬بــا اســتقرار نظــام قانونمنــد در کشــور‪ ،‬مســاله‬ ‫نظــام اموزشــی جدیــد بــر ویرانــه هــای جنــگ مطــرح شــد ‪ .‬ایــن در حالــی بــود کــه‬ ‫بــا رشــد جهــان امــروزی در ســایه امــوزش و اگاهــی‪ ،‬یــک رســتاخیز عمومــی بــرای‬ ‫دانــش انــدوزی‪ ،‬ارتقــای ســواد و اگاهــی میــان بســیاری از خانــواده هــای افغــان در‬ ‫شــهرها و روســتاها بــه وجــود امــد‪.‬‬ ‫در نظام هــای اموزشــی افغانســتان به خصــوص امــوزش عالــی‪،‬‬ ‫تمــام هزینه هــا روی دانشــگاه ها و تحصیــات اکادمیــک صــورت‬ ‫گرفتــه و اموزش هــای حرفه یــی کامــ ً‬ ‫ا مغفــول مانــده اســت‪ .‬ایــن‬ ‫امــر عــدم تــوازن جــدی را میــان نیــروی کار و بــازار کار به وجــود‬ ‫اورده اســت‪ .‬در بســیاری از کشــورهای جهــان اموزش هــای حرفه یــی‬ ‫هم پــای اموزش هــای اکادمیــک و بلکــه بیشــتر از ان مــورد توجــه‬ ‫قــرار می گیــرد و بخــش عمــده ی نیروهــای کار توســط مراکــز‬ ‫اموزش هــای حرفــه ای تربیــت شــده و روانــه ی بــازار کار می شــوند‪.‬‬ ‫معمــوال بازارهــای کار بــه نیروهــای ماهــر فنــی بــه مراتــب بیشــتر از‬ ‫نیروهــای کار اکادمیــک ضــرورت دارد و دانشــگاه ها نمی تواننــد در‬ ‫بســیاری مــوارد نیروهــای مــورد نیــاز بــازار کار را تربیــت کننــد‪ .‬از ایــن‬ ‫جهــت نظام هــای اموزشــی بایــد در ســرمایه گذاری روی نیروهــای کار‬ ‫بــه نیازمندی هــای بــازار توجــه جــدی کنــد و نســل جدیــد را برحســب‬ ‫نیازهــا و ملزومــات کار امــوزش دهــد‪.‬‬ ‫باوجــود دســتاورد هــای زیــادی کــه در ایــن عرصــه حاصــل گردیــده اســت هنــوز هــم‬ ‫چالش هــای بزرگــی در بخــش امنیــت و دسترســی بــه تعلیــم و تربیــت‪ ،‬کیفیــت‪ ،‬پاســخگو‬ ‫بــودن و ‪ ...‬بــر ســر راه سیســتم اموزشــی افغانســتان موجــود انــد ‪ .‬یکــی از مســایل اساســی‬ ‫در نظــام برنامــه ریــزی درســی‪ ،‬پاســخ بــه ایــن پرســش اســت کــه تصمیمــات برنامــه هــای‬ ‫درســی بایــد توســط چــه کســانی و در چــه ســطحی گرفتــه شــود؟‬ ‫نظــام اموزشــی کشــور یــک نظــام متمرکــز اســت کــه بــر مکاتــب دولتــی اعمــال می شــود‪.‬‬ ‫طــوری کــه تمــام تصمیمــات در وزارت معــارف در کابــل گرفتــه شــده و ریاســت هــای والیتــی‬ ‫صالحیــت تصمیــم گیــری محــدودی دارنــد و بــه همیــن دلیــل تصمیم گیــری در خصــوص‬ ‫نقــاط و مناطــق دور از مرکــز تــا حــد زیــادی نادیــده گرفتــه می شــود و تــوان پاســخ بــه‬ ‫نیاز هــای مناطــق دور از مرکــز کاهــش مــی یابــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪22‬‬ صفحه 22 ‫در کشــورهای پیشــرفته ی جهــان‪ ،‬ایــن کار صــورت گرفتــه اســت‬ ‫و دانشــگاه ها مســئولیت امــوزش شــمار محــدودی را بــه عهــده‬ ‫دارنــد و امــوزش بخــش قابــل توجــه نســل جــوان بــه عهــده‬ ‫مراکــز اموزش هــای فنــی و حرفــه ای اســت‪ .‬ایــن امــر باعــث‬ ‫رشــد اقتصــادی و کاهــش بیــکاری در بســیاری از کشــورهای‬ ‫جهــان گردیــده اســت‪.‬‬ ‫تجرب ـ ه ایــن کشــورها بــرای افغانســتان بســیار اموزنــده اســت‪.‬‬ ‫افغانســتان نیــروی قابــل توجــه کار و همچنیــن ظرفیت هــای الزم‬ ‫بــرای ایجــاد کار و اشــتغال زایی دارد‪ .‬امــا نظام هــای اموزشــی‬ ‫موجــود نمی تواننــد نیــروی کار را برحســب نیازمندی هــای بــازار‬ ‫کار تربیــت کننــد‪ .‬اکثــر قابــل توجــه فارغ التحصیــان دانشــگاه ها‪،‬‬ ‫حرفه هــای الزم بــرای ایفــای نقــش در بــازار کار را فــرا نمی گیرنــد‬ ‫و بــرای همیــن نمی تواننــد به ســادگی وارد کار شــوند‪ .‬شــماری‬ ‫هــم کــه می تواننــد جــذب بازارهــای کار شــوند‪ ،‬به دلیــل عــدم‬ ‫ظرفیت هــای الزم حرفه یــی‪ ،‬موثــر واقــع نمی شــوند و نقــش‬ ‫موثــری را ایفــا کــرده نمی تواننــد‪.‬‬ ‫عــاوه بــر این کــه جــای اموزش هــای فنــی و حرفــه ای در‬ ‫نظــام اموزشــی افغانســتان خالــی اســت‪ ،‬عملکــرد نظــام امــوزش‬ ‫عالــی هــم بــا مشــکالت جــدی مواجــه اســت‪ .‬نیروهایــی کــه‬ ‫از دانشــگاه ها و مراکــز تحصیــات عالــی روانــه ی بــازار کار‬ ‫می شــوند‪ ،‬نیــز بــا نیازمندی هــای واقعــی بــازار همخوانــی‬ ‫نــدارد‪ .‬به عنــوان نمونــه‪ ،‬خروجــی برخــی از رشــته های‬ ‫تحصیلــی بــه مراتــب بیشــتر از نیازمندی هــای ان در بــازار کار‬ ‫اســت و همین طــور خروجــی برخــی دیگــر بــه مراتــب کمتــر از‬ ‫نیازمندی هــا در بــازار کار می باشــد‪.‬‬ ‫در حــال حاضــر هیچ گونــه امــار مشــخصی از نیازمندی هــای‬ ‫بــازار کار وجــود نــدارد تــا بــر اســاس ان‪ ،‬نیروهــای جدیــد تربیــت‬ ‫و امــوزش ببیننــد‪ .‬اســتراتژی دولــت ایــن اســت کــه زمینه هــای‬ ‫امــوزش همگانــی را فراهــم اورد و ظرفیت هــا را نــه براســاس‬ ‫نیازمندی هــا‪ ،‬بلکــه تنهــا بــر مبنــای گســترش تحصیــات و‬ ‫دسترســی نســل جــوان بــه امــوزش‪ ،‬ایجــاد کنــد‪ .‬از طــرف دیگــر مضامیــن درســی در مــدارس و دانشــگاه های افغانســتان پراکنــده و گســترده اند و در شــرایطی کــه‬ ‫بــازار کار نیازمنــد نیروهــای متخصــص می باشــد‪ ،‬ایــن مضامیــن اموزشــی و تحصیلــی می توانــد انــرژی و هزینه هــای بیشــتری را تضییــع کنــد‪.‬‬ ‫بــرای جامع ـه ی افغانســتان کــه بخــش عمــده ی مــردم ان از ســواد و امــوزش‬ ‫محــروم بوده انــد‪ ،‬ایجــاد فرصت هــای اموزشــی از اهمیــت زیــادی برخــوردار‬ ‫می باشــد‪.‬‬ ‫امــا فقــدان اســتراتژی مشــخص دولــت بــرای دســت یابی نســل های جدیــد‬ ‫بــه امــوزش می توانــد پیامدهــای ناخواســته یی را بــه دنبــال داشــته باشــد‪.‬‬ ‫حضــور هــزاران تحصیل کــرده ی بیــکار و فاقــد اشــتغال یکــی از مهمتریــن مســائل‬ ‫اجتماعــی جامعــه ی افغانســتان می باشــد‪ .‬ســاالنه رقــم ایــن نیروهــا در حــال‬ ‫افزایــش اســت و دانشــگاه ها و مراکــز تحصیــات عالــی‪ ،‬به صــورت گســترده‬ ‫نیروهــای بیشــتری را بــه جامعــه عرضــه می دارنــد‪ ،‬درحالی کــه ظرفیت هــای‬ ‫الزم بــرای جــذب ایــن نیروهــا در بــازار کار وجــود نــدارد‪.‬‬ ‫طبیعــی اســت کــه ایــن نیروهــا‪ ،‬انتظــارات و مطالبــات بیشــتری دارنــد و در‬ ‫صورتــی کــه ان مطالبــات بــراورده نشــوند‪ ،‬حــس محرومیــت نســبی در جامعــه‬ ‫تقویــت خواهــد شــد‪ .‬در نهایــت ایــن امــر بــه نارضایتی هــای گســترده‪ ،‬بدبینــی‬ ‫بــه دولــت و شــرایط اجتماعــی و در بدتریــن حالــت بــه اشــوب های اجتماعــی‬ ‫و سیاســی منجــر خواهــد شــد‪ .‬هرچــه شــمار نیروهــای تحصیل کــرده ی بیــکار در‬ ‫جامعــه افزایــش یابــد‪ ،‬میــزان اعتراضــات نیــز بیشــتر خواهــد شــد و شــکاف ها‬ ‫میــان مــردم و جامعــه تقویــت خواهــد یافــت‪ .‬ایــن پیامدهــای ناخواســته یی‬ ‫اســت کــه برخــاف تصــورات موجــود‪ ،‬گســترش امــوزش در جامعــه بــدون‬ ‫تطابــق ان بــا نیازمندی هــای بــازار کار می توانــد به وجــود اورد‪.‬‬ ‫بــدون شــک‪ ،‬دولــت نمی توانــد بــا رویکــرد کنونــی بــه امــر امــوزش و تحصیــات‬ ‫نــه زمینه هــای الزم را بــرای جــذب نیروهــای کار در بــازار فراهــم اورد و نــه هــم‬ ‫بــا ایــن نیروهــا نیازمندی هــای بــازار را اشــباع کنــد‪ .‬ایــن رویکــرد از هــر لحــاظ‬ ‫بــرای دولــت و جامعــه پرهزینــه و دردسرســاز اســت‪ .‬دولــت بایــد رویکــرد خــود‬ ‫را بــه امــر امــوزش تغییــر داده و بــا تمرکــز بیشــتر بــه اموزش هــای حرفه یــی‬ ‫کــه نیازمندی هــای اساســی بــازار کار می باشــد‪ ،‬از یک طــرف از ضیــاع انــرژی‬ ‫و نیروهــای کار جلوگیــری کنــد و از طــرف دیگــر بــا اشــباع نیازهــای بــازار‪ ،‬رشــد‬ ‫اقتصــادی را رقــم بزنــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪23‬‬ صفحه 23 ‫رامین کاشف زاده‬ ‫نظام بهداشت و درمان افغانستان‬ ‫طبابــت و پزشــکی در افغانســتان بــه شــکل جــدی از زمــان امیــر عبدالرحمــن‬ ‫خــان (‪ )۱۹۰۱-۱۸۸۰‬حاکــم افغانســتان اغــاز گردیــد‪ .‬امیــر خــود مبتــا بــه‬ ‫بیمــاری نقــرس بــود کــه همیشــه از ان رنــج می بــرد بــه همیــن منظــور یــک‬ ‫پزشــک انگلیســی را در دربــار خویــش بــه خدمــت گرفــت‪ .‬ایــن پزشــک‬ ‫بــرای اولیــن بــار شــفاخانه ابــن ســینا را بنیــاد نمــود؛ کــه بیمــاران خانــواده‬ ‫ســلطنتی و کارکنــان رجــال دولــت درانجــا مــداوا می شــدند‪ .‬ســپس پســر‬ ‫امیــر طــور واقعــی خواســت کــه وضــع درمــان را در افغانســتان بهبــود بخشــد‪.‬‬ ‫امیــر حبی ـب اهلل شــروع بــه اصالحاتــی کــرد کــه کــه پزشــکی و درمــان نیــز‬ ‫هم زمــان بــا ان قدم هایــی در جهــت توســعه برداشــت‪ .‬امیــر حبیــب اهلل در‬ ‫ســال ‪ ۱۹۰۲‬هنگامــی کــه خشکســالی مــردم افغانســتان را تهدیــد می نمــود‬ ‫در مجلــس عــام گفــت کــه ترقــی یــک دولــت و یــک ملــت بــدون علــم امکان‬ ‫نــدارد‪ .‬حبی ـب اهلل خــان در شــروع ســلطنت خــود دو پزشــک هنــدی بــه نــام‬ ‫غــام نبــی و غــام محمــد را در کابــل بــه اســتخدام دولــت دراورد‪ ،‬کــه‬ ‫مشــغول درمــان بیمــاران خانــدان شــاهی بودنــد‪.‬‬ ‫قبــل از ســلطنت امیــر حبی ـب اهلل جراحــی بــه صــورت غیــر علمــی و ســنتی‬ ‫انجــام می شــد کــه بســیار پــر اشــکال بــود‪ .‬ایــن دو نفــر جــراح هنــدی‬ ‫می توانســتند عملهایــی زیــادی از جملــه ســنگ مثانــه و غیــره را انجــام دهنــد‪.‬‬ ‫حســین قلــی خــان کــه از پــدر خــود شکســته بنــدی را فــرا گرفتــه بــود‪،‬‬ ‫تحــت نظــر ایــن دو نفــر هنــدی تجــارب علمــی زیــادی اموخــت‪ .‬از همــان‬ ‫زمــان یــک مرکــز اموزشــی ابتدائــی جراحــی تحــت نظــر حســین قلــی خــان‬ ‫افتتــاح و تعــداد شــاگردان ان بــه چهــل نفــر رســید‪.‬‬ ‫در سال‪)۱۹۱۱(۱۲۹۰‬‬ ‫درمانــگاه عمومــی‬ ‫بــرای اولیــن بــار در‬ ‫کابــل تاســیس شــد‬ ‫و توســط پزشــکان‬ ‫هنــدی و ترکیــه ای‬ ‫اداره می شــد‪ .‬عــاوه‬ ‫بــر درمانــگاه یــک‬ ‫بیمارســتان کوچــک‬ ‫نظامــی نیــز وجــود‬ ‫داشــت کــه در ان‬ ‫ن در کابــل بــود و حتــی بــرای‬ ‫هندی هــا کار می کردنــد‪ .‬البتــه ایــن بیمارســتا ‬ ‫مــردم دور و نزدیــک‪ ،‬اســتفاده از ان میســر نبــود‪.‬‬ ‫در اواخــر ســلطنت امیــر حبیـب اهلل یــک پزشــک هنــدی بــه نــام علــی جویــا‬ ‫خــان در افغانســتان اســتخدام شــد کــه در حقیقــت پزشــک دربــار بــوده و در‬ ‫خدمــت معالجــه خانــدان ســلطنتی و دولتمنــدان بــود‪ .‬در ســال‪ ۱۳۰۲‬زمــان‬ ‫ســلطنت امــان اهلل خــان‪ ،‬مرکــزی بــه نــام «مدیریــت مســتقل طبیــه» در کابــل‬ ‫تاســیس شــد ولــی بــه علــت کمبــود امکانــات و نداشــتن نیروهــای الزم‬ ‫نتوانســت توســعه یابــد‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه ســال ها جنــگ و ویرانــی در افغانســتان طــی ســال های اخیــر‬ ‫دولــت افغانســتان توانسته اســت تاسیســات بهداشــتی را تــا حــدودی در‬ ‫شــهرهای ایــن کشــور از نــو بنــا کنــد‪ .‬افغان هــای زیــادی بــه دلیــل الودگــی‬ ‫اب و خــوراک خــود بــه انــواع بیماری هــای همــه روزه دچــار می شــوند و ایــن‬ ‫چالشــی بــود بــرای دولت هــای ایــن کشــور تــا بــا شــیوع چنیــن امراضــی‬ ‫مقابلــه کننــد‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه اینکــه افغانســتان کشــور کوهســتانی و ســرد و خشــکی اســت‪.‬‬ ‫درجــه دمــا در اکثــر مناطــق ایــن کشــور از منفــی ‪ “۱۵‬الــی ‪ +۴۵‬درجــه‬ ‫ســانتی گــراد در طــول ســال اســت‪ .‬دمایــی کــه مناســب رشــد بســیاری از‬ ‫باکتری هــای بیمــاری زا اســت‪ .‬بیماری هایــی ماننــد ســرخک‪ ،‬ماالریــا‪ ،‬ســل‪،‬‬ ‫ســیاه و ســرفه و‪ ...‬در طــول ســالهایی زیــادی در ایــن کشــور شــیوع داشــته‬ ‫اســت‪ .‬در اواخــر دهــه شــصت شمســی بــود کــه بــرای رشــد سیســتم درمــان‬ ‫و ســامت عــاوه بــر درمانگاه هــای دولتــی درمانگاه هــای خصوصــی نیــز‬ ‫ســاخته شــد‪.‬‬ ‫امــروز در ایــن کشــو ‪ ۱۸۲‬بــاب درمانــگاه خصوصــی وجــود دارد‪ .‬از جملــه ‪۸۸‬‬ ‫بــاب در کابــل و تعــداد ‪ 92‬درمانــگاه در ســایر شــهرهای ایــن کشــور اســت‪.‬‬ ‫در ســال های اخیــر وزارت بهداشــت افغانســتان‪ ۸۷‬درمانــگاه را بــه دلیــل‬ ‫عــدم رعایــت معیارهــای بهداشــتی اســتاندارد تعطیــل نمــود کــه از جملــه ‪۶۱‬‬ ‫بــاب ان در کابــل و تعــداد ‪ ۱۷‬درمانــگاه در ســایر اســتان های ایــن کشــور‬ ‫بــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪24‬‬ ‫در عصــر نــادر شــاه (‪ )1933 - 1883‬تغییــرات چشــمگیری در بخــش بهداشــتی‬ ‫انجــام گرفــت ســاختن بیمارســتان علی ابــاد و تاســیس دانشــگاه طــب کابــل‬ ‫یکــی از دســت اوردهای مهــم ایــن دوره اســت‪ .‬همچنــان تاســیس دانشــکده‬ ‫داروســازی و تاســیس دانشــکده پرســتاری و اســتخدام پزشــکان متخصــص‬ ‫از دولــت ترکیــه را نیــز می تــوان از اولیــن گام هــا در راه احیــای طبابــت در‬ ‫افغانســتان بــه حســاب اورد‪ .‬بیمارســتان علی ابــاد در دامنــه کــوه علی ابــاد بــا‬ ‫‪ ۶۰۰‬تختخــواب دارای بخش هــای داخلــی جراحــی‪ ،‬اسایشــگاه‪ ،‬چشــم پزشــکی‪،‬‬ ‫عصبــی‪ ،‬گــوش و حلــق و بینــی و‪ ...‬در ســال ‪ ۱۳۱۱‬افتتــاح گردیــد‬ ‫درهمــان ســال بــود کــه دانشــگاه طــب کابــل تاســیس شــد کــه در کنــار ان‬ ‫دانشــکده عالــی داروســازی نیــز درهمیــن ســال تاســیس گردیــد‪ .‬ایــن دانشــگاه‬ ‫ودانشــکده توســط ‪ ۱۷‬نفــر پزشــک و اســتاد تــرک اداره می شــد‪.‬‬ ‫اولیــن گــروه از فارغ التحصیــان پزشــکی افغانســتان در ســال ‪ ۱۳۱۷‬بــه تعــداد‬ ‫هشــت نفــر از دانشــکده پزشــکی و دو نفــر از دانشــکده داروســازی بودنــد‪.‬‬ ‫تــا ســال ‪ ۱۳۴۲‬کــه درمانــگاه بــزرگ دیگــر در مرکــز وجــود نداشــت‬ ‫بیمارســتان های علی ابــاد و یگانــه بیمارســتان های دولتــی بودنــد کــه تمــام‬ ‫بیمــاران را می پذیرفتنــد‪.‬‬ ‫بیمــاران ارتوپــدی ماننــد ســایر بیمــاران در همیــن بیمارســتان درمــان می شــدند‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه اینکــه کلیــه پزشــکان ایــن بیمارســتان ها خارجــی بودنــد دانشــگاه‬ ‫طــب کابــل تــاش بســیاری بــرای پــرورش پزشــک افغــان داشــت‪ .‬از جملــه ایــن‬ ‫تالش هــا‪ ،‬همــکاری و تعامــل بــا کشــور ترکیــه در زمینــه امــوزش و رشــد کیفــی‬ ‫دانشــگاه پزشــکی کابــل بــود‪.‬‬ ‫دکتــر رفقــی بیــگ از کشــور ترکیــه اولیــن رئیــس ایــن موسســه علمــی شــد‬ ‫و ســپس پروفســور حســن رشــاد بیــگ بــه ســمت رئیــس دانشــکده پزشــکی‬ ‫انتخــاب شــد‪.‬‬ ‫پــس از ترک هــا از ســال ‪ ۱۳۳۴‬بــه بعــد فرانســوی ها بــا افغانســتان در پیشــبرد‬ ‫نظــام درمــان ایــن کشــور همــکاری می نمودنــد‪ .‬پــس از ســپری شــدن دوره‬ ‫همــکاری اســاتید فرانســوی خــود افغان هــا توانایــی پیشــبرد امــور دانشــکده‬ ‫پزشــکی را بدســت اورده بودنــد‪.‬‬ ‫درایــن دوره یــک سلســله تحوالتــی در نظــام درمانــی کشــور بوجــود امــد ازجملــه‬ ‫تاســیس بانــک خــون و راه انــدازی دانشــکده طــب زنــان‪.‬‬ ‫نظــام ســامت در ایــن کشــور در حــال پیشــرفت بــود کــه درگیری هــای نظامــی و‬ ‫جنگ هــای پــی در پــی باعــث توقــف و پســرفت ایــن سیســتم و در نتیجــه اســیب‬ ‫بســیاری از مــردم شــد‪.‬‬ صفحه 24 ‫در ســال های اخیــر دولــت افغانســتان تــاش کرده اســت کــه زمینــه‬ ‫دسترســی بــه خدمــات ســامت و بهداشــت را توســعه دهــد و در حــال حاضــر‬ ‫بــر اســاس گزارش هــای وزارت بهداشــت افغانســتان‪ ،‬بیــش از ‪ ۱۷۰۰‬مرکــز‬ ‫کوچــک و بــزرگ درمانــی در سراســر کشــور فعــال اســت‪ .‬حــدود ‪ ۶۰‬درصــد‬ ‫بیمــاران افغانســتان در مراکــز خصــوص درمــان می شــوند و حــدود ‪ ۱۹‬درصــد‬ ‫بیمــاران بــه ناچــار بــرای درمــان بــه خــارج از افغانســتان مراجعــه می کننــد‪.‬‬ ‫کشــور هنــد عمومــا مقصــد بســیاری از ایــن بیمــاران اســت‪.‬‬ ‫طــی ‪ ۳۳‬ســال جنــگ داخلــی صدهــا پزشــک در حیــن انجــام وظیفــه جــان‬ ‫خــود را از دســت داده انــد‪ .‬فقــط در طــی چنــد ســال اخیــر حــدود ‪ ۲۰‬تــن از‬ ‫پزشــکان ایــن کشــور و کارکنــان بخــش ســامت در حــوادث تروریســتی بــه‬ ‫قتــل رســیده اند‪.‬‬ ‫طبــق گفتــه کارشناســان بخــش بهداشــت و ســامت ایــن کشــور بــا وجــود برخــی‬ ‫تالش هــای دولتــی امــا وضعیــت بهداشــت در ایــن کشــور بحرانــی اســت و نیــاز بــه‬ ‫اصالحــات جــدی دارد‪.‬‬ ‫بــه عنــوان مثــال همچنــان درصــد باالیــی از مــادران و کــودکان در ایــن کشــور بــه‬ ‫خدمــات درمانــی دسترســی ندارنــد‪.‬‬ ‫در بخــش عرضــه خدمــات ســامت‪ ،‬اســتخدام کارمنــدان زن همچنــان از امــار پایینــی‬ ‫برخــوردار اســت و سیســتم واردات و توزیــع داروهــا بــا اشــکاالت و نقــص زیــادی همــراه‬ ‫اســت کــه از چالشــهایی اســت کــه بخــش بهداشــت و ســامت افغانســتان بــا ان رو‬ ‫بــرو اســت‪.‬‬ ‫هنــوز هــم نیمــی از کــودکان در افغانســتان پیــش از یــک ســالگی بــه طــور کامــل‬ ‫واکسیناســیون نمــی شــوند‪ .‬حــدود تنهــا ‪ ۳۰‬درصــد خانــم هــا هنــگام زایمــان توســط‬ ‫کارمنــدان امــوزش دیــده کمــک پزشــکی می شــوند و ‪ ۷۰‬درصــد خانــم هــا در حالتــی‬ ‫وضــع حمــل مــی کننــد کــه هیــچ گونــه دسترســی بــه خدمــات ســامت و مامــا و پزشــک‬ ‫ندارنــد‪.‬‬ ‫هنــوز بخــش زیــادی از کــودکان در افغانســتان از اشــکال مختلــف ســوء تغذیــه رنــج‬ ‫می برنــد‪.‬‬ ‫طبــق گفتــه کارشناســان‪ ،‬افغانســتان از معــدود کشــورهای جهــان اســت کــه در ان ‪۳۸‬‬ ‫مــورد بیمــاری فلــج کــودکان بــه شــکل رســمی بــه ثبــت رســیده اســت‪.‬‬ ‫در ایــن کشــور کلینیــک هــا درمانگاههایــی وجــود دارد کــه ســاعات کاری انهــا بســیار‬ ‫کــم و فاقــد پزشــک و کادر درمانــی مجــرب بــه تعــدا کافــی اســت و متاســفانه امــار ان‬ ‫نیــز در افغانســتان باالســت‪.‬‬ ‫اولویــت بخــش درمــان افغانســتان‪ ،‬امــروزه اصالحــات در بیمارســتانها و بــه ویــژه بهبــود‬ ‫مدیریــت بیمارســتانها‪ ،‬اســتفاده بهینــه از منابــع و بــه ویــژه تجهیــزات مــدرن‪ ،‬بهبــود‬ ‫خدمــات پیشــگیرانه و اجــرای برنامــه هــای واکسیناســیون اســت‪.‬‬ ‫چنــدی پیــش «محمــد ناصــر محقــق» پزشــک و ســخنگوی پیشــین‬ ‫اتحادیــه بیمارســتان های خصوصــی افغانســتان در گفتگویــی بــا باشــگاه‬ ‫خبرنــگاران جــوان‪ ،‬در تشــریح شــرایط ســامت در افغانســتان بــا اشــاره‬ ‫بــه اینکــه فعالیت هــای پزشــکی‪ ،‬بهداشــت و ســامت در افغانســتان‬ ‫شــامل ســه بخــش دولتــی‪ ،‬خدمــات جهانــی و بخش خصوصــی اســت‪،‬‬ ‫اظهارداشــت‪ :‬هــر کــدام از ایــن بخش هــا بــه فراخــور محدودیت هایــی‬ ‫کــه بــا ان مواجهنــد‪ ،‬کمبودهایــی را نیــز دارنــد؛ امــا نبایســت ایــن حقیقــت‬ ‫را هــم فرامــوش کــرد کــه یکــی از بخش هایــی کــه در ایــن ‪ 10‬ســال‬ ‫گذشــته خدمــات شــایان و قابــل دفاعــی ارائــه داده همیــن بخــش خدمــات‬ ‫درمانــی و ســامت اســت‪.‬‬ ‫طبــق نظــر وی‪ ،‬بخــش خصوصــی یکــی از موفق تریــن بخش هایــی اســت‬ ‫کــه کارنامــه قابــل قبول تــری در ارائــه خدمــات ســامت دارد‪ ،‬بــه گون ـه ای‬ ‫کــه طبــق امارهــا در ســال ‪ 1390‬اتحادیــه بیمارســتان های خصوصــی‬ ‫افغانســتان بیــش از ‪ 200‬عضــو و بالــغ بــر نیــم میلیــارد دالر در ایــن بخــش‬ ‫ســرمایه گذاری کــرده بــود‪.‬‬ ‫وی دربــاره توزیــع خدمــات پزشــکی در والیــات مختلــف افغانســتان نیــز‬ ‫گفــت‪ :‬بخــش خصوصــی بــه دالیلــی چــون مباحــث فرهنگــی‪ ،‬اجتماعــی و‬ ‫خصوص ـاً فضــای امنیتــی بیشــتر در والیــات مرکــزی و کابــل کــه از امنیــت‬ ‫نســبی برخــوردار اســت متمرکــز شــده اند‪ ،‬امــا بخــش دولتــی و ســازمان‬ ‫ملــل بیشــتر در والیــات ناامــن بــه مــردم ایــن والیــات خدمات دهــی‬ ‫می کننــد‪.‬‬ ‫ایــن پزشــک افغانســتانی دربــاره انتقادهــای و نقصهــای نظــام بهداشــت‬ ‫درمــان افغانســتان هــم گفــت‪ :‬انتقادهایــی نیــز بــه سیســتم بهداشــت و‬ ‫درمــان افغانســتان وارد اســت کــه هــر دو بخــش دولتــی و خصوصــی را‬ ‫شــامل می شــود و ان ســوء مدیریــت‪ ،‬عــدم شــفافیت قانونــی و بعضــا‬ ‫‪25‬‬ ‫شقایق|‪25‬‬ ‫|رازشقایق|‬ ‫‪|46‬راز‬ ‫شماره‪41‬‬ ‫شماره‬ ‫فســاد اداری اســت کــه متاســفانه بــا توجــه بــه اینکــه ایــن مراکــز بــا جــان مــردم در‬ ‫ارتبــاط هســتند ایــن موضــوع تامــل بیشــتری را طلــب می کنــد‪.‬‬ ‫ایــن پزشــک و فعــال در بخــش خصوصــی یکــی دیگــر از چالش هــای نظــام ســامت‬ ‫در افغانســتان را نبــود تجهیــزات متناســب بــا علــم روز عنــوان کــرد و افــزود‪ :‬کمبــود‬ ‫بودجــه و نبــود زیرســاخت الزم پزشــکان را در ایــن بخــش بامشــکل مواجــه کــرده کــه‬ ‫بخــش خصوصــی طــی ســال های اخیــر در صــدد رفــع ایــن مشــکالت برامــده اســت‪.‬‬ ‫بــه طــوری کــه در حــال حاضــر خدماتــی چــون عکس هــای ‪ MRI‬را تنهــا در بخــش‬ ‫خصوصــی می توانیــد دریافــت کنیــد‪.‬‬ ‫محقــق خاطــر نشــان کــرد‪ :‬هــم اکنــون شــاهد یــک رونــد ازمــون و خطــا در ارائــه‬ ‫خدمــات درمانــی و بهداشــتی از ســوی نظــام ســامت در افغانســتان هســتیم و مــن بــه‬ ‫عنــوان شــخصی کــه بیــش از ‪ 10‬ســال در ایــن زمینــه فعالیــت کــرده‪ ،‬بــه اینــده ایــن‬ ‫فضــا در افغانســتان امیــدوارم و بــه شــما و هموطنانــم نویــد یــک اینــده روشــن تــوام بــا‬ ‫ســامت را در افغانســتان عزیــز را میدهــم‪.‬‬ صفحه 25 ‫خلیل مدادی‬ ‫هنر موسیقی افغانستان‬ ‫موســیقی افغانســتان نقطــه عطــف زیبایی هــای تنــوع قومــی و زبانــی در افغانســتان‬ ‫اســت و فارســی‪ ،‬پشــتو و ترکــی زبان هــای اصلــی متــن ترانه هــا را تشــکیل می دهنــد‪.‬‬ ‫در ایــن کشــور ســبک ها و شــیوه های گوناگــون موســیقی‪ ،‬از غــزل فارســی گرفتــه تــا‬ ‫راگ هنــدی رواج دارد‪ .‬گام هــای موســیقی عمدتـاً دیاتونیــک (بــدون میکروتــون) بــوده و‬ ‫تــا همیــن اواخــر چندصدایــی و هارمونــی بــه شــکل غربــی ان در موســیقی افغانســتان‬ ‫تاثیــر چندانــی نداشــت‪.‬‬ ‫موســیقی افغانســتان در ســبک ها و شــیوه های گوناگــون‪ ،‬هنرمندانــی را پرورانــده کــه‬ ‫شــهرت بعضــی از انــان از حــدود مرزهــای ایــن کشــور نیــز فراتــر رفته اســت‪ .‬از دهــه‬ ‫شــصت هجــری خورشــیدی‪ ،‬افغانســتان درگیــر خشــونت های داخلــی بوده اســت‪ .‬از‬ ‫ایــن رو علی رغــم میــراث غنــی موســیقی در ایــن کشــور‪ ،‬موســیقی ســرکوب شــده‬ ‫و تولیــد اثــار هنــری بــه حداقــل رسیده اســت‪ .‬بــا اینکــه شــهر کابــل مرکــز فرهنگــی‬ ‫افغانســتان اســت در عرصــه موســیقی‪ ،‬هــرات جایــگاه ویــژه ای دارد‪ ،‬چــرا کــه وطــن‬ ‫موســیقی ســنتی افغانســتان اســت و نســبت بــه ســایر والیت هــای افغانســتان‬ ‫موســیقی اش بــه موســیقی ایرانــی نزدیک تــر اســت‪.‬‬ ‫موســیقی افغانســتان تــا حــد زیــادی بــه صــورت ترانــه اســت‪ ،‬بــا اینحــال در ان قابــل‬ ‫توجهــی از موســیقی بــدون کالم نیــز وجــود دارد‪ .‬شــعر جایــگاه ویــژه ای در فرهنــگ‬ ‫موســیقی ایــن کشــور دارد‪ .‬میــراث شــعر فارســی‪ ،‬کــه مشــترکات فراوانــی نیــز بــا‬ ‫ایــران دارد‪ ،‬اهمیــت بســیاری در بیــن مــردم داشــته و همچنیــن شــعر پشــتو نیــز دارای‬ ‫ریشــه های تاریخــی اســت‪ .‬متــن ترانه هــا متشــکل از موضوعــات معــدودی اســت‪.‬‬ ‫اهنگ هــای عاشــقانه بــا تِم هایــی از عشــق نافرجــام و اشــارۀ مکــرر بــه داســتان‬ ‫لیلــی و مجنــون‪ ،‬بیشــتر موضوعــات ترانه هــا را تشــکیل می دهنــد و بــه وقایــع جــاری‬ ‫و تجربــۀ شــخصی کمتــر پرداختــه می شــود‪.‬‬ ‫موســیقی در افغانســتان در دوره اریایی هــا‪ ،‬ســروده های ویــدی ری ـگ ودا و ســروده های‬ ‫گاتاهــای اوســتا در کوهپایه هــای هندوکــش در دورۀ هخامنشــیان رونــق خوبــی داشــت‪.‬‬ ‫ایــن موســیقی بشــکل کــورس و دســته جمعی بــا ریتــم ذکــر می گردیــد‪ .‬پــس از ورود‬ ‫عرب هــا در خــاک افغانســتان موســیقی تنهــا در قریه هــا بشــکل تــک خوانــی نیمه جــان‬ ‫باقی مانــده بــود‪ .‬در دوره ســامانیان‪ ،‬گورکانیــان‪ ،‬تیمورشــاه (درانــی) موســیقی در دربــار‬ ‫رواج پیــدا کــرد‪.‬‬ ‫در ســدۀ نوزدهــم میــادی‪ ،‬بــر اثــر کشــمکش های داخلــی و جنگ هــای خارجــی بــا‬ ‫بریتانیــا‪ ،‬شــرایط بــرای رشــد و پــرورش هنــر موســیقی فراهــم نبوده اســت‪ .‬ایــن هنــر‬ ‫در محافــل رســمی افغانســتان چنــدان خریــداری نداشــته و هنرمنــدان ان کــه یکــی از‬ ‫اقشــار پایین دســت جامعــه به شــمار می امده انــد‪ ،‬در همــان حــال و هــوای موســیقی‬ ‫خراســانی ســیر می کرده انــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۲۵۸‬شمســی (‪ ۱۸۷۹‬میــادی)‪ ،‬در دورۀ امیــر شــیرعلی خان بــرای اولیــن‬ ‫بــار یــک گــروه از موســیقی دانان هنــدی بــه افغانســتان امدنــد و امیــر شــیرعلی خان‬ ‫ان هــا را در حوالــی خواجــه خــوردک یعنــی خرابــات ســکنی داد‪ .‬هرچنــد ایــن هنرمنــدان‬ ‫بــرای هنرنمایــی در دربــار شــاه دعــوت شــده و در اوایــل نیــز فقــط بــه همیــن کار‬ ‫می پرداختنــد‪ ،‬هنــر انــان کــم کــم بــه دیگــر ســطوح جامعــه نیــز تســری یافــت و بدیــن‬ ‫ترتیــب‪ ،‬بــه مــرور زمــان مقبولیتــی عــام در افغانســتان پیــدا کــرد‪ .‬مــوج موســیقی هندی‬ ‫کــه بدیــن ترتیــب وارد افغانســتان شــده بــود‪ ،‬تاثیــر عمیقــی بــر موســیقی نیمه جــان‬ ‫موجــود وارد کــرد و ضمــن ایجــاد تحــول در ان‪ ،‬زمینــه را بــرای رشــد ایــن هنــر مســاعد‬ ‫ســاخت‪ .‬از ان ســوی نیــز ایــن نســل هنرمنــدان هنــدی بــه زودی بــه کشــور افغانســتان‬ ‫تعلــق خاطــر یافتنــد و فرزنــدان انــان بــه هنرمنــدان ملی کشــور مبــدل گردیدنــد و برای‬ ‫پیشــرفت هنــر موســیقی در ایــن کشــور اهتمــام بــه خــرج دادنــد‪ .‬یکــی از خدمــات‬ ‫ایــن اســتادان‪ ،‬تنظیــم دوبــارۀ بعضــی از اهنگ هــای محلــی افغانســتان بــود در قالــب‬ ‫دســـتگاه های موســیقی هنــدی کــه بدیــن ترتیـــب‪ ،‬ایــن اهنگ هــا از معــرض زوال و‬ ‫نابــودی نجــات یافتــه و وارد محافــل موســیقی رســمی کشــور شــد‪ .‬خـــدمت دیگــــر‬ ‫ایــن هنرمنــدان بـــه مـــوسیقی افغانســتان‪ ،‬امــوزش ایــن هنــر بــه جوانــان‪ ،‬نوجوانــان و‬ ‫حتــی کــودکان مــدارس ایــن کشــور بــود و ایــن امــر‪ ،‬در ترویــج موســیقی بــا اصــول‬ ‫علمــی در اییــن کشــور بســیار موثــر واقــع شــد‪ .‬یکــی از هـــنرمندان بــزرگ خراباتــی که‬ ‫توانســت بدیــن ترتیــب هنــر موســیقی را از محــدودۀ خرابــات بیــرون بــرد و بــه مراکــز‬ ‫اموزشــی ایــن کشــور بکشــاند‪ ،‬اســتاد غالم حســین بــود‪.‬‬ ‫اولیــن اســتاد افغــان بــه نــام اســتاد قربانعلــی نــام داشــت کــه اســتاد و مربــی اســتاد‬ ‫قاســم و پــدر اســتاد محمدنبــی مشــهور بــه (اســتاد نتــو) بــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪26‬‬ ‫در دوره شــاه امــان اهلل (‪ )۱۹۲۹-۱۹۱۹‬موســیقی انکشــاف بیشــتری یافــت‬ ‫و در کنــار نظــام اموزشــی خرابــات‪ ،‬نهادهــای اموزشــی علمــی و اکادمیــک‬ ‫نیــز ایجــاد شــد کــه در ان هــا نوازندگــی ســازهای غربــی امــوزش داده‬ ‫می شــد‪ .‬دولــت بــرای مــدت کوتــاه در مکاتــب کورس هــای موســیقی را‬ ‫تدریــس می نمــود‪ .‬یکــی از کســانی کــه در ایــن مســیر خدمــات شــایانی‬ ‫بــه موســیقی افغانســتان انجــام داد‪ ،‬اســتاد فــرخ افنــدی بــود کــه از ترکیــه‬ ‫بــه افغانســتان دعــوت شــده بــود‪ .‬اســتاد قاســم‪ ،‬اســتاد غالمحســین‪ ،‬اســتاد‬ ‫نبــی ُگل و اســتاد محمدحســین ســراهنگ از اســتادان مشــهور وقــت بــود‪.‬‬ ‫پــس از دهــۀ ‪ ۱۳۵۰‬موســیقی در اجتمــاع افغانســتان جایــگاه خوبــی را پیــدا‬ ‫نمــوده بــود‪ .‬پــس از تحــوالت در افغانســتان موســیقی در شــهر کابــل بشــکل‬ ‫عالــی ان انکشــاف نمــود‪ .‬در ان زمــان گروه هــای هنــری نظیــر؛ انســامبل‬ ‫( گــروه) هنــری زنــان‪ ،‬کورس هــای موســیقی رایــگان‪ ،‬مکتــب موســیقی‬ ‫فاکولتــه‪ ،‬هنرهــای زیبــا و غیــره تاســیس شــد‪ .‬ولــی در مجمــوع در تمــام‬ ‫افغانســتان‪ ،‬جنــگ‪ ،‬ســدی بــرای موســیقی گشــت‪ .‬در دوره طالبــان موســیقی‬ ‫حــرام دانســته شــده و ازبیــن رفــت‪ .‬پــس از ‪ ۲۰۰۲‬دولــت کوشــش دارد کــه‬ ‫موســیقی را دوبــاره ماننــد ســابق احیــا کنــد و فعالیــت در ایــن زمینــه بــرای‬ ‫توســعه ایــن هنــر پیــش مـی رود‪.‬‬ صفحه 26 ‫موسیقی محلی و سنتی‬ ‫موســیقی محلــی افغانســتان عبــارت از موســیقی محلــی یــا کلیوالــی افغانســتان‬ ‫می باشــد‪ .‬موســیقی ان عــده محــات و ســبک هایی کــه شــهرت دارنــد‪ ،‬عبارتنــد‬ ‫از‪ :‬ســبک بدخشــی‪ ،‬خراباتــی‪ ،‬لوگــری‪ ،‬قطغنــی‪ ،‬هزارگــی‪ ،‬مشــرقی‪ ،‬ســبک غرنــی‬ ‫مــردم پکتیــا‪ ،‬کلیوالــی ملیــت پشــتون‪ ،‬ترکمنــی‪ ،‬هراتــی‪ ،‬قرصــک پنجشــیر‪ ،‬و‬ ‫هارمونیــک یــا چنــد نــوع اواز مــردم نورســتان‪.‬‬ ‫از هنرمنــدان معــروف محلی خــوان می تــوان گل زمــان (در ســبک پکتیایــی)‪،‬‬ ‫صفــدر توکلــی (در ســبک هزارگــی)‪ ،‬بیلتــون (در ســبک لوگــری) و ناوک هــروی(در‬ ‫ســبک هراتــی)‪ ،‬در ســبک بدخشــی (بــازگل بدخشــی)‪ ،‬طــا محمــد تخــاری در‬ ‫ســبک (فلــک)‪ ،‬تغــه نجــم الدیــن در ســبک ( فلک هــای فرخــاری) و بنگیچــه‬ ‫تاشقرغانی(درســبک موســیقی قیصــاری) را نــام بــرد‪.‬‬ ‫مســلماً بــا رواج موســیقی هنــدی و ســپس غربــی در ســدۀ اخیــر‪ ،‬بــر موســیقی‬ ‫محلــی افغانســتان نیــز تاثیرهایــی گذاشــت‪ .‬البتــه ایــن ســبک های جدیــد کــه‬ ‫رادیــوی افغانســتان (تنهــا وســیلۀ ارتبــاط جمعــی در ان ســال ها) را در اختیــار‬ ‫داشــتند‪ ،‬موســیقی محلــی را در انــزوا قــرار دادنــد‪ .‬ولــی در مــواردی نیــز ایــن‬ ‫هنرمنــدان توانســتند بعضــی از اهنگ هــای محلــی را کــه رو بــه فراموشــی‬ ‫می رفتنــد در قالــب جدیــد بازســازی کننــد و در ارکســترهای امروزیــن بــه اجــرا‬ ‫دراورنــد‪ .‬اهنگ هــای معــروف «اســتا بــرو» و «نــازی جــان» از ایــن دســته اســت‬ ‫کــه توســط اســتاد قاســم بازســازی و بازخوانــی شــده اند‪ .‬از ان پــس نیــز اســتاد‬ ‫محمدحســین ســراهنگ در اجــرای قطعــات شــمالی و اســتاد عبدالوهــاب مــددی‬ ‫در اجــرای قطعاتــی از موســیقی محلــی هــرات و صــادق فطرتد(ناشــناس) در‬ ‫اجــرای بعضــی از قطعــات پشــتو گام هایــی در ایــن مســیر برداشــته اند‪ .‬عــارف‬ ‫کیهــان چندیــن اهنــگ محلــی بدخشــی را بــا ســازهای مــدرن دوبــاره خوانــی‬ ‫کــرده کــه مــورد توجــه مــردم قــرار گرفتــه‪ ،‬ایــن روش حتــی توســط نســل‬ ‫جوانتــری همچــون فرهــاد دریــا و داوود ســرخوش نیــز پــی گرفتــه شده اســت‬ ‫کــه اینــان اهنگ هــای محلــی را بــا ســازهای غربــی اجــرا کرده انــد‪.‬‬ ‫موسیقی مذهبی‬ ‫ایــن موســیقی پــس از ورود اســام توســط نعــت خوانــان و شــاعران‬ ‫ســبک صوفیــه و قوالــی خوانــان‪ ،‬رواج یافتــه و در افغانســتان‪ ،‬پاکســتان و‬ ‫هنــد بســیار رونــق دارد‪.‬‬ ‫موضــوع ایــن ســبک توصیــف خداونــد و پیامبــر اســام و یــاران وی‬ ‫می باشــد‪ .‬شــعرهای ایــن ســبک بعضــاً تــا ده ســاعت طــول می کشــد‪.‬‬ ‫معمــوالً در کنــار ســرود خــوان ‪ ۳‬تــا ‪ ۱۰‬نفــر نوازنــده نیــز ســرودخوان را‬ ‫یــاری می کننــد‪ .‬ایــن موســیقی دارای ســبکهای روضـه ای‪ ،‬نوائــی و غیره اند‪.‬‬ ‫کمپوزهــای نعــت خوانــی‪ ،‬قصیــده ‪ ،‬و توصیــف نظــر بــه شــعرها ســال ها‬ ‫قبــل ســاخته شــده ‪ .‬نعــت خوانــان و قیصیــده خوانــان بعضــاً بعضــی از‬ ‫لهجــه را اضافــه و یاکــم می کننــد‪ .‬در حــال حاضــر ســید فخرالدیــن اغــا‬ ‫یکــی از مشــهورترین نعــت خوانــان رادیــو تلویزیــون افغانســتان و شــهر‬ ‫کابــل می باشــد‪.‬‬ ‫موسیقی پاپ‬ ‫موســیقی پــاپ در ایــن کشــور ســبک جدیــدی اســت کــه شــنوندگان‬ ‫زیــادی دارد‪ .‬ایــن ســبک پــس از تاســیس رادیــو افغانســتان در ســال‬ ‫‪ ۱۹۲۱‬گســترش یافــت‪ .‬ایــن موســیقی پــس از وارد شــدن انــواع االت‬ ‫غربــی بخصــوص پــس از ســال ‪ ۱۹۴۰‬رونــق خوبــی را پیــدا نمــود‪ .‬در رادیو‬ ‫تلویزیــون افغانســتان ایــن گونــه خواننده هــا را اماتــور (غیــر حرفــه ای)‬ ‫و ایــن ســبک را اماتــوری می نامیدنــد‪ .‬مشــهورترین خواننده هــای‬ ‫پــاپ احمــد ظاهــر‪ ،‬احمــد ولــی‪ ،‬ظاهــر هویــدا‪ ،‬اســتاد زالند‪،‬اســتاد داوود‬ ‫وزیــری‪ ،‬صــادق فطــرت (بــا نــام مســتعاری «ناشــناس»)‪ ،‬اســتاد مهــوش‪،‬‬ ‫بانــو پرســتو‪ ،‬بانــو قمــرگل‪ ،‬بانــو ژیــا‪ ،‬بانــو نغمــه‪ ،‬عــارف کیهــان‪ ،‬رحیــم‬ ‫مهریــار‪ ،‬طاهــر شــباب جــواد غازیــار‪ ،‬اســتاد زاخیــل‪ ،‬اســتاد مــددی‪،‬‬ ‫شــادکام‪ ،‬فریــد وجیهــه رســتگار فرهــاد دریــا‪ ،‬احســان امــان‪ ،‬صدیــق‬ ‫شــباب و غیــره می باشــد‪ .‬اولیــن زن خواننــدۀ پــاپ میرمــن پرویــن و‬ ‫دومیــن ان بانــو ازاده می باشــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪27‬‬ صفحه 27 ‫بزرگان موسیقی افغانستان‬ ‫محمدحسینسراهنگ‬ ‫محمدحســین ســراهنگ (مشــهور بــه اســتاد ســراهنگ) از اســتادان موســیقی‬ ‫افغانســتان بــود‪ .‬او فرزنــد اســتاد غــام حســین بــود و در ســال ‪ ۱۳۰۲‬خورشــیدی‬ ‫در کوچــه خواجــه خــوردک یــا کوچــه خرابــات کابــل متولــد گردیــد‪ .‬او در جریــان‬ ‫دروس ابتدائــی مدرســه فراگیــری علــم موســیقی نــزد پــدر اغــاز کــرد‪ .‬پــدرش‬ ‫متوجــه اســتعداد او در موســیقی شــد و او را بــه هنــد بــرد تــا شــاگرد اســتاد‬ ‫عاشــق علــی خــان بنیانگــذار مکتــب موســیقی پیتالــه گــردد‪ .‬محمــد حســین‬ ‫شــانزده ســال پــای درس اســتاد عاشــق علــی خــان نشســت و بــا گنجین ـه ای از‬ ‫علــم موســیقی بــه وطــن بازگشــت و از همــان اغــاز تاســیس رادیــو کابــل همــکار‬ ‫هنــری رادیــو بــود‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۲۹‬خورشــیدی در یــک فســتیوال بــزرگ موســیقی در ســینما پامیــر‬ ‫شــهر کابــل شــرکت کــرد‪ .‬در ایــن کنســرت کــه عــده ای از اســتادان داخلــی و‬ ‫خارجــی از جملــه اســتاد قاســم افغــان و اســتاد بــره غــام علی خــان هندوســتانی‬ ‫اشــتراک داشــتند‪ ،‬محمــد حســین درخشــید و بــه اخــذ مــدال طــا از جانــب والــی‬ ‫وقــت کابــل نایــل گشــت‪ .‬در همیــن ســال بــود کــه از جانــب ریاســت مســتقل‬ ‫مطبوعــات وقــت لقــب اســتادی بــه وی داده شــد‪.‬‬ ‫چنــد ســال بعــد از ان تاریــخ لقــب ســراهنگ نیــز از جانــب دولــت بــه وی اعطــا‬ ‫شــد‪ .‬او بــا گرفتــن دعوت نامه هــای پیاپــی از هنــد‪ ،‬پاکســتان و اتحــاد جماهیــر‬ ‫شــوروی سوسیالیســتی ســابق در کنفرانســها و کنســرتهای زیــادی شــرکت کــرد‪.‬‬ ‫در ســالهای اخــر فعالیــت خــود‪ ،‬در هــر ســالی دو ســه بــار بــه کنفرانســها و‬ ‫کنســرتهای خارجــی دعــوت می شــد و تــا انجــا کــه بــرای او مقــدر بــود در ان‬ ‫برنامه هــا شــرکت می کــرد‪ .‬از جملــه القــاب هنــری کــه اســتاد ســراهنگ بدانهــا‬ ‫نایــل گشــته بــود می تــوان اینهــا را نــام بــرد‪« :‬کــوه بلنــد موســیقی» از دانشــگاه‬ ‫چندیگــر هنــد‪ ،‬القــاب اســتاد‪ ،‬دکتــر‪ ،‬و پروفســور موســیقی از دانشــگاه کالکنــدرا در‬ ‫شــهر کلکتــه‪ ،‬لقــب «ســر تــاج موســیقی» از دانشــگاه مرکــزی در شــهر اهلل ابــاد‬ ‫هنــد‪ ،‬لقــب «پــدر موســیقی» پــس از اجــرای اخریــن کنســرت ســال ‪۱۳۵۷‬‬ ‫خورشــیدی در دهلــی و لقــب «شــیر موســیقی» در پایــان اخریــن کنســرتهایش در‬ ‫زمســتان ســال ‪ ۱۳۶۰‬خورشــیدی از دانشــگاه اهلل ابــاد هنــد‪.‬‬ ‫در همیــن ســفر اخیــر بــه هنــد بــود کــه در پــی یــک حملــه شــدید قلبــی مجبــور‬ ‫شــد کنســرتهایش را قطــع کنــد و در یــک بیمارســتان شــهر بمبئــی بســتری‬ ‫شــود‪ .‬پزشــکان معالــج بــه او توصیــه نمــوده بودنــد کــه نــه تنهــا دیگــر اواز‬ ‫نخوانــد بلکــه تــا بدســت اوردن ســامت کامــل حتــی لــب بــه ســخن نگشــاید‪.‬‬ ‫اســتاد ســراهنگ پــس از بهبــودی نســبی کنســرتهایش را تمــام کــرد بــا دو مــدال‬ ‫طــا و نقــره و لقــب شــیر موســیقی بــه وطــن برگشــت‪ .‬بدینگونــه تعــداد جوایــز و‬ ‫مدالهایــش از بیســت عــدد تجــاوز کــرد کــه می تــوان گفــت در تاریــخ موســیقی‬ ‫کالســیک در کشــور افغانســتان کمتــر اســتادی ایــن همــه مــدال‪ ،‬لقــب و جایــزه‬ ‫هنــری را تصاحــب کــرده اســت‪ .‬وی در خــرداد ســال ‪ 1361‬در ســن ‪ 59‬ســالگی‬ ‫درگذشــت‪.‬‬ ‫صفدرتوکلی‬ ‫صفــدر توکلــی فرزنــد فضــل احمــد‪ ،‬متولــد ‪( ۱۳۲۰‬خورشــیدی) یــا ‪( ۱۹۴۲‬میــادی) در منطقــه‬ ‫یکاولنــگ والیــت بامیــان اســت‪ .‬صفــدر از قــوم هــزاره بــوده و بــه صفــت هنرمنــد چنــد میلیونــی‬ ‫مــردم هــزاره شــناخته شده اســت‪.‬‬ ‫از اینکــه صفــدر توکلــی در طــول جنگ هــای افغانســتان بــه جــز هنــر بــه هیــچ گرایــش دیگــری بــه‬ ‫لحــاظ سیاســی جــذب نشــد‪ ،‬محبــوب دلهــای مــردم بــوده اســت‪ .‬او موســس و معرفی کننــده ســبک‬ ‫خــاص موســیقی و شــعر موســوم بــه هزارگــی اســت‪ .‬او خــود شــعر می ســراید اهنــگ می ســازد‪.‬‬ ‫او اســطوره «دمبــوره نــوازی» نســل خویــش اســت و بــه داشــتن ســبک خــاص در موســیقی ســنتی‬ ‫محلــی و فلکلــور مشــهور اســت‪ .‬صفــدر در جوانــی شــوق و عالقــه بــه هنــر موســیقی روی اورد بــرای‬ ‫دنبــال کــردن هدفــش‪ ،‬بامیــان را تــرک کــرد و عــازم کابــل گردیــد از طریــق دکان کوچــک کاســت‬ ‫فروشــی واقــع در باغبــان کوچــه کابــل امرارمعــاش نمــوده و بــه کارهــای هنــری خــود در میــان‬ ‫مــردم و در محافــل اغــاز نمــود‪ .‬نظــر بــه شــوق و پشــت کاری کــه در هنــر موســیقی داشــت بــه‬ ‫رادیــو تلویزیــون ملــی افغانســتان راه یافــت‪ .‬وی مفتخــر بــه اخــذ مــدال صداقــت و نشــان افتخــار‬ ‫گردیده اســت‪ .‬وی بــا لقــب هنرمنــد محلــی افغانســتان ســفرهای زیــادی بــه کشــورهای ازبکســتان‪،‬‬ ‫اذربایجــان‪ ،‬ترکمنســتان‪ ،‬قرقیزســتان‪ ،‬تاجیکســتان‪ ،‬مغولســتان‪ ،‬پاکســتان و ایــران داشته اســت کــه‬ ‫از ایــن ســفرهایش دیپلم هــای هنــری زیــادی را بــرای افغانســتان بــه ارمغــان اورده اســت‪ .‬از ســال‬ ‫‪ ۱۳۶۴‬تــا ســال ‪ ۱۳۷۵‬وی سرپرســتی گــروه هنــری وزارت فرهنــگ را بعهــده داشته اســت‪.‬‬ ‫او از جملــه خواننــدگان محــدود افغانســتان اســت کــه در طــول ســال های گرفتــار جنــگ تــا تصــرف‬ ‫کابــل بــه دســت طالبــان‪ ،‬کشــور و کابــل را تــرک نکــرد‪ .‬او در گیــر دار جنــگ پســر و همســر خــود‬ ‫را از دســت داد‪ .‬صفــدر هیــچ وقــت در هنــر بــه دنبــال پــول و ثــروت نرفــت و همــواره متواضــع بــود‪.‬‬ ‫ماننــد اکثــر اســاتید هنــر افغانســتان محــروم و مظلــوم باقــی مانده اســت‪ .‬بعــد از ســقوط طالبــان‬ ‫اهنــگ «اگــر از بامیــان و قندهاریــم همگــی پــگ براریــم» بــه عنــوان یــک نمــاد اتحــاد ملــی میــان‬ ‫مــردم شــناخته شــد‪ .‬صفــدر دارای گــروه خــاص هنــری بــود و شــاگردان زیــادی تربیــت نمــود کــه‬ ‫در حــال حاضــر از هنرمنــدان افغانســتان هســتند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪28‬‬ صفحه 28 ‫ظاهرهویدا‬ ‫ظاهــر هویــدا خواننــده و اهنگســاز توانمنــد افغانســتان بــود‪ ،‬وی روز چهارشــنبه نهــم اســفند‬ ‫ســال ‪ ۱۳۲۳‬خورشــیدی یــا ‪ ۲۸‬فوریــه ‪ ۱۹۴۵‬در والیــت دایکنــدی در خانــواده ای از هزاره هــا‬ ‫چشــم بــه جهــان گشــود‪ .‬پــدر وی‪ ،‬اســماعیل مایــل‪ ،‬اهــل شــعر و فرهنــگ و صاحـب ذوق بــود و‬ ‫بــه کار تجــارت مشــغول بــود‪ .‬او مدتــی را در شــهر مزارشــریف بــا بســتگان خــود ســپری نمــود‬ ‫تــا انکــه پــدرش چشــم از جهــان فروبســت‪ .‬ظاهــر بــا بــرادران خــود کبیــر و منیــر و مــادرش به‬ ‫کابــل رفتنــد‪ .‬در کابــل مــادر شــغل خیاطــی را فــرا گرفــت و از ایــن طریــق روزگار بخــور نمیــری‬ ‫را ســپری می کردنــد‪.‬‬ ‫ظاهــر در ســن ‪ ۹‬ســالگی بــه مدرســه رفــت‪ .‬او بــه دلیــل ناتوانــی اقتصــادی نتوانســت زودتــر‬ ‫وارد مدرســه شــود‪ .‬او تــا کالس نهــم را در دبیرســتان اســتقالل درس خوانــد ســپس بــرای‬ ‫ادامــه تحصیــل در ســال ‪( ۱۹۶۶‬میــادی) بــه مســکو رفــت و پــس از اموختــن زبــان روســی‬ ‫وارد هنرســتان عالــی موســیقی چایکوفســکی شــد‪ .‬در ســال ‪( ۱۹۷۱‬میــادی) پــس از تکمیــل‬ ‫تحصیالتــش بــه کابــل بازگشــت و در رادیــو کابــل مشــغول کار شــد‪ .‬هویــدا در ســال ‪۱۳۵۱‬‬ ‫(خورشــیدی) بــرای تحصیــل موســیقی بــه ایــران رفــت‪.‬‬ ‫هویــدا در طــول حیــات خــود حــدود ‪ ۳۰۰‬اهنــگ را ثبــت کرده اســت‪ .‬او وقتــی کــه پنــج ســاله‬ ‫بــود عالقه منــد بــه موســیقی شــد و پــدرش همــان وقــت کــه در بلــخ کارمنــد دولــت بــود‪ ،‬بــرای‬ ‫امــوزش او و بــرادرش کبیــر هویــدا معلمــی اســتخدام کــرد‪ .‬ایــن اســاس امــوزش موســیقی‬ ‫او شــد‪ .‬ظاهــر در ســن ‪ ۷‬ســالگی نواختــن پیانــو را فــرا گرفــت و در ســن ‪ ۱۶‬ســالگی در‬ ‫کنســرت های دبیرســتان اســتقالل مشــارکت داشــت و ســپس بــا رادیــوی افغانســتان همــکاری‬ ‫خــودرا اغــاز نمــود‪.‬‬ ‫نخســتین کارهــای ظاهــر هویــدا بــر صحنه هــای رســمی موســیقی افغانســتان‪ ،‬از رنگیــن کمــان‬ ‫اســرار امیــز و رویایــی بیتل هــا و جاذبــه موســیقی دهــه شــصت میــادی متاثــر بــود‪ .‬در ســال‬ ‫‪ ۱۳۴۲‬نخســتین ارکســتر اماتــور را در افغانســتان پایه گــذاری کــرد‪ .‬هویــدا و دیگــر هنرمنــدان‬ ‫ان وقــت کابــل‪ ،‬ترکیــب ســازبندی گــروه و حتــی طــرز لبــاس پوشــیدن را‪ ،‬تــا حــدودی از بیتل هــا‬ ‫برداشــته بودنــد‪ .‬انهــا همــه اهــل تحصیــات بودنــد و بــا نوعــی دیــد روشــنفکرانه بــه زندگــی‬ ‫نــگاه می کردنــد‪ .‬هنرمنــدان موســوم بــه اماتورهــا بــرای نخســتین بــار موســیقی را در میــان‬ ‫خانواده هــای روشــنفکر کابــل وارد کردنــد و اغــاز فصــل جدیــدی در تاریــخ موســیقی معاصــر‬ ‫افغانســتان شــدند کــه در ایجــاد موســیقی پــاپ افغانــی نقــش بــه ســزایی داشــت‪.‬‬ ‫او در ســال ‪ ۱۳۵۱‬خورشــیدی بــرای تحصیــل موســیقی بــه ایــران رفــت و در تلویزیــون ایــران‬ ‫ترانــه کمــر باریــک مــن‪ ،‬ســروده ابوالقاســم الهوتــی را اجــرا کــرد کــه ســپس بســیاری از‬ ‫خواننده هــای ایرانــی و تاجیــک ان را اجــرا کردنــد ‪.‬‬ ‫ظاهر هویدا دو دهه بعد در دهه شصت خورشیدی گروه باران را ایجاد کرد‪.‬‬ ‫او درســال های ‪ ۱۹۹۰‬بــه کشــور المــان پناهنــده شــد و مــدت ‪ ۱۷‬ســال را در کشــور المــان‬ ‫گذرانــد و در ان دیــار بــه کارهــای هنــری خــود ادامــه داد‪.‬‬ ‫احمدظاهر‬ ‫هویــدا بیــش از پنجــاه ســال بــرای حرفــه ای ســاختن هنــر‬ ‫موســیقی در افغانســتان تــاش کــرد‪ .‬کــم می خوانــد ولــی توجــه‬ ‫داشــت هــر اثــرش یــک قطعــه مانــدگار از نظــر شــعر و موســیقی‬ ‫باشــد‪ .‬او دارای شــیوه ای مخصــوص در اواز بــود و عــاوه بــر هنــر‬ ‫اوازخوانــی‪ ،‬از گرداننــدگان نامــدار برنامه هــای تلویزیونــی رادیــو‬ ‫تلویزیــون افغانســتان نیــز به شــمار می رفــت‪.‬‬ ‫هویــدا در دوران مهاجــرت‪ ،‬در فیلــم کوتــاه شــانزده دقیقــه ای‬ ‫«نــان» کــه بــه کارگردانــی مســعود عطایــی در ســال ‪ ۲۰۰۰‬میالدی‬ ‫در شــهر هامبــورگ ســاخته شــد‪ ،‬نقــش اصلــی را بــازی کــرد و‬ ‫پــس از ان در فیلمــی از کریــم تنویــر بــه نــام «پروفســور» بــه‬ ‫ایفــای نقــش پرداخــت‪.‬‬ ‫ظاهــر هویــدا در اواخــر عمــر از بیمــاری کــه درگیــرش شــده بــود‬ ‫رنــج می بــرد و صبــح روز دوشــنبه‪ ۱۵ ،‬اســفند ‪ ۵( ۱۳۹۰‬مــارس‬ ‫‪ )۲۰۱۲‬در کشــور المــان‪ ،‬شــهر هامبــورگ در ســن ‪ ۶۷‬ســالگی‬ ‫درگذشــت‪.‬‬ ‫احمــد ظاهــر خواننــده برجســته افغانســتان در دهه هــای ‪ ۴۰‬و ‪ ۵۰‬خورشــیدی بــود‪ .‬از احمــد ظاهــر بــا‬ ‫عنــوان «محبوب تریــن خواننــده تاریــخ افغانســتان» یــاد می شــود‪ .‬وی در عمــر کوتــاه خــود بیش تــر‬ ‫از سی وســه البــوم منتشــر کــرد و درســت در ســال روز تولــد ‪ ۳۳‬ســالگی اش در ســانحه «مشــکوک‬ ‫ســقوط اتومبیــل در دره ســالنگ‪ ،‬درگذشــت‪ .‬هنــوز عامــل مــرگ او روشــن نشــده اســت‪.‬‬ ‫احمــد ظاهــر در بیســت چهــارم خــرداد ســال ‪ ۱۳۲۵‬خورشــیدی در شــهر کابــل زاده شــد‪ .‬احمــد‬ ‫ظاهــر اوازخوانــی را از مکتــب اغــاز کــرد و نخســتین اهنگــش بــا ایــن شــعر ضیــا قــاری زاده ای بلبــل‬ ‫شــوریده شــو از تــو فغــان از مــن را در لیســه حبیبیــه خوانــد و لقــب بلبــل حبیبیــه را بــه دســت اورد‪.‬‬ ‫وی پــس از نشــان دادن اســتعداد در موســیقی در رادیــو افغانســتان برنامه هایــی اجــرا کــرد‪.‬‬ ‫شــاید او نخســتین کســی بــود کــه االت موســیقی غربــی را بــا موســیقی شــرقی وفــق داد و ســازهای‬ ‫اکاردئــون‪ ،‬ارگــن و ترومپــت و غیــره را بــه موســیقی افغانســتان هدیــه اورد‪ .‬شــهرت او انقــدر بــر ســر‬ ‫زبان هــا بــود و هســت کــه مــردم افغانســتان هنــوز فکــر می کننــد او بهتریــن خواننــده افغانســتان‬ ‫تــا هم اکنــون بوده اســت‪ .‬او در ســال ‪ ۱۳۵۱‬خورشــیدی لقــب بهتریــن خواننــده ســال افغانســتان را‬ ‫بــه دســت اورد‪.‬‬ ‫احمــد ظاهــر بــه خاطــر درگیری هــای خانوادگــی راهــی زنــدان شــد و در ایــن هنــگام بــود کــه مــادرش درگذشــت‪ .‬روایتــی وجــود دارد کــه وی پــس از رهایــی از زنــدان‪،‬‬ ‫در عروســی دختــر زمامــدار وقــت حفیــظ اهلل امیــن رئیــس جمهــور وقــت افغانســتان بنابــر اصــرار دختــرش‪ ،‬شــرکت کــرد و اواز خوانــد‪ .‬بســیاری بــر ایــن عقیده انــد‬ ‫کــه ایــن واقعــه باعــث شــد تــا حفیـظ اهلل امیــن بــه فکــر قتــل وی گــردد و از همیــن روی‪ ،‬قتــل احمــد ظاهــر را کــه در ســالنگ صــورت گرفــت‪ ،‬نیــز بــه امیــن نســبت‬ ‫می دهنــد‪ .‬پیکــر او ابتــدا در مســجد حاجــی مجیــد در ســردخانه نگهــداری و ســپس در گورســتان شــهدای صالحیــن بــه خــاک ســپرده شــد‪.‬‬ ‫یکی از نخستین کارهای طالبان پس از تسلط بر کابل‪ ،‬منفجر کردن قبر احمد ظاهر بود‪.‬‬ ‫ســاالنه از ســالروز کشــته شــدن احمــد ظاهــر در افغانســتان و تاجیکســتان تجلیــل بعمــل می ایــد‪ .‬در افغانســتان رســم بــر ایــن اســت کــه در ســالگرد وی‪ ،‬رادیوهــا و‬ ‫تلویزیون هــا برنامــه هائــی را در مــورد وی پخــش می کننــد و اهنگ هــای احمــد ظاهــر را بــه نشــر می ســپارند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪29‬‬ صفحه 29 ‫کبری تبریزیان‬ ‫قالیبافیافغانستان‬ ‫قالــی افغانــی یــا قالیچــه افغانــی‬ ‫گونــه ای کف پــوش دســت باف اســت‬ ‫کــه به طــور ســنتی در افغانســتان تولیــد‬ ‫می شده اســت‪ .‬امــروزه بســیاری از‬ ‫قالی هــای افغانــی توســط پناهنــدگان‬ ‫افغانــی ســاکن در ایــران و پاکســتان‬ ‫بافتــه می شــود‪ .‬ایــن قالــی در ســال های‬ ‫‪ ۲۰۰۸‬و ‪ ۲۰۱۳‬و ‪ ۲۰۱۴‬میــادی جوایــز‬ ‫بین المللــی بســیاری را در نمایشــگاهی‬ ‫کــه هــر ســاله در شــهر هامبــورگ کشــور‬ ‫المــان برگــزار می شــود‪ ،‬به دســت‬ ‫اورده اســت‪ .‬ایــن قالــی به طــور معمــول در بخش هــای شــمالی و غربــی افغانســتان و توســط گروه هــای قومــی گوناگــون‪ ،‬بــه خصــوص قــوم ترکمــن‬ ‫ســراپا می شــود‪.‬‬ ‫یکــی از خوش رنگ تریــن و ممتازتریــن گونه هــای قالــی مشــرقی‪ ،‬کــه در دســته قالی هــای افغانــی نیــز محســوب می شــود‪ ،‬قالــی شــیندند یــا ادراســکان‬ ‫هســتند کــه در اســتان هــرات‪ ،‬در غــرب افغانســتان بافتــه می شــود‪ .‬نقش هــای انســانی و حیوانــی پرامتــداد و قــوی‪ ،‬از نشــانه های ظاهــری ایــن قالی هــا‬ ‫هســتند‪ .‬قالــی شــیندند‪ ،‬در سراســر افغانســتان‪ ،‬و بیشــتر در مــزار شــریف پرطرفــدار و پرفــروش اســت‪.‬‬ ‫یکــی دیگــر از کاالهــای عمــده و اساســی افغانســتان‪ ،‬قالی هــای بلوچــی‪ ،‬به خصــوص جانمازهــای بلوچــی هســتند هســتند‪ .‬ایــن قالی هــا بــه وســیله‬ ‫بلوچی هــای ســاکن بخــش جنوب غربــی افغانســتان تولیــد می شــود‪.‬‬ ‫گیاهــان گوناگــون و دیگــر رنگینه هــای طبیعــی بــرای تولیــد رنگ هــای غنــی اســتفاده می شــود‪ .‬قالی هــا بیشــتر در اندازه هــای میانــی هســتند‪ .‬در قالــی‬ ‫افغانــی‪ ،‬بســیاری از الگوهــا و رنگ هــا اســتفاده می شــود‪ ،‬ولــی الگــو ســنتی و بیشــتر مرســوم‪ ،‬چــاپ هشــت ضلعی بخــارا‪ ،‬در پیش زمینــه عمومــاً قرمــز‬ ‫می باشــد‪ .‬بافنــدگان‪ ،‬معمــوالً دیگــر تزئینــات ســبک زندگــی چادرنشــینی‪ ،‬ماننــد بافتنی هــا و زیرانداز هــای مرتبــط بــا جشــن ها و چادرهــای قابل حمــل را‬ ‫نیــز تولیــد می کننــد‪.‬‬ ‫ارزش و اعتبــار قالــی افغانــی را مــی شــود از پیونــد قدیمــی و گســترده اش بــا‬ ‫بخش هــای متفــاوت زندگــی افغــان هــا پــی بــرد‪ .‬گاهــی کــه شــاهان ایــن کشــور‬ ‫هدیــه ارزشــمندی بــه همتایــان خــود مــی داده انــد‪ ،‬بــه ســراغ قالــی مــی رفتــه انــد و‬ ‫دوشــیزه گان دم بخــت‪ ،‬قالــی را مهــم تریــن بخــش جهیزیــه و ابــزار شــکوه عروســی‬ ‫خــود مــی دیده انــد‪.‬‬ ‫هنــوز هــم در جشــن هــای بــزرگ ملــی‪ ،‬دولــت مــردان‪ ،‬هنــگام رژه و ســان دیــدن‬ ‫از بخــش هــای نظامــی روی قالــی هــای ســرخ رنــگ قــدم مــی زننــد کــه پیچــش‬ ‫انگشــتان یــک یــا چنــد قالــی بــاف انهــا را بــه هســتی اورده اســت‪.‬‬ ‫قالــی بافــی در افغانســتان فــراز و فــرود هــای زیــادی را پیمــوده اســت‪ .‬در زمــان صلــح‬ ‫و ارامــش هنــر و صنعــت بــوده و متــاع تاجــران‪ ،‬و در زمــان جنــگ و بحــران‪ ،‬کنــدوی‬ ‫نــان غریبــان‪.‬‬ ‫بــا ان کــه قالــی افغانــی در بافــت و ظرافتــش جــزء قالی هــای معتبــر در جهــان اســت‪ ،‬در‬ ‫افغانســتان هنــوز از کارخانــه هــای بــزرگ تولیــدی ایــن فــرش گــران بهــا خبری نیســت‪،‬‬ ‫بلکــه قالــی در خانــواده توســط کــودکان و زنــان بافتــه مــی شــود‪.‬‬ ‫ایــن خانــواده هــا قالــی بافــی را بیشــتر‪ ،‬راه درامــد و تامیــن مصــارف روزمــره زندگــی‬ ‫می داننــد‪ ،‬تــا هنــر‪ .‬نبــود بــرق و اجــازه نداشــتن زنــان در خانــواده هــای ســنتی بــرای‬ ‫انجــام کار در بیــرون از خانــه‪ ،‬عوامــل اصلــی نبــود قالیبافــی هــای بــزرگ عنــوان‬ ‫می شــود‪.‬‬ ‫مناطــق مرکــزی و شــمال افغانســتان‪ ،‬از گذشــته تــا امــروز‪ ،‬مهــم تریــن مراکــز تولیــد‬ ‫قالــی ایــن کشــور شــمرده مــی شــوند‪ .‬هنگامــی کــه طالبــان افغانســتان را اشــغال‬ ‫کردنــد‪ ،‬بــا خانــه نشــین شــدن زنــان و بــاال رفتــن میــزان فقــر قالی بافــی در شــهرهای‬ ‫ایــن کشــور از جملــه کابــل رونــق گرفــت‪.‬‬ ‫پــس از طالبــان‪ ،‬حکومــت جدیــد بــا شــعار»بیایید ســبق (درس) بخوانیــم»‪ ،‬صفحــه‬ ‫تــازه ای را در زندگــی زنــان و دختــران افغــان‪ ،‬گشــود و شــمار زیــادی از دختــران و زنــان‬ ‫میــان ســال خانــه نشــین‪ ،‬بــار دیگــر بــه کتــاب و امــوزش روی اوردنــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪30‬‬ صفحه 30 ‫بــه همیــن دلیــل‪ ،‬تولیــد قالــی در دو ســه ســال اول حکومــت جدیــد‪ ،‬تا انــدازه ای‬ ‫کاهــش یافــت‪ .‬امــا تغییــر نــه چنــدان چشــم گیر در اقتصــاد خانــواده هــای‬ ‫فقیــر و افزایــش بیــکاری در میــان مــردم‪ ،‬بازهــم شــمار قالــی بــاف هــا بیشــتر‬ ‫شــده و تعــداد دکان هایــی کــه ابــزار کار و مــواد خــام قالــی مــی فروشــند‪ ،‬در‬ ‫کابــل‪ ،‬بیشــتر دیــده مــی شــود‪.‬‬ ‫ســید ســلیمان فاطمــی‪ ،‬رئیــس اداره انکشــاف (توســعه) صــادرات افغانســتان‬ ‫مــی گویــد‪« :‬بــا انکــه افغانســتان از جملــه کشــورهایی اســت کــه بیشــترین‬ ‫میــزان بیــکاری را دارد‪ ،‬صنعــت قالــی بیشــتر از چهــار میلیــون افغــان را شــاغل‬ ‫ســاخته اســت»‪.‬‬ ‫هــم اکنــون بیــش از پانصــد شــرکت تولیــدی در افغانســتان ســرگرم کار‬ ‫تولیــد قالــی اســت‪ .‬نحــوه کار تولیــد ایــن شــرکت هــا طــوری اســت کــه مــواد‬ ‫خــام‪ ،‬ابــزارکار و طــرح مــورد نظــر را بــه خانــواده هــای بافنــده مــی ســپارند و‬ ‫خانواده هــا در بــدل دســتمزد کــه گفتــه مــی شــود خیلــی انــدک اســت‪ ،‬قالــی‬ ‫را مــی بافنــد‪.‬‬ ‫بــا ایــن کــه هــر متــر مربــع قالــی افغانــی در بــازار جهانــی از ‪ ۱۵۰‬تــا ‪ ۴۰۰‬دالر‬ ‫بــه فــروش مــی رســد‪ ،‬دســتمزد بافنــدگان بــرای هــر متــر مربــع کمتــر از هــزار‬ ‫افغانــی (معــادل حــدود بیســت دالر) اســت‪.‬‬ ‫قالــی افغانــی‪ ،‬در بیشــتر از ســی طــرح و نــوع بافتــه مــی شــود کــه ترکمنی‪،‬‬ ‫قــزاق‪ ،‬بامیانــی‪ ،‬مــزاری‪ ،‬اقچــه‪ ،‬جوزجانــی و چــوب رنــگ‪ ،‬معــروف تریــن‬ ‫و ظریــف تریــن ســبک هــای ان انــد‪ .‬یــک قالــی بامیانــی در مــاه ژانویــه‬ ‫ســال‪ 2008‬جــاری جایــزه بهتریــن طراحــی فــرش را از ان خــود کــرد و بــه‬ ‫عنــوان قالــی ممتــاز ســال شــناخته شــد‪ .‬ایــن مســابقه در المــان برگــزار‬ ‫شــده بــود و طراحــان فــرش ‪ ۱۸۴‬کشــور در ان شــرکت داشــتند‪.‬‬ ‫حاجــی نبــی صفــری‪ ،‬کســی کــه ایــن قالــی را طراحــی کــرده اســت‬ ‫می گویــد‪« :‬امتیــاز ایــن قالــی‪ ،‬عــاوه بــر طــرح ســاده و زیبــا‪ ،‬ظرافــت‬ ‫بافــت و اســتفاده از رنــگ طبیعــی اســت‪ .‬در قالــی ممتــاز ســال‪ ،‬چهــار رنــگ‬ ‫بــه کار رفتــه اســت‪ .‬رنــگ اصلــی یــا زمینــه قالــی‪ ،‬رنــگ پشــم گوســفند‬ ‫اســت‪».‬‬ ‫قالــی ممتاز ســال هــم اکنــون دیــوار ســالن کنفرانس اداره توســعه صــادرات‬ ‫افغانســتان را اراســته اســت‪ .‬از نــام ایــن قالــی نفیــس پیداســت کــه در‬ ‫والیــت باســتانی بامیــان‪ ،‬جایــی کــه هنــوز در ان از جــاده اســفالت و بــرق‬ ‫خبــری نیســت‪ ،‬بافتــه شــده اســت‪.‬‬ ‫در چنــد ســال گذشــته تولیدکننــدگان قالــی در افغانســتان بــرای‬ ‫جلــب توجــه بیشــتر مشــتریان در بازارهــای صادراتــی توجــه خــود را‬ ‫بیشــتر بــر تصویرنــگاری در قالی هــا متمرکــز کــرده انــد‪.‬‬ ‫در گذشــته قالــی بافــان خــود نقشــهای قالی هــا خــود را تهیــه و‬ ‫طراحــی مــی کردنــد‪ ،‬امــا از چنــد ســال پیــش بــه ایــن ســو افــرادی‬ ‫هســتند کــه بــه صــورت تخصصــی بــه ایــن حرفــه اشــتغال دارنــد‪.‬‬ ‫طراحــان نقــش قالــی مــی گوینــد کــه طراحــی چهــره انســان در‬ ‫نقشــهای قالــی‪ ،‬از یــک ســو بــه شــهرت جهانــی قالــی افغانســتان‬ ‫کمــک مــی کنــد و از ســوی دیگــر چهــره هــای بســیاری را در‬ ‫طرحهــای هنــری بــرای ســالهای بســیار مانــدگار مــی کنــد‪.‬‬ ‫بــرای نخســتین بــار در غزنــی‪ ،‬چنــد کارگاه تصویرنــگاری در قالــی‬ ‫ایجــاد شــده کــه شــیوه های بافتــن تصویــر در قالــی را بــه زنــان و‬ ‫مــردان امــوزش می دهــد‪.‬‬ ‫دســت انــدر کاران ایــن کارگاههــا گفتــه انــد کــه تصمیــم دارنــد تــا‬ ‫نقــش اثــار و ســاختمانهای تاریخــی شــهر غزنــی را نیــز بــر روی‬ ‫قالــی ببافنــد‪.‬‬ ‫مشــتریان قالــی از نقــاط مختلــف دنیــا هــر نــوع عکســی را کــه‬ ‫خواســته باشــند‪ ،‬بــه ایــن کارگاههــا ســفارش می دهنــد تــا در قالــی‬ ‫هــای ســاخته شــده در ایــن کارگاههــا نقــش بنــدد‪.‬‬ ‫بافتــن قالــی هایــی بــا نقــش چهــره مشــتریان یــک نــواوری درصنعــت‬ ‫قالــی افغانســتان بــه شــمار مــی رود کــه از اوایــل دهــه نــود شمســی‬ ‫رونــق گرفــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪31‬‬ صفحه 31 ‫کابل‪ ،‬پایتختافغانستان‬ ‫میالد محمد هاشم‬ ‫پایتخــت جمهــوری اســامی افغانســتان مطابــق تخمیــن ســال ‪ ۲۰۱۶-۲۰۱۵‬بــا‬ ‫جمعیتــی حــدود ‪ ۳.۶۷۸.۰۳۴‬نفــر و مســاحتی حــدود ‪ ۲۷۵‬کیلومتــر مربــع اســت‬ ‫کــه در والیــت کابــل (اســتان کابــل) واقــع شده اســت‪ .‬مرکــز ایــن شــهر‪ ،‬شــامل‬ ‫بافــت کهنــه و قدیمــی ان می باشــد کــه مناطــق پــل خشــتی‪ ،‬خوابــگاه‪ ،‬کاه‬ ‫فروشــی‪ ،‬مرادخانــی‪ ،‬ده افغانــان‪ ،‬چنــداول‪ ،‬شــوربازار‪ ،‬ســراجی و بــاغ علیمــردان‬ ‫را در بــر می گیــرد‪.‬‬ ‫کابــل همــراه بــا دیگــر توابــع (ولســوالی ها)‪ ،‬جمعیتــی بالــغ بــر ‪۴.۳۷۲.۹۷۷‬‬ ‫میلیــون نفــر و مســاحتی در حــدود ‪ ۴۲۵‬کیلومتــر مربــع دارد و در ان از همــه‬ ‫قومیت هــای اصلــی افغانســتان زندگــی می کننــد‪ .‬بــر اســاس شــواهد رشــد‬ ‫شهرنشــینی حکایــت از مهاجــرت گســترده از ســایر نقــاط افغانســتان بــه ایــن‬ ‫شــهر دارد‪ .‬بــر ایــن اســاس کابــل شــصت و چهارمیــن کالن شــهر جهــان و در‬ ‫رده پنجمیــن شــهر جهــان از نظــر ســرعت رشــد جمعیــت قــرار دارد‪.‬‬ ‫کابــل مرکــز اداری و سیاســی افغانســتان می باشــد و در ‪ ۱.۸۰۰‬متــری بــاالی‬ ‫ســطح دریــا در دره ای دراز و باریــک بیــن کوه هــای هندوکــش را شــکافته و در‬ ‫طــول دریــای کابــل امتــداد یافته اســت‪ .‬ایــن شــهر همــراه بــا قندهــار‪ ،‬هــرات‬ ‫و مــزار شــریف توســط بزرگراه هــای حلقــوی کــه در سرتاســر کشــور امتــداد‬ ‫یافتــه وصــل شده اســت‪ .‬کابــل همچنیــن مســیر اصلــی شــاهراه جالل ابــاد کــه‬ ‫بــه ســوی پیشــاور پاکســتان مــی رود می باشــد‪.‬‬ ‫محصــوالت اصلــی کابــل شــامل میــوه تــازه و خشــک‪ ،‬قالیچــه افغــان‪ ،‬چــرم‬ ‫و محصــوالت پوســت گوســفند‪ ،‬لباس هــا و اســباب محلــی و نســخه های‬ ‫محصــوالت باســتانی می باشــد‪ .‬جنگ هــای ‪ ۲۰۰۱-۱۹۷۸‬ایــن صنعــت را‬ ‫مختــل کــرد و بــه اقتصــاد صدمــه بســیاری وارد کــرد‪.‬‬ ‫اب و هوا‬ ‫شــهر کابــل قدمتــی ‪ ۳۵۰۰‬ســاله دارد؛ پادشــاهان بســیاری ســالها روی شــهر بــه‬ ‫خاطــر موقعیــت اســتراتژیکی ان کــه در طــول مســیرهای جنــوب و مرکز اســیا قرار‬ ‫گرفتــه جنــگ می کردنــد‪ .‬کابــل در طــول تاریــخ توســط امپراتوری هــای بــزرگ‬ ‫زمــان خــودش حکومــت می شده اســت‪ .‬در حــدود ‪ ۵‬قــرن قبــل از میــاد مســیح‬ ‫توســط هخامنشــیان و بعدهــا توســط ســلوکیان‪ ،‬پادشــاهی موریــا‪ ،‬کوشــانیان‪،‬‬ ‫سلســله مغــوالن‪ ،‬صفویــه‪ ،‬غزنویــان و غوریــان اداره و کنتــرل می شده اســت‪ .‬از‬ ‫ســال ‪ ۱۵۰۴‬تــا ‪ ۱۵۲۶‬میــادی‪ ،‬کابــل بــه عنــوان مرکــز رســمی بابــر‪ ،‬ســازنده‬ ‫امپراتــوری گورکانیــان بــود‪ .‬بعــد از ان تــا ســال ‪ ۱۷۳۸‬زیــر ســلطنت دهلــی بــود‪،‬‬ ‫کــه نــادر شــاه و نیروهــای افشــاریان بــه گورکانیــان حملــه کردنــد‪ .‬بعــد از مــرگ‬ ‫نادرشــاه در ‪ ،۱۷۴۷‬شــهر بــه دســت احمــد شــاه درانــی افتــاد کــه بســیار ســریع‬ ‫ان را در کشــور تــازه تاســیس افغانســتان اضافــه کــرد‪.‬در ‪ ،۱۷۷۶‬تیمورشــاه‬ ‫درانــی کابــل را بــه پایتخــت افغانســتان مبــدل ســاخت‪.‬‬ ‫از ســال ‪ ،۱۹۸۰‬بــا شــروع جنــگ بــر ضــد اتحــاد جماهیــر شــوروی از ســوی‬ ‫مجاهدیــن‪ ،‬شــهر بــه دســت گروه هــای جنگ طلــب متفاوتــی افتــاد‪ .‬در بیــن‬ ‫ســال های ‪ ۱۹۹۶-۱۹۹۲‬کــه جنــگ داخلــی میــان گروه هــای مســلح رقیــب‬ ‫و مخالــف یکدیگــر درگرفــت و منجــر بــه حکومــت چهــار ســاله طالبــان شــد؛‬ ‫هــزاران نفــر از شــهروندان کابــل و مــردم غیــر مســلح کشــته شــدند و باعــث وارد‬ ‫امــدن صدمــات جــدی بــه زیــر ســاخت های کابــل و مهاجــرت گســترده مــردم‬ ‫از کابــل و ســایر نقــاط افغانســتان بــه کشــورهای همســایه شــد‪ .‬پــس از ســقوط‬ ‫طالبــان در نوامبــر ‪ ،۲۰۰۱‬پــس از حملــه نیروهــای نظامــی امریــکا و ســازمان‬ ‫پیمــان اتالنتیــک شــمالی(ناتو) بــه افغانســتان‪ ،‬حکومــت وقــت بــا همــکاری‬ ‫ســایر کشــورها و ســازمان های بین المللــی فعالیــت خــود را جهــت بازســازی‬ ‫زیــر ســاخت های از دســت رفتــه کابــل اغــاز کرده اســت؛ اگرچــه حمــات‬ ‫انتحــاری طالبــان و دیگــر شــبه نظامیان رونــد بازســازی کابــل و افغانســتان را‬ ‫کنــد کرده اســت و شــهر کابــل هــر از چندگاهــی شــاهد حمــات انتحــاری بــا‬ ‫هــدف ضربــه زدن بــه حکومــت کــه جــان شــماری از شــهروندان بــی گنــاه را‬ ‫می گیــرد‪ ،‬اســت‪ .‬شــهر در حــال حاضــر در حــال توسعه ســازی جدیــد اســت‪.‬‬ ‫اب و هــوای کابــل تابــع وضــع عمومــی کشــور افغانســتان اســت‪ .‬از انجــا کــه ایــن کشــور‬ ‫تقریبـاً در وســط اســیا واقــع اســت پــس عــرض و طــول جغرافیائــی‪ ،‬ارتفــاع‪ ،‬امتــداد کوه ها‬ ‫و دوری از دریــا از عواملــی هســتند کــه در اب و هــوای افغانســتان تاثیرگــذار هســتند‪ .‬بــا‬ ‫وضــع جغرافیائــی کــه افغانســتان دارد مناطــق مختلــف ان اب و هــوای گوناگــون دارد و کابــل‬ ‫هرچنــد از دریــا بســیار دور و تابــع اب و هــوای بــری اســت‪ ،‬امــا تــوازن در فصــول چهارگانــه‬ ‫ان برقــرار اســت و هــر ســه مــاه تغییــر فصــل بــه صــورت منظــم پیــدا می شــود‪ .‬فصــل‬ ‫بهــار از مــاه حمــل یــا فروردیــن (مــارس‪ ،‬اوریــل) اغــاز می شــود و تــا پایــان خــرداد (مــی‪،‬‬ ‫ژوئــن) منظم ـاً ادامــه دارد‪ .‬در ایــن فصــل می تــوان ان را فصــل نمــو و انبســاط خوانــد‪ .‬از‬ ‫مــاه ســرطان یــا تیــر (ژوئــن‪ ،‬ژوئیــه) تــا اخــر شــهریور (اوت‪ ،‬ســپتامبر) و هنــگام تابســتان‬ ‫گرم تریــن ایــام کابــل به شــمار مـی رود‪ .‬در مــاه میــزان یــا مهــر (ســپتامبر و اکتبــر) خــزان‬ ‫اغــاز می گــردد و تــا پایــان مــاه اذر (نوامبــر‪ ،‬دســامبر) ادامــه دارد‪ .‬پاییــز فصــل برداشــتن‬ ‫محصــول و جمـع اوری میوه اســت و کابــل از ایــن حیــث در ایــن فصــل امتیــاز فراوانــی دارد‪.‬‬ ‫ســه مــاه اخــر ســال‪ ،‬دی (دســامبر‪ ،‬ژانویــه)‪ ،‬بهمــن (ژانویــه‪ ،‬فوریــه) و اســفند (فوریــه‪،‬‬ ‫مــارس) فصــل زمســتان کابــل اســت کــه ســرمای بســیار و بــارش بــرف تــا پایــان ان‬ ‫ادامــه می یابــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪32‬‬ صفحه 32 ‫جغرافیا‬ ‫شــهر کابــل عبــارت از مجموعــه ای از وادی هــای‬ ‫سرســبز و شــاداب و پــر جمعیــت اســت کــه ارتفــاع‬ ‫ان از ســطح دریــا از هــزار تــا دو هــزار متــر (‪ ۳۳۰۰‬تــا‬ ‫‪ ۶۵۰۰‬فــوت (پــا) متفــاوت اســت‪ .‬شــهر کابــل در میان‬ ‫ایــن زمین هــای حاصل خیــز بــه عــرض ‪۳۴‬درجــه‬ ‫و ‪ ۳۰‬دقیقــه شــمالی و طــول ‪ ۶۹‬درجــه و ‪ ۱۸‬دقیقــه‬ ‫شــرقی در دامنــه کوه هــای «اســمائی» و «شــیردروازه»‬ ‫بــه ارتفــاع شــش‪ 1830‬قــرار گرفته اســت‪ .‬در میــان‬ ‫کــوه اســمائی (‪ 1459‬متــر) و شــیر دروازه (‪2184‬‬ ‫متــر) شــهر کابــل شــکل مثلثــی را گرفتــه کــه راس ان‬ ‫به جانــب غربــی‪ ،‬جائــی کــه دو کــوه بــا هــم بســیار‬ ‫نزدیــک می شــوند‪ ،‬قــرار دارد‪ .‬بیــن دو کــوه گذرگاهــی‬ ‫اســت کــه وادی چهاردهــی (نــوی کابــل) را بــه کابــل‬ ‫قدیــم می پیونــدد و رودخانــه کابــل از ان عبــور‬ ‫می کنــد‪ .‬در زمــان قدیــم اطــراف شــهر را حصــار‬ ‫مســتحکمی احاطــه می کــرد کــه به وســیله هفــت دروازه بــا خــارج ارتبــاط‬ ‫داشــت‪ .‬تماشــای ایــن دیــوار اهمیــت تاریخــی شــهر را به خوبــی می نمایانــد‪.‬‬ ‫از قلــه کــوه منظــره باشــکوه و شــاداب شــهر‪ ،‬بــا سلســله کوه هایــی کــه اطــراف ان را احاطــه‬ ‫کــرده به نظــر می ایــد‪ .‬رود کابــل از میــان ان بــا پیــچ و خــم جلــب توجــه می کنــد‪ .‬شــهر‬ ‫کابــل کــه در دو طــرف ایــن رودخانــه بنــا شــده محیطــی قریــب ‪ ۸‬میــل دارد و چــون دو طــرف‬ ‫ان محــدود می شــود طبعـاً شــهر بــه وســعت خــود در طــرف شــمال و جنــوب شــرقی رودخانــه‬ ‫افزوده اســت‪.‬‬ ‫«شــیرپور» از گران تریــن مناطــق کابــل اســت و امــروزه بســیاری از مقامــات دولتــی در ان بــرای‬ ‫خــود خانــه ســاخته اند‪ .‬هم چنیــن شــش درک منطقــه ای مرفه نشــین و پررفت وامــد در مرکــز‬ ‫شــهر کابــل اســت‪ .‬منطقــه «وزیراکبرخــان»‪ ،‬از نواحــی دیپلماتیک نشــین پایتخــت و در نزدیکــی‬ ‫ارگ ریاســت جمهوری افغانســتان اســت‪ .‬ســفارت های نــروژ‪ ،‬کانــادا و تاجیکســتان در منطقــه‬ ‫وزیراکبرخــان واقــع شــده اند‪.‬‬ ‫از مناطــق پرازدحــام شــهر کابــل می تــوان بــه مناطــق پــل خشــتی‪ ،‬مرادخانــی و «ده افغانــان»‬ ‫اشــاره کــرد کــه محــل توقـف گاه وســایط نقلیــه شــهری اســت‪ .‬ارشــیو ملــی افغانســتان در ایــن‬ ‫منطقــه واقــع شده اســت‪.‬‬ ‫«دریاچه قرغه» از مناطق تفریحی واقع در حومه کابل است‪.‬‬ ‫منطقه پغمان در غرب کابل واقع شده است‪.‬‬ ‫چنــداول‪ ،‬مرادخانــی‪ ،‬افشــار داراالمــان‪ ،‬کارتــه ســخی‪ ،‬افشارســیلو‪ ،‬دشــت برچــی‪ ،‬تیمنــی و‬ ‫قلعــه شــهاده و وزیرابــاد از مناطــق شیعه نشــین ایــن شــهر هســتند‪.‬‬ ‫بلوچ هــای کابــل در «قلعــه وکیــل»‪« ،‬بی بــی مهــرو»‪« ،‬وزیرابــاد» و «پغمــان» زندگــی می کننــد‬ ‫و بــه صــورت عمــوم ســاکنان کابــل بــه زبان هــای پشــتو ودری صحبــت می کننــد‪.‬‬ ‫قومیت‬ ‫شــهر کابــل ‪ ۸۰‬درصــد جمعیــت اســتان کابــل را شــامل می شــود‪ .‬کابــل شــهر‬ ‫چنــد قومیتــی و چنــد فرهنگــی اســت و بــا اینکــه امــار رســمی از ســوی دولــت‬ ‫افغانســتان دربــاره ترکیــب قومیتــی مــردم کابــل ارائــه نشده اســت ولــی بــر‬ ‫پایــه تخمیــن انجمــن جغرافیــای ملــی فارســی زبانــان اکثریــت مــردم شــهر‬ ‫کابــل را شــامل می شــوند‪ .‬بیشــتر فارســی زبان های کابــل از ســه قــوم‬ ‫تاجیــک‪ ،‬هــزاره و قزلبــاش هســتند‪.‬‬ ‫اگــر چــه زبــان اصلــی بخــش بزرگــی از قزلباشــان ترکــی بــوده امــا رفتــه‬ ‫رفتــه همــه قزلباشــان کابــل فارس ـی زبان شــدند‪ .‬قزلباشــان در هســته اصلــی‬ ‫شــهرکابل در گــذر چنــداول‪ ،‬مرادخانــی‪ ،‬زنــده بانــان‪ ،‬افشــار نانکچــی‪ ،‬افشــار‬ ‫تیبــه‪ ،‬زنــده بانــان‪ ،‬قلعــه فتــوح‪ ،‬نــه برجــه شــهرارا‪ ،‬وزیرابــاد‪ ،‬عبــاس قلــی‪ ،‬باغ‬ ‫علیمــردان و قلعــه علیمــردان خــان و ریــکا خانــه ســکونت داشــتند‪ .‬در دیگــر‬ ‫محــات فارســی زبانــان تاجیــک ســاکن بودنــد و در ایــن میــان تاجیک هــا‬ ‫‪۳۵‬درصــد درصــد جمعیــت دارنــد‪.‬‬ ‫دیگــر قــوم پارســی گــو یعنــی هزاره هــا بــا‪ ۴۰‬درصــد و پــس از ان هــا‬ ‫پشــتون ها بــا ‪۲۰‬درصــد قــرار دارنــد‪ .‬تــرک زبانــان ماننــد ترکمن هــا ‪۲‬درصــد‬ ‫و ازبک هــا بــا ‪۱‬درصــد در مقــام بعــدی هســتند و بلوچ هــا بــا ‪۱‬درصــد و ســایر‬ ‫گروهــای قومــی نیــز ماننــد اویماق هــا و پشــه ای ها نیــز بــا ‪۱‬درصــد دیگــر‬ ‫ســاکنین شــهر کابــل را تشــکیل می دهنــد‪.‬‬ ‫تقریبـاً تمــام مــردم کابــل مســلمان هســتند‪ .‬شــامل ‪۵۵‬درصــد ســنی و ‪۴۵‬درصد‬ ‫شــیعه‪ .‬عــده کمــی از هندوهــا نیــز در کابــل زندگــی می کننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪33‬‬ صفحه 33 ‫مناطق دیدنی کابل‬ ‫باغ بابر‬ ‫بــاغ بابــر یــک بــاغ تاریخــی و تفریحــی اســت کــه در شــهر کابــل موقعیــت‬ ‫دارد‪ .‬ایــن بــاغ بــه دســتور شــاه مغول هــا بابــر در ســال ‪ ۱۵۲۸‬میــادی بنــا‬ ‫شــده اســت‪ .‬ایــن بــاغ در دامنــه کــوه شــیر دروازه کابــل از معــدود بناهــای‬ ‫تاریخــی ایــن شــهر اســت‪ ،‬کــه از گزنــد حــوادث محفــوظ مانــده اســت‪ .‬در‬ ‫ابتــدای ورودی بــاغ بابــر کاروانســرای زیبایــی قــرار دارد کــه بــه تازگی باســازی‬ ‫شــده اســت و بــرای ورود بــه محوطــه اصلــی بــاغ بایــد از ایــن مــکان عبــور‬ ‫کــرد‪.‬در گذشــته ایــن کاروانســرا محــل رفت وامــد بازرگانــان و مکانــی بــرای‬ ‫اســکان فقــرا بــوده اســت‪ .‬در حــال حاضــر ایــن کاروانســرا تبدیــل بــه دفاتــر‬ ‫اداری بــاغ و حجره هــای فــروش صنایــع دســتی شــده اســت‪.‬‬ ‫قصر داراالمان‬ ‫قصــر داراالمــان از بناهــای تاریخــی افغانســتان اســت‪ .‬ایــن ســاختمان بــه فاصلــه هشــت‬ ‫کیلومتــر بــه طــرف جنــوب غــرب شــهر کابــل در حــوزه چهاردهــی کابــل کــه قبـ ً‬ ‫ا افشــارتپه‬ ‫نــام داشــت‪ ،‬در زمــان امــان اهلل خــان ســاخته شــده اســت‪ .‬در زمــان ســاخت ایــن قصــر‬ ‫مناســبات خــوب سیاســی بیــن دولــت افغانســتان و المــان برقــرار بــود و در امــور شهرســازی‬ ‫و تعمیــرات ‪ ۲۲‬نفــر از مهندســان دولــت المــان بــه ایــن رونــد کمــک می کردنــد کــه از جملــه‬ ‫ســاخت قصــر داراالمــان در ســال ‪ ۱۳۰۴‬ه‪.‬ق تحــت نظــر مهنــدس والتــر هارتــن المانــی‬ ‫اغــاز و درســال ‪ ۱۳۰۶‬تکمیــل گردیــد‪ .‬در داخــل قصــر مذکــور تقریب ـاً ‪ ۱۵۰‬اتــاق کوچــک و‬ ‫بــزرگ ســاخته شــده کــه تمــام دســتگاه دولتــی دوره امــان اهلل از ان اســتفاده می گردنــد‪ .‬در‬ ‫ســالهای دهــه شــصت خورشــیدی وزارت دفــاع افغانســتان از ایــن قصــر اســتفاده می کــرد‪.‬‬ ‫در کودتــای ‪ ۱۶‬دلــو (بهمــن) ‪ ۱۳۶۸‬خورشــیدی بــه رهبــری ژنــرال شــهنواز تنــی‪ ،‬وزیــر دفــاع‬ ‫پیشــین افغانســتان علیــه دولــت دکتــر نجیــب اهلل‪ ،‬ایــن محــل هــدف بمبــاران قــرار گرفــت و‬ ‫بخشــی از ان ویــران شــد‪.‬‬ ‫داراالمــان در جنگ هــای داخلــی ســالهای دهــه هفتــاد خورشــیدی اســیب بیشــتری دیــد و‬ ‫ســرانجام بــه ویران ـه ای تبدیــل شــد و در دو دهــه گذشــته‪ ،‬مــورد اســتفاده نبــوده اســت‪ .‬در‬ ‫دهــم مــاه جــوزا (خــرداد ) ‪ 1395‬بازســازی قصــر بــه هزینــه شــانزده میلیــون دالر اغــاز شــد‪.‬‬ ‫در روز اغــاز بازســازی ایــن قصــر‪ ،‬رئیــس جمهــوری افغانســتان بــه صــورت نمادین نخســتین‬ ‫جلســه کمیســیون عالــی توســعه شــهری افغانســتان را در ویرانــه ایــن قصــر برگــزار کــرد‪.‬‬ ‫زیارت کارته سخی‬ ‫شــهر کابــل اماکــن مقــدس زیــادی دارد‪ ،‬به طــور نمونــه می تــوان از‬ ‫زیــارت «شیرســرخ»‪« ،‬مــزار ســید جــال اقــا»‪« ،‬زیــارت جانبــاز»‪« ،‬زیــارت‬ ‫پنجه شــاه»‪« ،‬شــاه طــاووس»‪« ،‬شــاه شــهید»‪« ،‬عاشــقان و عارفــان»‪« ،‬بابــای‬ ‫غــوری»‪« ،‬خواجــه صفــا»‪« ،‬شــاه دوشمشــیره»‪« ،‬بــاغ علیمــردان» و «زیــارت‬ ‫ســخی» نــام بــرد‪ .‬ایــن مــکان در دامنـه کــوه « اســمایی» در منطقـه «کارتــه‬ ‫ســخی» قــرار دارد کــه در غــرب ان دانشــگاه کابــل و بیمارســتان علی ابــاد‪،‬‬ ‫شــرق ان کــوه تلویزیــون‪ ،‬جنــوب ان «تپـ ه ســام» و شــمال ان تپـه «خاکــی‬ ‫گردنــه» قــرار دارد‪.‬‬ ‫کارتــه ســخی به دســتور احمــد شــاه بابــا درانــی (‪ )1747-1773‬ســاخته‬ ‫شــده اســت‪ ،‬زمانــی کــه احمــد شــاه دســتور می دهــد کــه خرقــه مبــارک‬ ‫پیامبــر اســام(ص) را از بخــارا بــه قندهــار انتقــال دهنــد‪ ،‬کاروان مذکــور در‬ ‫کابــل در منطقــه کنونــی (زیــارت ســخی) اطــراق می کنــد‪ .‬روایــت اســت‬ ‫کــه نگهبانــان دو شــب پی درپــی امیرالمومنیــن حضــرت علــی(ع) را در خــواب‬ ‫می بیننــد کــه بــه ایــن مــکان امــده و شمشــیر خــود را بـه روی ســنگ بزرگــی‬ ‫گذاشــته و نمــاز به جــا م ـی اورد‪ .‬هنگامی کــه کاروان بــه قندهــار می رســد‪ ،‬ایــن موضــوع را بــه احمــد شــاه بابــا می گوینــد و او دســتور می دهــد کــه زیارتگاهــی انجــا بســازند‬ ‫و ان را «زیــارت ســخی شــاه مــردان» می نامــد‪.‬‬ ‫ایــن زیارتــگاه در اوایــل‪ ،‬دارای یــک گنبــد بــود کــه مــادر امــان اهلل خــان‪« ،‬حیــات بیگــم» گنبــد دیگــری کنــار گنبــد اولــی ســاخت ســپس ای ـت اهلل «میرســید علــی احمــد‬ ‫حجــت» چنــد گنبــد کوچــک دیگــر ســاخت و حــاال ایــن زیــارت دارای شــش گنبــد‪ ،‬یــک چله خانــه‪ ،‬یــک دیــگ ســنگی و ســه دروازه ورودی اســت‪ .‬ســنگ بزرگــی به نــام‬ ‫ســنگ «ذوالفقــار» پشــت ایــن زیارتــگاه واقــع شــده و پرچمــی روی ان بــه اهتــزاز درامــده اســت‪ ،‬همچنیــن شــکافی در ایــن ســنگ وجــود دارد کــه مــردم معتقدنــد هرکــس‬ ‫گنــاه نکــرده و یــا کمتــر گنــاه مرتکــب شــده‪ ،‬توانایــی گــذر از ان را دارد‪ .‬در مجمــوع مســاحت ایــن زیارتــگاه بــه ده هــزار مترمربــع می رســد و چنــد ســال قبــل نیــز بازســازی‬ ‫و مرمــت شــده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪34‬‬ صفحه 34 ‫کاخ چهلستون کابل‬ ‫قصــر چهل ســتون کابــل در زمــان ســلطنت شــاه زمــان‬ ‫ســدوزایی در ســال ‪( ۱۲۱۰‬قمــری) یعنــی ‪( ۱۷۹۶‬میــادی)‬ ‫برابــر بــه ســال ‪ ۱۱۷۵‬خورشــیدی ســاخته شــده و پیــش از‬ ‫ویرانــی‪ ،‬از کاخ هــای باشــکوه کابــل شــمرده می شــد‪ .‬ایــن‬ ‫قصــر چــار پیشــینه دارد‪ ،‬کــه بــه نــام هــای گوناگــون یــاد‬ ‫می شــد ‪:‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۲۱۰‬هجــری قمــری (برابــر بــه ‪ ۱۷۹۶‬میــادی برابــر‬ ‫بــه ســال ‪ ۱۱۷۵‬خورشــیدی) بــه او قصــر جهــان نمــا در فــراز‬ ‫تپــه کــوه هندکــی یــاد می شــد‪ .‬ســپس بخــش غربــی همــان‬ ‫کــوه کــوه چلســتون نامیــده شــد‪:‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۰۵‬هجــری قمــری (برابــر بــه ‪ ۱۲۶۷‬خورشــیدی و‬ ‫‪ ۱۸۸۸‬میــادی) بــه او در خــارج قصــر هندکــی گفتــه می شــد‪.‬‬ ‫از ســالهای حکومــت ظاهرشــاه بدیــن ســو تنهــا بــه قصــر‬ ‫چهلســتون یــاد می شــد‪ .‬حتــی در همیــن ســالها منظــره قصــر مــدرن چهلســتون از تــاالر تخــت رســتم کابــل دیــده می شــد‪ .‬نامهــای تاریخــی ایــن ســرزمین از دوران امیــر‬ ‫عبدالرحمن خــان بدیــن ســو تغیــر نــام کردنــد‪.‬‬ ‫در بــاغ تخــت رســتم کــه ســپس بــه بــاغ چهلســتون مســما شــد تــا بــه ســالهای ‪ ۱۹۹۲‬جشــنهای باســتانی وبویــژه نــوروز تجلیــل می شــد‪ .‬در تاالرغــار بــزرگ کــوه کــه بنــام‬ ‫تخــت رســتم مشــهور بــود چایخانــه و کبابــی قــرار داشــت‪ .‬بــه تماشــاچیان در روزهــای جشــن و عیــد و روزهــای اخــر هفتــه یعنــی دیگــر و یــا پیشــین (عصــر بعــد از ظهــر) پنــج‬ ‫شــنبه و جمعــه شــیرنی و میــوه وغــذا و نوشــابه و بــه ویــژه چاینکــی (ابگوشــت در غــوری دوبــاره ترمیــم شــده چینــی) پیشــکش می شــد‪.‬‬ ‫ایــن قصــر دارای دو بــاغ داخلــی و خارجــی می باشــد‪ .‬مســاحت پــارک اش (بــاغ خارجــی) تقریبــا بــه ‪ ۳۰‬هکتــار گفتــه شده اســت و در حــال حاضــر کامــا ویــران شــده و‬ ‫شــهرداری کابــل قصــد از نــو ســازی ان را دارد‪.‬‬ ‫تپه توپ‬ ‫تپـه ی تــوپ در ناحیــه هفتــم شــهر کابــل‪ ،‬در امتــداد غربــی کــوه تاریخــی «شــیردروازه»‬ ‫و یــا کــو ه گــذرگاه در ســمت شــمال «بــاغ بابــر» موقعیــت دارد‪ .‬روی ایــن تپــه دو‬ ‫تــوپ بـ ِ‬ ‫ـزرگ باروتــی نصــب می باشــد‪ .‬از ایــن رو‪ ،‬ایــن تپــه بــه نــام «تپ ـه ی تــوپ»‬ ‫مشــهور می باشــد‪ .‬مســاحت تپـه ی تــوپ تقریبــا ‪ ۲۰۰۰‬هــزار مترمربــع بــوده و بلنــدی‬ ‫دیوارهــای ان شــش متــر اســت‪ .‬در پاییــن ایــن تپــه طاقــی اســت بــه نــام «گنبــد» کــه‬ ‫ســربازخانه بابرشــاه بــوده اســت‪ .‬در نزدیــک ایــن تپـه ی ســنگی‪ ،‬دیــوار تاریخــی شــهر‬ ‫کابــل نیــز بــه چشــم می خــورد‪ .‬از فــراز ایــن تپــه‪ ،‬قســمت غــرب کابــل بــه خوبــی‬ ‫مشــاهده می شــود‪.‬‬ ‫در قدیــم از فــراز همیــن تپــه‪ ،‬در روزهــای عــادی بــرای اعــام وقــت رســمی «چاشــت»‬ ‫(صبحــگاه) دو تــوپ در کابــل شــلیک می شــد‪ .‬در روزهــای عیــد نیــز شــلیک تــوپ بــه‬ ‫معنــای اعــام رســمی روز عیــد بــوده اســت‪ .‬اگــر بــا افــراد مســن رو بــه رو شــوید و‬ ‫ســاعت را از ان هــا بــه پرســید اگــر وقــت چاشــت باشــد ان هــا بــرای تــان از اصطــاح‬ ‫«تــوپ» بــه عــوض ســاعت دوازده اســتفاده خواهنــد کــرد‪ .‬در گذشــته ها‪ ،‬در بعضــی از‬ ‫والیت هــای دیگرکشــور مثــل غزنــی‪ ،‬هــرات و جــال ابــاد نیــز راس ســاعت دوازه ظهــر‬ ‫تــوپ شــلیک می شــد‪ .‬ایــن شــلیک تــوپ بــه معنــای وقــت نمــاز ظهــر و نــان چاشــت‬ ‫بــود‪ .‬در ان زمــان همــه مــردم به ســاعت دسترســی نداشــتند؛ تنهــا دو «منارســاعت» در‬ ‫کابــل موجــود بــود‪ ،‬یکــی در پــل محمــود خــان و دیگــری در ارگ شــاهی (مقــر ریاســت‬ ‫جمهــوری امــروز) کــه از قســمت های دور شــهر منارهــای ســاعت دیــده نمی شــد‪.‬‬ ‫گوینــد کــه کــودکان نیــز منتظــر صــدای شــلیک تــوپ بودنــد و مــادران شــان بــه ان هــا‬ ‫وعــده صبحانــه بدهــد‪.‬‬ ‫امــا یــک دلیــل دیگــر نیــز در بــاره شــلیک شــدن تــوپ روایــت شــده اســت کــه‬ ‫حکومت هــای وقــت و زمامــداران ان‪ ،‬گاه گاهــی در شــهر کابــل تــوپ شــلیک می کردنــد‬ ‫کــه نشــان بدهنــد کــه حکومــت وجــود دارد و مــردم از حکومــت بترســند‪ .‬مثــل این کــه‬ ‫در اروپــا حکومت هــا‪ ،‬بــه خاطــر ترســانیدن و نشــان دادن قــدرت شــان بــر فــراز‬ ‫ســاختمان های شــهر‪ ،‬مجســمه های وحشــتناک و زشــت از قبیــل شــیر‪ ،‬اژدهــا‪ ،‬پلنــگ‪،‬‬ ‫جــن‪ ،‬هیــوال و موجــودات عجیــب و غریــب می ســاختند تــا مــردم بترســند و از حکومــت‬ ‫اطاعــت و پیــروی کننــد‪.‬‬ ‫درگذشــته ها تــوپ چاشــت از فــراز «تپــه ی بــی بــی مهــرو» شــلیک می گردیــد‪.‬‬ ‫بعدهــا از روی تپــه ی فعلــی ان شــلیک می شــد‪ .‬ایــن توپ هــا دراوایــل روی ارابه هــای‬ ‫چوبــی نصــب بودنــد امــا امــروز بــر روی زمیــن قــرار دارد‪ .‬اگــر نزدیــک ان هــا برویــد؛‬ ‫نشــانه هایی از اصابــت مرمی هــا و یادگاری هــای زیــادی بــر روی ان هــا بــه چشــم‬ ‫می خورنــد‪ .‬تپ ـه ی تــوپ در زمــان جنگ هــا اســیب دیــد امــا در زمــان حکومــت جدیــد‬ ‫دو بــاره بازســازی شــد‪ .‬اکنــون نیــز بــه خاطــر میــاد کابــل هــر ســاله چنــد تــوپ از‬ ‫همانجــا شــلیک می شــود‪.‬‬ ‫اطــراف تپــ ه تــوپ خانه هــای مســکونی زیــادی قــرار دارد‪ .‬در قدیــم هیــچ خانــه ی‬ ‫مســکونی در نزدیــک ایــن تپــه قرارنداشــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪35‬‬ صفحه 35 ‫باغ وحش کابل‬ ‫ایــن بــاغ وحــش‪ ،‬یــک فضــای زیبــا‪ ،‬پــر از حیوانــات مختلــف اســت کــه یکــی از‬ ‫تفریحــگاه هــای پایتخــت افغانســتان اســت‪ .‬ایــن بــاغ وحــش زمانــی بزرگتریــن و‬ ‫مشــهورترین بــاغ وحــش اســیا بــوده اســت امــا حــاال بــه دلیــل جنــگ هــای داخلــی‬ ‫بــه شــدت اســیب دیــده اســت‪.‬‬ ‫در ایــن بــاغ وحــش حیواناتــی مثــل‪ :‬شــیر‪ ،‬خــرس‪ ،‬گاو وحشــی‪ ،‬شــتر‪ ،‬روبــاه‪ ،‬کفتار‪،‬‬ ‫میمــون‪ ،‬اهــو و‪ ...‬و پرندگانــی همچــون‪ :‬طــاووس‪ ،‬کرکــس‪ ،‬طوطــی‪ ،‬عقــاب‪ ،‬جغــد‪،‬‬ ‫کبوتــر‪ ،‬کبــک‪ ،‬پرنــدگان صحرایــی و‪ ...‬یافــت می شــود کــه نســل بعضــی از ان هــا‬ ‫رو بــه انقــراض اســت‪ .‬ســال ‪ 1346‬زمانــی کــه بــاغ وحــش کابــل تــازه تاســیس‬ ‫شــده بــود‪ 92 ،‬نــوع حیــوان در ان وجــود داشــت کــه رفتــه رفتــه تعــداد کل‪ ،‬بــه‬ ‫‪ 700‬حیــوان رســید‪.‬‬ ‫مسجد شاه دو شمشیره‬ ‫ایــن مســجد‪ ،‬بــا یــک طراحــی منحصــر بــه فــرد اروپایــی‪ ،‬یــک مــکان زیباســت‬ ‫کــه تماشــای ان شــما را تحــت تاثیــر قــرار می دهــد‪ .‬معمــاری‪ ،‬ســقف ابــی رنـ ِ‬ ‫ـگ‬ ‫مســجد بــا چــراغ هایــی کــه دارد ‪،‬فضــای معنــوی زیبایــی را بــه وجــود اورده اســت‪.‬‬ ‫مــکان ان در مرکــز شــهر و در کنــار یــک بــازار بــزرگ اســت‪ .‬پرنــده هــای زیــادی‬ ‫بــاالی دروازه مســجد پــرواز میکننــد و هــم چنیــن رودخانــه ای کــه در کنــار ان‬ ‫عبــور می کنــد‪ ،‬می توانــد منظــره ی دیدنــی ای باشــد کــه تــا مــدت هــا در خاطــر‬ ‫می مانــد‪.‬‬ ‫مسجد عیدگاه‬ ‫ایــن مســجد‪ ،‬دومیــن مســجد باشــکوه افغانســتان اســت کــه در هــر مراســم مذهبــی‪،‬‬ ‫میزبــان حــدود یــک میلیــون نفــر می باشــد‪ .‬مــکان ان نزدیــک پــل محمــود خــان‬ ‫واســتادیوم ملــی بخــش شــرقی کابــل اســت‪ .‬ایــن مســجد‪ ،‬کــه «زمیــن نمــاز» نیــز‬ ‫نــام دارد‪ ،‬در جشــن هــای ملــی یــا مذهبــی میزبــان جمعیــت قابــل توجهــی از مــردم‬ ‫ـی ان نشــان‬ ‫اســت‪ .‬بنــا توســط فرمانــروای مغول‪«،‬بابــر» ســاخته شــد کــه نمــای تاریخـ ِ‬ ‫دهنــده معمــاری اســامی و میــراث غنــی افغانســتان اســت و همــه را بــه بازدیــد از‬ ‫خــود ترغیــب می کنــد‪.‬‬ ‫مســجد دارای یــک در ســفید در دو طــرف ناقــوس مرکــزی و چهــار منــاره در مرکــز‬ ‫ســقفه اســت‪ .‬ایــن ســاختمان بلنــد‪18 ،‬گــذرگاه سرپوشــیده دارد کــه جمعیــت عظیمــی‬ ‫از مســلمانان بــرای اقامــه نمــاز داخــل ان حضــور پیــدا می کننــد‪.‬‬ ‫معدن مس عینک‬ ‫معــدن مــس عینــک در منطقــه «عینــک» ولســوالی محمــد اغــه‬ ‫والیــت لوگــر قــرار دارد‪ .‬ایــن منطقــه در ‪ ۳۰‬کیلومتــری جنــوب‬ ‫غربــی کابــل و شــاهراه بین المللــی تورخــم اســام قلعــه یــا ‪A۱‬‬ ‫و‬ ‫قــرار دارد‪ .‬ایــن معــدن بزرگتریــن معــدن مــس در افغانســتان‬ ‫دومیــن معــدن مــس در ســطح جهــان می باشــد‪ .‬ذخایــر‬ ‫مجموعــی ایــن معــادن ‪ 11/3‬میلیــون تــن مــس دارای فیصــدی‬ ‫‪ 2/3‬از مس و مقداری محدودی از طال می باشد‪.‬‬ ‫ایــن معــدن در دوره هــای قبــل از اســام نیــز مــورد بهره بــرداری‬ ‫قــرار گرفته اســت‪ .‬معــدن مــس عینــک در ســال ‪ ۱۹۷۳‬مجــددا‬ ‫کشــف گردیــد و در ســال ‪ ۱۹۷۴‬فعالیت هــای اکتشــافی در‬ ‫مورد این معدن اغاز گردید‪.‬‬ ‫ایــن معــدن بنــا بــه توافــق قــرار بــود در ســال ‪ ۲۰۱۳‬شــروع‬ ‫بــه بهره بــرداری کنــد کــه بــه دلیــل کشــف اثــار باســتانی‬ ‫در ایــن منطقــه بهره بــرداری تــا اتمــام عملیــات اســتخراج و‬ ‫کشــف تمامــی ایــن اثــار بــه تعویــق می افتــد بانــک جهانــی تضمیــن کــرده کــه دســتگاه های پیشــرفته بــرای بیــرون اوردن ایــن اثــار را در اختیــار دولــت‬ ‫افغانســتان قــرار دهــد‪.‬‬ ‫همزمــان بــا واگــذاری مســئولیت کاوش هــای باستانشناســی در محــل معــدن مــس عینــک‪ ،‬در والیــت لوگــر در جنــوب کابــل‪ ،‬بــه وزارت اطالعــات و فرهنــگ‬ ‫افغانســتان‪ ،‬صــد قلــم اثــار تاریخــی بــه مــوزه ملــی ایــن کشــور تحویــل داده شــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪36‬‬ صفحه 36 ‫موزه کابل‬ ‫مــوزه کابــل کــه بــه نــام مــوزه ملــی افغانســتان نیــز شــناخته می شــود در منطقــه‬ ‫چهاردهــی در نزدیکــی قصــر داراالمــان واقــع شــده اســت‪ .‬منطقــه ای بســیار تاریخی‬ ‫در شــهر قدیــم کابــل که بیشــترین خســارات را در دوره جنگهــای داخلی و پــس از ان‬ ‫حکومــت تاریــک طالبــان متحمــل شــد‪ .‬پــس از ســقوط طالبــان ایــن بخــش تاریخی‬ ‫رهــا شــده بــه حــال خــود‪ ،‬بــه مخروبــه ای مــی مانــد‪ ،‬شکســته و خســته از جنــگ و‬ ‫شــرارت‪ .‬از مــوزه کابــل تنهــا دیوارهایــی برجــای مانــده بــود کــه بخشــی از ان هــم‬ ‫فروریختــه و باقــی ســاختمان نیــز در خــاک و غبــار فــرو رفتــه بــود‪ .‬امــا نگهبــان بــا‬ ‫وفــای ایــن مــوزه توانســته بــود بخشــی از اثــار تاریخــی را بــه قیمــت جــان خــود‬ ‫بــه مکانــی امــن منتقــل کنــد‪ ،‬تــا پــس از ســقوط طالبــان و بــه روی کار امــدن دولــت‬ ‫موقــت حامــد کــرزای در ســال ‪ ۲۰۰۲‬بــار دیگــر انهــا را از زیــر زمین هــای خــاک‬ ‫گرفتــه و پنهانــی خــارج و بــه دســتان امــن دولــت قانونــی افغانســتان بســپارد‪.‬‬ ‫بــرای اولیــن بــار دولــت افغانســتان در ســال ‪ ۱۹۲۴‬ســاختمان یــک قصــر شــاهی‬ ‫بــه نــام «کوتــی باغچــه» را بــرای نگهــداری اثــار هنــری‪ ،‬اســناد تاریخــی‪ ،‬و اشــیای‬ ‫بــه دســت امــده از کاوش هــای باستان شناســی اختصــاص داد و نــام ایــن مــکان‬ ‫را«عجایب خانــه» گذاشــتند‪ .‬مــوزه کابــل هفــت ســال بعــد بــا تصویــب نخســتین‬ ‫قانــون اساســی کــه زمینــه را بــرای طــرح قانــون حفریــات و حفــظ اثــار تاریخــی‬ ‫افغانســتان مســاعد ســاخت‪ ،‬صاحــب بنایــی مســتقل شــد‪.‬‬ ‫پژوهشــگران و باستان شناســان بســیاری در چنــد دهــه اخیــر بــه افزایــش ذخایــر‬ ‫هنــری و تاریخــی مــوزه کابــل کمــک کــرده انــد و نقــش باستان شناســان فرانســوی‬ ‫و گروه هــای کاوشــگر اتحــاد جماهیــر شــوروی ســابق نیــز در یافتــن گنجینه هــای‬ ‫ن بــه مــوزه کابــل برجســته بــوده اســت‪.‬‬ ‫هنــری و ســپردن ا ‬ ‫مــوزه کابــل پیــش از ایــن کــه در دهــه نــود میــادی بــه دنبــال جنگ هــای داخلــی‬ ‫ویــران و اشــیا قیمتــی ان بــه یغمــا رود‪ ،‬یکــی از معتبرتریــن موزه هــای منطقــه‬ ‫بشــمار مــی رفــت‪ .‬در ایــن مــوزه مجموعه هــای بی نظیــری از اثــار تاریخــی تمــدن‬ ‫بودایــی‪ ،‬یونانــی‪ ،‬و اســامی نگهــداری مــی شــد‪ .‬امــا بــا کمــال تاســف هــم اینــک‬ ‫ردپــای بخشــی از بــا ارزش تریــن داشــته های مــوزه کابــل را مــی تــوان در بازارهــای‬ ‫جهانــی قاچــاق اثــار تاریخــی پیــدا کــرد‪.‬‬ ‫بــا روی کار امــدن امــارت طالبــان‪ ،‬اخریــن اثــار برجــای مانــده از روزهــای پُر شــکوه‬ ‫مــوزه کابــل نیــز از دســت رفــت‪ .‬گفتــه می شــود وزیــر اطالعــات و فرهنــگ طالبــان‬ ‫بــا دســتان خــود شــماری از مجســمه هــای بــودا را شکســت‪.‬‬ ‫کار بازســازی مــوزه کابــل در ســال ‪ ۲۰۰۳‬و بــا کمــک شــماری از کشــورهای دوســت‬ ‫اغــاز شــد‪ .‬بخشــی از اثــار بــه ســرقت رفتــه از ایــن مــوزه‪ ،‬برگردانــده شــد‪ ،‬و انهایی‬ ‫کــه از گزنــد در امــان مانــده بودنــد‪ ،‬غبــار روبــی شــده و در غرفــه هــای جدیــد خــود‬ ‫تثبیــت شــدند‪ .‬بــا ایــن وجــود همچنــان صدهــا اثــر تاریخــی دیگــر ناپدیــد و یــا در‬ ‫دســت افــراد و شــبکه های قاچــاق اثــار باســتانی قــرار دارنــد‪.‬‬ ‫پارک باغ باال‬ ‫بــاغ بــاال در شــمال کابــل بــاالی تپــه ای اراســته شــده اســت ایــن بــاغ از ســاخته های‬ ‫امیرعبدالرحمــن خــان می باشــد‪ .‬صدســال قبــل امیرعبدالرحمــن از ایــن ســاختمان‬ ‫بــه عنــوان دفتــر و محلــکار خــود اســتفاده می نمــود و عبدالرحمــن خــان در همیــن‬ ‫ســاختمان نیــز کشــته شــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪1919‬م اولیــن موزیــه افغانســتان در انجــا پایــه گــذاری گردیــد‪ .‬نســترن های‬ ‫ســفید و چیلــه هــای انگــور زیــب و زینــت ایــن تپــه زیبــا ســت‪ .‬ضمنــا هتــل‬ ‫انترکانتنینتــال کابــل و هتــل بــاغ بــاال و مســجد امیــر و حــوض شــنا نیــز بــر فــراز ان‬ ‫قــد افراشــته اســت‪.‬‬ ‫ایــن پــارک ســال هــای قبــل مرکــز تفریحــی مــردم کابــل بــود و بــاور بــر ایــن اســت‬ ‫کــه حضــور مــردم در شــب های پنجشــنبه و عصرهــای جمعــه خاطــره انگیــز بــوده‬ ‫اســت‪ .‬در ایــن شــب ها‪ ،‬جوانــان اعــم از پســران و دختــران و فامیــل هــا جهــت‬ ‫تفریــح بــه ایــن بــاغ می امدنــد و شــور نخــود‪ ،‬منتــو و پکــوره خوشــمزه می خوردنــد‬ ‫و بــه تفریــح و ســرگرمی می پرداختنــد و امــا امــروز متاســفانه بخشــی بزرگــی اطــراف‬ ‫ایــن بــاغ و تپــه غضــب شــده و ســاختمان ســازی گردیــده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪37‬‬ صفحه 37 ‫شکرا‪ ...‬ابراهیمی‬ ‫هرات‪ ،‬دومین شهر پرجمعیت افغانستان‬ ‫ِهــرات یکــی از کالن شــهرهای افغانســتان‪ ،‬مرکــز والیــت ِهــرات در غــرب‬ ‫ان کشــور اســت‪ .‬ایــن شــهر پــس از کابــل‪ ،‬دومیــن شــهر پرجمعیــت‬ ‫افغانســتان محســوب می شــود‪ .‬هِــرات قطــب صنعتــی و مهم تریــن‬ ‫کانــون فرهنگــی ‪ -‬هنــری افغانســتان به شــمار می ایــد‪ .‬رود معــروف‬ ‫هریــرود از کنــار ایــن شــهر می گــذرد‪.‬‬ ‫ایــن شــهر یکــی از پرجمعیت تریــن شــهرهای افغانســتان اســت و همــراه‬ ‫بــا کابــل‪ ،‬مــزار شــریف و قندهــار یکــی از چهــار شــهر بــزرگ افغانســتان‬ ‫به شــمار می ایــد‪ .‬ســاکنان اصلــی ان بــه زبــان فارســی بــا لهجــه هراتــی‬ ‫ســخن می گوینــد‪ .‬از دهــه ‪ ۱۳۷۰‬هــرات مرکــز جــذب مهاجــران زیــادی‬ ‫از سرتاســر افغانســتان بوده اســت‪ .‬ســاکنان اصلــی ایــن شــهر اقــوام‬ ‫فارس ـی زبان بودنــد‪ ،‬البتّــه هم اکنــون هــرات دارای اقــوام مختلفــی اســت‬ ‫و عمــده زبــان محــاوره ای در ایــن شــهر فارســی بــا لهجــه هراتــی اســت‪.‬‬ ‫دیگــر اقــوام ســاکن در ان عبارتنــد از‪ :‬عــرب (عــرب خزاعــی ‪.‬عــرب‬ ‫شــیبانی) پشــتون‪ ،‬هــزاره‪ ،‬ترکمــن و ‪ .‬شــهر هــرات در غــرب افغانســتان‪،‬‬ ‫در یکــی از هموارتریــن مناطــق جغرافیایــی افغانســتان موقعیــت دارد‪.‬‬ ‫هِــرات را در گفتارهــای ادبــی و رســمی هِــرات باســتان می گوینــد‪ .‬ایــن‬ ‫شــهر از بابــت مناره هــا و معماری هــای عالــی و مجلــل خــود شــهرت‬ ‫دارد و در گذشــته و حــال‪ِ ،‬هــرات یکــی از مراکــز عمــده اموزشــی شــمرده‬ ‫شده اســت‪.‬‬ ‫ایــن شــهر در ســال ‪ ۲۰۰۹‬پــس از بررســی شــهرهای مختلــف جهــان توســط‬ ‫ســازمان یونســکو شــامل برنامــه هــزار شــهر و هــزار زندگــی ایــن ســازمان گردیــد‪.‬‬ ‫بســیاری از شــاعران و نویســندگان و عارفــان و صوفیــان فارســی در ایــن شــهر زاده‬ ‫شــده یــا زیســته اند‪ ،‬بــا ایــن همــه هــرات بــه دلیــل داشــتن دو مــرز مشــترک بــا‬ ‫کشــورهای ایــران و ترکمنســتان و دارا بــودن بزرگتریــن شــهرک صنعتــی افغانســتان‬ ‫بزرگتریــن مرکــز تجارتــی افغانســتان به شــمار می ایــد‪ .‬تــا کنــون هیــچ سرشــماری‬ ‫دقیقــی در شــهر هــرات نشده اســت‪ ،‬امــا اخیــرا ً مســووالن دولتــی اعــان کرده انــد‬ ‫کــه ایــن شــهر دیگــر ظرفیــت پذیــرش جمعیــت بیشــتری را نــدارد‪ .‬هــرات بــه‬ ‫پانــزده ناحیــه و ده هــا محلّــه تقســیم شده اســت‪ .‬نمــاد شــهر قلعــه اختیــار الدیــن‬ ‫(اَرگ) ایــن شــهر اســت‪ .‬مســجد جامــع و مناره هــای ایــن شــهر نیــز نمادهــای‬ ‫دیگــر ان بــه حســاب می اینــد‪.‬‬ ‫هــرات میزبــان نزدیــک بــه نیمــی از ف ّعالیّت هــای صنعتــی افغانســتان اســت‪،‬‬ ‫کارخانجاتــی در زمینــه تجهیــزات موتورســیکلت‪ ،‬بــرق و الکترونیــک‪ ،‬منســوجات‪،‬‬ ‫شــکر‪ ،‬ســمنت (ســیمان) و انــواع خوراکــی در ایــن شــهر واقــع شــده اند‪ ،‬هــرات‬ ‫همچنیــن بــازار بــزرگ فــروش خودروهــای وارداتــی در سراســر افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫در شــمال حومــه هــرات مســووالن دولتــی در حــال ســاخت یــک پاالیشــگاه نفــت‬ ‫هســتند‪ .‬در هــرات اماکــن تاریخــی مذهبــی نظیــر مســاجد‪ ،‬مناره هــا و ســاختمان های‬ ‫تاریخــی شــهرت فراوانــی دارنــد‪ .‬هــرات باســتان دارای مکان هــای تاریخــی چــون‬ ‫قلعــه اختیارالدیــن یــا (ارگ) مســما اســت‪ .‬منارهــای هــرات یکــی از بزرگ تریــن‬ ‫اثــار تاریخــی افغانســتان به شــمار مــی رود کــه ‪ ۹۳۰‬ســال قدمــت تاریخــی دارد‪.‬‬ ‫تاریخ هرات‬ ‫هــرات پیــش از کشــف مســیر دریائــی اقیانــوس هنــد در گــذرگاه جــاده ابریشــم قــرار‬ ‫داشــت و نقــش بزرگــی را در بازرگانــی میــان شــبه قــاره هنــد‪ ،‬شــرق میانــه‪ ،‬اســیای‬ ‫مرکــزی و اروپــا بــازی می کــرد‪ .‬هــرات از لحــاظ موقعیــت جغرافیایــی در طــول تاریــخ‬ ‫بســتر مناســب تالقــی تمدن هــای شــرق و غــرب نیــز به شــمار می رفــت‪ .‬از ایــن رو‬ ‫هــرات یکــی از گهواره هــای تمدنــی تاریــخ پربــار خراســان شــناخته می شــود‪.‬‬ ‫در گذشــته های دور گفتــه می شــد کــه «جهــان اقیانوســی اســت و در ایــن اقیانــوس‬ ‫مرواریــدی هســت و ان مرواریــد هــرات اســت‪».‬‬ ‫هروی هــا (بــه یونانــی‪ :‬ارین هــا) دســته ای از تیره هــای اریایــی بودنــد کــه در هــزاره‬ ‫دوم پیــش از میــاد‪ ،‬زادبــوم خــود در اســیای میانــه را رهــا کــرده و از ناحیــه رودخانــه‬ ‫امودریــا (اکســوس یــا جیحــون) بــه داخــل فــات ایــران روی اوردنــد و در ســرزمینی‬ ‫بــارور‪ ،‬پیرامــون هریــرود جــای گرفتنــد‪ .‬نــام سرزمینشــان را بــه نــام ایــن رودخانــه‪،‬‬ ‫هریــوا نامیدنــد‪ ،‬کــه کــم و بیــش بــا والیــت هــرات امروزیــن هماننــد اســت‪.‬‬ ‫در ســده های واپســین هفتــم و اغازیــن ششــم پیــش از میــاد‪ ،‬هریــوا بدســت مادهــا افتــاد‬ ‫و پــس از انقــراض مادهــا بدســت کــورش بــزرگ‪ ،‬یکــی از ســاتراپی های هخامنشــیان‬ ‫به شــمار می رفــت‪ .‬مرکــز فرمانروایــی هخامنشــیان در هــرات قصــری در شــهر ارتاکوانــا‬ ‫بــود‪ .‬در سنگ نبشــته های هخامنشــی‪ ،‬هریــوا در فهرســت ســاتراپی های هخامنشــیان‬ ‫امده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪38‬‬ صفحه 38 ‫بــه قــول مــورخ یونانــی هــرودت‪ ،‬اســکندر مقدونــی در ‪ ۳۳۰‬قبــل از میــاد‪ ،‬ارتاکوانــا‬ ‫مرکــز ســاتراپی هریــوه را گشــود‪ .‬وقتــی اســکندر بــه ایــن شــهر امــد‪ ،‬ارتاکوانــا‬ ‫شــهر ابــاد و مرفهــی بــود‪ .‬شــهربان (ســاتراپ) هریــوه در ان زمــان ســاتی بــرزن‬ ‫نــام داشــت‪ .‬اگــر چــه ســاکنان هریــوا بســختی مقاومــت کردنــد امــا ســپاهیان‬ ‫اســکندر موفــق بــه فتــح شــهر شــده و ان را ویــران و بســیاری از ســاکنان ان را‬ ‫بــه قتــل رســانیدند‪ .‬اســکندر پــس از تصــرف شــهر‪ ،‬در انجــا دژی بــرای نظامیــان‬ ‫خــود ســاخت کــه بقایــای ان هنــوز باقــی اســت‪ .‬هــدف از ســاختن ایــن دژ‪ ،‬حفــظ‬ ‫نظامیــان از شــورش احتمالــی مــردم شــهر بــود‪ .‬اســکندر ســپس شــهر را دوبــاره‬ ‫ابــاد کــرد و نامــش را «اســکندریه ارئیــا» نهــاد و باشــندگان بازمانــده ارتاکوانــا را‬ ‫بدیــن شــهر کــه ِهــرات امروزیــن باشــد تحویــل کــرد‪.‬‬ ‫پــس از مــرگ اســکندر (در ســال ‪ ۳۲۳‬ق‪ .‬م)‪ ،‬هریــوا جزئــی از قلمــرو ســلوکیان‬ ‫درامــد‪ .‬تــا اینکــه بعــد از ســال ‪ ۲۴۰‬ق‪ .‬م دو ســرزمین همســایه هریــوا یعنــی‬ ‫باختــر و پــارت از ســلطه ســلوکیان مســتقل شــدند‪ .‬در ایــن زمــان هریــوا جزئــی از‬ ‫قلمــرو دولــت یونانــی باختــری نوبنیــاد درامــد‪ .‬در بیــن ســال های ‪ ۲۰۸‬و ‪ ۱۹۰‬ق‪.‬‬ ‫م انتیوخــوس ســوم (ملقــب بــه کبیــر) پادشــاه ســلوکی توانســت قلمــروش را تــا‬ ‫ســرزمین های شــرقی گســترش دهــد و دوبــاره هریــوا بدســت ســلوکیان افتــاد‪ .‬در‬ ‫ســال ‪ ۱۶۷‬ق‪ .‬م مهــرداد یکــم پادشــاه مقتــدر اشــکانی بــا شکســت دادن اوکراتیــد‬ ‫هریــوا و برخــی از ســرزمین ها را از ســلوکیان گرفــت‪ .‬ازیــن بــه بعــد هریــوا جزئــی‬ ‫از قلمــرو اشــکانیان باقی مانــد‪.‬‬ ‫هِــرات در دوره ساســانیان در سنگ نبشــته ای در کعبــه زردشــت واقــع در نقــش‬ ‫رســتم بنــام هریــو و در فهرســت پایتخت هــای اســتان های امپراتــوری ساســانیان‬ ‫بــه زبــان پهلــوی بنــام هــری یــاد شده اســت‪ .‬در دوره ساســانی از مراکــز مهــم‬ ‫نظامــی و منطقــه مــرزی در مقابلــه بــا هیاطلــه بوده اســت‪ .‬پیــش از حملــه اعــراب‬ ‫خزاعــی‪ ،‬مســلمان بــه خراســان دارای اقلیــت مســیحی نســتوری بــود‪ .‬ایــن شــهر‬ ‫مرکــز شراب ســازی هــم بــود‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۳۱‬هـ‍‪.‬ق (حــدود ‪ ۶۵۰‬م) یــا کمــی پــس از ان باوجــود مقاومت سرســختانهٔ‬ ‫هروی هــا‪ ،‬شــهر بــه دســت اعــراب خزاعــی مســلمان فتــح شــد‪.‬‬ ‫تاریخ پس از اسالم‬ ‫در دوره اعــراب خزاعــی‪ ،‬یعنــی در دوران قــرون وســطی کشــورهای اروپایــی‪ِ ،‬هــرات همراه‬ ‫بــا نیشــابور‪ ،‬مــرو و بلــخ یکــی از چهــار قســمت (چهــار ربــع) ایالــت خراســان بــود‪.‬‬ ‫هــرات را دل خراســان نیــز خوانده اند‪.‬ابوالفضــل بیهقــی در تاریــخ خــود می نویســد‪« :‬در‬ ‫ســنه ثمــان و اربــع مائــه فرمــود مــا را تــا هــرات رفتیــم کــه واســطه خراســان اســت»‪.‬‬ ‫ایــن شــهر هــم مرکــزی بــرای مســیحیت تحــت نفــوذ کلیســای نســتوری و هــم پایــگاه‬ ‫مهــم تصــوف‪ ،‬یعنــی نظریــه زاهدانــه اســام به شــمار می رفــت‪ .‬افــرادی از پیــروان‬ ‫«نقشــبندیه» و «چشــتیه»‪ ،‬انجمن هــای اخــوت صوفیــه بــه مقامــات وزارت و صــدارت‬ ‫عظمــی رســیده اند‪.‬‬ ‫هــرات مثــل اکثریــت مناطــق دیگــر خراســان بــا هجــوم مغــول در ‪ ۱۲۲۲‬م‪ .‬از بنیــاد ویران‬ ‫شــد و بیــش از نیمــی از اهالــی بومــی ان قتل عــام یــا اواره شــدند‪.‬‬ ‫هــرات بیــن ســال های ‪ ۶۴۳‬تــا ‪ ۷۸۴‬هـ‍‪.‬ق پایتخــت دودمــان ال کــرت بــود‪ .‬تیمــور لنــگ در‬ ‫ســال ‪ ۷۸۴‬هــرات را گشــود و ال کــرت را نابــود ســاخت‪ .‬در جریــان ایــن حملــه هــرات بــار‬ ‫دیگــر ویــران و هــزاران نفــر کشــته شــدند‪ .‬شــاهرخ فرزنــد تیمــور و همســرش گوهرشــاد‬ ‫بیگــم پایتخــت تیموریــان را در ســال ‪ ۱۴۰۱‬م از ســمرقند بــه هــرات منتقــل کردنــد‪.‬‬ ‫هــرات در دوره تیموریــان بــه اوج رونــق رســید و ســده پانزدهــم میــادی دوران‬ ‫طالئــی هــرات بــود‪ .‬زیــرا هــرات در ایــن دوران از لحــاظ پــرورش نقاشــان‪ ،‬معمــاران و‬ ‫موســیقی دانان خــود بــه عنــوان «فلورانــس اســیا» شــهرت پیــدا کــرده بــود‪ .‬در ان زمــان‬ ‫مســاجد و کاخ هــای زیبــا و مجللــی ســاخته شــد کــه تــا ایــن زمــان زینت بخــش ایــن‬ ‫شــهر اســت‪ .‬از جملــه مجموعــه مصــای هــرات‪ ،‬یــک مدرســه و مســجدی کــه دوازده‬ ‫منــاره در اطــراف خــود داشــت بیشــتر قابــل مالحظه اســت‪ .‬از ایــن مجموعــه کــه بــه‬ ‫دســتور گوهرشــاد بیگــم بنــا شــده بــود‪ ،‬اکنــون تنهــا پنــج منــاره باقی مانده اســت‪.‬‬ ‫در ‪ ۱۵۰۶‬شــیبانیان (ازبــکان) اســیای مرکــزی بــر شــمال افغانســتان و هــرات مســلط‬ ‫شــدند‪ .‬اندکــی بعــد هــرات بدســت صفویــان افتــاد‪ .‬در دوران صفــوی هــرات مهم تریــن‬ ‫شــهر و مرکــز خراســان محســوب‬ ‫می شــد و همــواره مــورد طمــع‬ ‫ازبــکان بــود حتــی چندبــار‬ ‫ایــن شــهر بــه دســت ازبــکان‬ ‫افتــاد‪ .‬امــا ســلطه ازبــکان بــر‬ ‫ایــن شــهر بــه صــورت کوتــاه‬ ‫مــدت بــود و ان هــا از دوره هــای‬ ‫فتــرت در اوایــل ســلطنت شــاه‬ ‫طهماســب اول و اوایــل ســلطنت‬ ‫ســلطان محمــد خدابنــده و شــاه‬ ‫عبــاس اول اســتفاده کردنــد و هــر‬ ‫بــار بــرای مــدت کمــی ایــن شــهر‬ ‫را در اشــغال داشــتند‪ .‬گفتنــی اســت شــاه عبــاس کبیــر در ایــن شــهر بــه دنیــا امــد و تــا‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪39‬‬ ‫پیــش از بــه ســلطنت رســیدن در ایــن شــهر زندگــی می کــرد‪.‬‬ ‫در زمــان ناصرالدیــن شــاه قاجــار‪ ،‬دوســت محمدخــان‪ ،‬حاکــم کابــل‬ ‫و قندهــار هــرات را گرفــت‪ .‬نیروهــای ناصرالدیــن شــاه تحــت فرمان‬ ‫حسام الســلطنه هــرات را محاصــره کردنــد و در ســال ‪ ۱۲۷۳‬ایــن‬ ‫شــهر را گرفتنــد‪ .‬بــا مداخــات بریتانیــا در جنــوب ایــران و بحرانــی‬ ‫شــدن روابــط ایــران و بریتانیــا طــی معاهــده پاریــس کــه در ‪۱۲۷۳‬‬ ‫هـ‍‪.‬ق (‪ ۲۳‬جنــوری ‪ ۱۸۵۷‬میــادی) در پاریــس بیــن نماینــده ایــران‬ ‫و ســفیر بریتانیــا امضــا شــد قــرار شــد کــه نیروهــای بریتانیــا از‬ ‫بنــادر و جزایــر جنــوب ایــران خــارج شــوند و در عــوض ایــران نیــز‬ ‫ســپاهیان خــود را از هــرات فراخوانــد و بــه ناچــار از شــهر هــرات و‬ ‫غــرب افغانســتان امــروز صــرف نظــر کنــد‪.‬‬ ‫هــرات در ســال های اخیــر نابســامانی های سیاســی متعــددی‬ ‫را گذرانده اســت امــا نســبت بــه برخــی از والیــات افغانســتان‬ ‫وضعیــت امنیتــی بهتــری دارد‪ .‬بعــد از ســقوط حکومــت طالبــان‬ ‫محمداســماعیل خــان خــود را والــی هــرات خوانــد‪ .‬در ســال‬ ‫‪ ۱۳۸۴‬حامــد کــرزی اســماعیل خــان را از ایــن ســمت ســبکدوش‬ ‫و بــرای گرفتــن پســت وزارت معــادن بــه کابــل فراخوانــد و ســید‬ ‫محمــد خیرخــواه بــه عنــوان والــی هــرات تعییــن شــد‪ .‬یــک ســال‬ ‫بعــد رئیس جمهــور حســین انــوری رهبــر حــزب حرکــت اســامی‬ ‫افغانســتان را بــه عنــوان والــی هــرات تعییــن کــرد‪ .‬انوری نخســتین‬ ‫والــی شــیعه هــرات بــود و ســه ســال بــه ایــن ســمت باقی مانــد و‬ ‫پــس از ان در ســال ‪ ۱۳۸۸‬یوســف نورســتانی بــه عنــوان والــی بــه‬ ‫هــرات فرســتاد‪ .‬یــک ســال بعــد داوود شــاه صبــا بــه جــای او بــه‬ ‫ایــن ســمت منصــوب شــد‪.‬‬ صفحه 39 ‫مناطق دیدنی هرات‬ ‫کالنشــهر «هــرات» در غــرب کشور»افغانســتان» هــم مــرز بــا کشــور «ایــران» و «ترکمنســتان» مــی باشــد‪ .‬همیــن شــرایط جغرافیایــی و هــم چنیــن‬ ‫اقلیمــی باعــث شــده اســت کــه اهمیــت ایــن شــهر در کشــور «افغانســتان» در ســال هــای اخیــر بــاال رفتــه و بــه تدریــج تعــداد مهاجریــن از دیگــر‬ ‫مناطــق «افغانســتان» بــه ایــن شــهر افزایــش یافتــه اســت‪ .‬از لحــاظ تاریخــی و طبیعــی نیــز ایــن شــهر اماکــن بســیاری را در خــود جــای داده اســت‪.‬‬ ‫از لحــاظ امکانــات و امنیــت‪ ،‬هتــل هــای ایــن شــهر شــاید در حــد و انــدازه هتــل هــای ایــران نباشــند ولــی نســبت بــه دیگــر شــهر هــای ایــن کشــور‬ ‫قابــل قبــول هســتند‪ .‬از ســمت غــرب «افغانســتان» اگــر بــه شــرق ایــن کشــور حرکــت کنیــم‪ ،‬یعنــی از ســمت هــرات بــه کابــل‪ ،‬کامــا فرهنــگ هــا‪،‬‬ ‫گویــش هــا و حتــی مناطــق طبیعــی و جغرافیایــی تغییــر مــی کننــد‪.‬‬ ‫مسجد جامع هرات‬ ‫مســجد جامــع هــرات کهن تریــن مســجد در هــرات اســت کــه بســیار بازســازی‬ ‫شده اســت‪ .‬بیشــتر گســترش ان در دوره طالیــی عهــد تیموریــان بــود‪.‬‬ ‫ایــن مســجد را ســلطان غیــاث الدیــن غــوری در ســال ‪ ۵۹۷‬ق‪ .‬طرح ریــزی نمــود امــا‬ ‫موفــق بــه تکمیــل ان نشــد‪ .‬جســد وی در ســال ‪ ۱۲۰۲‬میــادی در زیــر گنبــد در پشــت‬ ‫ایــوان شــمالی مســجد مدفــون گردیده اســت‪.‬‬ ‫تنهــا بخــش کوچکــی از مســجد عهــد غوریــان در درب ورودی جنوبــی باقی مانده اســت‪.‬‬ ‫تزیینــات دوره غــوری پســانترها زیــر کار تزییــن دوره تیموریــان کــه مســجد را بــه ذوق‬ ‫و ســلیقه خــود تزییــن نمودنــد مخفــی مانــد کــه در ســال ‪ ۱۹۶۴‬کارشناســان ان را‬ ‫بازیابــی نمودنــد‪ .‬امــا در اثــر مــرور زمــان بخــش زیــادی از کار پــر مصــرف تیموریــان‬ ‫نیــز از میــان رفــت کــه در نوســازی های ســال ‪ ۱۳۲۲‬خورشــیدی روی مســجد انجــام‬ ‫گرفــت بخشــی از ان بازســازی شــد‪ .‬در عهــد تیموریــان پایتخــت در هــرات واقــع‬ ‫گردیــده بــود‪ .‬تیموریــان بــا جلــب هنرمنــدان‪ ،‬معمــاران‪ ،‬فیلســوفان و شــعرا بــه دربــار‬ ‫خــود رهبــری نهضــت فرهنگــی را بدســت گرفتنــد کــه از دوره هــای پردرخشــش تاریــخ‬ ‫هــرات می باشــد‪ .‬شــاهرخ و همســرش گوهرشــاد از پیشــتازان دوره نخســت عصــر‬ ‫تیمــوری به شــمار می رونــد‪ .‬حکومــت ســلطان حســین بایقــرا از ســال ‪ ۱۴۶۸‬الــی‬ ‫‪ ۱۵۰۶‬میــادی اوج دوره طالیــی تیموریــان به شــمار مــی رود‪.‬‬ ‫مســجد جامــع هــرات در درازای تاریــخ فــراز و فرودهــای زیــادی را دیده اســت‪ .‬ایــن‬ ‫بنــاء پنجمیــن مســجد جامــع بــزرگ در جهــان می باشــد ایــن مســجد از لحــاظ تاریخــی‬ ‫بیــش از ‪ ۱۴۰۰‬ســال قدمــت دارد و مســاحت ان بــه ‪ ۴۶۷۶۰‬متــر مربــع می رســد‪. .‬‬ ‫ایــن بنــای زیبــا و شــگفت انگیز در طــول چندیــن هــزار ســال پیــش از اســام عبادتــگاه‬ ‫اریائی هــای یکتاپرســت بوده اســت و در ســال ‪ ۲۹‬هجــری پــس از گرایــش‬ ‫مــردم هــرات بــه دیــن اســام‪ ،‬ایــن معبــد بــزرگ بــه مســجد مســلمانان‬ ‫مبــدل گشــت‪.‬‬ ‫خواجــه عبــداهلل انصــاری‪ ،‬خواجــه محمــد تاکــی و دیگــر عرفــا و شــعرا از جمله‬ ‫شــخصیت هایی بودنــد کــه در ایــن مدرســه تدریــس کردنــد‪ .‬بنیان گــذار‬ ‫اصلــی مســجد جامــع بــزرگ هــرات هــر چنــد بــاورود اســام ایــن معبــد‬ ‫کوچــک بــه مســجد تبدیــل گردیــد‪.‬‬ ‫بــرای اولیــن بــار ایــن مســجد جامــع بــزرگ بــه شــکل وســیمائی فعلــی بــا‬ ‫داشــتن طوق هــای فیروزهــای در برج هــا ورواق هــای زیبــا توســط مرحــوم‬ ‫ســلطان غیــاث الدیــن غــوری بــا اســتفاده از خشــت پختــه وتزئینــات وکا‬ ‫شــی های فیــروزه ای ســاخته شــد‪ .‬بعــد از وفــات ســلطان غیــاث الدیــن‬ ‫پســرش ســلطان محمــود بــه اتمــام ایــن مهــم همــت گماشــت امــا بــه پایــه‬ ‫اکمــال نرســید‪ ..‬همچنــان در زمــان همیــن ســلطان مدرســه بــه نــام مدرســه‬ ‫غیاثیــه در شــمال مســجد جامــع اعمــار گردیــد‪ .‬و بعدهــا در عصــر تمــدن‬ ‫تیمــوری بــر تــز ئینــات وکاشــی کاری ان بــه ســبک معمــارزی تیمــوری کار‬ ‫صــورت گرفــت‪.‬‬ ‫پارک تخت صفر‬ ‫در شــمالی تریــن قســمت شــهر «هــرات» و ارتفاعــات ایــن شــهر‪ ،‬باغــی بــزرگ‬ ‫و تفریحگاهــی بــی نظیــر بــه چشــم مــی خــورد‪ .‬ایــن منطقــه زیبــای طبیعــی و‬ ‫تاریخــی کــه بــه زمــان «تیموریــان» بــر مــی گــردد‪ ،‬از بزرگتریــن و ســر ســبز ترین‬ ‫بــاغ هــا و پــارک هــای شــهر»هرات» مــی باشــد‪ .‬امکانــات بســیاری در ایــن‬ ‫مجموعــه بــرای رفــاه مســافران و گردشــگران گــرد هــم جمــع شــده اســت‪ .‬از‬ ‫بزرگتریــن شــهربازی هــای «افغانســتان» مــی تــوان بــه شــهربازی پــارک «تخــت‬ ‫صفــر» اشــاره کــرد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪40‬‬ صفحه 40 ‫مزار خواجه عبداهلل انصاری‬ ‫در شــمال شــهر باســتانی و کهــن هــرات ارامــگاه بزرگ مــرد و عارفــی بــه نــام‬ ‫خواجــه عبــداهلل انصــاری یــا بــه قــول مــردم ایــن شــهر پیــر هــرات اســت‪.‬‬ ‫مــردم ارادت خاصــی بــه خواجــه دارنــد و روزانــه صدهــا تــن از مــردم ایــن شــهر‬ ‫بــه قصــد زیــارت رهســپار ارامــگاه وی می شــوند‪.‬‬ ‫هــر شــب جمعــه پیــروان اهــل تصــوف بــر مــزار او گــرد هــم می اینــد و بــه راز و‬ ‫نیــاز بــا خــدای یگانــه مشــغول می شــوند‪.‬‬ ‫مــزار خواجــه عبــداهلل در منطقــه سرســبز گازرگاه هــرات قــرار دارد و دربــاره وجــه‬ ‫تســمیه ایــن مــکان تاریخــی روایت هــای گوناگونــی بیــان شــده اســت‪.‬‬ ‫در کتــاب جغرافیــای عمومــی هــرات نوشــته رســول پویــان امــده اســت کــه در‬ ‫منطقــه گازرگاه در ســال ‪ 150‬قمــری بیــن مســلمانان و زرتشــتیان کــه از اتشــکده‬ ‫بــزرگ فــراز کــوه حراســت مــی کردنــد نبــردی ســخت روی داده اســت و بــه ایــن‬ ‫علــت ان را کارزارگاه نــام نهاده انــد‪.‬‬ ‫مــزار خواجــه در دوره غوریــان و ســلجوقیان اندکــی ابــادی داشــت امــا در زمــان‬ ‫شــاهرخ میــرزا تیمــوری بــه صــورت اساســی تعمیــر و کاش ـی کاری شــد و خانــه‬ ‫زرنــگار‪ ،‬حــوض زمــزم‪ ،‬ســنگ های منقــش‪ ،‬اجحــار رنگیــن‪ ،‬و ســنگ نوشــته هایش‬ ‫چشــم را جــا می بخشــد‪.‬‬ ‫ارگ هرات‬ ‫اَرگ هــرات (مشــهور بــه قلعــه اختیارالدیــن)‪ ،‬بنایــی تاریخــی در شــهر هــرات‬ ‫بجای مانــده از روزگار اســکندر مقدونــی‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۳۳۰‬پیــش از میــاد‪ ،‬اســکندر پــس از تصــرف شــهر ارتاکوانــا (اردکانــه؟)‪،‬‬ ‫مرکــز ســاتراپی هریــوا‪ ،‬ان را ویــران کــرد‪ .‬ســپس وی یــا بازماندگانــش در نزدیکــی‬ ‫ارتاکوانــا شــهر جدیــدی بنــا کــرده و نامــش را «اســکندریه اریانــا» (‪)Alexandria in Ariana‬‬ ‫نهادنــد و در انجــا ایــن دژ را بــرای نظامیــان خــود ســاخت کــه بقایــای ان هنــوز باقــی‬ ‫اســت‪ .‬هــدف از ســاختن ایــن دژ‪ ،‬حفــظ نظامیــان از شــورش احتمالــی مــردم شــهر در‬ ‫برابــر ســلطهٔ مقدونی هــا بــود‪ .‬ایــن بنــای عظیــم هم اکنــون در وســط شــهر هــرات‬ ‫موجــود اســت‪ .‬در اواخــر دوره محمــد ظاهرشــاه و دوران ســردار داودخــان بودجــه ای‬ ‫بــرای بازســازی ان اختصــاص دادنــد کــه در پایــان دوره داودخــان دوبــاره احیــا و‬ ‫بازســازی شــد‪ .‬بــرج و باروهــای بــزرگ ایــن قلعــه از دوردسـت ها قابــل دیــدن اســت‪.‬‬ ‫دژ اختیارالدیــن نخســتین دژ اســتوار منطقــه هــرات در افغانســتان اســت کــه اهالــی‬ ‫ان بــه راهنمایــی شــمیره دختــر فریــدون بــه منظــور رهایــی از چیرگــی و باجگیــری‬ ‫دشــمن ابــاد کردنــد‪ .‬در ســدهٔ چهــارم پیــش از میــاد در پــی تهاجــم اســکندر مقدونــی‬ ‫ویــران ولــی پــس از ان بــه فرمــان خــود او ازنــو ابــاد شــد‪ .‬ایــن دژ دوبــاره در اثــر‬ ‫هجــوم چنگیــز ویــران ولــی بعــدا در عصــر فخرالدیــن (‪ )۷۰۶ - ۶۸۷‬توســط وزیــرش‬ ‫اختیارالدیــن ابــاد شــده و بنــام وی نامیــده شــد‪.‬‬ ‫در ســال (‪ )۸۱۰‬دوره شــاهرخ فرزنــد تیمــور لنــگ کــه پایتخــت خراســان را از ســمرقند‬ ‫بــه هــرات انتقــال داد عــاوه بــر ترمیــم ویرانی هــای گذشــته بــه استوارســازی و‬ ‫اراســتن ایــن دژ نیــز پرداختــه شــد‪.‬‬ ‫ایــن بنــا در قــرن هفتــم توســط اختیــار الدیــن مرمــت شــد و پــس از خرابی هــای زمــان‬ ‫مغــوالن مجــددا ً توســط ملــک فخــر الدیــن کــرت تعمیــر شــد‪ .‬قلعــه اختیــار الدیــن بــه‬ ‫دلیــل مرکزیــت حکومتــی و نظامــی همیشــه مــورد تخریــب و صدمــات نیروهــای مهاجــم‬ ‫بوده اســت‪ .‬پــس از حملــه (‪ ۷۸۳‬هـــ ‪.‬ق) و تصــرف شــهر هــرات توســط وی صدماتــی‬ ‫بــر ان وارد شــد و تــا زمــان حکومــت شــاهرخ در هــرات بــه همــان شــکل باقی مانــد‬ ‫و در ســال (‪ ۸۱۸‬هـــ ‪.‬ق) (‪ ۱۴۱۶‬م ) توســط شــاهرخ پســر تیمــور مجــددا ً مرمــت شــد‪.‬‬ ‫ایــن قلعــه در زمــان داوود خــان (‪۱۹۷۵‬میــادی ) توســط یونســکو شــروع بــه مرمــت‬ ‫ان گردیــد کــه متاســفانه بــه دلیــل رویــکار امــدن رژیــم کمونیســتی نیمــه کار مانــد ‪.‬‬ ‫پل ماالن‬ ‫پــل مــاالم بــر روی رودخانــه هریــرود هــرات ســاخته شــده اســت و از‬ ‫مکان هــای دیدنــی هــرات اســت کــه از قدیمــی تریــن جاذبــه هــای هــرات‬ ‫اســت‪ .‬تاریــخ نــگاران بیــان کــرده انــد کــه قدمــت ایــن پــل تاریخــی بــه‬ ‫دوران پیــش از اســام بــاز مــی گــردد و مســیر ارتباطــی قندهــار و هــرات‬ ‫بــوده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪41‬‬ صفحه 41 ‫احمدشاه مسعود‪ ،‬شیر دره پنجشیر‬ ‫هــرگاه صحبــت از تاریــخ سیاســی کشــور افغانســتان و چهره هــای تاثیرگــذار‬ ‫در ایــن تاریــخ می کنیــم بــدون شــک یکــی از مانــدگار تریــن چهره هــا‪،‬‬ ‫احمدشــاه مســعود مبــارز خســتگی ناپذیــر در راه اســتقالل ایــن کشــور اســت‪.‬‬ ‫جنگجــوی زیــرک و شــجاعی کــه علــی رغــم هــوش فرماندهــی در نبــرد دارای‬ ‫بینــش و هــوش بــاالی سیاســی زیــادی نیــز بــود و از دســت دادن ایــن چهــره‪،‬‬ ‫بــرای ملــت افغانســتان ســخت و جبــران ناپذیــر بــوده اســت‪.‬‬ ‫احمدشــاه مســعود (‪ ۱۱‬شــهریور ‪ ۱۳۳۲‬در پنجشــیر ‪۱۸‬شــهریور ‪ ۱۳۸۰‬در‬ ‫تخــار) از فرماندهــان نظامــی مجاهدیــن و وزیــر دفــاع پیشــین افغانســتان‬ ‫بــود‪ .‬او در جنگ هــای شــوروی و جنگ هــای داخلــی افغانســتان نقــش مهــم‬ ‫داشــت‪ .‬مســعود روز ‪ ۱۸‬شــهریور ‪( ۱۳۸۰‬نهــم ســپتامبر ‪ ،)۲۰۰۱‬بــر اثــر انفجــار‬ ‫انتحــاری دو تروریســت مظنــون بــه ارتبــاط بــا شــبکه القاعــده کــه خــود را‬ ‫خبرنــگار معرفــی کــرده بودنــد‪ ،‬در خواجــه بهاءالدیــن والیــت تخــار افغانســتان‬ ‫کشــته شــد‪ .‬دولــت افغانســتان بــه او لقــب «قهرمــان ملــی» داده اســت‪.‬‬ ‫مســعود ســال های اغــاز کودکــی را در زادگاهــش دره پنجشــیر گذرانــد‪ .‬در‬ ‫پنــج ســالگی دبســتان زادگاهــش رفــت‪ .‬قبــل از انکــه کالس اول را بــه پایــان‬ ‫برســاند بــا خانــواده بــه کابــل رفــت و در مدرســه شــاه دو شمشــیره مشــغول‬ ‫بــه تحصیــل شــد‪ .‬و اندکــی بعد در شــهر هــرات بــه درس و تعلیــم ادامــه داد‪ .‬در‬ ‫همین جــا بــود کــه علــوم دینــی و مذهبــی را نــزد مــدرس مســجد جامــع هــرات‬ ‫فــرا گرفــت‪ .‬ســپس از هــرات بــه کابــل بــه همــراه خانــواده بازگشــت‪.‬دوران‬ ‫راهنمایــی و دبیرســتان را در دبیرســتان اســتقالل کابــل بــه پایــان رســاند و در‬ ‫ســال ‪ ۱۳۵۲‬بــا شــرکت در ازمــون کنکــور وارد دانشــکده مهندســی پلی تکنیــک‬ ‫کابــل گردیــد‪.‬‬ ‫هم زمــان بــا ورود بــه دانشــکده مهندســی پلی تکنیــک کابــل در ســال ‪۱۳۵۲‬‬ ‫رســماً عضویــت نهضــت اســامی افغانســتان را پذیرفــت؛ و در تابســتان ســال‬ ‫‪ ۱۳۵۴‬رهبــری مبــارزه در نخســتین قیــام پنجشــیر در برابــر حکومــت وقــت را‬ ‫بــه عهــده گرفــت‪ ،‬قیــام نــاکام گشــت و تعــدادی از همــکاران مســعود از جملــه‬ ‫شــاه ابــدال دســتگیر و ســپس اعــدام شــدند‪ .‬مســعود کــه تحــت تعقیــب دولــت‬ ‫بــود بــه پاکســتان رفــت‪ ،‬ان قیــام را اشــتباه محــض خوانــد و از همان جــا راه‬ ‫خــود را بــا گلبدیــن حکمتیــار جــدا نمــود‪.‬‬ ‫بــا وقــوع کودتــای کمونیســتی ‪ ۷‬ثور‪/‬اُردیبِهشــت ‪ ۱۳۵۷‬و اغــاز جهــاد او بــه‬ ‫نورســتان و کنــر مــی رود و بــا رهبــری دســته های کوچــک مجاهدیــن‪ ،‬بشــکل‬ ‫عملــی در رهبــری مبــارزه دربرابــر رژیــم کمونیســتی وابســته بــه شــوروی شــرکت ‬ ‫ُ‬ ‫جوزا‪/‬خــرداد ‪ ۱۳۵۸‬در راس یــک قطعــه از چریکهــای‬ ‫می جویــد‪ .‬مســعود در‬ ‫مجاهــد نورســتان وارد پنجشــیر می گــردد و در ‪ ۱۷‬ســرطان‪/‬تیر ‪ ۱۳۵۸‬نخســتین‬ ‫دســته های منظــم چریکــی را در درهٔ پنجشــیر ایجــاد می نمایــد‪.‬‬ ‫پــس از ســه ســال نبــرد بــا روس هــا در ســال ‪ ۱۳۶۱‬در پــی شکســت کامــل‬ ‫شــش تهاجــم گســترده ارتــش اتحــاد شــوروی ســابق در پنجشــیر‪ ،‬فرمانــده کل‬ ‫نظامــی روس هــا در افغانســتان بــرای توافــق اتش بــس بــا احمــد شــاه مســعود‬ ‫وارد مذاکــره گردیــده و بــرای دو ســال‪ ،‬ایــن توافــق بــه امضــاء می رســد(‪،)۱۹۸۲‬‬ ‫کــه در واقــع روس هــا بــا ایــن توافــق‪ ،‬مجاهدیــن را بــرای نخســتین بار بــه‬ ‫عنــوان یــک طــرف سیاســی بــه رســمیت می شناســند‪ .‬ژنــرال گرومــوف فرمانــده‬ ‫ســپاه چهلــم شــوروی در افغانســتان در بــارهٔ ایــن قــرارداد می نویســد‪« :‬مســعود‬ ‫از ارامــش پدیــد امــده [یعنــی اتش بــس ‪ ،]۱۹۸۲‬فعاالنــه بــرای نیــل بــه اهــداف‬ ‫خــود ســود جســت»‪.‬‬ ‫از ســال ‪ ۱۳۵۸‬تــا ســال ‪ ۱۳۶۷‬هشــت حملــه ارتــش متجاوزیــن اتحــاد شــوروی‬ ‫ســابق در پنجشــیر بــه شکســت کامــل می انجامــد و بدیــن ترتیــب از ســال‬ ‫‪ ۱۳۶۷‬بــه بعــد پنجشــیر همچــون دژی تســخیر ناپذیــر باقــی می مانــد‪.‬‬ ‫بــه دنبــال خــارج شــدن اخریــن ســرباز اتحــاد شــوروی از خــاک افغانســتان در‬ ‫تاریــخ ‪ ۱۳‬میزان‪/‬مِهــر ‪ ۱۴( ۱۳۶۹‬فوریــه ‪ ،)۱۹۸۹‬بــه ابتــکار احمــد شــاه مســعود‬ ‫ـلیم والیــت‬ ‫شــورای عالــی فرماندهــان ارشــد جهــادی افغانســتان در شــاه سـ ِ‬ ‫بدخشــان بــه تاریــخ ‪ ۹‬اکتبــر ‪ ۱۹۹۰‬دایــر می گــردد در ایــن اجــاس اکثــر‬ ‫فرماندهــان معــروف مجاهدیــن از جملــه نماینــده ای از امیــر اســماعیل خــان نیــز‬ ‫حضــور داشــتند‪ .‬فرماندهــان در ایــن نشســت راهبــرد مبــارزه دربرابــر جمهــوری‬ ‫دموکراتیــک افغانســتان را تعییــن می کننــد‪.‬‬ ‫در پــی برگــزاری اجــاس شــاه ســلیم در عقرب‪/‬ابــان ‪ ،۱۳۶۹‬رئیــس ســتاد‬ ‫ارتــش پاکســتان احمــد شــاه مســعود را بــه پاکســتان دعــوت می کنــد‪ .‬بدیــن‬ ‫ترتیــب احمدشــاه مســعود ســفری کوتــاه بــه پاکســتان انجــام می دهــد و در‬ ‫ضمــن دیــدار بــا مقامــات پاکســتان و ســران مجاهدیــن مســتقر در پاکســتان‬ ‫راهبــرد مســتقل فرماندهــان مجاهدیــن در مبــارزه دربرابــر رژیــم کمونیســتی را‬ ‫بــه اگاهی ان هــا می رســاند و مواضــع فرماندهــان را در دیدارهــای مختلــف بــه‬ ‫ان هــا تبییــن می نمایــد‪.‬‬ ‫ارتــش شــوروی بــا همــکاری ارتــش جمهــوری دموکراتیــک خلــق افغانســتان‬ ‫جمعــاً نــه حملــه بــزرگ را بــه دره پنجشــیر در طــول دوران اشــغال افغانســتان‬ ‫ســازمان دادنــد کــه منجــر بــه خســارات زیــاد بــه منطقــه و اهالــی پنجشــیر‪،‬‬ ‫نیــروی رزمــی ارتــش ســرخ و ارتــش جمهــوری دموکراتیــک افغانســتان گردیــد‪.‬‬ ‫چهــار حملــه اولیــه بــه پنجشــیر بــه صورتــی کام ـ ً‬ ‫ا کالســیک انجــام می شــود‬ ‫کــه در ان هــا ســتونی از زره پوش هــا بعــد از بمباران هــای هوایــی دســت بــه‬ ‫حملــه می زنــد‪ .‬ســه حملــه دیگــر (از ‪ ۱۵‬مــاه مــه تــا اول ژوئیــه و از ‪ ۳۰‬اوت تــا‬ ‫‪ ۱۵‬ســپتامبر ‪ ۱۹۸۲‬ســپس از بیســت و یکــم اوریــل ‪ ۱۹۸۴‬بــه بعــد) بــه دلیــل‬ ‫گســترش خــود‪ ،‬اهمیــت تجهیزاتــی کــه بــه کار گرفتــه شــده اند و تاکتیک هــای‬ ‫معمــول ثابــت می کننــد کــه پنجشــیر فرمانــده مســعود‪ ،‬بــه صــورت هــدف‬ ‫شــماره یــک شــوروی ها در افغانســتان درامده اســت‪ .‬ایــن ســه مرحلــه‪ ،‬بــر‬ ‫زیربنــای واحــد قــرار دارد‪ :‬ســهم اعظــم عملیــات بــر عهــده واحدهــای هوابــرد‬ ‫اســت کــه غالب ـاً چتــر بازهایــی هســتند کــه در عمــق جبهــه و بــر خــط الــراس‬ ‫بلندیهــا‪ ،‬روســتاها و نقــاط عبــور‪ ،‬پیــاده می شــوند‪ .‬ســپس واحدهــای زرهــی‬ ‫جــای ان هــا را می گیرنــد‪ .‬در هــر ســه مــورد‪ ،‬اســتراتژی مســعود عبــارت بــود‬ ‫از عقب نشــینی بــه دره هــای مجــاور و پراکنده ســاختن شــوروی ها‪ ،‬ســپس بــاز‬ ‫پســگرفتن مواضــع از دســت رفتــه یکــی پــس از دیگــری‪ ،‬بــه ویــژه هنگامــی کــه‬ ‫ایــن مواضــع بــه ارتــش دولتــی واگــذار شــد‪.‬‬ ‫بــا وجــودی کــه حمــات پنجشــیر از شــدیدترین عملیات هــای رزمــی ارتش هــای‬ ‫شــوروی و افغانســتان محســوب می شــد‪ ،‬امــا در اثــر ایــن نــه حملــه ان هــا قــادر‬ ‫به کنتــرل دره پنجشــیر نشــدند‪.‬‬ ‫در ژانویه ‪ ۱۹۸۳‬شوروی ها به مسعود پیشنهاد متارکه جنگ می کنند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪20‬‬ صفحه 20 ‫سایرمناطقدیدنیافغانستان‬ ‫علی بخشی‬ ‫اتشکده نوبهار‬ ‫اتشــکده نوبهــار یــا معبــد نوبهــار‪ ،‬نــام اتشــکده زرتشــتی و بعدهــا معبــدی‬ ‫بودایــی در بلــخ بــود‪ .‬دقیقــی طوســی در گشتاســب نامه اورده اســت کــه در‬ ‫زمــان لهراســب و گشتاســب شــهر بلــخ از مراکــز مهــم دینــی بــوده و در انجــا‬ ‫اتشــکده ای ســاخته بودنــد و ان را نوبهــار می خواندنــد؛ و همچــون مکــه کــه‬ ‫امــروزه مــورد توجــه مســلمانان جهــان اســت‪ ،‬از نقــاط مختلــف دنیــا بــرای‬ ‫زیــارت بــه انجــا روی می اوردنــد‪ .‬پادشــاهان ایرانــی ایــن مرکــز و متولــی ان‬ ‫را احتــرام زیــادی داشــتند و ان را بــا حریــر ســبز پوشــانده بودنــد و در زمــان‬ ‫ساســانیان از بزرگتریــن اتشــکده های زرتشــتی بــود‪.‬‬ ‫نکتــه جالــب توجــه ایــن اســت کــه ایــن اتشــکده بعدهــا بــه یکــی از‬ ‫کانون هــای فعالیــت بودایــی تبدیــل گشــت و نقل اســت کــه چنــد تــن از‬ ‫مقدســین بودایــی در انجــا مدفــون بودنــد‪.‬‬ ‫پــس از ورود اســام و در دوره حکومــت اســامی‪ ،‬معابــد زرتشــتیان و بودائیــان‬ ‫از فعالیــت بازمانــد یــا تبدیــل بــه مســجد شــدند و عــده زیــادی هــم تخریــب‬ ‫شــد‪ .‬نوبهــار یکــی از معابــدی بــود کــه در زمــان فضــل برمکــی بــه صــورت‬ ‫مســجد جامــع درامــد و بعــدا ً نــام مســجد نُه گنبــد را کســب کــرد‪ .‬یعقــوب‬ ‫لیــث صفــاری نیــز در ایــن کار ســهم گرفتــه و حتــی بقایــای اثــار نوبهــار را که‬ ‫دارائــی ایــن ســرزمین بــود‪ ،‬بــرای خلیفــه عباســی بــه عنــوان تحفــه فرســتاد‬ ‫و ســر انجــام توســط چنگیزخــان تمــام ابادی هــای بلــخ همــراه ایــن بنــای‬ ‫تاریخــی کــه در ان زمــان مســجد جامــع شــهر بــود‪ ،‬ویــران شــد‪ .‬امــروزه بــه‬ ‫جــز یکــی از دروازه هــای شـش گانه جنوبــی شــهر کــه بــه نــام دروازه نوبهــار‬ ‫اســت‪ ،‬اثــر دیگــری از ان نمانده اســت‪.‬‬ ‫باغ لطیف‬ ‫بــاغ لطیــف در نزدیکــی باالحصــار شــهر کابــل‪ ،‬پایتخــت افغانســتان قــرار داشــته و از‬ ‫ســوی ســرهنگ عبداللطیــف خــان بنــا شــده بــود‪ .‬ســرهنگ عبداللطیــف اصـ ً‬ ‫ا ســاکن‬ ‫شــالیز غزنــه بــود‪ .‬وی در دوران جوانــی و در هنگامیکــه امیرمحمدافضــل خــان هنــوز‬ ‫بــه امــارت نرســیده بــود و از طــرف پــدرش فرمانــروای کل مناطــق ترکســتان بــود و‬ ‫بــه درجــه ســرهنگی رســید‪.‬‬ ‫ســرهنگ لطیــف در شــوربازار کابــل ســکونت داشــت کــه محل ســکونت وی بنــام گذر‬ ‫کرنیــل لطیــف نامیــده می شــود‪ .‬وی ایــن بــاغ را در زمــان ســرهنگی خــود ســاخته بــود‬ ‫کــه در ان زحمــات فراوانــی کشــیده بــود‪ .‬ایــن بــاغ بــا داشــتن گلهــای رنگارنــگ و‬ ‫درختــان زیبــای شــاه تــوت‪ ،‬تــوت‪ ،‬ســیب‪ ،‬البالــو‪ ،‬زردالــو و غیــره در شــهر کابــل‬ ‫نمونــه بــود‪ .‬در میــان بــاغ جــوی اب روان قــرار داشــت و در کنــار ایــن جوی مســجدی‬ ‫نیــز بنــا شــده بــود‪ .‬ایــن بــاغ بزرگ تریــن تفریــگاه بــرای اهالــی شــهرکابل بــود کــه‬ ‫مــردم شــهر کابــل از عصــر بدانجــا ســرازیر می شــدند‪ .‬بــه همیــن دلیــل‪ ،‬همــه ســاله‬ ‫بــرای مــدت پنــج هفتــه جشــن (میلــه) نــوروزی جشــن دهقــان دراینجــا برپا می شــد‪.‬‬ ‫درایــن روزهــا‪ ،‬دهقانــان بــه نمایــش فراروده هایشــان می پرداختنــد‪ .‬نمایــش گاوهــا‪،‬‬ ‫اس ـب ها‪ ،‬قــوچ جنگــی‪ ،‬ســگ جنگــی‪ ،‬مــرغ جنگــی‪ ،‬کاغذپران بــازی‪ ،‬میلــه (جشــن)‬ ‫گل ارغــوان و ده هــا ســرگرمی های دیگــر هــزاران شــهروند کابــل و اطــراف ان را بــه‬ ‫خــود می کشــانید‪.‬‬ ‫دراوائــل ســال ‪ ۱۳۷۶‬خورشــیدی ازیــن بــاغ اثــری بجــا نمانــده بــود‪ .‬ایــن بــاغ در‬ ‫اثــر بــی توجهــی حکومت هــای پیشــین و ســپس در دوران جنگ هــای ‪ ۲۳‬ســال‬ ‫اخیــر بــه ویرانـه ای تبدیــل شــد و مکانــی بــرای کشــتن چارپایــان بدســت قصابــان‬ ‫بــود‪ .‬ولــی بــا این حــال مســجد ان طــور نســبی ابــاد بــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪42‬‬ صفحه 42 ‫احمدشــاه مســعود همانگونــه که در ســه ســال حاکمیــت مجاهدین‬ ‫بــه خاطــر تحقــق صلــح و ثبــات در افغانســتان بــه هرصدایــی در‬ ‫ایــن جهــت لبیــک گفــت و بــا هــر گامــی در ایــن مســیر همــراه‬ ‫شــد‪ ،‬از نخســتین ادعــا و فریــاد طالبــان در پایــان دادن بــه جنــگ‬ ‫و اســتقرار صلــح نیــز اســتقبال کــرد‪ .‬او حرکــت طالبــان را کــه بــا‬ ‫شــعار صلــح خواهــی و تحقــق امنیــت از جنــوب کشــور و از قندهار‬ ‫ســر بــراورد مــورد تشــویق و حمایــت قــرارداد؛ و در دسترســی بــه‬ ‫صلــح بــه گونــه شــگفت اور و متهوارن ـه ای بــدون ســپاه و لشــکر‬ ‫بــه پیشــواز ان هــا در‪ ۲۲‬دلــو ‪ ۱۳۷۳‬بــه میــدان شــهر رفــت‪ .‬امــا‬ ‫طالبــان کــه یــک گــروه جاهــل و وابســته بــه بیگانــه بودنــد و نــه‬ ‫بــرای صلــح بلکــه بــرای ایجــاد حاکمیــت جهــل و بیــداد و نابــودی‬ ‫اســتقالل و هویــت ملــی افغانســتان ماموریــت داشــتند راه جنــگ‬ ‫را برگزیدنــد‪.‬‬ ‫احمدشــاه مســعود کــه در ســه ســال بــرای دفــاع از اســتقالل و حاکمیــت ملــی‬ ‫کشــورش در برابــر حمــات و جنگ هــای خونیــن حکمتیــار علیــه کابــل و دولــت‬ ‫تاجیکــی مجاهدیــن و در مقابــل دســایس و توطئه هــای گوناگــون ایســتاده بــود‪،‬‬ ‫ایــن بــار در برابــر نیــروی جهــل و وحشــت طالبــی نیــز ایســتاد‪ .‬مســعود ‪ ۱۸‬مــاه‬ ‫و دوازه روز (از ‪ ۲۱‬حــوت ‪ ۱۳۷۳‬تــا ‪ ۵‬میــزان ‪ )۱۳۷۵‬نیــروی طالبــان را درپشــت‬ ‫دروازه هــای پایتخــت نگهداشــت و در ایــن مــدت ســخت ترین و خونین تریــن‬ ‫حمــات ان هــا را در تصــرف کابــل دفــع کــرد‪ .‬او چنــد بــار بــرای جلوگیــری از‬ ‫ســقوط هــرات و والیــات غربــی کشــور صدهــا تــن نیــروی خــود را از مرکــز بــه‬ ‫شــیندند و هــرات اعــزام داشــت و تــا میــزان ‪ ۱۳۷۴‬مانــع ســقوط ان مناطــق بــه‬ ‫دســت طالبــان شــد‪.‬‬ ‫بعــد از حملــه همــه جانبــه طالبــان بــه کابــل و ســقوط پایتخت‪ ،‬احمدشــاه مســعود‬ ‫بعــد از تــرک پایتخــت هــزاران تــن نیروهــای خــود را داخــل دره پنجشــیر ســاخت‬ ‫و مدخــل دره را بــرای جلوگیــری از ورود نیروهــای طالبــان منفجــر نمــود‪ .‬او بســتن‬ ‫دهانــه پنجشــیر را بــه صــورت موقــت از یکســو غــرض تنظیــم و ســازماندهی‬ ‫دوبــاره نیروهــای خــود و از ســوی دیگــر بــه منظــور ایجــاد زمــان و فرصــت بــرای‬ ‫مــردم پایتخــت و شــمال پایتخــت در شــناخت بهتــر طالبــان ضــروری تلقــی کــرد‪.‬‬ ‫در حالیکــه مســعود موفــق بــه ســازماندهی مجــدد نیروهــای خــود جهــت تــداوم‬ ‫مقاومــت گردیــد‪ ،‬مــردم در کابــل و شــمال کابــل بــا طالبــان نــه بــه عنــوان نیروی‬ ‫برقــرار کننــده امنیــت و ثبــات بلکــه بــه نیــروی وحشــی وســرکوبگر ضــد فرهنــگ‬ ‫و مدنیــت کــه توســط صدهــا تــن از افــراد جنگجــوی پاکســتانی وعــرب همراهــی‬ ‫می شــدند‪ ،‬روبروگردیدنــد‪.‬‬ ‫در طــول ســال های حاکمیــت طالبــان و ســلطه تروریســم بین المللــی القاعــده‬ ‫تنهــا احمدشــاه مســعود بــه مقاومــت در وطــن ادامــه داد‪ .‬در ســال های ‪ ۱۳۷۶‬و‬ ‫‪ ۱۳۷۷‬هجــری خورشــیدی دو بــار لشــکر طالبــان به شــمال کشورســرازیر شــدند‪.‬‬ ‫بــه اســتثنای وادی پنجشــیر و برخــی از دره هــا و دامنه هــای شــمال هندوکــش و‬ ‫پامیــر ســیطره وحشــت و تــرور را بــه همــه والیــات کشــور پهــن نمودنــد‪.‬‬ ‫احمدشــاه مســعود در ســال های حاکمیــت طالبــان چنــد بــار دره هــا و‬ ‫تاکســتان های شــمالی را از اشــغال نیــروی مهاجــم طالبــان و تروریســم ازاد‬ ‫ســاخت و هــزاران نفــر از نیروهــای ادم کــش ان هــا را کــه صدهــا پاکســتانی و‬ ‫عــرب در میان شــان قرارداشــت ســرکوب کــرد و بــه اســارت دراورد‪ .‬او در یازدهم‬ ‫قــوس ‪ ۲(۱۳۷۷‬دســامبر‪ )۱۹۹۹‬در پنجشــیر جلســه ای را متشــکل از ســیصد تــن‬ ‫فرماندهــان مناطــق و اقــوام مختلــف افغانســتان‪ ،‬رهبــران گروه هــا و احــزاب‬ ‫مجاهدیــن بــرای ایجــاد هماهنگــی و اتخــاذ اســتراتژی واحــد مبــارزه و مقاومــت‬ ‫علیــه طالبــان دایــر کــرد؛ و بــا برگــزاری ایــن اجــاس‪ ،‬موفــق بــه بازگردانــدن‬ ‫رهبــران و فرماندهــان بیشــتر و گســترش مقاومــت و جنــگ در والیــات مختلــف‬ ‫شــرقی‪ ،‬مرکــزی و شــمال غربــی کشــور شــد‪ .‬ســخت ترین و نابرابرتریــن جنــگ‬ ‫احمد شــاه مســعود بــا نیروهــای طالبــان و متجاوزیــن خارجــی در تابســتان ‪۱۳۷۹‬‬ ‫در تالقــان بــه وقــوع پیوســت‪ .‬ایــن جنــگ بــا هجــوم بیســت هــزار تــن نیــروی‬ ‫طالبــان‪ ،‬تروریســتان القاعــده و متجاوزیــن پاکســتانی بــرای تســخیر تالقــان و‬ ‫تصــرف بدخشــان و تمــام مناطــق عقبــی در شــمال و شــمال شــرق وادی پنجشــیر‬ ‫بیــش از یکمــاه طــول کشــید‪.‬‬ ‫در ایــن جنــگ نیروهــای خارجــی در میــان طالبــان بیشــتراز نیــروی بومــی‬ ‫طالــب بــود‪ .‬در حالیکــه هــزاران نفــر جنگجــوی پاکســتانی شــامل ایــن نیروهــا‬ ‫می شــد‪ ،‬هــزاران تــن از تروریســتهای ســازمان القاعــده متشــکل از کشــورهای‬ ‫عربــی شــمال افریقــا‪ ،‬شــرق میانــه‪ ،‬ممالــک اســیای مرکــزی‪ ،‬مناطــق مــاورای‬ ‫قفقــاز‪ ،‬ســینکیانگ چیــن‪ ،‬کشــمیر‪ ،‬کشــورهای اســامی جنــوب شــرق اســیا و‬ ‫حتــی ایــاالت متحــده امریــکا و اروپــای غربــی قــوت اصلــی رزمــی ایــن لشــکر‬ ‫را می ســاختند‪ .‬هرچنــد طالبــان‪ ،‬تالقــان را بعــد از یکمــاه جنــگ خونیــن تصــرف‬ ‫کردنــد امــا جلــو پیشــروی ان هــا را احمدشــاه مســعود بــه ســوی بدخشــان و‬ ‫دره هــای شــمال شــرق هندوکــش گرفــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪21‬‬ ‫احمدشــاه مســعود در طــول ســال های مقاومــت و جنــگ بــا طالبــان و تروریســم از‬ ‫هــر فرصــت و زمانــی بــرای مذاکــره بــا طالبــان نیــز اســتفاده کــرد تــا ان هــا را از‬ ‫وابســتگی بــه بیگانــه وهمدســتی بــا تروریســم و تــداوم کشــتار و جنــگ بــه ســوی‬ ‫صلــح بکشــاند‪.‬‬ ‫امــا ایــن مذاکــرات در اثــر وابســتگی طالبــان بــه بیگانــه و تروریســم بین المللــی بــه‬ ‫نتیجــه ای نرســید‪ .‬همچنــان در ایــن ســال ها ســعی نمــود تــا جامعــه بین المللــی‬ ‫بــه خصــوص ایــاالت متحــده امریــکا‪ ،‬اتحادیــه اروپــا و ســازمان ملــل متحــد را‬ ‫متقاعــد بــه اعمــال فشــار علیــه پاکســتان در قطــع دخالــت و تجــاوز بــه افغانســتان‬ ‫نمایــد و ان هــا را از عواقــب حاکمیــت طالبــان و ســلطه تروریســم بــر منطقــه و‬ ‫جهــان اگاه ســازد‪ .‬او درایــن ســال ها پیوســته بــا افــراد و نماینــدگان مختلــف‬ ‫رســمی و غیررســمی مجامــع جهانــی چــه در داخــل افغانســتان و چــه درخــارج از‬ ‫کشــور بــه مذاکــره و گفتگــو پرداخــت تــا حقانیــت مبــارزه و مقاومــت خــود را بــه‬ ‫گــوش ان هــا برســاند و همــکاری ان هــا را در اســتقرار صلــح و ثبــات در کشــورش‬ ‫جلــب نمایــد‪ .‬عمده تریــن مذاکــرات او در ایــن مــورد بــا جامعــه اروپایــی در مقــر‬ ‫پارلمــان اروپــا درشــهر استراســبورگ فرانســه بــود‪.‬‬ ‫احمدشــاه مســعود در ســال ‪ ۱۳۸۰‬بــه مقــر پارلمــان اروپــا ســفرکرد و در مذاکــرات‬ ‫مختلــف و جلســات متعــدد بامقامــات رســمی و غیررســمی جامعــه اروپــا اهــداف و‬ ‫خواســته های خــود را از مبــارزه و مقاومــت تشــریح نمــود‪ .‬او در همیــن ســفر در‬ ‫برابــر پرســش خبرنــگاران از پیامــش بــه رئیس جمهــور امریــکا گفــت‪« :‬پیــام مــن‬ ‫بــه اقــای بــوش ایــن اســت کــه جنــگ افغانســتان و وجــود پایگاه هــای تروریســتی‬ ‫تنهــا بــه افغانســتان محــدود نمانــده بلکــه دیــر یــازود ایــن خطــرات گریبانگیــر‬ ‫امریــکا و تعــداد بیشــتری از کشــورها در منطقــه و جهــان خواهدشــد»‪ ،‬پیامــی کــه‬ ‫تــا چهــار مــاه دیگــر تحقــق یافــت‪.‬‬ ‫احمــد شــاه مســعود پــس از ســال ها مقاومــت در برابــر اشــغال افغانســتان‬ ‫توســط ارتــش شــوروی و جنــگ بــا گــروه طالبــان‪ ،‬در روز ‪ ۱۸‬شــهریور ‪۱۳۸۰‬‬ ‫(‪ ۹‬ســپتامبر ‪ ،)۲۰۰۱‬در اثــر انفجــار انتحــاری دو مــرد تروریســت کــه خــود‬ ‫را خبرنــگار معرفــی کــرده بودنــد‪ ،‬کشــته شــد‪ .‬خبــر کشته شــدن او‪ ،‬از انجــا‬ ‫کــه می توانســت بــه کاهــش روحیــه همرزمانــش در جبهــه ضــد طالبــان‬ ‫بینجامــد‪ ،‬بــا چنــد روز تاخیــر اعــام گردیــد‪ .‬پــس از او محمــد قســیم فهیــم‪،‬‬ ‫کــه از همرزمــان احمــد شــاه مســعود بــود‪ ،‬توســط برهان الدیــن ربانــی بــه‬ ‫جانشــینی وی منصــوب شــد‪ .‬فهیــم پــس از ســقوط طالبــان وزیــر دفــاع‬ ‫افغانســتان و معــاون اول رئیــس دولــت در دولتهــای موقــت و دولــت انتقالــی‬ ‫افغانســتان شــد‪ .‬لویــه جرگــه اضطــراری افغانســتان کــه در پایــان دولــت‬ ‫موقــت تشــکیل شــد‪ ،‬بــه احمــد شــاه مســعود لقــب «قهرمــان ملــی» داد و‬ ‫روز ‪ ۱۸‬شــهریور (‪ ۹‬ســپتامبر) ســالروز تــرور شــدن وی‪ ،‬در افغانســتان «روز‬ ‫شــهید» و تعطیــل رســمی اعــام گردیــد‪.‬‬ ‫ستاره کوشا‬ صفحه 21 ‫مجسمه های بودا در بامیان‬ ‫مجســمه های بــودا در بامیــان (صلصــال و شــاهمامه کــه در ادبیــات فارســی‬ ‫بــه خنگ بــت و ســرخ بت شــهرت دارنــد) اشــاره بــه تندیســهای بزرگــی‬ ‫کــه در دل کــوه در اســتان بامیــان افغانســتان ســاخته شــده بودنــد دارد‪ .‬بنای‬ ‫ایســتاده ایــن مجســمه های تاریخــی در کناره هــای صخــره ای دره بامیــان‬ ‫در مناطــق هزاره جــات کنــده کاری شــده بودنــد‪ .‬مختصــات جغرافیایــی‬ ‫مــکان ایــن مجســمه ها از کابــل در حــدود ‪ ۲۳۰‬کیلومتــر (‪ ۱۴۰‬مایــل) بــه‬ ‫طــرف شــمال غربــی بوده اســت‪ .‬ایــن دو مجســمه بــه بلنــدی ‪ ۵۳‬متــر و ‪۳۵‬‬ ‫متــر‪ ،‬در کنــار مجموع ـه ای از بناهــای تاریخــی در ایــن محــل بــرای زمانــی‬ ‫طوالنــی از جاذبه هــای اصلــی گردشــگری در افغانســتان بودنــد‪ .‬تندیــس‬ ‫کوچکتــر در ســال ‪ ۵۰۷‬میــادی و تندیــس بزرگتــر در ســال ‪ ۵۵۴‬میــادی‬ ‫ســاخته شده اســت‪ .‬ایــن دو تندیــس‪ ،‬نشــان دهنده ســبک کهــن هنــر‬ ‫یونانــی و بودایــی بوده اســت؛ کــه در مناطــق اســیای مرکــزی بــه ویــژه در‬ ‫افغانســتان رواج داشته اســت‪.‬‬ ‫گفت هــای زیــادی در مــورد ســاخت مجســمه های بــودا در بامیــان وجــود‬ ‫دارد‪ .‬باســتان شناســان می گوینــد احتمــاالً ایــن بناهــا در بیــن ســال های‬ ‫‪ ۳۰۰‬و ‪ ۴۰۰‬میــادی ســاخته شده اســت‪ .‬بعضی هــا هــم بــا دقــت بیشــتر‬ ‫می گوینــد کــه مجســمه بــزرگ بــودا (‪ ۵۳‬متــر) در قــرن پنجــم میــادی و‬ ‫مجســمه کوچــک در نیمــه دوم قــرن ســوم میــادی ســاخته شــده و دکورهــای‬ ‫اطــراف ان از جملــه اشــیانه ها در قــرن بعــدی تراشــیده شــده اند‪ .‬امــا بعضــی‬ ‫باســتان شناســان بــه ایــن باورنــد کــه ســاخت مجســمه های بــودا ‪ ۸۰۰‬ســال‬ ‫قبــل از میــاد صــورت گرفته اســت‪ .‬در قــرن هجــده و نــوزده میــادی اکثــر‬ ‫اســنادهای تاریخــی افغانســتان در رابطــه بــه بــودای بامیــان و اقــوام تــرک‬ ‫تبــار افغانســتان‪ ،‬توســط ســاطین ان زمــان نابــود شده اســت‪.‬‬ ‫ســرانجام در روز نهــم مــارس ســال ‪ ۲۰۰۱‬میــادی مطابــق بــا(‪۱۳۷۹‬‬ ‫خورشــیدی) نیروهــای طالبــان بــه فتــوای مــا محمــد عمــر بــه روی‬ ‫مجســمه های غول پیکــر بامیــان اتــش گشــودند تــا در شــامگاه یــازده مــارس‬ ‫از صلصــال و شــهمامه تنهــا دو حفــره باقــی مانــد‪ .‬تندیس هــای بــودا در بامیان‪،‬‬ ‫تــا قبــل از انکــه در زمــان حاکمیــت طالبــان تخریــب شــوند‪ ،‬بزرگ تریــن‬ ‫تندیس هــای بــودا و بلندتریــن مجســمه های ســنگی در جهــان به شــمار‬ ‫می امدنــد‪ .‬بــه بــاور برخــی از کارشناســان مجســمه های بــودا در بامیــان اگــر‬ ‫تــا دیــروز نمــادی از دیرینــه تاریخــی در ایــن ســرزمین بــوده امــروز یــادگار‬ ‫ســال های حاکمیــت افــراط گرایــی مذهبــی در ایــن کشــور اســت حرکتــی‬ ‫کــه جهــان را تــکان داد‪ .‬یونســکو ایــن اقــدام طالبــان را «دهشــت افکنــی‬ ‫فرهنگــی» نامیــد‪.‬‬ ‫منار علم وجهل‬ ‫منــار علــم و جهــل از اثــار تاریخــی شــهر کابــل در افغانســتان اســت‪ .‬ایــن منــار بــه‬ ‫یــادگار پیــروزی بــر شــورش مشــهور بــه مــای لنــگ برضــد نهضــت افغانســتان‬ ‫ســاخته شده اســت‪.‬‬ ‫ایــن منــار در فــراز تپــه کوچــک در کنــار پــارک احمدشــاهی کابــل در مقابــل نوابــاد‬ ‫بریکــوت بــه شــکل مقبــول و مرغــوب از ســنگ های رنگیــن و ظریــف بنــا یافته اســت و‬ ‫در اثــر جنگ هــا اســیب دیــده اســت‪.‬‬ ‫بعــد از اســتقالل افغانســتان اثــار و کتیبه هــای مهــم تاریخــی افغانســتان بــه وســیله‬ ‫خطــاط نامــدار ســده بیســتم کشــور‪ ،‬اســتاد ســید محمــد داود الحســینی و بــرادر‬ ‫بــزرگ او ســید محمــد ایشــان حســینی خطاطــی شده اســت کــه از ان جملــه منــار‬ ‫علــم و جهــل و طــاق ظفــر پغمــان اســت‪ .‬فکــری ســلجوقی در کتــاب «ذکــر برخــی از‬ ‫خوشنویســان و هنرمنــدان‪ ،‬تعلیقــات بــر دیباچــه دوســت محمــد هــروی‪ ،‬کابــل ‪۱۳۴۷‬‬ ‫خورشــیدی»‪ ،‬در صفحــه ‪ ۷۷‬در مــورد ســید محمــد داود الحســینی چنیــن می نویســد‪:‬‬ ‫«جنــاب ســید داود در خــط نســتعلیق و شکســته از نــوادر روزگار و از اســاتید گرانمایــه‬ ‫ایــن فــن شــریف و هنــر لطیــف می باشــد‪ .‬در ریــز نویســی شــهرت بــه ســزایی دارنــد‪.‬‬ ‫چنان کــه بــر یک دانــه برنــج باریــک ســوره های حمــد شــریف و اخــاص را معــه‬ ‫تاریــخ و امضــاء نوشــته اند کــه عقــل بیننــده را بــه حیــرت می انــدازد‪ .‬علــی ای حــال‬ ‫اقــای ســید محمــد داود در خــط نســتعلیق از اســاتید معاصــر می باشــند کــه بــه دســت‬ ‫ســحر بنــان خویــش چــراغ عمــاد و رشــید و میــر عبدالرحمــن را روشــن می دارنــد‪».‬‬ ‫ســید محمــد داود الحســینی یکــی از بیــدل شناســان پــر اوازه کشــور نیــز بــود کــه در‬ ‫مــورد زندگــی‪ ،‬اثــار‪ ،‬افــکار و موجودیــت قبــر میــرزا عبدالقــادر بیــدل در محلــهٔ یکــه‬ ‫ظریــف واقــع در خواجــه رواش کابــل پژوهش هــای زیــادی کرده اســت‪ .‬یکــی دیگــر از‬ ‫اثــار گرانبهــای خطاطــی ســناتور ســید محمــد داود الحســینی لوحــه ســنگ قبــر حکیــم‬ ‫ابوالمجــد مجــدود بــن ادم ســنائی غزنــوی می باشــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪43‬‬ صفحه 43 ‫جعفر محمدهاشم‬ ‫نظام اموزشی افغانستان‬ ‫نظــام اموزشــی افغانســتان در ســال های اخیــر از رشــد قابــل توجهــی برخــوردار بــوده اســت‪.‬‬ ‫بــر اســاس امارهــای موجــود شــمار دانش امــوزان مــدارس در کشــور بــه بیــش از ‪۹.۲‬‬ ‫میلیــون نفــر می رســد و رقــم دانشــجویان دانشــگاه ها هــم بــه بیــش از ســیصد هــزار نفــر‬ ‫می رســند‪ .‬ایــن رقــم به لحــاظ کمــی رقــم قابــل مالحظه یــی اســت و نشــاندهنده ی رشــد‬ ‫کمــی نظــام اموزشــی در افغانســتان می باشــد‪ .‬امــا بــا ایــن وجــود‪ ،‬نظــام اموزشــی افغانســتان‬ ‫بــا چالش هــای جدی یــی مواجــه می باشــد‪ .‬معــارف و تحصیــات عالــی افغانســتان هــر دو‬ ‫به لحــاظ کیفــی در ســطح بســیار پایینــی قــرار دارنــد و عــدم تطابــق ان بــا نیازمندی هــای‬ ‫موجــود و ظرفیت هــای بــازار کار افغانســتان‪ ،‬مشــکالت جد ی یــی را به وجــود اورده اســت‪.‬‬ ‫بــا گذشــت بیــش از یــک دهــه از شــکل گیــری حکومــت جدیــد‪ ،‬وزارت هــای‬ ‫معــارف و تحصیــات عالــی بــا کمــک و مســاعدت مالــی جامعــه جهانــی دوبــاره‬ ‫اغــاز فعالیــت نمودنــد‪ .‬طبــق امــار یونســکو‪ ،‬میــزان باســوادی بزرگســاالن مــرد ‪45‬‬ ‫ســال بــه بــاال( ‪ 54.33‬درصــد و زنــان ‪ 21.45‬درصــد) تخمیــن شــده اســت‪.‬‬ ‫نظــام اموزشــی جدیــد افغانســتان مطابــق بــا معیارهــای بیــن المللــی بــوده کــه‬ ‫افغانســتان توانســته اســت ایــن سیســتم را در موسســات و دانشــگاههای تحصیالت‬ ‫عالــی در ســالهای گذشــته تطبیــق نمایــد‪.‬‬ ‫هــدف اساســی تطبیــق و کاربــرد ایــن سیســتم ایــن اســت تــا فعالیــت و ســهم‬ ‫گیــری دانشــجو در جریــان عملیــه امــوزش بیشــتر انکشــاف و تقویــت گــردد‪.‬‬ ‫متاســفانه‪ ،‬ســازمان بیــن المللــی شــفافیت‪ ،‬نظــام اموزشــی کشــور را در رده ششــم‬ ‫فاســدترین نظــام اموزشــی در جهــان قــرار داده اســت و اخیــرا ً اداره بازرســی ویــژه‬ ‫بــرای بازســازی افغانســتان از مــدارس و معلمیــن خیالــی خبــر داده اســت‪ .‬چنیــن‬ ‫گزارشــهایی نشــانگر ضعــف و نــا توانانــی نظــام اموزشــی و نظــارت بــر ان اســت‪.‬‬ ‫دانشــگاه هــای افغانســتان بدلیــل عوامــل ناگــوار دو دهــه اخیــر بــه دانشــگاهای‬ ‫تدریســی بــا کیفیــت بســیار پاییــن تبدیــل شــده انــد‪ .‬دانشــگاهها همچنیــن در‬ ‫انجــام تحقیقــات علمــی ضریــب نزدیــک بــه صفــر را دارنــد‪.‬‬ ‫پــس از انکــه افغانســتان ‪ 25‬ســال جنــگ را پشــت سرگذاشــت و سیســتم اموزشــی‬ ‫کشــور بــه ویرانــه ای تبدیــل گردیــد‪ ،‬بــا اســتقرار نظــام قانونمنــد در کشــور‪ ،‬مســاله‬ ‫نظــام اموزشــی جدیــد بــر ویرانــه هــای جنــگ مطــرح شــد ‪ .‬ایــن در حالــی بــود کــه‬ ‫بــا رشــد جهــان امــروزی در ســایه امــوزش و اگاهــی‪ ،‬یــک رســتاخیز عمومــی بــرای‬ ‫دانــش انــدوزی‪ ،‬ارتقــای ســواد و اگاهــی میــان بســیاری از خانــواده هــای افغــان در‬ ‫شــهرها و روســتاها بــه وجــود امــد‪.‬‬ ‫در نظام هــای اموزشــی افغانســتان به خصــوص امــوزش عالــی‪،‬‬ ‫تمــام هزینه هــا روی دانشــگاه ها و تحصیــات اکادمیــک صــورت‬ ‫گرفتــه و اموزش هــای حرفه یــی کامــ ً‬ ‫ا مغفــول مانــده اســت‪ .‬ایــن‬ ‫امــر عــدم تــوازن جــدی را میــان نیــروی کار و بــازار کار به وجــود‬ ‫اورده اســت‪ .‬در بســیاری از کشــورهای جهــان اموزش هــای حرفه یــی‬ ‫هم پــای اموزش هــای اکادمیــک و بلکــه بیشــتر از ان مــورد توجــه‬ ‫قــرار می گیــرد و بخــش عمــده ی نیروهــای کار توســط مراکــز‬ ‫اموزش هــای حرفــه ای تربیــت شــده و روانــه ی بــازار کار می شــوند‪.‬‬ ‫معمــوال بازارهــای کار بــه نیروهــای ماهــر فنــی بــه مراتــب بیشــتر از‬ ‫نیروهــای کار اکادمیــک ضــرورت دارد و دانشــگاه ها نمی تواننــد در‬ ‫بســیاری مــوارد نیروهــای مــورد نیــاز بــازار کار را تربیــت کننــد‪ .‬از ایــن‬ ‫جهــت نظام هــای اموزشــی بایــد در ســرمایه گذاری روی نیروهــای کار‬ ‫بــه نیازمندی هــای بــازار توجــه جــدی کنــد و نســل جدیــد را برحســب‬ ‫نیازهــا و ملزومــات کار امــوزش دهــد‪.‬‬ ‫باوجــود دســتاورد هــای زیــادی کــه در ایــن عرصــه حاصــل گردیــده اســت هنــوز هــم‬ ‫چالش هــای بزرگــی در بخــش امنیــت و دسترســی بــه تعلیــم و تربیــت‪ ،‬کیفیــت‪ ،‬پاســخگو‬ ‫بــودن و ‪ ...‬بــر ســر راه سیســتم اموزشــی افغانســتان موجــود انــد ‪ .‬یکــی از مســایل اساســی‬ ‫در نظــام برنامــه ریــزی درســی‪ ،‬پاســخ بــه ایــن پرســش اســت کــه تصمیمــات برنامــه هــای‬ ‫درســی بایــد توســط چــه کســانی و در چــه ســطحی گرفتــه شــود؟‬ ‫نظــام اموزشــی کشــور یــک نظــام متمرکــز اســت کــه بــر مکاتــب دولتــی اعمــال می شــود‪.‬‬ ‫طــوری کــه تمــام تصمیمــات در وزارت معــارف در کابــل گرفتــه شــده و ریاســت هــای والیتــی‬ ‫صالحیــت تصمیــم گیــری محــدودی دارنــد و بــه همیــن دلیــل تصمیم گیــری در خصــوص‬ ‫نقــاط و مناطــق دور از مرکــز تــا حــد زیــادی نادیــده گرفتــه می شــود و تــوان پاســخ بــه‬ ‫نیاز هــای مناطــق دور از مرکــز کاهــش مــی یابــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪22‬‬ صفحه 22 ‫تپه فلول‬ ‫«تپــه ُفلــول» بــه ابعــاد ‪ 14‬در ‪ 18‬و ارتفــاع ‪ 20‬متــر بــه عنــوان یــک پایــگاه‬ ‫باستان شناســی در جنوب شــرقی روســتای « ُفلــول» در والیــت «بغــان» افغانســتان‬ ‫واقــع شــده اســت‪.‬‬ ‫«تپــه ُفلــول» یــا «خوش تپــه» تپــه بلنــدی بــه ابعــاد ‪ 14‬در ‪ 18‬متــر و ارتفــاع ‪ 20‬متــر‬ ‫در جنوب شــرقی روســتای « ُفلــول»‪ ،‬در والیــت بغــان در افغانســتان واقــع اســت‪.‬‬ ‫گنجینــه تپــه ُفلــول کــه شــامل کاس ـه های طالیــی و نقــره ای اســت‪ ،‬در ســال ‪1966‬‬ ‫میــادی توســط کشــاورزان افغانســتانی بطــور تصادفــی کشــف شــد‪.‬‬ ‫ایــن ظــروف بــا نقش هایــی از گاو نــر‪ ،‬مــار و َکر َکــس مزیــن شــده اند کــه نشــان دهنده‬ ‫ارتبــاط ان منطقــه بــا «میــان رودان» و بلوچســتان در عصــر برنــز (‪ 2600-1700‬قبــل از‬ ‫میالد مســیح) اســت‪.‬‬ ‫در جریــان کاوش هــای بعــدی از ســوی مــوزه ملــی در ســال ‪ 1966‬میــادی‪ ،‬گــوری‬ ‫متعلــق بــه دوران پیــش از تاریــخ کشــف شــد‪ ،‬امــا اثــری از ســفالینه در ایــن گــور‬ ‫مشــاهده نشــد‪.‬‬ ‫منطقــه فلــول عبــارت از مجموعــه خانه هایــی اســت کــه در ســاحل راســت دریــا‬ ‫ســوی از راه (‪ )Sohi Azora‬بــه امتــداد جــاده بغــان کــه مرکــز زراعتــی «خوســت» و‬ ‫«فرنــگ» نیــز می باشــند واقــع شــده اســت‪.‬‬ ‫کاســه منقــوش طالیــی مکشــوفه تپــه فلــول بغــان کــه در ان تصویــر ‪ 2‬نــرگاو‬ ‫کوهــان دار کنــده شــده اســت‪ ،‬جــام منقــوش طالیــی کــه در تپــه مذکــور کشــف شــده‬ ‫در ان تصویــر خــوک وحشــی حــک شــده اســت و همچنیــن کاســه منقــوش طالیــی‬ ‫مکشــوفه تپــه مذکــور بــا تزئینــات هندســی می باشــند کــه ایــن همــه اثــار مربــوط‬ ‫عصــر برنــز (‪ 2100 - 2000‬ق‪.‬م‪ ).‬می باشــند‪ ،‬دانشــمندان ایــن اثــار را بــه هنــر‬ ‫بین النهریــن‪ ،‬یونــان و بابــل ربــط می دهنــد‪.‬‬ ‫ظــروف طالیــی تپــه ُفلــول را می تــوان در فهرســت طوالنــی اشــیاء شــامل کاس ـه های‬ ‫طالیــی و نقــره ای‪ ،‬برخــی بــا درون مایه هــای هندســی همچــون دو کاســه بدس ـت امده‬ ‫از تپــه ُفلــول‪ ،‬و برخــی شــامل منظره هــای داســتان وار از بلندی هــا‪ ،‬گروه هــای شــکار‬ ‫و کار بــر روی زمین هــا‪ ،‬جــای داد‪.‬‬ ‫اگــر چــه ظــروف بدس ـت امده از تپــه ُفلــول‪ ،‬همچــون ظــروف دیگــر‬ ‫از ایــن حــوزه فرهنگــی گســترده‪ ،‬دارای ویژگی هــای هنــر محلــی‬ ‫هســتند‪ ،‬امــا اثــاری از گرایشــات خارجــی را نیــز نشــان می دهنــد‪.‬‬ ‫بــر اســاس اطالعــات به دس ـت امده از تپــه فلــول بغــان فقــط همیــن‬ ‫‪ 3‬اثــر باقــی مانــده کــه فعــا در نمایــش جهانــی قــرار دارد‪.‬‬ ‫سرنوشــت دیگــر اثــار تپــه فلــول فعـ ً‬ ‫ا معلــوم نیســت‪ ،‬طبــق ادعــای‬ ‫مســئولین مــوزه ملــی افغانســتان یکــی از ظــروف نقــره ای ایــن‬ ‫مجموعــه در ســال ‪ 1989‬میــادی از جملــه اثــاری بــود کــه وزارت‬ ‫اطالعــات و فرهنــگ وقــت از ان نگهــداری می کــرد و یکــی دیگــر از‬ ‫ایــن اثــار زمانــی در بــازار هنــر لنــدن دیــده شــده بــود‪.‬‬ ‫مصلی های هرات‬ ‫مجتمــع مصــای هــرات کــه توســط ملکــه گوهرشــاد در اواخــر‬ ‫قــرن پانزدهــم میــادی طــرح ریــزی و تحــت نظــارت وی‬ ‫اعمــار گردیــد‪ ،‬زمانــی بزرگ تریــن افتخــار هــرات به شــمار‬ ‫می رفــت‪ .‬در مجــاورت مصــا مدرســه ســلطان حســین بایقــرا‬ ‫قــرار داشــت‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ایــن مصلــی در ســال ‪ ۱۸۸۵‬میــادی عمــدا توســط ارتــش‬ ‫بریتانیــا ویــران گردیــد تــا فضــای بیشــتری بــرای هنــگ‬ ‫توپخانــه کــه بــرای نبــرد بــا روســها امادگــی می گرفتنــد ایجــاد‬ ‫گــردد! در دوره اشــغال شــوروی در افغانســتان دوبــاره شــدیدا ً‬ ‫اســیب دیــد و فقــط پنــج منــاره ان باقــی مانده اســت کــه‬ ‫دوتــای ان بــر اثــر اصابــت راکــت اســیب دیده انــد‪ .‬پــس از ان‬ ‫کــه حفــاظ درختهــا از برابــر ان دوره شــده‪ ،‬بــاد تزیینــات کاشــی‬ ‫کاری ان را نیــز از بیــن می بــرد‪ .‬همچنــان مقبــره گوهرشــاد بــا‬ ‫گنبــد کاشــیکاری شــده ابی رنــگ دندانـه دار ان‪ ،‬شــدیدا ً اســیب‬ ‫دیــده اســت امــا بخــش داخلــی ان در حالــت بهتــری قــرار دارد‪.‬‬ ‫دشت ناور‬ ‫«دشــت نــاور» غزنــی‪ ،‬یکــی از نخســتین زیســتگاه های انســان های‬ ‫ماقبــل تاریــخ محســوب می شــود کــه نمــاد فرهنــگ مــردم ان زمــان در‬ ‫ســرزمین کهــن افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫والیــت غزنــی در مرکــز افغانســتان قــرار دارد و از طــرف شــمال بــا‬ ‫والیــات «بامیــان» و «میــدان وردک»‪ ،‬از جنــوب و جنــوب غــرب بــا والیــت‬ ‫«زابــل»‪ ،‬از مشــرق بــا «لوگــر و پکتیــا»‪ ،‬از جنــوب شــرق بــه «پکتیــکا» و‬ ‫از مغــرب بــا والیــت «ارزگان» و «دایکنــدی» همســایه اســت‪.‬‬ ‫شهر غزنی مرکز والیت غزنی و از کابل ‪ 135‬کیلومتر فاصله دارد‪.‬‬ ‫یکــی از مناطــق تاریخــی و دیدنــی غزنــی منطقــه «دشــت نــاور» اســت‬ ‫کــه قدمــت تاریخــی ان بــه دوره انســان های ماقبــل تاریــخ می رســد‪.‬‬ ‫دشــت نــاور کــه در شهرســتانی بــا همیــن نــام‪ ،‬در ‪ 55‬کیلومتــری شــمال‬ ‫غربــی والیــت غزنــی قــرار دارد و مســاحت ان ‪ 7500‬هکتــار می باشــد‪.‬‬ ‫در مجمــوع ایــن منطقــه کــه ‪ 3200‬متــر از ســطح دریــا ارتفــاع دارد‪،‬‬ ‫حــدود ‪ 70‬هــزار هکتــار مســاحت دارد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪44‬‬ صفحه 44 ‫در کشــورهای پیشــرفته ی جهــان‪ ،‬ایــن کار صــورت گرفتــه اســت‬ ‫و دانشــگاه ها مســئولیت امــوزش شــمار محــدودی را بــه عهــده‬ ‫دارنــد و امــوزش بخــش قابــل توجــه نســل جــوان بــه عهــده‬ ‫مراکــز اموزش هــای فنــی و حرفــه ای اســت‪ .‬ایــن امــر باعــث‬ ‫رشــد اقتصــادی و کاهــش بیــکاری در بســیاری از کشــورهای‬ ‫جهــان گردیــده اســت‪.‬‬ ‫تجرب ـ ه ایــن کشــورها بــرای افغانســتان بســیار اموزنــده اســت‪.‬‬ ‫افغانســتان نیــروی قابــل توجــه کار و همچنیــن ظرفیت هــای الزم‬ ‫بــرای ایجــاد کار و اشــتغال زایی دارد‪ .‬امــا نظام هــای اموزشــی‬ ‫موجــود نمی تواننــد نیــروی کار را برحســب نیازمندی هــای بــازار‬ ‫کار تربیــت کننــد‪ .‬اکثــر قابــل توجــه فارغ التحصیــان دانشــگاه ها‪،‬‬ ‫حرفه هــای الزم بــرای ایفــای نقــش در بــازار کار را فــرا نمی گیرنــد‬ ‫و بــرای همیــن نمی تواننــد به ســادگی وارد کار شــوند‪ .‬شــماری‬ ‫هــم کــه می تواننــد جــذب بازارهــای کار شــوند‪ ،‬به دلیــل عــدم‬ ‫ظرفیت هــای الزم حرفه یــی‪ ،‬موثــر واقــع نمی شــوند و نقــش‬ ‫موثــری را ایفــا کــرده نمی تواننــد‪.‬‬ ‫عــاوه بــر این کــه جــای اموزش هــای فنــی و حرفــه ای در‬ ‫نظــام اموزشــی افغانســتان خالــی اســت‪ ،‬عملکــرد نظــام امــوزش‬ ‫عالــی هــم بــا مشــکالت جــدی مواجــه اســت‪ .‬نیروهایــی کــه‬ ‫از دانشــگاه ها و مراکــز تحصیــات عالــی روانــه ی بــازار کار‬ ‫می شــوند‪ ،‬نیــز بــا نیازمندی هــای واقعــی بــازار همخوانــی‬ ‫نــدارد‪ .‬به عنــوان نمونــه‪ ،‬خروجــی برخــی از رشــته های‬ ‫تحصیلــی بــه مراتــب بیشــتر از نیازمندی هــای ان در بــازار کار‬ ‫اســت و همین طــور خروجــی برخــی دیگــر بــه مراتــب کمتــر از‬ ‫نیازمندی هــا در بــازار کار می باشــد‪.‬‬ ‫در حــال حاضــر هیچ گونــه امــار مشــخصی از نیازمندی هــای‬ ‫بــازار کار وجــود نــدارد تــا بــر اســاس ان‪ ،‬نیروهــای جدیــد تربیــت‬ ‫و امــوزش ببیننــد‪ .‬اســتراتژی دولــت ایــن اســت کــه زمینه هــای‬ ‫امــوزش همگانــی را فراهــم اورد و ظرفیت هــا را نــه براســاس‬ ‫نیازمندی هــا‪ ،‬بلکــه تنهــا بــر مبنــای گســترش تحصیــات و‬ ‫دسترســی نســل جــوان بــه امــوزش‪ ،‬ایجــاد کنــد‪ .‬از طــرف دیگــر مضامیــن درســی در مــدارس و دانشــگاه های افغانســتان پراکنــده و گســترده اند و در شــرایطی کــه‬ ‫بــازار کار نیازمنــد نیروهــای متخصــص می باشــد‪ ،‬ایــن مضامیــن اموزشــی و تحصیلــی می توانــد انــرژی و هزینه هــای بیشــتری را تضییــع کنــد‪.‬‬ ‫بــرای جامع ـه ی افغانســتان کــه بخــش عمــده ی مــردم ان از ســواد و امــوزش‬ ‫محــروم بوده انــد‪ ،‬ایجــاد فرصت هــای اموزشــی از اهمیــت زیــادی برخــوردار‬ ‫می باشــد‪.‬‬ ‫امــا فقــدان اســتراتژی مشــخص دولــت بــرای دســت یابی نســل های جدیــد‬ ‫بــه امــوزش می توانــد پیامدهــای ناخواســته یی را بــه دنبــال داشــته باشــد‪.‬‬ ‫حضــور هــزاران تحصیل کــرده ی بیــکار و فاقــد اشــتغال یکــی از مهمتریــن مســائل‬ ‫اجتماعــی جامعــه ی افغانســتان می باشــد‪ .‬ســاالنه رقــم ایــن نیروهــا در حــال‬ ‫افزایــش اســت و دانشــگاه ها و مراکــز تحصیــات عالــی‪ ،‬به صــورت گســترده‬ ‫نیروهــای بیشــتری را بــه جامعــه عرضــه می دارنــد‪ ،‬درحالی کــه ظرفیت هــای‬ ‫الزم بــرای جــذب ایــن نیروهــا در بــازار کار وجــود نــدارد‪.‬‬ ‫طبیعــی اســت کــه ایــن نیروهــا‪ ،‬انتظــارات و مطالبــات بیشــتری دارنــد و در‬ ‫صورتــی کــه ان مطالبــات بــراورده نشــوند‪ ،‬حــس محرومیــت نســبی در جامعــه‬ ‫تقویــت خواهــد شــد‪ .‬در نهایــت ایــن امــر بــه نارضایتی هــای گســترده‪ ،‬بدبینــی‬ ‫بــه دولــت و شــرایط اجتماعــی و در بدتریــن حالــت بــه اشــوب های اجتماعــی‬ ‫و سیاســی منجــر خواهــد شــد‪ .‬هرچــه شــمار نیروهــای تحصیل کــرده ی بیــکار در‬ ‫جامعــه افزایــش یابــد‪ ،‬میــزان اعتراضــات نیــز بیشــتر خواهــد شــد و شــکاف ها‬ ‫میــان مــردم و جامعــه تقویــت خواهــد یافــت‪ .‬ایــن پیامدهــای ناخواســته یی‬ ‫اســت کــه برخــاف تصــورات موجــود‪ ،‬گســترش امــوزش در جامعــه بــدون‬ ‫تطابــق ان بــا نیازمندی هــای بــازار کار می توانــد به وجــود اورد‪.‬‬ ‫بــدون شــک‪ ،‬دولــت نمی توانــد بــا رویکــرد کنونــی بــه امــر امــوزش و تحصیــات‬ ‫نــه زمینه هــای الزم را بــرای جــذب نیروهــای کار در بــازار فراهــم اورد و نــه هــم‬ ‫بــا ایــن نیروهــا نیازمندی هــای بــازار را اشــباع کنــد‪ .‬ایــن رویکــرد از هــر لحــاظ‬ ‫بــرای دولــت و جامعــه پرهزینــه و دردسرســاز اســت‪ .‬دولــت بایــد رویکــرد خــود‬ ‫را بــه امــر امــوزش تغییــر داده و بــا تمرکــز بیشــتر بــه اموزش هــای حرفه یــی‬ ‫کــه نیازمندی هــای اساســی بــازار کار می باشــد‪ ،‬از یک طــرف از ضیــاع انــرژی‬ ‫و نیروهــای کار جلوگیــری کنــد و از طــرف دیگــر بــا اشــباع نیازهــای بــازار‪ ،‬رشــد‬ ‫اقتصــادی را رقــم بزنــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪23‬‬ صفحه 23 ‫ای خاتم‬ ‫در ســال ‪ 1961‬اهالــی روســتایی در اطــراف منطقــه ای خانــم در شــمال شــرق‬ ‫افغانســتان و در حوالــی ســرحدات تاجیکســتان‪ ،‬سرســتونی را بــه محمــد ظاهــر‬ ‫شــاه‪ ،‬پادشــاه فقیــد افغانســتان کــه بــرای شــکار بــه ان منطقــه رفتــه بــود‪،‬‬ ‫نشــان دادنــد‪ .‬ظاهرشــاه کــه خــود مــردی هنرشــناس بــود از رییــس هیــات‬ ‫باســتان شناســی فرانســه در افغانســتان خواســت تــا ان را بررســی کنــد و بــه‬ ‫زودی مشــخص شــد کــه سرســتون پیــدا شــده در ای خانــم یــک سرســتون‬ ‫کرینتــی اســت کــه یکــی از اجــزای معمــاری کالســیک یونانــی بــه شــمار‬ ‫می ایــد‪ .‬همیــن کشــف اتفاقــی کلیــدی شــد بــرای یافتــن محوطــه باســتانی‬ ‫ای خانــم کــه در حقیقــت یــک شــهر یونانی‪-‬بلخــی اســت‪ .‬کاوش هــا و مطالعــات‬ ‫باستان شناســی در ایــن منطقــه در ســال ‪ 1964‬اغــاز شــد‪.‬‬ ‫شــواهد نشــان می دهــد شــهر ای خانــم حــدود ســیصد ســال پیــش از میــاد‬ ‫مســیح و توســط ســلوکوس یکــم بنــا نهــاده شــده اســت‪ .‬در بررســی های‬ ‫باستان شناســی قســمت های مختلــف شــهر از جملــه بــارو‪ ،‬کاخ ســلطنتی‪ ،‬تئاتــر‪،‬‬ ‫معبــد‪ ،‬ارامــگاه و بقایــای «ژیمنازیــوم» بــه دســت امــده اســت‪« .‬ژیمنازیــوم» در‬ ‫ش مهارت هــای جســمی‪ ،‬پــرورش انــدام‬ ‫شــهرهای یونانــی محلــی بــرای امــوز ‬ ‫و همچنیــن فعالیت هــای اجتماعــی بــوده اســت‪ .‬بــا ایــن حــال در ایــن شــهر‬ ‫یونانــی‪ ،‬تاثیــرات معمــاری ایرانــی و همچنیــن میانرودانــی بــه چشــم می خــورد‪.‬‬ ‫طــرح مجموعـه ی کاخ ســلطنتی در ای خانــم را بــا کاخ داریــوش یکــم در شــهر‬ ‫شــوش مقایســه کرده انــد‪.‬‬ ‫بخشــی از اثــار ای خانــم کــه در مــوزه بریتانیــا بــه نمایــش گذاشــته شــده‬ ‫عبارتنــد از مجســمه های ســنگی‪ ،‬سرســتون بــه ســبک کرینتــی‪ ،‬رخبام هــا‬ ‫یــا تزییــات ســفالین بــاالی بــام کاخ ســلطنتی‪ ،‬صورتک هــای تزیینــی چشــمه‬ ‫اب‪ ،‬ســاعت افتابــی‪ ،‬مجســمه ها و اشــیاء مفرغــی از اســطوره های یونانــی‬ ‫و همچنیــن اشــیایی طالیــی و نقــره ای کــه از معبــد بــه دســت امده انــد‪ .‬در‬ ‫میــان ایــن اثــار یــک بشــقاب نقــره ای بــا نقــوش طــاکاری شــده جلــب توجــه‬ ‫می کنــد‪ .‬ایــن شــیء ایینــی از معبــد شــهر ای خانــم بــه دســت امــده اســت‪.‬‬ ‫روی ایــن بشــقاب تصویــر ایزدبانــوی یونانــی «طبیعــت» دیده می شــود کــه‬ ‫ســوار بــر ارابــه ای اســت کــه توســط دو شــیر بــه جلــو رانــده می شــود‪.‬‬ ‫در کنــار او ایزدبانــوی بالــدار «پیــروزی» نیــز قــرار دارد‪ .‬پشــت ســر ارابــه کاهنی‬ ‫راه مـی رود و ســایبانی را برفــراز ســر ایزدبانــوان نــگاه داشــته اســت و در مقابــل‬ ‫نیــز کاهنــی دیگــر بــاالی یــک محــراب یــا جایــگاه مقــدس مشــغول ســوزاندن‬ ‫بخــور در بخــوردان اســت‪ .‬در اســمان نیــز خــدای خورشــید بــه همــراه مــاه و‬ ‫یــک ســتاره نــور افشــانی می کننــد‪ .‬ایــن صحنــه بــه روشــنی حضــور فرهنــگ و‬ ‫هنــر یونانــی وشــرقی را کنــار یکدیگــر نشــان می دهــد‪ .‬در حالــی کــه ایزدبانــوان‬ ‫طبیعــت و پیــروزی‪ ،‬خدایگانــی یونانــی هســتند امــا عناصــر ایرانــی نیــز در ایــن‬ ‫صحنــه حضــور دارد‪ .‬بــه عنــوان مثــال ارابــه مشــابه ارابه هــای هخامنشــی‬ ‫اســت‪ .‬همچنیــن محــراب کــه از شــش قطعــه ســنگ بــزرگ ســاخته شــده نیــز‬ ‫مشــابه پلکان هایــی ســنگی در ایــران و ســوریه اســت کــه بــه محوطه هــای‬ ‫مقــدس منتهــی می شــدند‪.‬‬ ‫تپه سردار‬ ‫یکــی از مکان هــای تاریخــی و قدیمــی در افغانســتان اســت کــه در والیــت غزنــی موقعیــت‬ ‫دارد‪ .‬ایــن تپــه‪ ،‬بــا ســاختار قدیمــی و تاریخــی کــه دارد‪ ،‬گفتــه می شــود کــه در حــدود‬ ‫بیــش از ده هــا ســال قبــل ســاخته شــده اســت‪.‬‬ ‫ً‬ ‫مــوزه تپــه ســردار نــام مــوزه ای اســت در کشــور افغانســتان‪ .‬ایــن مــوزه تقریبـا در جنــوب‬ ‫شــرقی شــهر غزنــی قــرار دارد و از ســاختمانهای دوره کوشــانی اســت‪ .‬در ان اثــار زیــادی‬ ‫وجــود داشــته همچــون مجســمه بــزرگ خوابیــده تاکه دورگــه‪ ،‬یــازده اســتوپای بــزرگ‬ ‫مرکــزی و چنــد اســتوپای دیگــر‪ .‬امــروزه بیــش از ‪۷۰‬درصــد ایــن مــوزه ویران شــده اســت‪.‬‬ ‫تعــدادی زیــادی از مکان هــای تاریخــی و قدیمــی در دوران جنــگ در افغانســتان ویــران‬ ‫شــده و اثــار تاریخــی ان بــه بیــرون از کشــور قاچــاق شــده اســت‪.‬‬ ‫امــا پــس از روی کار امــدن حکومــت موقــت‪ ،‬تعــداد زیــادی از مکان هــای تاریخــی‬ ‫افغانســتان دوبــاره اعمــار شــده کــه نمونــه ان قصــر دارالمــان کابــل اســت کــه درحــال‬ ‫اعمــار دوبــاره اســت و کار ان جریــان دارد‪.‬‬ ‫بــه همیــن ترتیــب‪ ،‬تعــداد ازاثــار قاچــاق شــده نیــز پــس از روی کار امــده حکومــت موقــت‬ ‫در افغانســتان‪ ،‬دوبــاره بــه کشــور برگشــانده شــده اســت‪.‬‬ ‫افغانســتان یــک کشــور کوهســتانی اســت کــه اب هــوای مناســب ان توجــه ســیاحان‬ ‫و گردشــگران را بــه خــود جلــب کــرده اســت؛ امــا متاســفانه کــه جنگ هــای داخلــی و‬ ‫وضعیــت بــد امنیتــی تعــداد زیــادی از مکان هــای تاریخــی را تخریــب نمــوده و یــا امــکان‬ ‫بازدیــد ســیاحان از ایــن مکان هــا وجــود نــدارد‪.‬‬ ‫امــا درایــن اواخــر بــا روی کار امــدن حکومــت موقــت‪ ،‬در اکثــر مناطــق امنیــت نســبی بــه‬ ‫وجــود امــده اســت و ســیاحان و گردشــگران می تواننــد از مناطــق تاریخــی و قدیمــی کــه‬ ‫جاذبه هــای گردشــگری و ســیاحتی دارد‪ ،‬دیــدن نماینــد‪.‬‬ ‫و گفتــه می شــود کــه روز بــه روز بــه تعــداد ســیاحان در نقــاط مختلــف ایــن کشــور افــزوده‬ ‫می شــود و تعــداد زیــادی از مــکان هــای تاریخــی کــه در دروارن جنــگ ویــران شــده‬ ‫بودنــد نیــز در حــال ترمیــم شــدن هســتند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪45‬‬ صفحه 45 ‫رامین کاشف زاده‬ ‫نظام بهداشت و درمان افغانستان‬ ‫طبابــت و پزشــکی در افغانســتان بــه شــکل جــدی از زمــان امیــر عبدالرحمــن‬ ‫خــان (‪ )۱۹۰۱-۱۸۸۰‬حاکــم افغانســتان اغــاز گردیــد‪ .‬امیــر خــود مبتــا بــه‬ ‫بیمــاری نقــرس بــود کــه همیشــه از ان رنــج می بــرد بــه همیــن منظــور یــک‬ ‫پزشــک انگلیســی را در دربــار خویــش بــه خدمــت گرفــت‪ .‬ایــن پزشــک‬ ‫بــرای اولیــن بــار شــفاخانه ابــن ســینا را بنیــاد نمــود؛ کــه بیمــاران خانــواده‬ ‫ســلطنتی و کارکنــان رجــال دولــت درانجــا مــداوا می شــدند‪ .‬ســپس پســر‬ ‫امیــر طــور واقعــی خواســت کــه وضــع درمــان را در افغانســتان بهبــود بخشــد‪.‬‬ ‫امیــر حبی ـب اهلل شــروع بــه اصالحاتــی کــرد کــه کــه پزشــکی و درمــان نیــز‬ ‫هم زمــان بــا ان قدم هایــی در جهــت توســعه برداشــت‪ .‬امیــر حبیــب اهلل در‬ ‫ســال ‪ ۱۹۰۲‬هنگامــی کــه خشکســالی مــردم افغانســتان را تهدیــد می نمــود‬ ‫در مجلــس عــام گفــت کــه ترقــی یــک دولــت و یــک ملــت بــدون علــم امکان‬ ‫نــدارد‪ .‬حبی ـب اهلل خــان در شــروع ســلطنت خــود دو پزشــک هنــدی بــه نــام‬ ‫غــام نبــی و غــام محمــد را در کابــل بــه اســتخدام دولــت دراورد‪ ،‬کــه‬ ‫مشــغول درمــان بیمــاران خانــدان شــاهی بودنــد‪.‬‬ ‫قبــل از ســلطنت امیــر حبی ـب اهلل جراحــی بــه صــورت غیــر علمــی و ســنتی‬ ‫انجــام می شــد کــه بســیار پــر اشــکال بــود‪ .‬ایــن دو نفــر جــراح هنــدی‬ ‫می توانســتند عملهایــی زیــادی از جملــه ســنگ مثانــه و غیــره را انجــام دهنــد‪.‬‬ ‫حســین قلــی خــان کــه از پــدر خــود شکســته بنــدی را فــرا گرفتــه بــود‪،‬‬ ‫تحــت نظــر ایــن دو نفــر هنــدی تجــارب علمــی زیــادی اموخــت‪ .‬از همــان‬ ‫زمــان یــک مرکــز اموزشــی ابتدائــی جراحــی تحــت نظــر حســین قلــی خــان‬ ‫افتتــاح و تعــداد شــاگردان ان بــه چهــل نفــر رســید‪.‬‬ ‫در سال‪)۱۹۱۱(۱۲۹۰‬‬ ‫درمانــگاه عمومــی‬ ‫بــرای اولیــن بــار در‬ ‫کابــل تاســیس شــد‬ ‫و توســط پزشــکان‬ ‫هنــدی و ترکیــه ای‬ ‫اداره می شــد‪ .‬عــاوه‬ ‫بــر درمانــگاه یــک‬ ‫بیمارســتان کوچــک‬ ‫نظامــی نیــز وجــود‬ ‫داشــت کــه در ان‬ ‫ن در کابــل بــود و حتــی بــرای‬ ‫هندی هــا کار می کردنــد‪ .‬البتــه ایــن بیمارســتا ‬ ‫مــردم دور و نزدیــک‪ ،‬اســتفاده از ان میســر نبــود‪.‬‬ ‫در اواخــر ســلطنت امیــر حبیـب اهلل یــک پزشــک هنــدی بــه نــام علــی جویــا‬ ‫خــان در افغانســتان اســتخدام شــد کــه در حقیقــت پزشــک دربــار بــوده و در‬ ‫خدمــت معالجــه خانــدان ســلطنتی و دولتمنــدان بــود‪ .‬در ســال‪ ۱۳۰۲‬زمــان‬ ‫ســلطنت امــان اهلل خــان‪ ،‬مرکــزی بــه نــام «مدیریــت مســتقل طبیــه» در کابــل‬ ‫تاســیس شــد ولــی بــه علــت کمبــود امکانــات و نداشــتن نیروهــای الزم‬ ‫نتوانســت توســعه یابــد‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه ســال ها جنــگ و ویرانــی در افغانســتان طــی ســال های اخیــر‬ ‫دولــت افغانســتان توانسته اســت تاسیســات بهداشــتی را تــا حــدودی در‬ ‫شــهرهای ایــن کشــور از نــو بنــا کنــد‪ .‬افغان هــای زیــادی بــه دلیــل الودگــی‬ ‫اب و خــوراک خــود بــه انــواع بیماری هــای همــه روزه دچــار می شــوند و ایــن‬ ‫چالشــی بــود بــرای دولت هــای ایــن کشــور تــا بــا شــیوع چنیــن امراضــی‬ ‫مقابلــه کننــد‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه اینکــه افغانســتان کشــور کوهســتانی و ســرد و خشــکی اســت‪.‬‬ ‫درجــه دمــا در اکثــر مناطــق ایــن کشــور از منفــی ‪ “۱۵‬الــی ‪ +۴۵‬درجــه‬ ‫ســانتی گــراد در طــول ســال اســت‪ .‬دمایــی کــه مناســب رشــد بســیاری از‬ ‫باکتری هــای بیمــاری زا اســت‪ .‬بیماری هایــی ماننــد ســرخک‪ ،‬ماالریــا‪ ،‬ســل‪،‬‬ ‫ســیاه و ســرفه و‪ ...‬در طــول ســالهایی زیــادی در ایــن کشــور شــیوع داشــته‬ ‫اســت‪ .‬در اواخــر دهــه شــصت شمســی بــود کــه بــرای رشــد سیســتم درمــان‬ ‫و ســامت عــاوه بــر درمانگاه هــای دولتــی درمانگاه هــای خصوصــی نیــز‬ ‫ســاخته شــد‪.‬‬ ‫امــروز در ایــن کشــو ‪ ۱۸۲‬بــاب درمانــگاه خصوصــی وجــود دارد‪ .‬از جملــه ‪۸۸‬‬ ‫بــاب در کابــل و تعــداد ‪ 92‬درمانــگاه در ســایر شــهرهای ایــن کشــور اســت‪.‬‬ ‫در ســال های اخیــر وزارت بهداشــت افغانســتان‪ ۸۷‬درمانــگاه را بــه دلیــل‬ ‫عــدم رعایــت معیارهــای بهداشــتی اســتاندارد تعطیــل نمــود کــه از جملــه ‪۶۱‬‬ ‫بــاب ان در کابــل و تعــداد ‪ ۱۷‬درمانــگاه در ســایر اســتان های ایــن کشــور‬ ‫بــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪24‬‬ ‫در عصــر نــادر شــاه (‪ )1933 - 1883‬تغییــرات چشــمگیری در بخــش بهداشــتی‬ ‫انجــام گرفــت ســاختن بیمارســتان علی ابــاد و تاســیس دانشــگاه طــب کابــل‬ ‫یکــی از دســت اوردهای مهــم ایــن دوره اســت‪ .‬همچنــان تاســیس دانشــکده‬ ‫داروســازی و تاســیس دانشــکده پرســتاری و اســتخدام پزشــکان متخصــص‬ ‫از دولــت ترکیــه را نیــز می تــوان از اولیــن گام هــا در راه احیــای طبابــت در‬ ‫افغانســتان بــه حســاب اورد‪ .‬بیمارســتان علی ابــاد در دامنــه کــوه علی ابــاد بــا‬ ‫‪ ۶۰۰‬تختخــواب دارای بخش هــای داخلــی جراحــی‪ ،‬اسایشــگاه‪ ،‬چشــم پزشــکی‪،‬‬ ‫عصبــی‪ ،‬گــوش و حلــق و بینــی و‪ ...‬در ســال ‪ ۱۳۱۱‬افتتــاح گردیــد‬ ‫درهمــان ســال بــود کــه دانشــگاه طــب کابــل تاســیس شــد کــه در کنــار ان‬ ‫دانشــکده عالــی داروســازی نیــز درهمیــن ســال تاســیس گردیــد‪ .‬ایــن دانشــگاه‬ ‫ودانشــکده توســط ‪ ۱۷‬نفــر پزشــک و اســتاد تــرک اداره می شــد‪.‬‬ ‫اولیــن گــروه از فارغ التحصیــان پزشــکی افغانســتان در ســال ‪ ۱۳۱۷‬بــه تعــداد‬ ‫هشــت نفــر از دانشــکده پزشــکی و دو نفــر از دانشــکده داروســازی بودنــد‪.‬‬ ‫تــا ســال ‪ ۱۳۴۲‬کــه درمانــگاه بــزرگ دیگــر در مرکــز وجــود نداشــت‬ ‫بیمارســتان های علی ابــاد و یگانــه بیمارســتان های دولتــی بودنــد کــه تمــام‬ ‫بیمــاران را می پذیرفتنــد‪.‬‬ ‫بیمــاران ارتوپــدی ماننــد ســایر بیمــاران در همیــن بیمارســتان درمــان می شــدند‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه اینکــه کلیــه پزشــکان ایــن بیمارســتان ها خارجــی بودنــد دانشــگاه‬ ‫طــب کابــل تــاش بســیاری بــرای پــرورش پزشــک افغــان داشــت‪ .‬از جملــه ایــن‬ ‫تالش هــا‪ ،‬همــکاری و تعامــل بــا کشــور ترکیــه در زمینــه امــوزش و رشــد کیفــی‬ ‫دانشــگاه پزشــکی کابــل بــود‪.‬‬ ‫دکتــر رفقــی بیــگ از کشــور ترکیــه اولیــن رئیــس ایــن موسســه علمــی شــد‬ ‫و ســپس پروفســور حســن رشــاد بیــگ بــه ســمت رئیــس دانشــکده پزشــکی‬ ‫انتخــاب شــد‪.‬‬ ‫پــس از ترک هــا از ســال ‪ ۱۳۳۴‬بــه بعــد فرانســوی ها بــا افغانســتان در پیشــبرد‬ ‫نظــام درمــان ایــن کشــور همــکاری می نمودنــد‪ .‬پــس از ســپری شــدن دوره‬ ‫همــکاری اســاتید فرانســوی خــود افغان هــا توانایــی پیشــبرد امــور دانشــکده‬ ‫پزشــکی را بدســت اورده بودنــد‪.‬‬ ‫درایــن دوره یــک سلســله تحوالتــی در نظــام درمانــی کشــور بوجــود امــد ازجملــه‬ ‫تاســیس بانــک خــون و راه انــدازی دانشــکده طــب زنــان‪.‬‬ ‫نظــام ســامت در ایــن کشــور در حــال پیشــرفت بــود کــه درگیری هــای نظامــی و‬ ‫جنگ هــای پــی در پــی باعــث توقــف و پســرفت ایــن سیســتم و در نتیجــه اســیب‬ ‫بســیاری از مــردم شــد‪.‬‬ صفحه 24 ‫علی اسدابادی‬ ‫(کرمانشاهی)‬ ‫کارشناس ارشد گردشگری‬ ‫شهرهایمهمافغانستان‬ ‫قندهار‬ ‫مرکــز اســتان قندهــار شــهری اســت در جنــوب افغانســتان کــه دومیــن شــهر‬ ‫پرجمعیــت افغانســتان اســت‪ .‬طبــق سرشــماری رســمی ســال ‪ ۲۰۰۶‬میــادی حــدود‬ ‫‪ ۳۰۰-۴۵۰‬نفــر جمعیــت داشته اســت‪ .‬قندهــار بیــن رودهــای ترنــاک و ارغنــداب‬ ‫واقــع شده اســت‪.‬‬ ‫قندهــار بــه شــکل یــک مربــع مســتطیل اســت و چــون طبــق نقشــه ســاخته شــده‬ ‫بســیار منظــم اســت شــهر بــه چنــد محلــه تقســیم شــده و هــر محلــه متعلــق بــه‬ ‫یــک یــا چنــد قــوم و قبیله اســت و بیشــتر اهالــی ان را پشــتون ها (عمدت ـاً درانــی)‬ ‫تشــکیل می دهنــد‪ .‬در اطــراف قندهــار باغ هــای میــوه تاکســتان ها و زیارتگاه هــای‬ ‫بســیاری اســت‪ .‬فــرودگاه بین المللــی قندهــار در ‪ ۱۶‬کیلومتــری جنــوب خــاوری ایــن‬ ‫شــهر قــرار دارد‪.‬‬ ‫پــس از فتــح خراســان توســط مســلمانان قندهار جزئــی از خراســان بزرگ محســوب‬ ‫می شــد‪ .‬در پــی حملــه مغــول بــه ســلطنت خوارزمشــاه ایــن شــهر ویــران گردیــد‬ ‫و بــار دیگــر در پایــان قــرن هشــتم هجــری توســط امیــر تیمــور گورکانــی قندهــار‬ ‫تخریــب شــد‪ .‬در اوایــل ســده شــانزدهم میــادی گورکانیــان قندهــار را گرفتنــد‪.‬‬ ‫تپه مندی گک‬ ‫ایــن تپــه از مناطــق باســتانی و دیدنــی قندهــار اســت کــه می تــوان بــا حــوزه تمدنــی‬ ‫ارغنــداب ارتبــاط داد کــه در شــمال ایــن منطقــه و در ‪ ۵۰‬کیلومتــری شــهر فعلــی قندهــار واقع‬ ‫اســت و بــه صــورت دقیــق تــر در دره مــوازی مجــرای ارغنــداب بــا فاصلــه ‪ ۲۰‬میلــی جــاده‬ ‫قندهــار –گرشــک و اگــر از طــرف ولســوالی (شهرســتان) خاکریــز برگردیــم حــدود هشــت‬ ‫کیلومتــر بــه طــرف ارغنــداب در ســمت راســت جــاده قــرار گرفته اســت‪.‬‬ ‫امــروزه اراضــی زراعتــی در ایــن محــدوده کمتــر اســت امــا احتمــاال در ازمنــه گذشــته ایــن‬ ‫ناحیــه توســط شــعبه هایی از رود ارغنــداب ســیراب می شــده و ابادی هایــی در ان وجــود‬ ‫داشته اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ )۱۳۳۸( ۱۹۵۹‬موســیو کــزال‪ ،‬باستان شــناس و متخصــص فرانســوی‪ ،‬بــا انجــام‬ ‫یــازده مرحلــه حفریاتــی پانــزده طبقــه ابــادی دوره هــای مختلــف را یکــی پــس از دیگــری‬ ‫کشــف کــرد‪ ۳۱ .‬متــر ارتفــاع تپــه مذکــور از تراکــم ابادی هایــی پانزده گانــه ای صــورت‬ ‫گرفته اســت کــه در طــی ســه هــزار ســال قبــل از میــاد بــر روی هــم ابــاد شده اســت‪.‬‬ ‫تحقیقــات انجــام شــده باســتان شناســان روی اثــار بدســت امــده حکایــت از اثــار عصــر‬ ‫مفــرغ (برنــز) می کنــد‪.‬‬ ‫شــاه نعمـت اهلل کاظمــی کــه از تحصیلکــردگان قندهــار بــوده و روزگاری بــه جهــت کمــک بــه‬ ‫پــروژه هیلمنــد ایفــای وظیفــه می کــرد‪ ،‬می گویــد کــه شــاهد کاوش هــای گــروه فرانســوی در‬ ‫منــدی گک بــوده و ظــروف و ســفال ها و ابزارهــای مکشــوفه در ایــن تپــه‪ ،‬مشــابه بــه اثــار‬ ‫کشــف شــده در حیــدر ابــاد و ســند پاکســتان می باشــد‪ .‬وی همچنیــن موفــق شده اســت‬ ‫در طــی ماموریت هــای خویــش در منطقــه‪ ،‬اثــار شــبیه بــه منــدی گک را باالتــر از مســیر‬ ‫زیــارت شــاه مقصود قندهــار در نواحــی نزدیــک رودخانــه هلمنــد کشــف کنــد و بدیــن ترتیــب‬ ‫می تــوان حــدس زد در طــول ایــن مســیر‪ ،‬رفت وامدهایــی جریــان داشــته و کاروان هایــی‬ ‫گــذر کرده انــد و نیــز بــه احتمــال زیــاد مســیر مهاجــرت دســته های اریایــی بــه طــرف غــرب‬ ‫و ایــران امــروزی از همیــن ناحیــه صــورت گرفــت‪.‬‬ ‫محمود راقی‬ ‫شــهر محمــود راقــی مرکــز والیــت کاپیســای کشــور افغانســتان اســت‪ ،‬ایــن شــهر از‬ ‫شــهرهای مشــهور افغانســتان اســت کــه تقریبـاً یکصدوبیســت وپنــج هــزار نفــر جمعیــت‬ ‫دارد‪ .‬مســاحت ایــن شــهر ‪ 120‬کلیومترمربــع اســت و ‪ 65‬کلیومتــر از شــهرکابل فاصلــه‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫مکان هــای تفریحــی ایــن شــهر عبــارت از پــارک ملــی صیــاد و پــارک ریگــروان و تپــه‬ ‫حصــارک و قــول بابــر و غیــره می باشــند‪ .‬مرکــز ایــن شــهر در تپــه وزیــر عبدالرحیــم‬ ‫خــان اســت و مناطــق مهــم دیگــر ایــن شــهر عبــارت انــد از صــدق ابــاد‪ ،‬مالزادخیــل‪،‬‬ ‫نوابــاد‪ ،‬شــوخی‪ ،‬قعلــه ســیدخان‪ ،‬عبــداهلل خیــل‪ ،‬ده باباعلــی ‪ ،‬ادوخیــل‪ ،‬گلــدان‪ ،‬ریگــروان‪،‬‬ ‫صیــاد ‪،‬علــی خیــل ‪ ،‬شــهبازخیل‪ ،‬دیرســتان ‪ ،‬دربافــان ‪ ،‬قاضــی خیــل ‪ ،‬هــزاره هــا‪ ،‬هروکــی‪،‬‬ ‫زاگیــرا‪ ،‬قعلــه ســفید ‪ ،‬رحمــن خیــل ‪ ،‬محمدعمرخیــل و ده بابــی و غیــره‪.‬‬ ‫ایــن شــهر یــک شــهر تفریحــی افغانســتان اســت و دارای چهــار ناحیــه بــوده کــه مراکــز‬ ‫ایــن چهــار ناحیــه عبــارت از مرکــز ناحیــه اول ده باباعلــی و مرکــز ناحیــه دوم نوابــاد و‬ ‫مرکــز ناحیــه ســوم شــوخی و مرکــز ناحیــه چهــارم صیــاد می باشــد‪ .‬همچنــان در منطقــه‬ ‫صیــاد شــهر محمودراقــی چهــار دریــای پنچشــیر‪ ،‬غوربنــد‪ ،‬شــتل و ســالنگ بــا هــم‬ ‫مرتبــط شــده و بعــدا در نزدیکــی تــگاب و ســروبی بــه حــوزه دریــای کابــل می ریــزد‬ ‫و بــه طــرف ســند روان می شــود‪ .‬گفتنــی اســت دریــای پنچشــیر در سرســبزی شــهر‬ ‫محمودراقــی نقــش مهــم دارد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪46‬‬ صفحه 46 ‫در ســال های اخیــر دولــت افغانســتان تــاش کرده اســت کــه زمینــه‬ ‫دسترســی بــه خدمــات ســامت و بهداشــت را توســعه دهــد و در حــال حاضــر‬ ‫بــر اســاس گزارش هــای وزارت بهداشــت افغانســتان‪ ،‬بیــش از ‪ ۱۷۰۰‬مرکــز‬ ‫کوچــک و بــزرگ درمانــی در سراســر کشــور فعــال اســت‪ .‬حــدود ‪ ۶۰‬درصــد‬ ‫بیمــاران افغانســتان در مراکــز خصــوص درمــان می شــوند و حــدود ‪ ۱۹‬درصــد‬ ‫بیمــاران بــه ناچــار بــرای درمــان بــه خــارج از افغانســتان مراجعــه می کننــد‪.‬‬ ‫کشــور هنــد عمومــا مقصــد بســیاری از ایــن بیمــاران اســت‪.‬‬ ‫طــی ‪ ۳۳‬ســال جنــگ داخلــی صدهــا پزشــک در حیــن انجــام وظیفــه جــان‬ ‫خــود را از دســت داده انــد‪ .‬فقــط در طــی چنــد ســال اخیــر حــدود ‪ ۲۰‬تــن از‬ ‫پزشــکان ایــن کشــور و کارکنــان بخــش ســامت در حــوادث تروریســتی بــه‬ ‫قتــل رســیده اند‪.‬‬ ‫طبــق گفتــه کارشناســان بخــش بهداشــت و ســامت ایــن کشــور بــا وجــود برخــی‬ ‫تالش هــای دولتــی امــا وضعیــت بهداشــت در ایــن کشــور بحرانــی اســت و نیــاز بــه‬ ‫اصالحــات جــدی دارد‪.‬‬ ‫بــه عنــوان مثــال همچنــان درصــد باالیــی از مــادران و کــودکان در ایــن کشــور بــه‬ ‫خدمــات درمانــی دسترســی ندارنــد‪.‬‬ ‫در بخــش عرضــه خدمــات ســامت‪ ،‬اســتخدام کارمنــدان زن همچنــان از امــار پایینــی‬ ‫برخــوردار اســت و سیســتم واردات و توزیــع داروهــا بــا اشــکاالت و نقــص زیــادی همــراه‬ ‫اســت کــه از چالشــهایی اســت کــه بخــش بهداشــت و ســامت افغانســتان بــا ان رو‬ ‫بــرو اســت‪.‬‬ ‫هنــوز هــم نیمــی از کــودکان در افغانســتان پیــش از یــک ســالگی بــه طــور کامــل‬ ‫واکسیناســیون نمــی شــوند‪ .‬حــدود تنهــا ‪ ۳۰‬درصــد خانــم هــا هنــگام زایمــان توســط‬ ‫کارمنــدان امــوزش دیــده کمــک پزشــکی می شــوند و ‪ ۷۰‬درصــد خانــم هــا در حالتــی‬ ‫وضــع حمــل مــی کننــد کــه هیــچ گونــه دسترســی بــه خدمــات ســامت و مامــا و پزشــک‬ ‫ندارنــد‪.‬‬ ‫هنــوز بخــش زیــادی از کــودکان در افغانســتان از اشــکال مختلــف ســوء تغذیــه رنــج‬ ‫می برنــد‪.‬‬ ‫طبــق گفتــه کارشناســان‪ ،‬افغانســتان از معــدود کشــورهای جهــان اســت کــه در ان ‪۳۸‬‬ ‫مــورد بیمــاری فلــج کــودکان بــه شــکل رســمی بــه ثبــت رســیده اســت‪.‬‬ ‫در ایــن کشــور کلینیــک هــا درمانگاههایــی وجــود دارد کــه ســاعات کاری انهــا بســیار‬ ‫کــم و فاقــد پزشــک و کادر درمانــی مجــرب بــه تعــدا کافــی اســت و متاســفانه امــار ان‬ ‫نیــز در افغانســتان باالســت‪.‬‬ ‫اولویــت بخــش درمــان افغانســتان‪ ،‬امــروزه اصالحــات در بیمارســتانها و بــه ویــژه بهبــود‬ ‫مدیریــت بیمارســتانها‪ ،‬اســتفاده بهینــه از منابــع و بــه ویــژه تجهیــزات مــدرن‪ ،‬بهبــود‬ ‫خدمــات پیشــگیرانه و اجــرای برنامــه هــای واکسیناســیون اســت‪.‬‬ ‫چنــدی پیــش «محمــد ناصــر محقــق» پزشــک و ســخنگوی پیشــین‬ ‫اتحادیــه بیمارســتان های خصوصــی افغانســتان در گفتگویــی بــا باشــگاه‬ ‫خبرنــگاران جــوان‪ ،‬در تشــریح شــرایط ســامت در افغانســتان بــا اشــاره‬ ‫بــه اینکــه فعالیت هــای پزشــکی‪ ،‬بهداشــت و ســامت در افغانســتان‬ ‫شــامل ســه بخــش دولتــی‪ ،‬خدمــات جهانــی و بخش خصوصــی اســت‪،‬‬ ‫اظهارداشــت‪ :‬هــر کــدام از ایــن بخش هــا بــه فراخــور محدودیت هایــی‬ ‫کــه بــا ان مواجهنــد‪ ،‬کمبودهایــی را نیــز دارنــد؛ امــا نبایســت ایــن حقیقــت‬ ‫را هــم فرامــوش کــرد کــه یکــی از بخش هایــی کــه در ایــن ‪ 10‬ســال‬ ‫گذشــته خدمــات شــایان و قابــل دفاعــی ارائــه داده همیــن بخــش خدمــات‬ ‫درمانــی و ســامت اســت‪.‬‬ ‫طبــق نظــر وی‪ ،‬بخــش خصوصــی یکــی از موفق تریــن بخش هایــی اســت‬ ‫کــه کارنامــه قابــل قبول تــری در ارائــه خدمــات ســامت دارد‪ ،‬بــه گون ـه ای‬ ‫کــه طبــق امارهــا در ســال ‪ 1390‬اتحادیــه بیمارســتان های خصوصــی‬ ‫افغانســتان بیــش از ‪ 200‬عضــو و بالــغ بــر نیــم میلیــارد دالر در ایــن بخــش‬ ‫ســرمایه گذاری کــرده بــود‪.‬‬ ‫وی دربــاره توزیــع خدمــات پزشــکی در والیــات مختلــف افغانســتان نیــز‬ ‫گفــت‪ :‬بخــش خصوصــی بــه دالیلــی چــون مباحــث فرهنگــی‪ ،‬اجتماعــی و‬ ‫خصوص ـاً فضــای امنیتــی بیشــتر در والیــات مرکــزی و کابــل کــه از امنیــت‬ ‫نســبی برخــوردار اســت متمرکــز شــده اند‪ ،‬امــا بخــش دولتــی و ســازمان‬ ‫ملــل بیشــتر در والیــات ناامــن بــه مــردم ایــن والیــات خدمات دهــی‬ ‫می کننــد‪.‬‬ ‫ایــن پزشــک افغانســتانی دربــاره انتقادهــای و نقصهــای نظــام بهداشــت‬ ‫درمــان افغانســتان هــم گفــت‪ :‬انتقادهایــی نیــز بــه سیســتم بهداشــت و‬ ‫درمــان افغانســتان وارد اســت کــه هــر دو بخــش دولتــی و خصوصــی را‬ ‫شــامل می شــود و ان ســوء مدیریــت‪ ،‬عــدم شــفافیت قانونــی و بعضــا‬ ‫‪25‬‬ ‫شقایق|‪25‬‬ ‫|رازشقایق|‬ ‫‪|46‬راز‬ ‫شماره‪41‬‬ ‫شماره‬ ‫فســاد اداری اســت کــه متاســفانه بــا توجــه بــه اینکــه ایــن مراکــز بــا جــان مــردم در‬ ‫ارتبــاط هســتند ایــن موضــوع تامــل بیشــتری را طلــب می کنــد‪.‬‬ ‫ایــن پزشــک و فعــال در بخــش خصوصــی یکــی دیگــر از چالش هــای نظــام ســامت‬ ‫در افغانســتان را نبــود تجهیــزات متناســب بــا علــم روز عنــوان کــرد و افــزود‪ :‬کمبــود‬ ‫بودجــه و نبــود زیرســاخت الزم پزشــکان را در ایــن بخــش بامشــکل مواجــه کــرده کــه‬ ‫بخــش خصوصــی طــی ســال های اخیــر در صــدد رفــع ایــن مشــکالت برامــده اســت‪.‬‬ ‫بــه طــوری کــه در حــال حاضــر خدماتــی چــون عکس هــای ‪ MRI‬را تنهــا در بخــش‬ ‫خصوصــی می توانیــد دریافــت کنیــد‪.‬‬ ‫محقــق خاطــر نشــان کــرد‪ :‬هــم اکنــون شــاهد یــک رونــد ازمــون و خطــا در ارائــه‬ ‫خدمــات درمانــی و بهداشــتی از ســوی نظــام ســامت در افغانســتان هســتیم و مــن بــه‬ ‫عنــوان شــخصی کــه بیــش از ‪ 10‬ســال در ایــن زمینــه فعالیــت کــرده‪ ،‬بــه اینــده ایــن‬ ‫فضــا در افغانســتان امیــدوارم و بــه شــما و هموطنانــم نویــد یــک اینــده روشــن تــوام بــا‬ ‫ســامت را در افغانســتان عزیــز را میدهــم‪.‬‬ صفحه 25 ‫مزار شریف‬ ‫َمــزار َشــریف مرکــز والیــت بلــخ در شــمال افغانســتان و چهارمیــن شــهر‬ ‫بــزرگ افغانســتان (پــس از شــهرهای کابــل‪ ،‬هــرات و قندهــار) اســت‪.‬‬ ‫ایــن شــهر دارای جمعیتــی بالــغ بــر ‪ ۶۹۳۰۰۰‬نفــر بنــا بــه سرشــماری‬ ‫ســال ‪ ۲۰۱۵‬می باشــد‪ .‬مــزار شــریف در پانــزده کیلومتــری شــرق بلــخ‬ ‫واقــع شــده و از ســمت جنــوب شــرقی در فاصلــه ‪ ۴۲۵‬کیلومتــری کابــل‪،‬‬ ‫پایتخــت افغانســتان قــرار دارد‪ .‬ایــن شــهر از ســمت شــرق در همســایگی‬ ‫قنــدور‪ ،‬از غــرب بــه فاصلــه ‪ ۷۲۸‬کیلومتــری هــرات باســتان‪ ،‬از جنــوب ‪۹۰۹‬‬ ‫کیلومتــر بــا قندهــار و نهایت ـاً از ســمت شــمال بــا ازبکســتان و بخش هایــی‬ ‫از تاجیکســتان مــرز مشــترک دارد‪ .‬بخشــی از رود امــو دریــا (جیحــون) کــه‬ ‫بــه عبارتــی پراب تریــن و مهمتریــن رود در منطقــه اســیای میانــه اســت‬ ‫و از ارتفاعــات پامیــر سرچشــمه می گیــرد؛ بــا عبــور از مناطــق شــمالی‬ ‫افغانســتان نظیــر قســمت هایی از شــمال مــزار شــریف و قنــدوز در نزدیکــی‬ ‫مرزهــای ازبکســتان و تاجیکســتان‪ ،‬ســرانجام بــه دریاچــه ارال واقــع در مــزار شــریف بــه حکــم پیشــینه و تمــدن غنــی و طوالنــی‪ ،‬اثــار تاریخــی و اماکــن‬ ‫مذهبــی و زیارتــی و موقعیــت حســاس جغرافیایــی و ژئوپُلیتیکــی اش به عنــوان‬ ‫ازبکســتان و قزاقســتان می ریــزد‪.‬‬ ‫منطق ـه ای بســیار مهــم و اســتراتژیک در شــمال افغانســتان و منطقــه اســیای میانــه‬ ‫شــناخته می شــود‪ .‬مــزار شــریف به لحــاظ فرهنــگ و تمــدن نقطــه تالقــی اثــار‬ ‫تاریخــی و تمدنــی برجــای مانــده از عصــر زرتشــت‪ ،‬تمــدن هلنیســتی و عصــر‬ ‫اســام و مســلمانان اســت‪ .‬منطقــه مــزار شــریف در گذشــته به عنــوان بخشــی از‬ ‫قلمــرو خراســان بــزرگ بــود کــه در دوره هــای مختلــف تاریخــی به وســیله ســادات‪،‬‬ ‫صفاریــان‪ ،‬ســامانیان‪ ،‬غوریــان‪ ،‬ایلخانــان‪ ،‬تیموریــان و بخشــی از خانــات بخــارا اداره‬ ‫می شد ه ا ســت ‪.‬‬ ‫امــروزه مــزار شــریف در میــان ســایر مراکــز والیــات و اســتان های افغانســتان دارای‬ ‫باالتریــن درصــد ســاخت و ســاز (‪۹۱‬درصــد)و توســعه فضــای شــهری ‪ -‬پــس از‬ ‫ســال ها جنــگ و درگیــری داخلــی کــه هنــوز هــم ادامــه دارد‪ -‬می باشــد‪.‬‬ ‫بامیان‬ ‫بامیــان شــهری تاریخــی در ناحیــه مرکــزی افغانســتان اســت‪ .‬ایــن شــهر‬ ‫مرکــز والیــت بامیــان و مرکــز ولســوالی بامیــان اســت‪ .‬مســاحت ایــن شــهر‬ ‫‪ ۳۵‬کیلومتــر مربــع می باشــد‪ .‬شــهر بامیــان بــا ارتفــاع ‪ ۲۵۵۰‬متــر از ســطح‬ ‫دریــا و جمعیتــی در حــدود ‪ ۸۸.۲۷۴‬نفــر و در ‪ ۲۴۰‬کیلومتــری غــرب پایتخت‪،‬‬ ‫کابــل قــرار دارد‪ .‬بامیــان یکــی از میراث هــای تمدنــی دنیــا اســت و قبــل‬ ‫از تاریــخ بــه عنــوان یکــی از مکان هــای مهــم در اســیای میانــه به شــمار‬ ‫می رفته اســت‪ .‬بامیــان در دوران هخامنشــیان یکــی از والیــات بنــام‬ ‫پارپامیــزاد بــه حســاب می امــد و در دوره حکومــت کوشــانیان بــه عنــوان‬ ‫یکــی از اساس ـی ترین مراکــز توریســتی و عبــادی بوداییــان و قــرار گرفتــن‬ ‫در شــاهراه ابریشــم یشــتر مــورد توجــه قــرار گرفــت‪ .‬ایــن شــهر بــه عنــوان‬ ‫پایتخــت فرهنگــی کشــورهای عضــو ســارک در ســال ‪( ۲۰۱۵‬میــادی)‬ ‫برگزیــده شده اســت‪ .‬بت هــای بامیــان و محوطــه ان کــه در ایــن شــهر‬ ‫قــرار دارد در ســال ‪ ۲۰۰۳‬از طــرف یونســکو بــه عنــوان میــراث جهانــی بــه‬ ‫ثبــت رســید‪.‬‬ ‫بامیــان در ادبیــات پهلــوی (فارســی میانــه) و در کتــاب اوســتا بــه نــام‬ ‫بامیــکان کــه معنــای درخشــان و روشــنایی می باشــد یــاد شده اســت‪.‬‬ ‫برخــی محققــان بــر ایــن باورنــد کــه حــرف «ک» بعدهــا بــه «ی» تبدیــل‬ ‫شــده و بــرای اولیــن بــار در تاریــخ یانــج هــو تاریخ نــگار چینــی بامیــان را به‬ ‫صــورت «هانــج» و یــا «هــان» بــکار برده اســت و ســپس زائــر چینــی هیــوان‬ ‫تســانگ بــرای اولیــن بــار موقعیــت و تاریــخ بامیــان را ثبــت کرده اســت و‬ ‫پــس از وی در ادبیــات و ماخــذ چیــن بامیــان بــا نــام «فــان یانــگ» یــا «فــان‬ ‫یــان» خوانــده شده اســت کــه ایــن نــام نزدیــک بــه تلفــظ امــروزی بــام‬ ‫یــان «بامیــان» اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪47‬‬ ‫بامیــان در دوره کوشــانیان بــه عنــوان یکــی از مراکــز دیــن بودایــی یــاد می شــد‬ ‫و ســاالنه هــزاران زائــر بــرای عبــادت بــه ایــن شــهر می امدنــد ایــن شــهر‬ ‫ـیای‬ ‫در زمــان اوج شــکوه جــاده ابریشــم در ســه راهــی ایــران‪ ،‬هنــد‪ ،‬چیــن و اسـ ِ‬ ‫میانــه قــرار داشــت و شــاخه مهمــی از جــاده ابریشــم در بامیــان قــرار داشــت و‬ ‫از طریــق بامیــان‪ ،‬کابــل‪ ،‬کوتــل خیبــر بــه پیشــاور و الهــور متصــل می شــد و‬ ‫کاالهــای ســاخت هنــد از ایــن طریــق بــه ســایر نقــاط ارســال می شــد‪ .‬روزانــه‬ ‫ده هــا کاروان از شــرق و غــرب و شــمال و جنــوب وارد بامیــان می شــدند ویــا‬ ‫ازان خــارج می گردیدنــد‪.‬‬ ‫بامیــان در گذشــته مرکــز راهبــان و روحانیــان بودایــی بــوده‪ .‬نــام بامیــان بــر‬ ‫گرفتــه شــده از کتــاب رامایانــا (‪ )ramayana‬می باشــد‪ .‬در اوســتا و در زبــان‬ ‫پهلــوی بــه شــکل بامیــکان امده اســت‪ .‬بســیاری از اموزه هــای بوداییــان روی‬ ‫دیواره هــای کوه هــای ایــن شــهر حــک شده اســت‪.‬‬ ‫حمله مغول ها‬ ‫ایــن شــهر در مســیر جــاده ابریشــم واقــع شده اســت‪ .‬بامیــان تقاطعــی بیــن‬ ‫شــرق و غــرب ایــن جــاده بــود کــه راه اتصــال تجــار چینــی را از شــرق بــه‬ ‫شــرق میانــه فراهــم م ـی اورد‪ .‬بامیــان بخشــی از امپراتــوری کوشــانیان بودایــی‬ ‫در قــرون اولیــه میــادی بــود‪ .‬پــس از ســقوط امپراتــوری کوشــانی‪ ،‬بامیــان‬ ‫بخشــی از قلمــرو حکومــت خانــی کوشانشــاه شــد کــه زیــر ســلطه ساســانیان‬ ‫بــود‪ .‬هون هــا یــا هفتالی هــا ایــن شــهر را در قــرن پنجــم میــادی فتــح و ان را‬ ‫پایتخــت خــود قــرار دادنــد‪ .‬از انجایــی کــه ایــن شــهر در گذشــته محــل زندگــی‬ ‫بوداییــان بــود و غارهــای راهبــان بودایــی در ان قــرار داشــت و بــه دلیــل اینکــه‬ ‫ایــن شــهر توســط چنگیزخــان تخریــب شــد بــه شــهر غلغلــه شــهرت یافــت‪.‬‬ ‫پــس از انکــه خانــی هفتالی هــا بــه دســت ساســانیان و مردمــان تــرک در‬ ‫‪ ۵۶۵‬ویــران شــد‪ ،‬بامیــان تــا ســال ‪ ۸۷۰‬میــادی پایتخــت پادشــاهی کوچــک‬ ‫کوشــانی‪-‬هفتالی ها مانــد‪ ،‬یعنــی تــا زمانــی کــه توســط صفاریــان فتــح شــد‪.‬‬ ‫پــس از ان توســط غزنویــان در قــرن ‪ ۱۱‬میــادی فتــح شــد‪.‬‬ صفحه 47 ‫خلیل مدادی‬ ‫هنر موسیقی افغانستان‬ ‫موســیقی افغانســتان نقطــه عطــف زیبایی هــای تنــوع قومــی و زبانــی در افغانســتان‬ ‫اســت و فارســی‪ ،‬پشــتو و ترکــی زبان هــای اصلــی متــن ترانه هــا را تشــکیل می دهنــد‪.‬‬ ‫در ایــن کشــور ســبک ها و شــیوه های گوناگــون موســیقی‪ ،‬از غــزل فارســی گرفتــه تــا‬ ‫راگ هنــدی رواج دارد‪ .‬گام هــای موســیقی عمدتـاً دیاتونیــک (بــدون میکروتــون) بــوده و‬ ‫تــا همیــن اواخــر چندصدایــی و هارمونــی بــه شــکل غربــی ان در موســیقی افغانســتان‬ ‫تاثیــر چندانــی نداشــت‪.‬‬ ‫موســیقی افغانســتان در ســبک ها و شــیوه های گوناگــون‪ ،‬هنرمندانــی را پرورانــده کــه‬ ‫شــهرت بعضــی از انــان از حــدود مرزهــای ایــن کشــور نیــز فراتــر رفته اســت‪ .‬از دهــه‬ ‫شــصت هجــری خورشــیدی‪ ،‬افغانســتان درگیــر خشــونت های داخلــی بوده اســت‪ .‬از‬ ‫ایــن رو علی رغــم میــراث غنــی موســیقی در ایــن کشــور‪ ،‬موســیقی ســرکوب شــده‬ ‫و تولیــد اثــار هنــری بــه حداقــل رسیده اســت‪ .‬بــا اینکــه شــهر کابــل مرکــز فرهنگــی‬ ‫افغانســتان اســت در عرصــه موســیقی‪ ،‬هــرات جایــگاه ویــژه ای دارد‪ ،‬چــرا کــه وطــن‬ ‫موســیقی ســنتی افغانســتان اســت و نســبت بــه ســایر والیت هــای افغانســتان‬ ‫موســیقی اش بــه موســیقی ایرانــی نزدیک تــر اســت‪.‬‬ ‫موســیقی افغانســتان تــا حــد زیــادی بــه صــورت ترانــه اســت‪ ،‬بــا اینحــال در ان قابــل‬ ‫توجهــی از موســیقی بــدون کالم نیــز وجــود دارد‪ .‬شــعر جایــگاه ویــژه ای در فرهنــگ‬ ‫موســیقی ایــن کشــور دارد‪ .‬میــراث شــعر فارســی‪ ،‬کــه مشــترکات فراوانــی نیــز بــا‬ ‫ایــران دارد‪ ،‬اهمیــت بســیاری در بیــن مــردم داشــته و همچنیــن شــعر پشــتو نیــز دارای‬ ‫ریشــه های تاریخــی اســت‪ .‬متــن ترانه هــا متشــکل از موضوعــات معــدودی اســت‪.‬‬ ‫اهنگ هــای عاشــقانه بــا تِم هایــی از عشــق نافرجــام و اشــارۀ مکــرر بــه داســتان‬ ‫لیلــی و مجنــون‪ ،‬بیشــتر موضوعــات ترانه هــا را تشــکیل می دهنــد و بــه وقایــع جــاری‬ ‫و تجربــۀ شــخصی کمتــر پرداختــه می شــود‪.‬‬ ‫موســیقی در افغانســتان در دوره اریایی هــا‪ ،‬ســروده های ویــدی ری ـگ ودا و ســروده های‬ ‫گاتاهــای اوســتا در کوهپایه هــای هندوکــش در دورۀ هخامنشــیان رونــق خوبــی داشــت‪.‬‬ ‫ایــن موســیقی بشــکل کــورس و دســته جمعی بــا ریتــم ذکــر می گردیــد‪ .‬پــس از ورود‬ ‫عرب هــا در خــاک افغانســتان موســیقی تنهــا در قریه هــا بشــکل تــک خوانــی نیمه جــان‬ ‫باقی مانــده بــود‪ .‬در دوره ســامانیان‪ ،‬گورکانیــان‪ ،‬تیمورشــاه (درانــی) موســیقی در دربــار‬ ‫رواج پیــدا کــرد‪.‬‬ ‫در ســدۀ نوزدهــم میــادی‪ ،‬بــر اثــر کشــمکش های داخلــی و جنگ هــای خارجــی بــا‬ ‫بریتانیــا‪ ،‬شــرایط بــرای رشــد و پــرورش هنــر موســیقی فراهــم نبوده اســت‪ .‬ایــن هنــر‬ ‫در محافــل رســمی افغانســتان چنــدان خریــداری نداشــته و هنرمنــدان ان کــه یکــی از‬ ‫اقشــار پایین دســت جامعــه به شــمار می امده انــد‪ ،‬در همــان حــال و هــوای موســیقی‬ ‫خراســانی ســیر می کرده انــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۲۵۸‬شمســی (‪ ۱۸۷۹‬میــادی)‪ ،‬در دورۀ امیــر شــیرعلی خان بــرای اولیــن‬ ‫بــار یــک گــروه از موســیقی دانان هنــدی بــه افغانســتان امدنــد و امیــر شــیرعلی خان‬ ‫ان هــا را در حوالــی خواجــه خــوردک یعنــی خرابــات ســکنی داد‪ .‬هرچنــد ایــن هنرمنــدان‬ ‫بــرای هنرنمایــی در دربــار شــاه دعــوت شــده و در اوایــل نیــز فقــط بــه همیــن کار‬ ‫می پرداختنــد‪ ،‬هنــر انــان کــم کــم بــه دیگــر ســطوح جامعــه نیــز تســری یافــت و بدیــن‬ ‫ترتیــب‪ ،‬بــه مــرور زمــان مقبولیتــی عــام در افغانســتان پیــدا کــرد‪ .‬مــوج موســیقی هندی‬ ‫کــه بدیــن ترتیــب وارد افغانســتان شــده بــود‪ ،‬تاثیــر عمیقــی بــر موســیقی نیمه جــان‬ ‫موجــود وارد کــرد و ضمــن ایجــاد تحــول در ان‪ ،‬زمینــه را بــرای رشــد ایــن هنــر مســاعد‬ ‫ســاخت‪ .‬از ان ســوی نیــز ایــن نســل هنرمنــدان هنــدی بــه زودی بــه کشــور افغانســتان‬ ‫تعلــق خاطــر یافتنــد و فرزنــدان انــان بــه هنرمنــدان ملی کشــور مبــدل گردیدنــد و برای‬ ‫پیشــرفت هنــر موســیقی در ایــن کشــور اهتمــام بــه خــرج دادنــد‪ .‬یکــی از خدمــات‬ ‫ایــن اســتادان‪ ،‬تنظیــم دوبــارۀ بعضــی از اهنگ هــای محلــی افغانســتان بــود در قالــب‬ ‫دســـتگاه های موســیقی هنــدی کــه بدیــن ترتیـــب‪ ،‬ایــن اهنگ هــا از معــرض زوال و‬ ‫نابــودی نجــات یافتــه و وارد محافــل موســیقی رســمی کشــور شــد‪ .‬خـــدمت دیگــــر‬ ‫ایــن هنرمنــدان بـــه مـــوسیقی افغانســتان‪ ،‬امــوزش ایــن هنــر بــه جوانــان‪ ،‬نوجوانــان و‬ ‫حتــی کــودکان مــدارس ایــن کشــور بــود و ایــن امــر‪ ،‬در ترویــج موســیقی بــا اصــول‬ ‫علمــی در اییــن کشــور بســیار موثــر واقــع شــد‪ .‬یکــی از هـــنرمندان بــزرگ خراباتــی که‬ ‫توانســت بدیــن ترتیــب هنــر موســیقی را از محــدودۀ خرابــات بیــرون بــرد و بــه مراکــز‬ ‫اموزشــی ایــن کشــور بکشــاند‪ ،‬اســتاد غالم حســین بــود‪.‬‬ ‫اولیــن اســتاد افغــان بــه نــام اســتاد قربانعلــی نــام داشــت کــه اســتاد و مربــی اســتاد‬ ‫قاســم و پــدر اســتاد محمدنبــی مشــهور بــه (اســتاد نتــو) بــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪26‬‬ ‫در دوره شــاه امــان اهلل (‪ )۱۹۲۹-۱۹۱۹‬موســیقی انکشــاف بیشــتری یافــت‬ ‫و در کنــار نظــام اموزشــی خرابــات‪ ،‬نهادهــای اموزشــی علمــی و اکادمیــک‬ ‫نیــز ایجــاد شــد کــه در ان هــا نوازندگــی ســازهای غربــی امــوزش داده‬ ‫می شــد‪ .‬دولــت بــرای مــدت کوتــاه در مکاتــب کورس هــای موســیقی را‬ ‫تدریــس می نمــود‪ .‬یکــی از کســانی کــه در ایــن مســیر خدمــات شــایانی‬ ‫بــه موســیقی افغانســتان انجــام داد‪ ،‬اســتاد فــرخ افنــدی بــود کــه از ترکیــه‬ ‫بــه افغانســتان دعــوت شــده بــود‪ .‬اســتاد قاســم‪ ،‬اســتاد غالمحســین‪ ،‬اســتاد‬ ‫نبــی ُگل و اســتاد محمدحســین ســراهنگ از اســتادان مشــهور وقــت بــود‪.‬‬ ‫پــس از دهــۀ ‪ ۱۳۵۰‬موســیقی در اجتمــاع افغانســتان جایــگاه خوبــی را پیــدا‬ ‫نمــوده بــود‪ .‬پــس از تحــوالت در افغانســتان موســیقی در شــهر کابــل بشــکل‬ ‫عالــی ان انکشــاف نمــود‪ .‬در ان زمــان گروه هــای هنــری نظیــر؛ انســامبل‬ ‫( گــروه) هنــری زنــان‪ ،‬کورس هــای موســیقی رایــگان‪ ،‬مکتــب موســیقی‬ ‫فاکولتــه‪ ،‬هنرهــای زیبــا و غیــره تاســیس شــد‪ .‬ولــی در مجمــوع در تمــام‬ ‫افغانســتان‪ ،‬جنــگ‪ ،‬ســدی بــرای موســیقی گشــت‪ .‬در دوره طالبــان موســیقی‬ ‫حــرام دانســته شــده و ازبیــن رفــت‪ .‬پــس از ‪ ۲۰۰۲‬دولــت کوشــش دارد کــه‬ ‫موســیقی را دوبــاره ماننــد ســابق احیــا کنــد و فعالیــت در ایــن زمینــه بــرای‬ ‫توســعه ایــن هنــر پیــش مـی رود‪.‬‬ صفحه 26 ‫قندوز‬ ‫ُقنــدوز یــا کنــدز و در اصــل ُک َهــن دِژ شــهر باســتانی افغانســتان‪ ،‬مرکــز والیــت‬ ‫(اســتان) قنــدوز در شــمال کشــور افغانســتان اســت‪ .‬ایــن شــهر در شــاهراه شــمالی‬ ‫کشــور قــرار دارد و از ســوی باختــر بــا مــزار شــریف‪ ،‬از ســوی جنــوب بــا کابــل و از‬ ‫ســوی شــمال بــا تاجیکســتان مرتبــط اســت‪ .‬جمعیــت شــهر قنــدوز در سرشــماری‬ ‫ســال ‪ ۱۹۷۹‬برابــر بــا ‪ ۵۳۲۵۱‬تــن بــود کــه بنــا بــر براوردهــای رســمی هم اینــک‬ ‫حــدود ‪ ۲۵۰‬هــزار تــن تخمیــن زده می شــود‪ .‬بلنــدی ایــن شــهر از ســطح دریــا ‪۳۹۱‬‬ ‫متــر اســت‪.‬‬ ‫مردمــان ســاکن در ایــن شــهر عبارتنــد از تاجیــک‪ ،‬پشــتون‪ ،‬ازبک هــا‪ ،‬هــزاره‪ ،‬و کمــی‬ ‫عــرب‪ .‬پشــتون ها در ســده معاصــر توســط دولــت افغانســتان در قنــدوز ســکونت داده‬ ‫شــده اند‪ .‬عرب هــای ایــن منطقــه پارس ـی زبان و اهــل تشــیع و اوالد محمــد هســتند‬ ‫پیــش از ویرانی هــای جنــگ داخلــی‪ ،‬قنــدوز از والیــات و شــهرهای نســبتاً ابادتــر‬ ‫افغانســتان و مرکــز کشــت پنبــه بــود‪ .‬شــرکت اســپین زر اختیار بســیاری از بخشــهای‬ ‫صنعتــی ان والیــت را در دســت داشــت‪ .‬اســپین زر بــه چــم زر ســپید‪ ،‬طــای ســپید‬ ‫اســت؛ لقبــی کــه بــه پنبــه داده شــده بــود‪ ،‬بــه خاطــر ارزش صنعتــی و اقتصــادی ان‪،‬‬ ‫همیــن شــرکت روزنامــه و چاپخانـه ای هــم داشــت‪.‬‬ ‫طالبــان در ‪ ۶‬مهــر ‪ ۱۳۹۴‬بــا یــک حملــه غافلگیرانــه ایــن شــهر را بــه تصــرف خــود‬ ‫دراورد‪.‬‬ ‫کنــدز گونــه ای از تلفــظ کهنــدژ اســت‪ :‬دژ کهــن کــه در شهرســازی های باســتان‬ ‫بخــش مرکــزی و دژ یــا قلعــه اصلــی هــر شــهر بوده اســت و بــه تعبیــر دیگــر کنــدز‬ ‫بــه زبــان ترکــی (روز) را افــاده می کنــد‪ .‬بخشــهای دیگــر ربــض و شارســتان و بــاره و‬ ‫حصــار بوده اســت‪ .‬کنــدز در گذشــته بخشــی از ســرزمین بلــخ کهــن بــود و در دوره ای‬ ‫نیــز مرکــز تخارســتان بــود و َولوالـِــج (وروالیــز) نــام داشــت‪ .‬ولوالــج در ســده یکــم و‬ ‫دوم هجــری (هفتــم و خشــتم میــادی) پایــگاه اصلــی هپتالیــان در نبردشــان در برابــر‬ ‫نیروهــای مهاجــم اســامی بــود‪ .‬پــس از ان نیــز تــا دوره ســلجوقی ایــن شــهر تبدیــل‬ ‫بــه یــک مرکــز اداری و مرکــز ضــرب ســکه در منطقــه شــمال افغانســتان امــروزی‬ ‫شــد‪ .‬ابوعبــداﷲ محمدبــن صالــح ولوالجــی‪ ،‬از شــاعران دوره ســامانی‪ ،‬و ظهیرالدیــن‬ ‫ابوالفتــح عبدالرشــید ولوالجــی‪ ،‬فقیــه حنفــی‪ ،‬از مردمــان ایــن شــهر بودنــد‪.‬‬ ‫در دوره تیموری نام کهندژ و کندز در متون دیده می شود‪.‬‬ ‫پلخمری‬ ‫پلخمری یا پُلِ ُخمری مرکز والیت بَغالن کشور افغانستان است‪.‬‬ ‫ایــن شــهردر تقاطــع جــاده جدیــد مزارشــریف‪ ،‬کنــدوز و کابــل قــرار دارد‪.‬‬ ‫گرچــه هم اکنــون ظاهــر صنعتــی ایــن شــهر حفــظ شده اســت‪ ،‬دارای‬ ‫کارخانه هــای بافندگــی‪ ،‬ســیمان و زغــال ســنگ اســت‪ .‬همچنیــن بخــش‬ ‫بزرگــی از پــل خمــری بــه خانه هــای ســازمانی کارخانه هــا تعلــق دارد‪.‬‬ ‫بازار بزرگ عمومی (مندوی) پلخمری معروف است‬ ‫شبرغان‬ ‫شِ ب ِـــرغان شــهری در شــمال افغانســتان و مرکــز والیــت (اســتان) جوزجــان‬ ‫افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫ایــن شــهر در کرانــه رود ســفیدرود قــرار دارد‪ .‬همچنیــن از ایــن شــهر بــه‬ ‫عنــوان مرکــز قــوم ازبــک در افغانســتان یــاد می شــود‪.‬‬ ‫اثــار باســتانی مربــوط بــه باخترســتان در طالتپــه شــبرغان نشــان از‬ ‫دیرینگــی تاریخــی ایــن محــل دارد‪.‬‬ ‫نــام ایــن شــهر را دگرگون شــده شــاپورگان دانســته اند و بنیادگــذار ان را‬ ‫شــاپور یکــم ساســانی می داننــد‪.‬‬ ‫در جریــان سیاســت پشتوســازی حکومتــی در افغانســتان در شــبرغان نــام‬ ‫تخــت ســلطان بــه شــین کــوت تغییــر یافته اســت‪.‬‬ ‫شــبرغان محــل اســقرار ژنــرال رشــید دوســتم‪ ،‬جنگ ســاالر ازبــک‬ ‫افغانســتان بــود‪.‬‬ ‫ایــن شــهر مهم تریــن شــهر ازبک نشــین در سراســر افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫اگــر چــه بیشــتر مــردم ایــن شــهر ازبکــی زبــان هســتند ولــی تعــداد‬ ‫بســیاری از تاجیک هــا‪ ،‬هزاره هــا و عرب هــا در ایــن والیــت ســاکن‬ ‫هســتند‪ .‬عرب هــای ایــن والیــت فارس ـی زبان هســتند ولــی خــود را از تبــار‬ ‫عرب هــا می داننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪48‬‬ صفحه 48 ‫موسیقی محلی و سنتی‬ ‫موســیقی محلــی افغانســتان عبــارت از موســیقی محلــی یــا کلیوالــی افغانســتان‬ ‫می باشــد‪ .‬موســیقی ان عــده محــات و ســبک هایی کــه شــهرت دارنــد‪ ،‬عبارتنــد‬ ‫از‪ :‬ســبک بدخشــی‪ ،‬خراباتــی‪ ،‬لوگــری‪ ،‬قطغنــی‪ ،‬هزارگــی‪ ،‬مشــرقی‪ ،‬ســبک غرنــی‬ ‫مــردم پکتیــا‪ ،‬کلیوالــی ملیــت پشــتون‪ ،‬ترکمنــی‪ ،‬هراتــی‪ ،‬قرصــک پنجشــیر‪ ،‬و‬ ‫هارمونیــک یــا چنــد نــوع اواز مــردم نورســتان‪.‬‬ ‫از هنرمنــدان معــروف محلی خــوان می تــوان گل زمــان (در ســبک پکتیایــی)‪،‬‬ ‫صفــدر توکلــی (در ســبک هزارگــی)‪ ،‬بیلتــون (در ســبک لوگــری) و ناوک هــروی(در‬ ‫ســبک هراتــی)‪ ،‬در ســبک بدخشــی (بــازگل بدخشــی)‪ ،‬طــا محمــد تخــاری در‬ ‫ســبک (فلــک)‪ ،‬تغــه نجــم الدیــن در ســبک ( فلک هــای فرخــاری) و بنگیچــه‬ ‫تاشقرغانی(درســبک موســیقی قیصــاری) را نــام بــرد‪.‬‬ ‫مســلماً بــا رواج موســیقی هنــدی و ســپس غربــی در ســدۀ اخیــر‪ ،‬بــر موســیقی‬ ‫محلــی افغانســتان نیــز تاثیرهایــی گذاشــت‪ .‬البتــه ایــن ســبک های جدیــد کــه‬ ‫رادیــوی افغانســتان (تنهــا وســیلۀ ارتبــاط جمعــی در ان ســال ها) را در اختیــار‬ ‫داشــتند‪ ،‬موســیقی محلــی را در انــزوا قــرار دادنــد‪ .‬ولــی در مــواردی نیــز ایــن‬ ‫هنرمنــدان توانســتند بعضــی از اهنگ هــای محلــی را کــه رو بــه فراموشــی‬ ‫می رفتنــد در قالــب جدیــد بازســازی کننــد و در ارکســترهای امروزیــن بــه اجــرا‬ ‫دراورنــد‪ .‬اهنگ هــای معــروف «اســتا بــرو» و «نــازی جــان» از ایــن دســته اســت‬ ‫کــه توســط اســتاد قاســم بازســازی و بازخوانــی شــده اند‪ .‬از ان پــس نیــز اســتاد‬ ‫محمدحســین ســراهنگ در اجــرای قطعــات شــمالی و اســتاد عبدالوهــاب مــددی‬ ‫در اجــرای قطعاتــی از موســیقی محلــی هــرات و صــادق فطرتد(ناشــناس) در‬ ‫اجــرای بعضــی از قطعــات پشــتو گام هایــی در ایــن مســیر برداشــته اند‪ .‬عــارف‬ ‫کیهــان چندیــن اهنــگ محلــی بدخشــی را بــا ســازهای مــدرن دوبــاره خوانــی‬ ‫کــرده کــه مــورد توجــه مــردم قــرار گرفتــه‪ ،‬ایــن روش حتــی توســط نســل‬ ‫جوانتــری همچــون فرهــاد دریــا و داوود ســرخوش نیــز پــی گرفتــه شده اســت‬ ‫کــه اینــان اهنگ هــای محلــی را بــا ســازهای غربــی اجــرا کرده انــد‪.‬‬ ‫موسیقی مذهبی‬ ‫ایــن موســیقی پــس از ورود اســام توســط نعــت خوانــان و شــاعران‬ ‫ســبک صوفیــه و قوالــی خوانــان‪ ،‬رواج یافتــه و در افغانســتان‪ ،‬پاکســتان و‬ ‫هنــد بســیار رونــق دارد‪.‬‬ ‫موضــوع ایــن ســبک توصیــف خداونــد و پیامبــر اســام و یــاران وی‬ ‫می باشــد‪ .‬شــعرهای ایــن ســبک بعضــاً تــا ده ســاعت طــول می کشــد‪.‬‬ ‫معمــوالً در کنــار ســرود خــوان ‪ ۳‬تــا ‪ ۱۰‬نفــر نوازنــده نیــز ســرودخوان را‬ ‫یــاری می کننــد‪ .‬ایــن موســیقی دارای ســبکهای روضـه ای‪ ،‬نوائــی و غیره اند‪.‬‬ ‫کمپوزهــای نعــت خوانــی‪ ،‬قصیــده ‪ ،‬و توصیــف نظــر بــه شــعرها ســال ها‬ ‫قبــل ســاخته شــده ‪ .‬نعــت خوانــان و قیصیــده خوانــان بعضــاً بعضــی از‬ ‫لهجــه را اضافــه و یاکــم می کننــد‪ .‬در حــال حاضــر ســید فخرالدیــن اغــا‬ ‫یکــی از مشــهورترین نعــت خوانــان رادیــو تلویزیــون افغانســتان و شــهر‬ ‫کابــل می باشــد‪.‬‬ ‫موسیقی پاپ‬ ‫موســیقی پــاپ در ایــن کشــور ســبک جدیــدی اســت کــه شــنوندگان‬ ‫زیــادی دارد‪ .‬ایــن ســبک پــس از تاســیس رادیــو افغانســتان در ســال‬ ‫‪ ۱۹۲۱‬گســترش یافــت‪ .‬ایــن موســیقی پــس از وارد شــدن انــواع االت‬ ‫غربــی بخصــوص پــس از ســال ‪ ۱۹۴۰‬رونــق خوبــی را پیــدا نمــود‪ .‬در رادیو‬ ‫تلویزیــون افغانســتان ایــن گونــه خواننده هــا را اماتــور (غیــر حرفــه ای)‬ ‫و ایــن ســبک را اماتــوری می نامیدنــد‪ .‬مشــهورترین خواننده هــای‬ ‫پــاپ احمــد ظاهــر‪ ،‬احمــد ولــی‪ ،‬ظاهــر هویــدا‪ ،‬اســتاد زالند‪،‬اســتاد داوود‬ ‫وزیــری‪ ،‬صــادق فطــرت (بــا نــام مســتعاری «ناشــناس»)‪ ،‬اســتاد مهــوش‪،‬‬ ‫بانــو پرســتو‪ ،‬بانــو قمــرگل‪ ،‬بانــو ژیــا‪ ،‬بانــو نغمــه‪ ،‬عــارف کیهــان‪ ،‬رحیــم‬ ‫مهریــار‪ ،‬طاهــر شــباب جــواد غازیــار‪ ،‬اســتاد زاخیــل‪ ،‬اســتاد مــددی‪،‬‬ ‫شــادکام‪ ،‬فریــد وجیهــه رســتگار فرهــاد دریــا‪ ،‬احســان امــان‪ ،‬صدیــق‬ ‫شــباب و غیــره می باشــد‪ .‬اولیــن زن خواننــدۀ پــاپ میرمــن پرویــن و‬ ‫دومیــن ان بانــو ازاده می باشــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪27‬‬ صفحه 27 ‫تالقان‬ ‫تالُقان یا تال ِقان مرکز والیت (استان) تَخار کشور افغانستان است‪.‬‬ ‫یاقــوت حمــوی در معجــم البلــدان گویــد «از دو شــهری کــه تالقــان نــام‬ ‫دارنــد یکــی در خراســان‪ ،‬درمابیــن بلــخ و مروالــرود اســت‪ .‬ایــن شــهر‪،‬‬ ‫تالقــان بزرگتریــن شــهر تخارســتان اســت‪ .‬واقــع در دشــت‪ ،‬ولــی مســافت‬ ‫ان تــا کوهســار زیــاده از یــک تیــر پرتــاب نیســت‪ .‬اطــراف انــرا باغــات‬ ‫احاطــه کــرده و از نهــر عظیمــی ســیراب می گــردد‪ .‬پهنــاوری ان برابــر یــک‬ ‫ســوم بلــخ اســت»‪ .‬و در بــاب تالقــان دوم می گویــد کــه عبــارت اســت از‬ ‫شــهر و روســتایی در مابیــن قزویــن و ابهــر و مشــتمل اســت بــر چندیــن‬ ‫قصبــه کــه همــه بــه همیــن اســم موســوم و معــروف می باشــند‪.‬‬ ‫ایــن شــهر بعــد از ســال ‪ ۱۹۵۸‬میــادی بــه ســرعت رشــد کــرد‪ .‬جــاده‬ ‫ارتباطــی ان بــه خــان ابــاد اســت‪ .‬از ســال ‪ ۱۸۴۰‬بــه بعــد تالقــان‪ ،‬از شــهر‬ ‫کنــدوز و امــام صاحــب‪ ،‬پررونق تریــن میدان هــای خریــد و فــروش را در‬ ‫قطغــن داشته اســت‪ .‬در ســفرنامه مارکوپولــو‪ ،‬از ایــن شــهر بــه عنــوان‬ ‫مرکــز غــات یــاد شده اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۵۸‬شــهر جدیــد در زمین هــای خــاور شــهر قدیمــی احــداث‬ ‫شــد‪ .‬همچنیــن تالقــان در ســال ‪ ۱۹۶۳‬بــه مرکــز ادارات ایالــت تخــار تبدیــل‬ ‫شــد‪.‬‬ ‫از ترکیــب قومیت هــا در ایــن شــهر اطالعــات و امــار دقیقــی نیســت امــا‬ ‫اکثریــت مــردم ایــن شــهر را اوزبیک هــا و تاجک هــا تشــکیل می دهنــد‬ ‫و همچنیــن اقلیتهایــی از هــزاره و پشــتون نیــز طــی چنــد دهــه اخیــر دریــن‬ ‫شــهر مســکن گزیده انــد‪ .‬البتــه مهاجرتهــای بیشــماری در دوران جنگهــای‬ ‫داخلــی از روســتا و ولســوالیهای اطــراف تالقــان بــه طــرف شــهر بوقــوع‬ ‫پیوســته کــه باعــث گســیل جمعیــت از قومیت هــای مختلــف شده اســت‪.‬‬ ‫غزنی‬ ‫غزنــی شــناخته شــده بــا نام هــای تاریخــی غزنــه و غزنیــن‪ ،‬شــهری اســت‬ ‫در مرکــز شــرقی افغانســتان‪ .‬ایــن شــهر بــا جمعیــت تقریبــی ‪۱۴۱۰۰۰‬‬ ‫نفــر و در ارتفــاع ‪ ۲۲۱۹‬متــری از ســطح دریــا قــرار دارد‪ .‬ایــن شــهر مرکــز‬ ‫والیــت غزنــی اســت‪ .‬شــاهراه کابــل ‪ -‬قندهــار کــه شــهرهای شــمالی را بــه‬ ‫شــهرهای جنوبــی افغانســتان وصــل می کنیــد از ایــن شــهر نیــز می گــذرد‪.‬‬ ‫ســاکنان شــهر غزنــی را «غزنــوی» و در گویــش عامــه «غزنیچــی» می نامنــد‪.‬‬ ‫در پیرامــون غزنــی ارامگاه هــای چنــد تــن از شــاعران و دانشــمندان‬ ‫ازجملــه ارامــگاه ابوریحــان بیرونــی واقــع شده اســت‪ .‬ویرانه هــای غزنــه‬ ‫کهــن‪ ،‬یعنــی پایتخــت دودمــان غزنویــان‪ ،‬در شــمال خــاوری ایــن شــهر‬ ‫بــه فاصلــه پنــج کیلومتــری از ان قــرار دارد‪ .‬غزنــی همچنیــن بــه داشــتن‬ ‫مناره هــای ســتاره شــکلی از ســده دوازدهــم میــادی مشــهور اســت‪ .‬ایــن‬ ‫مناره هــا باقی مانــده مســجد بهرام شــاه هســتند‪ .‬اطــراف ایــن مناره هــا بــا‬ ‫طرح هــای هندســی و بــا ایــات قــران بــا خــط کوفــی مزیــن بوده اســت‪.‬‬ ‫قســمت گنبــد ان هــا خــراب شده اســت‪ .‬بــر اســاس تصویــب اجــاس‬ ‫ســال ‪ ۲۰۰۷‬وزیــران فرهنــگ کشــورهای اســامی‪ ،‬غزنــی پایتخــت فرهنگی‬ ‫جهــان اســام در ســال ‪ ۲۰۱۳‬شــد‪.‬‬ ‫بیــش از‪ ۷۰‬درصــد مــردم ایــن شــهر فارســی زبانند و ترکیــب جمعیتــی‬ ‫شــهر غزنیــن شــامل ‪ ۵۰‬درصــد هــزاره‪۲۵ ،‬درصــد تاجیــک و ‪۲۵‬درصــد‬ ‫پشــتون می باشــد‪.‬‬ ‫بــر طبــق گفته هــای کالدیــوس بطلیمــوس دانــای رومــی‪ -‬یونانــی مقیــم‬ ‫مصــر غزنــی در عهــد باســتان یــک بــازار کوچــک بــود‪ .‬در قــرن ششــم قبــل‬ ‫از میــاد کــوروش دوم؛ پادشــاه وقــت خانــدان هخامنشــی غزنــی را تصــرف‬ ‫کــرده و ان را شــامل قلمــرو شاهنشــاهی ایــران کــرد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪49‬‬ ‫تــا ســده هفتــم میــادی غزنــی یکــی از مراکــز بودایــی در اســیای مرکــزی‬ ‫بــود‪ .‬بــا ورود ســپاه اعــراب مســلمان در منطقــه ایــن ســپاهیان مــردم ایــن‬ ‫شــهر را مجبــور بــه مســلمان شــدن می کردنــد‪ .‬امــا مخالفت هــا بــا دیــن‬ ‫جدیــد باعــث شــد تــا یقــوب لیــث صفــاری از زرنــج ایــن شــهر را بــه زور‬ ‫تصــرف و قوانیــن اســام را در انجــا حاکــم کنــد‪ .‬غزنــی در ســال ‪ ۳۴۱‬هجــری‬ ‫خورشــیدی بــه عنــوان پایتخــت سلســله غزنویــان انتخــاب شــد‪ .‬در قــرن ‪۱۱‬‬ ‫میــادی غزنــی یکــی از مهم تریــن مراکــز فرهنگــی ادبــی پارســی در منطقــه‬ ‫بــود‪ .‬عالقــه ادبــی ســلطان محمــود غزنــوی باعــث شــده بــود تــا بســیاری از‬ ‫شــاعران و فیلســوفان پارســی در دربــار او مشــغول باشــند‪.‬‬ ‫غزنــه از پیــش از اســام مرکــز زابلســتان بــوده و مــردم ان از اغــاز ایرانی تبــار‬ ‫بوده انــد‪ .‬زابلســتان در شــاهنامه فردوســی بــه عنــوان کانــون پهلوانــان از‬ ‫اهمیــت زیــادی برخــوردار اســت‪.‬‬ ‫غزنــه از دوران پــس از اســام نیــز شــهری بــزرگ در خراســان بــوده‪ ،‬و از‬ ‫جملــه ابادتریــن و زیباتریــن شــهرهای اســیا به شــمار می امده اســت‪ .‬ایــن‬ ‫شــهر هــزار بــاب مدرســه داشته اســت‪ ،‬و مرکــز تجمــع دانشــمندان بســیاری‬ ‫ماننــد ابوریحــان بیرونــی‪ ،‬فردوســی‪ ،‬ابوالفضــل بیهقــی‪ ،‬عبدالحــی گردیــزی‪،‬‬ ‫ســنایی‪ ،‬مســعود ســعد ســلمان‪ ،‬عنصــری و فرخــی سیســتانی بوده اســت‪.‬‬ ‫غزنــی پایتخــت ســلطنت غزنویــان در ســال های (‪ ۹۷۵-۱۱۸۷‬میــادی) بــود‬ ‫و ســلطان محمــود غزنــوی ســال ها در ابــادی و گســترش ان کوشــید‪ .‬در‬ ‫دهه هــای نخســت ســده یــازده میــادی غزنــی مهم تریــن کانــون ادبیــات‬ ‫پارســی بــود و ایــن نتیجــه کوش ـش های ســلطان محمــود غزنــوی بــود کــه‬ ‫انجمنــی از دانشــوران‪ ،‬فیلســوفان و شــاعران را بــه گــرد تختــگاه خــود گــرد‬ ‫هــم اورده بــود‪.‬‬ ‫در جنگ هایــی کــه میــان افغان هــا و انگلســتان در ســال های ‪۱۸۳۸-۱۸۴۲‬‬ ‫م‪ .‬واقــع شــد‪ ،‬غزنــی بــه تصــرف انگلیس ـی ها درامــده بــود‪.‬‬ صفحه 49 ‫بزرگان موسیقی افغانستان‬ ‫محمدحسینسراهنگ‬ ‫محمدحســین ســراهنگ (مشــهور بــه اســتاد ســراهنگ) از اســتادان موســیقی‬ ‫افغانســتان بــود‪ .‬او فرزنــد اســتاد غــام حســین بــود و در ســال ‪ ۱۳۰۲‬خورشــیدی‬ ‫در کوچــه خواجــه خــوردک یــا کوچــه خرابــات کابــل متولــد گردیــد‪ .‬او در جریــان‬ ‫دروس ابتدائــی مدرســه فراگیــری علــم موســیقی نــزد پــدر اغــاز کــرد‪ .‬پــدرش‬ ‫متوجــه اســتعداد او در موســیقی شــد و او را بــه هنــد بــرد تــا شــاگرد اســتاد‬ ‫عاشــق علــی خــان بنیانگــذار مکتــب موســیقی پیتالــه گــردد‪ .‬محمــد حســین‬ ‫شــانزده ســال پــای درس اســتاد عاشــق علــی خــان نشســت و بــا گنجین ـه ای از‬ ‫علــم موســیقی بــه وطــن بازگشــت و از همــان اغــاز تاســیس رادیــو کابــل همــکار‬ ‫هنــری رادیــو بــود‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۲۹‬خورشــیدی در یــک فســتیوال بــزرگ موســیقی در ســینما پامیــر‬ ‫شــهر کابــل شــرکت کــرد‪ .‬در ایــن کنســرت کــه عــده ای از اســتادان داخلــی و‬ ‫خارجــی از جملــه اســتاد قاســم افغــان و اســتاد بــره غــام علی خــان هندوســتانی‬ ‫اشــتراک داشــتند‪ ،‬محمــد حســین درخشــید و بــه اخــذ مــدال طــا از جانــب والــی‬ ‫وقــت کابــل نایــل گشــت‪ .‬در همیــن ســال بــود کــه از جانــب ریاســت مســتقل‬ ‫مطبوعــات وقــت لقــب اســتادی بــه وی داده شــد‪.‬‬ ‫چنــد ســال بعــد از ان تاریــخ لقــب ســراهنگ نیــز از جانــب دولــت بــه وی اعطــا‬ ‫شــد‪ .‬او بــا گرفتــن دعوت نامه هــای پیاپــی از هنــد‪ ،‬پاکســتان و اتحــاد جماهیــر‬ ‫شــوروی سوسیالیســتی ســابق در کنفرانســها و کنســرتهای زیــادی شــرکت کــرد‪.‬‬ ‫در ســالهای اخــر فعالیــت خــود‪ ،‬در هــر ســالی دو ســه بــار بــه کنفرانســها و‬ ‫کنســرتهای خارجــی دعــوت می شــد و تــا انجــا کــه بــرای او مقــدر بــود در ان‬ ‫برنامه هــا شــرکت می کــرد‪ .‬از جملــه القــاب هنــری کــه اســتاد ســراهنگ بدانهــا‬ ‫نایــل گشــته بــود می تــوان اینهــا را نــام بــرد‪« :‬کــوه بلنــد موســیقی» از دانشــگاه‬ ‫چندیگــر هنــد‪ ،‬القــاب اســتاد‪ ،‬دکتــر‪ ،‬و پروفســور موســیقی از دانشــگاه کالکنــدرا در‬ ‫شــهر کلکتــه‪ ،‬لقــب «ســر تــاج موســیقی» از دانشــگاه مرکــزی در شــهر اهلل ابــاد‬ ‫هنــد‪ ،‬لقــب «پــدر موســیقی» پــس از اجــرای اخریــن کنســرت ســال ‪۱۳۵۷‬‬ ‫خورشــیدی در دهلــی و لقــب «شــیر موســیقی» در پایــان اخریــن کنســرتهایش در‬ ‫زمســتان ســال ‪ ۱۳۶۰‬خورشــیدی از دانشــگاه اهلل ابــاد هنــد‪.‬‬ ‫در همیــن ســفر اخیــر بــه هنــد بــود کــه در پــی یــک حملــه شــدید قلبــی مجبــور‬ ‫شــد کنســرتهایش را قطــع کنــد و در یــک بیمارســتان شــهر بمبئــی بســتری‬ ‫شــود‪ .‬پزشــکان معالــج بــه او توصیــه نمــوده بودنــد کــه نــه تنهــا دیگــر اواز‬ ‫نخوانــد بلکــه تــا بدســت اوردن ســامت کامــل حتــی لــب بــه ســخن نگشــاید‪.‬‬ ‫اســتاد ســراهنگ پــس از بهبــودی نســبی کنســرتهایش را تمــام کــرد بــا دو مــدال‬ ‫طــا و نقــره و لقــب شــیر موســیقی بــه وطــن برگشــت‪ .‬بدینگونــه تعــداد جوایــز و‬ ‫مدالهایــش از بیســت عــدد تجــاوز کــرد کــه می تــوان گفــت در تاریــخ موســیقی‬ ‫کالســیک در کشــور افغانســتان کمتــر اســتادی ایــن همــه مــدال‪ ،‬لقــب و جایــزه‬ ‫هنــری را تصاحــب کــرده اســت‪ .‬وی در خــرداد ســال ‪ 1361‬در ســن ‪ 59‬ســالگی‬ ‫درگذشــت‪.‬‬ ‫صفدرتوکلی‬ ‫صفــدر توکلــی فرزنــد فضــل احمــد‪ ،‬متولــد ‪( ۱۳۲۰‬خورشــیدی) یــا ‪( ۱۹۴۲‬میــادی) در منطقــه‬ ‫یکاولنــگ والیــت بامیــان اســت‪ .‬صفــدر از قــوم هــزاره بــوده و بــه صفــت هنرمنــد چنــد میلیونــی‬ ‫مــردم هــزاره شــناخته شده اســت‪.‬‬ ‫از اینکــه صفــدر توکلــی در طــول جنگ هــای افغانســتان بــه جــز هنــر بــه هیــچ گرایــش دیگــری بــه‬ ‫لحــاظ سیاســی جــذب نشــد‪ ،‬محبــوب دلهــای مــردم بــوده اســت‪ .‬او موســس و معرفی کننــده ســبک‬ ‫خــاص موســیقی و شــعر موســوم بــه هزارگــی اســت‪ .‬او خــود شــعر می ســراید اهنــگ می ســازد‪.‬‬ ‫او اســطوره «دمبــوره نــوازی» نســل خویــش اســت و بــه داشــتن ســبک خــاص در موســیقی ســنتی‬ ‫محلــی و فلکلــور مشــهور اســت‪ .‬صفــدر در جوانــی شــوق و عالقــه بــه هنــر موســیقی روی اورد بــرای‬ ‫دنبــال کــردن هدفــش‪ ،‬بامیــان را تــرک کــرد و عــازم کابــل گردیــد از طریــق دکان کوچــک کاســت‬ ‫فروشــی واقــع در باغبــان کوچــه کابــل امرارمعــاش نمــوده و بــه کارهــای هنــری خــود در میــان‬ ‫مــردم و در محافــل اغــاز نمــود‪ .‬نظــر بــه شــوق و پشــت کاری کــه در هنــر موســیقی داشــت بــه‬ ‫رادیــو تلویزیــون ملــی افغانســتان راه یافــت‪ .‬وی مفتخــر بــه اخــذ مــدال صداقــت و نشــان افتخــار‬ ‫گردیده اســت‪ .‬وی بــا لقــب هنرمنــد محلــی افغانســتان ســفرهای زیــادی بــه کشــورهای ازبکســتان‪،‬‬ ‫اذربایجــان‪ ،‬ترکمنســتان‪ ،‬قرقیزســتان‪ ،‬تاجیکســتان‪ ،‬مغولســتان‪ ،‬پاکســتان و ایــران داشته اســت کــه‬ ‫از ایــن ســفرهایش دیپلم هــای هنــری زیــادی را بــرای افغانســتان بــه ارمغــان اورده اســت‪ .‬از ســال‬ ‫‪ ۱۳۶۴‬تــا ســال ‪ ۱۳۷۵‬وی سرپرســتی گــروه هنــری وزارت فرهنــگ را بعهــده داشته اســت‪.‬‬ ‫او از جملــه خواننــدگان محــدود افغانســتان اســت کــه در طــول ســال های گرفتــار جنــگ تــا تصــرف‬ ‫کابــل بــه دســت طالبــان‪ ،‬کشــور و کابــل را تــرک نکــرد‪ .‬او در گیــر دار جنــگ پســر و همســر خــود‬ ‫را از دســت داد‪ .‬صفــدر هیــچ وقــت در هنــر بــه دنبــال پــول و ثــروت نرفــت و همــواره متواضــع بــود‪.‬‬ ‫ماننــد اکثــر اســاتید هنــر افغانســتان محــروم و مظلــوم باقــی مانده اســت‪ .‬بعــد از ســقوط طالبــان‬ ‫اهنــگ «اگــر از بامیــان و قندهاریــم همگــی پــگ براریــم» بــه عنــوان یــک نمــاد اتحــاد ملــی میــان‬ ‫مــردم شــناخته شــد‪ .‬صفــدر دارای گــروه خــاص هنــری بــود و شــاگردان زیــادی تربیــت نمــود کــه‬ ‫در حــال حاضــر از هنرمنــدان افغانســتان هســتند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪28‬‬ صفحه 28 ‫حسین طوسی‬ ‫حیات وحش افغانستان‬ ‫افغانســتان یــک ســاختار پیچیــده جغرافیائــی دارد کــه حیــات وحــش متنوعــی را‬ ‫تشــکیل داده اســت‪ .‬حیوانــات افغانســتان از نــوع قطــب شــمالی بــوده کــه اکثــرا‬ ‫در کوه هــا و دشــت ها زندگــی می کننــد کــه در اکثــر مواقــع توســط شــکارچیان‬ ‫شــکار می شــوند‪ .‬اگرچــه حیوانــات کوچــک و خزنــدگان در اکثــر نواحــی افغانســتان‬ ‫ناشــناخته مانده انــد؛ امــا بــا ایــن وجــود یــک سلســله تحقیقــات صــورت گرفتــه‬ ‫اســت‪ .‬انــواع قورباغه هــا و الک پشــت ها در مناطــق ابــی افغانســتان یافــت‬ ‫می شــود‪ .‬الک پشــت افغانــی کــه بارزتریــن نــوع شــرقی ان می باشــد در نزدیکــی‬ ‫چشــمه ها و دریاهــای افغانســتان دیــده شــده اســت‪.‬‬ ‫شــکار حیوانــات در افغانســتان گذشــته و اکنــون غم انگیزتــری دارد‪ .‬در گذشــته‪،‬‬ ‫مناطقــی در بدخشــان‪ ،‬بامیــان و والیــات شــرقی افغانســتان‪ ،‬شــکارگاه های‬ ‫رســمی شــاهی و در نتیجــه مناطــق حفاظت شــده بودنــد‪ .‬تفــاوت عمــده مناطــق‬ ‫حفاظت شــده از مناطــق غیــر حفاظت شــده در ایــن بــود کــه در مناطــق‬ ‫ش اجــازه شــکار‬ ‫حفاظت شــده‪ ،‬صرفــا حاکمــان وقــت و شــاه و خــدم و حشــم ‬ ‫داشــتند‪ .‬چنیــن اقدامــی هرگــز بــه معنــای حفاظــت از محیــط زیســت و حیــات‬ ‫وحــش نبــود‪ ،‬بلکــه صرفــا انحصــار بخش هــای کمیــاب ان بــه حاکمــان بــود‬ ‫تــا ان هــا تخریبــش کننــد‪ .‬طولــی نکشــید کــه بــا اشــفته شــدن ایــن کشــور‪،‬‬ ‫هرکــس خــود را ازاد دیــد تــا بــه رســم شــاهان‪ ،‬جــال و عظمتــش را در کشــتن و‬ ‫پوس ـت کندن حیواناتــی نشــان دهــد کــه نســلش در حــال نابــودی اســت‪ .‬پلنــگ‬ ‫برفــی‪ ،‬اهــوی مارکوپولــو‪ ،‬گوســفند مارکوپولــو‪ ،‬اهــو‪ ،‬ببــر‪ ،‬روبــا و حتــا شــیر از‬ ‫چشــمان پــر حــرص و از شــکارچیان بیــرون نمانــد‪ .‬در ســال های اخیــر شــکار‬ ‫پرنــدگان از جملــه بــاز و نوعــی چلپاســۀ کم یابــی کــه تــا ‪80‬هــزار دالر نیــز بــه‬ ‫فــروش م ـی رود‪ ،‬در افغانســتان بــه کار و تجــارت پرســودی بــدل شــده اســت و‬ ‫حتــی ثروتمنــدان معــروف پاکســتانی و اطــراف خلیــج فــارس در پشــت ان قــرار‬ ‫دارنــد‪.‬‬ ‫از جملــه هفــت نــوع مــار زهــری‪ ،‬پنــج نــوع ان افعــی و دو نــوع ان کبــرا می باشــند‬ ‫و در تمامــی نواحــی بالخصــوص مناطــق خشــکی و بیابانــی افغانســتان وجــود دارند‪.‬‬ ‫تــا امــروز ‪ 120‬نــوع حیــوان پســتاندار در افغانســتان چــه از نــوع گوشــتخوار و‬ ‫غیــر گوشــتخوار توســط محققــان شناســائی گردیــده اســت کــه عمومــا زندگــی‬ ‫ایــن نــوع حیوانــات اهلــی و غیــر اهلــی در مناطــق کوهــی و جنگلــی پامیــر؛ شــمال‬ ‫مناطــق مرکــزی و جنگل هــای مناطــق شــرقی افغانســتان دیــده شــده اســت و‬ ‫بعضــی از انــواع انهــا رو بــه انقــراض رفتــه اســت کــه از جملــه انهــا پلنگ هــا‪،‬‬ ‫پشــک های کوهــی و دشــتی‪ ،‬پلنــگ برفــی‪ ،‬کفتــار و غیــره هســتند کــه توســط‬ ‫شــکارچیان و عــدم توجــه دولــت یــا بــه خاطــر پوســت و یــا گوشــت شــکار‬ ‫می شــوند‪.‬‬ ‫گــرگ و روبــاه را می تــوان در همــه نقــاط افغانســتان مشــاهده کــرد‪ ،‬اگرچــه انهــا‬ ‫هــم بــه خاطــر پوست شــان از چنــگ شــکارچیان در امــان نیســتند‪ .‬تــا کنــون‬ ‫خــرس ســیاه در بلندی هــا و جنگل هــای مناطــق شــرقی و غربــی افغانســتان دیــده‬ ‫شــده اســت کــه از نــوع هنــدی ان می باشــد‪ .‬بزهــا‪ ،‬اقســام اهوهــا از جملــه اهــوی‬ ‫باختــری و ترکــی‪ ،‬گوســفند مارکوپولــو‪ ،‬بــز کوهــی کــه در سلســله کوه هــای‬ ‫هندوکــش و کوه هــای صفحــات مرکــزی موجود انــد و بعضــی از انــواع انهــا‬ ‫توســط شــکارچیان از بیــن رفتــه و یــا خیلــی کمیــاب می باشــند کــه باعــث شــده‬ ‫حیــات وحــش افغانســتان بســیار مظلــوم واقــع گردیــده اســت‪.‬‬ ‫مســئوالن ریاســت محیــط زیســت افغانســتان همــواره از در معــرض خطــر بــودن‬ ‫جانــوران حایــت وحــش ایــن کشــور خبــر داده و هشــدار داده انــد‪.‬‬ ‫بــه عنــوان مثــال فعــاالن محیــط زیســت والیــت هــرات از وضعیــت حیــات وحــش‬ ‫در ایــن والیــت ابــراز نگرانــی کــرده و مــی گوینــد کــه حیــات وحــش ایــن والیــت‬ ‫در معــرض تهدیــد جــدی قــرار دارد‪ .‬بــه گفتــه انهــا نــه تنهــا حیوانــات شــکار‬ ‫بلکــه گونــه هایــی از انهــا بــه کشــورهای دیگــر قاچــاق مــی شــوند‪.‬‬ ‫پــس از ســال هــای طوالنــی جنــگ در افغانســتان حیــات وحــش در ایــن کشــور‬ ‫بــار دیگــر توجــه را بــه خــود جلــب کــرده و مــردم و ادارات مختلــف در افغانســتان‬ ‫تاکیــد مــی کننــد کــه حیــات حیوانــات تضمیــن شــود و بــرای بقــای نســل حیوانات‬ ‫و پرنــده گان کار هــای بیشــتر بایــد صــورت گیــرد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪50‬‬ صفحه 50 ‫ادارهء ملــی حفاظــت از محیــط زیســت افغانســتان تالش‬ ‫هــای تــازه را بــه هــدف تحفــظ حیــات وحــش در ایــن‬ ‫کشــور اغــاز کــرده اســت‪.‬‬ ‫بــه بــاور شــماری از اگاهــان امــور صــد هــا نــوع حیــوان‬ ‫و پرنــده در افغانســتان در گذشــته موجــود بــوده امــا‬ ‫بنابــر برخــی عوامــل تعــداد انــان کاهــش یافتــه و حتــی‬ ‫نســل شــان رو بــه انقــراض اســت‪.‬‬ ‫امــا گفتــه مــی شــود هنــوز هــم حیوانــات و پرنــده گان‬ ‫کــه از ارزش خــاص برخــوردار هســتند در ایــن کشــور‬ ‫وجــود دارنــد‪.‬‬ ‫اداره ملــی حفاظــت از محیــط زیســت افغانســتان اخیــرا ً‬ ‫فهرســت شــامل ‪ 48‬حیــوان را منتشــر کــرد کــه در‬ ‫افغانســتان بــا خطــر جــدی مواجــه انــد و بــه تحفــظ‬ ‫اساســی ضــرورت دارنــد‪.‬‬ ‫پلنــگ برفــی‪ ،‬پلنــگ معمولــی‪ ،‬تــازی پلنــگ‪ ،‬گوســفند‬ ‫مارکوپولــو‪ ،‬اهــو‪ ،‬پلنــگ ســفید‪ ،‬شــغال‪ ،‬خــوک‪ ،‬خــرس‪ ،‬روبــا و ســایر حیوانــات شــامل همیــن فهرســت مــی شــوند‪.‬‬ ‫برخــی فعــاالن محیــط زیســت در ایــن کشــور معتقدنــد کــه ادارات ذیربــط دولتــی افغانســتان بایــد گام هــای عملــی را بــه هــدف حفاظــت حیــات وحــش در ایــن کشــور‬ ‫بردارنــد و در صورتــی کــه محیــط زیســت حیوانــات و پرنــده گان در افغانســتان مســاعد و بهبــود یابــد‪ ،‬ان عــده از پرنــده گان و حیوانــات کــه بــه کشــورهای همســایه کــوچ‬ ‫کرده انــد نیــز دوبــاره بــر مــی گردنــد‪.‬‬ ‫در کوچــه کاه فروشــی شــهر کابــل انــواع مختلــف پرنــده گان داخلــی و خارجــی خریــد و فــروش مــی شــوند و در صــورت کــه مــردم حیوانــات و پرنــده گان را شــکار نکننــد‪،‬‬ ‫نســل انــان بــه مــرور زمــان بیشــتر می شــود‪.‬‬ ‫مــرغ مینــا پرنــده بومــی هــرات اســت کــه تعــداد قاچاقچیانــی کــه بــه کشــورهای همجــوار می رونــد ایــن پرنــده بــه عنــوان هدیــه انتقــال می دهنــد‪ .‬شــاهین پرنــده ای‬ ‫اســت کــه در کشــورهای حاشــیه خلیــج فــارس مشــتری های فــراوان خــود را دارد‪ .‬شــاهین بــه راحتــی شــکار می شــود و راحت تــر از ان قاچــاق شــده و ایــن فراینــد بــه‬ ‫همیــن شــکل ادامــه دارد‪ .‬در چنــد ســال گذشــته تــاش بســیاری شــده اســت تــا از قاچــاق حیوانــات و پرنده هــا جلوگیــری بــه عمــل ایــد؛ امــا هنــوز هــم ایــن مشــکل‬ ‫وجــود دارد‪.‬‬ ‫اداره محیــط زیســت افغانســتان اعــام کــرده اســت کــه‬ ‫هم اکنــون در افغانســتان ‪ 137‬نــوع حیــوان پســتاندار‪478 ،‬‬ ‫نــوع پرنــده‪ 102 ،‬خزنــده‪ 9 ،‬نــوع دوزیســت و ‪ 117‬نــوع‬ ‫ماهــی وجــود دارد‪ .‬بــه گفتــه ایــن اداره در حــال حاضــر ‪136‬‬ ‫نــوع حیــوان وحشــی در افغانســتان وجــود دارد کــه بــه دالیل‬ ‫مختلــف‪ ،‬نســل ‪ 90‬نــوع ان بــا خطــر از بیــن رفتــن دســت و‬ ‫پنجــه نــرم می کننــد‪ .‬موقعیــت خــوب جغرافیایــی‪ ،‬داشــتن‬ ‫اب و هــوای مناســب‪ ،‬وجــود کوه هــای بلنــد و جنگل هــای‬ ‫فــراوان همــه ســبب شــده تــا ایــن کشــور محــل مناســبی‬ ‫بــرای زیســتن بســیاری از حیوانــات وحشــی و اهلــی باشــد؛‬ ‫حیواناتــی کــه در ســال های گذشــته در مناطــق کوهســتانی و‬ ‫جنگل هــا بســیار بــه چشــم می خورنــد شــامل شــیر‪ ،‬پلنــگ‪،‬‬ ‫خرگــوش‪ ،‬خــرس ســیاه و گریزلــی‪ ،‬گربــه وحشــی‪ ،‬گــرگ‪،‬‬ ‫روبــاه‪ ،‬شــغال‪ ،‬کفتــار‪ ،‬گــراز‪ ،‬خــوک‪ ،‬الک پشــت‪ ،‬انــواع بــز‬ ‫کوهــی‪ ،‬قــوچ‪ ،‬گــوزن‪ ،‬اهــو و غیــره می باشــند‪.‬‬ ‫کنــر در شــرق افغانســتان از جملــه والیاتــی اســت کــه در‬ ‫گذشــته انــوع مختلــف حیوانــات و پرنــدگان را در خــود جــا داده بــود‪ .‬از بیــن‬ ‫رفتــن جنگل هــا در ایــن والیــت و ناامنی هــای موجــود‪ ،‬ســبب شــده تــا‬ ‫حیواناتــی مثــل پلنــگ‪ ،‬مرغ هــای دشــتی و روبــاه ناپدیــد گردنــد‪ .‬بــا امــدن‬ ‫انقــاب بــه علــت بمبــاران جنگل هــا کــه در وســط میــدان جنــگ قــرار دادشــت‪،‬‬ ‫اکثــر حیوانــات وحشــی از بیــن رفتنــد‪ .‬حــاال هــم ایــن وضعیــت جریــان دارد کــه‬ ‫پناهگاهــای حیوانــات وحشــی از بیــن بــرده می شــود‪ .‬قطــع درختــان و از بیــن‬ ‫بــردن جنگل هــا زمینــه را بــرای از بیــن بــردن پناهگاه هــا فراهــم مــی اورد‪.‬‬ ‫در صورتــی کــه توجــه بــه حیات وحــش صــورت نگیــرد‪ ،‬قانــون شــکار افغانســتان‬ ‫(انچنــان کــه رییس جمهــور فرمــان داده اســت کــه شــکار در افغانســتان ممنــوع‬ ‫اســت) عملــی نشــود و در قســمت بازگشــت حیات وحــش توجــه صــورت نگیــرد‬ ‫و جنگل هــا و مراتــع طبیعــی کشــور از بیــن بــرده شــوند؛ در ان صــورت فاجعــه‬ ‫شــدید خواهــد شــد در اینــده حیوانــات بســیار بیشــتری از دســت خواهنــد رفــت‪.‬‬ ‫هــر چنــد دولــت قدیــم و جدیــد افغانســتان طــی صــدور فرمــان شــکار حیوانات و‬ ‫پرنــدگان را ممنــوع اعــام کردنــد‪ ،‬امــا هنــوز هــم دیــده می شــود کــه در مناطــق‬ ‫مختلــف ایــن کشــور حیوانــات و پرنــدگان بــه وســیله مــردم یــا بــه هــدف امــرار‬ ‫معــاش و یــا قاچــاق شــکار می شــوند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪51‬‬ صفحه 51 ‫ظاهرهویدا‬ ‫ظاهــر هویــدا خواننــده و اهنگســاز توانمنــد افغانســتان بــود‪ ،‬وی روز چهارشــنبه نهــم اســفند‬ ‫ســال ‪ ۱۳۲۳‬خورشــیدی یــا ‪ ۲۸‬فوریــه ‪ ۱۹۴۵‬در والیــت دایکنــدی در خانــواده ای از هزاره هــا‬ ‫چشــم بــه جهــان گشــود‪ .‬پــدر وی‪ ،‬اســماعیل مایــل‪ ،‬اهــل شــعر و فرهنــگ و صاحـب ذوق بــود و‬ ‫بــه کار تجــارت مشــغول بــود‪ .‬او مدتــی را در شــهر مزارشــریف بــا بســتگان خــود ســپری نمــود‬ ‫تــا انکــه پــدرش چشــم از جهــان فروبســت‪ .‬ظاهــر بــا بــرادران خــود کبیــر و منیــر و مــادرش به‬ ‫کابــل رفتنــد‪ .‬در کابــل مــادر شــغل خیاطــی را فــرا گرفــت و از ایــن طریــق روزگار بخــور نمیــری‬ ‫را ســپری می کردنــد‪.‬‬ ‫ظاهــر در ســن ‪ ۹‬ســالگی بــه مدرســه رفــت‪ .‬او بــه دلیــل ناتوانــی اقتصــادی نتوانســت زودتــر‬ ‫وارد مدرســه شــود‪ .‬او تــا کالس نهــم را در دبیرســتان اســتقالل درس خوانــد ســپس بــرای‬ ‫ادامــه تحصیــل در ســال ‪( ۱۹۶۶‬میــادی) بــه مســکو رفــت و پــس از اموختــن زبــان روســی‬ ‫وارد هنرســتان عالــی موســیقی چایکوفســکی شــد‪ .‬در ســال ‪( ۱۹۷۱‬میــادی) پــس از تکمیــل‬ ‫تحصیالتــش بــه کابــل بازگشــت و در رادیــو کابــل مشــغول کار شــد‪ .‬هویــدا در ســال ‪۱۳۵۱‬‬ ‫(خورشــیدی) بــرای تحصیــل موســیقی بــه ایــران رفــت‪.‬‬ ‫هویــدا در طــول حیــات خــود حــدود ‪ ۳۰۰‬اهنــگ را ثبــت کرده اســت‪ .‬او وقتــی کــه پنــج ســاله‬ ‫بــود عالقه منــد بــه موســیقی شــد و پــدرش همــان وقــت کــه در بلــخ کارمنــد دولــت بــود‪ ،‬بــرای‬ ‫امــوزش او و بــرادرش کبیــر هویــدا معلمــی اســتخدام کــرد‪ .‬ایــن اســاس امــوزش موســیقی‬ ‫او شــد‪ .‬ظاهــر در ســن ‪ ۷‬ســالگی نواختــن پیانــو را فــرا گرفــت و در ســن ‪ ۱۶‬ســالگی در‬ ‫کنســرت های دبیرســتان اســتقالل مشــارکت داشــت و ســپس بــا رادیــوی افغانســتان همــکاری‬ ‫خــودرا اغــاز نمــود‪.‬‬ ‫نخســتین کارهــای ظاهــر هویــدا بــر صحنه هــای رســمی موســیقی افغانســتان‪ ،‬از رنگیــن کمــان‬ ‫اســرار امیــز و رویایــی بیتل هــا و جاذبــه موســیقی دهــه شــصت میــادی متاثــر بــود‪ .‬در ســال‬ ‫‪ ۱۳۴۲‬نخســتین ارکســتر اماتــور را در افغانســتان پایه گــذاری کــرد‪ .‬هویــدا و دیگــر هنرمنــدان‬ ‫ان وقــت کابــل‪ ،‬ترکیــب ســازبندی گــروه و حتــی طــرز لبــاس پوشــیدن را‪ ،‬تــا حــدودی از بیتل هــا‬ ‫برداشــته بودنــد‪ .‬انهــا همــه اهــل تحصیــات بودنــد و بــا نوعــی دیــد روشــنفکرانه بــه زندگــی‬ ‫نــگاه می کردنــد‪ .‬هنرمنــدان موســوم بــه اماتورهــا بــرای نخســتین بــار موســیقی را در میــان‬ ‫خانواده هــای روشــنفکر کابــل وارد کردنــد و اغــاز فصــل جدیــدی در تاریــخ موســیقی معاصــر‬ ‫افغانســتان شــدند کــه در ایجــاد موســیقی پــاپ افغانــی نقــش بــه ســزایی داشــت‪.‬‬ ‫او در ســال ‪ ۱۳۵۱‬خورشــیدی بــرای تحصیــل موســیقی بــه ایــران رفــت و در تلویزیــون ایــران‬ ‫ترانــه کمــر باریــک مــن‪ ،‬ســروده ابوالقاســم الهوتــی را اجــرا کــرد کــه ســپس بســیاری از‬ ‫خواننده هــای ایرانــی و تاجیــک ان را اجــرا کردنــد ‪.‬‬ ‫ظاهر هویدا دو دهه بعد در دهه شصت خورشیدی گروه باران را ایجاد کرد‪.‬‬ ‫او درســال های ‪ ۱۹۹۰‬بــه کشــور المــان پناهنــده شــد و مــدت ‪ ۱۷‬ســال را در کشــور المــان‬ ‫گذرانــد و در ان دیــار بــه کارهــای هنــری خــود ادامــه داد‪.‬‬ ‫احمدظاهر‬ ‫هویــدا بیــش از پنجــاه ســال بــرای حرفــه ای ســاختن هنــر‬ ‫موســیقی در افغانســتان تــاش کــرد‪ .‬کــم می خوانــد ولــی توجــه‬ ‫داشــت هــر اثــرش یــک قطعــه مانــدگار از نظــر شــعر و موســیقی‬ ‫باشــد‪ .‬او دارای شــیوه ای مخصــوص در اواز بــود و عــاوه بــر هنــر‬ ‫اوازخوانــی‪ ،‬از گرداننــدگان نامــدار برنامه هــای تلویزیونــی رادیــو‬ ‫تلویزیــون افغانســتان نیــز به شــمار می رفــت‪.‬‬ ‫هویــدا در دوران مهاجــرت‪ ،‬در فیلــم کوتــاه شــانزده دقیقــه ای‬ ‫«نــان» کــه بــه کارگردانــی مســعود عطایــی در ســال ‪ ۲۰۰۰‬میالدی‬ ‫در شــهر هامبــورگ ســاخته شــد‪ ،‬نقــش اصلــی را بــازی کــرد و‬ ‫پــس از ان در فیلمــی از کریــم تنویــر بــه نــام «پروفســور» بــه‬ ‫ایفــای نقــش پرداخــت‪.‬‬ ‫ظاهــر هویــدا در اواخــر عمــر از بیمــاری کــه درگیــرش شــده بــود‬ ‫رنــج می بــرد و صبــح روز دوشــنبه‪ ۱۵ ،‬اســفند ‪ ۵( ۱۳۹۰‬مــارس‬ ‫‪ )۲۰۱۲‬در کشــور المــان‪ ،‬شــهر هامبــورگ در ســن ‪ ۶۷‬ســالگی‬ ‫درگذشــت‪.‬‬ ‫احمــد ظاهــر خواننــده برجســته افغانســتان در دهه هــای ‪ ۴۰‬و ‪ ۵۰‬خورشــیدی بــود‪ .‬از احمــد ظاهــر بــا‬ ‫عنــوان «محبوب تریــن خواننــده تاریــخ افغانســتان» یــاد می شــود‪ .‬وی در عمــر کوتــاه خــود بیش تــر‬ ‫از سی وســه البــوم منتشــر کــرد و درســت در ســال روز تولــد ‪ ۳۳‬ســالگی اش در ســانحه «مشــکوک‬ ‫ســقوط اتومبیــل در دره ســالنگ‪ ،‬درگذشــت‪ .‬هنــوز عامــل مــرگ او روشــن نشــده اســت‪.‬‬ ‫احمــد ظاهــر در بیســت چهــارم خــرداد ســال ‪ ۱۳۲۵‬خورشــیدی در شــهر کابــل زاده شــد‪ .‬احمــد‬ ‫ظاهــر اوازخوانــی را از مکتــب اغــاز کــرد و نخســتین اهنگــش بــا ایــن شــعر ضیــا قــاری زاده ای بلبــل‬ ‫شــوریده شــو از تــو فغــان از مــن را در لیســه حبیبیــه خوانــد و لقــب بلبــل حبیبیــه را بــه دســت اورد‪.‬‬ ‫وی پــس از نشــان دادن اســتعداد در موســیقی در رادیــو افغانســتان برنامه هایــی اجــرا کــرد‪.‬‬ ‫شــاید او نخســتین کســی بــود کــه االت موســیقی غربــی را بــا موســیقی شــرقی وفــق داد و ســازهای‬ ‫اکاردئــون‪ ،‬ارگــن و ترومپــت و غیــره را بــه موســیقی افغانســتان هدیــه اورد‪ .‬شــهرت او انقــدر بــر ســر‬ ‫زبان هــا بــود و هســت کــه مــردم افغانســتان هنــوز فکــر می کننــد او بهتریــن خواننــده افغانســتان‬ ‫تــا هم اکنــون بوده اســت‪ .‬او در ســال ‪ ۱۳۵۱‬خورشــیدی لقــب بهتریــن خواننــده ســال افغانســتان را‬ ‫بــه دســت اورد‪.‬‬ ‫احمــد ظاهــر بــه خاطــر درگیری هــای خانوادگــی راهــی زنــدان شــد و در ایــن هنــگام بــود کــه مــادرش درگذشــت‪ .‬روایتــی وجــود دارد کــه وی پــس از رهایــی از زنــدان‪،‬‬ ‫در عروســی دختــر زمامــدار وقــت حفیــظ اهلل امیــن رئیــس جمهــور وقــت افغانســتان بنابــر اصــرار دختــرش‪ ،‬شــرکت کــرد و اواز خوانــد‪ .‬بســیاری بــر ایــن عقیده انــد‬ ‫کــه ایــن واقعــه باعــث شــد تــا حفیـظ اهلل امیــن بــه فکــر قتــل وی گــردد و از همیــن روی‪ ،‬قتــل احمــد ظاهــر را کــه در ســالنگ صــورت گرفــت‪ ،‬نیــز بــه امیــن نســبت‬ ‫می دهنــد‪ .‬پیکــر او ابتــدا در مســجد حاجــی مجیــد در ســردخانه نگهــداری و ســپس در گورســتان شــهدای صالحیــن بــه خــاک ســپرده شــد‪.‬‬ ‫یکی از نخستین کارهای طالبان پس از تسلط بر کابل‪ ،‬منفجر کردن قبر احمد ظاهر بود‪.‬‬ ‫ســاالنه از ســالروز کشــته شــدن احمــد ظاهــر در افغانســتان و تاجیکســتان تجلیــل بعمــل می ایــد‪ .‬در افغانســتان رســم بــر ایــن اســت کــه در ســالگرد وی‪ ،‬رادیوهــا و‬ ‫تلویزیون هــا برنامــه هائــی را در مــورد وی پخــش می کننــد و اهنگ هــای احمــد ظاهــر را بــه نشــر می ســپارند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪29‬‬ صفحه 29 ‫معرفی برخی جانوران حیات وحش افغانستان‬ ‫گوسفند مارکوپولو‬ ‫تقریب ـاً پیــش از ‪ 700‬ســال قبــل ســیاح و تاجــر معــروف ونیــزی بــه نــام مارکوپولــو زمانــی‬ ‫کــه از راه ابریشــم را عبــور می کــرد در یادداش ـت های خــود موجودیــت یــک نــوع گوســفند‬ ‫وحشــی بســیار زیبــا را کــه در ارتفاعــات بلنــد و کوهســتانی بدخشــان (پامیــر ) پیــدا می شــود‪،‬‬ ‫ذکــر کــرده بــود‪.‬‬ ‫ایــن گوســفند وحشــی بعــدا ً بنــام همــان محقــق وســیاح مشــهور یعنــی مارکوپولــو معــروف‬ ‫گردیــد‪.‬‬ ‫گوســفند مارکوپولــو یــک حیــوان وحشــی زیــرک و تیــز هــوش بــوده اســت‪ .‬ایــن نــوع‬ ‫گوســفند در ارتفاعــات پامیــر در افغانســتان تاجیکســتان‪ ،‬پاکســتان و چیــن زیســت دارنــد و‬ ‫بــه طــور کل در مناطــق دور افتــاده کوهســتانی و بلنــد زندگــی می کننــد‪.‬‬ ‫مــار کوپولــو مــاده دارای شــاخهای کوتــاه بــوده کــه بــه ‪ 15‬ســانتی متــر میرســد امــا کمــی‬ ‫در نواحــی لبــه حلقــه دار شــده اســت‪ .‬بلنــدی قــد ایــن حیــوان از زمیــن تــا بــاال ی شــانه بــه‬ ‫‪ 110‬ســانتی میرســد و قــوچ بالــغ تقریبـاً ‪ 115‬کیلــو گــرام وزن دارد ‪.‬‬ ‫خرس سیاه اسیایی‬ ‫خــرس ســیاه اســیایی (خــرس ســیاه تبتــی‪ ،‬خــرس مــاه یــا خــرس یقــه دار) (نــام علمــی‪:‬‬ ‫‪ )Ursus thibetanus‬گونـه ای خــرس در انــدازه متوســط اســت کــه روی قفســه ســینه اش لکــه‬ ‫ســفیدی بــه عالمــت ‪ V‬نقــش بسته اســت‪ .‬ایــن خــرس به خوبــی بــرای زندگــی بــر روی درخــت‬ ‫انطبــاق یافتــه و در مناطــق وســیعی از جنــوب اســیا‪ ،‬شــمال شــرق چیــن‪ ،‬خــاور دور روســیه و‬ ‫ژاپــن می زیــد‪ .‬ای یوســی ان ایــن حیــوان را در فهرســت گونه هــای در خطــر انقــراض و در رده‬ ‫اســیب پذیر قــرار داده اســت کــه بیشــتر به دلیــل جنگل زدایــی و شــکار ایــن حیــوان بــرای‬ ‫اســتفاده از برخــی اعضــای بــدن اوســت‪ .‬خــرس ســیاه شــباهت ریخت شناســانه بســیار زیــادی‬ ‫بــا خرس هــای مــا قبــل تاریــخ دارد و برخــی دانشــمندان وی را نیــای دیگــر گونه هــای امروزیــن‬ ‫خــرس می داننــد‪ .‬خــرس ســیاه هرچنــد بیشــتر گیاه خــوار اســت امــا رفتــاری پرخاش گرانــه‬ ‫نســبت بــه انســان دارد و حملــه بــدون هشــدار ایــن حیــوان بــه ادمــی بارهــا گــزارش شده اســت‪.‬‬ ‫خــرس ســیاه اســیایی شــبگرد اســت و بــر خــاف دیگــر همنوعــان خــود خــواب زمســتانی نــدارد‪.‬‬ ‫عمــر ان حــدود ‪ ۲۵‬ســال اســت و ‪ ۱۲۰‬تــا ‪ ۱۸۰‬ســانتی متر طــول و ‪ ۵۰‬تــا ‪ ۱۷۰‬کیلوگــرم وزن دارد‬ ‫و عــاوه بــر مــواد گیاهــی‪ ،‬از حیوانــات و حشــرات‪ ،‬مهــره داران کوچــک‪ ،‬نــوزاد پســتانداران و گاهی‬ ‫اوقــات دام اهلــی تغذیــه می کنــد‪ .‬ایــن خــرس معمــوالً در اواخــر تابســتان جفت گیــری می کنــد‬ ‫و پــس از حــدود هفــت مــاه دو تولــه می زایــد‬ ‫یوزپلنگ‬ ‫یوزپلنــگ یــا یــوز‪ ،‬جانــوری مهــره دار و پســتاندار از راســته گوشــتخواران‪ ،‬خانــواده گربه ســانان‬ ‫اســت‪ .‬ایــن جانــور در گذشــته در بیشــتر مناطــق افریقــا و گســتره وســیعی از اســیای مرکــزی‬ ‫از جملــه ایــران و افغانســتان و شــبه قاره هنــد یافــت می شــد‪ ،‬امــا امــروزه بــا کاهــش شــدید‬ ‫جمعیــت روبــرو شده اســت‪ .‬از میــان دو زیرگونــه اصلــی یوزپلنــگ‪ ،‬یکــی از زیرگونه هــا کــه بــا‬ ‫نــام «یوزپلنــگ اســیایی» شــناخته می شــود در خطــر جــدی انقــراض اســت و تعــداد کمــی از ان‬ ‫در دشــت های مرکــزی ایــران بــه بقــا ادامــه می دهنــد‪.‬‬ ‫بــدن یوزپلنــگ در درازای چندیــن میلیــون ســال بــه گونــه ای پیشــرفت پیــدا کرده اســت کــه‬ ‫ایــن جانــور بتوانــد به طــور معمــول توانایــی حرکــت بــا ســرعتی برابــر بــا ‪ ۱۱۲‬کیلومتــر در‬ ‫ســاعت را داشــته باشــد و البتــه بــرای مــدت کوتــاه بــا ســرعتی برابــر بــا ‪ ۱۲۰‬کیلومتــر بــر‬ ‫ســاعت هــم توانــای دویــدن را دارد‪ .‬ســرعت یوزپلنــگ در عــرض ‪ ۲‬ثانیــه پــس از شــروع‬ ‫دویــدن بــه ‪ ۷۵‬کیلومتــر در ســاعت می رســد کــه از شــتاب بســیاری از خودروهــای مســابقه ای‬ ‫نیــز بیشــتر اســت‪ .‬البتــه میانگیــن ســرعت حرکتــی یوزپلنــگ برابــر بــا ‪ ۶۴‬کیلومتــر بــر ســاعت‬ ‫اســت‪ .‬انــدام باریــک‪ ،‬پاهــای الغــر و بلنــد‪ ،‬قفســه ســینهای کــم پهنــا ولــی عمیــق و جمجمـه ای‬ ‫کوچــک‪ ،‬ظریــف و گــرد‪ ،‬یــوز را بــه ســریع ترین جانــور روی زمیــن تبدیــل کرده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪52‬‬ صفحه 52 ‫کبری تبریزیان‬ ‫قالیبافیافغانستان‬ ‫قالــی افغانــی یــا قالیچــه افغانــی‬ ‫گونــه ای کف پــوش دســت باف اســت‬ ‫کــه به طــور ســنتی در افغانســتان تولیــد‬ ‫می شده اســت‪ .‬امــروزه بســیاری از‬ ‫قالی هــای افغانــی توســط پناهنــدگان‬ ‫افغانــی ســاکن در ایــران و پاکســتان‬ ‫بافتــه می شــود‪ .‬ایــن قالــی در ســال های‬ ‫‪ ۲۰۰۸‬و ‪ ۲۰۱۳‬و ‪ ۲۰۱۴‬میــادی جوایــز‬ ‫بین المللــی بســیاری را در نمایشــگاهی‬ ‫کــه هــر ســاله در شــهر هامبــورگ کشــور‬ ‫المــان برگــزار می شــود‪ ،‬به دســت‬ ‫اورده اســت‪ .‬ایــن قالــی به طــور معمــول در بخش هــای شــمالی و غربــی افغانســتان و توســط گروه هــای قومــی گوناگــون‪ ،‬بــه خصــوص قــوم ترکمــن‬ ‫ســراپا می شــود‪.‬‬ ‫یکــی از خوش رنگ تریــن و ممتازتریــن گونه هــای قالــی مشــرقی‪ ،‬کــه در دســته قالی هــای افغانــی نیــز محســوب می شــود‪ ،‬قالــی شــیندند یــا ادراســکان‬ ‫هســتند کــه در اســتان هــرات‪ ،‬در غــرب افغانســتان بافتــه می شــود‪ .‬نقش هــای انســانی و حیوانــی پرامتــداد و قــوی‪ ،‬از نشــانه های ظاهــری ایــن قالی هــا‬ ‫هســتند‪ .‬قالــی شــیندند‪ ،‬در سراســر افغانســتان‪ ،‬و بیشــتر در مــزار شــریف پرطرفــدار و پرفــروش اســت‪.‬‬ ‫یکــی دیگــر از کاالهــای عمــده و اساســی افغانســتان‪ ،‬قالی هــای بلوچــی‪ ،‬به خصــوص جانمازهــای بلوچــی هســتند هســتند‪ .‬ایــن قالی هــا بــه وســیله‬ ‫بلوچی هــای ســاکن بخــش جنوب غربــی افغانســتان تولیــد می شــود‪.‬‬ ‫گیاهــان گوناگــون و دیگــر رنگینه هــای طبیعــی بــرای تولیــد رنگ هــای غنــی اســتفاده می شــود‪ .‬قالی هــا بیشــتر در اندازه هــای میانــی هســتند‪ .‬در قالــی‬ ‫افغانــی‪ ،‬بســیاری از الگوهــا و رنگ هــا اســتفاده می شــود‪ ،‬ولــی الگــو ســنتی و بیشــتر مرســوم‪ ،‬چــاپ هشــت ضلعی بخــارا‪ ،‬در پیش زمینــه عمومــاً قرمــز‬ ‫می باشــد‪ .‬بافنــدگان‪ ،‬معمــوالً دیگــر تزئینــات ســبک زندگــی چادرنشــینی‪ ،‬ماننــد بافتنی هــا و زیرانداز هــای مرتبــط بــا جشــن ها و چادرهــای قابل حمــل را‬ ‫نیــز تولیــد می کننــد‪.‬‬ ‫ارزش و اعتبــار قالــی افغانــی را مــی شــود از پیونــد قدیمــی و گســترده اش بــا‬ ‫بخش هــای متفــاوت زندگــی افغــان هــا پــی بــرد‪ .‬گاهــی کــه شــاهان ایــن کشــور‬ ‫هدیــه ارزشــمندی بــه همتایــان خــود مــی داده انــد‪ ،‬بــه ســراغ قالــی مــی رفتــه انــد و‬ ‫دوشــیزه گان دم بخــت‪ ،‬قالــی را مهــم تریــن بخــش جهیزیــه و ابــزار شــکوه عروســی‬ ‫خــود مــی دیده انــد‪.‬‬ ‫هنــوز هــم در جشــن هــای بــزرگ ملــی‪ ،‬دولــت مــردان‪ ،‬هنــگام رژه و ســان دیــدن‬ ‫از بخــش هــای نظامــی روی قالــی هــای ســرخ رنــگ قــدم مــی زننــد کــه پیچــش‬ ‫انگشــتان یــک یــا چنــد قالــی بــاف انهــا را بــه هســتی اورده اســت‪.‬‬ ‫قالــی بافــی در افغانســتان فــراز و فــرود هــای زیــادی را پیمــوده اســت‪ .‬در زمــان صلــح‬ ‫و ارامــش هنــر و صنعــت بــوده و متــاع تاجــران‪ ،‬و در زمــان جنــگ و بحــران‪ ،‬کنــدوی‬ ‫نــان غریبــان‪.‬‬ ‫بــا ان کــه قالــی افغانــی در بافــت و ظرافتــش جــزء قالی هــای معتبــر در جهــان اســت‪ ،‬در‬ ‫افغانســتان هنــوز از کارخانــه هــای بــزرگ تولیــدی ایــن فــرش گــران بهــا خبری نیســت‪،‬‬ ‫بلکــه قالــی در خانــواده توســط کــودکان و زنــان بافتــه مــی شــود‪.‬‬ ‫ایــن خانــواده هــا قالــی بافــی را بیشــتر‪ ،‬راه درامــد و تامیــن مصــارف روزمــره زندگــی‬ ‫می داننــد‪ ،‬تــا هنــر‪ .‬نبــود بــرق و اجــازه نداشــتن زنــان در خانــواده هــای ســنتی بــرای‬ ‫انجــام کار در بیــرون از خانــه‪ ،‬عوامــل اصلــی نبــود قالیبافــی هــای بــزرگ عنــوان‬ ‫می شــود‪.‬‬ ‫مناطــق مرکــزی و شــمال افغانســتان‪ ،‬از گذشــته تــا امــروز‪ ،‬مهــم تریــن مراکــز تولیــد‬ ‫قالــی ایــن کشــور شــمرده مــی شــوند‪ .‬هنگامــی کــه طالبــان افغانســتان را اشــغال‬ ‫کردنــد‪ ،‬بــا خانــه نشــین شــدن زنــان و بــاال رفتــن میــزان فقــر قالی بافــی در شــهرهای‬ ‫ایــن کشــور از جملــه کابــل رونــق گرفــت‪.‬‬ ‫پــس از طالبــان‪ ،‬حکومــت جدیــد بــا شــعار»بیایید ســبق (درس) بخوانیــم»‪ ،‬صفحــه‬ ‫تــازه ای را در زندگــی زنــان و دختــران افغــان‪ ،‬گشــود و شــمار زیــادی از دختــران و زنــان‬ ‫میــان ســال خانــه نشــین‪ ،‬بــار دیگــر بــه کتــاب و امــوزش روی اوردنــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪30‬‬ صفحه 30 ‫اهوی دراکوال‬ ‫نوعــی از اهــو کــه بــه دراکــوالی افغانســتان معــروف اســت بــه دلیــل نــژاد منحصــر بــه فــرد‬ ‫ایــن جانــور مــورد توجــه بســیاری از کارشناســان محیــط زیســت از سراســر دنیــا قــرار دارد‪.‬‬ ‫بــه گــزارش خبرنــگار ســایت افغانســتان خبرگــزاری فارس‪،‬اهــوی مشــکین افغــان یکــی‬ ‫از ‪ 7‬گونــه مرتبــط اســیایی اســت کــه بنــا بــر بررســی جدیــد انجمــن حفاظــت از حیــات‬ ‫وحــش (‪ ،)WCS‬هنــوز در افغانســتان زندگــی می کنــد‪.‬‬ ‫پیــش از ایــن تصــور می شــد کــه ایــن جانــور منقــرض شــده و اخریــن مشــاهدات‬ ‫کارشناســان حیــات وحــش کــه از ســوی یــک تیــم دانمارکــی صــورت گرفــت مربــوط بــه‬ ‫ســال ‪ 1948‬میــادی بــوده اســت‪.‬‬ ‫اهــوی مشــکین حــدود ‪ 60‬ســال پــس از اخریــن مشــاهده اکنــون در کشــمیر و اســتان‬ ‫«نورســتان» افغانســتان مشــاهده شــده اســت‪.‬‬ ‫کارشناســان حیــات وحــش موفــق شــدند ایــن گونــه منقــرض شــده را در ســال ‪2014‬‬ ‫مشــاهده کننــد‪.‬‬ ‫اخریــن مشــاهده ایــن اهــو کــه از ســوی یــک تیــم دانمارکــی صــورت گرفتــه بــود بــه ‪66‬‬ ‫ســال قبــل (ســال ‪ 1948‬میــادی) بــاز می گــردد‪.‬‬ ‫شــهرت ایــن اهــو بــه دلیــل داشــتن دندان هــای نیــش شــبیه بــه خون اشــام ها در جنــس‬ ‫نــر اســت‪ .‬ایــن دندان هــا در جنــس نــر در فصــل جفتگیــری رشــد می کننــد‪.‬‬ ‫اهوهــای نــر از ایــن دندان هــا در واقــع بــرای رقابــت بــا ســایرین در فصــل جفتگیــری‬ ‫اســتفاده می کنــد‪ .‬حــال مجــددا پــس از گذشــت حــدود ‪ 66‬ســال از اخریــن مشــاهده ایــن‬ ‫اهــوی زیبــا در «کشــمیر» و «نورســتان» افغانســتان مشــاهده شــده شــد‪.‬‬ ‫بــه دلیــل شــکار غیرمجــاز و نابــودی زیســتگاه‪ ،‬ایــن جانــور از ســوی اتحادیــه جهانــی‬ ‫حفاظــت از طبیعــت (‪ )IUCN‬در فهرســت قرمــز گونه هــای در حــال انقــراض قــرار گرفــت‪.‬‬ ‫مشــک ایــن اهــو بســیار بــاارزش اســت بــه طــوری کــه ارزش ان معــادل قیمــت طــا‬ ‫بــراورد می شــود‪ .‬در بــازار ســیاه هــر کیلوگــرم مشــک ایــن اهــو ‪ 45‬هــزار دالر ارزش دارد‪.‬‬ ‫«پیتــر زالــر»‪ ،‬معــاون برنامــه اســیایی انجمــن حفاظــت از حیــات وحــش (‪ )WCS‬می گویــد‪:‬‬ ‫ایــن جانــور نــادر همــراه بــا گونه هــای شــناخته شــده دیگــر حیــات وحــش نظیــر پلنگ هــا‪،‬‬ ‫ جــزو میــراث طبیعــی ایــن کشــور بحــران زده بــه شــمار مـی رود‪.‬‬ ‫وی ابــراز امیــدواری کــرد‪ :‬شــرایطی رقــم بخــورد تــا کارشناســان ‪ WCS‬بتواننــد بــا همراهــی‬ ‫افــراد بومــی براوردهــای بهتــری از خدمــات حفاظتــی حیــات وحــش ارائــه دهنــد‪.‬‬ ‫بــر اســاس تحقیق هــای انجام شــده‪ ،‬اهــوی مشــک به دلیــل نابــودی‬ ‫محیــط طبیعــی زیســت و شــکار بی رویــه در حــال انقــراض اســت‪.‬‬ ‫ایــن اهــو تولیدکننــده عطــر مشــک اســت کــه در عطرســازی‪ ،‬بخــور‬ ‫و داروســازی مصــرف می شــود‪ .‬شــکارچیان در پــی به دســت اوردن‬ ‫غده هــای عطــری اهــوی مشــک‪ ،‬ایــن حیــوان را شــکار می کننــد‪ .‬ارزش‬ ‫ایــن غده هــا از معــادل وزنــی طــا گران تــر اســت و هــر کیلــوی ان بــه‬ ‫قیمــت ‪ 45‬هــزار دالر در بــازار ســیاه به فــروش می رســد‪.‬‬ ‫حیوان شناســان دندان هــای نیــش ایــن اهــو را مشــابه عــاج فیــل‬ ‫می داننــد‪ .‬ناظــران حیــات وحــش‪ ،‬تــا کنــون ‪ 5‬راس از ایــن اهــو را مشــاهد‬ ‫کرد ه انــد‪.‬‬ ‫ایــن اهوهــا در سراشــیب های تنــد و صخــره ای والیت نورســتان افغانســتان‬ ‫پراکنــده هســتند و به خاطــر مخفی شــدن و اســتتار طبیعــی عکس بــرداری‬ ‫از ان ها دشــوار اســت‪.‬‬ ‫پلنگ برفی‬ ‫پلنــگ برفــی گربه ســانی اســت کــه در کوه هــای مرتفــع اســیای میانــه‪،‬‬ ‫هیمالیــا تبــت و شــمال افغانســتان زندگــی می کنــد‪.‬‬ ‫ایــن حیــوان در گذشــته در یــک ســرده مخصــوص بــه خــود بــه نــام ‪uncia‬‬ ‫(اونســیا) طبقه بنــدی می شــد امــا بــر اســاس مطالعــات ژنتیکــی جدیــد در‬ ‫ســرده ‪( panthera‬گربه ســانان بــزرگ) قــرار گرفته اســت و بــا اینکــه از نظــر‬ ‫ظاهــری بــه پلنــگ شــباهت بیشــتری دارد امــا نزدیکتریــن خویشــاوند ان ببــر‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫ً‬ ‫پلنــگ برفــی معمــوال در ارتفــاع ‪ ۳‬هــزار تــا ‪ ۴۵۰۰‬متــری زندگــی می کننــد امــا‬ ‫گاهــی در هیمالیــا بــه ارتفــاع بــاالی ‪ ۵۵۰۰‬متــر هــم می رونــد و در بخش هــای‬ ‫شــمالی زیســتگاه خــود در ارتفــاع ‪ ۶۰۰‬تــا ‪ ۱۵۰۰‬متــری هــم مشــاهده شــده اند‬ ‫پلنگ هــای برفــی از بقیــه گربه هــای بــزرگ کوچکترنــد‪ .‬بــر روی پوســت ان هــا‬ ‫روزت هــای (خال هــای رز شــکل) تیــره رنــگ وجــود دارد‪ .‬ویژگی هــای پلنــگ‬ ‫برفــی متناســب بــا نواحــی ســرد و کوهســتان های صخــره ای و پرشــیب اســت‪:‬‬ ‫پــای کوتــاه جلــو و پــای بلنــد عقبــی بــه حرکــت در شــیب های تنــد کمــک‬ ‫می کنــد و پنجه هــای بــزرگ بــرای حرکــت در بــرف مناســب اســت‪ .‬دم ان هــا‬ ‫بســیار بلنــد اســت و ایــن هــم بــرای تعــادل بهتــر و هــم بــرای ان اســت کــه‬ ‫در ســرما ان را بــه دور بــدن خــود حلقــه کننــد‪ .‬دمــاغ بــزرگ و قفســه ســینه‬ ‫بــزرگ بــرای تنفــس هــوای رقیــق و ســرد کوهســتان مناســب اســت و موهــای‬ ‫انبــوه بلنــد بــا پوســت ضخیــم و پشــمی گرمــای بــدن را نگــه م ـی دارد‪ .‬مــوی‬ ‫ان هــا بــه رنــگ زرد دودی و مایــل بــه قهــوه ای اســت‪ .‬گوش هــای ایــن جانــور‬ ‫بــرای دفــع کمتــر گرمــا‪ ،‬گــرد و کوچــک اســت‪.‬‬ ‫پلنگ هــای برفــی در اســارت تــا ‪ ۱۲‬ســال عمــر کرده انــد‪ .‬بالغ هــا معمــوالً‬ ‫‪ ۳۵‬تــا ‪ ۵۵‬کیلــو وزن دارنــد و طــول بــدن ان هــا ‪ ۷۵‬تــا ‪ ۱۳۰‬ســانتیمتر اســت؛ در‬ ‫دو تــا ســه ســالگی بــه بلــوغ جنســی می رســند و در اواخــر زمســتان روابــط‬ ‫جنســی جفتگیــری کــرده و معمــوالً دو یــا ســه بچــه در اواخــر بهــار بــه دنیــا‬ ‫می اورنــد‪.‬‬ ‫پلنــگ برفــی در تبــت و قســمت های دیگــر چیــن جمعیــت بیشــتری دارد و در‬ ‫زیســتگاه های اســیای میانــه و هیمالیــا کمیــاب شده اســت‪.‬‬ ‫از دیگــر ویژگی هــای ایــن پلنــگ کــه در ســایر گربه هــای بــزرگ مشــاهده‬ ‫نشــده بایــد بــه صــدای جیــغ ماننــد (بــه ســبب نداشــتن خشـک نای) و چشــم‬ ‫ســبز کمرنــگ اشــاره نمــود‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه حضــور پلنــگ برفــی در مناطــق بســیار صعب العبــور و دور از‬ ‫دســت و پنهــان کاری بســیار ایــن جانــور تعــداد و مناطــق دقیــق محــل زیســت‬ ‫ان مشــخص نیســت و اطالعــات کمــی هــم از عــادات رفتــاری ان در دســت‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪53‬‬ ‫اســت‪ .‬یــک بــراورد جمعیــت ایــن حیــوان را ‪ ۴‬تــا ‪ ۷‬هــزار قــاده اعــام کرده اســت‪.‬‬ ‫پلنــگ برفــی حیوانــی گوشــتخوار و شــکارچی فرصت طلبــی اســت و تقریبــاً از هــر‬ ‫منبــع گوشــتی کــه بــه دســت اورد از جملــه الشــه و حیوانــات اهلــی تغذیــه می کنــد‬ ‫و برخــاف گربه ســانان دیگــر مقــدار قابــل توجهــی نیــز مــواد گیاهــی مثــل علــف و‬ ‫شــاخه و بــرگ بــه غــذای خــود اضافــه می کنــد‪ .‬ان هــا تــوان شــکار حیواناتــی بــا‬ ‫دو تــا چهــار برابــر وزن خودشــان مثــل تــار هیمالیایــی‪ ،‬غــرم‪ ،‬گوســفند ابــی هیمالیــا‪،‬‬ ‫بــز مارخــور‪ ،‬اســب و شــتر را دارنــد و بــه ســراغ شــکارهای کوچکتــر نظیــر خرگــوش‬ ‫صحرایــی و جونــدگان و پرندگانــی چــون کبــک و خــروس برفــی هــم می رونــد‪.‬‬ ‫احتمــاالً بجــز یــاک نــر بالــغ تمــام حیوانــات دیگــری کــه در محــل زیســت پلنــگ‬ ‫برفــی حضــور دارنــد می تواننــد طعمــه ان باشــند‪.‬‬ صفحه 53 ‫بــه همیــن دلیــل‪ ،‬تولیــد قالــی در دو ســه ســال اول حکومــت جدیــد‪ ،‬تا انــدازه ای‬ ‫کاهــش یافــت‪ .‬امــا تغییــر نــه چنــدان چشــم گیر در اقتصــاد خانــواده هــای‬ ‫فقیــر و افزایــش بیــکاری در میــان مــردم‪ ،‬بازهــم شــمار قالــی بــاف هــا بیشــتر‬ ‫شــده و تعــداد دکان هایــی کــه ابــزار کار و مــواد خــام قالــی مــی فروشــند‪ ،‬در‬ ‫کابــل‪ ،‬بیشــتر دیــده مــی شــود‪.‬‬ ‫ســید ســلیمان فاطمــی‪ ،‬رئیــس اداره انکشــاف (توســعه) صــادرات افغانســتان‬ ‫مــی گویــد‪« :‬بــا انکــه افغانســتان از جملــه کشــورهایی اســت کــه بیشــترین‬ ‫میــزان بیــکاری را دارد‪ ،‬صنعــت قالــی بیشــتر از چهــار میلیــون افغــان را شــاغل‬ ‫ســاخته اســت»‪.‬‬ ‫هــم اکنــون بیــش از پانصــد شــرکت تولیــدی در افغانســتان ســرگرم کار‬ ‫تولیــد قالــی اســت‪ .‬نحــوه کار تولیــد ایــن شــرکت هــا طــوری اســت کــه مــواد‬ ‫خــام‪ ،‬ابــزارکار و طــرح مــورد نظــر را بــه خانــواده هــای بافنــده مــی ســپارند و‬ ‫خانواده هــا در بــدل دســتمزد کــه گفتــه مــی شــود خیلــی انــدک اســت‪ ،‬قالــی‬ ‫را مــی بافنــد‪.‬‬ ‫بــا ایــن کــه هــر متــر مربــع قالــی افغانــی در بــازار جهانــی از ‪ ۱۵۰‬تــا ‪ ۴۰۰‬دالر‬ ‫بــه فــروش مــی رســد‪ ،‬دســتمزد بافنــدگان بــرای هــر متــر مربــع کمتــر از هــزار‬ ‫افغانــی (معــادل حــدود بیســت دالر) اســت‪.‬‬ ‫قالــی افغانــی‪ ،‬در بیشــتر از ســی طــرح و نــوع بافتــه مــی شــود کــه ترکمنی‪،‬‬ ‫قــزاق‪ ،‬بامیانــی‪ ،‬مــزاری‪ ،‬اقچــه‪ ،‬جوزجانــی و چــوب رنــگ‪ ،‬معــروف تریــن‬ ‫و ظریــف تریــن ســبک هــای ان انــد‪ .‬یــک قالــی بامیانــی در مــاه ژانویــه‬ ‫ســال‪ 2008‬جــاری جایــزه بهتریــن طراحــی فــرش را از ان خــود کــرد و بــه‬ ‫عنــوان قالــی ممتــاز ســال شــناخته شــد‪ .‬ایــن مســابقه در المــان برگــزار‬ ‫شــده بــود و طراحــان فــرش ‪ ۱۸۴‬کشــور در ان شــرکت داشــتند‪.‬‬ ‫حاجــی نبــی صفــری‪ ،‬کســی کــه ایــن قالــی را طراحــی کــرده اســت‬ ‫می گویــد‪« :‬امتیــاز ایــن قالــی‪ ،‬عــاوه بــر طــرح ســاده و زیبــا‪ ،‬ظرافــت‬ ‫بافــت و اســتفاده از رنــگ طبیعــی اســت‪ .‬در قالــی ممتــاز ســال‪ ،‬چهــار رنــگ‬ ‫بــه کار رفتــه اســت‪ .‬رنــگ اصلــی یــا زمینــه قالــی‪ ،‬رنــگ پشــم گوســفند‬ ‫اســت‪».‬‬ ‫قالــی ممتاز ســال هــم اکنــون دیــوار ســالن کنفرانس اداره توســعه صــادرات‬ ‫افغانســتان را اراســته اســت‪ .‬از نــام ایــن قالــی نفیــس پیداســت کــه در‬ ‫والیــت باســتانی بامیــان‪ ،‬جایــی کــه هنــوز در ان از جــاده اســفالت و بــرق‬ ‫خبــری نیســت‪ ،‬بافتــه شــده اســت‪.‬‬ ‫در چنــد ســال گذشــته تولیدکننــدگان قالــی در افغانســتان بــرای‬ ‫جلــب توجــه بیشــتر مشــتریان در بازارهــای صادراتــی توجــه خــود را‬ ‫بیشــتر بــر تصویرنــگاری در قالی هــا متمرکــز کــرده انــد‪.‬‬ ‫در گذشــته قالــی بافــان خــود نقشــهای قالی هــا خــود را تهیــه و‬ ‫طراحــی مــی کردنــد‪ ،‬امــا از چنــد ســال پیــش بــه ایــن ســو افــرادی‬ ‫هســتند کــه بــه صــورت تخصصــی بــه ایــن حرفــه اشــتغال دارنــد‪.‬‬ ‫طراحــان نقــش قالــی مــی گوینــد کــه طراحــی چهــره انســان در‬ ‫نقشــهای قالــی‪ ،‬از یــک ســو بــه شــهرت جهانــی قالــی افغانســتان‬ ‫کمــک مــی کنــد و از ســوی دیگــر چهــره هــای بســیاری را در‬ ‫طرحهــای هنــری بــرای ســالهای بســیار مانــدگار مــی کنــد‪.‬‬ ‫بــرای نخســتین بــار در غزنــی‪ ،‬چنــد کارگاه تصویرنــگاری در قالــی‬ ‫ایجــاد شــده کــه شــیوه های بافتــن تصویــر در قالــی را بــه زنــان و‬ ‫مــردان امــوزش می دهــد‪.‬‬ ‫دســت انــدر کاران ایــن کارگاههــا گفتــه انــد کــه تصمیــم دارنــد تــا‬ ‫نقــش اثــار و ســاختمانهای تاریخــی شــهر غزنــی را نیــز بــر روی‬ ‫قالــی ببافنــد‪.‬‬ ‫مشــتریان قالــی از نقــاط مختلــف دنیــا هــر نــوع عکســی را کــه‬ ‫خواســته باشــند‪ ،‬بــه ایــن کارگاههــا ســفارش می دهنــد تــا در قالــی‬ ‫هــای ســاخته شــده در ایــن کارگاههــا نقــش بنــدد‪.‬‬ ‫بافتــن قالــی هایــی بــا نقــش چهــره مشــتریان یــک نــواوری درصنعــت‬ ‫قالــی افغانســتان بــه شــمار مــی رود کــه از اوایــل دهــه نــود شمســی‬ ‫رونــق گرفــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪31‬‬ صفحه 31 ‫سحر پور حسینی‬ ‫جامعه شناس‬ ‫استاد دانشگاه‬ ‫لباس های محلی افغانستان‬ ‫لباس هــای محلــی بــه مثابــه هویــت ملــی و یکــی از بارزتریــن‬ ‫مظاهــر قومــی در افغانســتان‪ ،‬نقــش مهمــی در حفــظ هویــت‬ ‫اجتماعــی جامعــه ایــن کشــور ایفــا کــرده و ارتبــاط تنگاتنگــی‬ ‫بــا ارزش هــا و معیارهــای فرهنگــی‪ ،‬اخالقــی و معنــوی اقــوام‬ ‫مختلــف ان دارد‪.‬‬ ‫ک بومــی و ســنتی در دهه هــای هشــتاد و‬ ‫اســتفاده از پوشــا ‬ ‫نــود میــادی کمرنــگ شــد‪ ،‬امــا حــال افزایــش چشــمگیری‬ ‫یافتــه اســت‪ .‬لباس هــای مــردان و زنــان بــا تنــوع در دوخــت‬ ‫و گزینــش نــوع‪ ،‬شــکل و طرح هــای متفــاوت بــا شــیوه های‬ ‫مختلــف ســنتی در مغازه هــای افغانســتان یافــت می شــود‪.‬‬ ‫ک بومــی بیشــتر‬ ‫«عالقــه شــهروندان به ویــژه زنــان در ســال های اخیــر بــه پوشــا ‬ ‫شــده اســت‪ .‬حتــی اتبــاع افغانســتان مقیــم خــارج از ایــن لباس هــا اســتفاده و بــرای‬ ‫تهیــه وخریــد انهــا بــه کشــورمان ســفر می کننــد‪.‬‬ ‫ایــن لباس هــا بــه شــیوه دســتی و ماشــینی تولیــد می شــوند؛ ایــن نــوع در اکثــر‬ ‫نقــاط کشــور دوختــه می شــود‪ .‬نــوع دس ـت دوز نیــز کار بانــوان والیــت غزنــی اســت‪.‬‬ ‫ســکه ها و زیــوراالت ایــن لباس هــا هــم ســاخت ایــن والیــت اســت‪.‬‬ ‫لباس هــای دســت دوز اغلــب سفارشــی و بــرای تولیــد یــک مــاه زمــان الزم اســت‪.‬‬ ‫قیمــت ایــن لباس هــا از هفــت هــزار افغانــی اغــاز و تــا چهــل هــزار افغانــی فروختــه‬ ‫می شــود‪.‬‬ ‫خنجــردوزی‪ ،‬گــراف دوزی‪ ،‬پختـه دوزی‪ ،‬چکـن دوزی‪ ،‬ســکه دوزی و شیشـه کاری از جملــه‬ ‫هنرهــای به کاررفتــه در دوخــت ایــن لباس هــا بــه شــمار م ـی رود»‪.‬‬ ‫امیزشــی از قوم هــا و قبیله هــای گوناگــون در جغرافیــای طبیعــی متنــوع افغانســتان‬ ‫عمدتـاً در شــهرهای کوچــک‪ ،‬روســتاها و خیمه هــای عشــایری زندگــی می کننــد‪ .‬حــدود‬ ‫‪ ۲۴‬درصــد از ایــن مردمــان در روســتاها بســر می برنــد‪ .‬پوشــاک ســنتی بازتاب کننــده‬ ‫ایــن تغییــرات جغرافیایــی و مســکونی و همچنیــن بیان کننــده هویــت فــردی و گروهــی‪،‬‬ ‫اجتماعــی و اقتصــادی‪ ،‬مراحــل چرخــه زندگــی‪ ،‬و تغییــر روندهــای اجتماعــی و سیاســی‬ ‫اســت‪ ،‬کــه در نهایــت بــه خلــق ســبک های جدیــد‪ ،‬و تبــادل انــواع پوشــاک منجــر‬ ‫می شــود‪..‬‬ ‫سرپوش‬ ‫یکــی از مشــخص ترین پوشــاک افغان هــا نوعــی دســتار یــا لُنگــی (عمامــه ماننــد) اســت‪ ،‬کــه در بیــن‬ ‫فارســی زبان ها «لنگوتــه» (واژه ای هنــدی) یــا «دســتار» و در بیــن پشــتوزبان ها «‪ »patkay‬یــا «‪ »pagri‬یــاد‬ ‫می شــود‪ ،‬و طــول ان بســته بــه نحــوه تاکــردن از ‪ ۳‬تــا ‪ ۶‬متــر می رســد‪ .‬در مناطــق قبایلــی و روســتایی‪،‬‬ ‫نوجوانــان بــا پوشــیدن لنگوتــه در واقــع نشــان می دهنــد کــه بــه ســن بلــوغ رســیده اند‪ .‬در زیــر دســتار‬ ‫نوعــی کاله بــا اشــکال و طرح هــای تزئینــی متنــوع پوشــیده می شــود‪.‬‬ ‫در بیــن مــردم تاجیــک و اُزبــک‪ ،‬نوعــی کاله اســتوانه شــکل و ابریشم دوزی شــده مرســوم اســت‪ .‬مــردم‬ ‫هــزاره نوعــی کاله عرقچیــن می پوشــند کــه از پارچــه چیــت یــا نمــد بافتــه می شــود‪.‬‬ ‫کاله هــای مردانــه دیگــر نوعــی کاله پوســتی (بــه ترکمنــی‪ :‬تیلپَــک) اســت کــه از پوســت گوســفند ســاخته‬ ‫می شــود و در بیــن مــردم ترکمــن مرســوم اســت‪ .‬مــردم قرقیــز نوعــی کاله لحاف دوزی شــده گِــرد از‬ ‫پوســتین می ســازند و مــردم نورســتان هــم نوعــی کاله پشــمی بــا سرپوشــی مســطح و لبه هــای خمیــده‬ ‫می پوشــند کــه بــه «پَکــول» معــروف اســت‪ .‬در بیــن پشــتون های قندهــار یــک نــوع کاله یخک دوزی شــده‬ ‫استوانه شــکل مرســوم اســت؛ نوعــی کاله بــا رنگ دانه هــای شیشــه ای بــراق نیــز در قندهــار بافتــه‬ ‫می شــود‪.‬‬ ‫َ‬ ‫پشــتون های شــرقی شــینواری‪ ،‬نوعــی کاله مخروطــی (بــه پشــتو‪َ :‬درو َزو خولــی) از کاه گنــدم می پوشــند و‬ ‫همچنیــن در بیــن مردمــان ســاکن کوه هــای بلنــد مناطــق شــمال شــرقی‪ ،‬کاله هــای ن َ َمــدی ِگــرد مرســوم‬ ‫اســت‪ .‬مــردم بلــوچ هــم از قطعــات شیشــه در طــرح کاله اســتفاده می کننــد‪ .‬کاله قره قولــی کــه از پوســت‬ ‫گوســفند ســیاه ســاخته می شــد‪ ،‬و در اوایــل ســده بیســتم در بیــن قشــر تحصیل کــرده افغــان مرســوم بــود‬ ‫و دیگــر از ُمــد افتاده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪54‬‬ صفحه 54 ‫کابل‪ ،‬پایتختافغانستان‬ ‫میالد محمد هاشم‬ ‫پایتخــت جمهــوری اســامی افغانســتان مطابــق تخمیــن ســال ‪ ۲۰۱۶-۲۰۱۵‬بــا‬ ‫جمعیتــی حــدود ‪ ۳.۶۷۸.۰۳۴‬نفــر و مســاحتی حــدود ‪ ۲۷۵‬کیلومتــر مربــع اســت‬ ‫کــه در والیــت کابــل (اســتان کابــل) واقــع شده اســت‪ .‬مرکــز ایــن شــهر‪ ،‬شــامل‬ ‫بافــت کهنــه و قدیمــی ان می باشــد کــه مناطــق پــل خشــتی‪ ،‬خوابــگاه‪ ،‬کاه‬ ‫فروشــی‪ ،‬مرادخانــی‪ ،‬ده افغانــان‪ ،‬چنــداول‪ ،‬شــوربازار‪ ،‬ســراجی و بــاغ علیمــردان‬ ‫را در بــر می گیــرد‪.‬‬ ‫کابــل همــراه بــا دیگــر توابــع (ولســوالی ها)‪ ،‬جمعیتــی بالــغ بــر ‪۴.۳۷۲.۹۷۷‬‬ ‫میلیــون نفــر و مســاحتی در حــدود ‪ ۴۲۵‬کیلومتــر مربــع دارد و در ان از همــه‬ ‫قومیت هــای اصلــی افغانســتان زندگــی می کننــد‪ .‬بــر اســاس شــواهد رشــد‬ ‫شهرنشــینی حکایــت از مهاجــرت گســترده از ســایر نقــاط افغانســتان بــه ایــن‬ ‫شــهر دارد‪ .‬بــر ایــن اســاس کابــل شــصت و چهارمیــن کالن شــهر جهــان و در‬ ‫رده پنجمیــن شــهر جهــان از نظــر ســرعت رشــد جمعیــت قــرار دارد‪.‬‬ ‫کابــل مرکــز اداری و سیاســی افغانســتان می باشــد و در ‪ ۱.۸۰۰‬متــری بــاالی‬ ‫ســطح دریــا در دره ای دراز و باریــک بیــن کوه هــای هندوکــش را شــکافته و در‬ ‫طــول دریــای کابــل امتــداد یافته اســت‪ .‬ایــن شــهر همــراه بــا قندهــار‪ ،‬هــرات‬ ‫و مــزار شــریف توســط بزرگراه هــای حلقــوی کــه در سرتاســر کشــور امتــداد‬ ‫یافتــه وصــل شده اســت‪ .‬کابــل همچنیــن مســیر اصلــی شــاهراه جالل ابــاد کــه‬ ‫بــه ســوی پیشــاور پاکســتان مــی رود می باشــد‪.‬‬ ‫محصــوالت اصلــی کابــل شــامل میــوه تــازه و خشــک‪ ،‬قالیچــه افغــان‪ ،‬چــرم‬ ‫و محصــوالت پوســت گوســفند‪ ،‬لباس هــا و اســباب محلــی و نســخه های‬ ‫محصــوالت باســتانی می باشــد‪ .‬جنگ هــای ‪ ۲۰۰۱-۱۹۷۸‬ایــن صنعــت را‬ ‫مختــل کــرد و بــه اقتصــاد صدمــه بســیاری وارد کــرد‪.‬‬ ‫اب و هوا‬ ‫شــهر کابــل قدمتــی ‪ ۳۵۰۰‬ســاله دارد؛ پادشــاهان بســیاری ســالها روی شــهر بــه‬ ‫خاطــر موقعیــت اســتراتژیکی ان کــه در طــول مســیرهای جنــوب و مرکز اســیا قرار‬ ‫گرفتــه جنــگ می کردنــد‪ .‬کابــل در طــول تاریــخ توســط امپراتوری هــای بــزرگ‬ ‫زمــان خــودش حکومــت می شده اســت‪ .‬در حــدود ‪ ۵‬قــرن قبــل از میــاد مســیح‬ ‫توســط هخامنشــیان و بعدهــا توســط ســلوکیان‪ ،‬پادشــاهی موریــا‪ ،‬کوشــانیان‪،‬‬ ‫سلســله مغــوالن‪ ،‬صفویــه‪ ،‬غزنویــان و غوریــان اداره و کنتــرل می شده اســت‪ .‬از‬ ‫ســال ‪ ۱۵۰۴‬تــا ‪ ۱۵۲۶‬میــادی‪ ،‬کابــل بــه عنــوان مرکــز رســمی بابــر‪ ،‬ســازنده‬ ‫امپراتــوری گورکانیــان بــود‪ .‬بعــد از ان تــا ســال ‪ ۱۷۳۸‬زیــر ســلطنت دهلــی بــود‪،‬‬ ‫کــه نــادر شــاه و نیروهــای افشــاریان بــه گورکانیــان حملــه کردنــد‪ .‬بعــد از مــرگ‬ ‫نادرشــاه در ‪ ،۱۷۴۷‬شــهر بــه دســت احمــد شــاه درانــی افتــاد کــه بســیار ســریع‬ ‫ان را در کشــور تــازه تاســیس افغانســتان اضافــه کــرد‪.‬در ‪ ،۱۷۷۶‬تیمورشــاه‬ ‫درانــی کابــل را بــه پایتخــت افغانســتان مبــدل ســاخت‪.‬‬ ‫از ســال ‪ ،۱۹۸۰‬بــا شــروع جنــگ بــر ضــد اتحــاد جماهیــر شــوروی از ســوی‬ ‫مجاهدیــن‪ ،‬شــهر بــه دســت گروه هــای جنگ طلــب متفاوتــی افتــاد‪ .‬در بیــن‬ ‫ســال های ‪ ۱۹۹۶-۱۹۹۲‬کــه جنــگ داخلــی میــان گروه هــای مســلح رقیــب‬ ‫و مخالــف یکدیگــر درگرفــت و منجــر بــه حکومــت چهــار ســاله طالبــان شــد؛‬ ‫هــزاران نفــر از شــهروندان کابــل و مــردم غیــر مســلح کشــته شــدند و باعــث وارد‬ ‫امــدن صدمــات جــدی بــه زیــر ســاخت های کابــل و مهاجــرت گســترده مــردم‬ ‫از کابــل و ســایر نقــاط افغانســتان بــه کشــورهای همســایه شــد‪ .‬پــس از ســقوط‬ ‫طالبــان در نوامبــر ‪ ،۲۰۰۱‬پــس از حملــه نیروهــای نظامــی امریــکا و ســازمان‬ ‫پیمــان اتالنتیــک شــمالی(ناتو) بــه افغانســتان‪ ،‬حکومــت وقــت بــا همــکاری‬ ‫ســایر کشــورها و ســازمان های بین المللــی فعالیــت خــود را جهــت بازســازی‬ ‫زیــر ســاخت های از دســت رفتــه کابــل اغــاز کرده اســت؛ اگرچــه حمــات‬ ‫انتحــاری طالبــان و دیگــر شــبه نظامیان رونــد بازســازی کابــل و افغانســتان را‬ ‫کنــد کرده اســت و شــهر کابــل هــر از چندگاهــی شــاهد حمــات انتحــاری بــا‬ ‫هــدف ضربــه زدن بــه حکومــت کــه جــان شــماری از شــهروندان بــی گنــاه را‬ ‫می گیــرد‪ ،‬اســت‪ .‬شــهر در حــال حاضــر در حــال توسعه ســازی جدیــد اســت‪.‬‬ ‫اب و هــوای کابــل تابــع وضــع عمومــی کشــور افغانســتان اســت‪ .‬از انجــا کــه ایــن کشــور‬ ‫تقریبـاً در وســط اســیا واقــع اســت پــس عــرض و طــول جغرافیائــی‪ ،‬ارتفــاع‪ ،‬امتــداد کوه ها‬ ‫و دوری از دریــا از عواملــی هســتند کــه در اب و هــوای افغانســتان تاثیرگــذار هســتند‪ .‬بــا‬ ‫وضــع جغرافیائــی کــه افغانســتان دارد مناطــق مختلــف ان اب و هــوای گوناگــون دارد و کابــل‬ ‫هرچنــد از دریــا بســیار دور و تابــع اب و هــوای بــری اســت‪ ،‬امــا تــوازن در فصــول چهارگانــه‬ ‫ان برقــرار اســت و هــر ســه مــاه تغییــر فصــل بــه صــورت منظــم پیــدا می شــود‪ .‬فصــل‬ ‫بهــار از مــاه حمــل یــا فروردیــن (مــارس‪ ،‬اوریــل) اغــاز می شــود و تــا پایــان خــرداد (مــی‪،‬‬ ‫ژوئــن) منظم ـاً ادامــه دارد‪ .‬در ایــن فصــل می تــوان ان را فصــل نمــو و انبســاط خوانــد‪ .‬از‬ ‫مــاه ســرطان یــا تیــر (ژوئــن‪ ،‬ژوئیــه) تــا اخــر شــهریور (اوت‪ ،‬ســپتامبر) و هنــگام تابســتان‬ ‫گرم تریــن ایــام کابــل به شــمار مـی رود‪ .‬در مــاه میــزان یــا مهــر (ســپتامبر و اکتبــر) خــزان‬ ‫اغــاز می گــردد و تــا پایــان مــاه اذر (نوامبــر‪ ،‬دســامبر) ادامــه دارد‪ .‬پاییــز فصــل برداشــتن‬ ‫محصــول و جمـع اوری میوه اســت و کابــل از ایــن حیــث در ایــن فصــل امتیــاز فراوانــی دارد‪.‬‬ ‫ســه مــاه اخــر ســال‪ ،‬دی (دســامبر‪ ،‬ژانویــه)‪ ،‬بهمــن (ژانویــه‪ ،‬فوریــه) و اســفند (فوریــه‪،‬‬ ‫مــارس) فصــل زمســتان کابــل اســت کــه ســرمای بســیار و بــارش بــرف تــا پایــان ان‬ ‫ادامــه می یابــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪32‬‬ صفحه 32 ‫تن پوش‬ ‫تن پــوش اصلــی بــرای مــردان‪ ،‬بانــوان و کــودکان نوعــی پیراهــن گشــاد و اســتین بلنــد اســت‬ ‫کــه از پنبــه تهیــه می شــود و بــر روی شــلواری گشــاد کــه «ا ِزار» یــا « ُتنبــان» نامنــد‪ ،‬پوشــیده‬ ‫می شــود و شــلوار را توســط بنــدی («ا ِزاربنــد») جمــع و محکــم می کننــد‪ .‬پیراهــن مــردان‬ ‫(«کورتــی» هــم نامنــد) معمــوالً فاقــد یقــه بــوده و بــر روی یــک شــانه دکمــه دوختــه شــده و‬ ‫طــول ان از منطق ـه ای بــه منطقــه دیگــر تغییــر می کنــد‪ ،‬و ممکــن اســت از زانــو تــا ســاق پــا‬ ‫یــا پایینتــر برســد‪ .‬جلیقــه‪ ،‬کــه «واسـ َ‬ ‫ـکت» نامیــده می شــود‪ ،‬در همــه جــا متــداول اســت و از‬ ‫مخمــل ســیاه و ســرخ رنگ تهیــه می شــود و در قندهــار و در بیــن کوچی هــای دیگــر پشــتون‪،‬‬ ‫«ســدری» می نامنــد‪.‬‬ ‫بــر روی جلیقــه قیطان هــای طالیــی می بافنــد و ان را َ‬ ‫پوشــاک مــردم نورســتانی مشــخص ترین پوشــاک در افغانســتان اســت‪ .‬مــردان نورســتانی‬ ‫شــلوارهای ســفید پشــمی می پوشــند کــه طــول ان تــا زانــوی پــا می رســد و در زبــان کامویــری‬ ‫رایــج در منطقــه کامدیــش نامیــده می شــود و بــر روی ساق پوشــی بلنــد و ســیاه رنگ شــبیه‬ ‫‪« puttee‬پاتَــو» (ســاق پوش ســربازان در زبــان هنــدی) پوشــیده می شــود‪ .‬ایــن ســاق پوش‬ ‫و یــک نــوع جــوراب پشــم باف تزئین شــده بــا طرح هــای ســنتی مناطــق هزاره نشــین‪ ،‬از‬ ‫پوشــاک پــای محلــی افغانســتان شــمرده می شــوند‪.‬‬ ‫نوعــی کمربندکــه بــا نقــره اذیــن داده می شــود و بــرای حمــل خنجــر («کاتــره») پوشــیده‬ ‫می شــود هــم منحصــر بــه منطقــه نورســتان اســت‪ .‬بانــوان نورســتانی نوعــی ســاق پوش زیــر‬ ‫دامــن یــا جامــه ای بلنــد و فــراخ می پوشــند کــه بــا کمربندهــای بافته شــده جمــع می شــود و‬ ‫در پشــت شــانه ها و پاییــن اســتین بــا ترکیبــی از تکه دوزی هــای ســرخ و ســیاه تزئیــن داده‬ ‫می شــود‪ .‬ایــن نــوع ســاق پوش منحصــر بــه منطقــه نورســتان اســت و در هیــچ جــای دیگــر‬ ‫افغانســتان یافــت نمی شــود‪.‬‬ ‫پاپوش‬ ‫کفــش پالســتیکی بــا رنــگ و طرح هــای گوناگــون‪،‬‬ ‫در سرتاســر افغانســتان متــداول اســت‪ ،‬و در بســیاری‬ ‫«چپلــی»‬ ‫از مناطــق نوعــی دمپایــی چرمــی کــه َ‬ ‫نامنــد‪ ،‬مرســوم اســت‪ .‬در پکتیــا هــم نوعــی دمپایــی‬ ‫(«چپلــی مــزاری») می پوشــند‪.‬‬ ‫ساخته شــده از حصیــر َ‬ ‫در نورســتان نوعــی دمپایــی بنــام (‪ )vācó‬و چکمــه چرمــی‬ ‫زانوبلنــد (‪ ،)chamūs‬یــا بــا کــف نــرم (‪ )māsī‬کــه در بین‬ ‫مردمــان ترک زبــان شــمالی مرســوم اســت‪« .‬کالوش»‬ ‫هــم نوعــی کفــش اســت‪.‬‬ ‫پوشاک اقوام افغانستان‬ ‫هــر قــوم افغانســتان لبــاس مخصــوص خــود را دارند و تــا حدودی در پوشــیدن و گســترش‬ ‫ان تــاش می کننــد‪ .‬بــه نظــر می رســد در ایــن تــاش و همــت پشــتون ها پیشــقدم‬ ‫باشــند چــون در هــر کجــا کــه باشــند‪ ،‬همــان لبــاس ملــی خــود را مــی پوشــند‪ .‬ولــی‬ ‫اقــوام دیگــر معمــوال چنیــن تعصبــی ندارنــد و بــا توجــه بــه محیــط و فرهنــگ مکانــی کــه‬ ‫در ان حضــور دارنــد پوشــش خــاص خــود را انتخــاب می کننــد‪.‬‬ ‫لباس مردم پشتون‬ ‫مــردان پشــتون پیراهــن ‪،‬تنبــان ‪،‬لنگــی ‪،‬چپلــی و پتــو مــی پوشــند‪ .‬زنانشــان پیراهــن ‪،‬‬ ‫تنبــان فــراخ و چــادر و پیــزار مــی پوشــند ‪ .‬جــز معــدودی از پشــتون هایی کــه در شــهر‬ ‫زندگــی مــی کننــد بقیــه در هــر کجــا ایــن ترکیــل پوشــاک خــود را حفــظ کــرده انــد و بــه‬ ‫ان افتخــار مــی کننــد‪.‬‬ ‫لباس مردم هزاره‬ ‫مــردان هــزاره بــرک مــی پوشــند و کاله ســر مــی کننــد‪ ،‬زنانشــان پیراهــن ‪ ،‬تنبــان و چــادر‬ ‫دارنــد‪ .‬ایــن قاعــده فقــط در مناطــق مــرزی حاکــم اســت وباخــروج از محــدود مــرزی‬ ‫منطقــه خــود تغییــر لبــاس می دهنــد‪ .‬هــزاره هــای نواحــی شــمال کامــا تغییــر لبــاس‬ ‫داده انــد و بسیاری شــان بــرک را بــر تــن نکــرده و یــا نمی شناســند‪.‬‬ ‫لباس مردم ترکمن‪ -‬ازبک‬ ‫پیراهــن و تنبــان گویچــه ‪ ،‬شــلوار‪ ،‬چپــن قاتمــه و مــوزه و مســی اســت‪ ،‬ولــی امــروزه‬ ‫تغییراتــی بــه وجــود امــده جوانــان مســی نمــی پوشــند‪ .‬تمــام نواحــی شــمال تحــت تاثیر‬ ‫لبــاس ازبــک هــا قــرار گرفتــه چپــن ‪ ،‬جیلــک و گوبچــه مــی پوشــند‪ ،‬زنــان نواحــی شــمل‬ ‫چــادر ســر مــی کننــد و ایــن قاعــده عمومیــت دارد ‪ .‬زنــان ترکمــن لبــاس مخصــوص‬ ‫دارنــد‪.‬‬ ‫لباس مردم هرات‬ ‫لبــاس مــردم هــرات پیراهــن ‪ ،‬تنبــان ‪ ،‬اســکت و لنگــی اســت‪ .‬تنبــان خیلــی فــراخ و‬ ‫چیــن دار مــی پوشــند‪ .‬زنــان و دختــران در تمامــی نقــاط افغانســتان لباســهای شــوخ و‬ ‫گلــدار مــی پوشــند ولیمــردان لبــاس ســاده را خــوش دارنــد‪ .‬فقــط گاهــی بچــه هــا هــوس‬ ‫لباســهای شــوخ مــی کننــد کــه ان هــم خیلــی کــم اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪55‬‬ صفحه 55 ‫جغرافیا‬ ‫شــهر کابــل عبــارت از مجموعــه ای از وادی هــای‬ ‫سرســبز و شــاداب و پــر جمعیــت اســت کــه ارتفــاع‬ ‫ان از ســطح دریــا از هــزار تــا دو هــزار متــر (‪ ۳۳۰۰‬تــا‬ ‫‪ ۶۵۰۰‬فــوت (پــا) متفــاوت اســت‪ .‬شــهر کابــل در میان‬ ‫ایــن زمین هــای حاصل خیــز بــه عــرض ‪۳۴‬درجــه‬ ‫و ‪ ۳۰‬دقیقــه شــمالی و طــول ‪ ۶۹‬درجــه و ‪ ۱۸‬دقیقــه‬ ‫شــرقی در دامنــه کوه هــای «اســمائی» و «شــیردروازه»‬ ‫بــه ارتفــاع شــش‪ 1830‬قــرار گرفته اســت‪ .‬در میــان‬ ‫کــوه اســمائی (‪ 1459‬متــر) و شــیر دروازه (‪2184‬‬ ‫متــر) شــهر کابــل شــکل مثلثــی را گرفتــه کــه راس ان‬ ‫به جانــب غربــی‪ ،‬جائــی کــه دو کــوه بــا هــم بســیار‬ ‫نزدیــک می شــوند‪ ،‬قــرار دارد‪ .‬بیــن دو کــوه گذرگاهــی‬ ‫اســت کــه وادی چهاردهــی (نــوی کابــل) را بــه کابــل‬ ‫قدیــم می پیونــدد و رودخانــه کابــل از ان عبــور‬ ‫می کنــد‪ .‬در زمــان قدیــم اطــراف شــهر را حصــار‬ ‫مســتحکمی احاطــه می کــرد کــه به وســیله هفــت دروازه بــا خــارج ارتبــاط‬ ‫داشــت‪ .‬تماشــای ایــن دیــوار اهمیــت تاریخــی شــهر را به خوبــی می نمایانــد‪.‬‬ ‫از قلــه کــوه منظــره باشــکوه و شــاداب شــهر‪ ،‬بــا سلســله کوه هایــی کــه اطــراف ان را احاطــه‬ ‫کــرده به نظــر می ایــد‪ .‬رود کابــل از میــان ان بــا پیــچ و خــم جلــب توجــه می کنــد‪ .‬شــهر‬ ‫کابــل کــه در دو طــرف ایــن رودخانــه بنــا شــده محیطــی قریــب ‪ ۸‬میــل دارد و چــون دو طــرف‬ ‫ان محــدود می شــود طبعـاً شــهر بــه وســعت خــود در طــرف شــمال و جنــوب شــرقی رودخانــه‬ ‫افزوده اســت‪.‬‬ ‫«شــیرپور» از گران تریــن مناطــق کابــل اســت و امــروزه بســیاری از مقامــات دولتــی در ان بــرای‬ ‫خــود خانــه ســاخته اند‪ .‬هم چنیــن شــش درک منطقــه ای مرفه نشــین و پررفت وامــد در مرکــز‬ ‫شــهر کابــل اســت‪ .‬منطقــه «وزیراکبرخــان»‪ ،‬از نواحــی دیپلماتیک نشــین پایتخــت و در نزدیکــی‬ ‫ارگ ریاســت جمهوری افغانســتان اســت‪ .‬ســفارت های نــروژ‪ ،‬کانــادا و تاجیکســتان در منطقــه‬ ‫وزیراکبرخــان واقــع شــده اند‪.‬‬ ‫از مناطــق پرازدحــام شــهر کابــل می تــوان بــه مناطــق پــل خشــتی‪ ،‬مرادخانــی و «ده افغانــان»‬ ‫اشــاره کــرد کــه محــل توقـف گاه وســایط نقلیــه شــهری اســت‪ .‬ارشــیو ملــی افغانســتان در ایــن‬ ‫منطقــه واقــع شده اســت‪.‬‬ ‫«دریاچه قرغه» از مناطق تفریحی واقع در حومه کابل است‪.‬‬ ‫منطقه پغمان در غرب کابل واقع شده است‪.‬‬ ‫چنــداول‪ ،‬مرادخانــی‪ ،‬افشــار داراالمــان‪ ،‬کارتــه ســخی‪ ،‬افشارســیلو‪ ،‬دشــت برچــی‪ ،‬تیمنــی و‬ ‫قلعــه شــهاده و وزیرابــاد از مناطــق شیعه نشــین ایــن شــهر هســتند‪.‬‬ ‫بلوچ هــای کابــل در «قلعــه وکیــل»‪« ،‬بی بــی مهــرو»‪« ،‬وزیرابــاد» و «پغمــان» زندگــی می کننــد‬ ‫و بــه صــورت عمــوم ســاکنان کابــل بــه زبان هــای پشــتو ودری صحبــت می کننــد‪.‬‬ ‫قومیت‬ ‫شــهر کابــل ‪ ۸۰‬درصــد جمعیــت اســتان کابــل را شــامل می شــود‪ .‬کابــل شــهر‬ ‫چنــد قومیتــی و چنــد فرهنگــی اســت و بــا اینکــه امــار رســمی از ســوی دولــت‬ ‫افغانســتان دربــاره ترکیــب قومیتــی مــردم کابــل ارائــه نشده اســت ولــی بــر‬ ‫پایــه تخمیــن انجمــن جغرافیــای ملــی فارســی زبانــان اکثریــت مــردم شــهر‬ ‫کابــل را شــامل می شــوند‪ .‬بیشــتر فارســی زبان های کابــل از ســه قــوم‬ ‫تاجیــک‪ ،‬هــزاره و قزلبــاش هســتند‪.‬‬ ‫اگــر چــه زبــان اصلــی بخــش بزرگــی از قزلباشــان ترکــی بــوده امــا رفتــه‬ ‫رفتــه همــه قزلباشــان کابــل فارس ـی زبان شــدند‪ .‬قزلباشــان در هســته اصلــی‬ ‫شــهرکابل در گــذر چنــداول‪ ،‬مرادخانــی‪ ،‬زنــده بانــان‪ ،‬افشــار نانکچــی‪ ،‬افشــار‬ ‫تیبــه‪ ،‬زنــده بانــان‪ ،‬قلعــه فتــوح‪ ،‬نــه برجــه شــهرارا‪ ،‬وزیرابــاد‪ ،‬عبــاس قلــی‪ ،‬باغ‬ ‫علیمــردان و قلعــه علیمــردان خــان و ریــکا خانــه ســکونت داشــتند‪ .‬در دیگــر‬ ‫محــات فارســی زبانــان تاجیــک ســاکن بودنــد و در ایــن میــان تاجیک هــا‬ ‫‪۳۵‬درصــد درصــد جمعیــت دارنــد‪.‬‬ ‫دیگــر قــوم پارســی گــو یعنــی هزاره هــا بــا‪ ۴۰‬درصــد و پــس از ان هــا‬ ‫پشــتون ها بــا ‪۲۰‬درصــد قــرار دارنــد‪ .‬تــرک زبانــان ماننــد ترکمن هــا ‪۲‬درصــد‬ ‫و ازبک هــا بــا ‪۱‬درصــد در مقــام بعــدی هســتند و بلوچ هــا بــا ‪۱‬درصــد و ســایر‬ ‫گروهــای قومــی نیــز ماننــد اویماق هــا و پشــه ای ها نیــز بــا ‪۱‬درصــد دیگــر‬ ‫ســاکنین شــهر کابــل را تشــکیل می دهنــد‪.‬‬ ‫تقریبـاً تمــام مــردم کابــل مســلمان هســتند‪ .‬شــامل ‪۵۵‬درصــد ســنی و ‪۴۵‬درصد‬ ‫شــیعه‪ .‬عــده کمــی از هندوهــا نیــز در کابــل زندگــی می کننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪33‬‬ صفحه 33 ‫غذاهای محبوب افغانستان‬ ‫سنت های مختلف در هنر اشپزی افغانی بخش جدایی ناپذیر از رسم ریشه دار مهمان نوازی افغان ها را تشکیل ی دهند‪.‬‬ ‫پروانه فیروزی‬ ‫غــذا ابــزاری اســت بــرای نشــان دادن خصلت هــای معنوی و شــیوه زندگــی مــردم و رســم ابــروداری‪ ،‬همســایه داری و ازخودگذشــتگی‪،‬‬ ‫محقق‬ ‫همــه رویدادهــای خــوش زندگــی و همچنیــن تغییــرات فصل هــا‪ ،‬همگــی در بزم هــای فامیلــی جشــن گرفتــه می شــوند‪.‬‬ ‫ویژگی هــای اشــپزی هــر منطقــه بازتاب کننــده تنــوع جغرافیایــی و قومــی افغانســتان اســت و در مجمــوع بــا اشــپزی ایــران و پاکســتان اشــتراکات‬ ‫فراوانــی دارد‪.‬‬ ‫ترکیــب گروه هــای غذایــی گوناگــون غــات‪ ،‬حبوبــات‪ ،‬ســبزی ها و پروتئین هــای گیاهــی و حیوانــی در همــه غذاهــا دیــده می شــود‪ ،‬نــان در شــکل ها‬ ‫و اندازه هــای مختلــف از ارد گنــدم‪ ،‬جــو یــا ذرت (جــواری) طبــخ می شــود و انــواع مختلفــی دارد کــه بــر اســاس اداب اقــوام مختلــف متفــاوت اســت و‬ ‫هریــک بــه تناســب و فراخــور اقلیــم مــردم منطقــه طبــخ می شــود‪.‬‬ ‫کچری قروت‬ ‫کچــری قــروت یکــی از غذاهــای مشــهور و لذیــذ افغانســتانی می باشــد کــه اکثــرا ً در‬ ‫زمســتان پختــه می شــود‪ .‬روز اول زمســتان (شــب چلــه) مــردم افغانســتان دور هــم‬ ‫می نشــینند و کچــری قــروت می خورنــد‪ .‬کچــری قــروت از برنــج‪ ،‬قــروت و کوفتــه‬ ‫تهیــه می شــود‪.‬‬ ‫سمنک‬ ‫ســمنک را بانــوان افغــان در جشــن های نــوروزی و بهــاری می پرنــد و یکــی از غذاهــای‬ ‫خــاص مــردم افغانســتان می باشــد‪ .‬در ایــن غــذا گنــدم را در ظرفــی ریختــه در روز هــای‬ ‫بارانــی در زیــر بــاران می گذارنــد‪ .‬وقتــی ســمنک ســبز شــد انــرا کوبیــده و چنــد بــار‬ ‫می جوشــانند و بــا تبخیــر شــدن ان‪ ،‬چارمغزهــای زنــده را بــا قــدری دانــه زردالــو و پســته‬ ‫اضافــه کــرده بعــد از امــاده شــدن میــل می کننــد‪.‬‬ ‫شوربای کله‬ ‫شــوربای کلــه یکــی از غذاهــای مخصــوص زمســتان مــردم بــا ذوق افغانســتان می باشــد‪.‬‬ ‫بــرای تهیــه ایــن غــذا‪ ،‬کلــه گوســفند را پــاک کــرده خــوب می شــویند‪ ،‬بعــدا ً در دیــگ‬ ‫انداختــه جــوش می دهنــد تــا کــف ان گرفتــه شــود‪ .‬ســپس گنــدم و نخــود‪ ،‬پیــاز‪ ،‬زردچوبــه‬ ‫بــا قــدری دنبــه را بــه ان اضافــه می کننــد‪ ،‬وقــی پختــه شــد در کاس ـه ها کشــیده و در ان‬ ‫نــان را خــرد کــرده و میــل می کننــد‪.‬‬ ‫کباب تنوری‬ ‫مــردم افغانســتان مردمــان مهمــان نــوای هســتند‪ .‬در مناطــق مرکــزی افغانســتان وقتــی‬ ‫مهمان هــا زیــاد تــر از ‪5‬نفــر داشــته باشــند‪ ،‬یــک راس گوســفند را ذبــح کــرده و خــوب پــاک‬ ‫می کننــد‪ ،‬ســپس مقــداری ســیر و نمــک را امــاده ســاخته و تمــام گوســفند را خــوب ســیر و‬ ‫نمــک می زننــد‪ .‬بعــدا ً اتــش کافــی در تنــور روشــن می کننــد و یــک کاســه مســی را در روی‬ ‫اتــش گذاشــته و گوســفند را توســط ســیخ تنــور در تنــور پائیــن می کننــد‪ ،‬طوریکــه دنبــه‬ ‫گوســفند اهســته‪ ،‬اهســته در بیــن همــان کاســه اب شــده و بعــد از ‪ 2‬الــی ‪ 4‬ســاعت گوســفند‬ ‫پختــه می شــود‪.‬‬ ‫شوربای دیگ سنگی‬ ‫شــوربای ســنگی یکــی از غذاهــای محلــی افغانســتان بــوده کــه در دیــگ ســنگی پختــه‬ ‫می شــود‪ .‬ایــن شــوربا دارای لــذت خاصــی می باشــد کــه همــراه گوشــت گوســفند‪ ،‬دنبــه‪،‬‬ ‫نخــود‪ ،‬و ســیر را اضافــه داشــته مقــداری الوبخــارا را بــه اب ان می اندازنــد‪ .‬ســپس قــدری‬ ‫اتــش در گوشــه تنــور انداختــه و دیــگ را در پهلــوی ان قــرار می دهنــد‪ .‬بعــد از امــاده شــدن‬ ‫نــان را در کاســه ها ریــز کــرده و صــرف می کننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪56‬‬ صفحه 56 ‫مناطق دیدنی کابل‬ ‫باغ بابر‬ ‫بــاغ بابــر یــک بــاغ تاریخــی و تفریحــی اســت کــه در شــهر کابــل موقعیــت‬ ‫دارد‪ .‬ایــن بــاغ بــه دســتور شــاه مغول هــا بابــر در ســال ‪ ۱۵۲۸‬میــادی بنــا‬ ‫شــده اســت‪ .‬ایــن بــاغ در دامنــه کــوه شــیر دروازه کابــل از معــدود بناهــای‬ ‫تاریخــی ایــن شــهر اســت‪ ،‬کــه از گزنــد حــوادث محفــوظ مانــده اســت‪ .‬در‬ ‫ابتــدای ورودی بــاغ بابــر کاروانســرای زیبایــی قــرار دارد کــه بــه تازگی باســازی‬ ‫شــده اســت و بــرای ورود بــه محوطــه اصلــی بــاغ بایــد از ایــن مــکان عبــور‬ ‫کــرد‪.‬در گذشــته ایــن کاروانســرا محــل رفت وامــد بازرگانــان و مکانــی بــرای‬ ‫اســکان فقــرا بــوده اســت‪ .‬در حــال حاضــر ایــن کاروانســرا تبدیــل بــه دفاتــر‬ ‫اداری بــاغ و حجره هــای فــروش صنایــع دســتی شــده اســت‪.‬‬ ‫قصر داراالمان‬ ‫قصــر داراالمــان از بناهــای تاریخــی افغانســتان اســت‪ .‬ایــن ســاختمان بــه فاصلــه هشــت‬ ‫کیلومتــر بــه طــرف جنــوب غــرب شــهر کابــل در حــوزه چهاردهــی کابــل کــه قبـ ً‬ ‫ا افشــارتپه‬ ‫نــام داشــت‪ ،‬در زمــان امــان اهلل خــان ســاخته شــده اســت‪ .‬در زمــان ســاخت ایــن قصــر‬ ‫مناســبات خــوب سیاســی بیــن دولــت افغانســتان و المــان برقــرار بــود و در امــور شهرســازی‬ ‫و تعمیــرات ‪ ۲۲‬نفــر از مهندســان دولــت المــان بــه ایــن رونــد کمــک می کردنــد کــه از جملــه‬ ‫ســاخت قصــر داراالمــان در ســال ‪ ۱۳۰۴‬ه‪.‬ق تحــت نظــر مهنــدس والتــر هارتــن المانــی‬ ‫اغــاز و درســال ‪ ۱۳۰۶‬تکمیــل گردیــد‪ .‬در داخــل قصــر مذکــور تقریب ـاً ‪ ۱۵۰‬اتــاق کوچــک و‬ ‫بــزرگ ســاخته شــده کــه تمــام دســتگاه دولتــی دوره امــان اهلل از ان اســتفاده می گردنــد‪ .‬در‬ ‫ســالهای دهــه شــصت خورشــیدی وزارت دفــاع افغانســتان از ایــن قصــر اســتفاده می کــرد‪.‬‬ ‫در کودتــای ‪ ۱۶‬دلــو (بهمــن) ‪ ۱۳۶۸‬خورشــیدی بــه رهبــری ژنــرال شــهنواز تنــی‪ ،‬وزیــر دفــاع‬ ‫پیشــین افغانســتان علیــه دولــت دکتــر نجیــب اهلل‪ ،‬ایــن محــل هــدف بمبــاران قــرار گرفــت و‬ ‫بخشــی از ان ویــران شــد‪.‬‬ ‫داراالمــان در جنگ هــای داخلــی ســالهای دهــه هفتــاد خورشــیدی اســیب بیشــتری دیــد و‬ ‫ســرانجام بــه ویران ـه ای تبدیــل شــد و در دو دهــه گذشــته‪ ،‬مــورد اســتفاده نبــوده اســت‪ .‬در‬ ‫دهــم مــاه جــوزا (خــرداد ) ‪ 1395‬بازســازی قصــر بــه هزینــه شــانزده میلیــون دالر اغــاز شــد‪.‬‬ ‫در روز اغــاز بازســازی ایــن قصــر‪ ،‬رئیــس جمهــوری افغانســتان بــه صــورت نمادین نخســتین‬ ‫جلســه کمیســیون عالــی توســعه شــهری افغانســتان را در ویرانــه ایــن قصــر برگــزار کــرد‪.‬‬ ‫زیارت کارته سخی‬ ‫شــهر کابــل اماکــن مقــدس زیــادی دارد‪ ،‬به طــور نمونــه می تــوان از‬ ‫زیــارت «شیرســرخ»‪« ،‬مــزار ســید جــال اقــا»‪« ،‬زیــارت جانبــاز»‪« ،‬زیــارت‬ ‫پنجه شــاه»‪« ،‬شــاه طــاووس»‪« ،‬شــاه شــهید»‪« ،‬عاشــقان و عارفــان»‪« ،‬بابــای‬ ‫غــوری»‪« ،‬خواجــه صفــا»‪« ،‬شــاه دوشمشــیره»‪« ،‬بــاغ علیمــردان» و «زیــارت‬ ‫ســخی» نــام بــرد‪ .‬ایــن مــکان در دامنـه کــوه « اســمایی» در منطقـه «کارتــه‬ ‫ســخی» قــرار دارد کــه در غــرب ان دانشــگاه کابــل و بیمارســتان علی ابــاد‪،‬‬ ‫شــرق ان کــوه تلویزیــون‪ ،‬جنــوب ان «تپـ ه ســام» و شــمال ان تپـه «خاکــی‬ ‫گردنــه» قــرار دارد‪.‬‬ ‫کارتــه ســخی به دســتور احمــد شــاه بابــا درانــی (‪ )1747-1773‬ســاخته‬ ‫شــده اســت‪ ،‬زمانــی کــه احمــد شــاه دســتور می دهــد کــه خرقــه مبــارک‬ ‫پیامبــر اســام(ص) را از بخــارا بــه قندهــار انتقــال دهنــد‪ ،‬کاروان مذکــور در‬ ‫کابــل در منطقــه کنونــی (زیــارت ســخی) اطــراق می کنــد‪ .‬روایــت اســت‬ ‫کــه نگهبانــان دو شــب پی درپــی امیرالمومنیــن حضــرت علــی(ع) را در خــواب‬ ‫می بیننــد کــه بــه ایــن مــکان امــده و شمشــیر خــود را بـه روی ســنگ بزرگــی‬ ‫گذاشــته و نمــاز به جــا م ـی اورد‪ .‬هنگامی کــه کاروان بــه قندهــار می رســد‪ ،‬ایــن موضــوع را بــه احمــد شــاه بابــا می گوینــد و او دســتور می دهــد کــه زیارتگاهــی انجــا بســازند‬ ‫و ان را «زیــارت ســخی شــاه مــردان» می نامــد‪.‬‬ ‫ایــن زیارتــگاه در اوایــل‪ ،‬دارای یــک گنبــد بــود کــه مــادر امــان اهلل خــان‪« ،‬حیــات بیگــم» گنبــد دیگــری کنــار گنبــد اولــی ســاخت ســپس ای ـت اهلل «میرســید علــی احمــد‬ ‫حجــت» چنــد گنبــد کوچــک دیگــر ســاخت و حــاال ایــن زیــارت دارای شــش گنبــد‪ ،‬یــک چله خانــه‪ ،‬یــک دیــگ ســنگی و ســه دروازه ورودی اســت‪ .‬ســنگ بزرگــی به نــام‬ ‫ســنگ «ذوالفقــار» پشــت ایــن زیارتــگاه واقــع شــده و پرچمــی روی ان بــه اهتــزاز درامــده اســت‪ ،‬همچنیــن شــکافی در ایــن ســنگ وجــود دارد کــه مــردم معتقدنــد هرکــس‬ ‫گنــاه نکــرده و یــا کمتــر گنــاه مرتکــب شــده‪ ،‬توانایــی گــذر از ان را دارد‪ .‬در مجمــوع مســاحت ایــن زیارتــگاه بــه ده هــزار مترمربــع می رســد و چنــد ســال قبــل نیــز بازســازی‬ ‫و مرمــت شــده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪34‬‬ صفحه 34 ‫دلمۀ برگ انگور‬ ‫ایــن غــذای خوشــمزه را طــوری امــاده میکننــد کــه بــرگ هــای تــازۀ انگــور را کــه‬ ‫در بیــن ان کوفتــه قب ـ ً‬ ‫ا تهیــه شــده را گذاشــته و بــا تــار مــی بندنــد و در بیــن‬ ‫لعــاب بادنجــان رومــی‪ ،‬ســیر و پیــاز می گذارنــد تــا پختــه شــود‪.‬‬ ‫نذر هفت میوه‬ ‫دو شــب قبــل از نــوروز ‪ ،‬کشــمش و همــه میــوه هــای خشــک را خــوب شســته و‬ ‫پــاک می کننــد‪ .‬بعــد در دیگــی کــه گنجایــش الزم را بــرای ایــن خــوراک داشــته‬ ‫باشــد‪ ،‬بــا هــم مخلــوط می کننــد‪ .‬ســپس اب گــرم را بــه ان اضافــه می کننــد‪ .‬در‬ ‫دیــگ را گذاشــته و در جــای ســرد نگهــداری می کننــد‪ .‬یــک شــب پیــش از نــوروز‬ ‫چهارمغــز‪ ،‬پســته و بــادام را بــا اب گــرم خیســانده ً پوســت ان را می کننــد و بــه‬ ‫میوه هــا اضافــه می کننــد‪ .‬میوه هــای مذکــور بــه نــام هفــت میــوه معــروف اســت‬ ‫کــه در نــوروز هــم قــدری هــل بــه ان اضافــه می شــود‪.‬‬ ‫قابلی پلو‬ ‫قابلــی پلــو افغانــی بســیار مشــهور می باشــد انهــم اگــر از نــوع ترکمنــی یــا ازبکــی‬ ‫باشــد و تقریب ـاً اکثــر کشــورهای جهــان و کشــور هــای همســایه بــه نــام ان اشــنا‬ ‫هســتند‪ .‬ایــن خــوراک از برنــج بلنــد‪ ،‬گوشــت گوســفند‪ ،‬زردک‪ ،‬کشــمش و پســته‬ ‫تهیــه میگــردد‪.‬‬ ‫مــواد اولیــه ی قابلــی پلــو ترکیبــی از مغزهــا‪ ،‬پروتئیــن و ســبزیجات اســت‪ .‬برنــج‪،‬‬ ‫گوشــت‪ ،‬هویــج‪ ،‬پیــاز‪ ،‬کشــمش‪ ،‬خــال بــادام و پســته‪ ،‬شــکر‪ ،‬روغــن و ادویــه جــات‬ ‫اصلــی تریــن مــواد تشــکیل دهنــده ی ایــن غــذا هســتند‪ .‬مقــدار مــورد اســتفاده از‬ ‫هــر کــدام ایــن مــواد بــه ســلیقه و ذائقــه ی افــراد بســتگی دارد‪.‬‬ ‫دلده‬ ‫یکــی از غــذا هــای اصیــل افغانســتانی کــه بســیار مقــوی و خوشــمزه اســت‪ ،‬دلــده‬ ‫نــام دارد‪ .‬ایــن غــذا بــه روش هــای گوناگونــی طبــخ و امــاده مــی شــود‪ .‬مــواد بــه‬ ‫کار رفتــه در ان نیــز بــه ســلیقه ی افــراد بســتگی دارد‪ .‬امــا اصلــی تریــن مــاده اولیــه‬ ‫ان گنــدم مــی باشــد‪.‬‬ ‫گنــدم کــه از دیربــاز در همــه ی ســفره هــا وجــود داشــته اســت‪ ،‬نمــاد برکــت و‬ ‫بــاروری مــی باشــد‪ .‬مســلمانان و حتــی شــماری از اهــل کتــاب گنــدم و نــان گنــدم‬ ‫را مقــدس مــی داننــد‪ .‬عــده ای در دلــده عــاوه بــر گنــدم‪ ،‬حبوباتــی مثــل لوبیــا‪،‬‬ ‫مــاش و نخــود نیــز مــی ریزنــد‪ .‬امــا گنــدم جــزء جــدا نشــدنی ایــن غــذا می باشــد‪.‬‬ ‫گنــدم اســیاب شــده‪ ،‬ماســت یــا دوغ‪ ،‬ســیر و پیــاز‪ ،‬رب و روغــن و حبوبــات عمــده‬ ‫مــواد تشــکیل دهنــده ی دلــده هســتند‪ .‬بعضــی از مــردم افغانســتان در دلــده‬ ‫گوشــت هــم مــی ریزنــد‪ .‬همچنیــن ســبزیجاتی ماننــد گشــنیز و ترخــون نیــز در‬ ‫بعضــی مناطــق همــراه بــا دلــده اســتفاده مــی شــود‪.‬‬ ‫انواع کباب‬ ‫یکــی از معروفتریــن خوراک هاســت و مــورد عالقــه مــردم اســیای میانــه و خاورمیانــه‬ ‫اســت کــه در تهیــه و پخــت بیشــتر کباب هــا از گوشــت ســرخ اســتفاده می شــود و‬ ‫همچنیــن در اکثــر کباب هــا از پیــاز و ادویه جــات اســتفاده زیــادی می شــود‪.‬‬ ‫معروفتریــن انــواع کبــاب عبارتنــد از‪ :‬ســیخ کباب کــه در تهیــهٔ ان کبــاب را بــه ســیخ‬ ‫فلــزی یــا چوبــی کشــیده و در برابــر اتــش مســتقیم قــرار می دهنــد تــا پختــه شــود‪.‬‬ ‫شــامی کباب از گوشــت بــدون اســتخوان‪ ،‬پیــاز‪ ،‬تخــم مــرغ‪ ،‬ارد‪ ،‬نمــک و ادویه جــات‬ ‫تهیــه شــده و در روغــن ســرخ می گــردد‪.‬‬ ‫َچپلی کبــاب از گوشــت ســرخی‪ ،‬پیــاز‪ ،‬دنبــه‪ ،‬ســیر‪ ،‬فلفــل و نمــک تهیــه شــده و در‬ ‫روغــن ســرخ می گــردد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪57‬‬ صفحه 57 ‫کاخ چهلستون کابل‬ ‫قصــر چهل ســتون کابــل در زمــان ســلطنت شــاه زمــان‬ ‫ســدوزایی در ســال ‪( ۱۲۱۰‬قمــری) یعنــی ‪( ۱۷۹۶‬میــادی)‬ ‫برابــر بــه ســال ‪ ۱۱۷۵‬خورشــیدی ســاخته شــده و پیــش از‬ ‫ویرانــی‪ ،‬از کاخ هــای باشــکوه کابــل شــمرده می شــد‪ .‬ایــن‬ ‫قصــر چــار پیشــینه دارد‪ ،‬کــه بــه نــام هــای گوناگــون یــاد‬ ‫می شــد ‪:‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۲۱۰‬هجــری قمــری (برابــر بــه ‪ ۱۷۹۶‬میــادی برابــر‬ ‫بــه ســال ‪ ۱۱۷۵‬خورشــیدی) بــه او قصــر جهــان نمــا در فــراز‬ ‫تپــه کــوه هندکــی یــاد می شــد‪ .‬ســپس بخــش غربــی همــان‬ ‫کــوه کــوه چلســتون نامیــده شــد‪:‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۰۵‬هجــری قمــری (برابــر بــه ‪ ۱۲۶۷‬خورشــیدی و‬ ‫‪ ۱۸۸۸‬میــادی) بــه او در خــارج قصــر هندکــی گفتــه می شــد‪.‬‬ ‫از ســالهای حکومــت ظاهرشــاه بدیــن ســو تنهــا بــه قصــر‬ ‫چهلســتون یــاد می شــد‪ .‬حتــی در همیــن ســالها منظــره قصــر مــدرن چهلســتون از تــاالر تخــت رســتم کابــل دیــده می شــد‪ .‬نامهــای تاریخــی ایــن ســرزمین از دوران امیــر‬ ‫عبدالرحمن خــان بدیــن ســو تغیــر نــام کردنــد‪.‬‬ ‫در بــاغ تخــت رســتم کــه ســپس بــه بــاغ چهلســتون مســما شــد تــا بــه ســالهای ‪ ۱۹۹۲‬جشــنهای باســتانی وبویــژه نــوروز تجلیــل می شــد‪ .‬در تاالرغــار بــزرگ کــوه کــه بنــام‬ ‫تخــت رســتم مشــهور بــود چایخانــه و کبابــی قــرار داشــت‪ .‬بــه تماشــاچیان در روزهــای جشــن و عیــد و روزهــای اخــر هفتــه یعنــی دیگــر و یــا پیشــین (عصــر بعــد از ظهــر) پنــج‬ ‫شــنبه و جمعــه شــیرنی و میــوه وغــذا و نوشــابه و بــه ویــژه چاینکــی (ابگوشــت در غــوری دوبــاره ترمیــم شــده چینــی) پیشــکش می شــد‪.‬‬ ‫ایــن قصــر دارای دو بــاغ داخلــی و خارجــی می باشــد‪ .‬مســاحت پــارک اش (بــاغ خارجــی) تقریبــا بــه ‪ ۳۰‬هکتــار گفتــه شده اســت و در حــال حاضــر کامــا ویــران شــده و‬ ‫شــهرداری کابــل قصــد از نــو ســازی ان را دارد‪.‬‬ ‫تپه توپ‬ ‫تپـه ی تــوپ در ناحیــه هفتــم شــهر کابــل‪ ،‬در امتــداد غربــی کــوه تاریخــی «شــیردروازه»‬ ‫و یــا کــو ه گــذرگاه در ســمت شــمال «بــاغ بابــر» موقعیــت دارد‪ .‬روی ایــن تپــه دو‬ ‫تــوپ بـ ِ‬ ‫ـزرگ باروتــی نصــب می باشــد‪ .‬از ایــن رو‪ ،‬ایــن تپــه بــه نــام «تپ ـه ی تــوپ»‬ ‫مشــهور می باشــد‪ .‬مســاحت تپـه ی تــوپ تقریبــا ‪ ۲۰۰۰‬هــزار مترمربــع بــوده و بلنــدی‬ ‫دیوارهــای ان شــش متــر اســت‪ .‬در پاییــن ایــن تپــه طاقــی اســت بــه نــام «گنبــد» کــه‬ ‫ســربازخانه بابرشــاه بــوده اســت‪ .‬در نزدیــک ایــن تپـه ی ســنگی‪ ،‬دیــوار تاریخــی شــهر‬ ‫کابــل نیــز بــه چشــم می خــورد‪ .‬از فــراز ایــن تپــه‪ ،‬قســمت غــرب کابــل بــه خوبــی‬ ‫مشــاهده می شــود‪.‬‬ ‫در قدیــم از فــراز همیــن تپــه‪ ،‬در روزهــای عــادی بــرای اعــام وقــت رســمی «چاشــت»‬ ‫(صبحــگاه) دو تــوپ در کابــل شــلیک می شــد‪ .‬در روزهــای عیــد نیــز شــلیک تــوپ بــه‬ ‫معنــای اعــام رســمی روز عیــد بــوده اســت‪ .‬اگــر بــا افــراد مســن رو بــه رو شــوید و‬ ‫ســاعت را از ان هــا بــه پرســید اگــر وقــت چاشــت باشــد ان هــا بــرای تــان از اصطــاح‬ ‫«تــوپ» بــه عــوض ســاعت دوازده اســتفاده خواهنــد کــرد‪ .‬در گذشــته ها‪ ،‬در بعضــی از‬ ‫والیت هــای دیگرکشــور مثــل غزنــی‪ ،‬هــرات و جــال ابــاد نیــز راس ســاعت دوازه ظهــر‬ ‫تــوپ شــلیک می شــد‪ .‬ایــن شــلیک تــوپ بــه معنــای وقــت نمــاز ظهــر و نــان چاشــت‬ ‫بــود‪ .‬در ان زمــان همــه مــردم به ســاعت دسترســی نداشــتند؛ تنهــا دو «منارســاعت» در‬ ‫کابــل موجــود بــود‪ ،‬یکــی در پــل محمــود خــان و دیگــری در ارگ شــاهی (مقــر ریاســت‬ ‫جمهــوری امــروز) کــه از قســمت های دور شــهر منارهــای ســاعت دیــده نمی شــد‪.‬‬ ‫گوینــد کــه کــودکان نیــز منتظــر صــدای شــلیک تــوپ بودنــد و مــادران شــان بــه ان هــا‬ ‫وعــده صبحانــه بدهــد‪.‬‬ ‫امــا یــک دلیــل دیگــر نیــز در بــاره شــلیک شــدن تــوپ روایــت شــده اســت کــه‬ ‫حکومت هــای وقــت و زمامــداران ان‪ ،‬گاه گاهــی در شــهر کابــل تــوپ شــلیک می کردنــد‬ ‫کــه نشــان بدهنــد کــه حکومــت وجــود دارد و مــردم از حکومــت بترســند‪ .‬مثــل این کــه‬ ‫در اروپــا حکومت هــا‪ ،‬بــه خاطــر ترســانیدن و نشــان دادن قــدرت شــان بــر فــراز‬ ‫ســاختمان های شــهر‪ ،‬مجســمه های وحشــتناک و زشــت از قبیــل شــیر‪ ،‬اژدهــا‪ ،‬پلنــگ‪،‬‬ ‫جــن‪ ،‬هیــوال و موجــودات عجیــب و غریــب می ســاختند تــا مــردم بترســند و از حکومــت‬ ‫اطاعــت و پیــروی کننــد‪.‬‬ ‫درگذشــته ها تــوپ چاشــت از فــراز «تپــه ی بــی بــی مهــرو» شــلیک می گردیــد‪.‬‬ ‫بعدهــا از روی تپــه ی فعلــی ان شــلیک می شــد‪ .‬ایــن توپ هــا دراوایــل روی ارابه هــای‬ ‫چوبــی نصــب بودنــد امــا امــروز بــر روی زمیــن قــرار دارد‪ .‬اگــر نزدیــک ان هــا برویــد؛‬ ‫نشــانه هایی از اصابــت مرمی هــا و یادگاری هــای زیــادی بــر روی ان هــا بــه چشــم‬ ‫می خورنــد‪ .‬تپ ـه ی تــوپ در زمــان جنگ هــا اســیب دیــد امــا در زمــان حکومــت جدیــد‬ ‫دو بــاره بازســازی شــد‪ .‬اکنــون نیــز بــه خاطــر میــاد کابــل هــر ســاله چنــد تــوپ از‬ ‫همانجــا شــلیک می شــود‪.‬‬ ‫اطــراف تپــ ه تــوپ خانه هــای مســکونی زیــادی قــرار دارد‪ .‬در قدیــم هیــچ خانــه ی‬ ‫مســکونی در نزدیــک ایــن تپــه قرارنداشــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪35‬‬ صفحه 35 ‫فواد محمدهاشم‬ ‫کارشناس تربیت بدنی‬ ‫ورزش افغانستان‬ ‫در افغانســتان ورزش هــای ملــی و بین المللــی وجــود داشــته کــه بعضــی از ورزش هــا پــس از قــرن ‪ ۱۸‬توســط انگلیســها ترک هــا و کمیتــه ملــی المپیــک‬ ‫افغانســتان در کشــور رواج داشــته است‪.‬بیشــترین فعالیت هــای ورزشــی مربــوط بــه جوانــان و نوجوانــان ایــن کشــور اســت‪ .‬همانطوری کــه بازی هــای‬ ‫المپیــک باعــث گردیده اســت تــا هــزاران ورزشــکار جهــان تــاش کننــد تــا درایــن مســابقات شــرکت نمــوده کننــد در افغانســتان جشــن نــوروز (میلــه گل‬ ‫ســرخ)‪ ،‬روزهــای ازادی و مذهبــی نقط ـه ای بــرای تشــویق ورزش کاران افغانســتان بوده انــد‪ .‬در ایــن روزهــای نیــک از طــرف شــاهان و بــزرگان افغــان بــه‬ ‫ورزش کاران هدایــای نفیســی داده می شــد و همیــن هدایــا باعــث حفــظ عالقمنــدی بــه ورزش شــده اســت‪.‬‬ ‫ورزش هــای ملــی افغانســتان معمــوالً بــه منظــور ســامتی‪ ،‬دفــاع از خــود‪ ،‬رقابــت‪ ،‬کســب ثــروت‪ ،‬شــهرت و تفریــح مــورد اســتفاده قــرار می گیــرد‪ .‬بیشــتر‬ ‫مســابقات ورزشــی بــه منظــور اســتفاده از روزهــای مبــارک ســال و روزهــای ملــی اجــرا می شــود‪ .‬ورزش هایــی کــه دارای بیشــترین محبوبیــت در ایــن کشــور‬ ‫اســت؛ فوتبــال و والیبــال و بیلیــارد‪ ،‬کریکــت‪ ،‬وزنه بــرداری‪ ،‬کونگ فــو کاراتــه و تکوانــدو اســت‪.‬‬ ‫پــس از قــرن ‪ ۱۸‬مســابقات ورزشــی نــه تنهــا اهمیــت تربیــت بدنــی بلکــه‬ ‫اهمیــت سیاســی واقتصــادی را بخــود گرفــت‪ .‬در ســال ‪۱۸۳۹‬ورزش بیســبال‬ ‫(تــوپ دنــده) و کریکــت توســط انگلیســی ها در افغانســتان رواج یافــت؛‬ ‫ولــی بــزودی از طــرف روحانیــون مذهبــی ایــن کشــور بــازی کریکــت ممنــوع‬ ‫اعــام شــد‪ .‬پــس از قــرن ‪۱۹‬ورزش هــای فوتبــال والیبــال بســکتبال در‬ ‫مــدارس بــه عنــوان ســرفصل درســی تدریــس داده شــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۳۳‬فدراســیون فوتبال در افغانســتان تاســیس شــد و افغانســتان‬ ‫دارای تیــم ملــی فوتبــال شــد‪ .‬بــرای اولیــن بــار تیــم افغانســتان در بازهــای‬ ‫المپیــک ســال ‪ ۱۹۳۶‬شــرکت کــرد‪ .‬اولیــن مســابقه بین المللــی فوتبــال‬ ‫افغانســتان در مقابــل تیــم ایــران در ســال ‪ ۱۹۴۱‬در اســتادیوم غــازی انجــام‬ ‫شــد کــه نتیجــه ان مســاوی بــود‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۶۸‬افغانســتان در المپیــک تابســتانی مکزیکــو شــرکت نمــود‪ .‬در‬ ‫ســال ‪ 1972‬نیــز تیــم المپیــک افغانســتان در المپیــک مونیــخ المــان شــرکت‬ ‫کر د ‪.‬‬ ‫در ســال ‪۱۹۸۰‬افغانســتان در رقابت هــای المپیــک تابســتانی مســکو شــرکت‬ ‫کــرد و هماننــد المپیک هــای پیشــین تیــم المپیــک افغانســتان موفــق بــه‬ ‫دریافــت مدالــی نشــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۸۴‬دولــت دموکراتیــک افغانســتان بــه تبعیــت از روس هــا اجــازه‬ ‫نــداد ورزشــکاران افغانــی در مســابقات المپیــک لــس انجلــس شــرکت کننــد‪.‬‬ ‫دولــت افغانســتان رســماً المپیــک ‪ ۱۹۸۴‬لــس انجلــس امریــکا را تحریــم کرد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ 1993‬هواپیمــای حامــل ورزشــکاران تیــم بدنســازی افغانســتان در‬ ‫مــزار شــریف ســقوط کــرد و تمــام ‪ ۱۲‬نفــر اعضــای تیــم کشــته شــدند‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۹۶‬افغانســتان در رقابت هــای المپیــک اتالنتــا حضــور یافــت‪.‬‬ ‫در زمــان طالبــان ورزش فوتبــال و والیبــال فعــال بــود ولــی فقــط مســابقات‬ ‫داخلــی انجــام می گرفــت‪.‬‬ ‫پــس از ســال ‪ ۲۰۰۱‬دروازه ورزش بــروی کشــور اعــم از زنــان و مــردان بــاز‬ ‫شــد‪ .‬در ســال ‪ ۲۰۰۲‬اولیــن مســابقه ورزشــی فوتبــال در اســتادیوم غــازی‬ ‫برگــزار گردیــد‪ .‬از ان بــه بعــد مرحلــه بــه مرحلــه افغان هــای کــه در کشــورهای‬ ‫دیگــر زندگــی می کردنــد در تیم هــای ورزشــی افغانســتان منســجم شــدند‪.‬‬ ‫اولیــن حضــور افغانســتان در مســابقه های جهانــی پــس از ‪ ۲۸‬ســال‪ ،‬حضــور‬ ‫در بازی هــای اســیایی بوســان کــره جنوبــی ســال ‪ ۲۰۰۲‬بــود‪.‬‬ ‫وضعیــت ورزش تــا ســال های ‪ ۲۰۰۲‬بــه دلیــل مشــکالت زیــاد در ایــن کشــور‬ ‫بســیار ضعیــف شــده بــود و اثــرات ایــن ضعــف همچنــان حــس مــی شــود‪.‬‬ ‫هرچنــد تــا امــروز تالشــهایی بــرای بهبــود وضعیــت ورزش ایــن کشــور‬ ‫شــده اســت امــا بــه نظــر همچنــان کاســتی هــای زیــادی در عرصــه ورزش‬ ‫افغانســتان وجــود دارد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪58‬‬ ‫پــس از ســال ‪ ۲۰۰۲‬برخــی ورزش هــا همچنــان نــاکام مانــده و برخــی دیگــر بــه‬ ‫دلیــل عالقــه مــردم و کشــف اســتعدادها بــه ســرعت پیــش می رونــد‪.‬‬ ‫م ورزشــی مختلــف شــکل گرفــت‪ .‬ایــن تیم هــا از پشــتیبانی‬ ‫در شــهرها صدهــا تی ـ ‬ ‫دولــت وجامعــه جهانــی برخــوردار بودنــد‪ .‬تیم هــای کریکــت فوتبــال‪ ،‬بســکتبال‪،‬‬ ‫کونگ فــو‪ ،‬بوکســینگ‪ ،‬کاراتــه تکوانــدو‪ ،‬وزنه بــرداری‪ ،‬اســنوکر‪ ،‬زیبائــی انــدام‬ ‫توانســت درمیــان ســایر وزشــها مدال هــا‪ ،‬بردهــا و قهرمانی هــای زیــادی بدســت‬ ‫ارد‪ .‬همچنیــن زنــان کــه نیمــی از جامعــه افغــان را تشــکیل می دهــد نیــز توانســتند‬ ‫بــرای اولیــن بــار تیم هــای بســکتبال‪ ،‬فوتبــال‪ ،‬و غیــره تشــکیل دهنــد و بــه رقابــت‬ ‫بپردازنــد‪.‬‬ ‫مشــهورترین ورزشــکاران افغــان در ســال های اخیــر کــه شــهرت جهانــی کســب‬ ‫نموده انــد عبارتنــد از روح الــه نیکپــا‪ ،‬حمیــد رحیمــی‪ ،‬مســعود عزیــزی و نصیــر احمــد‬ ‫بهــاوی در تکوانــد‪ ،‬اجمــل فــی ســال در بوکــس‪ ،‬اجمــل فیــاض زاده در جــودو و‪...‬‬ ‫در حــال حاضــر در کشــور بیشــتر از ده هــزار باشــگاه ورزشــی وجــود دارد؛ کــه در حال‬ ‫رشــداند‪ .‬یکــی از علــل عمــده رشــد ورزش در افغانســتان همــکاری باشــگاه های‬ ‫ن مقیــم اروپــا و امریــکا می باشــد‪ .‬تــا ســال ‪۲۰۰۸‬‬ ‫ورزشــی بــا ورزشــکاران افغــا ‬ ‫ورزشــکاران داخــل افغانســتان از تجــارب زیــاد بــر خــوردار نبودنــد‪ .‬پــس از ‪۲۰۰۸‬‬ ‫تــا‪ ۲۰۱۰‬ورزش در داخــل افغانســتان ســرعت دو چنــد را می پیمایــد‪ .‬هــرات پــس‬ ‫از کابــل دومیــن اســتانی اســت اســت کــه بیشــترین ورزشــکاران را پــرورش داده‬ ‫ اســت‪.‬‬ صفحه 58 ‫باغ وحش کابل‬ ‫ایــن بــاغ وحــش‪ ،‬یــک فضــای زیبــا‪ ،‬پــر از حیوانــات مختلــف اســت کــه یکــی از‬ ‫تفریحــگاه هــای پایتخــت افغانســتان اســت‪ .‬ایــن بــاغ وحــش زمانــی بزرگتریــن و‬ ‫مشــهورترین بــاغ وحــش اســیا بــوده اســت امــا حــاال بــه دلیــل جنــگ هــای داخلــی‬ ‫بــه شــدت اســیب دیــده اســت‪.‬‬ ‫در ایــن بــاغ وحــش حیواناتــی مثــل‪ :‬شــیر‪ ،‬خــرس‪ ،‬گاو وحشــی‪ ،‬شــتر‪ ،‬روبــاه‪ ،‬کفتار‪،‬‬ ‫میمــون‪ ،‬اهــو و‪ ...‬و پرندگانــی همچــون‪ :‬طــاووس‪ ،‬کرکــس‪ ،‬طوطــی‪ ،‬عقــاب‪ ،‬جغــد‪،‬‬ ‫کبوتــر‪ ،‬کبــک‪ ،‬پرنــدگان صحرایــی و‪ ...‬یافــت می شــود کــه نســل بعضــی از ان هــا‬ ‫رو بــه انقــراض اســت‪ .‬ســال ‪ 1346‬زمانــی کــه بــاغ وحــش کابــل تــازه تاســیس‬ ‫شــده بــود‪ 92 ،‬نــوع حیــوان در ان وجــود داشــت کــه رفتــه رفتــه تعــداد کل‪ ،‬بــه‬ ‫‪ 700‬حیــوان رســید‪.‬‬ ‫مسجد شاه دو شمشیره‬ ‫ایــن مســجد‪ ،‬بــا یــک طراحــی منحصــر بــه فــرد اروپایــی‪ ،‬یــک مــکان زیباســت‬ ‫کــه تماشــای ان شــما را تحــت تاثیــر قــرار می دهــد‪ .‬معمــاری‪ ،‬ســقف ابــی رنـ ِ‬ ‫ـگ‬ ‫مســجد بــا چــراغ هایــی کــه دارد ‪،‬فضــای معنــوی زیبایــی را بــه وجــود اورده اســت‪.‬‬ ‫مــکان ان در مرکــز شــهر و در کنــار یــک بــازار بــزرگ اســت‪ .‬پرنــده هــای زیــادی‬ ‫بــاالی دروازه مســجد پــرواز میکننــد و هــم چنیــن رودخانــه ای کــه در کنــار ان‬ ‫عبــور می کنــد‪ ،‬می توانــد منظــره ی دیدنــی ای باشــد کــه تــا مــدت هــا در خاطــر‬ ‫می مانــد‪.‬‬ ‫مسجد عیدگاه‬ ‫ایــن مســجد‪ ،‬دومیــن مســجد باشــکوه افغانســتان اســت کــه در هــر مراســم مذهبــی‪،‬‬ ‫میزبــان حــدود یــک میلیــون نفــر می باشــد‪ .‬مــکان ان نزدیــک پــل محمــود خــان‬ ‫واســتادیوم ملــی بخــش شــرقی کابــل اســت‪ .‬ایــن مســجد‪ ،‬کــه «زمیــن نمــاز» نیــز‬ ‫نــام دارد‪ ،‬در جشــن هــای ملــی یــا مذهبــی میزبــان جمعیــت قابــل توجهــی از مــردم‬ ‫ـی ان نشــان‬ ‫اســت‪ .‬بنــا توســط فرمانــروای مغول‪«،‬بابــر» ســاخته شــد کــه نمــای تاریخـ ِ‬ ‫دهنــده معمــاری اســامی و میــراث غنــی افغانســتان اســت و همــه را بــه بازدیــد از‬ ‫خــود ترغیــب می کنــد‪.‬‬ ‫مســجد دارای یــک در ســفید در دو طــرف ناقــوس مرکــزی و چهــار منــاره در مرکــز‬ ‫ســقفه اســت‪ .‬ایــن ســاختمان بلنــد‪18 ،‬گــذرگاه سرپوشــیده دارد کــه جمعیــت عظیمــی‬ ‫از مســلمانان بــرای اقامــه نمــاز داخــل ان حضــور پیــدا می کننــد‪.‬‬ ‫معدن مس عینک‬ ‫معــدن مــس عینــک در منطقــه «عینــک» ولســوالی محمــد اغــه‬ ‫والیــت لوگــر قــرار دارد‪ .‬ایــن منطقــه در ‪ ۳۰‬کیلومتــری جنــوب‬ ‫غربــی کابــل و شــاهراه بین المللــی تورخــم اســام قلعــه یــا ‪A۱‬‬ ‫و‬ ‫قــرار دارد‪ .‬ایــن معــدن بزرگتریــن معــدن مــس در افغانســتان‬ ‫دومیــن معــدن مــس در ســطح جهــان می باشــد‪ .‬ذخایــر‬ ‫مجموعــی ایــن معــادن ‪ 11/3‬میلیــون تــن مــس دارای فیصــدی‬ ‫‪ 2/3‬از مس و مقداری محدودی از طال می باشد‪.‬‬ ‫ایــن معــدن در دوره هــای قبــل از اســام نیــز مــورد بهره بــرداری‬ ‫قــرار گرفته اســت‪ .‬معــدن مــس عینــک در ســال ‪ ۱۹۷۳‬مجــددا‬ ‫کشــف گردیــد و در ســال ‪ ۱۹۷۴‬فعالیت هــای اکتشــافی در‬ ‫مورد این معدن اغاز گردید‪.‬‬ ‫ایــن معــدن بنــا بــه توافــق قــرار بــود در ســال ‪ ۲۰۱۳‬شــروع‬ ‫بــه بهره بــرداری کنــد کــه بــه دلیــل کشــف اثــار باســتانی‬ ‫در ایــن منطقــه بهره بــرداری تــا اتمــام عملیــات اســتخراج و‬ ‫کشــف تمامــی ایــن اثــار بــه تعویــق می افتــد بانــک جهانــی تضمیــن کــرده کــه دســتگاه های پیشــرفته بــرای بیــرون اوردن ایــن اثــار را در اختیــار دولــت‬ ‫افغانســتان قــرار دهــد‪.‬‬ ‫همزمــان بــا واگــذاری مســئولیت کاوش هــای باستانشناســی در محــل معــدن مــس عینــک‪ ،‬در والیــت لوگــر در جنــوب کابــل‪ ،‬بــه وزارت اطالعــات و فرهنــگ‬ ‫افغانســتان‪ ،‬صــد قلــم اثــار تاریخــی بــه مــوزه ملــی ایــن کشــور تحویــل داده شــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪36‬‬ صفحه 36 ‫فوتبال‬ ‫فوتبــال یکــی از مهم تریــن ورزشــهای مــردان در افغانســتان می باشــد‪.‬‬ ‫ایــن ورزش در افغانســتان در زمــان امیــر حبیب الــه خــان اغــاز بــرای اولیــن‬ ‫بــار رواج یافــت‪ .‬ایــن ورزش در مراحــل اول توســط یــک تعــداد از مربیــان‬ ‫خارجــی در افغانســتان وارد شــد‪ .‬بــر اثــر تشــویق شــاهان و زمــام داران‬ ‫کشــور بــه ســرعت رشــد ایــن ورزش افــزوده شــد‪.‬‬ ‫نخســتین کســانی کــه فوتبــال را در افغانســتان پایه گــذار ی نمودنــد عبــارت‬ ‫بودنــد از داوی و مولــوی عبداللطیــف کــه ان هــا از جملــه شــاگردان مدرســه‬ ‫حبیبیــه کابــل بودنــد و در قلعــه حشــمت خــان بــه تمریــن فوتبــال پرداختنــد‪.‬‬ ‫از اینکــه ایــن ورزش در تربیــت بدنــی جوانــان اثــرات مثبتــی داشــت تعــداد‬ ‫عالقمنــدان ایــن ورزش رفتــه رفتــه زیــاد شــد‪.‬‬ ‫در ســال های ‪ ۱۹۲۳‬و ‪ ۱۹۲۴‬میــادی در کابــل چهــار تیــم تشــکیل گردیــد‬ ‫کــه عبــارت بــودن از‪ :‬تیــم مدرســه هــای حبیبیــه؛ تیــم اســتقالل؛ تیــم‬ ‫تفریــح؛ تیــم پناهنــده؛ کــه بعضــی اعضــای تیم هــای تفریــح و پناهنــده‬ ‫را جوانــان غیــر مدرســه ای تشــکیل م ـی داد؛ و میــان ایــن تیــم مســابقات‬ ‫برگــزار می گردیــد‪ .‬عمدت ـاً مســابقات فوتبــال در روزهــای جشــن اســتقالل‬ ‫در پغمــان برگــزار می گردیــد و مقام هــای عالــی رتبــه دولتــی نیــز از ان‬ ‫دیــدن می نمودنــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۱۳‬شمســی باشــگاه فوتبــال محمودیــه از طــرف فــارغ‬ ‫التحصیــان مــدارس تاســیس شــد‪ .‬در ســال ‪ ۱۳۲۰‬هجــری خورشــیدی‬ ‫باشــگاه اریانــا بــه وجــود امــد در همــان ســال جشــن اســتقالل در زمیــن‬ ‫چمــن کابــل برگــزار گردیــد؛ و یــک تیــم فوتبــال از هندوســتان بــه کابــل‬ ‫دعــوت گردیــد‪ .‬ایــن بــازی اولیــن بــازی ان هــا در برابــر تیــم خارجــی بــود‪.‬‬ ‫ایــن مســابقه بــا حضــور زیــاد تماشــاچیان همــراه بــود؛ کــه در نتیجــه بــازی‬ ‫‪ ۳‬بــر ‪ ۱‬بــه نفــع تیــم هندوســتان خاتمــه یافــت و تــک گل تیــم افغانســتان‬ ‫را عبدالغفــور ســاجر بــه ثمــر رســاند‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۱۶‬خورشــیدی تیــم فوتبــال افغانســتان نخســتین ســفر خارجــی‬ ‫خــود را بــه هندوســتان اغــاز نمــود کــه در نتیجــه هجــده بــازی بــا تیم هــای‬ ‫هندوســتان انجــام داد‪ .‬در ایــن بــازی هــا تیــم افغانســتان در هشــت بــازی‬ ‫ان پیــروز‪ ،‬یــک مســاوی و نــه باخــت نیــز در ایــن ســفر بــه همــراه داشــت‪.‬‬ ‫پــس از ان تیــم فوتبــال افغانســتان در ســال های ‪ ۱۳۲۴‬و ‪ ۱۳۲۸‬خورشــیدی‬ ‫ســفرهایی بــه هندوســتان و ایــران نمــود کــه بــاز هــم نتایــج خوبــی را بــه‬ ‫دســت اوردنــد‪ .‬ورزشــکاران شــرکت کننده در ســفر هندوســتان در ســال‬ ‫‪ ۱۳۲۴‬دکتــر فتــاح نجــم‪ ،‬دکتــر عبدالســتار‪ ،‬عبدالغنــی اثــر‪ ،‬عبدالغفــور اثــر‪،‬‬ ‫ســرور ایوبــی‪ ،‬وحیــد اعتمــادی‪ ،‬عزیــز احمــد اعتمــادی‪ ،‬فــاروق ســراج‪،‬‬ ‫محمــد شــعیب‪ ،‬غفــور و عبداالحــد بودنــد؛ و در ســفر بــه ایــران در ســال‬ ‫‪ ۱۳۲۸‬ســرور ایوبــی‪ ،‬حیــدر اعتمــادی‪ ،‬دکتــر غــام محمــد نــژن‪ ،‬حمیــد‬ ‫مبــارز‪ ،‬دکتــر فتــاح نجــم‪ ،‬انــور قندهــاری و ‪ ...‬بودنــد‪.‬‬ ‫افغانســتان در ســال‪ ۱۳۱۵‬میــادی عضویــت جهانــی فوتبــال را بــه دســت اورد و در‬ ‫ســال‪ ۱۳۲۴‬میــادی افغانســتان بــه عضویــت کنفدراســیون اســیایی پذیرفتــه شــد‪.‬‬ ‫افغانســتان در ســال‪ ۱۳۲۷‬میــادی در مســابقات جهانــی فوتبــال کــه در شــهر لنــدن‬ ‫انگلســتان برگــزار گردیــده بــود شــرکت کــرد و بــا تیم هــای مصــر و لوگــزا بــه رقابــت‬ ‫پرداخــت‪ .‬بــه همیــن گونــه تیــم فوتبــال افغانســتان در نخســتین بازی هــای اســیایی‬ ‫کــه در شــهر دهلــی هندوســتان برگــزار شــد شــرکت کــرد و بــا تیم هــای جاپــان و‬ ‫اندونــزی بــه میــدان رفــت کــه در بــازی نخســت مغلــوب و در بــازی دوم بــر اندونــزی‬ ‫غالــب گردیــد‪ .‬عــاوه بــرای مســابقات نظــر بــه قــرار دادهــای کلتــوری همــه ســاله‬ ‫یــک تعــداد از تیم هــای ممالــک دوســت و همجــوار بــه افغانســتان ســفر می نمودنــد‬ ‫و یــک سلســله مســابقات را بــا تیم هــای افغانــی انجــام می دادنــد و ضمنــاً تیم هــای‬ ‫منتخــب جوانــان افغانــی نیــز بــه ممالــک دوســت ســفر می نمودنــد کــه بعــد از‬ ‫مســابقات دوســتانه و رســمی دوبــاره بــه وطــن عــودت می کردنــد‪ .‬تیم هــای ممالــک‬ ‫کــه بــا تیم هــای افغانــی در داخــل و خــارج کشــور مســابقه نموده انــد قــرار ذیــل‬ ‫اســت‪ .‬شــوروی‪ ،‬هندوســتان‪ ،‬ایــران‪ ،‬پاکســتان‪ ،‬ســنگاپور‪ ،‬بنگلــه دیــش‪ ،‬عــراق‪ ،‬چیــن‬ ‫ترکیــه کوریــا قبــرس‪ .‬نپــال برمــا المــان شــرق پولنــد تایلنــد ایتالیــا فرانســه فنلنــد‬ ‫ســوئد و غیــره بــود‪.‬‬ ‫گلف‬ ‫ایــن ورزش در ســال ‪ ۱۹۰۰‬م در زمــان زمــام داری امیــر حبیب الــه بــه کشــور وارد‬ ‫شــد‪ .‬فعـ ً‬ ‫ا بــازی گلــف فقــط یــک زمیــن بــرای بــازی دارد کــه در نزدیکــی بنــد قرغــه‬ ‫کابــل اســت‪ .‬بنــد ابــی قرغــه در زمــان ظاهــر شــاه توســط امریکایی هــا بــه منظــور‬ ‫ابیــاری باغ هــای بــادام ســاخته شــد‪ .‬ایــن بــازی بــه نســبت عــدم زمیــن مناســب تــا‬ ‫کنــون در افغانســتان چنــدان رشــد ننمــوده اســت‪.‬‬ ‫فدراســیون گلــف افغانســتان تــاش دارد تــا در ســال ‪ ۲۰۱۲‬خورشــیدی ورزش گلــف‬ ‫را بــا امــوزش مربیــان داخلــی‪ ،‬بــه ســایر والیــات نیــز گســترش بدهنــد؛ و می کوشــند‬ ‫تــا زمینــه را بــرای اشــتراک ورزشــکاران کشــور در رقابت هــای بــرون مــرزی مســاعد‬ ‫ســازند‪ .‬ورزش گلــف از ‪ ۲۰۰۳‬بــه ایــن طــرف بــه صــورت فعال تــر روی ان کار صــورت‬ ‫گرفته اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۲۰۱۱‬حشــمت اهلل ســروری قهرمــان بــازی گلــف در افغانســتان‪ ،‬بــرای‬ ‫مســابقه دوســتانه بــا تایگــروودز قهرمــان ‪ ۹‬دوره ای جهــان عــازم دوبــی شــد‪ .‬درایــن‬ ‫ورزش تایگــروودز بــازی را بــرد‪ .‬در حــال حاضــر حــدود ‪ ۸۰‬ورزشــکار بــه ایــن ورزش‬ ‫می پردازنــد کــه در میانشــان چهــار خانــم نیــز در ایــن رشــته فعالیــت می کننــد‪ .‬دکتــر‬ ‫مصطفــی مســتور‪ ،‬رئیــس فدراســیون و محمــد افضــل‪ ،‬مربــی تیــم گلــف افغانســتان‬ ‫می باشــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪59‬‬ صفحه 59 ‫موزه کابل‬ ‫مــوزه کابــل کــه بــه نــام مــوزه ملــی افغانســتان نیــز شــناخته می شــود در منطقــه‬ ‫چهاردهــی در نزدیکــی قصــر داراالمــان واقــع شــده اســت‪ .‬منطقــه ای بســیار تاریخی‬ ‫در شــهر قدیــم کابــل که بیشــترین خســارات را در دوره جنگهــای داخلی و پــس از ان‬ ‫حکومــت تاریــک طالبــان متحمــل شــد‪ .‬پــس از ســقوط طالبــان ایــن بخــش تاریخی‬ ‫رهــا شــده بــه حــال خــود‪ ،‬بــه مخروبــه ای مــی مانــد‪ ،‬شکســته و خســته از جنــگ و‬ ‫شــرارت‪ .‬از مــوزه کابــل تنهــا دیوارهایــی برجــای مانــده بــود کــه بخشــی از ان هــم‬ ‫فروریختــه و باقــی ســاختمان نیــز در خــاک و غبــار فــرو رفتــه بــود‪ .‬امــا نگهبــان بــا‬ ‫وفــای ایــن مــوزه توانســته بــود بخشــی از اثــار تاریخــی را بــه قیمــت جــان خــود‬ ‫بــه مکانــی امــن منتقــل کنــد‪ ،‬تــا پــس از ســقوط طالبــان و بــه روی کار امــدن دولــت‬ ‫موقــت حامــد کــرزای در ســال ‪ ۲۰۰۲‬بــار دیگــر انهــا را از زیــر زمین هــای خــاک‬ ‫گرفتــه و پنهانــی خــارج و بــه دســتان امــن دولــت قانونــی افغانســتان بســپارد‪.‬‬ ‫بــرای اولیــن بــار دولــت افغانســتان در ســال ‪ ۱۹۲۴‬ســاختمان یــک قصــر شــاهی‬ ‫بــه نــام «کوتــی باغچــه» را بــرای نگهــداری اثــار هنــری‪ ،‬اســناد تاریخــی‪ ،‬و اشــیای‬ ‫بــه دســت امــده از کاوش هــای باستان شناســی اختصــاص داد و نــام ایــن مــکان‬ ‫را«عجایب خانــه» گذاشــتند‪ .‬مــوزه کابــل هفــت ســال بعــد بــا تصویــب نخســتین‬ ‫قانــون اساســی کــه زمینــه را بــرای طــرح قانــون حفریــات و حفــظ اثــار تاریخــی‬ ‫افغانســتان مســاعد ســاخت‪ ،‬صاحــب بنایــی مســتقل شــد‪.‬‬ ‫پژوهشــگران و باستان شناســان بســیاری در چنــد دهــه اخیــر بــه افزایــش ذخایــر‬ ‫هنــری و تاریخــی مــوزه کابــل کمــک کــرده انــد و نقــش باستان شناســان فرانســوی‬ ‫و گروه هــای کاوشــگر اتحــاد جماهیــر شــوروی ســابق نیــز در یافتــن گنجینه هــای‬ ‫ن بــه مــوزه کابــل برجســته بــوده اســت‪.‬‬ ‫هنــری و ســپردن ا ‬ ‫مــوزه کابــل پیــش از ایــن کــه در دهــه نــود میــادی بــه دنبــال جنگ هــای داخلــی‬ ‫ویــران و اشــیا قیمتــی ان بــه یغمــا رود‪ ،‬یکــی از معتبرتریــن موزه هــای منطقــه‬ ‫بشــمار مــی رفــت‪ .‬در ایــن مــوزه مجموعه هــای بی نظیــری از اثــار تاریخــی تمــدن‬ ‫بودایــی‪ ،‬یونانــی‪ ،‬و اســامی نگهــداری مــی شــد‪ .‬امــا بــا کمــال تاســف هــم اینــک‬ ‫ردپــای بخشــی از بــا ارزش تریــن داشــته های مــوزه کابــل را مــی تــوان در بازارهــای‬ ‫جهانــی قاچــاق اثــار تاریخــی پیــدا کــرد‪.‬‬ ‫بــا روی کار امــدن امــارت طالبــان‪ ،‬اخریــن اثــار برجــای مانــده از روزهــای پُر شــکوه‬ ‫مــوزه کابــل نیــز از دســت رفــت‪ .‬گفتــه می شــود وزیــر اطالعــات و فرهنــگ طالبــان‬ ‫بــا دســتان خــود شــماری از مجســمه هــای بــودا را شکســت‪.‬‬ ‫کار بازســازی مــوزه کابــل در ســال ‪ ۲۰۰۳‬و بــا کمــک شــماری از کشــورهای دوســت‬ ‫اغــاز شــد‪ .‬بخشــی از اثــار بــه ســرقت رفتــه از ایــن مــوزه‪ ،‬برگردانــده شــد‪ ،‬و انهایی‬ ‫کــه از گزنــد در امــان مانــده بودنــد‪ ،‬غبــار روبــی شــده و در غرفــه هــای جدیــد خــود‬ ‫تثبیــت شــدند‪ .‬بــا ایــن وجــود همچنــان صدهــا اثــر تاریخــی دیگــر ناپدیــد و یــا در‬ ‫دســت افــراد و شــبکه های قاچــاق اثــار باســتانی قــرار دارنــد‪.‬‬ ‫پارک باغ باال‬ ‫بــاغ بــاال در شــمال کابــل بــاالی تپــه ای اراســته شــده اســت ایــن بــاغ از ســاخته های‬ ‫امیرعبدالرحمــن خــان می باشــد‪ .‬صدســال قبــل امیرعبدالرحمــن از ایــن ســاختمان‬ ‫بــه عنــوان دفتــر و محلــکار خــود اســتفاده می نمــود و عبدالرحمــن خــان در همیــن‬ ‫ســاختمان نیــز کشــته شــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪1919‬م اولیــن موزیــه افغانســتان در انجــا پایــه گــذاری گردیــد‪ .‬نســترن های‬ ‫ســفید و چیلــه هــای انگــور زیــب و زینــت ایــن تپــه زیبــا ســت‪ .‬ضمنــا هتــل‬ ‫انترکانتنینتــال کابــل و هتــل بــاغ بــاال و مســجد امیــر و حــوض شــنا نیــز بــر فــراز ان‬ ‫قــد افراشــته اســت‪.‬‬ ‫ایــن پــارک ســال هــای قبــل مرکــز تفریحــی مــردم کابــل بــود و بــاور بــر ایــن اســت‬ ‫کــه حضــور مــردم در شــب های پنجشــنبه و عصرهــای جمعــه خاطــره انگیــز بــوده‬ ‫اســت‪ .‬در ایــن شــب ها‪ ،‬جوانــان اعــم از پســران و دختــران و فامیــل هــا جهــت‬ ‫تفریــح بــه ایــن بــاغ می امدنــد و شــور نخــود‪ ،‬منتــو و پکــوره خوشــمزه می خوردنــد‬ ‫و بــه تفریــح و ســرگرمی می پرداختنــد و امــا امــروز متاســفانه بخشــی بزرگــی اطــراف‬ ‫ایــن بــاغ و تپــه غضــب شــده و ســاختمان ســازی گردیــده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪37‬‬ صفحه 37 ‫والیبال‬ ‫ورزش والیبــال معلــوم نیســت کــه چگونــه بــه افغانســتان وارد شــده اســت‪.‬‬ ‫امــکان ان مـی رود کــه ایــن بــازی از چیــن و یــا هنــد داخــل خــاک افغانســتان‬ ‫شــده باشــد‪.‬‬ ‫در افغانســتان در دهــه نخســت ســال ‪ ۱۳۰۰‬هجــری شمســی بــا ایــن ورزش‬ ‫تعــدادی انــدک از مــردم اشــنایی داشــتند و بــدون در نظــر داشــتن قوانیــن و‬ ‫مقــررات ان بــدان می پرداختنــد‪ .‬در ســال ‪۱۳۲۳‬هجــری شمســی بــا ایجــاد‬ ‫دانشــکده تربیــت بدنــی ورزش والیبــال شــکل رســمی را بخــود گرفــت‪.‬‬ ‫دانشــکده تربیــت بدنــی در مراحــل اول از طــرف متخصصیــن داخلــی و خارجــی‬ ‫ایجــاد گردیــده و در همان جــا تدریــس والیبــال نیــز صــورت می گرفــت و در‬ ‫ســال ‪ ۱۳۳۵‬هجــری شمســی برخــی متخصصیــن کشــورهای مختلــف همچــون‬ ‫ترکیــه‪ ،‬ژاپــن‪ ،‬المــان‪ ،‬امریــکا و شــوروی ســابق بــه دانشــکده تربیــت بدنــی‬ ‫جهــت امــوزش بیشــتر رســماً اســتخدام گردیدنــد‪ .‬زمانی کــه فارغ التحصیــان‬ ‫رشــته تربیــت بدنــی در باشــگبه های ورزشــی ایفــای وظیفــه نمودنــد تیم هــای‬ ‫متعــددی را ایجــاد کردنــد کــه اینــکار باعــث رشــد هرچــه بیشــتر والیبــال در‬ ‫کشــور گردیــد‪.‬‬ ‫افغانســتان در ســال ‪۱۳۵۹‬شمســی یــا ‪ ۱۹۸۰‬م عضویــت فدراســیون جهانــی‬ ‫را کســب کــرد‪ .‬محمدعلــی میونــد در ســال ‪ ۱۳۲۹‬دســت بــه تشــکیل نخســتین‬ ‫تیــم والیبــال در دبیرســتان حبیبیــه زد؛ و از ان بــه بعــد تیم هــای زیــادی در‬ ‫گوشــه و کنــار کشــور بخصــوص در مــدارس ایجــاد گردیــد؛ اولیــن بــار‬ ‫فدراســیون ملــی والیبــال توســط مرحــوم اســتاد عبدالقیــوم علمــزوی در ســال‬ ‫‪ ۱۳۵۴‬شمســی درافغانســتان تاســیس شــد‪.‬‬ ‫ازجملــه قویتریــن تیم هــای ان وقــت می تــوان از اردو نــام بــرد‪ .‬نخســتین‬ ‫مســابقات انتخاباتــی والیبــال در ســال ‪ ۱۳۴۹‬هجــری شمســی بیــن تیم هــای‬ ‫مختلــف در مرکــز بــرای انتخــاب تیــم الــف کابــل و تیــم ب کابــل دایــر گردیــد‪.‬‬ ‫اولیــن ســفر خارجــی تیــم ملــی والیبــال کشــور افغانســتان در ســال ‪۱۳۵۳‬‬ ‫هجــری شمســی بــه تاشــکند (اتحــاد شــوروی ســابق) بــود کــه اعضــای ان‬ ‫تیــم عبــارت بودنــد از عبدالقدیــر چــپ‪ ،‬ادم خــان قــوای هــوای‪ ،‬تجلــی نفــت‬ ‫وگاز‪ ،‬صوفــی عبدالحمیــد‪ ،‬عطــا اهلل‪ ،‬عبــداهلل نوابــی‪ ،‬حمیــد منــگل‪ ،‬محمــد ایــوب‬ ‫خشــک‪ ،‬بازمحمــد‪ ،‬طاهــر ســبز‪ ،‬عبدالعلــی پنجــه و جــان علــم خــان بودنــد‪.‬‬ ‫بــازی والیبــال بــه نســبت کوچــک بــودن میدانــش در دانشــگاه ها بســرعت رشــد‬ ‫نمــوده ســپس بــه بیــرون از مــدارس و دانشــگاه کشــیده شــد‪ .‬یکــی از علت هــای‬ ‫کــه ایــن ورزش رشــد نمــود جایــزه گذاشــتن بــرای تیــم برنــده بــود کــه عمومــا پــول‬ ‫نقــد بــود و بــه نــام والیبــال تجارتــی مشهورشــد‪ .‬از تجارتــی بــازان والیبــال کــه بعــدا ً‬ ‫در تیــم ملــی افغانســتان نیــز وارد شــدند عبارتنــد از صوفــی غــام علــی مکرویــان‪،‬‬ ‫انجنیــر صدیــق‪ ،‬قدیــر‪ ،‬شــادکام‪ ،‬احدشــاه کل‪ ،‬عرفــان‪ ،‬انــور نــل دوان بــود‪.‬‬ ‫در ان ســال ها مشــهورترین تیم هــای والیبــال افغانســتان عبــارت بودنــد از‪:‬تیــم‬ ‫انســتیتو تربیــت بدنــی‪ ،‬تیــم منتخــب کابــل‪ ،‬تیــم کابــورا‪ ،‬تیــم افغانســتان بانــک‪ ،‬تیــم‬ ‫دانشــگاه کابــل‪ ،‬تیــم وزارت امــور داخلــه‪ ،‬تیــم وزارت معــارف و تیــم منتخــب کلــوپ‬ ‫ورزشــی بــود‪.‬‬ ‫بازیکنــان نــام دار ان دوره عبــارت بودنــد از‪ :‬تــاج محمــد؛ محمــد نــادر نــورزاده؛‬ ‫عبدالحمیــد صوفــی؛ والیــت خــان‪ ،‬عبــداهلل نوابــی؛ عطــااهلل؛ محمــد نعیــم دنــگ؛ ادم‬ ‫خــان؛ ســید منورشــاه و ‪...‬‬ ‫در ســال های اخیــر تیــم ملــی والیبــال کشــور بــه کمــک فدراســیون و کمیتــه ملــی‬ ‫المپیــک بــه ســفرهای متعــدد اعــزام گردیــده و نتایــج نســبتاً خوبــی را کســب نمودنــد‬ ‫کــه یکــی ازمهمتریــن ان هــا در مســابقات جــام ملت هــای اســیا درایــران در ســال‬ ‫‪ ۲۰۱۱‬م رقــم خــورد‪ .‬تیــم ملــی والیبــال افغانســتان تیــم والیبــال قدرتمنــد ازبکســتان‬ ‫را بــا نتیجــه ســه در مقابــل یــک شکســت داد و پیــروزی را نصیــب خــود کــرد‪.‬‬ ‫اسکی‬ ‫نکتــه جالــب در میــان ورزش هــای افغانســتان ان اســت کــه در‬ ‫افغانســتان از قدیــم ورزش بــه نــام ســرجه مشــابه بــه اســکی وجــود‬ ‫داشــت‪ .‬فــرق بیــن ســرجه و اســکی اینســت کــه اســکی در حالــت‬ ‫ایســتاده و ســرجه در حالــت نشســته و یــا خــواب انجــام می گــردد‪.‬‬ ‫بــرای اولیــن بــار ورزش اســکی در ســال های ‪ ۱۳۵۰‬در کابــل بــه‬ ‫بنیــاد گذاشــته شــد‪.‬‬ ‫ایــن ورزش تــا ســال های ‪ ۱۳۵۷‬عالقمنــدان زیــادی در کابــل‬ ‫داشــت‪ .‬از ســال ‪ ۱۳۸۹ -۱۳۵۷‬از ورزش اســکی دیگــر خبــری نبــود‪.‬‬ ‫تــا انکــه در ســال ‪ ۱۳۸۹‬مســابقه ورزش اســکی در نزدیکــی شــهر‬ ‫بامیــان از طــرف اداره فونــد اغاخــان برگــزار شــد‪ .‬ســپس در ســال‬ ‫‪ ۱۳۹۰‬مســابقات اســکی دوبــاره درایــن محــل صــورت گرفــت‪ .‬در‬ ‫ایــن مســابقات ‪ ۲۰‬ورزشــکار از انگلســتان‪ ،‬امریــکا‪ ،‬ســوئد‪ ،‬هنــد و‬ ‫‪ ۱۰‬ورزشــکار از افغانســتان شــرکت کــرده بودنــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪60‬‬ صفحه 60 ‫شکرا‪ ...‬ابراهیمی‬ ‫هرات‪ ،‬دومین شهر پرجمعیت افغانستان‬ ‫ِهــرات یکــی از کالن شــهرهای افغانســتان‪ ،‬مرکــز والیــت ِهــرات در غــرب‬ ‫ان کشــور اســت‪ .‬ایــن شــهر پــس از کابــل‪ ،‬دومیــن شــهر پرجمعیــت‬ ‫افغانســتان محســوب می شــود‪ .‬هِــرات قطــب صنعتــی و مهم تریــن‬ ‫کانــون فرهنگــی ‪ -‬هنــری افغانســتان به شــمار می ایــد‪ .‬رود معــروف‬ ‫هریــرود از کنــار ایــن شــهر می گــذرد‪.‬‬ ‫ایــن شــهر یکــی از پرجمعیت تریــن شــهرهای افغانســتان اســت و همــراه‬ ‫بــا کابــل‪ ،‬مــزار شــریف و قندهــار یکــی از چهــار شــهر بــزرگ افغانســتان‬ ‫به شــمار می ایــد‪ .‬ســاکنان اصلــی ان بــه زبــان فارســی بــا لهجــه هراتــی‬ ‫ســخن می گوینــد‪ .‬از دهــه ‪ ۱۳۷۰‬هــرات مرکــز جــذب مهاجــران زیــادی‬ ‫از سرتاســر افغانســتان بوده اســت‪ .‬ســاکنان اصلــی ایــن شــهر اقــوام‬ ‫فارس ـی زبان بودنــد‪ ،‬البتّــه هم اکنــون هــرات دارای اقــوام مختلفــی اســت‬ ‫و عمــده زبــان محــاوره ای در ایــن شــهر فارســی بــا لهجــه هراتــی اســت‪.‬‬ ‫دیگــر اقــوام ســاکن در ان عبارتنــد از‪ :‬عــرب (عــرب خزاعــی ‪.‬عــرب‬ ‫شــیبانی) پشــتون‪ ،‬هــزاره‪ ،‬ترکمــن و ‪ .‬شــهر هــرات در غــرب افغانســتان‪،‬‬ ‫در یکــی از هموارتریــن مناطــق جغرافیایــی افغانســتان موقعیــت دارد‪.‬‬ ‫هِــرات را در گفتارهــای ادبــی و رســمی هِــرات باســتان می گوینــد‪ .‬ایــن‬ ‫شــهر از بابــت مناره هــا و معماری هــای عالــی و مجلــل خــود شــهرت‬ ‫دارد و در گذشــته و حــال‪ِ ،‬هــرات یکــی از مراکــز عمــده اموزشــی شــمرده‬ ‫شده اســت‪.‬‬ ‫ایــن شــهر در ســال ‪ ۲۰۰۹‬پــس از بررســی شــهرهای مختلــف جهــان توســط‬ ‫ســازمان یونســکو شــامل برنامــه هــزار شــهر و هــزار زندگــی ایــن ســازمان گردیــد‪.‬‬ ‫بســیاری از شــاعران و نویســندگان و عارفــان و صوفیــان فارســی در ایــن شــهر زاده‬ ‫شــده یــا زیســته اند‪ ،‬بــا ایــن همــه هــرات بــه دلیــل داشــتن دو مــرز مشــترک بــا‬ ‫کشــورهای ایــران و ترکمنســتان و دارا بــودن بزرگتریــن شــهرک صنعتــی افغانســتان‬ ‫بزرگتریــن مرکــز تجارتــی افغانســتان به شــمار می ایــد‪ .‬تــا کنــون هیــچ سرشــماری‬ ‫دقیقــی در شــهر هــرات نشده اســت‪ ،‬امــا اخیــرا ً مســووالن دولتــی اعــان کرده انــد‬ ‫کــه ایــن شــهر دیگــر ظرفیــت پذیــرش جمعیــت بیشــتری را نــدارد‪ .‬هــرات بــه‬ ‫پانــزده ناحیــه و ده هــا محلّــه تقســیم شده اســت‪ .‬نمــاد شــهر قلعــه اختیــار الدیــن‬ ‫(اَرگ) ایــن شــهر اســت‪ .‬مســجد جامــع و مناره هــای ایــن شــهر نیــز نمادهــای‬ ‫دیگــر ان بــه حســاب می اینــد‪.‬‬ ‫هــرات میزبــان نزدیــک بــه نیمــی از ف ّعالیّت هــای صنعتــی افغانســتان اســت‪،‬‬ ‫کارخانجاتــی در زمینــه تجهیــزات موتورســیکلت‪ ،‬بــرق و الکترونیــک‪ ،‬منســوجات‪،‬‬ ‫شــکر‪ ،‬ســمنت (ســیمان) و انــواع خوراکــی در ایــن شــهر واقــع شــده اند‪ ،‬هــرات‬ ‫همچنیــن بــازار بــزرگ فــروش خودروهــای وارداتــی در سراســر افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫در شــمال حومــه هــرات مســووالن دولتــی در حــال ســاخت یــک پاالیشــگاه نفــت‬ ‫هســتند‪ .‬در هــرات اماکــن تاریخــی مذهبــی نظیــر مســاجد‪ ،‬مناره هــا و ســاختمان های‬ ‫تاریخــی شــهرت فراوانــی دارنــد‪ .‬هــرات باســتان دارای مکان هــای تاریخــی چــون‬ ‫قلعــه اختیارالدیــن یــا (ارگ) مســما اســت‪ .‬منارهــای هــرات یکــی از بزرگ تریــن‬ ‫اثــار تاریخــی افغانســتان به شــمار مــی رود کــه ‪ ۹۳۰‬ســال قدمــت تاریخــی دارد‪.‬‬ ‫تاریخ هرات‬ ‫هــرات پیــش از کشــف مســیر دریائــی اقیانــوس هنــد در گــذرگاه جــاده ابریشــم قــرار‬ ‫داشــت و نقــش بزرگــی را در بازرگانــی میــان شــبه قــاره هنــد‪ ،‬شــرق میانــه‪ ،‬اســیای‬ ‫مرکــزی و اروپــا بــازی می کــرد‪ .‬هــرات از لحــاظ موقعیــت جغرافیایــی در طــول تاریــخ‬ ‫بســتر مناســب تالقــی تمدن هــای شــرق و غــرب نیــز به شــمار می رفــت‪ .‬از ایــن رو‬ ‫هــرات یکــی از گهواره هــای تمدنــی تاریــخ پربــار خراســان شــناخته می شــود‪.‬‬ ‫در گذشــته های دور گفتــه می شــد کــه «جهــان اقیانوســی اســت و در ایــن اقیانــوس‬ ‫مرواریــدی هســت و ان مرواریــد هــرات اســت‪».‬‬ ‫هروی هــا (بــه یونانــی‪ :‬ارین هــا) دســته ای از تیره هــای اریایــی بودنــد کــه در هــزاره‬ ‫دوم پیــش از میــاد‪ ،‬زادبــوم خــود در اســیای میانــه را رهــا کــرده و از ناحیــه رودخانــه‬ ‫امودریــا (اکســوس یــا جیحــون) بــه داخــل فــات ایــران روی اوردنــد و در ســرزمینی‬ ‫بــارور‪ ،‬پیرامــون هریــرود جــای گرفتنــد‪ .‬نــام سرزمینشــان را بــه نــام ایــن رودخانــه‪،‬‬ ‫هریــوا نامیدنــد‪ ،‬کــه کــم و بیــش بــا والیــت هــرات امروزیــن هماننــد اســت‪.‬‬ ‫در ســده های واپســین هفتــم و اغازیــن ششــم پیــش از میــاد‪ ،‬هریــوا بدســت مادهــا افتــاد‬ ‫و پــس از انقــراض مادهــا بدســت کــورش بــزرگ‪ ،‬یکــی از ســاتراپی های هخامنشــیان‬ ‫به شــمار می رفــت‪ .‬مرکــز فرمانروایــی هخامنشــیان در هــرات قصــری در شــهر ارتاکوانــا‬ ‫بــود‪ .‬در سنگ نبشــته های هخامنشــی‪ ،‬هریــوا در فهرســت ســاتراپی های هخامنشــیان‬ ‫امده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪38‬‬ صفحه 38 ‫کریکت‬ ‫ورزش کریکــت در افغانســتان بــرای نخســتین بــار در ‪ ۱۱۱۸( ۱۸۳۹‬هــ‍‪ .‬خ)‬ ‫توســط ســربازان کمپانــی هنــد شــرقی بریتانیــا کــه بــر قندهــار‪ ،‬جالل ابــاد و‬ ‫کابــل فرمانــروای می نمودنــد‪ ،‬وارد شــد‪ .‬امــا در میــان ســال های ‪۱۳۸۰-۱۳۷۳‬‬ ‫هجــری شمســی مهاجریــن افغــان در پاکســتان بــا بــازی کریکــت اشــنا شــدند؛ و‬ ‫در ســال های اخیــر و بــا بازگشــت تعــداد زیــادی از مهاجــران افغــان از پاکســتان‬ ‫در افغانســتان رواج پیــدا کرده اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۷۴( ۱۹۹۵‬ه ـ‍‪ .‬خ) فدراســیون کریکــت افغانســتان تاســیس شــد‪ .‬در‬ ‫دوران ســلطه طالبــان (‪ ۲۰۰۱-۱۹۹۶‬م‪ ۱۳۸۰-۱۳۷۵/ .‬هــ‍‪ .‬خ)‪ ،‬بــازی کریکــت‬ ‫در ابتــدا هماننــد بســیاری دیگــر از ورزش هــا توســط طالبــان ممنــوع شــد‪ ،‬امــا‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۷۹( ۲۰۰۰‬هــ‍‪ .‬خ) کریکــت اســتثناء شــده (بعنــوان تنهــا ورزشــی‬ ‫کــه توســط طالبــان مجــاز شــمرده می شــده) و فدراســیون کریکــت افغانســتان‬ ‫تشــکیل شــد و در ســال ‪ ۱۳۸۰( ۲۰۰۱‬هــ‍‪ .‬خ) بــه عضویــت انجمــن بین المللــی‬ ‫کریکــت (‪ )ICC‬درامــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۸۲( ۲۰۰۳‬هــ‍‪ .‬خ) تیــم ملــی کریکــت افغانســتان در دو تورنمنــت در‬ ‫پاکســتان شــرکت کــرد و توانســت نخســتین پیــروزی خــود را برابــر پاکســتان‬ ‫بــه دســت اورد‪ .‬ایــن تیــم در ســال ‪ ۲۰۰۴‬در بازی هــای جنــوب اســیا در میــان‬ ‫ده کشــور شــرکت کننده ششــم شــد‪ .‬در ‪ ۲۰۰۶‬کریکت بــازان افغــان بــا دســت‬ ‫یافتــن بــه مقــام نایــب قهرمانــی در بازی هــای خاورمیانــه و شکســت دادن مایــک‬ ‫گتینــگ کاپیتــان اســبق انگلیســی در بمبئــی بــه موفقیت هــای چشــمگیری دســت‬ ‫یافتنــد‪.‬‬ ‫تیــم ملــی در بازی هــای تابســتان ‪ ۲۰۰۶‬انگلســتان شــرکت کــرد و توانســت ‪۶‬‬ ‫بــازی از ‪ ۷‬بــازی را بــا پیــروزی خاتمــه بخشــد‪ .‬در همــان ســال بــا غلبــه بــر‬ ‫نپــال در مســابقات حذفــی مســابقات اســیایی کریکــت در مالــزی ســوم شــد‪.‬‬ ‫کریکت بــازان افغــان نخســتین قهرمانــی در یــک تورنمنــت بین المللــی را در‬ ‫نوامبــر ســال ‪ ۲۰۰۷‬در جــام ‪ ۲۰‬اوره اســیا در کویــت بدســت اوردنــد‪.‬‬ ‫مسابقات جام جهانی ‪ ۲۰‬اوره ‪۲۰۱۰‬‬ ‫تیــم ملــی کریکــت افغانســتان در ‪ ۱۳‬فوریــه ‪ ۲۴( ۲۰۱۰‬دلــو (بهمــن) ‪ )۱۳۸۸‬بــا‬ ‫پیــروزی بــر تیــم ملــی کریکــت امــارات متحــده عربــی و بــا کســب ‪ ۱۰۱‬امتیــاز‪،‬‬ ‫بــرای نخســتین بــار بــه یــک جــام جهانــی راه یافــت‪ ،‬امــا در جــام جهانــی‪،‬‬ ‫کــه از ‪ ۳۰‬اپریــل تــا ‪ ۱۶‬مــی ‪ ۲۰۱۰‬در ســنت لوســیا از جزایــر کارائیــب برگــزار‬ ‫شــد‪ ،‬در دو بــازی نخســت خــود در مقابــل هنــد و افریقــای جنوبــی مغلــوب شــد‬ ‫و نتوانســت بــه مراحــل بعــدی جــام جهانــی صعــود کنــد‪ .‬امــا بــا ایــن حــال‬ ‫ایــن جــام جهانــی را می تــوان یکــی از افتخــارات کریکــت افغانســتان ارزیابــی‬ ‫نمــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪61‬‬ ‫مسابقات انتخابی جام جهانی ‪۲۰۱۱‬‬ ‫تیــم ملــی در ســال ‪ ۲۰۰۸‬بــرای شــرکت در دور پنجــم (‪ )Division Five‬مســابقات‬ ‫انتخابــی جــام جهانــی ‪ ،۲۰۱۱‬رهســپار جزیــره جــرزی بریتانیــا شــد و در ســه‬ ‫مســابقه پیاپــی در برابــر تیم هــای کریکــت باهامــا‪ ،‬ژاپــن و بوتســوانا بــا نتایــج‬ ‫خوبــی بــه پیــروزی رســید‪ ،‬امــا در برابــر تیــم ســنگاپور متوقــف شــد‪ .‬ایــن تیــم‬ ‫موفــق شــد جزیــره جــرزی‪ ،‬میزبــان مســابقات را نیــز شکســت دهــد‪ .‬بــا ایــن‬ ‫پیــروزی‪ ،‬تیــم ملــی کریکــت افغانســتان‪ ،‬بــه همــراه جــرزی بــه دور چهــارم‬ ‫(‪ )Division Four‬مســابقات انتخابــی جــام جهانــی کریکــت ســال ‪ ۲۰۱۱‬راه یافتنــد‪.‬‬ ‫دور چهــارم مســابقات‪ ،‬مــاه اکتبــر ‪ ۲۰۰۸‬در کشــور تانزانیــا برگــزار شــد و تیــم‬ ‫کریکــت افغانســتان بــا هشــتاد امتیــاز تیــم فیجــی را از ســر راهــش برداشــت‪ .‬در‬ ‫دومیــن روز ان‪ ،‬افغانســتان بــا ‪ ۱۲۴‬امتیــاز جــرزی را مغلــوب کــرد‪ .‬تیــم کریکــت‬ ‫افغانســتان بــا بــازی خــوب کریــم و نــوروز َمن ـ َگل کاپیتــان ایــن تیــم‪ ،‬در بــازی ‪۵‬‬ ‫اکتبــر‪ ،‬مقابــل جــرزی توانســت ‪ ۲۰۳‬امتیــاز را از ان خــود کنــد‪ .‬در هــر دو بــازی اول‬ ‫و دوم‪ ،‬مقابــل فیجــی و جــرزی‪ ،‬عنــوان بهتریــن بازیکــن را نیــز تیــم افغانســتان از‬ ‫ان خــود کــرد‪ .‬در بــازی مقابــل فیجــی حمیــد حســن‪ ،‬ســریع ترین بازیکــن تیــم‬ ‫افغانســتان بهتریــن بازیکــن مســابقه شــناخته شــد و در بــازی مقابــل جــرزی‪،‬‬ ‫نــوروز منــگل کاپیتــان تیــم کریکــت افغانســتان ایــن عنــوان را بــه خــود اختصــاص‬ ‫داد‪ .‬تیــم کریکــت افغانســتان بــا شکســت تیم هــای فیجــی‪ ،‬جــرزی‪ ،‬هنــگ کنــگ‬ ‫و ایتالیــا بــه قهرمانــی ایــن مســابقات رســید و فرصــت راه یافتــن بــه دور ســوم‬ ‫(‪ )Division Three‬رقابت هــای مقدماتــی جــام جهانــی ‪ ۲۰۱۱‬ارژانتیــن را بــه دســت‬ ‫اورد‪.‬‬ ‫در دور ســوم بازی هــای مقدماتــی جــام جهانــی ‪ ۲۰۱۱‬ارژانتیــن‪ ،‬افغانســتان بــه‬ ‫عــاوه تیــم میزبــان‪ ،‬تیم هــای پاپــوا گینــه نــو و هنــگ کنــگ را هــم مغلــوب کــرد‪ .‬اما‬ ‫در بــازی بــا تیــم اوگانــدا‪ ،‬پیــروزی را بــه تیــم حریــف واگــذار کــرد‪ .‬بــه ایــن ترتیب‬ ‫تیــم ملــی کریکــت افغانســتان بــا یــک باخــت و چهــار بــرد‪ ،‬بــه مقــام نخســت‬ ‫ایــن بازی هــای دســت یافــت‪ .‬بــا ایــن پیــروزی‪ ،‬تیــم ملــی کریکــت افغانســتان‪،‬‬ ‫بــه همــراه اوگانــدا بــه مســابقات انتخابــی جــام جهانــی کریکــت اپریــل ‪ ۲۰۰۹‬در‬ ‫افریقــای جنوبــی راه یافتنــد‪ .‬در مســابقات انتخابــی جــام جهانــی اوریــل ‪۲۰۰۹‬‬ ‫افریقــای جنوبــی‪ ،‬تیــم ملــی کریکــت افغانســتان بــا غلبــه بــر تیم هــای دانمــارک‪،‬‬ ‫برمــودا و هلنــد (در برابــر تیم هــای کنیــا و امــارات متحــده عربــی مغلــوب شــد)‬ ‫بــه مرحلــه هشــت ممتــاز (‪ )Super Eights‬راه یافــت‪ .‬ایــن بــار افغانســتان در برابــر‬ ‫تیم هــای ایرلنــد‪ ،‬اســکاتلند و نامیبیــا بــه پیــروزی رســید‪ ،‬امــا در برابــر تیــم کانــادا‬ ‫مغلــوب شــد و نتوانســت بــه جــام جهانــی ‪ ۲۰۱۱‬راه یابــد‪ ،‬امــا مقــام «‪»ODI Status‬‬ ‫را از ان خــود کــرد‪.‬‬ صفحه 61 ‫بــه قــول مــورخ یونانــی هــرودت‪ ،‬اســکندر مقدونــی در ‪ ۳۳۰‬قبــل از میــاد‪ ،‬ارتاکوانــا‬ ‫مرکــز ســاتراپی هریــوه را گشــود‪ .‬وقتــی اســکندر بــه ایــن شــهر امــد‪ ،‬ارتاکوانــا‬ ‫شــهر ابــاد و مرفهــی بــود‪ .‬شــهربان (ســاتراپ) هریــوه در ان زمــان ســاتی بــرزن‬ ‫نــام داشــت‪ .‬اگــر چــه ســاکنان هریــوا بســختی مقاومــت کردنــد امــا ســپاهیان‬ ‫اســکندر موفــق بــه فتــح شــهر شــده و ان را ویــران و بســیاری از ســاکنان ان را‬ ‫بــه قتــل رســانیدند‪ .‬اســکندر پــس از تصــرف شــهر‪ ،‬در انجــا دژی بــرای نظامیــان‬ ‫خــود ســاخت کــه بقایــای ان هنــوز باقــی اســت‪ .‬هــدف از ســاختن ایــن دژ‪ ،‬حفــظ‬ ‫نظامیــان از شــورش احتمالــی مــردم شــهر بــود‪ .‬اســکندر ســپس شــهر را دوبــاره‬ ‫ابــاد کــرد و نامــش را «اســکندریه ارئیــا» نهــاد و باشــندگان بازمانــده ارتاکوانــا را‬ ‫بدیــن شــهر کــه ِهــرات امروزیــن باشــد تحویــل کــرد‪.‬‬ ‫پــس از مــرگ اســکندر (در ســال ‪ ۳۲۳‬ق‪ .‬م)‪ ،‬هریــوا جزئــی از قلمــرو ســلوکیان‬ ‫درامــد‪ .‬تــا اینکــه بعــد از ســال ‪ ۲۴۰‬ق‪ .‬م دو ســرزمین همســایه هریــوا یعنــی‬ ‫باختــر و پــارت از ســلطه ســلوکیان مســتقل شــدند‪ .‬در ایــن زمــان هریــوا جزئــی از‬ ‫قلمــرو دولــت یونانــی باختــری نوبنیــاد درامــد‪ .‬در بیــن ســال های ‪ ۲۰۸‬و ‪ ۱۹۰‬ق‪.‬‬ ‫م انتیوخــوس ســوم (ملقــب بــه کبیــر) پادشــاه ســلوکی توانســت قلمــروش را تــا‬ ‫ســرزمین های شــرقی گســترش دهــد و دوبــاره هریــوا بدســت ســلوکیان افتــاد‪ .‬در‬ ‫ســال ‪ ۱۶۷‬ق‪ .‬م مهــرداد یکــم پادشــاه مقتــدر اشــکانی بــا شکســت دادن اوکراتیــد‬ ‫هریــوا و برخــی از ســرزمین ها را از ســلوکیان گرفــت‪ .‬ازیــن بــه بعــد هریــوا جزئــی‬ ‫از قلمــرو اشــکانیان باقی مانــد‪.‬‬ ‫هِــرات در دوره ساســانیان در سنگ نبشــته ای در کعبــه زردشــت واقــع در نقــش‬ ‫رســتم بنــام هریــو و در فهرســت پایتخت هــای اســتان های امپراتــوری ساســانیان‬ ‫بــه زبــان پهلــوی بنــام هــری یــاد شده اســت‪ .‬در دوره ساســانی از مراکــز مهــم‬ ‫نظامــی و منطقــه مــرزی در مقابلــه بــا هیاطلــه بوده اســت‪ .‬پیــش از حملــه اعــراب‬ ‫خزاعــی‪ ،‬مســلمان بــه خراســان دارای اقلیــت مســیحی نســتوری بــود‪ .‬ایــن شــهر‬ ‫مرکــز شراب ســازی هــم بــود‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۳۱‬هـ‍‪.‬ق (حــدود ‪ ۶۵۰‬م) یــا کمــی پــس از ان باوجــود مقاومت سرســختانهٔ‬ ‫هروی هــا‪ ،‬شــهر بــه دســت اعــراب خزاعــی مســلمان فتــح شــد‪.‬‬ ‫تاریخ پس از اسالم‬ ‫در دوره اعــراب خزاعــی‪ ،‬یعنــی در دوران قــرون وســطی کشــورهای اروپایــی‪ِ ،‬هــرات همراه‬ ‫بــا نیشــابور‪ ،‬مــرو و بلــخ یکــی از چهــار قســمت (چهــار ربــع) ایالــت خراســان بــود‪.‬‬ ‫هــرات را دل خراســان نیــز خوانده اند‪.‬ابوالفضــل بیهقــی در تاریــخ خــود می نویســد‪« :‬در‬ ‫ســنه ثمــان و اربــع مائــه فرمــود مــا را تــا هــرات رفتیــم کــه واســطه خراســان اســت»‪.‬‬ ‫ایــن شــهر هــم مرکــزی بــرای مســیحیت تحــت نفــوذ کلیســای نســتوری و هــم پایــگاه‬ ‫مهــم تصــوف‪ ،‬یعنــی نظریــه زاهدانــه اســام به شــمار می رفــت‪ .‬افــرادی از پیــروان‬ ‫«نقشــبندیه» و «چشــتیه»‪ ،‬انجمن هــای اخــوت صوفیــه بــه مقامــات وزارت و صــدارت‬ ‫عظمــی رســیده اند‪.‬‬ ‫هــرات مثــل اکثریــت مناطــق دیگــر خراســان بــا هجــوم مغــول در ‪ ۱۲۲۲‬م‪ .‬از بنیــاد ویران‬ ‫شــد و بیــش از نیمــی از اهالــی بومــی ان قتل عــام یــا اواره شــدند‪.‬‬ ‫هــرات بیــن ســال های ‪ ۶۴۳‬تــا ‪ ۷۸۴‬هـ‍‪.‬ق پایتخــت دودمــان ال کــرت بــود‪ .‬تیمــور لنــگ در‬ ‫ســال ‪ ۷۸۴‬هــرات را گشــود و ال کــرت را نابــود ســاخت‪ .‬در جریــان ایــن حملــه هــرات بــار‬ ‫دیگــر ویــران و هــزاران نفــر کشــته شــدند‪ .‬شــاهرخ فرزنــد تیمــور و همســرش گوهرشــاد‬ ‫بیگــم پایتخــت تیموریــان را در ســال ‪ ۱۴۰۱‬م از ســمرقند بــه هــرات منتقــل کردنــد‪.‬‬ ‫هــرات در دوره تیموریــان بــه اوج رونــق رســید و ســده پانزدهــم میــادی دوران‬ ‫طالئــی هــرات بــود‪ .‬زیــرا هــرات در ایــن دوران از لحــاظ پــرورش نقاشــان‪ ،‬معمــاران و‬ ‫موســیقی دانان خــود بــه عنــوان «فلورانــس اســیا» شــهرت پیــدا کــرده بــود‪ .‬در ان زمــان‬ ‫مســاجد و کاخ هــای زیبــا و مجللــی ســاخته شــد کــه تــا ایــن زمــان زینت بخــش ایــن‬ ‫شــهر اســت‪ .‬از جملــه مجموعــه مصــای هــرات‪ ،‬یــک مدرســه و مســجدی کــه دوازده‬ ‫منــاره در اطــراف خــود داشــت بیشــتر قابــل مالحظه اســت‪ .‬از ایــن مجموعــه کــه بــه‬ ‫دســتور گوهرشــاد بیگــم بنــا شــده بــود‪ ،‬اکنــون تنهــا پنــج منــاره باقی مانده اســت‪.‬‬ ‫در ‪ ۱۵۰۶‬شــیبانیان (ازبــکان) اســیای مرکــزی بــر شــمال افغانســتان و هــرات مســلط‬ ‫شــدند‪ .‬اندکــی بعــد هــرات بدســت صفویــان افتــاد‪ .‬در دوران صفــوی هــرات مهم تریــن‬ ‫شــهر و مرکــز خراســان محســوب‬ ‫می شــد و همــواره مــورد طمــع‬ ‫ازبــکان بــود حتــی چندبــار‬ ‫ایــن شــهر بــه دســت ازبــکان‬ ‫افتــاد‪ .‬امــا ســلطه ازبــکان بــر‬ ‫ایــن شــهر بــه صــورت کوتــاه‬ ‫مــدت بــود و ان هــا از دوره هــای‬ ‫فتــرت در اوایــل ســلطنت شــاه‬ ‫طهماســب اول و اوایــل ســلطنت‬ ‫ســلطان محمــد خدابنــده و شــاه‬ ‫عبــاس اول اســتفاده کردنــد و هــر‬ ‫بــار بــرای مــدت کمــی ایــن شــهر‬ ‫را در اشــغال داشــتند‪ .‬گفتنــی اســت شــاه عبــاس کبیــر در ایــن شــهر بــه دنیــا امــد و تــا‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪39‬‬ ‫پیــش از بــه ســلطنت رســیدن در ایــن شــهر زندگــی می کــرد‪.‬‬ ‫در زمــان ناصرالدیــن شــاه قاجــار‪ ،‬دوســت محمدخــان‪ ،‬حاکــم کابــل‬ ‫و قندهــار هــرات را گرفــت‪ .‬نیروهــای ناصرالدیــن شــاه تحــت فرمان‬ ‫حسام الســلطنه هــرات را محاصــره کردنــد و در ســال ‪ ۱۲۷۳‬ایــن‬ ‫شــهر را گرفتنــد‪ .‬بــا مداخــات بریتانیــا در جنــوب ایــران و بحرانــی‬ ‫شــدن روابــط ایــران و بریتانیــا طــی معاهــده پاریــس کــه در ‪۱۲۷۳‬‬ ‫هـ‍‪.‬ق (‪ ۲۳‬جنــوری ‪ ۱۸۵۷‬میــادی) در پاریــس بیــن نماینــده ایــران‬ ‫و ســفیر بریتانیــا امضــا شــد قــرار شــد کــه نیروهــای بریتانیــا از‬ ‫بنــادر و جزایــر جنــوب ایــران خــارج شــوند و در عــوض ایــران نیــز‬ ‫ســپاهیان خــود را از هــرات فراخوانــد و بــه ناچــار از شــهر هــرات و‬ ‫غــرب افغانســتان امــروز صــرف نظــر کنــد‪.‬‬ ‫هــرات در ســال های اخیــر نابســامانی های سیاســی متعــددی‬ ‫را گذرانده اســت امــا نســبت بــه برخــی از والیــات افغانســتان‬ ‫وضعیــت امنیتــی بهتــری دارد‪ .‬بعــد از ســقوط حکومــت طالبــان‬ ‫محمداســماعیل خــان خــود را والــی هــرات خوانــد‪ .‬در ســال‬ ‫‪ ۱۳۸۴‬حامــد کــرزی اســماعیل خــان را از ایــن ســمت ســبکدوش‬ ‫و بــرای گرفتــن پســت وزارت معــادن بــه کابــل فراخوانــد و ســید‬ ‫محمــد خیرخــواه بــه عنــوان والــی هــرات تعییــن شــد‪ .‬یــک ســال‬ ‫بعــد رئیس جمهــور حســین انــوری رهبــر حــزب حرکــت اســامی‬ ‫افغانســتان را بــه عنــوان والــی هــرات تعییــن کــرد‪ .‬انوری نخســتین‬ ‫والــی شــیعه هــرات بــود و ســه ســال بــه ایــن ســمت باقی مانــد و‬ ‫پــس از ان در ســال ‪ ۱۳۸۸‬یوســف نورســتانی بــه عنــوان والــی بــه‬ ‫هــرات فرســتاد‪ .‬یــک ســال بعــد داوود شــاه صبــا بــه جــای او بــه‬ ‫ایــن ســمت منصــوب شــد‪.‬‬ صفحه 39 ‫معماری کهن افغانستان‬ ‫فاطمه عبدالمحمدی‬ ‫نویسنده و کارشناس‬ ‫ارشد فلسفه‬ ‫هنــر باســتانی افغانســتان نخســتین بــار در گنجینه هــای موجــود در مدخــل‬ ‫اســتوپه هایی بودایــی نمایــان شــد کــه به طــور تصادفــی توســط گردشــگران‬ ‫یــا باستان شناســان کشــف شــده بودند‪.‬‬ ‫گنجینه هــای بگــرام‪ ،‬کــه پیشــینه ان هــا بــه ســده های اول و دوم میــادی‬ ‫برمی گــردد‪ ،‬طــی ســال های ‪ ۱۹۳۷-۳۹‬توســط ژوزف َه َکــن (‪Joseph‬‬ ‫‪ )Hackin‬و تیــم وی در هیئــت باستان شناســی فرانســه در افغانســتان کاوش‬ ‫شــد‪ .‬ایــن گنجینــه شــامل ظــروف شیش ـه ای‪ ،‬ظــروف و تندیس هــای ب ُ ُرنــزی‪،‬‬ ‫قالب هــای گچــی بــا بُن مایه هــای یونانــی‪ ،‬و اشــیایی اســت کــه اغلــب ان‬ ‫از مناطــق مدیترانــه امده بودنــد‪.‬‬ ‫ـی اثاثیــه خانه اســت کــه بــا‬ ‫ـ‬ ‫چوب‬ ‫ـات‬ ‫ـ‬ ‫قطع‬ ‫از‬ ‫ایــن گنجینــه همچنیــن متشــکل‬ ‫ِ‬ ‫عــاج هنــدی حکاکــی و تزئیــن شــده اند‪ .‬ظــروف مشروب نوشــی چینــی نیــز‬ ‫گــواه بــر اســتفاده از راه ابریشــم اســت‪.‬‬ ‫طالتپــه‪ ،‬گنجینــه دیگــری اســت کــه از شــش گــور (پنــج زن و یــک مــرد)‬ ‫بدســت امده اســت و تــا ان زمــان بــه خوبــی نهفتــه و دســت نخورده باقــی‬ ‫مانده بودنــد‪ .‬اجســاد مدفــون در ایــن گورهــا در پارچه هایــی ظریــف پوشــانده‬ ‫شــده بودند کــه از مدال هــای زریــن دوختــه شــده بودند‪ ،‬و جامه هــای‬ ‫ان هــا از تارهــای طالیــی بافتــه شــده و بــا مرواریــد نق ـش دوزی شــده بودند‪.‬‬ ‫شمشــیرها و خنجرهــای ان هــا در غالف هــای طالیــی و تزئین شــده بــا‬ ‫نقش هایــی از حیوانــات‪ ،‬جــای گرفته بودنــد‪ ،‬و کمربندهــای ان هــا بــا‬ ‫نقش هــای مدالــی اذیــن داده شــده اند؛ گردنبندهــا و اویزه هــا بــا ایــزدان‬ ‫ایرانــی و یونانــی‪ ،‬همچــون کوبلــه (‪ )Cybele‬بــه شــکل ایزدبانــوی حیوانــات‬ ‫نقش نــگاری شــده اند‪.‬‬ ‫گمــان مـی رود ایــن اثــار هنری توســط زرگــران یا ســکایی ســاخته شده باشــد‬ ‫کــه در خدمــت شــاهزادگان کوچ نشــین ســرزمین باختــر بودنــد و در قندهــار‬ ‫تندیس هایــی تهیــه می کردنــد کــه هنــر بــکار رفتــه در ان تلفیقــی از هنــر‬ ‫یونانی‪-‬پارتــی و هنــر مردمــان باشــنده ا ِس ـتِپ ها بــوده و شــامل زیــوراالت و‬ ‫تندیس هــای از بوداســف می شده اســت‪.‬‬ ‫سرزمین باختر‬ ‫ســرزمین باســتانی باختــر‪ ،‬واقــع در دره امودریــا‪ ،‬زمانــی یــک واحــد یکپارچــه سیاســی‬ ‫در منطق ـه ای را تشــکیل م ـی داد کــه امــروزه بــه چنــد والیــت شــمالی در افغانســتان‬ ‫تقســیم شده اســت‪ .‬نوشــته های تاریخــی حکایــت از ابادانــی و شــکوفایی ایــن‬ ‫ســرزمین دارنــد کــه جمعیــت زیــادی در ان می زیســتند‪ ،‬جایــی کــه امــروز تبدیــل‬ ‫بــه یــک بیابــان شده اســت‪ .‬در پژوهش هــای اخیــر‪ ،‬مناطــق شــهری و فرهنگــی‬ ‫حیرت انگیــزی در ایــن ســرزمین نمایــان شــده اند کــه حــاوی نمونه هایــی‬ ‫شــگفت انگیز از تزئینــات و معمــاری هســتند‪ .‬شــهر ای خانــم‪ ،‬واقــع در منتهی الیــه‬ ‫شمال شــرقی باختــر در محــل پیونــدگاه رودهــای امــو و کوکچــه اســت‪ .‬ورود مردمــان‬ ‫کوچ نشــین (عشــایر) بــه ایــن منطقــه‪ ،‬شــهر را بیــن ســده چهــارم پیــش از میــاد و‬ ‫ســال ‪ ۱۳۰‬پیــش از میــاد دارای ســکنه کرده بــود‪.‬‬ ‫ویرانه هــای ایــن شــهر در ســال ‪ ۱۹۶۱‬به طــور تصادفــی‪ ،‬توســط ظاهرشــاه هنــگام‬ ‫شــکار کشــف شــد‪ .‬اثــار بدســت امــده از ای خانــم اختــاط عناصــر معمــاری محلــی و‬ ‫تزئینــات معمــاری یونانــی را در یــک مرکــز اداری بــزرگ‪ ،‬یــک ســالن تئاتــر‪ ،‬و یــک‬ ‫ورزشــگاه بــه خوبــی نشــان می دهــد‪ .‬همچنیــن سنگ نوشــته ها و نســخه های‬ ‫یونانــی بدســت امــده کــه بــه خطــی نوشــته شــده اند کــه از خــط شکســتهٔ یونانــی‬ ‫تاثیــر پذیرفته اســت‪.‬‬ ‫هده‬ ‫زمانــی کــه راهبــان بودایــی هنــدی در اغــاز دوره اشــاعه مســیحیت‪ ،‬بــه شــمال غرب‬ ‫هنــد رســیدند‪ ،‬در ســرزمین قندهــار و در منطقــه جالل ابــاد افغانســتان جــای گرفتنــد‪.‬‬ ‫در ایــن دوره نیایشــگاه ها و معابــدی در پیرامــون روســتای کنونــی هــده و تپه هــای‬ ‫ُمشــ ِرف بــه رود کابــل تکثیــر یافتنــد‪ .‬ایــن معابــد از ســنگ شیســت‪ ،‬ســنگ اهــک‪،‬‬ ‫یــا گِل بنــا شــده اند و بــا نقش هــا و نگاره هــای گِلــی و اســتاکو (‪ )stucco‬تزئیــن‬ ‫شــده اند‪ .‬تندیس هــای بــودا‪ ،‬کــه بزرگتــر از تندیس هــای همراهانــش هســتند‪ ،‬بــا‬ ‫مهــارت زیــادی ســاخته شــده اند و قالــب نگهدارنــده ان هــا بــا نقش هــای بُهت انگی ـ ِز‬ ‫سـ ِ‬ ‫ـبک رئالیســم نگاربنــدی شــده اند‪ .‬هنرمندانــی کــه ایــن اثــار را خلــق کرده انــد‬ ‫بــه خوبــی قــادر بودنــد اجــزای چهــره اقــوام مختلــف و جزئیــات پوشــاک گوناگــون‬ ‫و زیــوراالت ساخته شــده بــه ســبک بــاروک را بــازاوری کننــد‪ .‬چهره نگاری هایــی‬ ‫ـاهدخت‪ ،‬یــک ســرباز‪ ،‬یــک راهــب بــا س ـ ِر تراشــیده‪ ،‬یــک‬ ‫(پُرتــره) از قبیــل یــک شـ ُ‬ ‫مــرد کوچ نشــین پوشــیده در ردا‪ ،‬و یــک فــرد بــدوی و وحشــی نیایشــگاه هایی کــه‬ ‫در تپــه ُش ـتُر حفــر شــده اند‪ ،‬همچــون تصاویــر زنــده ای‪ ،‬شــاهدخت ها‪ ،‬اهداکننــدگان‬ ‫خیــرات‪ ،‬و ایــزدان هنــدو (هندویــزم اولیــه) را ترســیم می کننــد کــه در هنــگام اجــرای‬ ‫مراســم مراقبــه (‪ )Meditation‬در پیرامــون بــودا جمــع شــده اند‪.‬‬ ‫برخــی از ایــن تندیس هــا‪ ،‬همچــون پیکــره ناگــه شــاه‪ ،‬نمایانگــر تاثیرپذیــری از هنــر‬ ‫جرپانــی یــا وجرپانی‪-‬اســکندر بــدون‬ ‫هنــد هســتند؛ برخــی دیگــر‪ ،‬همچــون هِراکل ِس‪َ -‬و َ‬ ‫شــک تقلیــدی از ســکه ها و تندیس هــای ب ُ ُرنــزی باســتانی مشــرق زمین هســتند‪.‬‬ ‫امــروزه پیشــینه هنــر قندهــار را بــه ســده های دوم تــا ششــم میــادی تخمیــن‬ ‫می زننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪62‬‬ صفحه 62 ‫مناطق دیدنی هرات‬ ‫کالنشــهر «هــرات» در غــرب کشور»افغانســتان» هــم مــرز بــا کشــور «ایــران» و «ترکمنســتان» مــی باشــد‪ .‬همیــن شــرایط جغرافیایــی و هــم چنیــن‬ ‫اقلیمــی باعــث شــده اســت کــه اهمیــت ایــن شــهر در کشــور «افغانســتان» در ســال هــای اخیــر بــاال رفتــه و بــه تدریــج تعــداد مهاجریــن از دیگــر‬ ‫مناطــق «افغانســتان» بــه ایــن شــهر افزایــش یافتــه اســت‪ .‬از لحــاظ تاریخــی و طبیعــی نیــز ایــن شــهر اماکــن بســیاری را در خــود جــای داده اســت‪.‬‬ ‫از لحــاظ امکانــات و امنیــت‪ ،‬هتــل هــای ایــن شــهر شــاید در حــد و انــدازه هتــل هــای ایــران نباشــند ولــی نســبت بــه دیگــر شــهر هــای ایــن کشــور‬ ‫قابــل قبــول هســتند‪ .‬از ســمت غــرب «افغانســتان» اگــر بــه شــرق ایــن کشــور حرکــت کنیــم‪ ،‬یعنــی از ســمت هــرات بــه کابــل‪ ،‬کامــا فرهنــگ هــا‪،‬‬ ‫گویــش هــا و حتــی مناطــق طبیعــی و جغرافیایــی تغییــر مــی کننــد‪.‬‬ ‫مسجد جامع هرات‬ ‫مســجد جامــع هــرات کهن تریــن مســجد در هــرات اســت کــه بســیار بازســازی‬ ‫شده اســت‪ .‬بیشــتر گســترش ان در دوره طالیــی عهــد تیموریــان بــود‪.‬‬ ‫ایــن مســجد را ســلطان غیــاث الدیــن غــوری در ســال ‪ ۵۹۷‬ق‪ .‬طرح ریــزی نمــود امــا‬ ‫موفــق بــه تکمیــل ان نشــد‪ .‬جســد وی در ســال ‪ ۱۲۰۲‬میــادی در زیــر گنبــد در پشــت‬ ‫ایــوان شــمالی مســجد مدفــون گردیده اســت‪.‬‬ ‫تنهــا بخــش کوچکــی از مســجد عهــد غوریــان در درب ورودی جنوبــی باقی مانده اســت‪.‬‬ ‫تزیینــات دوره غــوری پســانترها زیــر کار تزییــن دوره تیموریــان کــه مســجد را بــه ذوق‬ ‫و ســلیقه خــود تزییــن نمودنــد مخفــی مانــد کــه در ســال ‪ ۱۹۶۴‬کارشناســان ان را‬ ‫بازیابــی نمودنــد‪ .‬امــا در اثــر مــرور زمــان بخــش زیــادی از کار پــر مصــرف تیموریــان‬ ‫نیــز از میــان رفــت کــه در نوســازی های ســال ‪ ۱۳۲۲‬خورشــیدی روی مســجد انجــام‬ ‫گرفــت بخشــی از ان بازســازی شــد‪ .‬در عهــد تیموریــان پایتخــت در هــرات واقــع‬ ‫گردیــده بــود‪ .‬تیموریــان بــا جلــب هنرمنــدان‪ ،‬معمــاران‪ ،‬فیلســوفان و شــعرا بــه دربــار‬ ‫خــود رهبــری نهضــت فرهنگــی را بدســت گرفتنــد کــه از دوره هــای پردرخشــش تاریــخ‬ ‫هــرات می باشــد‪ .‬شــاهرخ و همســرش گوهرشــاد از پیشــتازان دوره نخســت عصــر‬ ‫تیمــوری به شــمار می رونــد‪ .‬حکومــت ســلطان حســین بایقــرا از ســال ‪ ۱۴۶۸‬الــی‬ ‫‪ ۱۵۰۶‬میــادی اوج دوره طالیــی تیموریــان به شــمار مــی رود‪.‬‬ ‫مســجد جامــع هــرات در درازای تاریــخ فــراز و فرودهــای زیــادی را دیده اســت‪ .‬ایــن‬ ‫بنــاء پنجمیــن مســجد جامــع بــزرگ در جهــان می باشــد ایــن مســجد از لحــاظ تاریخــی‬ ‫بیــش از ‪ ۱۴۰۰‬ســال قدمــت دارد و مســاحت ان بــه ‪ ۴۶۷۶۰‬متــر مربــع می رســد‪. .‬‬ ‫ایــن بنــای زیبــا و شــگفت انگیز در طــول چندیــن هــزار ســال پیــش از اســام عبادتــگاه‬ ‫اریائی هــای یکتاپرســت بوده اســت و در ســال ‪ ۲۹‬هجــری پــس از گرایــش‬ ‫مــردم هــرات بــه دیــن اســام‪ ،‬ایــن معبــد بــزرگ بــه مســجد مســلمانان‬ ‫مبــدل گشــت‪.‬‬ ‫خواجــه عبــداهلل انصــاری‪ ،‬خواجــه محمــد تاکــی و دیگــر عرفــا و شــعرا از جمله‬ ‫شــخصیت هایی بودنــد کــه در ایــن مدرســه تدریــس کردنــد‪ .‬بنیان گــذار‬ ‫اصلــی مســجد جامــع بــزرگ هــرات هــر چنــد بــاورود اســام ایــن معبــد‬ ‫کوچــک بــه مســجد تبدیــل گردیــد‪.‬‬ ‫بــرای اولیــن بــار ایــن مســجد جامــع بــزرگ بــه شــکل وســیمائی فعلــی بــا‬ ‫داشــتن طوق هــای فیروزهــای در برج هــا ورواق هــای زیبــا توســط مرحــوم‬ ‫ســلطان غیــاث الدیــن غــوری بــا اســتفاده از خشــت پختــه وتزئینــات وکا‬ ‫شــی های فیــروزه ای ســاخته شــد‪ .‬بعــد از وفــات ســلطان غیــاث الدیــن‬ ‫پســرش ســلطان محمــود بــه اتمــام ایــن مهــم همــت گماشــت امــا بــه پایــه‬ ‫اکمــال نرســید‪ ..‬همچنــان در زمــان همیــن ســلطان مدرســه بــه نــام مدرســه‬ ‫غیاثیــه در شــمال مســجد جامــع اعمــار گردیــد‪ .‬و بعدهــا در عصــر تمــدن‬ ‫تیمــوری بــر تــز ئینــات وکاشــی کاری ان بــه ســبک معمــارزی تیمــوری کار‬ ‫صــورت گرفــت‪.‬‬ ‫پارک تخت صفر‬ ‫در شــمالی تریــن قســمت شــهر «هــرات» و ارتفاعــات ایــن شــهر‪ ،‬باغــی بــزرگ‬ ‫و تفریحگاهــی بــی نظیــر بــه چشــم مــی خــورد‪ .‬ایــن منطقــه زیبــای طبیعــی و‬ ‫تاریخــی کــه بــه زمــان «تیموریــان» بــر مــی گــردد‪ ،‬از بزرگتریــن و ســر ســبز ترین‬ ‫بــاغ هــا و پــارک هــای شــهر»هرات» مــی باشــد‪ .‬امکانــات بســیاری در ایــن‬ ‫مجموعــه بــرای رفــاه مســافران و گردشــگران گــرد هــم جمــع شــده اســت‪ .‬از‬ ‫بزرگتریــن شــهربازی هــای «افغانســتان» مــی تــوان بــه شــهربازی پــارک «تخــت‬ ‫صفــر» اشــاره کــرد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪40‬‬ صفحه 40 ‫کاپیسا‬ ‫ســرزمین بگــرام‪ ،‬کــه گمــان مـی رود زمانــی پایتخــت شاهنشــاهی کوشــان بــوده‪،‬‬ ‫و امــروز در والیــت (اســتان) پَــروان (کاپیســای قدیــم) در نزدیکــی کابــل واقــع‬ ‫اســت‪ ،‬متشــکل از نمونه هایــی از هنــر پیــش از اســام اســت کــه پیشــینه ان بــه‬ ‫ورود کوشــانیان در ســده اول میــادی تــا فرمانروایــی هندوشــاهیان (کابل شــاهیان)‬ ‫در ســده های دوم تــا هشــتم میــادی برمی گــردد‪ .‬در کوهپایه هــای جنــوب‬ ‫کابــل دو معبــد شــی َوکی و ُگل دره مســتقر هســتند کــه اســتوپه های ان بــا قدمــت‬ ‫ســده های چهــارم تــا پنجــم میــادی‪ ،‬بــا فریزهــای (نواره هــای مزیــن بــه‬ ‫نقــوش) نیم دایــره ای و سرســتون های ســه تکه ای تزئیــن داده شــده اند‪.‬‬ ‫در مســیر کوهســتانی بیــن ایــن دو پایــگاه‪ ،‬منــار َچ َکــری واقــع اســت کــه معمــاری‬ ‫ان بــا معمــاری هنــدی دوره مائوریاهــا شــباهت دارد‪.‬‬ ‫در حــوزه بگــرام در شــمال کابــل معابــد پایتــاوه و ُشــتُرک واقــع هســتند کــه‬ ‫تندیس هــای ان از ســنگ شیســت ســاخته شــده و بــا رنگ هــای روشــن و‬ ‫طالیــی رنگ امیــزی شــده اند و قدمــت ان هــا بــه ســده ســوم میــادی می رســد‪.‬‬ ‫ســبک هنــری ایــن معابــد دارای ویژگی هــای ســبک محلــی اســت و پیکرنــگاری‬ ‫ان منحصــر بــه هنــر همــان منطقه اســت‪ .‬حــوزه خیرخانــه‪ُ ،‬مش ـ ِرف بــه کابــل‪ ،‬بــا‬ ‫پیشــینه ســده های هفتــم و هشــتم میــادی‪ ،‬معبــدی اســت کــه مربــوط بــه یــک‬ ‫ایــزد برهمنــی ناشناخته اســت‪ .‬ســنگ مرمــر ســفید و ســبک پســاگوپتایی (پُســت‪-‬‬ ‫گوپتــا) بــا تندیس هــای کشــمیر همخوانی دارد‪ .‬در ســال ‪ ،۱۹۸۰‬تندیســی از ســوریا‪،‬‬ ‫ایــزد هنــدی‪ ،‬به طــور تصادفــی نمایــان شــد کــه احتمــاالً ســرنخی بــرای تندیــس‬ ‫بــزرگ کشف نشــده بــود‪ .‬ایــن تندیــس نشــانه ای از اســناد جمع اوری شــده از‬ ‫تاثیــر هنــر هنــد در ایــن دوره اســت‪.‬‬ ‫بامیان‬ ‫دو تندیــس بــزرگ از بــودا در بامیــان بــه بلنــدای ‪ ۵۵‬متــر و ‪ ۳۸‬متــر‪ ،‬تــا قبــل از انکــه‬ ‫توســط گــروه طالبــان در ســال ‪ ۲۰۰۱‬تخریــب شــوند‪ ،‬بزرگ تریــن تندیس هــای‬ ‫بــودا و بلندتریــن مجســمه های ســنگی در جهــان به شــمار می امدنــد‪ ،‬و بــرای زمانــی‬ ‫طوالنــی از جاذبه هــای اصلــی گردشــگری در افغانســتان بودنــد‪ .‬اطــراف تندیس هــا‬ ‫صدهــا مغــاره وجــود دارد کــه گفتــه می شــود قبــل از اســام راهبــان بودایــی در‬ ‫ان هــا مشــغول عبــادت و امــوزش اموزه هــای بودایــی بوده انــد‪ .‬شــماری از ایــن‬ ‫مغاره هــا پــر از نقاشــی های مذهبــی بــوده و در بیشــتر ایــن نقاشــی ها تصویــر‬ ‫زنــان و مــردان نقاشــی شده اســت‪ .‬برخــی از ایــن نقاشــی ها مربــوط بــه لحظاتــی‬ ‫از زندگــی بــودا می شــود‪ .‬گفتنــی اســت بامیــان در عهــد باســتان مرکــز مهــم‬ ‫بوداگرایــی بــوده‪ ،‬و بــا قرارگرفتــن در قلــب جــاده ابریشــم اســتراحت گاهی بــرای‬ ‫کاروان هــا بــوده و راهبــان بودایــی را از سرتاســر منطقــه جــذب می نموده اســت‪.‬‬ ‫معابــد صخــره ای متعــددی در دره بامیــان‪ ،‬در قلــب رشــته کوه های هندو ُکــش‪ ،‬در‬ ‫مســیری صعب العبــور واقــع هســتند‪ ،‬کــه ســرزمین های باســتانی کاپیســا و باختــر‬ ‫را بــه یکدیگــر متصــل می کــرده اســت‪ .‬در بامیــان معابــد بودایــی وجــود دارنــد کــه‬ ‫در ان پیکره هــای گِلــی رنگ امیزی شــده موجــود بــوده و احتمــاالً در ســده ســوم‬ ‫میــادی بنــا شــده و هنــوز تــا ســده های هفتــم و هشــتم میــادی فعــال بوده انــد‪.‬‬ ‫ایــن معابــد از هنــر ساســانیان ایــران و بعدهــا از فرهنــگ هنــدی گندهــارا و پُســت‪-‬‬ ‫گوپتــا تاثیــر پذیرفتــه بودنــد‪ .‬گمــان مــی رود ایــن نمادهــا توســط کیداری هــا‬ ‫(بازمانــدگان کوشــانیان) یــا حتــی هپتالیــان ترویــج داده شــده باشــند‪ ،‬و به گفتــه‬ ‫زائــران چینــی همچــون هوان تســنگ‪ ،‬این هــا بودائیانــی زاهــد و پارســا بودنــد‪ .‬بــر‬ ‫روی تپــه ای مشــرف بــه جنــوب‪ ،‬دو فرورفتگــی کنده کاری شــده تندیس هــای بــودا‬ ‫را دربرمی گیرنــد‪ .‬داخــل ایــن فرورفتگی هــا را نقش هــای مذهبــی بــا هاله هــای‬ ‫نــوری رنگیــن فراگرفته بــود‪ .‬در زیــر تــاق قوســی حافــظ تندیــس ‪ ۳۸‬متــری بــودا‪،‬‬ ‫ایــزد بــزرگ خورشــید‪ ،‬یــا احتمــاالً همــان میتــرا‪ ،‬جامـه ای از خفتــان و ردایــی اویختــه‬ ‫بــر تــن دارد‪ ،‬کــه در قســمت ســقف ان دو ردیــف از شــاهان اهداکننــده خیــرات دیــده‬ ‫می شــود‪ .‬در فرورفتگی هــای دیگــر‪ ،‬پیکره هــای بوداســف (‪ )boddhisattva‬بــا‬ ‫لُنگ هایــی بــر تــن و شــال هایی اویختــه بــر ســر دیــده می شــوند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪63‬‬ ‫ســاختار ســقف تاق هــا مشــابه همتاهــای ان در اســیای میانــه اســت‪ ،‬درحالیکــه‬ ‫قوس هــا تقلیــدی از معمــاری ایرانــی اســت‪.‬‬ ‫تزئینــات پایگاه هــای مجــاور در َککــراک و فــوالدی مشــابه همتاهــای خــور در‬ ‫دوران واپســین بامیــان هســتند‪.‬‬ ‫ندقِســتان‪ ،‬معبــدی کوچــک در مســیر بامیــان اســت کــه تندیس هــای زیبــای‬ ‫ُف ُ‬ ‫ان از گِل نپختــه رنگ امیزی شــده‪ ،‬بــا قدمــت ســده هشــتم میــادی بــا ویژگــی‬ ‫تاثیرپذیــری از ســبک های همزیســت گونه متعــدد ایرانــی‪ ،‬هنــدی و اســیای‬ ‫میانه اســت‪.‬‬ ‫در ایــن تندیس هــا بــا ســبکی ویــژه از رئالیســم و خمشــی خــاص‪ ،‬دوشــیزه‬ ‫هنــدی دلربــا دســتش را بــر دســت یــک شــاهزاده محلــی گذاشــته کــه جامـه ای‬ ‫ُترک ماننــد بــر تــن دارد‪ .‬نقاشــی های بوداهــای متیــن و بوداســف های ســبک‬ ‫بــاروک بــا چهــره و پوشــاک عجیــب کــه بیشــتر بــرای پُــر کــردن پانتئــون (معبــد‬ ‫رومــی) مســاعد بودند‪.‬معبــد دیگــر بودایــی در غزنــی در تپه ســردار واقــع اســت‬ ‫کــه قدمــت ان بــه ســده های ســوم تــا هشــتم میــادی برمی گــردد‪ .‬یــک‬ ‫هیئــت ایتالیایــی اثــاری را کاوش کردنــد کــه نشــان دهنده تاثیــر ســبک ها و‬ ‫فرهنگ هــای گوناگــون ذکرشــده بــوده و بــک مقایســه دقیــق درونمایه هــا‬ ‫کمــک می کنــد‪.‬‬ ‫خشــت های نپختــه و گچــی و تندیس هــای رنگ امیزی شــده و زراندودشــده‬ ‫(طالیی رنــگ) نمایانگــر هنــر تندیس نــگاری هســتند کــه بــه مطالعــه تحــول‬ ‫فرهنــگ و گرایش هــای مذهبــی طوالنی مــدت و گــذر احیــای بوداگرایــی‬ ‫مهایانــای اولیــه و برهمن گرایــی یــاری می رســاند‪.‬‬ صفحه 63 ‫مزار خواجه عبداهلل انصاری‬ ‫در شــمال شــهر باســتانی و کهــن هــرات ارامــگاه بزرگ مــرد و عارفــی بــه نــام‬ ‫خواجــه عبــداهلل انصــاری یــا بــه قــول مــردم ایــن شــهر پیــر هــرات اســت‪.‬‬ ‫مــردم ارادت خاصــی بــه خواجــه دارنــد و روزانــه صدهــا تــن از مــردم ایــن شــهر‬ ‫بــه قصــد زیــارت رهســپار ارامــگاه وی می شــوند‪.‬‬ ‫هــر شــب جمعــه پیــروان اهــل تصــوف بــر مــزار او گــرد هــم می اینــد و بــه راز و‬ ‫نیــاز بــا خــدای یگانــه مشــغول می شــوند‪.‬‬ ‫مــزار خواجــه عبــداهلل در منطقــه سرســبز گازرگاه هــرات قــرار دارد و دربــاره وجــه‬ ‫تســمیه ایــن مــکان تاریخــی روایت هــای گوناگونــی بیــان شــده اســت‪.‬‬ ‫در کتــاب جغرافیــای عمومــی هــرات نوشــته رســول پویــان امــده اســت کــه در‬ ‫منطقــه گازرگاه در ســال ‪ 150‬قمــری بیــن مســلمانان و زرتشــتیان کــه از اتشــکده‬ ‫بــزرگ فــراز کــوه حراســت مــی کردنــد نبــردی ســخت روی داده اســت و بــه ایــن‬ ‫علــت ان را کارزارگاه نــام نهاده انــد‪.‬‬ ‫مــزار خواجــه در دوره غوریــان و ســلجوقیان اندکــی ابــادی داشــت امــا در زمــان‬ ‫شــاهرخ میــرزا تیمــوری بــه صــورت اساســی تعمیــر و کاش ـی کاری شــد و خانــه‬ ‫زرنــگار‪ ،‬حــوض زمــزم‪ ،‬ســنگ های منقــش‪ ،‬اجحــار رنگیــن‪ ،‬و ســنگ نوشــته هایش‬ ‫چشــم را جــا می بخشــد‪.‬‬ ‫ارگ هرات‬ ‫اَرگ هــرات (مشــهور بــه قلعــه اختیارالدیــن)‪ ،‬بنایــی تاریخــی در شــهر هــرات‬ ‫بجای مانــده از روزگار اســکندر مقدونــی‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۳۳۰‬پیــش از میــاد‪ ،‬اســکندر پــس از تصــرف شــهر ارتاکوانــا (اردکانــه؟)‪،‬‬ ‫مرکــز ســاتراپی هریــوا‪ ،‬ان را ویــران کــرد‪ .‬ســپس وی یــا بازماندگانــش در نزدیکــی‬ ‫ارتاکوانــا شــهر جدیــدی بنــا کــرده و نامــش را «اســکندریه اریانــا» (‪)Alexandria in Ariana‬‬ ‫نهادنــد و در انجــا ایــن دژ را بــرای نظامیــان خــود ســاخت کــه بقایــای ان هنــوز باقــی‬ ‫اســت‪ .‬هــدف از ســاختن ایــن دژ‪ ،‬حفــظ نظامیــان از شــورش احتمالــی مــردم شــهر در‬ ‫برابــر ســلطهٔ مقدونی هــا بــود‪ .‬ایــن بنــای عظیــم هم اکنــون در وســط شــهر هــرات‬ ‫موجــود اســت‪ .‬در اواخــر دوره محمــد ظاهرشــاه و دوران ســردار داودخــان بودجــه ای‬ ‫بــرای بازســازی ان اختصــاص دادنــد کــه در پایــان دوره داودخــان دوبــاره احیــا و‬ ‫بازســازی شــد‪ .‬بــرج و باروهــای بــزرگ ایــن قلعــه از دوردسـت ها قابــل دیــدن اســت‪.‬‬ ‫دژ اختیارالدیــن نخســتین دژ اســتوار منطقــه هــرات در افغانســتان اســت کــه اهالــی‬ ‫ان بــه راهنمایــی شــمیره دختــر فریــدون بــه منظــور رهایــی از چیرگــی و باجگیــری‬ ‫دشــمن ابــاد کردنــد‪ .‬در ســدهٔ چهــارم پیــش از میــاد در پــی تهاجــم اســکندر مقدونــی‬ ‫ویــران ولــی پــس از ان بــه فرمــان خــود او ازنــو ابــاد شــد‪ .‬ایــن دژ دوبــاره در اثــر‬ ‫هجــوم چنگیــز ویــران ولــی بعــدا در عصــر فخرالدیــن (‪ )۷۰۶ - ۶۸۷‬توســط وزیــرش‬ ‫اختیارالدیــن ابــاد شــده و بنــام وی نامیــده شــد‪.‬‬ ‫در ســال (‪ )۸۱۰‬دوره شــاهرخ فرزنــد تیمــور لنــگ کــه پایتخــت خراســان را از ســمرقند‬ ‫بــه هــرات انتقــال داد عــاوه بــر ترمیــم ویرانی هــای گذشــته بــه استوارســازی و‬ ‫اراســتن ایــن دژ نیــز پرداختــه شــد‪.‬‬ ‫ایــن بنــا در قــرن هفتــم توســط اختیــار الدیــن مرمــت شــد و پــس از خرابی هــای زمــان‬ ‫مغــوالن مجــددا ً توســط ملــک فخــر الدیــن کــرت تعمیــر شــد‪ .‬قلعــه اختیــار الدیــن بــه‬ ‫دلیــل مرکزیــت حکومتــی و نظامــی همیشــه مــورد تخریــب و صدمــات نیروهــای مهاجــم‬ ‫بوده اســت‪ .‬پــس از حملــه (‪ ۷۸۳‬هـــ ‪.‬ق) و تصــرف شــهر هــرات توســط وی صدماتــی‬ ‫بــر ان وارد شــد و تــا زمــان حکومــت شــاهرخ در هــرات بــه همــان شــکل باقی مانــد‬ ‫و در ســال (‪ ۸۱۸‬هـــ ‪.‬ق) (‪ ۱۴۱۶‬م ) توســط شــاهرخ پســر تیمــور مجــددا ً مرمــت شــد‪.‬‬ ‫ایــن قلعــه در زمــان داوود خــان (‪۱۹۷۵‬میــادی ) توســط یونســکو شــروع بــه مرمــت‬ ‫ان گردیــد کــه متاســفانه بــه دلیــل رویــکار امــدن رژیــم کمونیســتی نیمــه کار مانــد ‪.‬‬ ‫پل ماالن‬ ‫پــل مــاالم بــر روی رودخانــه هریــرود هــرات ســاخته شــده اســت و از‬ ‫مکان هــای دیدنــی هــرات اســت کــه از قدیمــی تریــن جاذبــه هــای هــرات‬ ‫اســت‪ .‬تاریــخ نــگاران بیــان کــرده انــد کــه قدمــت ایــن پــل تاریخــی بــه‬ ‫دوران پیــش از اســام بــاز مــی گــردد و مســیر ارتباطــی قندهــار و هــرات‬ ‫بــوده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪41‬‬ صفحه 41 ‫بــدون شــک یکــی از مهم تریــن نمودهــای هنــر اســامی معمــاری باشــد‪.‬‬ ‫به ویــژه مســاجد چهــار ایوانــه و ســتون دار کــه معــرف هنــر معمــاری اســامی‬ ‫اســت‪ .‬ایــن عمارت هــای باشــکوه‪ ،‬می توانــد تاثیــر فرهنگ هــای متفــاوت‬ ‫در درون تمــدن اســامی را نشــان دهــد‪ .‬از نخســتین بناهــای اســامی در‬ ‫افغانســتان مســجد نه گنبــد (حاجــی پیــاده یــا نوبهــار باســتان) در بلــخ اســت‬ ‫کــه در نیمــه ســده نهــم میــادی بــه ســبک ســامانی بنــا شده اســت‪.‬‬ ‫حکومــت غزنویــان از نظــر هنردوســتی و توجــه بــه شــاعران فارسی ســرا‬ ‫از اهمیــت باالیــی برخــوردار اســت‪ .‬در زمــان ســلطان محمــود و پســرش‬ ‫ســلطان مســعود غزنــوی بــه مرکــز سیاســی و فرهنگــی اســیای میانــه و‬ ‫هنــد تبدیــل می شــود‪ .‬اثــار ان را می تــوان در تعــداد زیــادی از ویرانه هــای‬ ‫بناهــای یــزرگ و عظیمــی نشــان داد کــه هنــوز در اطــراف و محــات غزنــی‬ ‫پراکنده انــد‪ .‬مولفیــن اولیــه اســامی عصــر غزنویــان‪ ،‬از تعــداد زیــاد باغ هــا‪،‬‬ ‫مســاجد‪ ،‬منارهــا‪ ،‬مدرســه ها و قصرهــای غزنــی یــاد می کننــد‪.‬‬ ‫‪DB%88%D9%A7%D8%B5%AA%D8%D8%/5595339/https://www.yjc.ir/fa/news‬‬ ‫‪-B1%D8%A7%AB%D8%D8%A2%D8%-B2%D8%A7%8C-%D8%DB%B1%8C%D8%‬‬ ‫‪BA%D8%AF-%D8%D8%87%D9%B9%AE-%D8%8C%D8%DB%B1%D8%A7%AA%D8%D8%‬‬ ‫‪D%81%D9%A7%D8%-B1%AF%D8%D8%-86%D9%A7%8C%D8%DB%88%D9%86%D9%B2%‬‬ ‫از اثــار بجای مانــده از عصــر غوریــان در افغانســتان‪ ،‬منــار جــام در والیــت غــور‬ ‫اســت کــه در ســده دوازدهــم میــادی‪ ،‬در عصــر سلســله غوریــان بنــا شــده و‬ ‫گمــان مـی رود ایــن منــار یــا بُــرج پیــروزی نمایانگــر شــهر فیروزکــوه‪ ،‬پایتخــت‬ ‫سلســله غوریــان باشــد‪ .‬منــار جــام ‪ ۶۵‬متــر ارتفــاع داشــته و متشــکل از یــک‬ ‫قاعــده هشــت ضلعــی اســت کــه ‪ ۹‬متــر عریــض بــوده و ‪ ۴‬اســتوانه مخروطــی‬ ‫ماننــد در بــاالی انســت‪.‬‬ ‫تمــام بــرج کــه از خشــت پختــه ســاخته شــده‪ ،‬در بیــرون بواســطه خشـت کاری‬ ‫تزئینــی پوشــانیده شــده‪ ،‬بــه شــکل شــبکه کاری های کــه تشــکیل کننده‬ ‫کتیبه هــا و ســوره ‪ ۱۹‬قــران (مریــم) اســت‪ .‬در همســایگی جــام یک تعــداد‬ ‫زیــاد اســتحکامات و برج هــا کشــف شده اســت‪ .‬این هــا شــاید بخشــی از‬ ‫کارهــای دفاعــی محافظت کننــده قلــب ســرزمین امپراطــوری غــوری باشــد‪ .‬در‬ ‫ســال ‪ ،۲۰۰۲‬مرکــز حفــظ میــراث جهانــی یونســکو خواســتار ثبــت ایــن منــار‬ ‫در فهرســت میــراث فرهنگــی جهــان شــد‪.‬‬ ‫یکــی از اثــار بــزرگ غوری هــا‪ ،‬مســجد جامــع بــزرگ هــرات اســت‪ .‬ایــن‬ ‫مســجد شــامل قبــر غیاث الدیــن محمــد غــوری نیــز اســت کــه در ‪۱۲۰۲-۳‬‬ ‫در هــرات می میــرد‪.‬‬ ‫یــادگار مهــم دیگــر مدرســه شــاهی مشــهد در شمال شــرق هــرات به امتــداد‬ ‫ســاحل چــپ رود مرغــاب اســت‪ .‬بقایــای غوری هــا یــا حداقــل تعمیــرات مربــوط‬ ‫بــه زمــان غوری هــا در بامیــان (شــهر ضحــاک و شــهر ُغل ُغلــه) و در چشــت‬ ‫غــرب هــرات نیــز تشــخیص شده اســت‪ .‬یــک منــار مشــهور از این زمــان‪،‬‬ ‫منــار دولت ابــاد در شــمال بلــخ اســت کــه در اوایــل ســده ‪ ۱۲‬ســاخته‬ ‫شده اســت‪ .‬باالخــره کمــان (تــاق) مشــهور بُســت نیــز می توانــد مربــوط بــه‬ ‫دوران غوری هــا باشــد‪ .‬ایــن ســاختمان در پــای ارگ بُســت برافراشــته شــده و‬ ‫شــاید مدخلــی بــرای یــک مســجد بــزرگ یــا خــود ارگ باشــد‪ .‬تزئینــات ایــن‬ ‫کمــان بــا منــار دولت ابــاد قابــل مقایسه اســت‪.‬‬ ‫دورهٔ تیموریــان ‪ ۹۱۱ – ۷۷۱‬هــ‍‪ .‬ق‪ ۱۵۰۶–۱۳۷۰/‬م) بــه رغــم نابســامانی و‬ ‫منازعــات داخلــی و خارجــی‪ ،‬دوره رونــق فرهنــگ‪ ،‬هنــر‪ ،‬ادبیــات‪ ،‬تاریــخ‪ ،‬ریاضــی‬ ‫و نجــوم بــود‪ .‬دربــار هــرات به ســبب هنرپــروری و هنرمنــدی فرمانروایــان‬ ‫تیمــوری‪ ،‬محــل تجمــع و امــد و شــد هنرمنــدان و ادیبــان برجســته بــود‪.‬‬ ‫تیمــور بــا اینکــه بســیار خونریــز بــود ولــی بــه دانــش و هنــر عالقــه نشــان‬ ‫مــی داد‪ .‬از ایــن رو هنرمنــدان و صنعتگــران از کشــتارهایش در امــان بودنــد‪.‬‬ ‫فرزنــد او شــاهرخ و نوه هایــش الغ بیــگ‪ ،‬بایســنقر میــرزا و ابراهیــم میــرزا نیــز‬ ‫ایــن سیاســت را پی گرفتنــد‪ .‬هنــر نقاشــی و خوشنویســی در دوره تیمــوری بــه‬ ‫شــکوفایی قابــل توجهــی دســت یافــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪64‬‬ ‫در کتاب هــای پدیدامــده در ایــن دوره شــامل نفیس تریــن مینیاتورهــا و‬ ‫اســتادانه ترین خوشنویســی ها هســتند کــه بــه زیبایــی تمــام صحافــی و‬ ‫جلدارایــی گشــته اند‪ .‬پــاره ای از زیباتریــن نقاشــی ها‪ ،‬ریشــه در مکتــب‬ ‫هــرات دارنــد کــه به طــور کامــل بــا حمایــت شــاهزاده های تیمــوری در‬ ‫شــهر هــرات شــکل گرفــت و اســتاد بــزرگ نقاشــی یعنــی کمــال الدیــن‬ ‫بهــزاد برخاســته از چنیــن مکتبــی اســت‪ .‬خطــوط زیبــای فارســی نظیــر خــط‬ ‫نســتعلیق در دوره جانشــینان تیمــور شــکل گرفــت و اخریــن مراحــل تکاملــی‬ ‫اش را در ایــن دوره طــی نمــود‪ .‬همچنیــن پــاره ای از زیباتریــن اثــار معمــاری‬ ‫ایرانــی در ایــن دوره بــه وجــود امــد کــه از ان جملــه می تــوان بــه مســجد‬ ‫گوهرشــاد در مشــهد و مســجد جامــع گوهرشــاد در هــرات اشــاره کــرد‪.‬‬ ‫ســلطان حســین بایقــرا از فرمانروایــان متاخــر تیمــوری نیــز حامــی هنرهــا‪،‬‬ ‫علــوم و ادبیــات بــود‪ .‬ابوســعید پادشــاه توانــا‪ ،‬بــا کفایــت‪ ،‬هنردوســت ایــن‬ ‫خانــدان نیــز خــود هنرمنــدی قابــل بــود‪ .‬میــراث فرهنگــی و هنــری تیموریان‬ ‫در دوران صفــوی در ایــران و گورکانیــان در هنــد پــی گرفتــه شــد‪.‬‬ صفحه 64 ‫سایرمناطقدیدنیافغانستان‬ ‫علی بخشی‬ ‫اتشکده نوبهار‬ ‫اتشــکده نوبهــار یــا معبــد نوبهــار‪ ،‬نــام اتشــکده زرتشــتی و بعدهــا معبــدی‬ ‫بودایــی در بلــخ بــود‪ .‬دقیقــی طوســی در گشتاســب نامه اورده اســت کــه در‬ ‫زمــان لهراســب و گشتاســب شــهر بلــخ از مراکــز مهــم دینــی بــوده و در انجــا‬ ‫اتشــکده ای ســاخته بودنــد و ان را نوبهــار می خواندنــد؛ و همچــون مکــه کــه‬ ‫امــروزه مــورد توجــه مســلمانان جهــان اســت‪ ،‬از نقــاط مختلــف دنیــا بــرای‬ ‫زیــارت بــه انجــا روی می اوردنــد‪ .‬پادشــاهان ایرانــی ایــن مرکــز و متولــی ان‬ ‫را احتــرام زیــادی داشــتند و ان را بــا حریــر ســبز پوشــانده بودنــد و در زمــان‬ ‫ساســانیان از بزرگتریــن اتشــکده های زرتشــتی بــود‪.‬‬ ‫نکتــه جالــب توجــه ایــن اســت کــه ایــن اتشــکده بعدهــا بــه یکــی از‬ ‫کانون هــای فعالیــت بودایــی تبدیــل گشــت و نقل اســت کــه چنــد تــن از‬ ‫مقدســین بودایــی در انجــا مدفــون بودنــد‪.‬‬ ‫پــس از ورود اســام و در دوره حکومــت اســامی‪ ،‬معابــد زرتشــتیان و بودائیــان‬ ‫از فعالیــت بازمانــد یــا تبدیــل بــه مســجد شــدند و عــده زیــادی هــم تخریــب‬ ‫شــد‪ .‬نوبهــار یکــی از معابــدی بــود کــه در زمــان فضــل برمکــی بــه صــورت‬ ‫مســجد جامــع درامــد و بعــدا ً نــام مســجد نُه گنبــد را کســب کــرد‪ .‬یعقــوب‬ ‫لیــث صفــاری نیــز در ایــن کار ســهم گرفتــه و حتــی بقایــای اثــار نوبهــار را که‬ ‫دارائــی ایــن ســرزمین بــود‪ ،‬بــرای خلیفــه عباســی بــه عنــوان تحفــه فرســتاد‬ ‫و ســر انجــام توســط چنگیزخــان تمــام ابادی هــای بلــخ همــراه ایــن بنــای‬ ‫تاریخــی کــه در ان زمــان مســجد جامــع شــهر بــود‪ ،‬ویــران شــد‪ .‬امــروزه بــه‬ ‫جــز یکــی از دروازه هــای شـش گانه جنوبــی شــهر کــه بــه نــام دروازه نوبهــار‬ ‫اســت‪ ،‬اثــر دیگــری از ان نمانده اســت‪.‬‬ ‫باغ لطیف‬ ‫بــاغ لطیــف در نزدیکــی باالحصــار شــهر کابــل‪ ،‬پایتخــت افغانســتان قــرار داشــته و از‬ ‫ســوی ســرهنگ عبداللطیــف خــان بنــا شــده بــود‪ .‬ســرهنگ عبداللطیــف اصـ ً‬ ‫ا ســاکن‬ ‫شــالیز غزنــه بــود‪ .‬وی در دوران جوانــی و در هنگامیکــه امیرمحمدافضــل خــان هنــوز‬ ‫بــه امــارت نرســیده بــود و از طــرف پــدرش فرمانــروای کل مناطــق ترکســتان بــود و‬ ‫بــه درجــه ســرهنگی رســید‪.‬‬ ‫ســرهنگ لطیــف در شــوربازار کابــل ســکونت داشــت کــه محل ســکونت وی بنــام گذر‬ ‫کرنیــل لطیــف نامیــده می شــود‪ .‬وی ایــن بــاغ را در زمــان ســرهنگی خــود ســاخته بــود‬ ‫کــه در ان زحمــات فراوانــی کشــیده بــود‪ .‬ایــن بــاغ بــا داشــتن گلهــای رنگارنــگ و‬ ‫درختــان زیبــای شــاه تــوت‪ ،‬تــوت‪ ،‬ســیب‪ ،‬البالــو‪ ،‬زردالــو و غیــره در شــهر کابــل‬ ‫نمونــه بــود‪ .‬در میــان بــاغ جــوی اب روان قــرار داشــت و در کنــار ایــن جوی مســجدی‬ ‫نیــز بنــا شــده بــود‪ .‬ایــن بــاغ بزرگ تریــن تفریــگاه بــرای اهالــی شــهرکابل بــود کــه‬ ‫مــردم شــهر کابــل از عصــر بدانجــا ســرازیر می شــدند‪ .‬بــه همیــن دلیــل‪ ،‬همــه ســاله‬ ‫بــرای مــدت پنــج هفتــه جشــن (میلــه) نــوروزی جشــن دهقــان دراینجــا برپا می شــد‪.‬‬ ‫درایــن روزهــا‪ ،‬دهقانــان بــه نمایــش فراروده هایشــان می پرداختنــد‪ .‬نمایــش گاوهــا‪،‬‬ ‫اس ـب ها‪ ،‬قــوچ جنگــی‪ ،‬ســگ جنگــی‪ ،‬مــرغ جنگــی‪ ،‬کاغذپران بــازی‪ ،‬میلــه (جشــن)‬ ‫گل ارغــوان و ده هــا ســرگرمی های دیگــر هــزاران شــهروند کابــل و اطــراف ان را بــه‬ ‫خــود می کشــانید‪.‬‬ ‫دراوائــل ســال ‪ ۱۳۷۶‬خورشــیدی ازیــن بــاغ اثــری بجــا نمانــده بــود‪ .‬ایــن بــاغ در‬ ‫اثــر بــی توجهــی حکومت هــای پیشــین و ســپس در دوران جنگ هــای ‪ ۲۳‬ســال‬ ‫اخیــر بــه ویرانـه ای تبدیــل شــد و مکانــی بــرای کشــتن چارپایــان بدســت قصابــان‬ ‫بــود‪ .‬ولــی بــا این حــال مســجد ان طــور نســبی ابــاد بــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪42‬‬ صفحه 42 ‫بلخ‬ ‫شــهری باســتانی کــه بــا دیوارهــای بلنــد دفاعــی محــاط بــوده و توســط دژ‬ ‫باالحصــار واقــع در شــمال ان مســتحکم می شده اســت‪ .‬اثــار تاریخــی کــه در‬ ‫احاطــه ایــن دیوارهــا قــرار دارنــد عبارتنــد‪ :‬از تپــه زرگــران‪ ،‬تپـه ای مصنوعی که‬ ‫قدمــت ان بــه ســده دوم پیــش از میــاد برمی گــردد مقبــره کاشی کاری شــده‬ ‫خواجــه ابونصــر پارســا از جملــه بناهــای تاریخــی بجای مانــده از عصــر‬ ‫تیموریــان‪ ،‬متعلــق بــه ســال ‪ ۶۱/۱۴۶۰‬میــادی اســت‪ ،‬و مدرســه ســید‬ ‫ســبحان قلی خان‪ ،‬متعلــق بــه ســده هفدهــم‪ ،‬کــه از ان تنهــا یــک ایــوان (درگاه‬ ‫قوســی) بــا مقــداری تزئینــات باقــی مانده اســت‪ .‬اثــار تاریخــی دیگــر در جنــوب‬ ‫بلــخ عبارتنــد از‪ :‬تخــت رســتم‪ ،‬و مســجد نه گنبــد (حاجــی پیــاده یــا نوبهــار‬ ‫باســتان) کــه در نیمــه ســده نهــم میــادی بــه ســبک ســامانی بنــا شــده و‬ ‫یکــی از نخســتین بناهــای اســامی در افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫غزنی‬ ‫از شــهرهای تاریخــی افغانســتان اســت و زمانــی پایتخــت غزنویــان و غوریــان‬ ‫(ســده های یازدهــم تــا ســیزدهم میــادی) و بعدهــا تیموریــان (ســده های‬ ‫پانزدهــم تــا شــانزدهم میــادی) بــود‪ .‬در زمــان ســلطان محمــود و پســرش‬ ‫ســلطان مســعود غزنــوی بــه مرکــز سیاســی و فرهنگــی اســیای میانــه و هنــد‬ ‫تبدیــل می شــود‪ .‬اثــار ان را می تــوان در تعــداد زیــادی از ویرانه هــای بناهــای‬ ‫یــزرگ و عظیمــی نشــان داد کــه هنــوز در اطــراف و محــات غزنــی پراکنده انــد‪.‬‬ ‫مولفیــن اولیــه اســامی عصــر غزنویــان‪ ،‬از تعــداد زیــاد باغ هــا‪ ،‬مســاجد‪،‬‬ ‫منارهــا‪ ،‬مدرســه ها و قصرهــای غزنــی یــاد می کننــد‪ .‬چیزهــای زیــادی از‬ ‫غــارت در امــان نمانــده‪ ،‬امــا حــوزه وســیعی از ویرانه هــای بناهــای تاریخــی‪،‬‬ ‫بیــن شــهر کهنــه غزنــی‪ ،‬کــه بــا حصــاری احاطــه شــده‪ ،‬و روســتای روضــه‬ ‫واقــع بــر روی یــک تپــه‪ ،‬هنــوز وجــود دارد‪.‬‬ ‫دو منــار بلنــد بجای مانــده از دوره غزنویــان از ارزشــمندترین ایــن بناهاســت‬ ‫کــه هنــوز در وضــع خوبــی پابرجاســت‪ .‬هــر دو منــار از خشــت پختــه و در‬ ‫بــاالی پــان یــک ســتاره هشــت ضلعــی ســاخته شده اســت‪ .‬یکــی از این هــا‬ ‫توســط ســلطان مســعود (مســعود ســوم) ســاخته شــده و دیگــری در جــوار‬ ‫او توســط بهرامشــاه اعمــار گردیده اســت‪ .‬اثــار معمــاری اولیــه اســامی‪ ،‬کــه‬ ‫مشــابه ان در شــمال افغانســتان و ترکســتان نیــز یافــت می شــود‪ ،‬در غزنــی‬ ‫خودنمایــی می کننــد‪ .‬قصــر مســعود ســوم مجموع ـه ای وســیع از چهــار ایــوان‪،‬‬ ‫یــک مســجد و چنــد شبســتان اســت‪ .‬تزئینــات باشــکوه‪ ،‬از خشــت پختــه و‬ ‫گــچ‪ ،‬بــا رنگ هــای روشــن رنگ امیــزی شــده اند‪ .‬نقش هــای هندســی و‬ ‫متن هــای فارســی حک شــده از ابتــکارات غزنویــان بــوده کــه اوج شــکوه و‬ ‫شــوکت انــان را نشــان می دهــد‪ .‬برخــی از قطعــات ان بــه موزیــم کابــل انتقــال‬ ‫داده شــدند‪ .‬بســیاری از ارامگاه هــای شــخصیت های مهــم غزنــوی در اطــراف‬ ‫شــهر پراکنده انــد‪ ،‬کــه از ان جملــه می تــوان بــه مقبــره َســبُکتِگین‪ ،‬مقبــره‬ ‫شــا ِه شــهید و ارامــگاه ســلطان محمــود غزنــوی (کــه ارزشــمندترین انهاســت)‬ ‫و بــاغ ان کــه امــروزه روضــه نامیــده می شــود‪ ،‬اشــاره کــرد‪ .‬تعــداد زیــادی‬ ‫ابــزار ب ُ ُرنــزی و ُســفالی نیــز در اطــراف و محــات غزنــی کشــف شــده اند‪.‬‬ ‫لشکری بازار‬ ‫پایــگاه باستان شناســی لشــکری بــازار کــه امــروزه در منطقــه ای بیابانــی در‬ ‫امتــداد ســواحل رود هلمنــد‪ ،‬در بیــن بُســت و لشــکرگاه (مرکــز والیــت هلمنــد)‬ ‫واقــع اســت‪ ،‬در عصــر غزنویــان و غوریــان و حتــی بعــد از ان مجموعــه ای‬ ‫از قصرهــا‪ ،‬مســجد‪ ،‬و بناهایــی همچــون بــازار و کارگاه هــای صنعتگــران و‬ ‫هنرمنــدان را در خــود جــای داده بــود کــه هنــوز بقایــای ان به شــمول قصرهــای‬ ‫متعــدد ماننــد غزنــی توســط حیاط هــا بــا ایوان هــا و مجســمه های گچــی و‬ ‫نقاشــی دیــواری تزئین کننــده دیوارهــا امــروز دیــده می شــود‪ .‬بازهــم ماننــد‬ ‫غزنــی‪ ،‬مــواد تعمیراتــی عمدتـاً خشــت بــوده و خشـت ها بــه عنــوان یــک اثــر‬ ‫تزئیناتــی بســیار مرغــوب بــکار رفته اســت‪ .‬بزرگتریــن و جنوبی تریــن ســه‬ ‫قصــر تشــکیل کننده یــک مســتطیل حــدود ‪ ۱۰۰‬در ‪ ۲۵۰‬متــر اســت‪ .‬اتاق هــای‬ ‫قصــر بــدور یــک حیــاط مســتطیلی قــرار دارد کــه در هــر چهــار جانب بواســطه‬ ‫یــک ایــوان جابجــا شــده در وســط هــر جانــب قــراردارد‪ .‬نقاش ـی های گچــی‬ ‫و رنگــی بــاالی دیوارهــا و پایه هــا نشــاندهنده محافظیــن کامــ ً‬ ‫ا مســلح‬ ‫دربــاالی یــک زمینــه گل هــا‪ ،‬حیوانــات و مایه هــای دیگراســت‪ .‬دیوارهــای بــا‬ ‫برج هــای نیم دایــروی تقریبــاً تمــام مجموعــه را احاطــه نموده اســت‪.‬‬ ‫هرات‬ ‫شــهری بــزرگ اســت‪ ،‬کــه بخــش قدیمــی ان (شــهر کهنــه) توســط بقایــای‬ ‫دیوارهــای عظیــم گِلــی احاطــه شده اســت‪ .‬بناهــای پابرجــا کــه در احاطــه‬ ‫ایــن دیوارهــا قــرار دارنــد عبارتنــد از‪ :‬قلعــه اختیارالدیــن‪ ،‬دژی از خشــت‬ ‫پختــه‪ ،‬متعلــق بــه ســده پانزدهــم میــادی‪ ،‬کــه بــر روی یــک بلنــدی قــرار‬ ‫دارد‪ ،‬و مســجد جامــع‪ ،‬کــه اگرچــه قســمت اعظــم ان نوســازی شــده‪،‬‬ ‫نمونه هایــی برجســته از تزئینــات اســامی‪ ،‬از خش ـت کاری های غــوری متعلــق‬ ‫بــه ســدهٔدوازدهم میــادی تــا کاش ـی کاری های تیمــوری متعلــق بــه ســدهٔ‬ ‫پانزدهــم و شــانزدهم میــادی اســت‪.‬‬ ‫کابل‬ ‫شــهری اســت بــزرگ کــه بخاطــر نوســازی های اخیــر بــر روی بناهــای‬ ‫تاریخــی‪ ،‬ویژگــی و گســتردگی ان نامشــخص اســت‪ .‬کابــل در میان ســه کوه‬ ‫شــیردروازه‪ ،‬اســمائی و َم َرنجــان واقــع اســت‪ .‬تنهــا بقایــای موجــود باالحصار‬ ‫کابــل و دیوارهــای شــهر بــر روی تپــه شــیردروازه اســت کــه مجموع ـه ای‬ ‫اســت از دژهــای ســنگی و گِلــی و احتمــاالً متعلــق بــه عصــر هپتالیــان کــه‬ ‫بــر روی ان نوســازی های گســترده صــورت گرفته اســت‪ .‬دیوارهــای شــهر‬ ‫در اصــل تــا پهنــای کــوه اســمائی و دشــت اطــراف ِده افغانــان نیــز امتــداد‬ ‫می یافتنــد‪ ،‬و شــش دروازه داشــتند‪ .‬در کابــل شــمار زیــادی اثــار تاریخــی‬ ‫چشــمگیر به طــور تصادفــی بدســت امده انــد‪ ،‬از انجملــه اثــار بودایــی‬ ‫اســت کــه در ســال ‪ ۱۹۰۵‬در زیــارت خواجــه صفــا در شــیردروازه کشــف‬ ‫شــده اند‪ ،‬و قریــب بــه ‪ ۱۰۰۰‬ســکه یونانــی و هخامنشــی کــه در ســال‬ ‫‪ ۱۹۳۳‬توســط کارگــران ســاختمانی در چمــن حضــوری بدســت امده انــد‪.‬‬ ‫مزار شریف‬ ‫شماره ‪| 44‬راز شقایق| ‪65‬‬ ‫زیارتــگاه علــی بــن ابی طالــب (مســجد کبــود یــا روضــه شــریف) از‬ ‫ارزشــمندترین نمونه هــای معمــاری اســامی شــهر مــزار شــریف اســت کــه‬ ‫در دوره ســلطان حســین بایقــرا بنــا شــده و در ســال های اخیــر نوســازی ها‬ ‫و تزئیناتــی در ایــوان ورودی و دیگــر بخش هــا صــورت گرفته اســت‪.‬‬ ‫در قســمت جنوب غربــی روضــه گنبــد و ایــوان (بــارگاه) بزرگــی دیــده‬ ‫می شــود کــه احتمــاالً متعلــق بــه عصــر تیموریــان اســت‪ .‬در داخــل رواق‬ ‫کوچکــی‪ ،‬در ســمت چــپ درب ورودی‪ ،‬ســنگ قبــری تزئین شــده از مرمــر‬ ‫وجــود دارد کــه احتمــاالً از عصــر غزنویــان اســت‪.‬‬ صفحه 65 ‫ادبیات افغانستان‬ ‫سمیه عبدالمحمدی‬ ‫کارشناس فرهنگی‬ ‫پــس از قتــل نادرشــاه افشــار (‪ ۱۱۶۰‬هــ‍‪.‬ق ‪ ۱۷۴۷/‬میــادی)‪ ،‬و تشــکیل دولــت مســتقل افغــان توســط احمدشــاه ُد ّرانــی (ســلطنت ‪۱۱۲۶‬ش‪۱۷۴۷/‬م‪-‬‬ ‫‪۱۱۸۶‬ق‪۱۷۷۲/‬م)‪ ،‬خراســان و بخــش بزرگــی از ان شــامل افغانســتان امــروزی همچنــان نقــش دیرینــه خــود را بــه عنــوان مرکزیــت ادبیــات فارســی و‬ ‫انتقال دهنــده جریــان ادبــی بیــن فــرارود (ماوراءالنهــر) و هنــدِ گورکانــی ادامــه مـی داد‪ .‬پیــش از صفویــان‪ ،‬ارتبــاط ادبــی بیــن ایــران و هنــد از طریــق افغانســتان‬ ‫امــروزی صــورت می گرفــت‪ .‬تحــوالت سیاســی‪ ،‬هــم در ایــران و هــم در افغانســتان‪ ،‬بعــد از قتــل نادرشــاه افشــار‪ ،‬و در طــی ســده های ‪۱۳-۱۹‬ام میــادی‪ ،‬بــه‬ ‫کاهــش و حتــی قطــع روابــط ادبــی افغانســتان بــا ایــران انجامیــد‪ .‬امــا نقــش افغانســتان در انتقــال فرهنــگ و ادبیــات فارســی بیــن فــرارود و هنــد تــا حــدود‬ ‫ســال ‪ ۱۳۳۸/۱۹۲۰‬ادامــه یافــت‪.‬‬ ‫در دوره هــای یادشــده‪ ،‬ســبک هنــدی در ادبیــات فارســی در فــرارود‪ ،‬خراســان و افغانســتان (کــه ان زمــان مناطــق غربــی پاکســتان و مناطــق جنوبــی و‬ ‫جنوب شــرقی افغانســتان امــروزی را تشــکیل مـی داد) نقــش برجســته ای داشــت‪ .‬ابوالمعانــی میــرزا عبدالقــادر بیــدل (‪ )۱۷۲۰-۱۶۴۴ / ۱۱۳۳-۱۰۵۴‬در نظــم و‬ ‫نثــر از بهتریــن نمونه هــای ســبک هنــدی و حتــی بنیان گــذار ایــن ســبک به شــمار می ایــد‪ .‬اثــار وی در ماوراءالنهــر و افغانســتان‪ ،‬در میــان خــواص و عامــه‬ ‫مــردم اســتمرار می یابــد‪ ،‬چنان کــه برخــی ترانه هــای عامیانــه مــردم ماوراءالنهــر و افغانســتان برگرفتــه از اشــعار بیــدل اســت‪ ،‬ولــی در ســده ‪ ۱۲‬و اوایــل‬ ‫ســده ‪۱۳‬ام هجــری قمــری در ایــران فرامــوش می شــود‪.‬‬ ‫در افغانســتان دو تحــول در حــوزه ادب ایــن کشــور ُرخ داد‪ :‬یکــی‬ ‫در حــدود ســال ‪ ۱۸۵۰‬بــه ایــن طــرف‪ ،‬زمانیکــه اثــار ادبــی در هنــد‬ ‫بــه چــاپ می رســید‪ ،‬و بعدهــا چاپخانه هــای کابــل‪ ،‬بخــارا‪ ،‬خجنــد‪،‬‬ ‫و تاشــکند هــم در دســترس ادیبــان افغــان قــرار گرفته بــود‪.‬‬ ‫تحــول دوم در اغــاز ســده بیســتم بوقــوع پیوســت‪ ،‬زمانیکــه‬ ‫تاســیس چاپخانــه در کابــل‪ ،‬انتشــار روزنامــه را ممکــن ســاخت‪.‬‬ ‫معاهده هایــی بــه زبــان فارســی‪ ،‬کــه بــا انتشــارات هنــدی تشــابه‬ ‫اشــکار دارد‪ ،‬در دوره شــیرعلی خان و عبدالرحمن خــان بــه چــاپ‬ ‫رســید‪ .‬از ان جملــه‪ ،‬پادشــاهان متاخریــن افغانســتان (تکمیــل در‬ ‫‪ :۱۸۸۹-۹۰ / ۱۳۰۷‬کــه در ســال ‪ ۱۳۳۶‬ش‪ ۱۹۵۷/ .‬دوبــاره بــه‬ ‫چــاپ رســید)‪ ،‬اثــری از یعقــوب علــی خافــی‪ ،‬و تتمــه البیــان فــی‬ ‫تاریــخ االفغــان ســید جمال الدیــن اســدابادی‪ ،‬و ســراج التواریخ‬ ‫فیض محمــد کاتــب هــزاره (کــه دوره چهــار جلــدی نســخه های‬ ‫خــط ان‪ ،‬پــس از مــرگ حبیب اهلل خــان‪ ،‬بــه خــط خــوش نســتعلیق‬ ‫خــو ِد فیض محمــد کاتــب هــزاره نوشــته شــده و نوشــتن ان در‬ ‫ســال ‪ ۱۳۰۴‬خورشــیدی بــه پایــان رســیده و امــروز در ارشــیو ملــی‬ ‫افغانســتان بایگانــی شده اســت‪ ).‬نخســتین روزنامــه افغانســتان‪،‬‬ ‫شــمس النهار اســت کــه بیــن ســال های ‪ ۱۸۶۳-۶۴ / ۱۲۸۰‬در‬ ‫کابــل‪ ،‬در دوره ســلطنت شــیرعلی خان بــه زبــان فارســی بــه چــاپ‬ ‫می رســید‪ ،‬امــا ســبک و ترتیــب ان از نشــریات اردو زبــان هنــد‬ ‫نمونه بــرداری شــده بــود‪.‬‬ ‫در دوره امــان اهلل نزدیــک بــه ‪ ۲۳‬روزنامــه‪ ،‬مجلــه هفتگــی‪ ،‬ماهنامــه‪ ،‬فصلنامــه و ســالنامه‬ ‫در سرتاســر کشــور منتشــر می شــد‪ .‬امــان افغــان (‪ )۱۹۱۹/۱۳۳۷‬از مهم تریــن ان هــا‬ ‫بــود کــه در کابــل بــه چــاپ می رســید‪.‬‬ ‫عــاوه بــر ان‪ ،‬نشــریات اصــاح (‪ ،)۱۹۲۹/۱۳۴۷‬طلــوع افغــان‪ ،‬اتفــاق اســام‪،‬‬ ‫الغــازی‪ ،‬ابــاغ‪ ،‬ارشــاد النســوان‪ ،‬ایینــه عرفــان‪ ،‬نــوروز و امثــال ان هــا در مرکــز و‬ ‫مراکــز اســتان های کشــور نشــر می یافــت‪.‬‬ ‫نشــریه دو هفتگــی انیــس (‪ )۱۹۲۷/۱۳۴۵‬بــه مدیریــت محی الدیــن انیــس‪ ،‬نخســتین‬ ‫نشــریه سیاســی‪ ،‬فرهنگــی و اقتصــادی کشــور به شــمار می امــد کــه پــس از مدتــی بــه‬ ‫روزنامــه تبدیــل شــد‪ .‬در بعضــی از نشــریه های ایــن دوره میــزان قابــل توجهــی شــعر‬ ‫از اشــعار معاصــران بــه چــاپ رسیده اســت‪ ،‬ماننــد حقیقــت کــه می تــوان مجموعــه‬ ‫دوره هــای ان را تذکرهالشــعرایی به شــمار اورد کــه شــعر ان روزگار را دربــردارد‪.‬‬ ‫تجددطلبــی امــان اهلل خــان‪ ،‬خصوصــاً پــس از ســفر هفــت ماهــه او بــه غــرب‬ ‫(‪۱۳۰۶‬ش‪۱۹۲۷/‬م) اشــنایی تحصیــل کرده هــای افغانســتان را بــا زبان هــا و ادبیــات‬ ‫غربــی بیشــتر کــرد‪ .‬شــاعران و نویســندگان ایــن دوره بــه مضامیــن و مســائل اجتماعی‬ ‫روی اوردنــد و در دفــاع از اســتقالل ملــی و ملیــت ســرودند و نوشــتند؛ بــا اینهمــه‪ ،‬در‬ ‫ایــن دوره‪ ،‬نــه ُصـ َوری جدیــد از شــعر مجــال طــرح یافــت‪ ،‬و نــه جانــی تــازه در کالبــد‬ ‫شــعر ســنتی و رایــج کشــور دمیــده شــد‪.‬‬ ‫در دهــه ‪ 40‬میــادی بــه بعــد عــاوه بــر روزنامه نــگاری نویــن‪ ،‬رادیــو (از ســال ‪۱۳۱۹‬‬ ‫خ‪ )۱۹۴۰/ .‬و تلویزیــون (از ســال ‪ ۱۳۵۶‬خ‪ )۱۹۷۷/ .‬هــم مســولیت های تــازه ای را‬ ‫بــر نویســندگان افغــان افزوده اســت‪ .‬پــس از روی کارامــدن دولــت مارکسیســتی در‬ ‫افغانســتان در ســال ‪ ۱۳۵۷‬خ‪ ،۱۹۷۸/ .‬ادبیــات و نویســندگی در افغانســتان هــم از‬ ‫زبــان و اندیش ـه های اتحــاد جماهیــر شــوروی متاثــر بــود‪ .‬ادبیــات کمونیســتی حــزب‬ ‫تــوده ایــران‪ ،‬کــه از حــدود ‪ ۱۳۳۹‬خ‪ ۱۹۶۰/ .‬در اثــار حــزب خلــق افغانســتان نفــوذ‬ ‫کرده بــود‪ ،‬اینــک در انتشــارات دولتــی بطــور گســترده بــکار بــرده می شــد‪.‬‬ ‫جنگ هــای داخلــی و ورود ارتــش ســرخ بــه افغانســتان (‪ ۱۳۵۸‬خ‪ ،)۱۹۷۹/ .‬امــواج‬ ‫مهاجــران ان کشــور را بــه ســوی ایــران‪ ،‬پاکســتان و کشــورهای امریکایــی و اروپایــی‬ ‫ســرازیر ســاخت‪ .‬ادیبــان‪ ،‬محققــان و نویســندگان کشــور در دوران مهاجــرت بــه‬ ‫تحقیقــات ادبــی‪ ،‬تاریخــی‪ ،‬زبان شــناختی و‪ ...‬توجــه کرده انــد و زمینه هــای فرهنگــی‬ ‫را خصوصــاً در ایــران‪ ،‬پاکســتان و امریــکا‪ ،‬و در ســال های اخیــر در تاجیکســتان و‬ ‫المــان نیــز‪ ،‬ادامــه داده انــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪66‬‬ صفحه 66 ‫مجسمه های بودا در بامیان‬ ‫مجســمه های بــودا در بامیــان (صلصــال و شــاهمامه کــه در ادبیــات فارســی‬ ‫بــه خنگ بــت و ســرخ بت شــهرت دارنــد) اشــاره بــه تندیســهای بزرگــی‬ ‫کــه در دل کــوه در اســتان بامیــان افغانســتان ســاخته شــده بودنــد دارد‪ .‬بنای‬ ‫ایســتاده ایــن مجســمه های تاریخــی در کناره هــای صخــره ای دره بامیــان‬ ‫در مناطــق هزاره جــات کنــده کاری شــده بودنــد‪ .‬مختصــات جغرافیایــی‬ ‫مــکان ایــن مجســمه ها از کابــل در حــدود ‪ ۲۳۰‬کیلومتــر (‪ ۱۴۰‬مایــل) بــه‬ ‫طــرف شــمال غربــی بوده اســت‪ .‬ایــن دو مجســمه بــه بلنــدی ‪ ۵۳‬متــر و ‪۳۵‬‬ ‫متــر‪ ،‬در کنــار مجموع ـه ای از بناهــای تاریخــی در ایــن محــل بــرای زمانــی‬ ‫طوالنــی از جاذبه هــای اصلــی گردشــگری در افغانســتان بودنــد‪ .‬تندیــس‬ ‫کوچکتــر در ســال ‪ ۵۰۷‬میــادی و تندیــس بزرگتــر در ســال ‪ ۵۵۴‬میــادی‬ ‫ســاخته شده اســت‪ .‬ایــن دو تندیــس‪ ،‬نشــان دهنده ســبک کهــن هنــر‬ ‫یونانــی و بودایــی بوده اســت؛ کــه در مناطــق اســیای مرکــزی بــه ویــژه در‬ ‫افغانســتان رواج داشته اســت‪.‬‬ ‫گفت هــای زیــادی در مــورد ســاخت مجســمه های بــودا در بامیــان وجــود‬ ‫دارد‪ .‬باســتان شناســان می گوینــد احتمــاالً ایــن بناهــا در بیــن ســال های‬ ‫‪ ۳۰۰‬و ‪ ۴۰۰‬میــادی ســاخته شده اســت‪ .‬بعضی هــا هــم بــا دقــت بیشــتر‬ ‫می گوینــد کــه مجســمه بــزرگ بــودا (‪ ۵۳‬متــر) در قــرن پنجــم میــادی و‬ ‫مجســمه کوچــک در نیمــه دوم قــرن ســوم میــادی ســاخته شــده و دکورهــای‬ ‫اطــراف ان از جملــه اشــیانه ها در قــرن بعــدی تراشــیده شــده اند‪ .‬امــا بعضــی‬ ‫باســتان شناســان بــه ایــن باورنــد کــه ســاخت مجســمه های بــودا ‪ ۸۰۰‬ســال‬ ‫قبــل از میــاد صــورت گرفته اســت‪ .‬در قــرن هجــده و نــوزده میــادی اکثــر‬ ‫اســنادهای تاریخــی افغانســتان در رابطــه بــه بــودای بامیــان و اقــوام تــرک‬ ‫تبــار افغانســتان‪ ،‬توســط ســاطین ان زمــان نابــود شده اســت‪.‬‬ ‫ســرانجام در روز نهــم مــارس ســال ‪ ۲۰۰۱‬میــادی مطابــق بــا(‪۱۳۷۹‬‬ ‫خورشــیدی) نیروهــای طالبــان بــه فتــوای مــا محمــد عمــر بــه روی‬ ‫مجســمه های غول پیکــر بامیــان اتــش گشــودند تــا در شــامگاه یــازده مــارس‬ ‫از صلصــال و شــهمامه تنهــا دو حفــره باقــی مانــد‪ .‬تندیس هــای بــودا در بامیان‪،‬‬ ‫تــا قبــل از انکــه در زمــان حاکمیــت طالبــان تخریــب شــوند‪ ،‬بزرگ تریــن‬ ‫تندیس هــای بــودا و بلندتریــن مجســمه های ســنگی در جهــان به شــمار‬ ‫می امدنــد‪ .‬بــه بــاور برخــی از کارشناســان مجســمه های بــودا در بامیــان اگــر‬ ‫تــا دیــروز نمــادی از دیرینــه تاریخــی در ایــن ســرزمین بــوده امــروز یــادگار‬ ‫ســال های حاکمیــت افــراط گرایــی مذهبــی در ایــن کشــور اســت حرکتــی‬ ‫کــه جهــان را تــکان داد‪ .‬یونســکو ایــن اقــدام طالبــان را «دهشــت افکنــی‬ ‫فرهنگــی» نامیــد‪.‬‬ ‫منار علم وجهل‬ ‫منــار علــم و جهــل از اثــار تاریخــی شــهر کابــل در افغانســتان اســت‪ .‬ایــن منــار بــه‬ ‫یــادگار پیــروزی بــر شــورش مشــهور بــه مــای لنــگ برضــد نهضــت افغانســتان‬ ‫ســاخته شده اســت‪.‬‬ ‫ایــن منــار در فــراز تپــه کوچــک در کنــار پــارک احمدشــاهی کابــل در مقابــل نوابــاد‬ ‫بریکــوت بــه شــکل مقبــول و مرغــوب از ســنگ های رنگیــن و ظریــف بنــا یافته اســت و‬ ‫در اثــر جنگ هــا اســیب دیــده اســت‪.‬‬ ‫بعــد از اســتقالل افغانســتان اثــار و کتیبه هــای مهــم تاریخــی افغانســتان بــه وســیله‬ ‫خطــاط نامــدار ســده بیســتم کشــور‪ ،‬اســتاد ســید محمــد داود الحســینی و بــرادر‬ ‫بــزرگ او ســید محمــد ایشــان حســینی خطاطــی شده اســت کــه از ان جملــه منــار‬ ‫علــم و جهــل و طــاق ظفــر پغمــان اســت‪ .‬فکــری ســلجوقی در کتــاب «ذکــر برخــی از‬ ‫خوشنویســان و هنرمنــدان‪ ،‬تعلیقــات بــر دیباچــه دوســت محمــد هــروی‪ ،‬کابــل ‪۱۳۴۷‬‬ ‫خورشــیدی»‪ ،‬در صفحــه ‪ ۷۷‬در مــورد ســید محمــد داود الحســینی چنیــن می نویســد‪:‬‬ ‫«جنــاب ســید داود در خــط نســتعلیق و شکســته از نــوادر روزگار و از اســاتید گرانمایــه‬ ‫ایــن فــن شــریف و هنــر لطیــف می باشــد‪ .‬در ریــز نویســی شــهرت بــه ســزایی دارنــد‪.‬‬ ‫چنان کــه بــر یک دانــه برنــج باریــک ســوره های حمــد شــریف و اخــاص را معــه‬ ‫تاریــخ و امضــاء نوشــته اند کــه عقــل بیننــده را بــه حیــرت می انــدازد‪ .‬علــی ای حــال‬ ‫اقــای ســید محمــد داود در خــط نســتعلیق از اســاتید معاصــر می باشــند کــه بــه دســت‬ ‫ســحر بنــان خویــش چــراغ عمــاد و رشــید و میــر عبدالرحمــن را روشــن می دارنــد‪».‬‬ ‫ســید محمــد داود الحســینی یکــی از بیــدل شناســان پــر اوازه کشــور نیــز بــود کــه در‬ ‫مــورد زندگــی‪ ،‬اثــار‪ ،‬افــکار و موجودیــت قبــر میــرزا عبدالقــادر بیــدل در محلــهٔ یکــه‬ ‫ظریــف واقــع در خواجــه رواش کابــل پژوهش هــای زیــادی کرده اســت‪ .‬یکــی دیگــر از‬ ‫اثــار گرانبهــای خطاطــی ســناتور ســید محمــد داود الحســینی لوحــه ســنگ قبــر حکیــم‬ ‫ابوالمجــد مجــدود بــن ادم ســنائی غزنــوی می باشــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪43‬‬ صفحه 43 ‫مشاهیر ادبیات افغانستان‬ ‫خلیل اهلل خلیل‬ ‫اســتاد خلیلیــدر ســال ‪ ۱۲۸۶‬خورشــیدی (‪ ۱۹۰۷‬میــادی) در بــاغ جهــان ارای کابــل متولــد‬ ‫شــد‪ .‬پــدرش محمدحســین خان مســتوفی الممالک از بــزرگان منطقــه کوهســتان در شــمال‬ ‫کابــل و وزیــر مالیــه عهــد امیــر حبیـب اهلل خــان بــود کــه بعــدا ً بــه فرمــان امــان اهلل خــان بــه‬ ‫دار اویختــه شــد‪.‬‬ ‫وی در ســنین طفولیــت والدینــش را از دســت داد و درس را در نیمــه راه رهــا کــرد‪ .‬او ســال ها‬ ‫در کابــل‪ ،‬کوهســتان و بلــخ زیســت و در پســت های اساســی زیــادی در ســازمان های‬ ‫دولتــی داخــل و خــارج افغانســتان کار کــرد‪ .‬در اوایــل دهــه بیســت خورشــیدی بــه ســمت‬ ‫معــاون دانشــگاه کابــل بــه کار گماشــته شــد‪ .‬در ســال ‪ ۱۳۳۰‬ریاســت مســتقل مطبوعــات را‬ ‫به عهــده گرفــت و در ســال ‪ ۱۳۳۲‬به عنــوان مشــاور عالــی ســلطنتی در دربــار محمــد ظاهــر‬ ‫شــاه خدمــت کــرد و نیــز مدتــی نماینــده مجلــس بــود و در ســال های نخســتین دهــه ‪۵۰‬‬ ‫به عنــوان ســفیر کبیــر مدتــی در عربســتان ســعودی و ســپس در عــراق مشــغول بــه کار‬ ‫بــود‪.‬‬ ‫جــدای مناصــب اجرایــی‪ ،‬موقعیتــی بــود کــه خلیلــی در عالــم ادب کســب کــرد و بــه زودی‬ ‫نامدارتریــن شــاعر افغانســتان بــدل گشــت‪.‬‬ ‫خلیلــی پــس از کودتــای ‪ 1357‬ســفارت را تــرک گفــت و مدتــی در اروپــا و امریــکا بــه ســر‬ ‫بــرد‪ .‬امــا بــه ســبب عشــق وطــن دیــر در ان جــا نپاییــد‪ .‬او پــس از ان بــه پاکســتان رفــت و در کنــار هــزاران هموطــن اواره اش مســکن گزیــد و در ایــن دوره اثــار‬ ‫بســیاری از خــود بــه جــای گذاشــت‪.‬‬ ‫خلیلــی در مجمــوع ‪ ۶۲‬اثــر منظــوم و منثــور در عرصه هــای مختلــف هنــر‪ ،‬ادب‪ ،‬سیاســت‪ ،‬فلســفه و عرفــان دارد کــه بیشترشــان در داخــل و خــارج از افغانســتان بــه‬ ‫چــاپ رسیده اســت‪.‬‬ ‫اثــار هــرات‪ ،‬ســلطنت غزنویــان‪ ،‬فیــض قــدس‪ ،‬احــوال و اثــار حکیــم ســنایی‪ ،‬از بلــخ تــا قونیــه‪ ،‬یمــگان‪ ،‬نی نامــه و عیــاری از خراســان‪ ،‬اثــار پژوهشــی او هســتند‪.‬‬ ‫عبدالغفــور روان فرهــادی پژوهشــگر و نویســنده افغــان و نماینــده پیشــین افغانســتان در ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬در صدمیــن ســالگرد زایــش خلیـل اهلل خلیلــی‪ ،‬قــدرت‬ ‫بیــان او را کم نظیــر توصیــف کــرد‪.‬‬ ‫خلیلــی اعتبــار بســیاری نیــز در میــان فارســی زبانان ایــران نیــز کســب کــرده بــود‪ .‬چنانچــه مقامــات دانشــگاهی و حلقه هــای ادبــی ایــران دوبــار در ســال های‬ ‫‪ ۱۳۳۵‬و ‪ ۱۳۴۰‬از وی دعــوت نمودنــد و خلیلــی مــورد اســتقبال فــراوان حلقه هــای فرهنگــی ایــران قــرار گرفــت‪ .‬چنان کــه تقریظ هایــی را کــه عبدالرحمــن پــژواک‪،‬‬ ‫رضــازاده شــفق‪ ،‬بدیع الزمــان فروزانفــر‪ ،‬لطفعلــی صورت گــر و شــمس الدین مجــروح بــر دیــوان اشــعار او نگاشــته اند‪.‬‬ ‫محمداصف فکرت‬ ‫ـروی (زادروز‪ ۱۳۲۵ :‬خورشــیدی) از نویســندگان و‬ ‫محمداصــف فکــرت هِـ َ‬ ‫شــاعران فارســی زبان معاصــر افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫فکــرت هــروی در ســال ‪ ۱۳۲۵‬و درهــرات چشــم بــه جهــان گشــود‪ .‬در‬ ‫زادگاهــش تعلیمــات ابتدایــی را در مکتــب موفــق و ثانــوی را در دبیرســتان‬ ‫ســلطان غیاث الدیــن غــوری گذرانیــد‪ .‬او لیســانس زبــان و ادبیــات فارســی‬ ‫دری را از دانشــگاه کابــل و فــوق لیســانس روزنامه نــگاری را در هنــد‬ ‫به دسـت اورد‪ .‬در افغانســتان در رادیــو‪ ،‬مطبوعــات و اکادمــی (فرهنگســتان)‬ ‫علــوم خدمــت کــرد‪ .‬ســپس در ایــران فهرســت نگار کتابخانــه ّ‬ ‫خطــی‬ ‫اســتان قــدس‪ ،‬عضــو علمــی‪ ،‬ویراســتار و مولّــف در دائرهالمعــارف بــزرگ‬ ‫اســام‪ ،‬و محقــق و مولــف در بنیــاد پژوهش هــای اســامی بــود‪.‬‬ ‫سعادت ملوک تابش‬ ‫ســعادت ملــوک تابــش هــروی (زاده ‪ ۱۳۳۰‬در هــرات) نویســنده‪ ،‬مــدرس‪ ،‬شــاعر فارس ـی زبان‪ ،‬و سیاســتمدار اهــل‬ ‫افغانســتان اســت‪ .‬اشــعاری کــه او در دهــه پنجــاه خورشــیدی بــا در هــم امیختــن افــکار فلســفی و احساســات‬ ‫شــاعرانه در قالــب نیمایــی ســروده بــود‪ ،‬نامــش را در محافــل ادبــی افغانســتان برجســته کــرد‪ .‬تابــش پــس از‬ ‫کودتــای موســوم بــه ثــور ســال ‪ 1357‬در افغانســتان‪ ،‬به ناچــار بــه ایــران مهاجــرت کــرد‪ ،‬در مشــهد ســکنی‬ ‫گزیــد‪ ،‬و در عرصــه سیاســت فعــال شــد‪ .‬در ایــن هنــگام او بــه نوشــتن چندیــن رســاله سیاســی‪ ،‬اجتماعــی‪ ،‬و نیــز‬ ‫روان شــناختی اجتماعــی دربــاره افغانســتان پرداخــت‪ .‬پــس از ادغــام حــزب اســامی رعــد افغانســتان در حــزب‬ ‫وحــدت اســامی افغانســتان‪ ،‬از سیاســت کنــاره گرفــت و بــه پژوهــش و تحقیــق در امــور عرفانــی و دینــی مشــغول‬ ‫شــد‪ .‬بــا ســقوط طالبــان بــه افغانســتان بازگشــت ولــی غیرسیاســی مانــد‪ .‬پــس از چنــد ســال رنــج بــردن از‬ ‫ناراحتــی قلبــی‪ ،‬در ســال ‪ ۱۳۸۹‬ســکته قلبــی کــرد‪ .‬انتقالــش بــه هندوســتان بــرای مــداوا بی اثــر مانــد و در دهلــی‬ ‫درگذشــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪67‬‬ صفحه 67 ‫تپه فلول‬ ‫«تپــه ُفلــول» بــه ابعــاد ‪ 14‬در ‪ 18‬و ارتفــاع ‪ 20‬متــر بــه عنــوان یــک پایــگاه‬ ‫باستان شناســی در جنوب شــرقی روســتای « ُفلــول» در والیــت «بغــان» افغانســتان‬ ‫واقــع شــده اســت‪.‬‬ ‫«تپــه ُفلــول» یــا «خوش تپــه» تپــه بلنــدی بــه ابعــاد ‪ 14‬در ‪ 18‬متــر و ارتفــاع ‪ 20‬متــر‬ ‫در جنوب شــرقی روســتای « ُفلــول»‪ ،‬در والیــت بغــان در افغانســتان واقــع اســت‪.‬‬ ‫گنجینــه تپــه ُفلــول کــه شــامل کاس ـه های طالیــی و نقــره ای اســت‪ ،‬در ســال ‪1966‬‬ ‫میــادی توســط کشــاورزان افغانســتانی بطــور تصادفــی کشــف شــد‪.‬‬ ‫ایــن ظــروف بــا نقش هایــی از گاو نــر‪ ،‬مــار و َکر َکــس مزیــن شــده اند کــه نشــان دهنده‬ ‫ارتبــاط ان منطقــه بــا «میــان رودان» و بلوچســتان در عصــر برنــز (‪ 2600-1700‬قبــل از‬ ‫میالد مســیح) اســت‪.‬‬ ‫در جریــان کاوش هــای بعــدی از ســوی مــوزه ملــی در ســال ‪ 1966‬میــادی‪ ،‬گــوری‬ ‫متعلــق بــه دوران پیــش از تاریــخ کشــف شــد‪ ،‬امــا اثــری از ســفالینه در ایــن گــور‬ ‫مشــاهده نشــد‪.‬‬ ‫منطقــه فلــول عبــارت از مجموعــه خانه هایــی اســت کــه در ســاحل راســت دریــا‬ ‫ســوی از راه (‪ )Sohi Azora‬بــه امتــداد جــاده بغــان کــه مرکــز زراعتــی «خوســت» و‬ ‫«فرنــگ» نیــز می باشــند واقــع شــده اســت‪.‬‬ ‫کاســه منقــوش طالیــی مکشــوفه تپــه فلــول بغــان کــه در ان تصویــر ‪ 2‬نــرگاو‬ ‫کوهــان دار کنــده شــده اســت‪ ،‬جــام منقــوش طالیــی کــه در تپــه مذکــور کشــف شــده‬ ‫در ان تصویــر خــوک وحشــی حــک شــده اســت و همچنیــن کاســه منقــوش طالیــی‬ ‫مکشــوفه تپــه مذکــور بــا تزئینــات هندســی می باشــند کــه ایــن همــه اثــار مربــوط‬ ‫عصــر برنــز (‪ 2100 - 2000‬ق‪.‬م‪ ).‬می باشــند‪ ،‬دانشــمندان ایــن اثــار را بــه هنــر‬ ‫بین النهریــن‪ ،‬یونــان و بابــل ربــط می دهنــد‪.‬‬ ‫ظــروف طالیــی تپــه ُفلــول را می تــوان در فهرســت طوالنــی اشــیاء شــامل کاس ـه های‬ ‫طالیــی و نقــره ای‪ ،‬برخــی بــا درون مایه هــای هندســی همچــون دو کاســه بدس ـت امده‬ ‫از تپــه ُفلــول‪ ،‬و برخــی شــامل منظره هــای داســتان وار از بلندی هــا‪ ،‬گروه هــای شــکار‬ ‫و کار بــر روی زمین هــا‪ ،‬جــای داد‪.‬‬ ‫اگــر چــه ظــروف بدس ـت امده از تپــه ُفلــول‪ ،‬همچــون ظــروف دیگــر‬ ‫از ایــن حــوزه فرهنگــی گســترده‪ ،‬دارای ویژگی هــای هنــر محلــی‬ ‫هســتند‪ ،‬امــا اثــاری از گرایشــات خارجــی را نیــز نشــان می دهنــد‪.‬‬ ‫بــر اســاس اطالعــات به دس ـت امده از تپــه فلــول بغــان فقــط همیــن‬ ‫‪ 3‬اثــر باقــی مانــده کــه فعــا در نمایــش جهانــی قــرار دارد‪.‬‬ ‫سرنوشــت دیگــر اثــار تپــه فلــول فعـ ً‬ ‫ا معلــوم نیســت‪ ،‬طبــق ادعــای‬ ‫مســئولین مــوزه ملــی افغانســتان یکــی از ظــروف نقــره ای ایــن‬ ‫مجموعــه در ســال ‪ 1989‬میــادی از جملــه اثــاری بــود کــه وزارت‬ ‫اطالعــات و فرهنــگ وقــت از ان نگهــداری می کــرد و یکــی دیگــر از‬ ‫ایــن اثــار زمانــی در بــازار هنــر لنــدن دیــده شــده بــود‪.‬‬ ‫مصلی های هرات‬ ‫مجتمــع مصــای هــرات کــه توســط ملکــه گوهرشــاد در اواخــر‬ ‫قــرن پانزدهــم میــادی طــرح ریــزی و تحــت نظــارت وی‬ ‫اعمــار گردیــد‪ ،‬زمانــی بزرگ تریــن افتخــار هــرات به شــمار‬ ‫می رفــت‪ .‬در مجــاورت مصــا مدرســه ســلطان حســین بایقــرا‬ ‫قــرار داشــت‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ایــن مصلــی در ســال ‪ ۱۸۸۵‬میــادی عمــدا توســط ارتــش‬ ‫بریتانیــا ویــران گردیــد تــا فضــای بیشــتری بــرای هنــگ‬ ‫توپخانــه کــه بــرای نبــرد بــا روســها امادگــی می گرفتنــد ایجــاد‬ ‫گــردد! در دوره اشــغال شــوروی در افغانســتان دوبــاره شــدیدا ً‬ ‫اســیب دیــد و فقــط پنــج منــاره ان باقــی مانده اســت کــه‬ ‫دوتــای ان بــر اثــر اصابــت راکــت اســیب دیده انــد‪ .‬پــس از ان‬ ‫کــه حفــاظ درختهــا از برابــر ان دوره شــده‪ ،‬بــاد تزیینــات کاشــی‬ ‫کاری ان را نیــز از بیــن می بــرد‪ .‬همچنــان مقبــره گوهرشــاد بــا‬ ‫گنبــد کاشــیکاری شــده ابی رنــگ دندانـه دار ان‪ ،‬شــدیدا ً اســیب‬ ‫دیــده اســت امــا بخــش داخلــی ان در حالــت بهتــری قــرار دارد‪.‬‬ ‫دشت ناور‬ ‫«دشــت نــاور» غزنــی‪ ،‬یکــی از نخســتین زیســتگاه های انســان های‬ ‫ماقبــل تاریــخ محســوب می شــود کــه نمــاد فرهنــگ مــردم ان زمــان در‬ ‫ســرزمین کهــن افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫والیــت غزنــی در مرکــز افغانســتان قــرار دارد و از طــرف شــمال بــا‬ ‫والیــات «بامیــان» و «میــدان وردک»‪ ،‬از جنــوب و جنــوب غــرب بــا والیــت‬ ‫«زابــل»‪ ،‬از مشــرق بــا «لوگــر و پکتیــا»‪ ،‬از جنــوب شــرق بــه «پکتیــکا» و‬ ‫از مغــرب بــا والیــت «ارزگان» و «دایکنــدی» همســایه اســت‪.‬‬ ‫شهر غزنی مرکز والیت غزنی و از کابل ‪ 135‬کیلومتر فاصله دارد‪.‬‬ ‫یکــی از مناطــق تاریخــی و دیدنــی غزنــی منطقــه «دشــت نــاور» اســت‬ ‫کــه قدمــت تاریخــی ان بــه دوره انســان های ماقبــل تاریــخ می رســد‪.‬‬ ‫دشــت نــاور کــه در شهرســتانی بــا همیــن نــام‪ ،‬در ‪ 55‬کیلومتــری شــمال‬ ‫غربــی والیــت غزنــی قــرار دارد و مســاحت ان ‪ 7500‬هکتــار می باشــد‪.‬‬ ‫در مجمــوع ایــن منطقــه کــه ‪ 3200‬متــر از ســطح دریــا ارتفــاع دارد‪،‬‬ ‫حــدود ‪ 70‬هــزار هکتــار مســاحت دارد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪44‬‬ صفحه 44 ‫احمدعلی کهزاد‬ ‫دکتــر احمدعلــی ُکهــزاد یکــی از نویســندگان و تاریخ نــگاران برجســته افغانســتان بــود‪ .‬ایــن‬ ‫پژوهشــگر افغانســتانی در تاریــخ هشــت ثــور (اردیبهشــت مــاه) ســال ‪ ۱۲۸۷‬خورشــیدی در‬ ‫کابل زاده شــد و در ســال ‪ ۱۳۶۲‬خورشــیدی درگذشــت‪.‬‬ ‫شــخصیت علمــی احمــد علــی کهــزاد‪ ،‬با پنجــاه ســال کارهــای علمــی و تحقیقاتــی و نگارش‬ ‫کتاب هــا و اثــار بیشــمار وی در زبانهــای فارســی‪ ،‬پشــتو‪ ،‬انگلیســی‪ ،‬فرانســوی و ایتالیــای‬ ‫نــزد مــردم افغانســتان و جهــان بــه حــدی بــا اهمیــت و بــا ارزش اســت‪ ،‬کــه او را از جملــه‬ ‫دانشــمندان طــراز اول تاریخ نــگاری و باستان شناســی معاصــر افغانســتان شــناخته اند‪.‬‬ ‫حامــد کــرزی‪ ،‬رئیس جمهــور افغانســتان‪ ،‬در پیــام خــود بــه مناســبت بزرگداشــت صدمیــن‬ ‫ســال تولــد او‪ ،‬از کارنامه هــای علمــی کهــزاد ســتایش کــرد و او را بنیانگــذار تاریخ نویســی‬ ‫جدیــد در افغانســتان خوانــد‪.‬‬ ‫از اســتاد کهــزاد بــا جمــع دیگــری از روشــنفکران چــون قدیــر تره کــی‪ ،‬غالم محمــد غبــار‪،‬‬ ‫ســرور جویــا‪ ،‬نعیمــی‪ ،‬فرقــه مشــر فتــح محمــد خــان‪ ،‬دکتــر فــاروق اعتمــادی و غیــره از‬ ‫بنیــان گــزاران حــزب وطــن نــام بــرده شده اســت‪.‬‬ ‫اســتاد کهــزاد در لویــه جرگــه ســال ‪ ۱۳۴۳‬ش‪ .‬از جملــه کســانی بــود کــه در تغییــر رژیــم‬ ‫مطلقــه شــاهی بــه رژیــم شــاهی مشــروطه نقــش داشــت‪.‬‬ ‫وی ناشــر کتــب و اثاریســت کــه مربــوط بــه تاریــخ دوره هــای پیــش از اســام می شــود‪.‬‬ ‫وی رئیــس انجمــن پشــتو (پشــتو تولنــه)‪ ،‬انجمــن تاریــخ و مــوزه کابــل (موزیــم کابــل) بــود‪.‬‬ ‫عبدالغفور روان فرهادی‬ ‫عبدالغفــور روان فرهــادی (زاده اول شــهریور ‪ ۱۳۰۸‬برابر ‪ ۲۳‬اوت ‪ )۱۹۲۹‬از نویســندگان‬ ‫معاصــر افغانســتان در عرصــه تاریــخ و نقــد ادبــی کارامــد و نماینــده دائمــی پیشــین‬ ‫افغانســتان در ســازمان ملــل متحــد (‪ )۲۰۰۶-۱۹۹۳‬بــود‪.‬‬ ‫عبدالغفــور فرزنــد مرحــوم موالنــا عبدالباقــی‪ ،‬در شــهر کابــل چشــم بــه جهــان گشــود‪.‬‬ ‫پــدرش دبیــر‪ ،‬دبیرســتان اســتقالل بــود‪ .‬فرهــادی در کنــار اموزه هــای دینــی بــه‬ ‫امــوزش ادبیــات فارســی پرداخــت‪ .‬هنــوز شــانزده ســاله بــود کــه ترجمه هــای او از‬ ‫زبــان فرانســوی‪ ،‬بــه زبــان فارســی در روزنامــه انیــس کابــل‪ ،‬چــاپ می شــد‪ .‬در ســال‬ ‫‪ ۱۹۴۸‬میــادی‪ ،‬از دبیرســتان اســتقالل‪ ،‬در رشــته ریاضــی‪ ،‬فارغ التحصیــل گردیــد و‬ ‫پــس از ان در دانشــکده حقــوق و علــوم سیاســی دانشــگاه کابــل پذیرفتــه شــد‪.‬‬ ‫او در ســال ‪ ۱۹۴۹‬بــه قصــد تحصیــل علــوم سیاســی و روابــط بین المللــی از طــرف‬ ‫وزارت امــور خارجــه بــه پاریــس اعــزام شــد‪ .‬وی در ســال ‪ ۱۹۵۲‬از شــعبه روابــط‬ ‫بین الملــل انســتیتو علــوم سیاســی پاریــس فــارغ تحصیــل شــد‪ .‬او در ســال ‪،۱۹۵۵‬‬ ‫دیپلــم موسســه مطالعــات عالــی بین المللــی را گرفــت‪ .‬او همزمــان بــه ایــن تحصیــل‬ ‫در دانشــکده ادب دانشــگاه ســوربن پاریــس‪ ،‬در زبان هــای قدیــم چــون سانســکریت و‬ ‫اوســتا و زبان شناســی عمومــی پرداخــت و دکتــرای خویــش را در ســال ‪ ۱۹۵۵‬میــادی‬ ‫دربــارهٔ فارســی دری افغانســتان بــه دســت اورد‪.‬‬ ‫دکتــر روان فرهــادی بعــد از بازگشــت بــه افغانســتان ماموریــت خــود را در وزارت امــور‬ ‫خارجــه‪ ،‬شــعبه مدیریــت ملــل متحــد ادامــه داد و ضمنـاً در دانشــکده حقــوق دانشــگاه‬ ‫کابــل نیــز تدریــس می کــرد‪ .‬در دایرهالمعــارف اریانــا‪ ،‬چــاپ کابــل مقالــه مهــم‬ ‫و اموزنــده الســنه را نوشــت و در ســال ‪ ۱۹۵۶‬و ‪ ۱۹۵۸‬در ســفارت افغانســتان مقیــم‬ ‫کراچــی در ســمت منشــی اول گمــارده شــد و ضمنـاً ســه ســال پــی در پــی در جلســات‬ ‫ی کــرد‪.‬‬ ‫ســاالنه مجمــع عمومــی ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬نیویــورک شــرکت م ـ ‬ ‫دکتــر فرهــادی در ســال ‪ ۱۹۶۱‬بــه افغانســتان امــد و مدیــر ملــل متحــد و ضمنـاً مدیــر‬ ‫روابــط فرهنگــی ان وزارت تعییــن گردیــد‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۶۲‬در ســفارت افغانســتان در‬ ‫واشــنگتن بــه وظیفــه مستشــار مقــرر شــد‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۶۴‬بــه افغانســتان بازگشــت‬ ‫و در زمــان صــدارت دکتــر محمــد یوســف در مقــام مدیریــت عمومــی سیاســی وزارت‬ ‫امــور خارجــه مشــغول بــه کار یافــت کــه در تاریــخ وزارت امــور خارجــه افغانســتان‪،‬‬ ‫جوانتریــن مدیــر عمومــی سیاســی بــود‪.‬‬ ‫در زمــان صــدارت محمدهاشــم میونــدوال وظیفــه منشــی مجلــس عالــی وزرا را بــر‬ ‫عــاوه خدمــت در وزارت امــور خارجــه متکفــل گردیــد؛ و ایــن هــر دو وظیفــه در عهــد‬ ‫صــدارت نوراحمــد اعتمــادی نیــز ادامــه پیــدا کــرد‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۷۲‬در ســمت ســفیر‬ ‫افغانســتان در پاریــس بــه کار گرفتــه شــد‪ ،‬امــا چنــد مــاه بعــد از کودتــای ســال ‪۱۳۵۲‬‬ ‫از کار خــود معــزول گردیــد‪.‬‬ ‫وی ترتیــب‪ ،‬تنظیــم و تدویــن همــه مقــاالت ســراج االخبار را بــر عهــده داشــت‬ ‫کــه در چنــد صــد صفحــه تحــت عنــوان «مقــاالت محمــود طــرزی»‪ ،‬در ســال ‪۱۳۵۵‬‬ ‫خورشــیدی‪ ،‬بــه مناســبت هشــتادمین ســالگرد وفــات ســید جمال الدیــن اســدابادی‪،‬‬ ‫در کابــل‪ ،‬انتشــار یافــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪68‬‬ ‫او‪ ،‬در ســال ‪ ۱۹۷۸‬یــک مــاه بعــد از کودتــای ‪ ۱۳۵۷‬خورشــیدی‪ ،‬از طــرف‬ ‫رژیــم حــزب دمواکراتیــک خلــق‪ ،‬در زنــدان پلچرخــی افتــاد و در ســال ‪۱۹۸۰‬‬ ‫میــادی پــس از بیســت مــاه حبــس از زنــدان بیــرون امــد‪.‬‬ ‫او پــس از ان بــه نــام مشــاور وزارت امــور خارجــه در دولــت جدیــد شــناخته‬ ‫شــد‪ ..‬در ایــن مــدت در مرکــز نســخه های خطــی وزارت اطالعــات و فرهنــگ‬ ‫بــه در ســمت یــک هیئــت تعییــن قیمــت خریداری هــای نســخه های خطــی‬ ‫کار می کــرد‪ ،‬تــا ان کــه در ســال ‪ ۱۹۸۱‬موفــق بــه تــرک افغانســتان شــد و‬ ‫در دانشــگاه پاریــس بــه عنــوان اســتاد تاریــخ ادب فارســی انتخــاب شــد‪.‬‬ ‫او در ســال ‪ ۱۹۸۵‬بــه امریــکا دعــوت شــد و در دانشــگاه برکلــی واقــع در‬ ‫همچنیــن در کالیفرنیــای شــمالی بــه تدریــس تاریــخ ادب فارســی پرداخــت‬ ‫و شــش ســال بــه ایــن کار مشــغول بــود‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۹۱‬مــدت یکســال در‬ ‫انســتیتو مطالعــات عالــی تمــدن فرهنــگ اســامی در کوااللمپــور پایتخــت‬ ‫مالــزی‪ ،‬تاریــخ فرهنــگ اســام را تدریــس کــرد و ســپس بــه امریــکا‬ ‫بازگشــت‪.‬‬ ‫دکتــر روان فرهــادی در ســال ‪ ۱۹۹۳‬بــه اســاس تقاضــای برهان الدیــن‬ ‫ربانــی رئیــس دولــت اســامی افغانســتان‪ ،‬بــه عنــوان نماینــدهٔ دایمــی و‬ ‫ســفیر دولــت اســامی افغانســتان در مقــر ســازمان ملــل متحــد نیویــورک‬ ‫گمــارده شــد و وظیفـه اش در پایــان ســال ‪ ۲۰۰۶‬میــادی بــا قدرشناســی از‬ ‫طــرف وزارت امــور خارجــه پایــان یافــت‪ .‬وی هــم اکنــون در پاریــس اقامــت‬ ‫دارد‪.‬‬ صفحه 68 ‫ای خاتم‬ ‫در ســال ‪ 1961‬اهالــی روســتایی در اطــراف منطقــه ای خانــم در شــمال شــرق‬ ‫افغانســتان و در حوالــی ســرحدات تاجیکســتان‪ ،‬سرســتونی را بــه محمــد ظاهــر‬ ‫شــاه‪ ،‬پادشــاه فقیــد افغانســتان کــه بــرای شــکار بــه ان منطقــه رفتــه بــود‪،‬‬ ‫نشــان دادنــد‪ .‬ظاهرشــاه کــه خــود مــردی هنرشــناس بــود از رییــس هیــات‬ ‫باســتان شناســی فرانســه در افغانســتان خواســت تــا ان را بررســی کنــد و بــه‬ ‫زودی مشــخص شــد کــه سرســتون پیــدا شــده در ای خانــم یــک سرســتون‬ ‫کرینتــی اســت کــه یکــی از اجــزای معمــاری کالســیک یونانــی بــه شــمار‬ ‫می ایــد‪ .‬همیــن کشــف اتفاقــی کلیــدی شــد بــرای یافتــن محوطــه باســتانی‬ ‫ای خانــم کــه در حقیقــت یــک شــهر یونانی‪-‬بلخــی اســت‪ .‬کاوش هــا و مطالعــات‬ ‫باستان شناســی در ایــن منطقــه در ســال ‪ 1964‬اغــاز شــد‪.‬‬ ‫شــواهد نشــان می دهــد شــهر ای خانــم حــدود ســیصد ســال پیــش از میــاد‬ ‫مســیح و توســط ســلوکوس یکــم بنــا نهــاده شــده اســت‪ .‬در بررســی های‬ ‫باستان شناســی قســمت های مختلــف شــهر از جملــه بــارو‪ ،‬کاخ ســلطنتی‪ ،‬تئاتــر‪،‬‬ ‫معبــد‪ ،‬ارامــگاه و بقایــای «ژیمنازیــوم» بــه دســت امــده اســت‪« .‬ژیمنازیــوم» در‬ ‫ش مهارت هــای جســمی‪ ،‬پــرورش انــدام‬ ‫شــهرهای یونانــی محلــی بــرای امــوز ‬ ‫و همچنیــن فعالیت هــای اجتماعــی بــوده اســت‪ .‬بــا ایــن حــال در ایــن شــهر‬ ‫یونانــی‪ ،‬تاثیــرات معمــاری ایرانــی و همچنیــن میانرودانــی بــه چشــم می خــورد‪.‬‬ ‫طــرح مجموعـه ی کاخ ســلطنتی در ای خانــم را بــا کاخ داریــوش یکــم در شــهر‬ ‫شــوش مقایســه کرده انــد‪.‬‬ ‫بخشــی از اثــار ای خانــم کــه در مــوزه بریتانیــا بــه نمایــش گذاشــته شــده‬ ‫عبارتنــد از مجســمه های ســنگی‪ ،‬سرســتون بــه ســبک کرینتــی‪ ،‬رخبام هــا‬ ‫یــا تزییــات ســفالین بــاالی بــام کاخ ســلطنتی‪ ،‬صورتک هــای تزیینــی چشــمه‬ ‫اب‪ ،‬ســاعت افتابــی‪ ،‬مجســمه ها و اشــیاء مفرغــی از اســطوره های یونانــی‬ ‫و همچنیــن اشــیایی طالیــی و نقــره ای کــه از معبــد بــه دســت امده انــد‪ .‬در‬ ‫میــان ایــن اثــار یــک بشــقاب نقــره ای بــا نقــوش طــاکاری شــده جلــب توجــه‬ ‫می کنــد‪ .‬ایــن شــیء ایینــی از معبــد شــهر ای خانــم بــه دســت امــده اســت‪.‬‬ ‫روی ایــن بشــقاب تصویــر ایزدبانــوی یونانــی «طبیعــت» دیده می شــود کــه‬ ‫ســوار بــر ارابــه ای اســت کــه توســط دو شــیر بــه جلــو رانــده می شــود‪.‬‬ ‫در کنــار او ایزدبانــوی بالــدار «پیــروزی» نیــز قــرار دارد‪ .‬پشــت ســر ارابــه کاهنی‬ ‫راه مـی رود و ســایبانی را برفــراز ســر ایزدبانــوان نــگاه داشــته اســت و در مقابــل‬ ‫نیــز کاهنــی دیگــر بــاالی یــک محــراب یــا جایــگاه مقــدس مشــغول ســوزاندن‬ ‫بخــور در بخــوردان اســت‪ .‬در اســمان نیــز خــدای خورشــید بــه همــراه مــاه و‬ ‫یــک ســتاره نــور افشــانی می کننــد‪ .‬ایــن صحنــه بــه روشــنی حضــور فرهنــگ و‬ ‫هنــر یونانــی وشــرقی را کنــار یکدیگــر نشــان می دهــد‪ .‬در حالــی کــه ایزدبانــوان‬ ‫طبیعــت و پیــروزی‪ ،‬خدایگانــی یونانــی هســتند امــا عناصــر ایرانــی نیــز در ایــن‬ ‫صحنــه حضــور دارد‪ .‬بــه عنــوان مثــال ارابــه مشــابه ارابه هــای هخامنشــی‬ ‫اســت‪ .‬همچنیــن محــراب کــه از شــش قطعــه ســنگ بــزرگ ســاخته شــده نیــز‬ ‫مشــابه پلکان هایــی ســنگی در ایــران و ســوریه اســت کــه بــه محوطه هــای‬ ‫مقــدس منتهــی می شــدند‪.‬‬ ‫تپه سردار‬ ‫یکــی از مکان هــای تاریخــی و قدیمــی در افغانســتان اســت کــه در والیــت غزنــی موقعیــت‬ ‫دارد‪ .‬ایــن تپــه‪ ،‬بــا ســاختار قدیمــی و تاریخــی کــه دارد‪ ،‬گفتــه می شــود کــه در حــدود‬ ‫بیــش از ده هــا ســال قبــل ســاخته شــده اســت‪.‬‬ ‫ً‬ ‫مــوزه تپــه ســردار نــام مــوزه ای اســت در کشــور افغانســتان‪ .‬ایــن مــوزه تقریبـا در جنــوب‬ ‫شــرقی شــهر غزنــی قــرار دارد و از ســاختمانهای دوره کوشــانی اســت‪ .‬در ان اثــار زیــادی‬ ‫وجــود داشــته همچــون مجســمه بــزرگ خوابیــده تاکه دورگــه‪ ،‬یــازده اســتوپای بــزرگ‬ ‫مرکــزی و چنــد اســتوپای دیگــر‪ .‬امــروزه بیــش از ‪۷۰‬درصــد ایــن مــوزه ویران شــده اســت‪.‬‬ ‫تعــدادی زیــادی از مکان هــای تاریخــی و قدیمــی در دوران جنــگ در افغانســتان ویــران‬ ‫شــده و اثــار تاریخــی ان بــه بیــرون از کشــور قاچــاق شــده اســت‪.‬‬ ‫امــا پــس از روی کار امــدن حکومــت موقــت‪ ،‬تعــداد زیــادی از مکان هــای تاریخــی‬ ‫افغانســتان دوبــاره اعمــار شــده کــه نمونــه ان قصــر دارالمــان کابــل اســت کــه درحــال‬ ‫اعمــار دوبــاره اســت و کار ان جریــان دارد‪.‬‬ ‫بــه همیــن ترتیــب‪ ،‬تعــداد ازاثــار قاچــاق شــده نیــز پــس از روی کار امــده حکومــت موقــت‬ ‫در افغانســتان‪ ،‬دوبــاره بــه کشــور برگشــانده شــده اســت‪.‬‬ ‫افغانســتان یــک کشــور کوهســتانی اســت کــه اب هــوای مناســب ان توجــه ســیاحان‬ ‫و گردشــگران را بــه خــود جلــب کــرده اســت؛ امــا متاســفانه کــه جنگ هــای داخلــی و‬ ‫وضعیــت بــد امنیتــی تعــداد زیــادی از مکان هــای تاریخــی را تخریــب نمــوده و یــا امــکان‬ ‫بازدیــد ســیاحان از ایــن مکان هــا وجــود نــدارد‪.‬‬ ‫امــا درایــن اواخــر بــا روی کار امــدن حکومــت موقــت‪ ،‬در اکثــر مناطــق امنیــت نســبی بــه‬ ‫وجــود امــده اســت و ســیاحان و گردشــگران می تواننــد از مناطــق تاریخــی و قدیمــی کــه‬ ‫جاذبه هــای گردشــگری و ســیاحتی دارد‪ ،‬دیــدن نماینــد‪.‬‬ ‫و گفتــه می شــود کــه روز بــه روز بــه تعــداد ســیاحان در نقــاط مختلــف ایــن کشــور افــزوده‬ ‫می شــود و تعــداد زیــادی از مــکان هــای تاریخــی کــه در دروارن جنــگ ویــران شــده‬ ‫بودنــد نیــز در حــال ترمیــم شــدن هســتند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪45‬‬ صفحه 45 ‫سید مخدوم رهین‬ ‫ســید مخــدوم رهیــن‪ ،‬نویســنده‪ ،‬سیاســت مدار و وزیــر پیشــین اطالعــات و فرهنــگ‬ ‫افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫وی دو دوره وزیــر اطالعــات و فرهنــگ افغانســتان بــود‪ .‬یکبــار از ســال ‪۲۰۰۶ - ۲۰۰۱‬‬ ‫و بــار دوم از ســال ‪۲۰۰۱۵ - ۲۰۱۰‬‬ ‫سید مخدوم رهین در کابل به دنیا امد‪.‬‬ ‫دکتــر رهیــن در کمیســیون قانــون اساســی در زمــان جمهــوری داودخــان عضــو بــود‬ ‫و در لویــه جرگــه ســال ‪ ۱۳۴۶‬اشــتراک داشــت‪ .‬بعــد از کودتــای ‪ ۱۳۵۷‬در منزلــش‬ ‫تحــت نظــارت قرارگرفــت‪ .‬بعــد از اشــغال افغانســتان توســط شــوروی ســابق‪ ،‬بــه‬ ‫پاکســتان مهاجــرت کــرد و بــه مجاهدیــن افغانســتان پیوســت و بــه عنــوان رئیــس‬ ‫کمیتــه فرهنــگ و انتشــارات و عضــو شــورای عالــی جهــاد تعییــن و در عیــن حــال بــه‬ ‫عنــوان رئیــس رادیــو کابــل ازاد انتخــاب شــد‪.‬‬ ‫در حکومــت موقــت مجاهدیــن بــه عنــوان وزیــر مشــاور ایفــای وظیفــه کــرد‪ .‬دکتــر‬ ‫رهیــن در زمینــه فرهنــگ و ادبیــات‪ ،‬تاریــخ و عرفــان اســامی اثــاری دارد‪ .‬وی مقــاالت‬ ‫زیــادی نوشــته و از وی چندیــن مقالــه و کتــاب تــا کنــون چــاپ شده اســت کــه‬ ‫می تــوان بــه کتــاب هائــی چــون دقیقــی نامــه‪ ،‬گزیــدهٔ اثــار ســید جمــال الدیــن‬ ‫افغانــی‪ ،‬هنــد و هنــدو در شــعر امیــر خســرو دهلــوی و روابــط فرهنگــی افغانســتان و‬ ‫شــبهٔ قــارهٔ هنــد از گذشــته های دور تــا قــرن هفتــم هجــری نــام بــرد‪.‬‬ ‫از جملــهٔ کارهــای وی در دوران جهــاد اشــک خراســان‪ ،‬ســوگواران‪ ،‬پاســخ بــه نامــهٔ‬ ‫استاد(شــعر) اوســنی مسلمانان(پشتو)می باشــد‪ .‬وی در دورهٔ حکومــت مجاهدیــن بــرای‬ ‫تشــریح اهــداف جهــاد‪ ،‬جرایــد و مجــات متعــدد بــه زبان هــای پشــتو‪ ،‬دری‪ ،‬انگلیســی‪،‬‬ ‫عربــی‪ ،‬و اردو تاســیس کــرد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۸۸‬دکتــر رهیــن همــراه بــا عــده ای از روشــنفکران و فرماندهــان جهــادی‬ ‫نهضــت ملــی اســامی افغانســتان را بــه منظــور خدمــت بــه ازادی و دموکراســی‬ ‫تاســیس کــرد‪ .‬وی در ان ســال ها بــه اکثــر مناطــق کشــور ســفر کــرد‪.‬‬ ‫پــس از دوازده ســال شــرکت در جهــاد افغانســتان در حــدود یکســال قبــل از ســقوط‬ ‫حکومــت نجیــب اهلل بــه امریــکا رفــت‪.‬‬ ‫دکتــر رهیــن در ســال ‪ ۱۳۷۵‬هجــری شمســی بــه همــکاری دانشــمندان افغان‬ ‫در امریــکا انجمــن صلــح و دموکراســی بــرای افغانســتان را ایجــاد نمــود و بــه‬ ‫عنــوان رئیــس ایــن انجمــن در راه وحــدت مــای و دموکراســی و ازادی در‬ ‫افغانســتان و پیــکار بــر ضــد تروریــزم و طالبــان کوشــید‪.‬‬ ‫دکتــر رهیــن در ســال ‪ ۱۳۷۷‬هجــری شمســی بــه عضویــت کمیت ـهٔ اجرائی ـهٔ‬ ‫طــرح لویــه جرگــه اضطــراری در روم پذیرفتــه شــد‪.‬‬ ‫دکتــر رهیــن در ادارهٔ موقــت بــه عنــوان وزیــر اطالعــات و فرهنــگ تعیــن‬ ‫گردیــد‪ .‬وی از طــرف مــردم کابــل در ســپتامبر ‪ ۲۰۰۳‬بــه عنــوان رئیــس‬ ‫شــورای شــهروندان کابــل انتخــاب شــد‪ .‬در مــاه مــی‪ ۲۰۰۴‬مــدال خدمــت در‬ ‫راه ازادی بیــان و فرهنــگ بــه پیشــنهاد رئیــس جمهــور از محمدظاهــر شــاه‬ ‫دریافــت نمــود‪.‬‬ ‫او پیــش از انتخــاب مجــدد بــه حیــث وزیــر اطالعــات و فرهنــگ ‪ ،‬مدتی ســفیر‬ ‫افغانســتان در دهلــی نــو بود‪.‬‬ ‫وی تا ماه مارچ ‪۲۰۱۵‬میالدی وزیر فرهنگ افغانستان بود‪.‬‬ ‫میرمحمدصدیق فرهنگ‬ ‫میرمحمدصدیــق فرهنــگ (متولــد‪ ۱۲۹۴ :‬درگذشــته (تاریــخ نامشــخص) در واشــینگتن) تاریـخ دان و مولــف دو جلــد تاریخ‬ ‫«افغانســتان در پنــج قــرن اخیــر» بــود‪ .‬وی فرزنــد ســید حبیب خــان در کابــل‪ ،‬افغانســتان بــه دنیــا امــد‪ .‬تحصیــات‬ ‫ابتدایــی و متوســطه را در کابــل زادگاهــش بــه پایــان رســانید‪.‬‬ ‫فرهنــگ از اعضــای دائمــی دائرهالمعــارف اریانــا بــود‪ .‬دربــاره مســائل افغانســتان مقاالتــی بــرای دانشــنامه بریتانیــکا و‬ ‫الروس فرانســه می نوشــت‪ .‬اثــارش بیشــتر در حــوزه تحقیقــات تاریخــی اســت‪.‬‬ ‫میرمحمدصدیــق فرهنــگ در ســال های اخــر زندگــی بــه ایــاالت متحــده امریــکا مهاجــرت کــرد و در همان جــا‬ ‫درگذشــت‪.‬‬ ‫فرزنــد وی محمدامیــن فرهنــگ‪ ،‬مدتــی در ســمت پروفســوری در دانشــگاه رور (‪ )Ruhr‬بوخــوم المــان بــه تدریــس‬ ‫می پرداخــت‪ .‬وی پــس از ســقوط طالبــان در ‪ ۲۰۰۱‬بــه عنــوان وزیــر بازســازی افغانســتان تعییــن شــد‪.‬‬ ‫عبدالحی حبیبی‬ ‫عبدالحــی حبیبــی (‪ )۱۳۶۳-۱۲۸۹‬از تاریخ نــگاران معاصــر افغانســتان بــود کــه بــه زبان هــای فارســی و پشــتو‬ ‫می نوشــت‪.‬‬ ‫عبدالحــی حبیبــی فرزنــد مــا عبدالحــق در ‪( ۱۲۸۹‬خورشــیدی) مطابــق ‪( ۱۹۱۰‬میــادی) در قندهــار بــه دنیــا امــد‪.‬‬ ‫پــدر بزرگــش مولــوی عبدالرحیــم و جــدش مولــوی حبیـب اهلل محقــق قندهــاری اســت‪ .‬بــه همیــن نســبت تخلــص‬ ‫خــود را حبیبــی انتخــاب نموده اســت‪ .‬از لحــاظ تبــار قومــی بــه قبیلــه کاکــر پشــتون ارتبــاط دارد‪ .‬عبدالحــی در‬ ‫‪ ۱۲۹۹‬در مدرســه ابتدائیــه شــالیمار مشــغول بــه تحصیــل گردیــد‪ .‬بعد از ختم دوره شــش ســاله مدرســه‪ ،‬در ‪۱۳۰۴‬‬ ‫شمســی‪ ،‬پــای درس مولــوی عبدالواســع و مولــوی ابوالوفــای قندهــاری اســتاد مدرســه نظامیــه دکــن نشســت‪.‬‬ ‫بعــد از ان دیگــر تحصیــات دانشــگاهی را ادامــه نــداد و بــا مطالعــه نشــریات افغــان‪ ،‬ایرانــی و هنــدی چــون‬ ‫ســراج االخبــار‪ ،‬حبــل المتیــن‪ ،‬کاوه‪ ،‬ایرانشــهر‪ ،‬ارمغــان‪ ،‬الهــال‪ ،‬صــور اســرافیل و دیــوان اشــعار کالســیک های‬ ‫ادبــی دری محشــور شــد و اشــنایی بــا دیدگاه هــا و نوشــته های محمــود طــرزی افغــان و سیدحســن تقــی زاده‬ ‫محمــد قزوینــی‪ ،‬ســیدکاظم‪ ،‬ایرانشــهر‪ ،‬جمــال زاده ایرانــی‪ ،‬جرجــی زیــدان مصــری‪ ،‬ســهیلی نعمانــی هنــدی‪،‬‬ ‫ســلیمان نــدوی و دیگــران بــه ارتقــای شــخصیت علمــی خویــش پرداخــت‪.‬‬ ‫امــوزش زبان هــای عربــی‪ ،‬اردو و انگلیســی را اغــاز کــرد و بــا زبان هــای اوســتایی‪ ،‬سانســکریت‪ ،‬فارســی باســتان‬ ‫اشــنایی یافت‪.‬‬ ‫حبیبــی در ‪ ۱۵‬ســالگی بــه صــورت رســمی نوشــتن را اغــاز کــرد و در ‪ ۲۲‬ســالگی در ســال ‪ ۱۳۱۱‬بــا نوشــتن‬ ‫تاریخچــه ســبک های شــعر پشــتو (بــه فارســی) بــه کتاب نویســی و تالیــف پرداخــت‪ ،‬هرچنــد قبــل از ان در‬ ‫مجلــه هفتگــی طلــوع افغــان مقــاالت می نوشــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪69‬‬ صفحه 69 ‫علی اسدابادی‬ ‫(کرمانشاهی)‬ ‫کارشناس ارشد گردشگری‬ ‫شهرهایمهمافغانستان‬ ‫قندهار‬ ‫مرکــز اســتان قندهــار شــهری اســت در جنــوب افغانســتان کــه دومیــن شــهر‬ ‫پرجمعیــت افغانســتان اســت‪ .‬طبــق سرشــماری رســمی ســال ‪ ۲۰۰۶‬میــادی حــدود‬ ‫‪ ۳۰۰-۴۵۰‬نفــر جمعیــت داشته اســت‪ .‬قندهــار بیــن رودهــای ترنــاک و ارغنــداب‬ ‫واقــع شده اســت‪.‬‬ ‫قندهــار بــه شــکل یــک مربــع مســتطیل اســت و چــون طبــق نقشــه ســاخته شــده‬ ‫بســیار منظــم اســت شــهر بــه چنــد محلــه تقســیم شــده و هــر محلــه متعلــق بــه‬ ‫یــک یــا چنــد قــوم و قبیله اســت و بیشــتر اهالــی ان را پشــتون ها (عمدت ـاً درانــی)‬ ‫تشــکیل می دهنــد‪ .‬در اطــراف قندهــار باغ هــای میــوه تاکســتان ها و زیارتگاه هــای‬ ‫بســیاری اســت‪ .‬فــرودگاه بین المللــی قندهــار در ‪ ۱۶‬کیلومتــری جنــوب خــاوری ایــن‬ ‫شــهر قــرار دارد‪.‬‬ ‫پــس از فتــح خراســان توســط مســلمانان قندهار جزئــی از خراســان بزرگ محســوب‬ ‫می شــد‪ .‬در پــی حملــه مغــول بــه ســلطنت خوارزمشــاه ایــن شــهر ویــران گردیــد‬ ‫و بــار دیگــر در پایــان قــرن هشــتم هجــری توســط امیــر تیمــور گورکانــی قندهــار‬ ‫تخریــب شــد‪ .‬در اوایــل ســده شــانزدهم میــادی گورکانیــان قندهــار را گرفتنــد‪.‬‬ ‫تپه مندی گک‬ ‫ایــن تپــه از مناطــق باســتانی و دیدنــی قندهــار اســت کــه می تــوان بــا حــوزه تمدنــی‬ ‫ارغنــداب ارتبــاط داد کــه در شــمال ایــن منطقــه و در ‪ ۵۰‬کیلومتــری شــهر فعلــی قندهــار واقع‬ ‫اســت و بــه صــورت دقیــق تــر در دره مــوازی مجــرای ارغنــداب بــا فاصلــه ‪ ۲۰‬میلــی جــاده‬ ‫قندهــار –گرشــک و اگــر از طــرف ولســوالی (شهرســتان) خاکریــز برگردیــم حــدود هشــت‬ ‫کیلومتــر بــه طــرف ارغنــداب در ســمت راســت جــاده قــرار گرفته اســت‪.‬‬ ‫امــروزه اراضــی زراعتــی در ایــن محــدوده کمتــر اســت امــا احتمــاال در ازمنــه گذشــته ایــن‬ ‫ناحیــه توســط شــعبه هایی از رود ارغنــداب ســیراب می شــده و ابادی هایــی در ان وجــود‬ ‫داشته اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ )۱۳۳۸( ۱۹۵۹‬موســیو کــزال‪ ،‬باستان شــناس و متخصــص فرانســوی‪ ،‬بــا انجــام‬ ‫یــازده مرحلــه حفریاتــی پانــزده طبقــه ابــادی دوره هــای مختلــف را یکــی پــس از دیگــری‬ ‫کشــف کــرد‪ ۳۱ .‬متــر ارتفــاع تپــه مذکــور از تراکــم ابادی هایــی پانزده گانــه ای صــورت‬ ‫گرفته اســت کــه در طــی ســه هــزار ســال قبــل از میــاد بــر روی هــم ابــاد شده اســت‪.‬‬ ‫تحقیقــات انجــام شــده باســتان شناســان روی اثــار بدســت امــده حکایــت از اثــار عصــر‬ ‫مفــرغ (برنــز) می کنــد‪.‬‬ ‫شــاه نعمـت اهلل کاظمــی کــه از تحصیلکــردگان قندهــار بــوده و روزگاری بــه جهــت کمــک بــه‬ ‫پــروژه هیلمنــد ایفــای وظیفــه می کــرد‪ ،‬می گویــد کــه شــاهد کاوش هــای گــروه فرانســوی در‬ ‫منــدی گک بــوده و ظــروف و ســفال ها و ابزارهــای مکشــوفه در ایــن تپــه‪ ،‬مشــابه بــه اثــار‬ ‫کشــف شــده در حیــدر ابــاد و ســند پاکســتان می باشــد‪ .‬وی همچنیــن موفــق شده اســت‬ ‫در طــی ماموریت هــای خویــش در منطقــه‪ ،‬اثــار شــبیه بــه منــدی گک را باالتــر از مســیر‬ ‫زیــارت شــاه مقصود قندهــار در نواحــی نزدیــک رودخانــه هلمنــد کشــف کنــد و بدیــن ترتیــب‬ ‫می تــوان حــدس زد در طــول ایــن مســیر‪ ،‬رفت وامدهایــی جریــان داشــته و کاروان هایــی‬ ‫گــذر کرده انــد و نیــز بــه احتمــال زیــاد مســیر مهاجــرت دســته های اریایــی بــه طــرف غــرب‬ ‫و ایــران امــروزی از همیــن ناحیــه صــورت گرفــت‪.‬‬ ‫محمود راقی‬ ‫شــهر محمــود راقــی مرکــز والیــت کاپیســای کشــور افغانســتان اســت‪ ،‬ایــن شــهر از‬ ‫شــهرهای مشــهور افغانســتان اســت کــه تقریبـاً یکصدوبیســت وپنــج هــزار نفــر جمعیــت‬ ‫دارد‪ .‬مســاحت ایــن شــهر ‪ 120‬کلیومترمربــع اســت و ‪ 65‬کلیومتــر از شــهرکابل فاصلــه‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫مکان هــای تفریحــی ایــن شــهر عبــارت از پــارک ملــی صیــاد و پــارک ریگــروان و تپــه‬ ‫حصــارک و قــول بابــر و غیــره می باشــند‪ .‬مرکــز ایــن شــهر در تپــه وزیــر عبدالرحیــم‬ ‫خــان اســت و مناطــق مهــم دیگــر ایــن شــهر عبــارت انــد از صــدق ابــاد‪ ،‬مالزادخیــل‪،‬‬ ‫نوابــاد‪ ،‬شــوخی‪ ،‬قعلــه ســیدخان‪ ،‬عبــداهلل خیــل‪ ،‬ده باباعلــی ‪ ،‬ادوخیــل‪ ،‬گلــدان‪ ،‬ریگــروان‪،‬‬ ‫صیــاد ‪،‬علــی خیــل ‪ ،‬شــهبازخیل‪ ،‬دیرســتان ‪ ،‬دربافــان ‪ ،‬قاضــی خیــل ‪ ،‬هــزاره هــا‪ ،‬هروکــی‪،‬‬ ‫زاگیــرا‪ ،‬قعلــه ســفید ‪ ،‬رحمــن خیــل ‪ ،‬محمدعمرخیــل و ده بابــی و غیــره‪.‬‬ ‫ایــن شــهر یــک شــهر تفریحــی افغانســتان اســت و دارای چهــار ناحیــه بــوده کــه مراکــز‬ ‫ایــن چهــار ناحیــه عبــارت از مرکــز ناحیــه اول ده باباعلــی و مرکــز ناحیــه دوم نوابــاد و‬ ‫مرکــز ناحیــه ســوم شــوخی و مرکــز ناحیــه چهــارم صیــاد می باشــد‪ .‬همچنــان در منطقــه‬ ‫صیــاد شــهر محمودراقــی چهــار دریــای پنچشــیر‪ ،‬غوربنــد‪ ،‬شــتل و ســالنگ بــا هــم‬ ‫مرتبــط شــده و بعــدا در نزدیکــی تــگاب و ســروبی بــه حــوزه دریــای کابــل می ریــزد‬ ‫و بــه طــرف ســند روان می شــود‪ .‬گفتنــی اســت دریــای پنچشــیر در سرســبزی شــهر‬ ‫محمودراقــی نقــش مهــم دارد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪46‬‬ صفحه 46 ‫حسین شیردل‬ ‫تاریخ هنر افغانستان‬ ‫افغانســتان کشــوری در قلــب اســیا‪ ،‬بــا تاریــخ و قدمــت طوالنــی‪ ،‬یکــی از‬ ‫جنجالی تریــن و مناقشــه برانگیزتریــن کشــورهای اســیا‪ ،‬همــواره از منظــر‬ ‫سیاســی‪ ،‬نظامــی و تاریــخ اجتماعــی مــورد توجــه قــرار داشــته اســت‪.‬‬ ‫پژوهش هــای باستان شناســی در کشــف اثــار نگارگــری حــوزه تمدنــی ایــران‬ ‫بــزرگ پیــش از اســام در اســیای میانــه نقشــی اساســی داشــته اســت‪.‬‬ ‫در نتیجــه حفاری هایــی کــه هیــات باستان شناســی فرانســه (‪ )DAFA‬در گذشــته‬ ‫در محل هــای مربــوط بــه نقــاط اصلــی در لشــکری بــازار واقــع در جنــوب کابــل‬ ‫و در نزدیکــی هــرات در گازرگاه انجــام داده‪ ،‬نقاشـی های تزئینــی فراوانــی کشــف‬ ‫شــده اســت کــه فعــا پژوهش هــای چندانــی روی ان صــورت نمی گیــرد‪.‬‬ ‫در عرصــه مجسمه ســازی نیــز افغانســتان مجســمه های بــزرگ بــودا در بامیــان‬ ‫(صلصــال و شــمامه) را در تاریــخ هنــر خــود دارد کــه در ســال ‪ ۲۰۰۱‬توســط‬ ‫طالبــان نابــود شــدند‪.‬‬ ‫در تاریــخ بیهقــی نیــز از قصــر مخفــی مســعود غزنــوی نــام بــرده شــده کــه‬ ‫مضمــون داســتان «الفیــه و شــلفیه» بــر دیوارهــای ان تصویــر شــده بــود امــا بــه‬ ‫محــض اطــاع ســلطان محمــود‪ ،‬پــدرش کــه عقایــد مذهبــی داشــت‪ ،‬مســعود‬ ‫دســتور حــذف انهــا را داد‪.‬‬ ‫نقاشــی های بهــزاد‪ ،‬هنرمنــد قــرن هشــتم هجــری‪ ،‬خــود گویــای غنــای هنــر‬ ‫علی الخصــوص نقاشــی در افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫بــا اینهمــه‪ ،‬تطــورات تاریخــی‪ ،‬سیاســی و اجتماعــی افغانســتان بــه نحــوی بــوده‬ ‫کــه امــروز دیگــر از ان اوج هنــر تصویــری بســیار فاصلــه گرفته ایــم‪.‬‬ ‫منابــع باســتانی بــه دســت امــده از هنــر نقاشــی دوران پیــش از اســام در‬ ‫ســرزمین افغانســتان امــروزی عمومــا بــه دوره حکومــت هخامنشــیان و قبــل از‬ ‫ان بــاز مــی گــردد‪.‬‬ ‫نقــوش مینیاتــور روی ســکه ها‪ ،‬مهره هــای اســتوانه ای و ظــروف ســفالی کشــف‬ ‫شــده از معــدن مــس عینــک‪ ،‬حفاری هــای شــهری در منطقــه خیرخانــهء شــهر‬ ‫کابــل و دیگــر شــهرها چــون بامیــان و غزنــی و هــرات‪ ،‬حاکــی از تخصــص‬ ‫مردمــان بومــی ان مناطــق در هنــر پیکره تراشــی و نقاشــی اســت؛ و در قــرن اول‬ ‫و دوم میــادی بــود کــه هنــر نقاشــی و پیکــره تراشــی در ایــن ســرزمین بــه حــد‬ ‫اعــای خــود رســیده بــود‪.‬‬ ‫نقاشی در دوران پیش از اسالم‬ ‫نقاشــی های بیشــماری از پیکــر زنــان و مــردان در مغاره هــای بامیــان و حکایاتــی‬ ‫نظیــر نگارگری هــای مانــی پیامبــری کــه هنــر خراســان زمیــن را بــه چیــن و‬ ‫ترکســتان و کشــورهای اســیای میانــه بــرد و چــون بازگشــت هنــرش متاثــر از هنــر‬ ‫چینــی شــده بــود‪ ،‬در دســت اســت‪.‬‬ ‫مدارکــی مبنــی بــر وجــود مکتــب امــوزش هنــر نقاشــی و پیکــره تراشــی در ســواحل‬ ‫اکســوس ( امــو دریــا) کشــف شــده و ارنســت هرتســفیلد‪ ،‬باستانشــناس مشــهور‬ ‫المانــی‪ ،‬ان مکتــب را مبــدا هنــر بودایــی و صنایــع مســتظرفه مرکــزی و صنعــت‬ ‫دوره هــای ( پارتــی‪ ،‬کوشــانی و ساســانی) می دانــد‪.‬‬ ‫همچنیــن نقاشــی های بیشــماری از پیکــر زنــان و مــردان در بامیــان و حکایاتــی‬ ‫نظیــر نگارگری هــای مانــی پیامبــری کــه هنــر خراســان زمیــن را بــه چیــن و‬ ‫ترکســتان و کشــورهای اســیای میانــه بــرد و چــون بازگشــت هنــرش متاثــر از هنــر‬ ‫چینــی شــده بــود‪ ،‬در دســت اســت‪.‬‬ ‫نقاشی دوران پس از اسالم و مکتب هنری هرات‬ ‫بــا ورود اســام بــه افغانســتان‪ ،‬هنرهــای زیبــا چــون نقاشــی و پیکــره تراشــی در‬ ‫نخســت بــه حاشــیه رانــده و پــس از ان تــا چنــدی ممنــوع شــدند‪.‬‬ ‫در دوره اســامی پــس از ســقوط خالفــت عباســی و روی کار امــدن حکومــت‬ ‫ایلخانــی و تیموریــان از قــرن هفتــم هجــری قمــری بــه بعــد و همزمــان بــا دوره‬ ‫کمــال الدیــن بهــزاد در قــرن نهــم‪ ،‬نگارگــری (مینیاتــور) بــا روشــی اصولــی و‬ ‫البتــه اســامی از ســر گرفتــه شــد‪.‬‬ ‫دیــری نپاییــد ایــن روش جدیــد بــه پــر طرفداران تریــن رشــته هنــری در هــرات‬ ‫تبدیــل شــد‪ .‬حمایــت از نقاشــان و شــعرا‪ ،‬ترفنــدی بــود کــه شــاهان تیمــوری‬ ‫بــرای مشــروعیت بخشــیدن و ایرانی ســازی حکومــت خــود از انهــا بهــره‬ ‫می گرفتنــد‪ .‬از مشــخصه های نقاشــی در ایــن دوران‪ ،‬ظرافــت و اراســتگی اســت‬ ‫کــه بازتابــی اســت از جامعــه پیچیــده‪ ،‬متعــادل‪ ،‬معتــدل و مالیــم دربــار شــاهان‬ ‫تیمــوری‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪70‬‬ صفحه 70 ‫مزار شریف‬ ‫َمــزار َشــریف مرکــز والیــت بلــخ در شــمال افغانســتان و چهارمیــن شــهر‬ ‫بــزرگ افغانســتان (پــس از شــهرهای کابــل‪ ،‬هــرات و قندهــار) اســت‪.‬‬ ‫ایــن شــهر دارای جمعیتــی بالــغ بــر ‪ ۶۹۳۰۰۰‬نفــر بنــا بــه سرشــماری‬ ‫ســال ‪ ۲۰۱۵‬می باشــد‪ .‬مــزار شــریف در پانــزده کیلومتــری شــرق بلــخ‬ ‫واقــع شــده و از ســمت جنــوب شــرقی در فاصلــه ‪ ۴۲۵‬کیلومتــری کابــل‪،‬‬ ‫پایتخــت افغانســتان قــرار دارد‪ .‬ایــن شــهر از ســمت شــرق در همســایگی‬ ‫قنــدور‪ ،‬از غــرب بــه فاصلــه ‪ ۷۲۸‬کیلومتــری هــرات باســتان‪ ،‬از جنــوب ‪۹۰۹‬‬ ‫کیلومتــر بــا قندهــار و نهایت ـاً از ســمت شــمال بــا ازبکســتان و بخش هایــی‬ ‫از تاجیکســتان مــرز مشــترک دارد‪ .‬بخشــی از رود امــو دریــا (جیحــون) کــه‬ ‫بــه عبارتــی پراب تریــن و مهمتریــن رود در منطقــه اســیای میانــه اســت‬ ‫و از ارتفاعــات پامیــر سرچشــمه می گیــرد؛ بــا عبــور از مناطــق شــمالی‬ ‫افغانســتان نظیــر قســمت هایی از شــمال مــزار شــریف و قنــدوز در نزدیکــی‬ ‫مرزهــای ازبکســتان و تاجیکســتان‪ ،‬ســرانجام بــه دریاچــه ارال واقــع در مــزار شــریف بــه حکــم پیشــینه و تمــدن غنــی و طوالنــی‪ ،‬اثــار تاریخــی و اماکــن‬ ‫مذهبــی و زیارتــی و موقعیــت حســاس جغرافیایــی و ژئوپُلیتیکــی اش به عنــوان‬ ‫ازبکســتان و قزاقســتان می ریــزد‪.‬‬ ‫منطق ـه ای بســیار مهــم و اســتراتژیک در شــمال افغانســتان و منطقــه اســیای میانــه‬ ‫شــناخته می شــود‪ .‬مــزار شــریف به لحــاظ فرهنــگ و تمــدن نقطــه تالقــی اثــار‬ ‫تاریخــی و تمدنــی برجــای مانــده از عصــر زرتشــت‪ ،‬تمــدن هلنیســتی و عصــر‬ ‫اســام و مســلمانان اســت‪ .‬منطقــه مــزار شــریف در گذشــته به عنــوان بخشــی از‬ ‫قلمــرو خراســان بــزرگ بــود کــه در دوره هــای مختلــف تاریخــی به وســیله ســادات‪،‬‬ ‫صفاریــان‪ ،‬ســامانیان‪ ،‬غوریــان‪ ،‬ایلخانــان‪ ،‬تیموریــان و بخشــی از خانــات بخــارا اداره‬ ‫می شد ه ا ســت ‪.‬‬ ‫امــروزه مــزار شــریف در میــان ســایر مراکــز والیــات و اســتان های افغانســتان دارای‬ ‫باالتریــن درصــد ســاخت و ســاز (‪۹۱‬درصــد)و توســعه فضــای شــهری ‪ -‬پــس از‬ ‫ســال ها جنــگ و درگیــری داخلــی کــه هنــوز هــم ادامــه دارد‪ -‬می باشــد‪.‬‬ ‫بامیان‬ ‫بامیــان شــهری تاریخــی در ناحیــه مرکــزی افغانســتان اســت‪ .‬ایــن شــهر‬ ‫مرکــز والیــت بامیــان و مرکــز ولســوالی بامیــان اســت‪ .‬مســاحت ایــن شــهر‬ ‫‪ ۳۵‬کیلومتــر مربــع می باشــد‪ .‬شــهر بامیــان بــا ارتفــاع ‪ ۲۵۵۰‬متــر از ســطح‬ ‫دریــا و جمعیتــی در حــدود ‪ ۸۸.۲۷۴‬نفــر و در ‪ ۲۴۰‬کیلومتــری غــرب پایتخت‪،‬‬ ‫کابــل قــرار دارد‪ .‬بامیــان یکــی از میراث هــای تمدنــی دنیــا اســت و قبــل‬ ‫از تاریــخ بــه عنــوان یکــی از مکان هــای مهــم در اســیای میانــه به شــمار‬ ‫می رفته اســت‪ .‬بامیــان در دوران هخامنشــیان یکــی از والیــات بنــام‬ ‫پارپامیــزاد بــه حســاب می امــد و در دوره حکومــت کوشــانیان بــه عنــوان‬ ‫یکــی از اساس ـی ترین مراکــز توریســتی و عبــادی بوداییــان و قــرار گرفتــن‬ ‫در شــاهراه ابریشــم یشــتر مــورد توجــه قــرار گرفــت‪ .‬ایــن شــهر بــه عنــوان‬ ‫پایتخــت فرهنگــی کشــورهای عضــو ســارک در ســال ‪( ۲۰۱۵‬میــادی)‬ ‫برگزیــده شده اســت‪ .‬بت هــای بامیــان و محوطــه ان کــه در ایــن شــهر‬ ‫قــرار دارد در ســال ‪ ۲۰۰۳‬از طــرف یونســکو بــه عنــوان میــراث جهانــی بــه‬ ‫ثبــت رســید‪.‬‬ ‫بامیــان در ادبیــات پهلــوی (فارســی میانــه) و در کتــاب اوســتا بــه نــام‬ ‫بامیــکان کــه معنــای درخشــان و روشــنایی می باشــد یــاد شده اســت‪.‬‬ ‫برخــی محققــان بــر ایــن باورنــد کــه حــرف «ک» بعدهــا بــه «ی» تبدیــل‬ ‫شــده و بــرای اولیــن بــار در تاریــخ یانــج هــو تاریخ نــگار چینــی بامیــان را به‬ ‫صــورت «هانــج» و یــا «هــان» بــکار برده اســت و ســپس زائــر چینــی هیــوان‬ ‫تســانگ بــرای اولیــن بــار موقعیــت و تاریــخ بامیــان را ثبــت کرده اســت و‬ ‫پــس از وی در ادبیــات و ماخــذ چیــن بامیــان بــا نــام «فــان یانــگ» یــا «فــان‬ ‫یــان» خوانــده شده اســت کــه ایــن نــام نزدیــک بــه تلفــظ امــروزی بــام‬ ‫یــان «بامیــان» اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪47‬‬ ‫بامیــان در دوره کوشــانیان بــه عنــوان یکــی از مراکــز دیــن بودایــی یــاد می شــد‬ ‫و ســاالنه هــزاران زائــر بــرای عبــادت بــه ایــن شــهر می امدنــد ایــن شــهر‬ ‫ـیای‬ ‫در زمــان اوج شــکوه جــاده ابریشــم در ســه راهــی ایــران‪ ،‬هنــد‪ ،‬چیــن و اسـ ِ‬ ‫میانــه قــرار داشــت و شــاخه مهمــی از جــاده ابریشــم در بامیــان قــرار داشــت و‬ ‫از طریــق بامیــان‪ ،‬کابــل‪ ،‬کوتــل خیبــر بــه پیشــاور و الهــور متصــل می شــد و‬ ‫کاالهــای ســاخت هنــد از ایــن طریــق بــه ســایر نقــاط ارســال می شــد‪ .‬روزانــه‬ ‫ده هــا کاروان از شــرق و غــرب و شــمال و جنــوب وارد بامیــان می شــدند ویــا‬ ‫ازان خــارج می گردیدنــد‪.‬‬ ‫بامیــان در گذشــته مرکــز راهبــان و روحانیــان بودایــی بــوده‪ .‬نــام بامیــان بــر‬ ‫گرفتــه شــده از کتــاب رامایانــا (‪ )ramayana‬می باشــد‪ .‬در اوســتا و در زبــان‬ ‫پهلــوی بــه شــکل بامیــکان امده اســت‪ .‬بســیاری از اموزه هــای بوداییــان روی‬ ‫دیواره هــای کوه هــای ایــن شــهر حــک شده اســت‪.‬‬ ‫حمله مغول ها‬ ‫ایــن شــهر در مســیر جــاده ابریشــم واقــع شده اســت‪ .‬بامیــان تقاطعــی بیــن‬ ‫شــرق و غــرب ایــن جــاده بــود کــه راه اتصــال تجــار چینــی را از شــرق بــه‬ ‫شــرق میانــه فراهــم م ـی اورد‪ .‬بامیــان بخشــی از امپراتــوری کوشــانیان بودایــی‬ ‫در قــرون اولیــه میــادی بــود‪ .‬پــس از ســقوط امپراتــوری کوشــانی‪ ،‬بامیــان‬ ‫بخشــی از قلمــرو حکومــت خانــی کوشانشــاه شــد کــه زیــر ســلطه ساســانیان‬ ‫بــود‪ .‬هون هــا یــا هفتالی هــا ایــن شــهر را در قــرن پنجــم میــادی فتــح و ان را‬ ‫پایتخــت خــود قــرار دادنــد‪ .‬از انجایــی کــه ایــن شــهر در گذشــته محــل زندگــی‬ ‫بوداییــان بــود و غارهــای راهبــان بودایــی در ان قــرار داشــت و بــه دلیــل اینکــه‬ ‫ایــن شــهر توســط چنگیزخــان تخریــب شــد بــه شــهر غلغلــه شــهرت یافــت‪.‬‬ ‫پــس از انکــه خانــی هفتالی هــا بــه دســت ساســانیان و مردمــان تــرک در‬ ‫‪ ۵۶۵‬ویــران شــد‪ ،‬بامیــان تــا ســال ‪ ۸۷۰‬میــادی پایتخــت پادشــاهی کوچــک‬ ‫کوشــانی‪-‬هفتالی ها مانــد‪ ،‬یعنــی تــا زمانــی کــه توســط صفاریــان فتــح شــد‪.‬‬ ‫پــس از ان توســط غزنویــان در قــرن ‪ ۱۱‬میــادی فتــح شــد‪.‬‬ صفحه 47 ‫دوره رئالیسم ( تاریخ ‪ ۱۳۴۰-۱۲۵۲‬شمسی)‬ ‫ریشــه واقع گرایــی را می تــوان در اثــار بهــزاد پــی گرفــت‪ .‬بهــزاد و‬ ‫کل زمانــه عهــد تیمــوری تحــت تاثیــر مشــاهده هدفمنــد و منســجم‬ ‫زندگــی روزمــره در حکایــات و اشــعار ســعدی قــرار داشــت‪.‬‬ ‫ایــن رونــد‪ ،‬خواســته یــا ناخواســته در زمــان معاصــر افغانســتان نیــز‬ ‫ادامــه یافــت کــه شــاید یکــی از دالیــل ان رابطــه تنگاتنــگ مــردم و‬ ‫هنرمنــدان بــا جنــگ‪ ،‬جنایــت‪ ،‬غربــت و فقــر بــوده باشــد‪.‬‬ ‫اگــر دوران بهــزاد را دوران طالئــی اول رئالیســم بنامیــم‪ ،‬دوران دوم‬ ‫طالئــی رئالیســم در افغانســتان بــا هنرمندانــی چــون غــام محمــد‬ ‫میمنگــی (‪ ،)۱۲۵۲‬عبدالغفــور برشــنا (‪ ،)۱۲۵۸‬کریــم شــاه خــان‬ ‫(‪ ،)۱۲۹۸‬غــام محــی الدیــن شــبنم (‪ ،)۱۳۱۴‬حفیــظ پاکــزاد (‪،)۱۳۳۴‬‬ ‫اکبــر خراســانی (‪ )۱۳۴۰‬و دیگــر هنرمندانــی کــه امــروزه کمتریــن اثار‬ ‫و شــرح احوالــی از انهــا باقــی مانــده مشــخص مــی شــود‪.‬‬ ‫پایان دوران جنگ های داخلی ( از دهه ‪ ۱۳۴۰‬تا‪۱۳۹۰‬شمسی)‬ ‫هنــر افغانســتان بــا تاســیس دانشــکده هنرهــای زیبــا در ‪ ۱۳۴۵‬توســط یکــی از اســاتید‬ ‫برجســته مجسمه ســازی (امــان اهلل حیــدرزاد) چهــره جــدی تــر و مدرن تــری بــه خــود‬ ‫گرفــت‪ .‬دروس نقاشــی دانشــکده زیــر نظــر امــان اهلل پارســا تدریــس می شــد‪.‬‬ ‫ایــن دانشــکده تــا ‪۱۳۵۷‬در کلیــه بخش هــای هنــری بــه صــورت گســترده فعالیــت می کــرد‪.‬‬ ‫در دهــه ‪ ۶۰‬خورشــیدی اولیــن گالــری ملــی افغانســتان بــا اثــاری هنــری از هنرمندان سراســر‬ ‫جهــان بــه فعالیــت اغــاز کــرد‪.‬‬ ‫متاســفانه بــا شــروع جنگ هــای داخلــی و ظهــور طالبــان از ســال ‪ ۱۳۷۱‬تــا ‪ ،۱۳۸۱‬تعــداد‬ ‫زیــاد از اثــار هنــری ایــن گالــری غــارت شــدند و دانشــکده هنرهــای زیبــا دانشــگاه کابــل بــه‬ ‫اتــش کشــیده شــدند و تــا اســتقرار دولــت جدیــد و حضــور نیروهــای نظامــی بین المللــی در‬ ‫افغانســتان‪ ،‬هــم دانشــکده هنرهــا و هــم گالــری ملــی افغانســتان تعطیــل بودنــد‪.‬‬ ‫بعــد از پایــان ایــن دوره‪ ،‬فعالیت هــای هنــری مراکــز و ایــن دانشــکده نیــز از ســر گرفتــه‬ ‫شــد و اولیــن مرکــز هنرهــای معاصــر در ســال ‪ ۲۰۰۴‬توســط رهــرو عمــرزاد در کابــل تاســیس‬ ‫شــد‪.‬‬ ‫پــس از ان هنرمنــدان افغانســتان وارد عرصــه هنــر بین المللــی شــدند و در نمایشــگاه بــزرگ‬ ‫داکومینتــا در شــهر کاســل المــان حضــوری گســترده داشــتند‪ .‬ســرانجام در ســال ‪ ۱۳۹۳‬اولین‬ ‫گالــری خصوصــی در کابــل بــا مدیریــت و سرپرســتی شــماری از بانــوان هنرمنــد گشــایش‬ ‫یافــت کــه بــه خوبــی مــورد اســتقبال هنرمنــدان قــرار گرفــت‪.‬‬ ‫پیکره در نقاشی معاصر افغانستان‬ ‫هیــچ منبعــی در دســت نیســت کــه فهرســتی از نقاشــان افغانــی ارائــه کنــد کــه در بیســت ســال‬ ‫اخیــر در کارشــان از پیکــره اســتفاده می کننــد‪.‬‬ ‫ولــی پژوهــش هــا در ایــن زمینــه کــه بــا در نظرداشــتن میــزان تحصیــات هنــری‪ ،‬اشــنایی جامعــه‬ ‫هنــری بــا هنرمنــد و اثــارش‪ ،‬تعــداد نمایشــگاه های برگــزار شــده هنرمنــد و نیــز امــکان دسترســی‬ ‫بــه اثــار هنرمنــدان انجــام شــده‪ ،‬فهرســتی از انهــا را ارائــه می کنــد‪.‬‬ ‫ایــن هنرمنــدان عبارتنــد از «حفیــظ پاکــزاد»‪« ،‬علــی کیــکاووس کمــال»‪« ،‬اکبــر خراســانی»‪« ،‬رضــا‬ ‫هــزاره»‪« ،‬توفیــق رحمانــی»‪« ،‬عبدالناصــر صوابــی»‪« ،‬احمــد شــمس»‪« ،‬ایمــل میخائیــل» و‪...‬‬ ‫ایــن هنرمنــدان را مــی تــوان بــه دو دســته بــزرگ تقســیم کــرد کــه در دســته اول هنرمندانــی قــرار‬ ‫دارنــد کــه بــه تناســبات طبیعت گرایانــه شــکلی انــدام بــدن انســان در نقاشی هایشــان وفادارنــد‪.‬‬ ‫محتــوای اثــار ایــن نقاشــان نیــز خــود بــر دو نــوع اســت‪ .‬برخــی از انهــا محتــوای سیاســی اجتماعی‬ ‫دارنــد ماننــد کارهــای «اکبــر خراســانی»‪« ،‬توفیــق رحمانــی»‪« ،‬ســید نویــد فضلــی»‪« ،‬خلیــل امیــر‬ ‫واک» و «تهمینــه تومیریــس» و کارهــای برخــی دیگــر انهــا ماننــد «حفیــظ پاکــزاد»‪« ،‬عبدالناصــر‬ ‫صوابــی»‪« ،‬راشــد رحمانــی» و «مشــتری هــال» فاقــد محتــوای اجتماعــی و سیاســی بــوده و بیشــتر‬ ‫بــر مفاهیــم تغزلــی تکیــه دارنــد‪.‬‬ ‫ایــن محتــوای اجتماعــی سیاســی در اثــار نقاشــان افغانســتان بــه شــکل های مختلفــی مطــرح‬ ‫می شــود‪ .‬ماننــد موضــوع زن‪ ،‬مهاجــرت‪ ،‬اســتعمار‪ ،‬جنــگ و ســرمایه داری‪.‬‬ ‫اثــاری هــم کــه بــه محتــوای سیاســی اجتماعــی گرایــش ندارنــد‪ ،‬گاه بــا اشــارت هایی بــه تناســبات‬ ‫دقیــق انــدام و نیــز نشــانه هایی اســطوره ای یــاداور اســطوره های یونانــی هســتند یــا در بعضــی‬ ‫دیگــر اشــاره بــه بــودا دارنــد‪ .‬برخــی دیگــر از اثــار فضــای تغزلــی و گاه ســورئال را در کنــار پیکــره‬ ‫القــا می کننــد‪.‬‬ ‫دســته دوم مشــتمل بــر نقاشــانی اســت کــه تناســبات طبیعت گرایانــه انــدام را در هــم می شــکنند‪.‬‬ ‫ماننــد‪« :‬باقــر احمــدی»‪« ،‬حامــد حســن زاده»‪« ،‬خــادم علــی»‪« ،‬محســن حســینی»‪ ،‬عــارف بهــادری»‬ ‫و «رضــا هــزاره» ‪.‬‬ ‫پیکــره در اثــاری کــه در ایــن مجموعــه قــرار مــی گیرنــد نیــز بــه صورت هــای گوناگونــی مــورد‬ ‫اســتفاده قــرار مــی گیــرد‪ .‬در برخــی اثــار ایــن کار صرفــا جهــت مطالعــه ارتباطــی میــان انتــزاع‬ ‫و فیگوراتیــو اســت‪ .‬در برخــی دیگــر از اثــار‪ ،‬نقــش دیــو کــه در ادبیــات و نگارگــری ایــن منطقــه‬ ‫پیشــینه ای بــس طوالنــی دارد‪ ،‬از طریــق شکســت تناســبات انــدام بــه ظهــور می رســند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪71‬‬ صفحه 71 ‫قندوز‬ ‫ُقنــدوز یــا کنــدز و در اصــل ُک َهــن دِژ شــهر باســتانی افغانســتان‪ ،‬مرکــز والیــت‬ ‫(اســتان) قنــدوز در شــمال کشــور افغانســتان اســت‪ .‬ایــن شــهر در شــاهراه شــمالی‬ ‫کشــور قــرار دارد و از ســوی باختــر بــا مــزار شــریف‪ ،‬از ســوی جنــوب بــا کابــل و از‬ ‫ســوی شــمال بــا تاجیکســتان مرتبــط اســت‪ .‬جمعیــت شــهر قنــدوز در سرشــماری‬ ‫ســال ‪ ۱۹۷۹‬برابــر بــا ‪ ۵۳۲۵۱‬تــن بــود کــه بنــا بــر براوردهــای رســمی هم اینــک‬ ‫حــدود ‪ ۲۵۰‬هــزار تــن تخمیــن زده می شــود‪ .‬بلنــدی ایــن شــهر از ســطح دریــا ‪۳۹۱‬‬ ‫متــر اســت‪.‬‬ ‫مردمــان ســاکن در ایــن شــهر عبارتنــد از تاجیــک‪ ،‬پشــتون‪ ،‬ازبک هــا‪ ،‬هــزاره‪ ،‬و کمــی‬ ‫عــرب‪ .‬پشــتون ها در ســده معاصــر توســط دولــت افغانســتان در قنــدوز ســکونت داده‬ ‫شــده اند‪ .‬عرب هــای ایــن منطقــه پارس ـی زبان و اهــل تشــیع و اوالد محمــد هســتند‬ ‫پیــش از ویرانی هــای جنــگ داخلــی‪ ،‬قنــدوز از والیــات و شــهرهای نســبتاً ابادتــر‬ ‫افغانســتان و مرکــز کشــت پنبــه بــود‪ .‬شــرکت اســپین زر اختیار بســیاری از بخشــهای‬ ‫صنعتــی ان والیــت را در دســت داشــت‪ .‬اســپین زر بــه چــم زر ســپید‪ ،‬طــای ســپید‬ ‫اســت؛ لقبــی کــه بــه پنبــه داده شــده بــود‪ ،‬بــه خاطــر ارزش صنعتــی و اقتصــادی ان‪،‬‬ ‫همیــن شــرکت روزنامــه و چاپخانـه ای هــم داشــت‪.‬‬ ‫طالبــان در ‪ ۶‬مهــر ‪ ۱۳۹۴‬بــا یــک حملــه غافلگیرانــه ایــن شــهر را بــه تصــرف خــود‬ ‫دراورد‪.‬‬ ‫کنــدز گونــه ای از تلفــظ کهنــدژ اســت‪ :‬دژ کهــن کــه در شهرســازی های باســتان‬ ‫بخــش مرکــزی و دژ یــا قلعــه اصلــی هــر شــهر بوده اســت و بــه تعبیــر دیگــر کنــدز‬ ‫بــه زبــان ترکــی (روز) را افــاده می کنــد‪ .‬بخشــهای دیگــر ربــض و شارســتان و بــاره و‬ ‫حصــار بوده اســت‪ .‬کنــدز در گذشــته بخشــی از ســرزمین بلــخ کهــن بــود و در دوره ای‬ ‫نیــز مرکــز تخارســتان بــود و َولوالـِــج (وروالیــز) نــام داشــت‪ .‬ولوالــج در ســده یکــم و‬ ‫دوم هجــری (هفتــم و خشــتم میــادی) پایــگاه اصلــی هپتالیــان در نبردشــان در برابــر‬ ‫نیروهــای مهاجــم اســامی بــود‪ .‬پــس از ان نیــز تــا دوره ســلجوقی ایــن شــهر تبدیــل‬ ‫بــه یــک مرکــز اداری و مرکــز ضــرب ســکه در منطقــه شــمال افغانســتان امــروزی‬ ‫شــد‪ .‬ابوعبــداﷲ محمدبــن صالــح ولوالجــی‪ ،‬از شــاعران دوره ســامانی‪ ،‬و ظهیرالدیــن‬ ‫ابوالفتــح عبدالرشــید ولوالجــی‪ ،‬فقیــه حنفــی‪ ،‬از مردمــان ایــن شــهر بودنــد‪.‬‬ ‫در دوره تیموری نام کهندژ و کندز در متون دیده می شود‪.‬‬ ‫پلخمری‬ ‫پلخمری یا پُلِ ُخمری مرکز والیت بَغالن کشور افغانستان است‪.‬‬ ‫ایــن شــهردر تقاطــع جــاده جدیــد مزارشــریف‪ ،‬کنــدوز و کابــل قــرار دارد‪.‬‬ ‫گرچــه هم اکنــون ظاهــر صنعتــی ایــن شــهر حفــظ شده اســت‪ ،‬دارای‬ ‫کارخانه هــای بافندگــی‪ ،‬ســیمان و زغــال ســنگ اســت‪ .‬همچنیــن بخــش‬ ‫بزرگــی از پــل خمــری بــه خانه هــای ســازمانی کارخانه هــا تعلــق دارد‪.‬‬ ‫بازار بزرگ عمومی (مندوی) پلخمری معروف است‬ ‫شبرغان‬ ‫شِ ب ِـــرغان شــهری در شــمال افغانســتان و مرکــز والیــت (اســتان) جوزجــان‬ ‫افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫ایــن شــهر در کرانــه رود ســفیدرود قــرار دارد‪ .‬همچنیــن از ایــن شــهر بــه‬ ‫عنــوان مرکــز قــوم ازبــک در افغانســتان یــاد می شــود‪.‬‬ ‫اثــار باســتانی مربــوط بــه باخترســتان در طالتپــه شــبرغان نشــان از‬ ‫دیرینگــی تاریخــی ایــن محــل دارد‪.‬‬ ‫نــام ایــن شــهر را دگرگون شــده شــاپورگان دانســته اند و بنیادگــذار ان را‬ ‫شــاپور یکــم ساســانی می داننــد‪.‬‬ ‫در جریــان سیاســت پشتوســازی حکومتــی در افغانســتان در شــبرغان نــام‬ ‫تخــت ســلطان بــه شــین کــوت تغییــر یافته اســت‪.‬‬ ‫شــبرغان محــل اســقرار ژنــرال رشــید دوســتم‪ ،‬جنگ ســاالر ازبــک‬ ‫افغانســتان بــود‪.‬‬ ‫ایــن شــهر مهم تریــن شــهر ازبک نشــین در سراســر افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫اگــر چــه بیشــتر مــردم ایــن شــهر ازبکــی زبــان هســتند ولــی تعــداد‬ ‫بســیاری از تاجیک هــا‪ ،‬هزاره هــا و عرب هــا در ایــن والیــت ســاکن‬ ‫هســتند‪ .‬عرب هــای ایــن والیــت فارس ـی زبان هســتند ولــی خــود را از تبــار‬ ‫عرب هــا می داننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪48‬‬ صفحه 48 ‫هنرمندان افغانستان‬ ‫علیکیکاووسکمال‬ ‫علــی کیــکاووس کمــال متولــد ‪ 1965‬در کابــل؛ هنرمنــدی مطــرح و شــناخته شــده در اروپــا و المــان از‬ ‫افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫او تحصیــات اکادمیــک هنــری خــود را در بــاروس بــه اتمــام رســاند و بــه ســبک خاصــی در سوررئالیســم‬ ‫رســید‪.‬‬ ‫کارهــای هنــری او ملهــم از شــخصیت هــای دلقــک وار ســیرک هــا و بــازی بــا نمــاد هــا و نشــانه هــا در قالــب‬ ‫کارهــای سورئالیســتی اســت‪ ،‬چنــان کــه بــه تعبیــر خــود هنرمنــد‪ ،‬دنیــا بــرای او مثــل یــک بــازی مــی مانــد‬ ‫و در عمــده اثــار وی می تــوان چنیــن تعبیــری را یافــت‪.‬‬ ‫گرچــه کیــکاووس در اروپــا و نــزد اروپاییــان شــناخته شــده و هنــر وی همــواره مــورد اســتقبال جامعــه هنــری‬ ‫المــان قــرار گرفتــه‪ ،‬امــا در جامعــه هنــری افغانســتان کمتــر جایــی بــه شــرح احــوال وی و اثــار هنــری اش‬ ‫بــر خــورده ایــم‪ ،‬کیــکاووس شــاید از معــدود هنرمنــدان افغانســتان باشــد کــه بــه صــورت تخصصــی ســبک‬ ‫سوررئالیســم را پیــش می بــرد‪.‬‬ ‫رضاهزاره‬ ‫رضــا هــزاره از هنرمنــدان معاصــر و شــناخته شــده هنــر نقاشــی در افغانســتان‬ ‫اســت کــه در اثــار جدیــد خــود‪ ،‬کــه فضایــی متفــاوت بــا کارهــای گذشــته اش دارد‪،‬‬ ‫صورت هــای مغمــوم و پژمــرده ای را بــه نمایــش می گــذارد‪ ،‬چهره هایــی در هــم‬ ‫ کشــیده کــه گویــی فریــاد ســال های درازی را فــرو خورده انــد و حــاال بــه خفقــان‬ ‫رســیده اند‪.‬‬ ‫در اثــار او صورت هایــی بــدون بــدن یــا بدن هایــی بی تناســب بــا صــورت دیــده‬ ‫مــی شــود بــا رنگ هــای خاکســتری و کــدر‪ ،‬رنگ هــای مــرده در قالــب اجســاد‬ ‫و صورت هــای مــرده امــا زنــده‪ .‬نقــاش بــا هنــرش ســعی در زنــده کــردن انــدوه‬ ‫درونــی و مالل هــای روزگار هجــرت و انســان های مهاجــر داشــته‪ ،‬انســان هایی‬ ‫کــه شــاید خیلــی از ان هــا در اعمــاق دریا هــا هنــوز دارنــد دســت و پــا می زننــد‬ ‫تــا بــه مقصــد برســند‪ .‬یعنــی بــه جایــی بــه دور از جنــگ و مامنــی بــرای زندگــی‪،‬‬ ‫انســان هایی کــه اگــر چــه حــاال بــه مقصــد رســیده اند‪ ،‬امــا جسم شــان فرتــوت‬ ‫و چهره شــان ان قــدر پیــر شــده کــه بــه مــرگ نزدیــک انــد‪.‬‬ ‫نســل جدیــد مهاجــر از جملــه موضوعاتــی اســت کــه رضــا هــزاره در اثــار خــود بــه‬ ‫ان پرداختــه‪ .‬نداشــتن هویــت و ثبــات اجتماعــی‪ ،‬ســردرگمی و پریشــانی در ایــن‬ ‫عالــم بــرای ایــن نســل در اثــار او بازتــاب دارد؛ نســلی کــه بــه هیــچ ســرزمینی‬ ‫متعلــق نیســت و به دنبــال معنی بخشــیدن بــه زندگــی اســت‪.‬‬ ‫کار رضــا هــزاره‪ ،‬انتقــادی اســت بــه عصــر کنونــی‪ ،‬بــه دوره هجــرت و جنگ هایــی‬ ‫کــه دامن گیــر افغانســتان شــده حتــی بــه سیاس ـت مداران و پرچ ـم داران مذهــب‪.‬‬ ‫محسنحسینی‬ ‫محســن حســینی‪ ،‬زاده ســال ‪ 1354‬در منطقــه چنــداول کابــل‪ ،‬تبــاری بلخــی دارد‬ ‫کــه در کودکــی بــه همــراه خانــواده بــه در ایــران مهاجــرت کــرد و تــا ســطح‬ ‫کارشناســی در تهــران درس خوانــده اســت‪ .‬وی چنــد ســالی اســت کــه در کابــل‬ ‫اقامــت دارد و بــه کارهــای هنــری گوناگــون در رشــته هایی ماننــد طراحــی‪،‬‬ ‫انیمیشــن و ســینما مشــغول اســت‪.‬‬ ‫بــه نقــل از خــود وی‪ ،‬در دو دوره بــه کابــل بازگشــته اســت‪ .‬یــک بــار زمانــی کــه‬ ‫نوجــوان بــود‪ ،‬در بحبوحــه جنگ هــای مجاهدیــن در ســال ‪ 71‬بــه کابــل بازگشــت‬ ‫و حــدود چهــار ســال در ان جــا بــود‪ .‬زمانــی کــه طالبــان‪ ،‬شــهرهای هــرات و کابــل‬ ‫را گرفتنــد‪ ،‬در مــزار شــریف بــودم و از ان جــا بــه ایــران بازگشــت‪.‬‬ ‫بعــد از اغــاز دوره جدیــد‪ ،‬در ســال ‪ 1385‬و پــس از پایــان تحصیالتــش در تهــران‬ ‫بــه کابــل برگشــت و تــا امــروز در ان جــا ســاکن اســت‪.‬‬ ‫حســینی از دوره دبســتان تــا دبیرســتان را در مشــهد گذرانــد و رشــته گرافیــک و‬ ‫ســینما را در تهــران خوانــده اســت‪ .‬از کودکــی‪ ،‬نقاشــی کار کــرده و بــه گرافیــک‬ ‫بســیار عالقه منــد بــود‪.‬‬ ‫حســینی دانش اموختــه رشــته کارگردانــی بــا گرایــش انیمیشــن از دانشــکده‬ ‫صداوســیمای تهــران نیــز اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪72‬‬ صفحه 72 ‫تالقان‬ ‫تالُقان یا تال ِقان مرکز والیت (استان) تَخار کشور افغانستان است‪.‬‬ ‫یاقــوت حمــوی در معجــم البلــدان گویــد «از دو شــهری کــه تالقــان نــام‬ ‫دارنــد یکــی در خراســان‪ ،‬درمابیــن بلــخ و مروالــرود اســت‪ .‬ایــن شــهر‪،‬‬ ‫تالقــان بزرگتریــن شــهر تخارســتان اســت‪ .‬واقــع در دشــت‪ ،‬ولــی مســافت‬ ‫ان تــا کوهســار زیــاده از یــک تیــر پرتــاب نیســت‪ .‬اطــراف انــرا باغــات‬ ‫احاطــه کــرده و از نهــر عظیمــی ســیراب می گــردد‪ .‬پهنــاوری ان برابــر یــک‬ ‫ســوم بلــخ اســت»‪ .‬و در بــاب تالقــان دوم می گویــد کــه عبــارت اســت از‬ ‫شــهر و روســتایی در مابیــن قزویــن و ابهــر و مشــتمل اســت بــر چندیــن‬ ‫قصبــه کــه همــه بــه همیــن اســم موســوم و معــروف می باشــند‪.‬‬ ‫ایــن شــهر بعــد از ســال ‪ ۱۹۵۸‬میــادی بــه ســرعت رشــد کــرد‪ .‬جــاده‬ ‫ارتباطــی ان بــه خــان ابــاد اســت‪ .‬از ســال ‪ ۱۸۴۰‬بــه بعــد تالقــان‪ ،‬از شــهر‬ ‫کنــدوز و امــام صاحــب‪ ،‬پررونق تریــن میدان هــای خریــد و فــروش را در‬ ‫قطغــن داشته اســت‪ .‬در ســفرنامه مارکوپولــو‪ ،‬از ایــن شــهر بــه عنــوان‬ ‫مرکــز غــات یــاد شده اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۵۸‬شــهر جدیــد در زمین هــای خــاور شــهر قدیمــی احــداث‬ ‫شــد‪ .‬همچنیــن تالقــان در ســال ‪ ۱۹۶۳‬بــه مرکــز ادارات ایالــت تخــار تبدیــل‬ ‫شــد‪.‬‬ ‫از ترکیــب قومیت هــا در ایــن شــهر اطالعــات و امــار دقیقــی نیســت امــا‬ ‫اکثریــت مــردم ایــن شــهر را اوزبیک هــا و تاجک هــا تشــکیل می دهنــد‬ ‫و همچنیــن اقلیتهایــی از هــزاره و پشــتون نیــز طــی چنــد دهــه اخیــر دریــن‬ ‫شــهر مســکن گزیده انــد‪ .‬البتــه مهاجرتهــای بیشــماری در دوران جنگهــای‬ ‫داخلــی از روســتا و ولســوالیهای اطــراف تالقــان بــه طــرف شــهر بوقــوع‬ ‫پیوســته کــه باعــث گســیل جمعیــت از قومیت هــای مختلــف شده اســت‪.‬‬ ‫غزنی‬ ‫غزنــی شــناخته شــده بــا نام هــای تاریخــی غزنــه و غزنیــن‪ ،‬شــهری اســت‬ ‫در مرکــز شــرقی افغانســتان‪ .‬ایــن شــهر بــا جمعیــت تقریبــی ‪۱۴۱۰۰۰‬‬ ‫نفــر و در ارتفــاع ‪ ۲۲۱۹‬متــری از ســطح دریــا قــرار دارد‪ .‬ایــن شــهر مرکــز‬ ‫والیــت غزنــی اســت‪ .‬شــاهراه کابــل ‪ -‬قندهــار کــه شــهرهای شــمالی را بــه‬ ‫شــهرهای جنوبــی افغانســتان وصــل می کنیــد از ایــن شــهر نیــز می گــذرد‪.‬‬ ‫ســاکنان شــهر غزنــی را «غزنــوی» و در گویــش عامــه «غزنیچــی» می نامنــد‪.‬‬ ‫در پیرامــون غزنــی ارامگاه هــای چنــد تــن از شــاعران و دانشــمندان‬ ‫ازجملــه ارامــگاه ابوریحــان بیرونــی واقــع شده اســت‪ .‬ویرانه هــای غزنــه‬ ‫کهــن‪ ،‬یعنــی پایتخــت دودمــان غزنویــان‪ ،‬در شــمال خــاوری ایــن شــهر‬ ‫بــه فاصلــه پنــج کیلومتــری از ان قــرار دارد‪ .‬غزنــی همچنیــن بــه داشــتن‬ ‫مناره هــای ســتاره شــکلی از ســده دوازدهــم میــادی مشــهور اســت‪ .‬ایــن‬ ‫مناره هــا باقی مانــده مســجد بهرام شــاه هســتند‪ .‬اطــراف ایــن مناره هــا بــا‬ ‫طرح هــای هندســی و بــا ایــات قــران بــا خــط کوفــی مزیــن بوده اســت‪.‬‬ ‫قســمت گنبــد ان هــا خــراب شده اســت‪ .‬بــر اســاس تصویــب اجــاس‬ ‫ســال ‪ ۲۰۰۷‬وزیــران فرهنــگ کشــورهای اســامی‪ ،‬غزنــی پایتخــت فرهنگی‬ ‫جهــان اســام در ســال ‪ ۲۰۱۳‬شــد‪.‬‬ ‫بیــش از‪ ۷۰‬درصــد مــردم ایــن شــهر فارســی زبانند و ترکیــب جمعیتــی‬ ‫شــهر غزنیــن شــامل ‪ ۵۰‬درصــد هــزاره‪۲۵ ،‬درصــد تاجیــک و ‪۲۵‬درصــد‬ ‫پشــتون می باشــد‪.‬‬ ‫بــر طبــق گفته هــای کالدیــوس بطلیمــوس دانــای رومــی‪ -‬یونانــی مقیــم‬ ‫مصــر غزنــی در عهــد باســتان یــک بــازار کوچــک بــود‪ .‬در قــرن ششــم قبــل‬ ‫از میــاد کــوروش دوم؛ پادشــاه وقــت خانــدان هخامنشــی غزنــی را تصــرف‬ ‫کــرده و ان را شــامل قلمــرو شاهنشــاهی ایــران کــرد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪49‬‬ ‫تــا ســده هفتــم میــادی غزنــی یکــی از مراکــز بودایــی در اســیای مرکــزی‬ ‫بــود‪ .‬بــا ورود ســپاه اعــراب مســلمان در منطقــه ایــن ســپاهیان مــردم ایــن‬ ‫شــهر را مجبــور بــه مســلمان شــدن می کردنــد‪ .‬امــا مخالفت هــا بــا دیــن‬ ‫جدیــد باعــث شــد تــا یقــوب لیــث صفــاری از زرنــج ایــن شــهر را بــه زور‬ ‫تصــرف و قوانیــن اســام را در انجــا حاکــم کنــد‪ .‬غزنــی در ســال ‪ ۳۴۱‬هجــری‬ ‫خورشــیدی بــه عنــوان پایتخــت سلســله غزنویــان انتخــاب شــد‪ .‬در قــرن ‪۱۱‬‬ ‫میــادی غزنــی یکــی از مهم تریــن مراکــز فرهنگــی ادبــی پارســی در منطقــه‬ ‫بــود‪ .‬عالقــه ادبــی ســلطان محمــود غزنــوی باعــث شــده بــود تــا بســیاری از‬ ‫شــاعران و فیلســوفان پارســی در دربــار او مشــغول باشــند‪.‬‬ ‫غزنــه از پیــش از اســام مرکــز زابلســتان بــوده و مــردم ان از اغــاز ایرانی تبــار‬ ‫بوده انــد‪ .‬زابلســتان در شــاهنامه فردوســی بــه عنــوان کانــون پهلوانــان از‬ ‫اهمیــت زیــادی برخــوردار اســت‪.‬‬ ‫غزنــه از دوران پــس از اســام نیــز شــهری بــزرگ در خراســان بــوده‪ ،‬و از‬ ‫جملــه ابادتریــن و زیباتریــن شــهرهای اســیا به شــمار می امده اســت‪ .‬ایــن‬ ‫شــهر هــزار بــاب مدرســه داشته اســت‪ ،‬و مرکــز تجمــع دانشــمندان بســیاری‬ ‫ماننــد ابوریحــان بیرونــی‪ ،‬فردوســی‪ ،‬ابوالفضــل بیهقــی‪ ،‬عبدالحــی گردیــزی‪،‬‬ ‫ســنایی‪ ،‬مســعود ســعد ســلمان‪ ،‬عنصــری و فرخــی سیســتانی بوده اســت‪.‬‬ ‫غزنــی پایتخــت ســلطنت غزنویــان در ســال های (‪ ۹۷۵-۱۱۸۷‬میــادی) بــود‬ ‫و ســلطان محمــود غزنــوی ســال ها در ابــادی و گســترش ان کوشــید‪ .‬در‬ ‫دهه هــای نخســت ســده یــازده میــادی غزنــی مهم تریــن کانــون ادبیــات‬ ‫پارســی بــود و ایــن نتیجــه کوش ـش های ســلطان محمــود غزنــوی بــود کــه‬ ‫انجمنــی از دانشــوران‪ ،‬فیلســوفان و شــاعران را بــه گــرد تختــگاه خــود گــرد‬ ‫هــم اورده بــود‪.‬‬ ‫در جنگ هایــی کــه میــان افغان هــا و انگلســتان در ســال های ‪۱۸۳۸-۱۸۴۲‬‬ ‫م‪ .‬واقــع شــد‪ ،‬غزنــی بــه تصــرف انگلیس ـی ها درامــده بــود‪.‬‬ صفحه 49 ‫حامد حسن زاده‬ ‫حامــد حســن زاده در کابــل بدنیــا امــده و بعــد از یــک‬ ‫دهــه از عمــرش در افغانســتان بــه مهاجــرت مــی رود‪.‬‬ ‫در ایــران بــزرگ شــده و همــان جــا در دوره طالیــی‬ ‫نقاشــی ایــران‪ ،‬کــه تــب نقاشــی ایرانــی در بازارهــای‬ ‫بیــن المللــی داغ بــود‪ ،‬بــا نقاشــان بــزرگ ایــران اشــنا‬ ‫و همــکار بــوده و بعــد در جســتجوی نقاشــی امــروز‬ ‫جهــان‪ ،‬از نقاشــان غربــی چــون فرانسیســکو گویــا و‬ ‫فرانســیس بیکــن تاثیــر پذیرفتــه و حــاال پــس از نیــم‬ ‫دهــه حضــورش در افغانســتان در جســتجوی فضــای‬ ‫شــخصی اش در هنــر اســت و می خواهــد روش بــی‬ ‫تاثیــر از دیگــران را خلــق کنــد‪.‬‬ ‫اولیــن نمایشــگاه انفــرادی وی در کابــل در ســال ‪۲۰۱۲‬‬ ‫برگــزار شــد و دومیــن نمایشــگاه انفــرادی اش در ســال‬ ‫‪ ۲۰۱۳‬برگــزار شــد کــه مــوج تــازه ای بــرای هنــر‬ ‫تجســمی جــوان و نوگــرای افغانســتان بــود‪ .‬جــز ایــن‬ ‫از برگــزاری نمایشــگاه های گروهــی و تدریــس تئــوری‬ ‫هنــر و کارگاه هــای هنــری بــرای ترویــج فضــای ذهنــی‬ ‫تــازه اش نیــز فروگــذار نکــرده اســت‪ .‬همچنیــن کــه‬ ‫درایــن ســالها نمایشــگاه هایی در امریــکا و المــان نیــز داشــت ‪.‬‬ ‫نقاشــی های حســن زاده‪ ،‬بــه طــرز کامــا جــدی بــا ســنت نقاشــی افغانســتان‬ ‫متفــاوت اســت‪ .‬یــک خــط تــازه اســت در نوع نــگاه بــه نقاشــی‪ .‬نقاشــی افغانســتان‬ ‫ســال هــای زیــادی و در حقیقــت قــرن هــای زیــادی زیــر ســایه ســنگین مینیاتــور‬ ‫و اســطوره ای بــه نــام بهــزاد هــروی زندگــی می کــرده اســت‪ .‬هنــوز هــم نقاشــان‬ ‫ســنتی افغانســتان خــود را ادامــه دهنــده ســنت بهــزاد می داننــد کــه اخریــن اســتاد‬ ‫بــزرگ ایــن ســنت در روزگار مــا اســتاد مشــعل‬ ‫هــروی چنــد ســال قبــل از دنیــا رفــت‪.‬‬ ‫تــازه همیــن نقاشــی ســنتی هــم‪ ،‬بــا هــزاران‬ ‫دردســر شــرعی و ســخت گیری هــای اهــل‬ ‫شــرع روبــرو بــوده اســت‪ .‬چــرا کــه نقاشــی‬ ‫همــواره از هنرهــای پــر دردســر اســامی‬ ‫محســوب مــی شــده اســت‪.‬‬ ‫بــا ایــن همــه‪ ،‬نقاشــی افغانســتان معمــوال‬ ‫در کوزه گری هــا و کاشــی ها و تذهیــب و‬ ‫مینیاتورهــای ادبــی و داســتانی یــا نقاشــی قهــوه‬ ‫خانــه ای مجــال عرضــه داشــته اســت‪.‬‬ ‫بــا شــروع روزگار مــدرن‪ ،‬اولیــن نســل از‬ ‫نقاشــان افغــان کــه بــه اروپــا بــرای اموختــن‬ ‫نقاشــی مــدرن راهــی شــدند‪ ،‬اســتاد برشــنا و‬ ‫اســتاد غــام محمــد میمنگــی بودنــد‪.‬‬ ‫افتتــاح گالــری شــمامه بــه عنــوان اولیــن گالری‬ ‫خصوصــی تخصصــی‪ ،‬شــروع یــک دوره هنــری‬ ‫تــازه در افغانســتان محســوب می شــود‪ .‬گالــری‬ ‫خصوصــی کــه پــس از یــک ســال کار‪ ،‬حــاال‬ ‫مشــتریان خــود را یافتــه اســت و حداقــل بخــش قابــل توجهــی از ســرمایه داران‬ ‫افغــان را قانــع کــرده کــه در خانه هــا و دفاترشــان بــه جــای تابلوهــای طــا و مطــا‬ ‫و رنگارنــگ هنــدی و چینــی‪ ،‬هماننــد همتایانشــان در باقــی جهــان از نقاشــی مــدرن‬ ‫اســتفاده کننــد‪.‬‬ ‫حفیظ پاکزاد‬ ‫حفیــظ پاکــزاد نقــاش افغانــی االصــل فرانســوی‪ ،‬زاده ‪ ۱۹۵۵‬یکــی‬ ‫چهره هــای فعــال و موفــق در زمینــه هنــر نقاشــی می باشــد‪ .‬وی در یکــی از‬ ‫خانواده هــای سرشــناس در ( ُکهــن نــو) قریــه فیــروز بهــار ولســوالی یکاولنگ‬ ‫والیــت بامیــان چشــم بــه جهــان گشــود‪ .‬پاکــزاد تحصیــات ابتدائــی و‬ ‫متوســطه را در زادگاه خــود و دوره دبیرســتان را در دبیرســتان مســتظرفه‬ ‫صنایــع کابــل در ســال ‪ ۱۹۷۷‬بــه درجــه اول نمــره عمومــی فارغ التحصیــل‬ ‫شــد‪.‬‬ ‫بعــد از فراغــت از تحصیــل حفیــظ پاکــزاد بــه تدریــس هنــر در دارالمعلمیــن‬ ‫لشــکرگاه‪ ،‬والیــت هلمنــد از ســال ‪ ۱۹۷۹‬تــا ‪ ۱۹۸۱‬پرداخــت‪.‬‬ ‫حفیــظ پاکــزاد چــون میلیون هــا افغــان بــه اجبــار کشــور خــود را تــرک و‬ ‫بــه ایــران رفــت و ســپس در ســال ‪ ۱۹۸۲‬در فرانســه اقامــت دائــم گزیــد‪.‬‬ ‫حفیــظ نــوزده ســال اســت بــه فعالیت هایــش ادامــه داده و در ایــن ســال ها‬ ‫صدهــا اثــر هنــری در ســطح فرانســه‪ ،‬اروپــا و جهــان خلــق کــرده اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۲۰۰۵‬بــه عضویــت کانــون هنرمنــدان فرانســه درامــده و حــاال‬ ‫بشــکل ازاد بــه ابتــکار و خلــق هنــری خــود ادامــه می دهــد‪ .‬او تابلوهایــش‬ ‫را در پاریــس و ســایر شــهرهای فرانســه بــه نمایــش می گــذارد و تــا حــاال‬ ‫چندیــن جایــزه بدســت اورده‪ ،‬همچنــان یکــی از تابلوهایــش کــه مربــوط بــه‬ ‫مجســمه بــزرگ بامیــان (سلســال) می شــود و بــه بلنــدی دو متــر نقاشــی‬ ‫شــده کــه در ســال ‪ ۲۰۰۷‬جــز از کلســیون هنرهــای اســیایی در مــوزه گی ِمــه‬ ‫(‪ )Musée Guime‬یکــی از مهم تریــن موزه هــای پاریــس ثبــت گردیــده‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫حفیــظ پاکــزاد دو ســبک نقاشــی را پیــش بــرد‪ ،‬ســبک (‪)Hyperrealiste‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪73‬‬ ‫هیپریالیســت کــه بیشــتر موضــوع ان از افغانســتان گرفتــه شده اســت‪ ،‬تابلــوی بــزرگ‬ ‫بامیــان بــه همیــن ســبک نقاشــی شــده و هــم ســبک (‪ )Pointilliste‬یــا نقطــه گــذاری‪ ،‬کــه‬ ‫اکثــر ســوژه یــا موضــوع ان شــکل جهانــی دارد‪ ،‬از هــردو ســبکش تــا هنــوز تقدیــر قابــل‬ ‫توجــه شده اســت‪.‬‬ ‫حفیــظ بــه عنــوان نقــاش زاده بامیــان‪ ،‬ارزوهــای فراوانــی در خاطــره و ذهنــش تــراوش‬ ‫می کنــد‪ .‬از ان جملــه دو هــدف مهــم را در افــکارش پــرورش می دهــد‪ :‬یکــی ایــن‬ ‫اســت تــا اگــر شــرایط و امکانــات برایــش امــاده شــود یــک نقاشــی بــزرگ بــه ســبک‬ ‫(‪ )Hyperrealiste‬هیپرریالیســت از بــودای بــزرگ بامیــان (سلســال) بانــدازه بلنــدی‬ ‫واقعیــش یعنــی ‪ ۵۴‬متــر نقاشــی نمــوده و روی خوازه هــای اهنــی پیشــروی جایــگاه اصلــی‬ ‫بــودا بــه یــک مــدت معیــن شــاید یکســال نصــب شــود‪ .‬انهایکــه بــودا را دیــده بودنــد‪ ،‬بــه‬ ‫نظــر شــان تجدیــد خواهــد شــد و کســانیکه هرگــز ندیــده بودنــد از عضمــت ان اثــر عظیــم‬ ‫هنــر مجسمه ســازی‪ ،‬در عصــر طالئــی بامیــان‪ ،‬در ان زمــان ســفر خواهنــد کــرد‪ .‬دیگــر‬ ‫اینکــه او ارزو دارد‪ ،‬بامیــان بتوانــد یــک مــوزه عالــی در اینــده نزدیــک در حــد بزرگــی و غنــای‬ ‫فرهنگــی و اثــار تاریخــی یافــت شــده اش داشــته باشــد‪ ،‬تــا از یکســو اثــار پیــدا شــده‬ ‫در حفــظ و امنیــت قــرار بگیــرد و از ســوی دیگــر ایــن اثــار بــرای بامیانی هــا‪ ،‬افغان هــا‬ ‫و باالخــره بــرای جهانیــان معرفــی شــوند و تاریــخ بامیــان زنــده نگهداشــته شــود چــون‬ ‫افتخــار همــه افغان هاســت‪ .‬در انصــورت بــا هــزار شــوق و عالقــه و افتخــار‪ ،‬بــه عنــوان‬ ‫نقــاش ان ســرزمین فرهنگــی و زاده انجــا دهــا اثــر نقاشــی اش را در کلســیون مــوزه بامیــان‬ ‫هدیــه خواهــد داد؛ و همچنــان یــک تابلــوی چندیــن متــری بــودا را در خدمــت مــوزه بامیــان‬ ‫قــرار خواهــد داد‪.‬‬ صفحه 73 ‫حسین طوسی‬ ‫حیات وحش افغانستان‬ ‫افغانســتان یــک ســاختار پیچیــده جغرافیائــی دارد کــه حیــات وحــش متنوعــی را‬ ‫تشــکیل داده اســت‪ .‬حیوانــات افغانســتان از نــوع قطــب شــمالی بــوده کــه اکثــرا‬ ‫در کوه هــا و دشــت ها زندگــی می کننــد کــه در اکثــر مواقــع توســط شــکارچیان‬ ‫شــکار می شــوند‪ .‬اگرچــه حیوانــات کوچــک و خزنــدگان در اکثــر نواحــی افغانســتان‬ ‫ناشــناخته مانده انــد؛ امــا بــا ایــن وجــود یــک سلســله تحقیقــات صــورت گرفتــه‬ ‫اســت‪ .‬انــواع قورباغه هــا و الک پشــت ها در مناطــق ابــی افغانســتان یافــت‬ ‫می شــود‪ .‬الک پشــت افغانــی کــه بارزتریــن نــوع شــرقی ان می باشــد در نزدیکــی‬ ‫چشــمه ها و دریاهــای افغانســتان دیــده شــده اســت‪.‬‬ ‫شــکار حیوانــات در افغانســتان گذشــته و اکنــون غم انگیزتــری دارد‪ .‬در گذشــته‪،‬‬ ‫مناطقــی در بدخشــان‪ ،‬بامیــان و والیــات شــرقی افغانســتان‪ ،‬شــکارگاه های‬ ‫رســمی شــاهی و در نتیجــه مناطــق حفاظت شــده بودنــد‪ .‬تفــاوت عمــده مناطــق‬ ‫حفاظت شــده از مناطــق غیــر حفاظت شــده در ایــن بــود کــه در مناطــق‬ ‫ش اجــازه شــکار‬ ‫حفاظت شــده‪ ،‬صرفــا حاکمــان وقــت و شــاه و خــدم و حشــم ‬ ‫داشــتند‪ .‬چنیــن اقدامــی هرگــز بــه معنــای حفاظــت از محیــط زیســت و حیــات‬ ‫وحــش نبــود‪ ،‬بلکــه صرفــا انحصــار بخش هــای کمیــاب ان بــه حاکمــان بــود‬ ‫تــا ان هــا تخریبــش کننــد‪ .‬طولــی نکشــید کــه بــا اشــفته شــدن ایــن کشــور‪،‬‬ ‫هرکــس خــود را ازاد دیــد تــا بــه رســم شــاهان‪ ،‬جــال و عظمتــش را در کشــتن و‬ ‫پوس ـت کندن حیواناتــی نشــان دهــد کــه نســلش در حــال نابــودی اســت‪ .‬پلنــگ‬ ‫برفــی‪ ،‬اهــوی مارکوپولــو‪ ،‬گوســفند مارکوپولــو‪ ،‬اهــو‪ ،‬ببــر‪ ،‬روبــا و حتــا شــیر از‬ ‫چشــمان پــر حــرص و از شــکارچیان بیــرون نمانــد‪ .‬در ســال های اخیــر شــکار‬ ‫پرنــدگان از جملــه بــاز و نوعــی چلپاســۀ کم یابــی کــه تــا ‪80‬هــزار دالر نیــز بــه‬ ‫فــروش م ـی رود‪ ،‬در افغانســتان بــه کار و تجــارت پرســودی بــدل شــده اســت و‬ ‫حتــی ثروتمنــدان معــروف پاکســتانی و اطــراف خلیــج فــارس در پشــت ان قــرار‬ ‫دارنــد‪.‬‬ ‫از جملــه هفــت نــوع مــار زهــری‪ ،‬پنــج نــوع ان افعــی و دو نــوع ان کبــرا می باشــند‬ ‫و در تمامــی نواحــی بالخصــوص مناطــق خشــکی و بیابانــی افغانســتان وجــود دارند‪.‬‬ ‫تــا امــروز ‪ 120‬نــوع حیــوان پســتاندار در افغانســتان چــه از نــوع گوشــتخوار و‬ ‫غیــر گوشــتخوار توســط محققــان شناســائی گردیــده اســت کــه عمومــا زندگــی‬ ‫ایــن نــوع حیوانــات اهلــی و غیــر اهلــی در مناطــق کوهــی و جنگلــی پامیــر؛ شــمال‬ ‫مناطــق مرکــزی و جنگل هــای مناطــق شــرقی افغانســتان دیــده شــده اســت و‬ ‫بعضــی از انــواع انهــا رو بــه انقــراض رفتــه اســت کــه از جملــه انهــا پلنگ هــا‪،‬‬ ‫پشــک های کوهــی و دشــتی‪ ،‬پلنــگ برفــی‪ ،‬کفتــار و غیــره هســتند کــه توســط‬ ‫شــکارچیان و عــدم توجــه دولــت یــا بــه خاطــر پوســت و یــا گوشــت شــکار‬ ‫می شــوند‪.‬‬ ‫گــرگ و روبــاه را می تــوان در همــه نقــاط افغانســتان مشــاهده کــرد‪ ،‬اگرچــه انهــا‬ ‫هــم بــه خاطــر پوست شــان از چنــگ شــکارچیان در امــان نیســتند‪ .‬تــا کنــون‬ ‫خــرس ســیاه در بلندی هــا و جنگل هــای مناطــق شــرقی و غربــی افغانســتان دیــده‬ ‫شــده اســت کــه از نــوع هنــدی ان می باشــد‪ .‬بزهــا‪ ،‬اقســام اهوهــا از جملــه اهــوی‬ ‫باختــری و ترکــی‪ ،‬گوســفند مارکوپولــو‪ ،‬بــز کوهــی کــه در سلســله کوه هــای‬ ‫هندوکــش و کوه هــای صفحــات مرکــزی موجود انــد و بعضــی از انــواع انهــا‬ ‫توســط شــکارچیان از بیــن رفتــه و یــا خیلــی کمیــاب می باشــند کــه باعــث شــده‬ ‫حیــات وحــش افغانســتان بســیار مظلــوم واقــع گردیــده اســت‪.‬‬ ‫مســئوالن ریاســت محیــط زیســت افغانســتان همــواره از در معــرض خطــر بــودن‬ ‫جانــوران حایــت وحــش ایــن کشــور خبــر داده و هشــدار داده انــد‪.‬‬ ‫بــه عنــوان مثــال فعــاالن محیــط زیســت والیــت هــرات از وضعیــت حیــات وحــش‬ ‫در ایــن والیــت ابــراز نگرانــی کــرده و مــی گوینــد کــه حیــات وحــش ایــن والیــت‬ ‫در معــرض تهدیــد جــدی قــرار دارد‪ .‬بــه گفتــه انهــا نــه تنهــا حیوانــات شــکار‬ ‫بلکــه گونــه هایــی از انهــا بــه کشــورهای دیگــر قاچــاق مــی شــوند‪.‬‬ ‫پــس از ســال هــای طوالنــی جنــگ در افغانســتان حیــات وحــش در ایــن کشــور‬ ‫بــار دیگــر توجــه را بــه خــود جلــب کــرده و مــردم و ادارات مختلــف در افغانســتان‬ ‫تاکیــد مــی کننــد کــه حیــات حیوانــات تضمیــن شــود و بــرای بقــای نســل حیوانات‬ ‫و پرنــده گان کار هــای بیشــتر بایــد صــورت گیــرد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪50‬‬ صفحه 50 ‫کیانوش زاده یوسف‬ ‫سینمای افغانستان‬ ‫ســینما بــرای اولیــن بــار در اوایــل قــرن بیســتم بــه افغانســتان وارد شــد امــا‬ ‫بــا مخالفت هــای حاکمــان سیاســی زمینــه خوبــی بــرای رشــد ان فراهــم نشــد‪.‬‬ ‫فیلم ســازی در افغانســتان در قــرن بیســتم نوســانات زیــادی داشــت و دهه هــای ‪۴۰‬‬ ‫تــا ‪ ۶۰‬خورشــیدی اوج گرفــت امــا در حکومت هــای بعــدی افــول کــرد‪ .‬فیلم هــای‬ ‫بســیار کمــی بــا کیفیــت بــاال در ایــن کشــور ســاخته شــد‪ .‬بعــد از ســقوط طالبــان و‬ ‫ازاد شــدن رســانه ها در افغانســتان‪ ،‬ســینمای افغانســتان دوبــاره شــروع بــه کار کــرد‪.‬‬ ‫داســتان ورود نخســتین پروژکتــور ســینما بــه افغانســتان هنــوز مشــخص نیســت؛ ولــی‬ ‫بنابــر روایاتــی نخســتین پروژکتــور توســط وایســرای هنــد بریتانیــا بــه شــاه حبیـب اهلل‬ ‫در ســال های ‪ ۱۹۱۴‬یــا ‪ ۱۹۱۵‬هدیــه داده شــده بود؛ ولــی اســناد رســمی نشــان‬ ‫می دهــد کــه شــاه امــان اهلل بــرای اولیــن بــار پروژکتــور ســینمایی را بــا خــودش از ســفر‬ ‫اروپــا در ســال ‪ ۱۹۲۸‬وارد افغانســتان کــرد‪ .‬در ایــن ســال اولیــن فیلــم در میــان عمــوم‬ ‫مــردم بــرای نخســتین بــار اکــران شــد‪ .‬اولیــن ســینمای افغانســتان ســینما بهــزاد نــام‬ ‫داشــت‪.‬که زیــر فشــاربرخی تندروهــای مذهبــی ایــن ســینما در بیــن ســال های ‪۱۳۰۸‬‬ ‫تــا ‪ ۱۳۱۱‬کامــ ً‬ ‫ا تعطیــل شــد و بعــد از کشــته شــدن شــاه حبیــب اهلل کلکانــی‪ ،‬نــادر‬ ‫خــان شــاه جدیــد سیاســتی در جهــت جلــب رضایــت روحانیــون افغــان در پیــش گرفتــه‬ ‫و ســینماها تــا پاپــان حکومــت وی بســته ماندنــد‪.‬‬ ‫در اوایــل‪ ،‬ســینمای افغانســتان فقــط شــامل فیلم هــای خبــری از کار و فعالیــت دولــت‬ ‫بــوده و اندکــی هــم فیلــم مســتند ســاخته می شــد‪ .‬می تــوان گفــت در افغانســتان‬ ‫همــواره ســوژه های فیلم هــای ســینمایی سیاســی و در هــر دوره ابــزار دســت دولــت‬ ‫بود ه اســت‪.‬‬ ‫بعــد از بــه قــدرت رســیدن ظاهــر شــاه در ســال ‪ ۱۳۱۲‬ســینماها دوبــاره بــاز شــده و‬ ‫بیشــتر فیلم هــای صامــت هنــدی را نمایــش می دادنــد‪ .‬ســال بعــد در ‪ ۱۹۴۶‬اولیــن‬ ‫فیلــم ســاخت افغانســتان بــه نام عشــق و دوســتی بــا همــکاری ســینماگران هندوســتان‬ ‫در الهــور ســاخته شــد کــه مــورد اســتقبال زیــاد تماشــاگران قــرار گرفــت‪.‬‬ ‫همزمــان بــا ان در ریاســت مســتقل مطبوعــات کــه بعدهــا وزارت اطالعــات و فرهنــگ‬ ‫جایــش را گرفــت‪ ،‬اداره عکاســی و فیلم بــرداری ایجــاد گردیــد و کارش تولیــد فیلم هــای‬ ‫خبــری بــود و چنــد تــا مســتند گزارشــی‪.‬‬ ‫اســتقبال بــی نظیــر از نمایــش فیلــم داســتانی مســتند ماننــد عقــاب بــه کارگردانــی‬ ‫فیــض محمــد خیــرزاده در ســال ‪ ۱۹۶۴‬انگیــزه ای شــد تــا ظاهــر شــاه توجــه بیشــتری‬ ‫بــه ســینما در افغانســتان نشــان دهــد‪ .‬چنــدی بعــد در ســال ‪ ،۱۹۶۸‬موسســه افغــان‬ ‫فیلــم کــه یــک نهــاد دولتــی ســینمای می باشــد بــا همــکاری یــو اس ایــد ایــاالت‬ ‫متحــده امریــکا ســاخته و گشــایش یافــت کــه دارای یــک البراتــوار کوچــک بــرای‬ ‫چــاپ و ظهــور فیلمهــای ســیاه و ســپید بــود‪.‬‬ ‫اوج شــکوفایی ســینمای افغانســتان دهه هــای ‪ ۴۰‬تــا ‪ ۶۰‬خورشــیدی اســت کــه‬ ‫از حکومــت محمدداوودخــان شــروع شــد‪ ،‬در دوران حکومــت چپ هــا (جمهــوری‬ ‫دموکراتیــک افغانســتان) بــه اوج رســید و بــا ســقوط حکومــت محمدنجیــب اهلل روبــه‬ ‫زوال رفــت‪ .‬بــا شــروع جنگ هــای داخلــی‪ ،‬ســینما نیــز زیــر حملــه تــوپ و تانــک قــرار‬ ‫می گیــرد و در دوره طالبــان ممنــوع می شــود‪.‬‬ ‫در سراســر افغانســتان‪ ۱۱۷ ،‬تــاالر ســینما وجــود داشــته کــه اکنــون در حــدود ‪ ۹۰‬درصد‬ ‫انهــا یــا ویــران شــده اند‪ ،‬یــا توســط مقامــات تصاحــب شــده اند‪ ،‬یــا اگــر هنــوز هــم‬ ‫پابرجــا باشــند‪ ،‬تبدیــل بــه انبــار شــده اند‪.‬‬ ‫دوره طالبان‬ ‫در دوره طالبــان گرفتــن عکــس‪ ،‬فیلــم و بازدیــد از ســینما بــه کلــی‬ ‫ممنــوع قــرار داده شــده بــود‪ .‬طالبــان یــک تعــداد فیلمهــا و اســناد‬ ‫ســینمایی را در نزدیــک دفتــر افغــان فیلــم بــه اتــش کشــیدند‪.‬‬ ‫گاه دوســتداران ســینما‪ ،‬نوارهــای فیلــم را زیــر خــاک مدفــون‬ ‫می کردنــد تــا از ســوختن در امــان باشــد‪.‬‬ ‫سینمای امروز‬ ‫پــس از ســال ‪ ۲۰۰۲‬تولیــد فیلمهــای ســینمائی در افغانســتان رونــق گرفــت‪ .‬تعــدادی از تحصیل‬ ‫کرده هــای ســینمائی بــه کشــور بازگشــته و بــازار تولیــد فیلــم در ایــن کشــور را رونــق دادنــد‪..‬‬ ‫اکنــون در سراســر افغانســتان تنهــا ‪ ۱۶‬ســینما وجــود دارد کــه یــازده تــای انهــا در کابل هســتند‪.‬‬ ‫(شــامل پنــج ســینمای کالســیک و شــش ســینمای کوچــک س ـه بعدی) ‪ ۲‬تــا ســینمای کوچــک‬ ‫سـه بعدی در شــهر هــرات فعــال اســت‪ ،‬دو ســینمای کوچــک سـه بعدی در شــهر مــزار شــریف‬ ‫و یــک ســینمای س ـه بعدی در شــهر قنــدوز‪ .‬از ایــن ‪ ۱۶‬ســینما‪ ،‬چهــار ســینمای کالســیک بــا‬ ‫تاالرهــای نســبتاً بــزرگ (ســینما اریانــا‪ ،‬ســینما پــارک‪ ،‬ســینما پامیــر و ســینمای خیرخانــه) مربوط‬ ‫بــه دولــت اســت‪ .‬ســینمای تیمورشــاهی کالســیک و شــخصی اســت‪ .‬بقیــه همــه‪ ،‬خصوصــی هســتند‪ .‬ســینماهای زیــادی در کابــل وجــود دارد کــه بــه دلیــل نبــود‬ ‫تماشــاگر بســته شــده اند ماننــد ســینما بهارســتان و ســینما اریــوب‪.‬‬ ‫صدیــق برمــک یکــی از موفقتریــن کارگــردان فیلــم در افغانســتان اســت‪ .‬فیلم هــای او برنــده جوایــز بین المللــی شــده اند‪ .‬فیلــم اســامه از ســاخته های او برنــده‬ ‫جایــزه گلــدن گلــوب ســال ‪ ۲۰۰۴‬امریــکا شــد‪.‬‬ ‫فیلــم اللــه ســیاه بــه کارگردانــی ســونیا ناصــری کــول بــرای کســب جایــزه اســکار بهتریــن فیلــم خارجی زبــان نماینــده افغانســتان در هشــتاد و ســومین دوره‬ ‫جوایــز اســکار بــود امــا بــه فهرســت نهایــی راه نیافــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪74‬‬ صفحه 74 ‫ادارهء ملــی حفاظــت از محیــط زیســت افغانســتان تالش‬ ‫هــای تــازه را بــه هــدف تحفــظ حیــات وحــش در ایــن‬ ‫کشــور اغــاز کــرده اســت‪.‬‬ ‫بــه بــاور شــماری از اگاهــان امــور صــد هــا نــوع حیــوان‬ ‫و پرنــده در افغانســتان در گذشــته موجــود بــوده امــا‬ ‫بنابــر برخــی عوامــل تعــداد انــان کاهــش یافتــه و حتــی‬ ‫نســل شــان رو بــه انقــراض اســت‪.‬‬ ‫امــا گفتــه مــی شــود هنــوز هــم حیوانــات و پرنــده گان‬ ‫کــه از ارزش خــاص برخــوردار هســتند در ایــن کشــور‬ ‫وجــود دارنــد‪.‬‬ ‫اداره ملــی حفاظــت از محیــط زیســت افغانســتان اخیــرا ً‬ ‫فهرســت شــامل ‪ 48‬حیــوان را منتشــر کــرد کــه در‬ ‫افغانســتان بــا خطــر جــدی مواجــه انــد و بــه تحفــظ‬ ‫اساســی ضــرورت دارنــد‪.‬‬ ‫پلنــگ برفــی‪ ،‬پلنــگ معمولــی‪ ،‬تــازی پلنــگ‪ ،‬گوســفند‬ ‫مارکوپولــو‪ ،‬اهــو‪ ،‬پلنــگ ســفید‪ ،‬شــغال‪ ،‬خــوک‪ ،‬خــرس‪ ،‬روبــا و ســایر حیوانــات شــامل همیــن فهرســت مــی شــوند‪.‬‬ ‫برخــی فعــاالن محیــط زیســت در ایــن کشــور معتقدنــد کــه ادارات ذیربــط دولتــی افغانســتان بایــد گام هــای عملــی را بــه هــدف حفاظــت حیــات وحــش در ایــن کشــور‬ ‫بردارنــد و در صورتــی کــه محیــط زیســت حیوانــات و پرنــده گان در افغانســتان مســاعد و بهبــود یابــد‪ ،‬ان عــده از پرنــده گان و حیوانــات کــه بــه کشــورهای همســایه کــوچ‬ ‫کرده انــد نیــز دوبــاره بــر مــی گردنــد‪.‬‬ ‫در کوچــه کاه فروشــی شــهر کابــل انــواع مختلــف پرنــده گان داخلــی و خارجــی خریــد و فــروش مــی شــوند و در صــورت کــه مــردم حیوانــات و پرنــده گان را شــکار نکننــد‪،‬‬ ‫نســل انــان بــه مــرور زمــان بیشــتر می شــود‪.‬‬ ‫مــرغ مینــا پرنــده بومــی هــرات اســت کــه تعــداد قاچاقچیانــی کــه بــه کشــورهای همجــوار می رونــد ایــن پرنــده بــه عنــوان هدیــه انتقــال می دهنــد‪ .‬شــاهین پرنــده ای‬ ‫اســت کــه در کشــورهای حاشــیه خلیــج فــارس مشــتری های فــراوان خــود را دارد‪ .‬شــاهین بــه راحتــی شــکار می شــود و راحت تــر از ان قاچــاق شــده و ایــن فراینــد بــه‬ ‫همیــن شــکل ادامــه دارد‪ .‬در چنــد ســال گذشــته تــاش بســیاری شــده اســت تــا از قاچــاق حیوانــات و پرنده هــا جلوگیــری بــه عمــل ایــد؛ امــا هنــوز هــم ایــن مشــکل‬ ‫وجــود دارد‪.‬‬ ‫اداره محیــط زیســت افغانســتان اعــام کــرده اســت کــه‬ ‫هم اکنــون در افغانســتان ‪ 137‬نــوع حیــوان پســتاندار‪478 ،‬‬ ‫نــوع پرنــده‪ 102 ،‬خزنــده‪ 9 ،‬نــوع دوزیســت و ‪ 117‬نــوع‬ ‫ماهــی وجــود دارد‪ .‬بــه گفتــه ایــن اداره در حــال حاضــر ‪136‬‬ ‫نــوع حیــوان وحشــی در افغانســتان وجــود دارد کــه بــه دالیل‬ ‫مختلــف‪ ،‬نســل ‪ 90‬نــوع ان بــا خطــر از بیــن رفتــن دســت و‬ ‫پنجــه نــرم می کننــد‪ .‬موقعیــت خــوب جغرافیایــی‪ ،‬داشــتن‬ ‫اب و هــوای مناســب‪ ،‬وجــود کوه هــای بلنــد و جنگل هــای‬ ‫فــراوان همــه ســبب شــده تــا ایــن کشــور محــل مناســبی‬ ‫بــرای زیســتن بســیاری از حیوانــات وحشــی و اهلــی باشــد؛‬ ‫حیواناتــی کــه در ســال های گذشــته در مناطــق کوهســتانی و‬ ‫جنگل هــا بســیار بــه چشــم می خورنــد شــامل شــیر‪ ،‬پلنــگ‪،‬‬ ‫خرگــوش‪ ،‬خــرس ســیاه و گریزلــی‪ ،‬گربــه وحشــی‪ ،‬گــرگ‪،‬‬ ‫روبــاه‪ ،‬شــغال‪ ،‬کفتــار‪ ،‬گــراز‪ ،‬خــوک‪ ،‬الک پشــت‪ ،‬انــواع بــز‬ ‫کوهــی‪ ،‬قــوچ‪ ،‬گــوزن‪ ،‬اهــو و غیــره می باشــند‪.‬‬ ‫کنــر در شــرق افغانســتان از جملــه والیاتــی اســت کــه در‬ ‫گذشــته انــوع مختلــف حیوانــات و پرنــدگان را در خــود جــا داده بــود‪ .‬از بیــن‬ ‫رفتــن جنگل هــا در ایــن والیــت و ناامنی هــای موجــود‪ ،‬ســبب شــده تــا‬ ‫حیواناتــی مثــل پلنــگ‪ ،‬مرغ هــای دشــتی و روبــاه ناپدیــد گردنــد‪ .‬بــا امــدن‬ ‫انقــاب بــه علــت بمبــاران جنگل هــا کــه در وســط میــدان جنــگ قــرار دادشــت‪،‬‬ ‫اکثــر حیوانــات وحشــی از بیــن رفتنــد‪ .‬حــاال هــم ایــن وضعیــت جریــان دارد کــه‬ ‫پناهگاهــای حیوانــات وحشــی از بیــن بــرده می شــود‪ .‬قطــع درختــان و از بیــن‬ ‫بــردن جنگل هــا زمینــه را بــرای از بیــن بــردن پناهگاه هــا فراهــم مــی اورد‪.‬‬ ‫در صورتــی کــه توجــه بــه حیات وحــش صــورت نگیــرد‪ ،‬قانــون شــکار افغانســتان‬ ‫(انچنــان کــه رییس جمهــور فرمــان داده اســت کــه شــکار در افغانســتان ممنــوع‬ ‫اســت) عملــی نشــود و در قســمت بازگشــت حیات وحــش توجــه صــورت نگیــرد‬ ‫و جنگل هــا و مراتــع طبیعــی کشــور از بیــن بــرده شــوند؛ در ان صــورت فاجعــه‬ ‫شــدید خواهــد شــد در اینــده حیوانــات بســیار بیشــتری از دســت خواهنــد رفــت‪.‬‬ ‫هــر چنــد دولــت قدیــم و جدیــد افغانســتان طــی صــدور فرمــان شــکار حیوانات و‬ ‫پرنــدگان را ممنــوع اعــام کردنــد‪ ،‬امــا هنــوز هــم دیــده می شــود کــه در مناطــق‬ ‫مختلــف ایــن کشــور حیوانــات و پرنــدگان بــه وســیله مــردم یــا بــه هــدف امــرار‬ ‫معــاش و یــا قاچــاق شــکار می شــوند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪51‬‬ صفحه 51 ‫اسامه‬ ‫معرفی فیلم های مشهور سینمای افغانستان‬ ‫اُســامه نــام فیلمــی افغــان‪ ،‬بــه کارگردانــی صدیــق برمــک کارگــردان افغــان‪ ،‬محصــول‬ ‫ســال ‪ ۲۰۰۳‬اســت‪ .‬داســتان فیلــم سرگذشــت دختربچــه ای اســت کــه در زمــان‬ ‫حکومــت طالبــان در افغانســتان‪ ،‬بــا لبــاس و ظاهــر یــک پســر‪ ،‬وارد اجتمــاع می شــود‪.‬‬ ‫صدیــق برمــک دربــاره فیلــم خــود گفته اســت‪« :‬اســامه یــک تــراژدی واقعــی در دورانــی‬ ‫اســت کــه هیــچ کــس حــق تصمیــم گیــری بــرای خــود نداشته اســت‪».‬‬ ‫فیلــم بــا ایــن جملــه علــی شــریعتی اغــاز می شــود «خدایــا مــرا از انانــی قــرار ده کــه‬ ‫دنیاشــان را بــرای دینشــان مــی فروشــند نــه از انهــا کــه دینشــان را بــرای دنیــا شــان‪».‬‬ ‫در نســخه بین المللــی بــه جــای ایــن جملــه‪ ،‬عبارت«مــن نمی توانــم فرامــوش کنــم‬ ‫امــا می توانــم ببخشــم»از نلســون مانــدال نشــان داده می شــود‪ .‬پــس از ان تصاویــری‬ ‫از تظاهــرات زنــان برقــع پــوش در کابــل می بینیــم کــه خبرنــگاری خارجــی مشــغول‬ ‫فیلمبــرداری از انهاســت‪ .‬پالکاردهایــی دســت زنــان اســت کــه روی ان هــا نوشــته شــده‪:‬‬ ‫«ماسیاســی نیســتیم» «ماگرســنه ایــم» «مــا بیــوه هســتیم» «مــا کار مــی خواهیــم» و‬ ‫‪ ...‬نیروهــای طالبــان بــه زنــان حملــه و ان هــا را پراکنــده می کننــد‪ .‬مــادر اســامه در‬ ‫بیمارســتان کار می کنــد‪ ،‬طالبــان بــه بیمارســتان می اینــد و از او مــی پرســند انجــا چــه‬ ‫می کنــد؟ مــادر کــه اســامه را زیــر چــادرش پنهــان کــرده‪ ،‬پیرمــردی را کــه بســتری‬ ‫اســت نشــان می دهــد و می گویــد بــرای مــداوای پــدرش بــه بیمارســتان امــده‪ .‬مــردی‬ ‫کــه پیرمــرد‪ ،‬پــدر واقعــی اوســت‪ ،‬اســامه و مــادرش را بــا دوچرخــه بــه خانه شــان‬ ‫می رســاند‪ .‬مــادر اســامه بــه توصیــه مــادر پیــرش‪ ،‬موهــای دختــر را قیچــی می کنــد و او را بــا ظاهــری پســرانه بــه دکان شیرفروشــی یکــی از دوســتان‬ ‫قدیمــی شــوهرش(که در جنــگ بــا روس هــا کشــته شــده بوده)مــی بــرد‪ .‬یکــی از نیروهــای طالبــان ســراغ اســامه می ایــد و او را بــه اجبــار همــراه بقیــه‬ ‫پســران بــه «مکتــب» می بــرد تــا تعلیمــات دینــی و نظامــی ببینــد‪ .‬در «مکتــب» بعــد از مدتــی‪ ،‬مطمئــن می شــوند او دختــر اســت و زندانــی اش می کننــد‪.‬‬ ‫روز محاکمــه‪ ،‬فیلمبــردار خارجــی را تیربــاران می کننــد ولــی قاضــی بــه درخواســت «مــا» اســامه را بــه عقــد او در م ـی اورد‪.‬‬ ‫الله سیاه‬ ‫داســتان فیلــم اللــه ســیاه ماجــرای یــک خانــواده افغــان اهــل کابــل اســت کــه‬ ‫از روزنــه ای کــه بــا فروپاشــی حکومــت طالبــان در ســال ‪ ٢٠٠١‬بــه وجــود امــده‬ ‫اســتفاده مــی کننــد و یــک کافــه کوچــک بــرای شــعرخوانی عمومــی شــاعران راه‬ ‫می اندازنــد‪ .‬اغلــب صحنــه هــای ایــن فیلــم علیرغــم شــرایط جنــگ و نــا امنــی هــای‬ ‫ناشــی از ان در افغانســتان فیلــم بــرداری شــده اســت‪.‬‬ ‫ســونیا ناصــری بــه خوبــی مــی دانســت کــه ســاختن ایــن فیلــم خطــرات زیــادی‬ ‫بــه همــراه خواهــد داشــت و چنیــن شــد کــه دوهفتــه پیــش از اغــاز فیلــم بــرداری‪،‬‬ ‫ســتیزه جویــان پــس از جســتجو و یافتــن بازیگــر زن نقــش اول ایــن فیلــم هــردو‬ ‫پــای او را قطــع کردنــد‪.‬‬ ‫ناصــری ‪ ۴۵‬ســاله کــه نتوانســت بازیگــر دیگــری را بــرای ایفــای ایــن نقــش پیــدا‬ ‫کنــد کــه حاضــر بــه پرداخــت چنیــن بهــای گزافــی بــرای بــازی در فیلــم او باشــد‪ ،‬ناچــار تصمیــم گرفــت تــا نقــش اول فیلــم را خــود برعهــده بگیــرد‪.‬‬ ‫ایــن فیلــم در ســال ‪ 2001‬از ســوی دولــت افغانســتان بــه عنــوان فیلــم منتخــب ایــن کشــور بــرای شــرکت در رقابــت هــای اســکار دربخــش فیلــم‬ ‫هــای خارجــی برگزیــده شــده اســت‪.‬‬ ‫فیلمبــرداری یــک فیلــم ســینمایی در خــاک افغانســتان در ســال هــای اخیــر ســابقه نداشــته اســت‪ .‬حتــی فیلــم هــای پرفــروش و موفقــی چــون «بادبــادک‬ ‫بــاز» بــا دو پســربچه بازیگــر افغــان ان بــه خاطــر مســائل امنیتــی و خطــرات ناشــی از جنــگ و تهدیــد ســتیزه جویــان اجبــارا در چیــن فیلمبــرداری شــد‪.‬‬ ‫ســونیا ناصــری کــه بــرای ســاختن فیلــم «اللــه ســیاه» از بودجــه شــخصی خــود اســتفاده کــرده اســت‪ ،‬پیــش از ســفر بــه افغانســتان بــرای اغــاز‬ ‫فیلمبــرداری در نامــه ای نوشــت‪« :‬اگــر مــن ربــوده شــدم بگذاریــد مــرا بکشــند و بــه هیــچ قیمتــی بــا ان هــا معاملــه نکنیــد‪».‬‬ ‫بادبادک باز‬ ‫بادبــادک بــاز فیلمــی بــر اســاس رمانــی بــه همیــن نــام از خالــد حســینی و بــه کارگردانــی مــارک فورســتر اســت‬ ‫کــه در ســال ‪ ۲۰۰۷‬نامــزد دریافــت جایــزه اســکار شــد‪.‬‬ ‫هرچنــد بخــش عمــده داســتان فیلــم در افغانســتان روی می دهــد‪ ،‬بــا ایــن حــال فیلمبــرداری ایــن قســمت ها بــه‬ ‫دلیــل مالحظــات امنیتــی در خــارج افغانســتان و در شــهر کاشــغر چیــن انجــام شده اســت‪ .‬بیشــتر دیالوگ هــای‬ ‫فیلــم بــه فارســی دری و قســمت های کوتاهــی از ان نیــز بــه زبــان انگلیســی اســت‪ .‬بازیگــران خردســال ایــن‬ ‫فیلــم همگــی بومــی هســتند ولــی بازیگــران بزرگســال مجبــور بودنــد در جریــان فیلــم بــرداری تحــت امــوزش‬ ‫فارســی دری قــرار گیرنــد‪.‬‬ ‫اغــاز فیلمبــرداری ایــن پــروژه تاریــخ ‪ ۲۱‬دســامبر ‪ ۲۰۰۶‬بــود و انتظــار می رفــت تاریــخ اتمــام ان و ارائــه بــرای‬ ‫نمایــش عمومــی تاریــخ ‪ ۲‬نوامبــر ‪ ۲۰۰۷‬باشــد؛ ولــی بعــدا ً نمایــش ان بــه علّــت مالحظــات امنیتــی بــرای بازیگران‬ ‫خردســال کــه محلــی بودنــد‪ ،‬شــش هفتــه بــه تعویــق افتــاد و باالخــره در تاریــخ ‪ ۱۴‬دســامبر ‪ ۲۰۰۷‬بــه نمایــش‬ ‫عمومــی درامــد‪ .‬فیلــم بادبــادک بــاز بــه صــورت دی وی دی و اچ دی دی وی دی در تاریــخ ‪ ۲۵‬مــارس ‪ ۲۰۰۸‬بــه بــازار‬ ‫عرضــه شــد‪ .‬جریــان فیلــم همــان داســتان رمــان را دنبــال می کنــد‪.‬‬ ‫داســتان در بــارهٔ کــودک خوشــبختی ســاکن در محلــهٔ وزیــر اکبرخــان کابــل‪ ،‬بنــام امیــر اســت کــه بخاطــر‬ ‫رهــا کــردن دوســتش حســن‪ ،‬پســر خدمتــکار پــدرش زجــر می کشــد‪ .‬داســتان فیلــم در واقــع اعتراضــی بــه‬ ‫اشــوب ها و بی نظمی هــای چنــد دهــه اخیــر افغانســتان از حکومــت ســلطنتی افغانســتان گرفتــه تــا حملــهٔ‬ ‫نیروهــای شــوروی ســابق و مهاجــرت دســته جمعــی افغان هــا بــه پاکســتان و ایــاالت متحــده امریــکا و نهایتــاً‬ ‫حکمرانــی رژیــم طالبــان بــر افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪75‬‬ صفحه 75 ‫معرفی برخی جانوران حیات وحش افغانستان‬ ‫گوسفند مارکوپولو‬ ‫تقریب ـاً پیــش از ‪ 700‬ســال قبــل ســیاح و تاجــر معــروف ونیــزی بــه نــام مارکوپولــو زمانــی‬ ‫کــه از راه ابریشــم را عبــور می کــرد در یادداش ـت های خــود موجودیــت یــک نــوع گوســفند‬ ‫وحشــی بســیار زیبــا را کــه در ارتفاعــات بلنــد و کوهســتانی بدخشــان (پامیــر ) پیــدا می شــود‪،‬‬ ‫ذکــر کــرده بــود‪.‬‬ ‫ایــن گوســفند وحشــی بعــدا ً بنــام همــان محقــق وســیاح مشــهور یعنــی مارکوپولــو معــروف‬ ‫گردیــد‪.‬‬ ‫گوســفند مارکوپولــو یــک حیــوان وحشــی زیــرک و تیــز هــوش بــوده اســت‪ .‬ایــن نــوع‬ ‫گوســفند در ارتفاعــات پامیــر در افغانســتان تاجیکســتان‪ ،‬پاکســتان و چیــن زیســت دارنــد و‬ ‫بــه طــور کل در مناطــق دور افتــاده کوهســتانی و بلنــد زندگــی می کننــد‪.‬‬ ‫مــار کوپولــو مــاده دارای شــاخهای کوتــاه بــوده کــه بــه ‪ 15‬ســانتی متــر میرســد امــا کمــی‬ ‫در نواحــی لبــه حلقــه دار شــده اســت‪ .‬بلنــدی قــد ایــن حیــوان از زمیــن تــا بــاال ی شــانه بــه‬ ‫‪ 110‬ســانتی میرســد و قــوچ بالــغ تقریبـاً ‪ 115‬کیلــو گــرام وزن دارد ‪.‬‬ ‫خرس سیاه اسیایی‬ ‫خــرس ســیاه اســیایی (خــرس ســیاه تبتــی‪ ،‬خــرس مــاه یــا خــرس یقــه دار) (نــام علمــی‪:‬‬ ‫‪ )Ursus thibetanus‬گونـه ای خــرس در انــدازه متوســط اســت کــه روی قفســه ســینه اش لکــه‬ ‫ســفیدی بــه عالمــت ‪ V‬نقــش بسته اســت‪ .‬ایــن خــرس به خوبــی بــرای زندگــی بــر روی درخــت‬ ‫انطبــاق یافتــه و در مناطــق وســیعی از جنــوب اســیا‪ ،‬شــمال شــرق چیــن‪ ،‬خــاور دور روســیه و‬ ‫ژاپــن می زیــد‪ .‬ای یوســی ان ایــن حیــوان را در فهرســت گونه هــای در خطــر انقــراض و در رده‬ ‫اســیب پذیر قــرار داده اســت کــه بیشــتر به دلیــل جنگل زدایــی و شــکار ایــن حیــوان بــرای‬ ‫اســتفاده از برخــی اعضــای بــدن اوســت‪ .‬خــرس ســیاه شــباهت ریخت شناســانه بســیار زیــادی‬ ‫بــا خرس هــای مــا قبــل تاریــخ دارد و برخــی دانشــمندان وی را نیــای دیگــر گونه هــای امروزیــن‬ ‫خــرس می داننــد‪ .‬خــرس ســیاه هرچنــد بیشــتر گیاه خــوار اســت امــا رفتــاری پرخاش گرانــه‬ ‫نســبت بــه انســان دارد و حملــه بــدون هشــدار ایــن حیــوان بــه ادمــی بارهــا گــزارش شده اســت‪.‬‬ ‫خــرس ســیاه اســیایی شــبگرد اســت و بــر خــاف دیگــر همنوعــان خــود خــواب زمســتانی نــدارد‪.‬‬ ‫عمــر ان حــدود ‪ ۲۵‬ســال اســت و ‪ ۱۲۰‬تــا ‪ ۱۸۰‬ســانتی متر طــول و ‪ ۵۰‬تــا ‪ ۱۷۰‬کیلوگــرم وزن دارد‬ ‫و عــاوه بــر مــواد گیاهــی‪ ،‬از حیوانــات و حشــرات‪ ،‬مهــره داران کوچــک‪ ،‬نــوزاد پســتانداران و گاهی‬ ‫اوقــات دام اهلــی تغذیــه می کنــد‪ .‬ایــن خــرس معمــوالً در اواخــر تابســتان جفت گیــری می کنــد‬ ‫و پــس از حــدود هفــت مــاه دو تولــه می زایــد‬ ‫یوزپلنگ‬ ‫یوزپلنــگ یــا یــوز‪ ،‬جانــوری مهــره دار و پســتاندار از راســته گوشــتخواران‪ ،‬خانــواده گربه ســانان‬ ‫اســت‪ .‬ایــن جانــور در گذشــته در بیشــتر مناطــق افریقــا و گســتره وســیعی از اســیای مرکــزی‬ ‫از جملــه ایــران و افغانســتان و شــبه قاره هنــد یافــت می شــد‪ ،‬امــا امــروزه بــا کاهــش شــدید‬ ‫جمعیــت روبــرو شده اســت‪ .‬از میــان دو زیرگونــه اصلــی یوزپلنــگ‪ ،‬یکــی از زیرگونه هــا کــه بــا‬ ‫نــام «یوزپلنــگ اســیایی» شــناخته می شــود در خطــر جــدی انقــراض اســت و تعــداد کمــی از ان‬ ‫در دشــت های مرکــزی ایــران بــه بقــا ادامــه می دهنــد‪.‬‬ ‫بــدن یوزپلنــگ در درازای چندیــن میلیــون ســال بــه گونــه ای پیشــرفت پیــدا کرده اســت کــه‬ ‫ایــن جانــور بتوانــد به طــور معمــول توانایــی حرکــت بــا ســرعتی برابــر بــا ‪ ۱۱۲‬کیلومتــر در‬ ‫ســاعت را داشــته باشــد و البتــه بــرای مــدت کوتــاه بــا ســرعتی برابــر بــا ‪ ۱۲۰‬کیلومتــر بــر‬ ‫ســاعت هــم توانــای دویــدن را دارد‪ .‬ســرعت یوزپلنــگ در عــرض ‪ ۲‬ثانیــه پــس از شــروع‬ ‫دویــدن بــه ‪ ۷۵‬کیلومتــر در ســاعت می رســد کــه از شــتاب بســیاری از خودروهــای مســابقه ای‬ ‫نیــز بیشــتر اســت‪ .‬البتــه میانگیــن ســرعت حرکتــی یوزپلنــگ برابــر بــا ‪ ۶۴‬کیلومتــر بــر ســاعت‬ ‫اســت‪ .‬انــدام باریــک‪ ،‬پاهــای الغــر و بلنــد‪ ،‬قفســه ســینهای کــم پهنــا ولــی عمیــق و جمجمـه ای‬ ‫کوچــک‪ ،‬ظریــف و گــرد‪ ،‬یــوز را بــه ســریع ترین جانــور روی زمیــن تبدیــل کرده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪52‬‬ صفحه 52 ‫مشاهیر سینمای افغانستان‬ ‫صدیق برمک‬ ‫صدیق برمــک (زاده ‪ ۷‬ســپتامبر‬ ‫‪ ۱۹۶۲‬در والیــت پنجشــیر)‬ ‫کارگــردان اهــل افغانســتان‬ ‫اســت‪ .‬فیلم هــای او ماننــد‬ ‫اســامه‪ ،‬بیگانــه و جنــگ تریــاک‬ ‫برنــده جوایــز بین المللــی‬ ‫شــد ه ا ند ‪.‬‬ ‫برمــک فــوق لیســانس خــود‬ ‫را در رشــته فیلــم ســازی از‬ ‫دانشــگاه ســینمایی مســکو‬ ‫دریافــت کــرد‪ .‬چنــد فیلــم‬ ‫کوتــاه داســتانی و ســه اثــر‬ ‫مســتند کارهایی اســت کــه‬ ‫در مراحــل مختلــف و دشــوار‬ ‫زندگــی سیاســی و اجتماعــی‬ ‫کارگردانــی‬ ‫افغانســتان‪،‬‬ ‫و ســاخته اســت‪ .‬اســامه‬ ‫نخســتین فیلــم بلنــد ســینمایی‬ ‫وی اســت کــه پــس از ســقوط‬ ‫طالبــان روی پــرده رفــت و‬ ‫جوایــز ســینمایی زیــادی را بــرای ســینمای افغانســتان بــه دس ـت اورد‪ .‬جنــگ‬ ‫تریــاک را در ‪ ۲۰۰۸‬بــه پایــان رســاند‪ .‬تهیه کنندگــی شــش فیلــم بلنــد و کوتــاه‪،‬‬ ‫ایجــاد اتحادیــه ســینماگران افغانســتان‪ ،‬انتشــار نخســتین مجلــه ســینمایی در‬ ‫افغانســتان‪ ،‬فعالیت هایــی در جهــت فراهــم کــردن زمینه هــای امــوزش و‬ ‫ســاخت فیلــم بــرای ســینماگران جــوان‪ ،‬داوری در جشــنواره های بین المللــی‬ ‫و امــوزش ســینِما در دانشــگاه کابــل‪ ،‬فعالیت هایــی اســت کــه در طــی ایــن‬ ‫ســال ها انجــام داده اســت‪ .‬پــاک یادبــود فلینــی را کــه هدیــه ایــن ســازمان‬ ‫بــه فیلمســازان برگزیده اســت توســط اقــای ماتســورا‪ ،‬مدیــر کل یونســکو‪ ،‬بــه‬ ‫صدیــق برمــک بــرای فیلــم اســامه در ســال ‪ ۲۰۰۳‬اهــدا شــد‪.‬‬ ‫صدیــق برمــک می گویــد‪« :‬دنیــا متوجــه شده اســت کــه اگــر افغان هــا بتواننــد‬ ‫نفســی بــه راحتــی بکشــند‪ ،‬اســتعداد ایــن را دارنــد کــه ســازنده صلــح و ارامش‬ ‫باشــند و عشــق بیافرینند‪».‬‬ ‫سونیا ناصری‬ ‫ســونیا ناصــری کــول در شــهر کابــل متولــد شــد پــدر وی دیپلمــات بــود و در حالــی‬ ‫کــه ‪ 15‬ســال داشــت در میــان اشــوب حملــه شــوروی بــه افغانســتان بــه خانــواه‬ ‫خــود بــه ایــاالت متحــده مهاجــرت کــرد‪ .‬در ســال ‪ ، 2001‬ســونیا ناصــری کــول‬ ‫بــه افغانســتان بازگشــت و بنیــاد جهانــی افغانســتان را در ســال ‪ 2002‬تاســیس‬ ‫کــرد‪ ،‬کــه در جمــع اوری بودجــه بــرای اســتفاده نیازهــای مختلــف از جملــه ســاخت‬ ‫بیمارســتان بــرای زنــان و کــودکان در کابــل ‪ ،‬مراقبــت هــای پزشــکی از قربانیــان‬ ‫جنــگ و دیگــر اســیب های ایــن کشــور فعــال بــود‪.‬‬ ‫کــول از ســال ‪ 1994‬شــروع بــه فعالیــت در ســینما بوســیله مستندســازی و اثــار‬ ‫کوتــاه کــرد‪ .‬در ســال ‪ ، 2007‬وی فیلــم کوتــاه برنــده نــان را کارگردانــی کــرد‪ .‬در‬ ‫ســال ‪ ، 2010‬فیلــم او «اللــه هــای ســیاه» بــه عنــوان فیلــم رســمی افغانســتان‬ ‫بــرای بهتریــن فیلــم خارجــی زبــان در ‪83‬میــن دوره جوایــز اکادمــی انتخــاب شــد‪.‬‬ ‫ایــن فیلــم جوایــز «بهتریــن فیلــم» را در جشــنواره فیلــم بوســتون ‪ ،‬جشــنواره فیلــم‬ ‫بورلــی هیلــز و جشــنواره فیلــم ســالنتو کســب کــرد‪.‬‬ ‫ایــن فیلــم کــه در ‪ 23‬ســپتامبر ‪ 2010‬در تئاتــر ســینما اریانــا بــه نمایش درامــد و در‬ ‫پایــگاه ناتــو و همچنیــن ســفارت امریکا بــه نمایــش در امــد و توســط ‪SnagFilms‬‬ ‫توزیــع شــد کــه زندگــی یــک خانــواده در دروه طالبــان را روایــت می کند‪.‬‬ ‫فیلــم اخــر او «مــن تــو هســتم» یــک فیلــم بلنــد مســتقل اســت کــه بــر اســاس‬ ‫داســتان واقعــی ســه پناهجــوی افغــان و ســختی های انــان در راه مهاجــرت را‬ ‫روایــت می کنــد‪.‬‬ ‫در فیلــم داســتان جوانــی بــه اســم مســعود را دنبــال مــی کنیــم کــه در حــال‬ ‫مهاجــرت غیرقانونــی از افغانســتان از طریــق ایــران ‪ ،‬ترکیــه ‪ ،‬یونــان و المــان اســت‬ ‫و یــک پزشــک بــاردار و یــک پیرمــرد نیــز در ایــن راه پرمخاطــره وی را همراهــی‬ ‫می کننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪76‬‬ ‫صدیــق اهلل برمــک کودکــی را بــا خانــواده اش در پنجشــیر گذرانــد و هنگامــی‬ ‫کــه پــدرش‪ ،‬کــه پلیــس بــود‪ ،‬بــه کابــل منتقــل شــد بــا خانــواده بــه کابــل‬ ‫رفتنــد‪ .‬او از کودکــی بــه ســینما عالقــه داشــت‪ .‬پــس از پایــان تحصیــات‬ ‫ـاینس دانشــگاه کابــل قبــول شــد‪.‬‬ ‫مقدماتــی کنکــور داد و در دانشــکده سـ‬ ‫ِ‬ ‫در ایــن زمــان نیروهــای شــوروی بــه افغانســتان امدنــد و در ایــن کشــور‬ ‫اتحادیه هایــی ماننــد اتحادیــه هنــر و ســینما تاســیس شــد‪ .‬برمــک و‬ ‫دوســتانش عضــو شــدند و بورســی بــرای تحصیــل ســینما در دانشــگاه‬ ‫مســکو دریافــت کــرد‪.‬‬ ‫البتــه برمــک و دوســتانش کــه عضــو حــزب دمکراتیــک خلــق افغانســتان‬ ‫نبودنــد‪ ،‬مشــکالتی نیــز بــا شــوروی داشــتند‪ .‬مثــ ً‬ ‫ا در خانــه پســرخاله اش‬ ‫نمایــش نامــه ای رادیویــی منتشــر کــرده بــود کــه باعــث شــد خــاد (اداره‬ ‫خدمــات امنیــت دولتــی) در پــی دسـت گیری ان هــا شــود‪ .‬همــه فــرار کردنــد‬ ‫ولــی پســر خالــه او دســتگیر و ســه ســال زندانــی شــد‪ .‬همچنیــن برمــک فیلم‬ ‫«دیــوار» را بــه اســتعاره بــه اشــغال افغانســتان توســط شــوروی ســاخته بــود‬ ‫کــه ایــن اثــر او را تــا اســتانه اخــراج از دانشــگاه مســکو پیــش بــرد‪.‬‬ ‫نخســتین گام هــای ســینمایی اش را در اریانــا فیلــم زمانــی گذاشــت کــه هنــوز‬ ‫دانــش امــوز دبیرســتان نادریــه کابــل بــود‪.‬‬ ‫برمــک در رشــته فیلــم ســازی از دانشــگاه ســینمایی مســکو در ســال ‪۱۹۸۷‬‬ ‫فارغ التحصیــل شــد‪.‬‬ ‫بــه گفتــه خــودش دو فیلمــی را کــه‬ ‫قــرار بــود بعــد از برگشــت از خــارج‬ ‫بســازد‪ ،‬بــر اثــر شــدت سانســور و‬ ‫ســرکوب نتوانســت بســازد‪ .‬پــس از‬ ‫ان هــم دوره طالبــان پیــش امــد کــه‬ ‫بدتــر بــود‪ .‬صدیــق برمــک بعــد از‬ ‫روی کارامــدن طالبــان‪ ،‬بــه پاکســتان‬ ‫مهاجــرت کــرد و پــس از ســرنگونی‬ ‫طالبــان بــه افغانســتان بازگشــت و‬ ‫فعالیــت ســینمایی اش را در ریاســت‬ ‫افغــان فیلــم از ســر گرفــت‪ .‬او از ســال‬ ‫‪ ۱۹۹۲‬تــا ‪ ،۱۹۹۶‬ریاســت افغــان‬ ‫فیلــم را بــه عهــده داشــت‪.‬‬ صفحه 76 ‫اهوی دراکوال‬ ‫نوعــی از اهــو کــه بــه دراکــوالی افغانســتان معــروف اســت بــه دلیــل نــژاد منحصــر بــه فــرد‬ ‫ایــن جانــور مــورد توجــه بســیاری از کارشناســان محیــط زیســت از سراســر دنیــا قــرار دارد‪.‬‬ ‫بــه گــزارش خبرنــگار ســایت افغانســتان خبرگــزاری فارس‪،‬اهــوی مشــکین افغــان یکــی‬ ‫از ‪ 7‬گونــه مرتبــط اســیایی اســت کــه بنــا بــر بررســی جدیــد انجمــن حفاظــت از حیــات‬ ‫وحــش (‪ ،)WCS‬هنــوز در افغانســتان زندگــی می کنــد‪.‬‬ ‫پیــش از ایــن تصــور می شــد کــه ایــن جانــور منقــرض شــده و اخریــن مشــاهدات‬ ‫کارشناســان حیــات وحــش کــه از ســوی یــک تیــم دانمارکــی صــورت گرفــت مربــوط بــه‬ ‫ســال ‪ 1948‬میــادی بــوده اســت‪.‬‬ ‫اهــوی مشــکین حــدود ‪ 60‬ســال پــس از اخریــن مشــاهده اکنــون در کشــمیر و اســتان‬ ‫«نورســتان» افغانســتان مشــاهده شــده اســت‪.‬‬ ‫کارشناســان حیــات وحــش موفــق شــدند ایــن گونــه منقــرض شــده را در ســال ‪2014‬‬ ‫مشــاهده کننــد‪.‬‬ ‫اخریــن مشــاهده ایــن اهــو کــه از ســوی یــک تیــم دانمارکــی صــورت گرفتــه بــود بــه ‪66‬‬ ‫ســال قبــل (ســال ‪ 1948‬میــادی) بــاز می گــردد‪.‬‬ ‫شــهرت ایــن اهــو بــه دلیــل داشــتن دندان هــای نیــش شــبیه بــه خون اشــام ها در جنــس‬ ‫نــر اســت‪ .‬ایــن دندان هــا در جنــس نــر در فصــل جفتگیــری رشــد می کننــد‪.‬‬ ‫اهوهــای نــر از ایــن دندان هــا در واقــع بــرای رقابــت بــا ســایرین در فصــل جفتگیــری‬ ‫اســتفاده می کنــد‪ .‬حــال مجــددا پــس از گذشــت حــدود ‪ 66‬ســال از اخریــن مشــاهده ایــن‬ ‫اهــوی زیبــا در «کشــمیر» و «نورســتان» افغانســتان مشــاهده شــده شــد‪.‬‬ ‫بــه دلیــل شــکار غیرمجــاز و نابــودی زیســتگاه‪ ،‬ایــن جانــور از ســوی اتحادیــه جهانــی‬ ‫حفاظــت از طبیعــت (‪ )IUCN‬در فهرســت قرمــز گونه هــای در حــال انقــراض قــرار گرفــت‪.‬‬ ‫مشــک ایــن اهــو بســیار بــاارزش اســت بــه طــوری کــه ارزش ان معــادل قیمــت طــا‬ ‫بــراورد می شــود‪ .‬در بــازار ســیاه هــر کیلوگــرم مشــک ایــن اهــو ‪ 45‬هــزار دالر ارزش دارد‪.‬‬ ‫«پیتــر زالــر»‪ ،‬معــاون برنامــه اســیایی انجمــن حفاظــت از حیــات وحــش (‪ )WCS‬می گویــد‪:‬‬ ‫ایــن جانــور نــادر همــراه بــا گونه هــای شــناخته شــده دیگــر حیــات وحــش نظیــر پلنگ هــا‪،‬‬ ‫ جــزو میــراث طبیعــی ایــن کشــور بحــران زده بــه شــمار مـی رود‪.‬‬ ‫وی ابــراز امیــدواری کــرد‪ :‬شــرایطی رقــم بخــورد تــا کارشناســان ‪ WCS‬بتواننــد بــا همراهــی‬ ‫افــراد بومــی براوردهــای بهتــری از خدمــات حفاظتــی حیــات وحــش ارائــه دهنــد‪.‬‬ ‫بــر اســاس تحقیق هــای انجام شــده‪ ،‬اهــوی مشــک به دلیــل نابــودی‬ ‫محیــط طبیعــی زیســت و شــکار بی رویــه در حــال انقــراض اســت‪.‬‬ ‫ایــن اهــو تولیدکننــده عطــر مشــک اســت کــه در عطرســازی‪ ،‬بخــور‬ ‫و داروســازی مصــرف می شــود‪ .‬شــکارچیان در پــی به دســت اوردن‬ ‫غده هــای عطــری اهــوی مشــک‪ ،‬ایــن حیــوان را شــکار می کننــد‪ .‬ارزش‬ ‫ایــن غده هــا از معــادل وزنــی طــا گران تــر اســت و هــر کیلــوی ان بــه‬ ‫قیمــت ‪ 45‬هــزار دالر در بــازار ســیاه به فــروش می رســد‪.‬‬ ‫حیوان شناســان دندان هــای نیــش ایــن اهــو را مشــابه عــاج فیــل‬ ‫می داننــد‪ .‬ناظــران حیــات وحــش‪ ،‬تــا کنــون ‪ 5‬راس از ایــن اهــو را مشــاهد‬ ‫کرد ه انــد‪.‬‬ ‫ایــن اهوهــا در سراشــیب های تنــد و صخــره ای والیت نورســتان افغانســتان‬ ‫پراکنــده هســتند و به خاطــر مخفی شــدن و اســتتار طبیعــی عکس بــرداری‬ ‫از ان ها دشــوار اســت‪.‬‬ ‫پلنگ برفی‬ ‫پلنــگ برفــی گربه ســانی اســت کــه در کوه هــای مرتفــع اســیای میانــه‪،‬‬ ‫هیمالیــا تبــت و شــمال افغانســتان زندگــی می کنــد‪.‬‬ ‫ایــن حیــوان در گذشــته در یــک ســرده مخصــوص بــه خــود بــه نــام ‪uncia‬‬ ‫(اونســیا) طبقه بنــدی می شــد امــا بــر اســاس مطالعــات ژنتیکــی جدیــد در‬ ‫ســرده ‪( panthera‬گربه ســانان بــزرگ) قــرار گرفته اســت و بــا اینکــه از نظــر‬ ‫ظاهــری بــه پلنــگ شــباهت بیشــتری دارد امــا نزدیکتریــن خویشــاوند ان ببــر‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫ً‬ ‫پلنــگ برفــی معمــوال در ارتفــاع ‪ ۳‬هــزار تــا ‪ ۴۵۰۰‬متــری زندگــی می کننــد امــا‬ ‫گاهــی در هیمالیــا بــه ارتفــاع بــاالی ‪ ۵۵۰۰‬متــر هــم می رونــد و در بخش هــای‬ ‫شــمالی زیســتگاه خــود در ارتفــاع ‪ ۶۰۰‬تــا ‪ ۱۵۰۰‬متــری هــم مشــاهده شــده اند‬ ‫پلنگ هــای برفــی از بقیــه گربه هــای بــزرگ کوچکترنــد‪ .‬بــر روی پوســت ان هــا‬ ‫روزت هــای (خال هــای رز شــکل) تیــره رنــگ وجــود دارد‪ .‬ویژگی هــای پلنــگ‬ ‫برفــی متناســب بــا نواحــی ســرد و کوهســتان های صخــره ای و پرشــیب اســت‪:‬‬ ‫پــای کوتــاه جلــو و پــای بلنــد عقبــی بــه حرکــت در شــیب های تنــد کمــک‬ ‫می کنــد و پنجه هــای بــزرگ بــرای حرکــت در بــرف مناســب اســت‪ .‬دم ان هــا‬ ‫بســیار بلنــد اســت و ایــن هــم بــرای تعــادل بهتــر و هــم بــرای ان اســت کــه‬ ‫در ســرما ان را بــه دور بــدن خــود حلقــه کننــد‪ .‬دمــاغ بــزرگ و قفســه ســینه‬ ‫بــزرگ بــرای تنفــس هــوای رقیــق و ســرد کوهســتان مناســب اســت و موهــای‬ ‫انبــوه بلنــد بــا پوســت ضخیــم و پشــمی گرمــای بــدن را نگــه م ـی دارد‪ .‬مــوی‬ ‫ان هــا بــه رنــگ زرد دودی و مایــل بــه قهــوه ای اســت‪ .‬گوش هــای ایــن جانــور‬ ‫بــرای دفــع کمتــر گرمــا‪ ،‬گــرد و کوچــک اســت‪.‬‬ ‫پلنگ هــای برفــی در اســارت تــا ‪ ۱۲‬ســال عمــر کرده انــد‪ .‬بالغ هــا معمــوالً‬ ‫‪ ۳۵‬تــا ‪ ۵۵‬کیلــو وزن دارنــد و طــول بــدن ان هــا ‪ ۷۵‬تــا ‪ ۱۳۰‬ســانتیمتر اســت؛ در‬ ‫دو تــا ســه ســالگی بــه بلــوغ جنســی می رســند و در اواخــر زمســتان روابــط‬ ‫جنســی جفتگیــری کــرده و معمــوالً دو یــا ســه بچــه در اواخــر بهــار بــه دنیــا‬ ‫می اورنــد‪.‬‬ ‫پلنــگ برفــی در تبــت و قســمت های دیگــر چیــن جمعیــت بیشــتری دارد و در‬ ‫زیســتگاه های اســیای میانــه و هیمالیــا کمیــاب شده اســت‪.‬‬ ‫از دیگــر ویژگی هــای ایــن پلنــگ کــه در ســایر گربه هــای بــزرگ مشــاهده‬ ‫نشــده بایــد بــه صــدای جیــغ ماننــد (بــه ســبب نداشــتن خشـک نای) و چشــم‬ ‫ســبز کمرنــگ اشــاره نمــود‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه حضــور پلنــگ برفــی در مناطــق بســیار صعب العبــور و دور از‬ ‫دســت و پنهــان کاری بســیار ایــن جانــور تعــداد و مناطــق دقیــق محــل زیســت‬ ‫ان مشــخص نیســت و اطالعــات کمــی هــم از عــادات رفتــاری ان در دســت‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪53‬‬ ‫اســت‪ .‬یــک بــراورد جمعیــت ایــن حیــوان را ‪ ۴‬تــا ‪ ۷‬هــزار قــاده اعــام کرده اســت‪.‬‬ ‫پلنــگ برفــی حیوانــی گوشــتخوار و شــکارچی فرصت طلبــی اســت و تقریبــاً از هــر‬ ‫منبــع گوشــتی کــه بــه دســت اورد از جملــه الشــه و حیوانــات اهلــی تغذیــه می کنــد‬ ‫و برخــاف گربه ســانان دیگــر مقــدار قابــل توجهــی نیــز مــواد گیاهــی مثــل علــف و‬ ‫شــاخه و بــرگ بــه غــذای خــود اضافــه می کنــد‪ .‬ان هــا تــوان شــکار حیواناتــی بــا‬ ‫دو تــا چهــار برابــر وزن خودشــان مثــل تــار هیمالیایــی‪ ،‬غــرم‪ ،‬گوســفند ابــی هیمالیــا‪،‬‬ ‫بــز مارخــور‪ ،‬اســب و شــتر را دارنــد و بــه ســراغ شــکارهای کوچکتــر نظیــر خرگــوش‬ ‫صحرایــی و جونــدگان و پرندگانــی چــون کبــک و خــروس برفــی هــم می رونــد‪.‬‬ ‫احتمــاالً بجــز یــاک نــر بالــغ تمــام حیوانــات دیگــری کــه در محــل زیســت پلنــگ‬ ‫برفــی حضــور دارنــد می تواننــد طعمــه ان باشــند‪.‬‬ صفحه 53 ‫عتیق رحیمی‬ ‫(زاده ‪ ۲۶‬فوریــه ‪ ۱۹۶۲‬در کابــل) نویســنده‬ ‫و کارگــردان فارســی زبان افغانســتانی‪-‬‬ ‫فرانســوی اســت‪ .‬او در ‪ ۱۰‬نوامبــر ‪۲۰۰۸‬‬ ‫جایــزه معتبــر گنکــور را بــرای رمــان ســنگ‬ ‫صبــور کســب کــرد‪.‬‬ ‫رحیمــی در دبیرســتان فرانســوی کابــل‬ ‫تحصیــل کــرد و زبــان فرانســوی را در همــان‬ ‫دوران فــرا گرفــت‪ .‬او در زمــان جنگ هــای‬ ‫داخلــی افغانســتان در ســال ‪ ۱۹۸۴‬درحالــی‬ ‫کــه در ســن ‪ ۲۲‬ســالگی بــه پاکســتان‬ ‫گریخــت و پــس از درخواســت پناهندگــی از‬ ‫ســفارت فرانســه بــه پاریــس رفــت‪ .‬در ســال‬ ‫‪ ۱۹۸۹‬بــرادر کمونیســت او در افغانســتان‬ ‫کشــته شــد‪ ،‬امــا عتیــق یــک ســال بعــد از‬ ‫مــرگ بــرادرش اگاه شــد‪ .‬هم اکنــون پــدر‬ ‫و مــادر رحیمــی و یکــی از خواهــران اش در‬ ‫امریــکا و خواهــر دیگــرش در کابــل زندگــی می کننــد‪.‬‬ ‫رحیمــی در ســال ‪ ۲۰۰۲‬بــه افغانســتان بازگشــت و در کشــورش بــه فعالیت هــای هنــری ماننــد ســاخت فیلــم و مجموعه هــای تلویزیونــی پرداخــت‪ .‬او بــا‬ ‫رحیمــه رحیمــی ازدواج کرده اســت و یــک پســر و یــک دختــر دارد و اینــک در منطقــۀ ‪ 8‬پاریــس ســاکن اســت‪.‬‬ ‫رحیمــی پــس از ورود بــه فرانســه‪ ،‬در دانشــگاه رووان بــه تحصیــل ادبیــات مــدرن فرانســه پرداخــت و پــس از ان مــدرک دکترایــش را در رشــته ســینما از‬ ‫ســوربون دریافــت کــرد‪ .‬او نخســتین رمــان خــود بــه نــام خاکســتر و خــاک را در ســال ‪ ۱۹۹۶‬نوشــت‪ .‬ایــن رمــان در ســال ‪ ۲۰۰۰‬توســط ســابرینا نــوری‬ ‫از فارســی بــه فرانســه ترجمــه شــد و در همــان ســال انتشــار یافــت‪.‬‬ ‫رحیمــی در ســال ‪ ۲۰۰۴‬بــر اســاس رمــان خاکســتر و خــاک‪ ،‬نخســتین فیلــم خــود بــه نــام خــاک و خاکســتر را کارگردانــی کــرد‪ .‬او بــا ایــن فیلــم در‬ ‫جشــنواره ســینمایی کــن ‪ ۲۰۰۴‬شــرکت کــرد و جایــزه بخــش نگاهــی بســوی اینــده را به دسـت اورد‪ .‬او ســه رمــان نخســت خــود را بــه زبــان فارســی و‬ ‫رمــان ســنگ صبــور را بــه زبــان فرانســوی نوشــت‪ .‬رحیمــی در ‪ ۱۰‬نوامبــر ‪ ۲۰۰۸‬بــا رمــان ســنگ صبــور‪ ،‬برنــده جایــزه گنکــور شــد‪ .‬ایــن جایــزه ادبــی‬ ‫هــر ســاله از ســوی اکادمــی گنکــور فرانســه بــه برتریــن اثــر ادبــی کــه بــه زبــان فرانســوی نوشــته شــده باشــد‪ ،‬اعطــا می شــود‪ .‬اخریــن رمــان او‬ ‫ســقاءها نــام دارد کــه در اغــاز ‪ 2019‬در پاریــس انتشــار یافــت و در ‪ 1398‬بــه فارســی نیــز برگردانــده شــده اســت‪.‬‬ ‫برادران محمودی‬ ‫جمشــید و نویــد محمــودی از مهاجــران افغانســتانی هســتند کــه در دهــه ‪ 60‬و زمانــی کــه کــودک بودنــد‪ ،‬بــه ایــران مهاجــرت کردنــد؛ در ایــران بــزرگ‬ ‫شــدند‪ ،‬در ایــران فیلم ســازی را اموختنــد و حــاال بــه یکــی از افــراد صاحــب ســبک در ســینما و تلویزیــون ایــران تبدیــل شــده اند‪.‬‬ ‫ســریال دلــدار و پیــش از ایــن نیــز ســریال ســایه بان از ایــن دو بــرادر از ســیمای ایــران پخــش شــد کــه بــا اســتقبال گســترده ای همــراه شــد‪ .‬از ســوی‬ ‫دیگــر‪« ،‬چنــد متــر مکعــب عشق»شــان جایزه هــای فراوانــی را در ســینمای‬ ‫ایــران و جشــنواره های بین المللــی تصاحــب کــرد‪ .‬فیلــم ســینمایی «رفتــن»‬ ‫کــه در ایــران ســاخته شــد‪ ،‬بــه عنــوان نماینــده ســینمای افغانســتان در‬ ‫جشــنواره بین المللــی اســکار شــرکت کــرد‪ .‬اخریــن فیلــم ســینمایی ان هــا‬ ‫«شکســتن همزمــان ‪ 20‬اســتخوان» بــا بــازی محســن تنابنــده‪ ،‬هنرپیشــه‬ ‫شناخته شــده کشــور و دیگــر عوامــل ســینمای ایــران‪ ،‬بــه تازگــی ســاخته‬ ‫شــده اســت‪.‬‬ ‫ایــن دو بــرادر‪ ،‬از والیــت پــروان افغانســتان انــد‪ .‬نویــد محمــودی‬ ‫متولــد ‪ 1356‬و جمشــید‪ ،‬متولــد ‪ 1362‬اســت‪ .‬نویــد محمــودی در کنــار‬ ‫ســینما(تهیه کنندگی و کارگردانــی)‪ ،‬نویســنده و شــاعر نیــز اســت‪ .‬او از‬ ‫‪ ۶‬ســالگی مهاجــر شــده‪ ،‬دارای فــوق لیســانس بــوده و در بیــش از ‪۱۰۰‬‬ ‫فســتیوال بین المللــی فیلــم حضــور داشــته اســت‪.‬‬ ‫ایــن دو بــرادر در ســال های اخیــر جوایــز معتبــری را از جشــنواره های‬ ‫بین المللــی فیلــم در جهــان و هم چنیــن در ایــران بــه دســت اورده انــد‪ .‬در‬ ‫اخریــن مــورد‪ ،‬دیپلــم افتخــار بهتریــن فیلــم بین االدیــان ســی و هفتمیــن‬ ‫جشــنواره جهانــی فیلــم فجــر ایــران بــه «شکســتن همزمــان بیســت‬ ‫اســتخوان» بــه کارگردانــی جمشــید محمــودی از افغانســتان تعلــق گرفــت‪.‬‬ ‫کارنامه فیلمسازی‬ ‫فیلم های سینمایی‬ ‫شکستن همزمان بیست استخوان ‪ -‬نویسنده و کارگردان (‪)۱۳۹۷‬‬ ‫رفتن ‪ -‬نویسنده‪،‬تهیه کننده و تدوین (‪)۱۳۹۵‬‬ ‫چند متر مکعب عشق ‪ -‬کارگردان (‪)۱۳۹۲‬‬ ‫قلب ها باخبر از عاطفه اند ‪ -‬کارگردان (‪)۱۳۹۰‬‬ ‫سریال تلویزیونی‬ ‫سایه بان (‪)۱۳۹۶‬‬ ‫دل دار (‪)۱۳۹۷‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪77‬‬ صفحه 77 ‫سحر پور حسینی‬ ‫جامعه شناس‬ ‫استاد دانشگاه‬ ‫لباس های محلی افغانستان‬ ‫لباس هــای محلــی بــه مثابــه هویــت ملــی و یکــی از بارزتریــن‬ ‫مظاهــر قومــی در افغانســتان‪ ،‬نقــش مهمــی در حفــظ هویــت‬ ‫اجتماعــی جامعــه ایــن کشــور ایفــا کــرده و ارتبــاط تنگاتنگــی‬ ‫بــا ارزش هــا و معیارهــای فرهنگــی‪ ،‬اخالقــی و معنــوی اقــوام‬ ‫مختلــف ان دارد‪.‬‬ ‫ک بومــی و ســنتی در دهه هــای هشــتاد و‬ ‫اســتفاده از پوشــا ‬ ‫نــود میــادی کمرنــگ شــد‪ ،‬امــا حــال افزایــش چشــمگیری‬ ‫یافتــه اســت‪ .‬لباس هــای مــردان و زنــان بــا تنــوع در دوخــت‬ ‫و گزینــش نــوع‪ ،‬شــکل و طرح هــای متفــاوت بــا شــیوه های‬ ‫مختلــف ســنتی در مغازه هــای افغانســتان یافــت می شــود‪.‬‬ ‫ک بومــی بیشــتر‬ ‫«عالقــه شــهروندان به ویــژه زنــان در ســال های اخیــر بــه پوشــا ‬ ‫شــده اســت‪ .‬حتــی اتبــاع افغانســتان مقیــم خــارج از ایــن لباس هــا اســتفاده و بــرای‬ ‫تهیــه وخریــد انهــا بــه کشــورمان ســفر می کننــد‪.‬‬ ‫ایــن لباس هــا بــه شــیوه دســتی و ماشــینی تولیــد می شــوند؛ ایــن نــوع در اکثــر‬ ‫نقــاط کشــور دوختــه می شــود‪ .‬نــوع دس ـت دوز نیــز کار بانــوان والیــت غزنــی اســت‪.‬‬ ‫ســکه ها و زیــوراالت ایــن لباس هــا هــم ســاخت ایــن والیــت اســت‪.‬‬ ‫لباس هــای دســت دوز اغلــب سفارشــی و بــرای تولیــد یــک مــاه زمــان الزم اســت‪.‬‬ ‫قیمــت ایــن لباس هــا از هفــت هــزار افغانــی اغــاز و تــا چهــل هــزار افغانــی فروختــه‬ ‫می شــود‪.‬‬ ‫خنجــردوزی‪ ،‬گــراف دوزی‪ ،‬پختـه دوزی‪ ،‬چکـن دوزی‪ ،‬ســکه دوزی و شیشـه کاری از جملــه‬ ‫هنرهــای به کاررفتــه در دوخــت ایــن لباس هــا بــه شــمار م ـی رود»‪.‬‬ ‫امیزشــی از قوم هــا و قبیله هــای گوناگــون در جغرافیــای طبیعــی متنــوع افغانســتان‬ ‫عمدتـاً در شــهرهای کوچــک‪ ،‬روســتاها و خیمه هــای عشــایری زندگــی می کننــد‪ .‬حــدود‬ ‫‪ ۲۴‬درصــد از ایــن مردمــان در روســتاها بســر می برنــد‪ .‬پوشــاک ســنتی بازتاب کننــده‬ ‫ایــن تغییــرات جغرافیایــی و مســکونی و همچنیــن بیان کننــده هویــت فــردی و گروهــی‪،‬‬ ‫اجتماعــی و اقتصــادی‪ ،‬مراحــل چرخــه زندگــی‪ ،‬و تغییــر روندهــای اجتماعــی و سیاســی‬ ‫اســت‪ ،‬کــه در نهایــت بــه خلــق ســبک های جدیــد‪ ،‬و تبــادل انــواع پوشــاک منجــر‬ ‫می شــود‪..‬‬ ‫سرپوش‬ ‫یکــی از مشــخص ترین پوشــاک افغان هــا نوعــی دســتار یــا لُنگــی (عمامــه ماننــد) اســت‪ ،‬کــه در بیــن‬ ‫فارســی زبان ها «لنگوتــه» (واژه ای هنــدی) یــا «دســتار» و در بیــن پشــتوزبان ها «‪ »patkay‬یــا «‪ »pagri‬یــاد‬ ‫می شــود‪ ،‬و طــول ان بســته بــه نحــوه تاکــردن از ‪ ۳‬تــا ‪ ۶‬متــر می رســد‪ .‬در مناطــق قبایلــی و روســتایی‪،‬‬ ‫نوجوانــان بــا پوشــیدن لنگوتــه در واقــع نشــان می دهنــد کــه بــه ســن بلــوغ رســیده اند‪ .‬در زیــر دســتار‬ ‫نوعــی کاله بــا اشــکال و طرح هــای تزئینــی متنــوع پوشــیده می شــود‪.‬‬ ‫در بیــن مــردم تاجیــک و اُزبــک‪ ،‬نوعــی کاله اســتوانه شــکل و ابریشم دوزی شــده مرســوم اســت‪ .‬مــردم‬ ‫هــزاره نوعــی کاله عرقچیــن می پوشــند کــه از پارچــه چیــت یــا نمــد بافتــه می شــود‪.‬‬ ‫کاله هــای مردانــه دیگــر نوعــی کاله پوســتی (بــه ترکمنــی‪ :‬تیلپَــک) اســت کــه از پوســت گوســفند ســاخته‬ ‫می شــود و در بیــن مــردم ترکمــن مرســوم اســت‪ .‬مــردم قرقیــز نوعــی کاله لحاف دوزی شــده گِــرد از‬ ‫پوســتین می ســازند و مــردم نورســتان هــم نوعــی کاله پشــمی بــا سرپوشــی مســطح و لبه هــای خمیــده‬ ‫می پوشــند کــه بــه «پَکــول» معــروف اســت‪ .‬در بیــن پشــتون های قندهــار یــک نــوع کاله یخک دوزی شــده‬ ‫استوانه شــکل مرســوم اســت؛ نوعــی کاله بــا رنگ دانه هــای شیشــه ای بــراق نیــز در قندهــار بافتــه‬ ‫می شــود‪.‬‬ ‫َ‬ ‫پشــتون های شــرقی شــینواری‪ ،‬نوعــی کاله مخروطــی (بــه پشــتو‪َ :‬درو َزو خولــی) از کاه گنــدم می پوشــند و‬ ‫همچنیــن در بیــن مردمــان ســاکن کوه هــای بلنــد مناطــق شــمال شــرقی‪ ،‬کاله هــای ن َ َمــدی ِگــرد مرســوم‬ ‫اســت‪ .‬مــردم بلــوچ هــم از قطعــات شیشــه در طــرح کاله اســتفاده می کننــد‪ .‬کاله قره قولــی کــه از پوســت‬ ‫گوســفند ســیاه ســاخته می شــد‪ ،‬و در اوایــل ســده بیســتم در بیــن قشــر تحصیل کــرده افغــان مرســوم بــود‬ ‫و دیگــر از ُمــد افتاده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪54‬‬ صفحه 54 ‫تن پوش‬ ‫تن پــوش اصلــی بــرای مــردان‪ ،‬بانــوان و کــودکان نوعــی پیراهــن گشــاد و اســتین بلنــد اســت‬ ‫کــه از پنبــه تهیــه می شــود و بــر روی شــلواری گشــاد کــه «ا ِزار» یــا « ُتنبــان» نامنــد‪ ،‬پوشــیده‬ ‫می شــود و شــلوار را توســط بنــدی («ا ِزاربنــد») جمــع و محکــم می کننــد‪ .‬پیراهــن مــردان‬ ‫(«کورتــی» هــم نامنــد) معمــوالً فاقــد یقــه بــوده و بــر روی یــک شــانه دکمــه دوختــه شــده و‬ ‫طــول ان از منطق ـه ای بــه منطقــه دیگــر تغییــر می کنــد‪ ،‬و ممکــن اســت از زانــو تــا ســاق پــا‬ ‫یــا پایینتــر برســد‪ .‬جلیقــه‪ ،‬کــه «واسـ َ‬ ‫ـکت» نامیــده می شــود‪ ،‬در همــه جــا متــداول اســت و از‬ ‫مخمــل ســیاه و ســرخ رنگ تهیــه می شــود و در قندهــار و در بیــن کوچی هــای دیگــر پشــتون‪،‬‬ ‫«ســدری» می نامنــد‪.‬‬ ‫بــر روی جلیقــه قیطان هــای طالیــی می بافنــد و ان را َ‬ ‫پوشــاک مــردم نورســتانی مشــخص ترین پوشــاک در افغانســتان اســت‪ .‬مــردان نورســتانی‬ ‫شــلوارهای ســفید پشــمی می پوشــند کــه طــول ان تــا زانــوی پــا می رســد و در زبــان کامویــری‬ ‫رایــج در منطقــه کامدیــش نامیــده می شــود و بــر روی ساق پوشــی بلنــد و ســیاه رنگ شــبیه‬ ‫‪« puttee‬پاتَــو» (ســاق پوش ســربازان در زبــان هنــدی) پوشــیده می شــود‪ .‬ایــن ســاق پوش‬ ‫و یــک نــوع جــوراب پشــم باف تزئین شــده بــا طرح هــای ســنتی مناطــق هزاره نشــین‪ ،‬از‬ ‫پوشــاک پــای محلــی افغانســتان شــمرده می شــوند‪.‬‬ ‫نوعــی کمربندکــه بــا نقــره اذیــن داده می شــود و بــرای حمــل خنجــر («کاتــره») پوشــیده‬ ‫می شــود هــم منحصــر بــه منطقــه نورســتان اســت‪ .‬بانــوان نورســتانی نوعــی ســاق پوش زیــر‬ ‫دامــن یــا جامــه ای بلنــد و فــراخ می پوشــند کــه بــا کمربندهــای بافته شــده جمــع می شــود و‬ ‫در پشــت شــانه ها و پاییــن اســتین بــا ترکیبــی از تکه دوزی هــای ســرخ و ســیاه تزئیــن داده‬ ‫می شــود‪ .‬ایــن نــوع ســاق پوش منحصــر بــه منطقــه نورســتان اســت و در هیــچ جــای دیگــر‬ ‫افغانســتان یافــت نمی شــود‪.‬‬ ‫پاپوش‬ ‫کفــش پالســتیکی بــا رنــگ و طرح هــای گوناگــون‪،‬‬ ‫در سرتاســر افغانســتان متــداول اســت‪ ،‬و در بســیاری‬ ‫«چپلــی»‬ ‫از مناطــق نوعــی دمپایــی چرمــی کــه َ‬ ‫نامنــد‪ ،‬مرســوم اســت‪ .‬در پکتیــا هــم نوعــی دمپایــی‬ ‫(«چپلــی مــزاری») می پوشــند‪.‬‬ ‫ساخته شــده از حصیــر َ‬ ‫در نورســتان نوعــی دمپایــی بنــام (‪ )vācó‬و چکمــه چرمــی‬ ‫زانوبلنــد (‪ ،)chamūs‬یــا بــا کــف نــرم (‪ )māsī‬کــه در بین‬ ‫مردمــان ترک زبــان شــمالی مرســوم اســت‪« .‬کالوش»‬ ‫هــم نوعــی کفــش اســت‪.‬‬ ‫پوشاک اقوام افغانستان‬ ‫هــر قــوم افغانســتان لبــاس مخصــوص خــود را دارند و تــا حدودی در پوشــیدن و گســترش‬ ‫ان تــاش می کننــد‪ .‬بــه نظــر می رســد در ایــن تــاش و همــت پشــتون ها پیشــقدم‬ ‫باشــند چــون در هــر کجــا کــه باشــند‪ ،‬همــان لبــاس ملــی خــود را مــی پوشــند‪ .‬ولــی‬ ‫اقــوام دیگــر معمــوال چنیــن تعصبــی ندارنــد و بــا توجــه بــه محیــط و فرهنــگ مکانــی کــه‬ ‫در ان حضــور دارنــد پوشــش خــاص خــود را انتخــاب می کننــد‪.‬‬ ‫لباس مردم پشتون‬ ‫مــردان پشــتون پیراهــن ‪،‬تنبــان ‪،‬لنگــی ‪،‬چپلــی و پتــو مــی پوشــند‪ .‬زنانشــان پیراهــن ‪،‬‬ ‫تنبــان فــراخ و چــادر و پیــزار مــی پوشــند ‪ .‬جــز معــدودی از پشــتون هایی کــه در شــهر‬ ‫زندگــی مــی کننــد بقیــه در هــر کجــا ایــن ترکیــل پوشــاک خــود را حفــظ کــرده انــد و بــه‬ ‫ان افتخــار مــی کننــد‪.‬‬ ‫لباس مردم هزاره‬ ‫مــردان هــزاره بــرک مــی پوشــند و کاله ســر مــی کننــد‪ ،‬زنانشــان پیراهــن ‪ ،‬تنبــان و چــادر‬ ‫دارنــد‪ .‬ایــن قاعــده فقــط در مناطــق مــرزی حاکــم اســت وباخــروج از محــدود مــرزی‬ ‫منطقــه خــود تغییــر لبــاس می دهنــد‪ .‬هــزاره هــای نواحــی شــمال کامــا تغییــر لبــاس‬ ‫داده انــد و بسیاری شــان بــرک را بــر تــن نکــرده و یــا نمی شناســند‪.‬‬ ‫لباس مردم ترکمن‪ -‬ازبک‬ ‫پیراهــن و تنبــان گویچــه ‪ ،‬شــلوار‪ ،‬چپــن قاتمــه و مــوزه و مســی اســت‪ ،‬ولــی امــروزه‬ ‫تغییراتــی بــه وجــود امــده جوانــان مســی نمــی پوشــند‪ .‬تمــام نواحــی شــمال تحــت تاثیر‬ ‫لبــاس ازبــک هــا قــرار گرفتــه چپــن ‪ ،‬جیلــک و گوبچــه مــی پوشــند‪ ،‬زنــان نواحــی شــمل‬ ‫چــادر ســر مــی کننــد و ایــن قاعــده عمومیــت دارد ‪ .‬زنــان ترکمــن لبــاس مخصــوص‬ ‫دارنــد‪.‬‬ ‫لباس مردم هرات‬ ‫لبــاس مــردم هــرات پیراهــن ‪ ،‬تنبــان ‪ ،‬اســکت و لنگــی اســت‪ .‬تنبــان خیلــی فــراخ و‬ ‫چیــن دار مــی پوشــند‪ .‬زنــان و دختــران در تمامــی نقــاط افغانســتان لباســهای شــوخ و‬ ‫گلــدار مــی پوشــند ولیمــردان لبــاس ســاده را خــوش دارنــد‪ .‬فقــط گاهــی بچــه هــا هــوس‬ ‫لباســهای شــوخ مــی کننــد کــه ان هــم خیلــی کــم اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪55‬‬ صفحه 55 ‫افشین اسد زاده‬ ‫رویدادهای فرهنگی افغانستان‬ ‫بخــش بزرگــی از تاریــخ افغانســتان در چهــار دهــه اخیــر بــا جنــگ و خونریــزی و نــا امنــی همــراه بــوده اســت و دوران ســیاه طالبــان همچنــان از یــاد و خاطــر‬ ‫مــردم ایــن کشــور پــاک نشــده اســت‪ .‬همــه ایــن عوامــل باعــث شــده تــا رویدادهــای فرهنگــی ایــن کشــور یــا بــه علــت تعصبــات مذهبــی و یــا مشــکالت‬ ‫زیــاد مــردم در تامیــن امنیــت و معــاش بــه حاشــیه رانــده شــده و کمتــر مــورد توجــه باشــد‪ .‬بــا این حــال بودنــد و هســتند کســانی کــه در ایــن کشــور دغدغــه‬ ‫فرهنــگ را بــرای مــردم فرامــوش نکــرده و در اولیــن فرصــت بعــد از فراهــم شــدن امنیــت نســبی در افغانســتان‪ ،‬بــا توجــه بــه تخصــص و عالقــه خــود شــروع‬ ‫بــه راه انــدازی برخــی جشــنواره هــا بــرای جــذب جوانــان و مــردم مصیبــت زده ایــن کشــور کردنــد‪ .‬مراســم هنــری و فرهنگــی کــه بخشــی از فرهنــگ دیریــن‬ ‫افغان هــا را می توانــد بــه مــردم جهــان معرفــی کنــد‪.‬‬ ‫جشنواره بین المللی فیلم زنان‬ ‫جشــنواره بین المللــی فیلــم زنــان هــرات هرســال در شــهریور‬ ‫مــاه بــه مــدت چهــار روز در کابــل برگــزار می گــردد‪ .‬ایــن‬ ‫جشــنواره بــرای اولیــن بــار در ســال ‪ 1393‬افتتــاح شــد و ســال‬ ‫جــاری ششــمین دوره ان برگــزار گردیــد‪.‬‬ ‫بــر اســاس اعــام دبیرخانــۀ «جشــنواره بیــن المللــی فیلــم‬ ‫زنــان – هــرات» در ایــن دوره جشــنواره بیــش از ‪ 200‬فیلــم از‬ ‫سرتاســر دنیــا بــا موضــوع زنــان از فیلــم ســازان زن و مــرد بــه‬ ‫دبیرخانــه جشــنواره رســید‪.‬‬ ‫‪ ۴۷‬فیلــم از ‪ ۳۳‬کشور(افغانســتان‪ ،‬هنــد‪ ،‬میانمــار‪ ،‬ترکیــه‪،‬‬ ‫فرانســه‪ ،‬مصــر‪ ،‬ایتالیــا‪ ،‬بریتانیــا‪ ،‬بلژیــک‪ ،‬ایــران‪ ،‬روســیه‪،‬‬ ‫امریــکا‪ ،‬لبنــان‪ ،‬ویتنــام‪ ،‬چیــن‪ ،‬بنــگالدش‪ ،‬قزاقســتان‪ ،‬المــان‪،‬‬ ‫پرتغــال‪ ،‬کــره جنوبــی و‪ ...‬بــه رقابــت اصلــی راه پیــدا کرده انــد‪.‬‬ ‫هیــات داوران جشــنواره معمــوال متشــکل از دســت انــدرکاران‬ ‫ســینما و فعــاالن حقــوق زن از کشــورهای مختلفــی نظیــر‬ ‫افغانســتان‪ ،‬هنــد‪ ،‬المــان‪ ،‬اســپانیا و ایــران مــی باشــند کــه‬ ‫تندیــس و لــوح تقدیــر ایــن جشــنواره را بــه فیلــم هــای‬ ‫برگزیــده اهــدا خواهنــد کــرد‪.‬‬ ‫«جشــنواره بیــن المللــی فیلــم زنــان هــرات»‪ ،‬اولیــن جشــنواره فیلــم زنــان در منطقــه اســت کــه در دوره هــای گذشــته خــود میزبــان حــدود ‪ 1300‬فیلــم‬ ‫از کشــورهای مختلــف جهــان بوده اســت‪.‬‬ ‫در روزهــاى برگــزارى ایــن جشــنواره میزگردهایــی بــا حضــور فعــاالن ملــى و بیــن المللــى برگــزار مــی گــردد‪ .‬ایــن برنامــه گفتگــوی جــدی پیرامــون‬ ‫مســایل حقــوق زنــان بــا رویکــرد سیاســی‪ -‬اجتماعــی و فرهنگــی در ســطح افغانســتان‪ ،‬منطقــه و جهــان اســت کــه همــراه بــا مراســم افتتاحیــه و‬ ‫اختتامیــه‪ ،‬ســه روز نمایــش فیلــم‪ ،‬میزگــرد‪ ،‬ســخنرانی مهمانــان ویــژه‪ ،‬کارگاه فیلــم ســازی و ســایر برنامـ ‏ه هــای جانبــی برگــزار مـی‏ گــردد‪.‬‬ ‫جشنواره موسیقی دمبوره‬ ‫جشــنواره موســیقی دمبــوره جشــنواره ای در جهــت بزرگداشــت موســیقی افغانســتان‬ ‫اســت کــه عمدتــا بــر هنرمنــدان زن تمرکــز دارد‪ .‬در ایــن جشــنوارۀ دو روزه کــه‬ ‫همــه در قصــر شــاهی بامیــان‪ ،‬برگــزار می شــود‪ ،‬شــمار زیــادی از خواننــدگان‪،‬‬ ‫نوازنــده گان و شــهروندان کشــور شــرکت می کننــد‪.‬‬ ‫ایــن جشــنواره بــه ابتــکار وحیــد قاســمی و «نهــاد فرهنگــی بابــا» برگــزار شــده‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫بــه نقــل از وحیــد قاســمی فعــال فرهنگــی ایــن کشــور‪ ،‬جشــنوارۀ بامیــان بیشــتر بــه‬ ‫بازتــاب ارزش هــای تاریخــی و پیشــینۀ موســیقی حــوزۀ هــزاره می پــردازد‪.‬‬ ‫بزرگداشــت پیشکســوتان موســیقی نیــز یکــی از هــدف هــای دیگــری برگــزاری‬ ‫ایــن جشــنواره اســت‪.‬‬ ‫در ایــن جشــنواره‪ ،‬اهنــگ‪ ،‬شــعر خوانــی و رقــص محلــی بــه ســبک های گوناگــون‬ ‫حــوزۀ موســیقی هــزاره اجــرا مــی شــوند‪.‬‬ ‫در نخســتین دوره ایــن جشــنواره کــه در تیــر مــاه ســال ‪ 1396‬برگــزار شــد طاهــر‬ ‫زهیــر‪ ،‬والــی بامیــان در افتتاحیــه ایــن جشــنواره در گفــت ‪« :‬بامیــان همیشــه یکــی از‬ ‫والیــت هــای منحصــر بــه فــرد افغانســتان در جهــت غنــای هرچــه بیشــتر تاریخــی‬ ‫و فرهنگــی بــوده اســت‪ .‬بامیــان مهــد تاریــخ هــای کهــن زردشــتی و نیــز ویراســتار‬ ‫تاریــخ و تمــدن بودایــی و نیــز ویراســتار تمــدن اســامی اســت‪».‬‬ ‫پیــش از ایــن‪ ،‬شــورای علمــای بامیــان بــا برگــزاری ایــن جشــنواره مخالفــت کــرده‬ ‫بــود و ان را حــرام دانســته بــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪78‬‬ صفحه 78 ‫غذاهای محبوب افغانستان‬ ‫سنت های مختلف در هنر اشپزی افغانی بخش جدایی ناپذیر از رسم ریشه دار مهمان نوازی افغان ها را تشکیل ی دهند‪.‬‬ ‫پروانه فیروزی‬ ‫غــذا ابــزاری اســت بــرای نشــان دادن خصلت هــای معنوی و شــیوه زندگــی مــردم و رســم ابــروداری‪ ،‬همســایه داری و ازخودگذشــتگی‪،‬‬ ‫محقق‬ ‫همــه رویدادهــای خــوش زندگــی و همچنیــن تغییــرات فصل هــا‪ ،‬همگــی در بزم هــای فامیلــی جشــن گرفتــه می شــوند‪.‬‬ ‫ویژگی هــای اشــپزی هــر منطقــه بازتاب کننــده تنــوع جغرافیایــی و قومــی افغانســتان اســت و در مجمــوع بــا اشــپزی ایــران و پاکســتان اشــتراکات‬ ‫فراوانــی دارد‪.‬‬ ‫ترکیــب گروه هــای غذایــی گوناگــون غــات‪ ،‬حبوبــات‪ ،‬ســبزی ها و پروتئین هــای گیاهــی و حیوانــی در همــه غذاهــا دیــده می شــود‪ ،‬نــان در شــکل ها‬ ‫و اندازه هــای مختلــف از ارد گنــدم‪ ،‬جــو یــا ذرت (جــواری) طبــخ می شــود و انــواع مختلفــی دارد کــه بــر اســاس اداب اقــوام مختلــف متفــاوت اســت و‬ ‫هریــک بــه تناســب و فراخــور اقلیــم مــردم منطقــه طبــخ می شــود‪.‬‬ ‫کچری قروت‬ ‫کچــری قــروت یکــی از غذاهــای مشــهور و لذیــذ افغانســتانی می باشــد کــه اکثــرا ً در‬ ‫زمســتان پختــه می شــود‪ .‬روز اول زمســتان (شــب چلــه) مــردم افغانســتان دور هــم‬ ‫می نشــینند و کچــری قــروت می خورنــد‪ .‬کچــری قــروت از برنــج‪ ،‬قــروت و کوفتــه‬ ‫تهیــه می شــود‪.‬‬ ‫سمنک‬ ‫ســمنک را بانــوان افغــان در جشــن های نــوروزی و بهــاری می پرنــد و یکــی از غذاهــای‬ ‫خــاص مــردم افغانســتان می باشــد‪ .‬در ایــن غــذا گنــدم را در ظرفــی ریختــه در روز هــای‬ ‫بارانــی در زیــر بــاران می گذارنــد‪ .‬وقتــی ســمنک ســبز شــد انــرا کوبیــده و چنــد بــار‬ ‫می جوشــانند و بــا تبخیــر شــدن ان‪ ،‬چارمغزهــای زنــده را بــا قــدری دانــه زردالــو و پســته‬ ‫اضافــه کــرده بعــد از امــاده شــدن میــل می کننــد‪.‬‬ ‫شوربای کله‬ ‫شــوربای کلــه یکــی از غذاهــای مخصــوص زمســتان مــردم بــا ذوق افغانســتان می باشــد‪.‬‬ ‫بــرای تهیــه ایــن غــذا‪ ،‬کلــه گوســفند را پــاک کــرده خــوب می شــویند‪ ،‬بعــدا ً در دیــگ‬ ‫انداختــه جــوش می دهنــد تــا کــف ان گرفتــه شــود‪ .‬ســپس گنــدم و نخــود‪ ،‬پیــاز‪ ،‬زردچوبــه‬ ‫بــا قــدری دنبــه را بــه ان اضافــه می کننــد‪ ،‬وقــی پختــه شــد در کاس ـه ها کشــیده و در ان‬ ‫نــان را خــرد کــرده و میــل می کننــد‪.‬‬ ‫کباب تنوری‬ ‫مــردم افغانســتان مردمــان مهمــان نــوای هســتند‪ .‬در مناطــق مرکــزی افغانســتان وقتــی‬ ‫مهمان هــا زیــاد تــر از ‪5‬نفــر داشــته باشــند‪ ،‬یــک راس گوســفند را ذبــح کــرده و خــوب پــاک‬ ‫می کننــد‪ ،‬ســپس مقــداری ســیر و نمــک را امــاده ســاخته و تمــام گوســفند را خــوب ســیر و‬ ‫نمــک می زننــد‪ .‬بعــدا ً اتــش کافــی در تنــور روشــن می کننــد و یــک کاســه مســی را در روی‬ ‫اتــش گذاشــته و گوســفند را توســط ســیخ تنــور در تنــور پائیــن می کننــد‪ ،‬طوریکــه دنبــه‬ ‫گوســفند اهســته‪ ،‬اهســته در بیــن همــان کاســه اب شــده و بعــد از ‪ 2‬الــی ‪ 4‬ســاعت گوســفند‬ ‫پختــه می شــود‪.‬‬ ‫شوربای دیگ سنگی‬ ‫شــوربای ســنگی یکــی از غذاهــای محلــی افغانســتان بــوده کــه در دیــگ ســنگی پختــه‬ ‫می شــود‪ .‬ایــن شــوربا دارای لــذت خاصــی می باشــد کــه همــراه گوشــت گوســفند‪ ،‬دنبــه‪،‬‬ ‫نخــود‪ ،‬و ســیر را اضافــه داشــته مقــداری الوبخــارا را بــه اب ان می اندازنــد‪ .‬ســپس قــدری‬ ‫اتــش در گوشــه تنــور انداختــه و دیــگ را در پهلــوی ان قــرار می دهنــد‪ .‬بعــد از امــاده شــدن‬ ‫نــان را در کاســه ها ریــز کــرده و صــرف می کننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪56‬‬ صفحه 56 ‫جشنواره فیلم مهرگان‬ ‫جشــنواره فیلــم مهــرگان از جشــنواره های ســینمایی در افغانســتان اســت کــه اولیــن دوره‬ ‫ان در ســال ‪ 1392‬بــا معرفــی ‪ ۱۱۰‬فیلــم نامــزد‪ ،‬گشــایش یافــت و نتیجــه یــک ســال‬ ‫تــاش ســینماگران و هنرمنــدان افغانســتان در کابــل در مراســم ویــژه ای روی صحنــه رفــت‪.‬‬ ‫فیلم هــای درام‪ ،‬مذهبــی‪ ،‬سیاســی‪ ،‬اجتماعــی و فرهنگــی و‪ ...‬در بخش هــای مختلــف ایــن‬ ‫جشــنواره کنــار هــم رفتــه و در قالــب مســتند‪ ،‬داســتانی و انیمیشــن کوتــاه و نیمــه بلنــد بــا‬ ‫هــم رقابــت مــی کننــد‪.‬‬ ‫اکادمــی هنــر و علــوم ســینمایی افغانســتان و بنیــاد خیریــه مهــرگان ســازماندهی ایــن‬ ‫جشــنواره را برعهــده دارنــد‪ .‬چنــد نهــاد فرهنگــی افغانســتان و رســانه هــای خصوصــی‬ ‫ایــن کشــور هــم در بخــش تبلیغــات و هماهنگــی برگــزاری جشــنواره ســهم گرفتــه انــد‪.‬‬ ‫اداره دولتــی افغــان فیلــم و دانشــگاه کابــل هــم حامیــان جشــنواره انــد‪.‬‬ ‫بــه نقــل از مســئوالن برگــزاری جشــنواره‪ ،‬از ویژگی هــا مهــرگان ایــن اســت کــه حامیــان‬ ‫مالــی خارجــی نــدارد و کل هزینــه جشــنواره بــه دوش نهادهــای داخلــی اســت‪.‬‬ ‫اهداف جشنواره‬ ‫در مــورد اهــداف ایــن جشــنواره می تــوان گفــت مســئوالن عالقمنــد بــه هنــر ســینما در‬ ‫افغانســتان ایــن جشــنواره را برگــزار کــرده انــد تــا میــزان ســواد مخاطبــان را در هنــر‬ ‫ســینما بــاال ببرنــد‪ .‬مخاطــب اصلــی شــان هــم نســل جــوان افغــان اســت بــا ایــن پیــام‬ ‫کــه فعالیــت بیشــتر کننــد‪ ،‬بیافریننــد و کارهــای متنوعــی را تجربــه کننــد‪.‬‬ ‫رســیدن بــه ســینمای حرفــه ای و دارای هویــت از طریــق ایجــاد چرخــه اقتصــادی بــه‬ ‫صنعتــکاران ســینما و تبدیــل بــازار فیلــم ســازی بــه یــک صنعــت‪ ،‬از دیگــر اهــداف برگزاری‬ ‫جشــنواره فیلــم مهــرگان اســت ‪.‬‬ ‫از دیگــر اهــداف بــزرگ ایــن جشــنواره‪ ،‬بازاریابــی بــرای محصــوالت ســینمای افغانســتان و‬ ‫زمینه ســازی بــرای راهیابــی ایــن فیلم هــا بــه جشــنواره هــای جهانــی اســت‪.‬‬ ‫در حاشــیه جشــنواره مهــرگان همچنیــن کارگاه هــای امــوزش فیلــم ســازی و مدیریــت‬ ‫تولیــد فیلــم هــم جریــان خواهــد داشــت‪ .‬فیلــم هــای بخــش رقابتــی جشــنواره توســط‬ ‫شــش فیلمســاز افغــان داوری مــی شــود‪ .‬در ایــن جشــنواره بخشــی هــم بــرای فیلم هایــی‬ ‫کــه شــامل رقابــت نیســتند بــه نــام خــارج از مســابقه‪ ،‬خــارج کادر و فیلــم هــای مهمــان در‬ ‫نظــر گرفتــه شــده اســت‪.‬‬ ‫جشن نوروز‬ ‫جشــن نــوروز در بســیاری از نقــاط افغانســتان‪ ،‬بــا شــکوه خاصــی برگــزار می شــود‪،‬‬ ‫در مزارشــریف‪ ،‬در زیارتــگاه منســوب بــه حضــرت علــی(ع)‪ ،‬جشــن بزرگــی بــه نــام‬ ‫میله هـــای گل ســرخ برگــزار می شــود و همــه ســاله‪ ،‬هــزاران نفــر از زائــران ان‬ ‫زیارتــگاه و علـــاقه منــدان نــوروز از نواحــی مختلــف کشــور‪ ،‬حتــی از کشــورهای ایران‬ ‫و تاجیکســتان و دیگــر کشــورهای اســیای میانــه بــه شــهر مزارشــریف می رونــد‬ ‫وایــن جشــن ملــی و پارینــه را بــا شــکوهمندی هرچــه بیشــتر برگــزار می کننــد‪.‬‬ ‫در شــهر کابــل پایتخــت نیــز‪ ،‬میله هـــای نــوروزی درمحلـــاتی بــه نــام خواجــه صفــا‪،‬‬ ‫شــاه شــهید‪ ،‬دامنــه ســخی‪ ،‬کاریــز میــر‪ ،‬تپــه زیبــای اســتالف‪ ،‬گلغنــدی چاریــکار‬ ‫برگــزار می شــود‪.‬‬ ‫در هــرات نیــز‪ ،‬مــردم بــه ایــن مناســبت‪ ،‬روزهــای اول ســال و چهارشــنبه اول ســال‬ ‫و نیــز در ســیزدهمین روز از نــوروز‪ ،‬در تفریحگاههــای داخــل و خــارج شــهر گردهــم‬ ‫میاینــد و جشــن نــوروز را گرامــی می دارنــد‪.‬‬ ‫از جملــه ســنتهای جشــنهای نــوروزی و اغــاز ســال نــو‪ ،‬راه انــدازی میلــه ســمنک‬ ‫(ســمنو) درشــب اول نــوروز همــراه بــا ســرور و شــادمانی و همچنیــن تهیــه و توزیــع‬ ‫اب هفــت میــوه (هفــت نــوع اجیــل کــه در افغانســتان بــه نــام میــوه خشــک معــروف‬ ‫اســت)‪ ،‬تهیــه هفــت ســین هــم در برخــی نقــاط افغانســتان متــداول اســت‪.‬‬ ‫در روایــات تاریخــی امــده اســت کــه یــک تــن از امیــران ازبکهــای ماورالنهــر بنــام‬ ‫امیرعبدالــه دیــگ بزرگــی را کــه از فلــزات هفــت جــوش در شــهر ســمرقند ســاخته‬ ‫شــده بــود‪ ،‬در ســال ‪ ۱۰۵۰‬هجــری قمــری بــه بلــخ انتقــال داد‪ ،‬در ان دیــگ اب هفــت‬ ‫میــوه گرفتــه می شــد و در روز نــوروز بــرای مــردم توزیــع می شــد‪.‬‬ ‫در نــوروز همچنیــن جشــن دهقــان نیــز برگــزار می شــود‪ .‬ایــن جشــن در روز اول عیــد‬ ‫برگــزار می شــود‪ .‬در ایــن روز کشــاورزان بــه شــهر می اینــد و محصــوالت خــود را‬ ‫بــه معــرض نمایــش قــرار می دهنــد‪ .‬در ســال های اخیــر ایــن نمایــش فقــط در کابــل‬ ‫و دیگــر شــهرهای اصلــی برگــزار می شــود و شــهردار و دیگــر شــخصیت های مهــم‬ ‫دولتــی در ان شــرکت می کننــد و نظاره گــر ایــن جشــنواره رنگارنــگ و زیبــا می شــوند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪79‬‬ ‫در روز پایانــی جشــنواره هیــات داوران در بخــش اصلــی جشــنواره‪،‬‬ ‫بهتریــن فیلــم مســتند‪ ،‬بهتریــن فیلمنامــه‪ ،‬بهتریــن طــرح تحقیــق‪،‬‬ ‫بهتریــن تصویربــردار‪ ،‬بهتریــن کارگــردان‪ ،‬بهتریــن تدویــن و‬ ‫صداگــذاری و بهتریــن هنرپیشــه را انتخــاب مــی کننــد‪.‬‬ ‫بخشــی از جشــنواره هــم توســط مخاطبــان عــادی داوری می شــود‪.‬‬ ‫فیلــم هــا از طریــق یــک تلویزیــون خصوصــی پخــش مــی شــود و‬ ‫مــردم بــه هــر فیلــم از طریــق پیــام کوتــاه کتبــی رای می دهنــد و‬ ‫بهتریــن فیلــم «از نــگاه تماشــاچیان» برنــده اعــام می شــود‪.‬‬ صفحه 79 صفحه 80 ‫دلمۀ برگ انگور‬ ‫ایــن غــذای خوشــمزه را طــوری امــاده میکننــد کــه بــرگ هــای تــازۀ انگــور را کــه‬ ‫در بیــن ان کوفتــه قب ـ ً‬ ‫ا تهیــه شــده را گذاشــته و بــا تــار مــی بندنــد و در بیــن‬ ‫لعــاب بادنجــان رومــی‪ ،‬ســیر و پیــاز می گذارنــد تــا پختــه شــود‪.‬‬ ‫نذر هفت میوه‬ ‫دو شــب قبــل از نــوروز ‪ ،‬کشــمش و همــه میــوه هــای خشــک را خــوب شســته و‬ ‫پــاک می کننــد‪ .‬بعــد در دیگــی کــه گنجایــش الزم را بــرای ایــن خــوراک داشــته‬ ‫باشــد‪ ،‬بــا هــم مخلــوط می کننــد‪ .‬ســپس اب گــرم را بــه ان اضافــه می کننــد‪ .‬در‬ ‫دیــگ را گذاشــته و در جــای ســرد نگهــداری می کننــد‪ .‬یــک شــب پیــش از نــوروز‬ ‫چهارمغــز‪ ،‬پســته و بــادام را بــا اب گــرم خیســانده ً پوســت ان را می کننــد و بــه‬ ‫میوه هــا اضافــه می کننــد‪ .‬میوه هــای مذکــور بــه نــام هفــت میــوه معــروف اســت‬ ‫کــه در نــوروز هــم قــدری هــل بــه ان اضافــه می شــود‪.‬‬ ‫قابلی پلو‬ ‫قابلــی پلــو افغانــی بســیار مشــهور می باشــد انهــم اگــر از نــوع ترکمنــی یــا ازبکــی‬ ‫باشــد و تقریب ـاً اکثــر کشــورهای جهــان و کشــور هــای همســایه بــه نــام ان اشــنا‬ ‫هســتند‪ .‬ایــن خــوراک از برنــج بلنــد‪ ،‬گوشــت گوســفند‪ ،‬زردک‪ ،‬کشــمش و پســته‬ ‫تهیــه میگــردد‪.‬‬ ‫مــواد اولیــه ی قابلــی پلــو ترکیبــی از مغزهــا‪ ،‬پروتئیــن و ســبزیجات اســت‪ .‬برنــج‪،‬‬ ‫گوشــت‪ ،‬هویــج‪ ،‬پیــاز‪ ،‬کشــمش‪ ،‬خــال بــادام و پســته‪ ،‬شــکر‪ ،‬روغــن و ادویــه جــات‬ ‫اصلــی تریــن مــواد تشــکیل دهنــده ی ایــن غــذا هســتند‪ .‬مقــدار مــورد اســتفاده از‬ ‫هــر کــدام ایــن مــواد بــه ســلیقه و ذائقــه ی افــراد بســتگی دارد‪.‬‬ ‫دلده‬ ‫یکــی از غــذا هــای اصیــل افغانســتانی کــه بســیار مقــوی و خوشــمزه اســت‪ ،‬دلــده‬ ‫نــام دارد‪ .‬ایــن غــذا بــه روش هــای گوناگونــی طبــخ و امــاده مــی شــود‪ .‬مــواد بــه‬ ‫کار رفتــه در ان نیــز بــه ســلیقه ی افــراد بســتگی دارد‪ .‬امــا اصلــی تریــن مــاده اولیــه‬ ‫ان گنــدم مــی باشــد‪.‬‬ ‫گنــدم کــه از دیربــاز در همــه ی ســفره هــا وجــود داشــته اســت‪ ،‬نمــاد برکــت و‬ ‫بــاروری مــی باشــد‪ .‬مســلمانان و حتــی شــماری از اهــل کتــاب گنــدم و نــان گنــدم‬ ‫را مقــدس مــی داننــد‪ .‬عــده ای در دلــده عــاوه بــر گنــدم‪ ،‬حبوباتــی مثــل لوبیــا‪،‬‬ ‫مــاش و نخــود نیــز مــی ریزنــد‪ .‬امــا گنــدم جــزء جــدا نشــدنی ایــن غــذا می باشــد‪.‬‬ ‫گنــدم اســیاب شــده‪ ،‬ماســت یــا دوغ‪ ،‬ســیر و پیــاز‪ ،‬رب و روغــن و حبوبــات عمــده‬ ‫مــواد تشــکیل دهنــده ی دلــده هســتند‪ .‬بعضــی از مــردم افغانســتان در دلــده‬ ‫گوشــت هــم مــی ریزنــد‪ .‬همچنیــن ســبزیجاتی ماننــد گشــنیز و ترخــون نیــز در‬ ‫بعضــی مناطــق همــراه بــا دلــده اســتفاده مــی شــود‪.‬‬ ‫انواع کباب‬ ‫یکــی از معروفتریــن خوراک هاســت و مــورد عالقــه مــردم اســیای میانــه و خاورمیانــه‬ ‫اســت کــه در تهیــه و پخــت بیشــتر کباب هــا از گوشــت ســرخ اســتفاده می شــود و‬ ‫همچنیــن در اکثــر کباب هــا از پیــاز و ادویه جــات اســتفاده زیــادی می شــود‪.‬‬ ‫معروفتریــن انــواع کبــاب عبارتنــد از‪ :‬ســیخ کباب کــه در تهیــهٔ ان کبــاب را بــه ســیخ‬ ‫فلــزی یــا چوبــی کشــیده و در برابــر اتــش مســتقیم قــرار می دهنــد تــا پختــه شــود‪.‬‬ ‫شــامی کباب از گوشــت بــدون اســتخوان‪ ،‬پیــاز‪ ،‬تخــم مــرغ‪ ،‬ارد‪ ،‬نمــک و ادویه جــات‬ ‫تهیــه شــده و در روغــن ســرخ می گــردد‪.‬‬ ‫َچپلی کبــاب از گوشــت ســرخی‪ ،‬پیــاز‪ ،‬دنبــه‪ ،‬ســیر‪ ،‬فلفــل و نمــک تهیــه شــده و در‬ ‫روغــن ســرخ می گــردد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪57‬‬ صفحه 57 ‫فواد محمدهاشم‬ ‫کارشناس تربیت بدنی‬ ‫ورزش افغانستان‬ ‫در افغانســتان ورزش هــای ملــی و بین المللــی وجــود داشــته کــه بعضــی از ورزش هــا پــس از قــرن ‪ ۱۸‬توســط انگلیســها ترک هــا و کمیتــه ملــی المپیــک‬ ‫افغانســتان در کشــور رواج داشــته است‪.‬بیشــترین فعالیت هــای ورزشــی مربــوط بــه جوانــان و نوجوانــان ایــن کشــور اســت‪ .‬همانطوری کــه بازی هــای‬ ‫المپیــک باعــث گردیده اســت تــا هــزاران ورزشــکار جهــان تــاش کننــد تــا درایــن مســابقات شــرکت نمــوده کننــد در افغانســتان جشــن نــوروز (میلــه گل‬ ‫ســرخ)‪ ،‬روزهــای ازادی و مذهبــی نقط ـه ای بــرای تشــویق ورزش کاران افغانســتان بوده انــد‪ .‬در ایــن روزهــای نیــک از طــرف شــاهان و بــزرگان افغــان بــه‬ ‫ورزش کاران هدایــای نفیســی داده می شــد و همیــن هدایــا باعــث حفــظ عالقمنــدی بــه ورزش شــده اســت‪.‬‬ ‫ورزش هــای ملــی افغانســتان معمــوالً بــه منظــور ســامتی‪ ،‬دفــاع از خــود‪ ،‬رقابــت‪ ،‬کســب ثــروت‪ ،‬شــهرت و تفریــح مــورد اســتفاده قــرار می گیــرد‪ .‬بیشــتر‬ ‫مســابقات ورزشــی بــه منظــور اســتفاده از روزهــای مبــارک ســال و روزهــای ملــی اجــرا می شــود‪ .‬ورزش هایــی کــه دارای بیشــترین محبوبیــت در ایــن کشــور‬ ‫اســت؛ فوتبــال و والیبــال و بیلیــارد‪ ،‬کریکــت‪ ،‬وزنه بــرداری‪ ،‬کونگ فــو کاراتــه و تکوانــدو اســت‪.‬‬ ‫پــس از قــرن ‪ ۱۸‬مســابقات ورزشــی نــه تنهــا اهمیــت تربیــت بدنــی بلکــه‬ ‫اهمیــت سیاســی واقتصــادی را بخــود گرفــت‪ .‬در ســال ‪۱۸۳۹‬ورزش بیســبال‬ ‫(تــوپ دنــده) و کریکــت توســط انگلیســی ها در افغانســتان رواج یافــت؛‬ ‫ولــی بــزودی از طــرف روحانیــون مذهبــی ایــن کشــور بــازی کریکــت ممنــوع‬ ‫اعــام شــد‪ .‬پــس از قــرن ‪۱۹‬ورزش هــای فوتبــال والیبــال بســکتبال در‬ ‫مــدارس بــه عنــوان ســرفصل درســی تدریــس داده شــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۳۳‬فدراســیون فوتبال در افغانســتان تاســیس شــد و افغانســتان‬ ‫دارای تیــم ملــی فوتبــال شــد‪ .‬بــرای اولیــن بــار تیــم افغانســتان در بازهــای‬ ‫المپیــک ســال ‪ ۱۹۳۶‬شــرکت کــرد‪ .‬اولیــن مســابقه بین المللــی فوتبــال‬ ‫افغانســتان در مقابــل تیــم ایــران در ســال ‪ ۱۹۴۱‬در اســتادیوم غــازی انجــام‬ ‫شــد کــه نتیجــه ان مســاوی بــود‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۶۸‬افغانســتان در المپیــک تابســتانی مکزیکــو شــرکت نمــود‪ .‬در‬ ‫ســال ‪ 1972‬نیــز تیــم المپیــک افغانســتان در المپیــک مونیــخ المــان شــرکت‬ ‫کر د ‪.‬‬ ‫در ســال ‪۱۹۸۰‬افغانســتان در رقابت هــای المپیــک تابســتانی مســکو شــرکت‬ ‫کــرد و هماننــد المپیک هــای پیشــین تیــم المپیــک افغانســتان موفــق بــه‬ ‫دریافــت مدالــی نشــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۸۴‬دولــت دموکراتیــک افغانســتان بــه تبعیــت از روس هــا اجــازه‬ ‫نــداد ورزشــکاران افغانــی در مســابقات المپیــک لــس انجلــس شــرکت کننــد‪.‬‬ ‫دولــت افغانســتان رســماً المپیــک ‪ ۱۹۸۴‬لــس انجلــس امریــکا را تحریــم کرد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ 1993‬هواپیمــای حامــل ورزشــکاران تیــم بدنســازی افغانســتان در‬ ‫مــزار شــریف ســقوط کــرد و تمــام ‪ ۱۲‬نفــر اعضــای تیــم کشــته شــدند‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۹۶‬افغانســتان در رقابت هــای المپیــک اتالنتــا حضــور یافــت‪.‬‬ ‫در زمــان طالبــان ورزش فوتبــال و والیبــال فعــال بــود ولــی فقــط مســابقات‬ ‫داخلــی انجــام می گرفــت‪.‬‬ ‫پــس از ســال ‪ ۲۰۰۱‬دروازه ورزش بــروی کشــور اعــم از زنــان و مــردان بــاز‬ ‫شــد‪ .‬در ســال ‪ ۲۰۰۲‬اولیــن مســابقه ورزشــی فوتبــال در اســتادیوم غــازی‬ ‫برگــزار گردیــد‪ .‬از ان بــه بعــد مرحلــه بــه مرحلــه افغان هــای کــه در کشــورهای‬ ‫دیگــر زندگــی می کردنــد در تیم هــای ورزشــی افغانســتان منســجم شــدند‪.‬‬ ‫اولیــن حضــور افغانســتان در مســابقه های جهانــی پــس از ‪ ۲۸‬ســال‪ ،‬حضــور‬ ‫در بازی هــای اســیایی بوســان کــره جنوبــی ســال ‪ ۲۰۰۲‬بــود‪.‬‬ ‫وضعیــت ورزش تــا ســال های ‪ ۲۰۰۲‬بــه دلیــل مشــکالت زیــاد در ایــن کشــور‬ ‫بســیار ضعیــف شــده بــود و اثــرات ایــن ضعــف همچنــان حــس مــی شــود‪.‬‬ ‫هرچنــد تــا امــروز تالشــهایی بــرای بهبــود وضعیــت ورزش ایــن کشــور‬ ‫شــده اســت امــا بــه نظــر همچنــان کاســتی هــای زیــادی در عرصــه ورزش‬ ‫افغانســتان وجــود دارد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪58‬‬ ‫پــس از ســال ‪ ۲۰۰۲‬برخــی ورزش هــا همچنــان نــاکام مانــده و برخــی دیگــر بــه‬ ‫دلیــل عالقــه مــردم و کشــف اســتعدادها بــه ســرعت پیــش می رونــد‪.‬‬ ‫م ورزشــی مختلــف شــکل گرفــت‪ .‬ایــن تیم هــا از پشــتیبانی‬ ‫در شــهرها صدهــا تی ـ ‬ ‫دولــت وجامعــه جهانــی برخــوردار بودنــد‪ .‬تیم هــای کریکــت فوتبــال‪ ،‬بســکتبال‪،‬‬ ‫کونگ فــو‪ ،‬بوکســینگ‪ ،‬کاراتــه تکوانــدو‪ ،‬وزنه بــرداری‪ ،‬اســنوکر‪ ،‬زیبائــی انــدام‬ ‫توانســت درمیــان ســایر وزشــها مدال هــا‪ ،‬بردهــا و قهرمانی هــای زیــادی بدســت‬ ‫ارد‪ .‬همچنیــن زنــان کــه نیمــی از جامعــه افغــان را تشــکیل می دهــد نیــز توانســتند‬ ‫بــرای اولیــن بــار تیم هــای بســکتبال‪ ،‬فوتبــال‪ ،‬و غیــره تشــکیل دهنــد و بــه رقابــت‬ ‫بپردازنــد‪.‬‬ ‫مشــهورترین ورزشــکاران افغــان در ســال های اخیــر کــه شــهرت جهانــی کســب‬ ‫نموده انــد عبارتنــد از روح الــه نیکپــا‪ ،‬حمیــد رحیمــی‪ ،‬مســعود عزیــزی و نصیــر احمــد‬ ‫بهــاوی در تکوانــد‪ ،‬اجمــل فــی ســال در بوکــس‪ ،‬اجمــل فیــاض زاده در جــودو و‪...‬‬ ‫در حــال حاضــر در کشــور بیشــتر از ده هــزار باشــگاه ورزشــی وجــود دارد؛ کــه در حال‬ ‫رشــداند‪ .‬یکــی از علــل عمــده رشــد ورزش در افغانســتان همــکاری باشــگاه های‬ ‫ن مقیــم اروپــا و امریــکا می باشــد‪ .‬تــا ســال ‪۲۰۰۸‬‬ ‫ورزشــی بــا ورزشــکاران افغــا ‬ ‫ورزشــکاران داخــل افغانســتان از تجــارب زیــاد بــر خــوردار نبودنــد‪ .‬پــس از ‪۲۰۰۸‬‬ ‫تــا‪ ۲۰۱۰‬ورزش در داخــل افغانســتان ســرعت دو چنــد را می پیمایــد‪ .‬هــرات پــس‬ ‫از کابــل دومیــن اســتانی اســت اســت کــه بیشــترین ورزشــکاران را پــرورش داده‬ ‫ اســت‪.‬‬ صفحه 58 ‫فوتبال‬ ‫فوتبــال یکــی از مهم تریــن ورزشــهای مــردان در افغانســتان می باشــد‪.‬‬ ‫ایــن ورزش در افغانســتان در زمــان امیــر حبیب الــه خــان اغــاز بــرای اولیــن‬ ‫بــار رواج یافــت‪ .‬ایــن ورزش در مراحــل اول توســط یــک تعــداد از مربیــان‬ ‫خارجــی در افغانســتان وارد شــد‪ .‬بــر اثــر تشــویق شــاهان و زمــام داران‬ ‫کشــور بــه ســرعت رشــد ایــن ورزش افــزوده شــد‪.‬‬ ‫نخســتین کســانی کــه فوتبــال را در افغانســتان پایه گــذار ی نمودنــد عبــارت‬ ‫بودنــد از داوی و مولــوی عبداللطیــف کــه ان هــا از جملــه شــاگردان مدرســه‬ ‫حبیبیــه کابــل بودنــد و در قلعــه حشــمت خــان بــه تمریــن فوتبــال پرداختنــد‪.‬‬ ‫از اینکــه ایــن ورزش در تربیــت بدنــی جوانــان اثــرات مثبتــی داشــت تعــداد‬ ‫عالقمنــدان ایــن ورزش رفتــه رفتــه زیــاد شــد‪.‬‬ ‫در ســال های ‪ ۱۹۲۳‬و ‪ ۱۹۲۴‬میــادی در کابــل چهــار تیــم تشــکیل گردیــد‬ ‫کــه عبــارت بــودن از‪ :‬تیــم مدرســه هــای حبیبیــه؛ تیــم اســتقالل؛ تیــم‬ ‫تفریــح؛ تیــم پناهنــده؛ کــه بعضــی اعضــای تیم هــای تفریــح و پناهنــده‬ ‫را جوانــان غیــر مدرســه ای تشــکیل م ـی داد؛ و میــان ایــن تیــم مســابقات‬ ‫برگــزار می گردیــد‪ .‬عمدت ـاً مســابقات فوتبــال در روزهــای جشــن اســتقالل‬ ‫در پغمــان برگــزار می گردیــد و مقام هــای عالــی رتبــه دولتــی نیــز از ان‬ ‫دیــدن می نمودنــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۱۳‬شمســی باشــگاه فوتبــال محمودیــه از طــرف فــارغ‬ ‫التحصیــان مــدارس تاســیس شــد‪ .‬در ســال ‪ ۱۳۲۰‬هجــری خورشــیدی‬ ‫باشــگاه اریانــا بــه وجــود امــد در همــان ســال جشــن اســتقالل در زمیــن‬ ‫چمــن کابــل برگــزار گردیــد؛ و یــک تیــم فوتبــال از هندوســتان بــه کابــل‬ ‫دعــوت گردیــد‪ .‬ایــن بــازی اولیــن بــازی ان هــا در برابــر تیــم خارجــی بــود‪.‬‬ ‫ایــن مســابقه بــا حضــور زیــاد تماشــاچیان همــراه بــود؛ کــه در نتیجــه بــازی‬ ‫‪ ۳‬بــر ‪ ۱‬بــه نفــع تیــم هندوســتان خاتمــه یافــت و تــک گل تیــم افغانســتان‬ ‫را عبدالغفــور ســاجر بــه ثمــر رســاند‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۱۶‬خورشــیدی تیــم فوتبــال افغانســتان نخســتین ســفر خارجــی‬ ‫خــود را بــه هندوســتان اغــاز نمــود کــه در نتیجــه هجــده بــازی بــا تیم هــای‬ ‫هندوســتان انجــام داد‪ .‬در ایــن بــازی هــا تیــم افغانســتان در هشــت بــازی‬ ‫ان پیــروز‪ ،‬یــک مســاوی و نــه باخــت نیــز در ایــن ســفر بــه همــراه داشــت‪.‬‬ ‫پــس از ان تیــم فوتبــال افغانســتان در ســال های ‪ ۱۳۲۴‬و ‪ ۱۳۲۸‬خورشــیدی‬ ‫ســفرهایی بــه هندوســتان و ایــران نمــود کــه بــاز هــم نتایــج خوبــی را بــه‬ ‫دســت اوردنــد‪ .‬ورزشــکاران شــرکت کننده در ســفر هندوســتان در ســال‬ ‫‪ ۱۳۲۴‬دکتــر فتــاح نجــم‪ ،‬دکتــر عبدالســتار‪ ،‬عبدالغنــی اثــر‪ ،‬عبدالغفــور اثــر‪،‬‬ ‫ســرور ایوبــی‪ ،‬وحیــد اعتمــادی‪ ،‬عزیــز احمــد اعتمــادی‪ ،‬فــاروق ســراج‪،‬‬ ‫محمــد شــعیب‪ ،‬غفــور و عبداالحــد بودنــد؛ و در ســفر بــه ایــران در ســال‬ ‫‪ ۱۳۲۸‬ســرور ایوبــی‪ ،‬حیــدر اعتمــادی‪ ،‬دکتــر غــام محمــد نــژن‪ ،‬حمیــد‬ ‫مبــارز‪ ،‬دکتــر فتــاح نجــم‪ ،‬انــور قندهــاری و ‪ ...‬بودنــد‪.‬‬ ‫افغانســتان در ســال‪ ۱۳۱۵‬میــادی عضویــت جهانــی فوتبــال را بــه دســت اورد و در‬ ‫ســال‪ ۱۳۲۴‬میــادی افغانســتان بــه عضویــت کنفدراســیون اســیایی پذیرفتــه شــد‪.‬‬ ‫افغانســتان در ســال‪ ۱۳۲۷‬میــادی در مســابقات جهانــی فوتبــال کــه در شــهر لنــدن‬ ‫انگلســتان برگــزار گردیــده بــود شــرکت کــرد و بــا تیم هــای مصــر و لوگــزا بــه رقابــت‬ ‫پرداخــت‪ .‬بــه همیــن گونــه تیــم فوتبــال افغانســتان در نخســتین بازی هــای اســیایی‬ ‫کــه در شــهر دهلــی هندوســتان برگــزار شــد شــرکت کــرد و بــا تیم هــای جاپــان و‬ ‫اندونــزی بــه میــدان رفــت کــه در بــازی نخســت مغلــوب و در بــازی دوم بــر اندونــزی‬ ‫غالــب گردیــد‪ .‬عــاوه بــرای مســابقات نظــر بــه قــرار دادهــای کلتــوری همــه ســاله‬ ‫یــک تعــداد از تیم هــای ممالــک دوســت و همجــوار بــه افغانســتان ســفر می نمودنــد‬ ‫و یــک سلســله مســابقات را بــا تیم هــای افغانــی انجــام می دادنــد و ضمنــاً تیم هــای‬ ‫منتخــب جوانــان افغانــی نیــز بــه ممالــک دوســت ســفر می نمودنــد کــه بعــد از‬ ‫مســابقات دوســتانه و رســمی دوبــاره بــه وطــن عــودت می کردنــد‪ .‬تیم هــای ممالــک‬ ‫کــه بــا تیم هــای افغانــی در داخــل و خــارج کشــور مســابقه نموده انــد قــرار ذیــل‬ ‫اســت‪ .‬شــوروی‪ ،‬هندوســتان‪ ،‬ایــران‪ ،‬پاکســتان‪ ،‬ســنگاپور‪ ،‬بنگلــه دیــش‪ ،‬عــراق‪ ،‬چیــن‬ ‫ترکیــه کوریــا قبــرس‪ .‬نپــال برمــا المــان شــرق پولنــد تایلنــد ایتالیــا فرانســه فنلنــد‬ ‫ســوئد و غیــره بــود‪.‬‬ ‫گلف‬ ‫ایــن ورزش در ســال ‪ ۱۹۰۰‬م در زمــان زمــام داری امیــر حبیب الــه بــه کشــور وارد‬ ‫شــد‪ .‬فعـ ً‬ ‫ا بــازی گلــف فقــط یــک زمیــن بــرای بــازی دارد کــه در نزدیکــی بنــد قرغــه‬ ‫کابــل اســت‪ .‬بنــد ابــی قرغــه در زمــان ظاهــر شــاه توســط امریکایی هــا بــه منظــور‬ ‫ابیــاری باغ هــای بــادام ســاخته شــد‪ .‬ایــن بــازی بــه نســبت عــدم زمیــن مناســب تــا‬ ‫کنــون در افغانســتان چنــدان رشــد ننمــوده اســت‪.‬‬ ‫فدراســیون گلــف افغانســتان تــاش دارد تــا در ســال ‪ ۲۰۱۲‬خورشــیدی ورزش گلــف‬ ‫را بــا امــوزش مربیــان داخلــی‪ ،‬بــه ســایر والیــات نیــز گســترش بدهنــد؛ و می کوشــند‬ ‫تــا زمینــه را بــرای اشــتراک ورزشــکاران کشــور در رقابت هــای بــرون مــرزی مســاعد‬ ‫ســازند‪ .‬ورزش گلــف از ‪ ۲۰۰۳‬بــه ایــن طــرف بــه صــورت فعال تــر روی ان کار صــورت‬ ‫گرفته اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۲۰۱۱‬حشــمت اهلل ســروری قهرمــان بــازی گلــف در افغانســتان‪ ،‬بــرای‬ ‫مســابقه دوســتانه بــا تایگــروودز قهرمــان ‪ ۹‬دوره ای جهــان عــازم دوبــی شــد‪ .‬درایــن‬ ‫ورزش تایگــروودز بــازی را بــرد‪ .‬در حــال حاضــر حــدود ‪ ۸۰‬ورزشــکار بــه ایــن ورزش‬ ‫می پردازنــد کــه در میانشــان چهــار خانــم نیــز در ایــن رشــته فعالیــت می کننــد‪ .‬دکتــر‬ ‫مصطفــی مســتور‪ ،‬رئیــس فدراســیون و محمــد افضــل‪ ،‬مربــی تیــم گلــف افغانســتان‬ ‫می باشــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪59‬‬ صفحه 59 ‫والیبال‬ ‫ورزش والیبــال معلــوم نیســت کــه چگونــه بــه افغانســتان وارد شــده اســت‪.‬‬ ‫امــکان ان مـی رود کــه ایــن بــازی از چیــن و یــا هنــد داخــل خــاک افغانســتان‬ ‫شــده باشــد‪.‬‬ ‫در افغانســتان در دهــه نخســت ســال ‪ ۱۳۰۰‬هجــری شمســی بــا ایــن ورزش‬ ‫تعــدادی انــدک از مــردم اشــنایی داشــتند و بــدون در نظــر داشــتن قوانیــن و‬ ‫مقــررات ان بــدان می پرداختنــد‪ .‬در ســال ‪۱۳۲۳‬هجــری شمســی بــا ایجــاد‬ ‫دانشــکده تربیــت بدنــی ورزش والیبــال شــکل رســمی را بخــود گرفــت‪.‬‬ ‫دانشــکده تربیــت بدنــی در مراحــل اول از طــرف متخصصیــن داخلــی و خارجــی‬ ‫ایجــاد گردیــده و در همان جــا تدریــس والیبــال نیــز صــورت می گرفــت و در‬ ‫ســال ‪ ۱۳۳۵‬هجــری شمســی برخــی متخصصیــن کشــورهای مختلــف همچــون‬ ‫ترکیــه‪ ،‬ژاپــن‪ ،‬المــان‪ ،‬امریــکا و شــوروی ســابق بــه دانشــکده تربیــت بدنــی‬ ‫جهــت امــوزش بیشــتر رســماً اســتخدام گردیدنــد‪ .‬زمانی کــه فارغ التحصیــان‬ ‫رشــته تربیــت بدنــی در باشــگبه های ورزشــی ایفــای وظیفــه نمودنــد تیم هــای‬ ‫متعــددی را ایجــاد کردنــد کــه اینــکار باعــث رشــد هرچــه بیشــتر والیبــال در‬ ‫کشــور گردیــد‪.‬‬ ‫افغانســتان در ســال ‪۱۳۵۹‬شمســی یــا ‪ ۱۹۸۰‬م عضویــت فدراســیون جهانــی‬ ‫را کســب کــرد‪ .‬محمدعلــی میونــد در ســال ‪ ۱۳۲۹‬دســت بــه تشــکیل نخســتین‬ ‫تیــم والیبــال در دبیرســتان حبیبیــه زد؛ و از ان بــه بعــد تیم هــای زیــادی در‬ ‫گوشــه و کنــار کشــور بخصــوص در مــدارس ایجــاد گردیــد؛ اولیــن بــار‬ ‫فدراســیون ملــی والیبــال توســط مرحــوم اســتاد عبدالقیــوم علمــزوی در ســال‬ ‫‪ ۱۳۵۴‬شمســی درافغانســتان تاســیس شــد‪.‬‬ ‫ازجملــه قویتریــن تیم هــای ان وقــت می تــوان از اردو نــام بــرد‪ .‬نخســتین‬ ‫مســابقات انتخاباتــی والیبــال در ســال ‪ ۱۳۴۹‬هجــری شمســی بیــن تیم هــای‬ ‫مختلــف در مرکــز بــرای انتخــاب تیــم الــف کابــل و تیــم ب کابــل دایــر گردیــد‪.‬‬ ‫اولیــن ســفر خارجــی تیــم ملــی والیبــال کشــور افغانســتان در ســال ‪۱۳۵۳‬‬ ‫هجــری شمســی بــه تاشــکند (اتحــاد شــوروی ســابق) بــود کــه اعضــای ان‬ ‫تیــم عبــارت بودنــد از عبدالقدیــر چــپ‪ ،‬ادم خــان قــوای هــوای‪ ،‬تجلــی نفــت‬ ‫وگاز‪ ،‬صوفــی عبدالحمیــد‪ ،‬عطــا اهلل‪ ،‬عبــداهلل نوابــی‪ ،‬حمیــد منــگل‪ ،‬محمــد ایــوب‬ ‫خشــک‪ ،‬بازمحمــد‪ ،‬طاهــر ســبز‪ ،‬عبدالعلــی پنجــه و جــان علــم خــان بودنــد‪.‬‬ ‫بــازی والیبــال بــه نســبت کوچــک بــودن میدانــش در دانشــگاه ها بســرعت رشــد‬ ‫نمــوده ســپس بــه بیــرون از مــدارس و دانشــگاه کشــیده شــد‪ .‬یکــی از علت هــای‬ ‫کــه ایــن ورزش رشــد نمــود جایــزه گذاشــتن بــرای تیــم برنــده بــود کــه عمومــا پــول‬ ‫نقــد بــود و بــه نــام والیبــال تجارتــی مشهورشــد‪ .‬از تجارتــی بــازان والیبــال کــه بعــدا ً‬ ‫در تیــم ملــی افغانســتان نیــز وارد شــدند عبارتنــد از صوفــی غــام علــی مکرویــان‪،‬‬ ‫انجنیــر صدیــق‪ ،‬قدیــر‪ ،‬شــادکام‪ ،‬احدشــاه کل‪ ،‬عرفــان‪ ،‬انــور نــل دوان بــود‪.‬‬ ‫در ان ســال ها مشــهورترین تیم هــای والیبــال افغانســتان عبــارت بودنــد از‪:‬تیــم‬ ‫انســتیتو تربیــت بدنــی‪ ،‬تیــم منتخــب کابــل‪ ،‬تیــم کابــورا‪ ،‬تیــم افغانســتان بانــک‪ ،‬تیــم‬ ‫دانشــگاه کابــل‪ ،‬تیــم وزارت امــور داخلــه‪ ،‬تیــم وزارت معــارف و تیــم منتخــب کلــوپ‬ ‫ورزشــی بــود‪.‬‬ ‫بازیکنــان نــام دار ان دوره عبــارت بودنــد از‪ :‬تــاج محمــد؛ محمــد نــادر نــورزاده؛‬ ‫عبدالحمیــد صوفــی؛ والیــت خــان‪ ،‬عبــداهلل نوابــی؛ عطــااهلل؛ محمــد نعیــم دنــگ؛ ادم‬ ‫خــان؛ ســید منورشــاه و ‪...‬‬ ‫در ســال های اخیــر تیــم ملــی والیبــال کشــور بــه کمــک فدراســیون و کمیتــه ملــی‬ ‫المپیــک بــه ســفرهای متعــدد اعــزام گردیــده و نتایــج نســبتاً خوبــی را کســب نمودنــد‬ ‫کــه یکــی ازمهمتریــن ان هــا در مســابقات جــام ملت هــای اســیا درایــران در ســال‬ ‫‪ ۲۰۱۱‬م رقــم خــورد‪ .‬تیــم ملــی والیبــال افغانســتان تیــم والیبــال قدرتمنــد ازبکســتان‬ ‫را بــا نتیجــه ســه در مقابــل یــک شکســت داد و پیــروزی را نصیــب خــود کــرد‪.‬‬ ‫اسکی‬ ‫نکتــه جالــب در میــان ورزش هــای افغانســتان ان اســت کــه در‬ ‫افغانســتان از قدیــم ورزش بــه نــام ســرجه مشــابه بــه اســکی وجــود‬ ‫داشــت‪ .‬فــرق بیــن ســرجه و اســکی اینســت کــه اســکی در حالــت‬ ‫ایســتاده و ســرجه در حالــت نشســته و یــا خــواب انجــام می گــردد‪.‬‬ ‫بــرای اولیــن بــار ورزش اســکی در ســال های ‪ ۱۳۵۰‬در کابــل بــه‬ ‫بنیــاد گذاشــته شــد‪.‬‬ ‫ایــن ورزش تــا ســال های ‪ ۱۳۵۷‬عالقمنــدان زیــادی در کابــل‬ ‫داشــت‪ .‬از ســال ‪ ۱۳۸۹ -۱۳۵۷‬از ورزش اســکی دیگــر خبــری نبــود‪.‬‬ ‫تــا انکــه در ســال ‪ ۱۳۸۹‬مســابقه ورزش اســکی در نزدیکــی شــهر‬ ‫بامیــان از طــرف اداره فونــد اغاخــان برگــزار شــد‪ .‬ســپس در ســال‬ ‫‪ ۱۳۹۰‬مســابقات اســکی دوبــاره درایــن محــل صــورت گرفــت‪ .‬در‬ ‫ایــن مســابقات ‪ ۲۰‬ورزشــکار از انگلســتان‪ ،‬امریــکا‪ ،‬ســوئد‪ ،‬هنــد و‬ ‫‪ ۱۰‬ورزشــکار از افغانســتان شــرکت کــرده بودنــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪60‬‬ صفحه 60 ‫کریکت‬ ‫ورزش کریکــت در افغانســتان بــرای نخســتین بــار در ‪ ۱۱۱۸( ۱۸۳۹‬هــ‍‪ .‬خ)‬ ‫توســط ســربازان کمپانــی هنــد شــرقی بریتانیــا کــه بــر قندهــار‪ ،‬جالل ابــاد و‬ ‫کابــل فرمانــروای می نمودنــد‪ ،‬وارد شــد‪ .‬امــا در میــان ســال های ‪۱۳۸۰-۱۳۷۳‬‬ ‫هجــری شمســی مهاجریــن افغــان در پاکســتان بــا بــازی کریکــت اشــنا شــدند؛ و‬ ‫در ســال های اخیــر و بــا بازگشــت تعــداد زیــادی از مهاجــران افغــان از پاکســتان‬ ‫در افغانســتان رواج پیــدا کرده اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۷۴( ۱۹۹۵‬ه ـ‍‪ .‬خ) فدراســیون کریکــت افغانســتان تاســیس شــد‪ .‬در‬ ‫دوران ســلطه طالبــان (‪ ۲۰۰۱-۱۹۹۶‬م‪ ۱۳۸۰-۱۳۷۵/ .‬هــ‍‪ .‬خ)‪ ،‬بــازی کریکــت‬ ‫در ابتــدا هماننــد بســیاری دیگــر از ورزش هــا توســط طالبــان ممنــوع شــد‪ ،‬امــا‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۷۹( ۲۰۰۰‬هــ‍‪ .‬خ) کریکــت اســتثناء شــده (بعنــوان تنهــا ورزشــی‬ ‫کــه توســط طالبــان مجــاز شــمرده می شــده) و فدراســیون کریکــت افغانســتان‬ ‫تشــکیل شــد و در ســال ‪ ۱۳۸۰( ۲۰۰۱‬هــ‍‪ .‬خ) بــه عضویــت انجمــن بین المللــی‬ ‫کریکــت (‪ )ICC‬درامــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۳۸۲( ۲۰۰۳‬هــ‍‪ .‬خ) تیــم ملــی کریکــت افغانســتان در دو تورنمنــت در‬ ‫پاکســتان شــرکت کــرد و توانســت نخســتین پیــروزی خــود را برابــر پاکســتان‬ ‫بــه دســت اورد‪ .‬ایــن تیــم در ســال ‪ ۲۰۰۴‬در بازی هــای جنــوب اســیا در میــان‬ ‫ده کشــور شــرکت کننده ششــم شــد‪ .‬در ‪ ۲۰۰۶‬کریکت بــازان افغــان بــا دســت‬ ‫یافتــن بــه مقــام نایــب قهرمانــی در بازی هــای خاورمیانــه و شکســت دادن مایــک‬ ‫گتینــگ کاپیتــان اســبق انگلیســی در بمبئــی بــه موفقیت هــای چشــمگیری دســت‬ ‫یافتنــد‪.‬‬ ‫تیــم ملــی در بازی هــای تابســتان ‪ ۲۰۰۶‬انگلســتان شــرکت کــرد و توانســت ‪۶‬‬ ‫بــازی از ‪ ۷‬بــازی را بــا پیــروزی خاتمــه بخشــد‪ .‬در همــان ســال بــا غلبــه بــر‬ ‫نپــال در مســابقات حذفــی مســابقات اســیایی کریکــت در مالــزی ســوم شــد‪.‬‬ ‫کریکت بــازان افغــان نخســتین قهرمانــی در یــک تورنمنــت بین المللــی را در‬ ‫نوامبــر ســال ‪ ۲۰۰۷‬در جــام ‪ ۲۰‬اوره اســیا در کویــت بدســت اوردنــد‪.‬‬ ‫مسابقات جام جهانی ‪ ۲۰‬اوره ‪۲۰۱۰‬‬ ‫تیــم ملــی کریکــت افغانســتان در ‪ ۱۳‬فوریــه ‪ ۲۴( ۲۰۱۰‬دلــو (بهمــن) ‪ )۱۳۸۸‬بــا‬ ‫پیــروزی بــر تیــم ملــی کریکــت امــارات متحــده عربــی و بــا کســب ‪ ۱۰۱‬امتیــاز‪،‬‬ ‫بــرای نخســتین بــار بــه یــک جــام جهانــی راه یافــت‪ ،‬امــا در جــام جهانــی‪،‬‬ ‫کــه از ‪ ۳۰‬اپریــل تــا ‪ ۱۶‬مــی ‪ ۲۰۱۰‬در ســنت لوســیا از جزایــر کارائیــب برگــزار‬ ‫شــد‪ ،‬در دو بــازی نخســت خــود در مقابــل هنــد و افریقــای جنوبــی مغلــوب شــد‬ ‫و نتوانســت بــه مراحــل بعــدی جــام جهانــی صعــود کنــد‪ .‬امــا بــا ایــن حــال‬ ‫ایــن جــام جهانــی را می تــوان یکــی از افتخــارات کریکــت افغانســتان ارزیابــی‬ ‫نمــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪61‬‬ ‫مسابقات انتخابی جام جهانی ‪۲۰۱۱‬‬ ‫تیــم ملــی در ســال ‪ ۲۰۰۸‬بــرای شــرکت در دور پنجــم (‪ )Division Five‬مســابقات‬ ‫انتخابــی جــام جهانــی ‪ ،۲۰۱۱‬رهســپار جزیــره جــرزی بریتانیــا شــد و در ســه‬ ‫مســابقه پیاپــی در برابــر تیم هــای کریکــت باهامــا‪ ،‬ژاپــن و بوتســوانا بــا نتایــج‬ ‫خوبــی بــه پیــروزی رســید‪ ،‬امــا در برابــر تیــم ســنگاپور متوقــف شــد‪ .‬ایــن تیــم‬ ‫موفــق شــد جزیــره جــرزی‪ ،‬میزبــان مســابقات را نیــز شکســت دهــد‪ .‬بــا ایــن‬ ‫پیــروزی‪ ،‬تیــم ملــی کریکــت افغانســتان‪ ،‬بــه همــراه جــرزی بــه دور چهــارم‬ ‫(‪ )Division Four‬مســابقات انتخابــی جــام جهانــی کریکــت ســال ‪ ۲۰۱۱‬راه یافتنــد‪.‬‬ ‫دور چهــارم مســابقات‪ ،‬مــاه اکتبــر ‪ ۲۰۰۸‬در کشــور تانزانیــا برگــزار شــد و تیــم‬ ‫کریکــت افغانســتان بــا هشــتاد امتیــاز تیــم فیجــی را از ســر راهــش برداشــت‪ .‬در‬ ‫دومیــن روز ان‪ ،‬افغانســتان بــا ‪ ۱۲۴‬امتیــاز جــرزی را مغلــوب کــرد‪ .‬تیــم کریکــت‬ ‫افغانســتان بــا بــازی خــوب کریــم و نــوروز َمن ـ َگل کاپیتــان ایــن تیــم‪ ،‬در بــازی ‪۵‬‬ ‫اکتبــر‪ ،‬مقابــل جــرزی توانســت ‪ ۲۰۳‬امتیــاز را از ان خــود کنــد‪ .‬در هــر دو بــازی اول‬ ‫و دوم‪ ،‬مقابــل فیجــی و جــرزی‪ ،‬عنــوان بهتریــن بازیکــن را نیــز تیــم افغانســتان از‬ ‫ان خــود کــرد‪ .‬در بــازی مقابــل فیجــی حمیــد حســن‪ ،‬ســریع ترین بازیکــن تیــم‬ ‫افغانســتان بهتریــن بازیکــن مســابقه شــناخته شــد و در بــازی مقابــل جــرزی‪،‬‬ ‫نــوروز منــگل کاپیتــان تیــم کریکــت افغانســتان ایــن عنــوان را بــه خــود اختصــاص‬ ‫داد‪ .‬تیــم کریکــت افغانســتان بــا شکســت تیم هــای فیجــی‪ ،‬جــرزی‪ ،‬هنــگ کنــگ‬ ‫و ایتالیــا بــه قهرمانــی ایــن مســابقات رســید و فرصــت راه یافتــن بــه دور ســوم‬ ‫(‪ )Division Three‬رقابت هــای مقدماتــی جــام جهانــی ‪ ۲۰۱۱‬ارژانتیــن را بــه دســت‬ ‫اورد‪.‬‬ ‫در دور ســوم بازی هــای مقدماتــی جــام جهانــی ‪ ۲۰۱۱‬ارژانتیــن‪ ،‬افغانســتان بــه‬ ‫عــاوه تیــم میزبــان‪ ،‬تیم هــای پاپــوا گینــه نــو و هنــگ کنــگ را هــم مغلــوب کــرد‪ .‬اما‬ ‫در بــازی بــا تیــم اوگانــدا‪ ،‬پیــروزی را بــه تیــم حریــف واگــذار کــرد‪ .‬بــه ایــن ترتیب‬ ‫تیــم ملــی کریکــت افغانســتان بــا یــک باخــت و چهــار بــرد‪ ،‬بــه مقــام نخســت‬ ‫ایــن بازی هــای دســت یافــت‪ .‬بــا ایــن پیــروزی‪ ،‬تیــم ملــی کریکــت افغانســتان‪،‬‬ ‫بــه همــراه اوگانــدا بــه مســابقات انتخابــی جــام جهانــی کریکــت اپریــل ‪ ۲۰۰۹‬در‬ ‫افریقــای جنوبــی راه یافتنــد‪ .‬در مســابقات انتخابــی جــام جهانــی اوریــل ‪۲۰۰۹‬‬ ‫افریقــای جنوبــی‪ ،‬تیــم ملــی کریکــت افغانســتان بــا غلبــه بــر تیم هــای دانمــارک‪،‬‬ ‫برمــودا و هلنــد (در برابــر تیم هــای کنیــا و امــارات متحــده عربــی مغلــوب شــد)‬ ‫بــه مرحلــه هشــت ممتــاز (‪ )Super Eights‬راه یافــت‪ .‬ایــن بــار افغانســتان در برابــر‬ ‫تیم هــای ایرلنــد‪ ،‬اســکاتلند و نامیبیــا بــه پیــروزی رســید‪ ،‬امــا در برابــر تیــم کانــادا‬ ‫مغلــوب شــد و نتوانســت بــه جــام جهانــی ‪ ۲۰۱۱‬راه یابــد‪ ،‬امــا مقــام «‪»ODI Status‬‬ ‫را از ان خــود کــرد‪.‬‬ صفحه 61 ‫معماری کهن افغانستان‬ ‫فاطمه عبدالمحمدی‬ ‫نویسنده و کارشناس‬ ‫ارشد فلسفه‬ ‫هنــر باســتانی افغانســتان نخســتین بــار در گنجینه هــای موجــود در مدخــل‬ ‫اســتوپه هایی بودایــی نمایــان شــد کــه به طــور تصادفــی توســط گردشــگران‬ ‫یــا باستان شناســان کشــف شــده بودند‪.‬‬ ‫گنجینه هــای بگــرام‪ ،‬کــه پیشــینه ان هــا بــه ســده های اول و دوم میــادی‬ ‫برمی گــردد‪ ،‬طــی ســال های ‪ ۱۹۳۷-۳۹‬توســط ژوزف َه َکــن (‪Joseph‬‬ ‫‪ )Hackin‬و تیــم وی در هیئــت باستان شناســی فرانســه در افغانســتان کاوش‬ ‫شــد‪ .‬ایــن گنجینــه شــامل ظــروف شیش ـه ای‪ ،‬ظــروف و تندیس هــای ب ُ ُرنــزی‪،‬‬ ‫قالب هــای گچــی بــا بُن مایه هــای یونانــی‪ ،‬و اشــیایی اســت کــه اغلــب ان‬ ‫از مناطــق مدیترانــه امده بودنــد‪.‬‬ ‫ـی اثاثیــه خانه اســت کــه بــا‬ ‫ـ‬ ‫چوب‬ ‫ـات‬ ‫ـ‬ ‫قطع‬ ‫از‬ ‫ایــن گنجینــه همچنیــن متشــکل‬ ‫ِ‬ ‫عــاج هنــدی حکاکــی و تزئیــن شــده اند‪ .‬ظــروف مشروب نوشــی چینــی نیــز‬ ‫گــواه بــر اســتفاده از راه ابریشــم اســت‪.‬‬ ‫طالتپــه‪ ،‬گنجینــه دیگــری اســت کــه از شــش گــور (پنــج زن و یــک مــرد)‬ ‫بدســت امده اســت و تــا ان زمــان بــه خوبــی نهفتــه و دســت نخورده باقــی‬ ‫مانده بودنــد‪ .‬اجســاد مدفــون در ایــن گورهــا در پارچه هایــی ظریــف پوشــانده‬ ‫شــده بودند کــه از مدال هــای زریــن دوختــه شــده بودند‪ ،‬و جامه هــای‬ ‫ان هــا از تارهــای طالیــی بافتــه شــده و بــا مرواریــد نق ـش دوزی شــده بودند‪.‬‬ ‫شمشــیرها و خنجرهــای ان هــا در غالف هــای طالیــی و تزئین شــده بــا‬ ‫نقش هایــی از حیوانــات‪ ،‬جــای گرفته بودنــد‪ ،‬و کمربندهــای ان هــا بــا‬ ‫نقش هــای مدالــی اذیــن داده شــده اند؛ گردنبندهــا و اویزه هــا بــا ایــزدان‬ ‫ایرانــی و یونانــی‪ ،‬همچــون کوبلــه (‪ )Cybele‬بــه شــکل ایزدبانــوی حیوانــات‬ ‫نقش نــگاری شــده اند‪.‬‬ ‫گمــان مـی رود ایــن اثــار هنری توســط زرگــران یا ســکایی ســاخته شده باشــد‬ ‫کــه در خدمــت شــاهزادگان کوچ نشــین ســرزمین باختــر بودنــد و در قندهــار‬ ‫تندیس هایــی تهیــه می کردنــد کــه هنــر بــکار رفتــه در ان تلفیقــی از هنــر‬ ‫یونانی‪-‬پارتــی و هنــر مردمــان باشــنده ا ِس ـتِپ ها بــوده و شــامل زیــوراالت و‬ ‫تندیس هــای از بوداســف می شده اســت‪.‬‬ ‫سرزمین باختر‬ ‫ســرزمین باســتانی باختــر‪ ،‬واقــع در دره امودریــا‪ ،‬زمانــی یــک واحــد یکپارچــه سیاســی‬ ‫در منطق ـه ای را تشــکیل م ـی داد کــه امــروزه بــه چنــد والیــت شــمالی در افغانســتان‬ ‫تقســیم شده اســت‪ .‬نوشــته های تاریخــی حکایــت از ابادانــی و شــکوفایی ایــن‬ ‫ســرزمین دارنــد کــه جمعیــت زیــادی در ان می زیســتند‪ ،‬جایــی کــه امــروز تبدیــل‬ ‫بــه یــک بیابــان شده اســت‪ .‬در پژوهش هــای اخیــر‪ ،‬مناطــق شــهری و فرهنگــی‬ ‫حیرت انگیــزی در ایــن ســرزمین نمایــان شــده اند کــه حــاوی نمونه هایــی‬ ‫شــگفت انگیز از تزئینــات و معمــاری هســتند‪ .‬شــهر ای خانــم‪ ،‬واقــع در منتهی الیــه‬ ‫شمال شــرقی باختــر در محــل پیونــدگاه رودهــای امــو و کوکچــه اســت‪ .‬ورود مردمــان‬ ‫کوچ نشــین (عشــایر) بــه ایــن منطقــه‪ ،‬شــهر را بیــن ســده چهــارم پیــش از میــاد و‬ ‫ســال ‪ ۱۳۰‬پیــش از میــاد دارای ســکنه کرده بــود‪.‬‬ ‫ویرانه هــای ایــن شــهر در ســال ‪ ۱۹۶۱‬به طــور تصادفــی‪ ،‬توســط ظاهرشــاه هنــگام‬ ‫شــکار کشــف شــد‪ .‬اثــار بدســت امــده از ای خانــم اختــاط عناصــر معمــاری محلــی و‬ ‫تزئینــات معمــاری یونانــی را در یــک مرکــز اداری بــزرگ‪ ،‬یــک ســالن تئاتــر‪ ،‬و یــک‬ ‫ورزشــگاه بــه خوبــی نشــان می دهــد‪ .‬همچنیــن سنگ نوشــته ها و نســخه های‬ ‫یونانــی بدســت امــده کــه بــه خطــی نوشــته شــده اند کــه از خــط شکســتهٔ یونانــی‬ ‫تاثیــر پذیرفته اســت‪.‬‬ ‫هده‬ ‫زمانــی کــه راهبــان بودایــی هنــدی در اغــاز دوره اشــاعه مســیحیت‪ ،‬بــه شــمال غرب‬ ‫هنــد رســیدند‪ ،‬در ســرزمین قندهــار و در منطقــه جالل ابــاد افغانســتان جــای گرفتنــد‪.‬‬ ‫در ایــن دوره نیایشــگاه ها و معابــدی در پیرامــون روســتای کنونــی هــده و تپه هــای‬ ‫ُمشــ ِرف بــه رود کابــل تکثیــر یافتنــد‪ .‬ایــن معابــد از ســنگ شیســت‪ ،‬ســنگ اهــک‪،‬‬ ‫یــا گِل بنــا شــده اند و بــا نقش هــا و نگاره هــای گِلــی و اســتاکو (‪ )stucco‬تزئیــن‬ ‫شــده اند‪ .‬تندیس هــای بــودا‪ ،‬کــه بزرگتــر از تندیس هــای همراهانــش هســتند‪ ،‬بــا‬ ‫مهــارت زیــادی ســاخته شــده اند و قالــب نگهدارنــده ان هــا بــا نقش هــای بُهت انگی ـ ِز‬ ‫سـ ِ‬ ‫ـبک رئالیســم نگاربنــدی شــده اند‪ .‬هنرمندانــی کــه ایــن اثــار را خلــق کرده انــد‬ ‫بــه خوبــی قــادر بودنــد اجــزای چهــره اقــوام مختلــف و جزئیــات پوشــاک گوناگــون‬ ‫و زیــوراالت ساخته شــده بــه ســبک بــاروک را بــازاوری کننــد‪ .‬چهره نگاری هایــی‬ ‫ـاهدخت‪ ،‬یــک ســرباز‪ ،‬یــک راهــب بــا س ـ ِر تراشــیده‪ ،‬یــک‬ ‫(پُرتــره) از قبیــل یــک شـ ُ‬ ‫مــرد کوچ نشــین پوشــیده در ردا‪ ،‬و یــک فــرد بــدوی و وحشــی نیایشــگاه هایی کــه‬ ‫در تپــه ُش ـتُر حفــر شــده اند‪ ،‬همچــون تصاویــر زنــده ای‪ ،‬شــاهدخت ها‪ ،‬اهداکننــدگان‬ ‫خیــرات‪ ،‬و ایــزدان هنــدو (هندویــزم اولیــه) را ترســیم می کننــد کــه در هنــگام اجــرای‬ ‫مراســم مراقبــه (‪ )Meditation‬در پیرامــون بــودا جمــع شــده اند‪.‬‬ ‫برخــی از ایــن تندیس هــا‪ ،‬همچــون پیکــره ناگــه شــاه‪ ،‬نمایانگــر تاثیرپذیــری از هنــر‬ ‫جرپانــی یــا وجرپانی‪-‬اســکندر بــدون‬ ‫هنــد هســتند؛ برخــی دیگــر‪ ،‬همچــون هِراکل ِس‪َ -‬و َ‬ ‫شــک تقلیــدی از ســکه ها و تندیس هــای ب ُ ُرنــزی باســتانی مشــرق زمین هســتند‪.‬‬ ‫امــروزه پیشــینه هنــر قندهــار را بــه ســده های دوم تــا ششــم میــادی تخمیــن‬ ‫می زننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪62‬‬ صفحه 62 ‫کاپیسا‬ ‫ســرزمین بگــرام‪ ،‬کــه گمــان مـی رود زمانــی پایتخــت شاهنشــاهی کوشــان بــوده‪،‬‬ ‫و امــروز در والیــت (اســتان) پَــروان (کاپیســای قدیــم) در نزدیکــی کابــل واقــع‬ ‫اســت‪ ،‬متشــکل از نمونه هایــی از هنــر پیــش از اســام اســت کــه پیشــینه ان بــه‬ ‫ورود کوشــانیان در ســده اول میــادی تــا فرمانروایــی هندوشــاهیان (کابل شــاهیان)‬ ‫در ســده های دوم تــا هشــتم میــادی برمی گــردد‪ .‬در کوهپایه هــای جنــوب‬ ‫کابــل دو معبــد شــی َوکی و ُگل دره مســتقر هســتند کــه اســتوپه های ان بــا قدمــت‬ ‫ســده های چهــارم تــا پنجــم میــادی‪ ،‬بــا فریزهــای (نواره هــای مزیــن بــه‬ ‫نقــوش) نیم دایــره ای و سرســتون های ســه تکه ای تزئیــن داده شــده اند‪.‬‬ ‫در مســیر کوهســتانی بیــن ایــن دو پایــگاه‪ ،‬منــار َچ َکــری واقــع اســت کــه معمــاری‬ ‫ان بــا معمــاری هنــدی دوره مائوریاهــا شــباهت دارد‪.‬‬ ‫در حــوزه بگــرام در شــمال کابــل معابــد پایتــاوه و ُشــتُرک واقــع هســتند کــه‬ ‫تندیس هــای ان از ســنگ شیســت ســاخته شــده و بــا رنگ هــای روشــن و‬ ‫طالیــی رنگ امیــزی شــده اند و قدمــت ان هــا بــه ســده ســوم میــادی می رســد‪.‬‬ ‫ســبک هنــری ایــن معابــد دارای ویژگی هــای ســبک محلــی اســت و پیکرنــگاری‬ ‫ان منحصــر بــه هنــر همــان منطقه اســت‪ .‬حــوزه خیرخانــه‪ُ ،‬مش ـ ِرف بــه کابــل‪ ،‬بــا‬ ‫پیشــینه ســده های هفتــم و هشــتم میــادی‪ ،‬معبــدی اســت کــه مربــوط بــه یــک‬ ‫ایــزد برهمنــی ناشناخته اســت‪ .‬ســنگ مرمــر ســفید و ســبک پســاگوپتایی (پُســت‪-‬‬ ‫گوپتــا) بــا تندیس هــای کشــمیر همخوانی دارد‪ .‬در ســال ‪ ،۱۹۸۰‬تندیســی از ســوریا‪،‬‬ ‫ایــزد هنــدی‪ ،‬به طــور تصادفــی نمایــان شــد کــه احتمــاالً ســرنخی بــرای تندیــس‬ ‫بــزرگ کشف نشــده بــود‪ .‬ایــن تندیــس نشــانه ای از اســناد جمع اوری شــده از‬ ‫تاثیــر هنــر هنــد در ایــن دوره اســت‪.‬‬ ‫بامیان‬ ‫دو تندیــس بــزرگ از بــودا در بامیــان بــه بلنــدای ‪ ۵۵‬متــر و ‪ ۳۸‬متــر‪ ،‬تــا قبــل از انکــه‬ ‫توســط گــروه طالبــان در ســال ‪ ۲۰۰۱‬تخریــب شــوند‪ ،‬بزرگ تریــن تندیس هــای‬ ‫بــودا و بلندتریــن مجســمه های ســنگی در جهــان به شــمار می امدنــد‪ ،‬و بــرای زمانــی‬ ‫طوالنــی از جاذبه هــای اصلــی گردشــگری در افغانســتان بودنــد‪ .‬اطــراف تندیس هــا‬ ‫صدهــا مغــاره وجــود دارد کــه گفتــه می شــود قبــل از اســام راهبــان بودایــی در‬ ‫ان هــا مشــغول عبــادت و امــوزش اموزه هــای بودایــی بوده انــد‪ .‬شــماری از ایــن‬ ‫مغاره هــا پــر از نقاشــی های مذهبــی بــوده و در بیشــتر ایــن نقاشــی ها تصویــر‬ ‫زنــان و مــردان نقاشــی شده اســت‪ .‬برخــی از ایــن نقاشــی ها مربــوط بــه لحظاتــی‬ ‫از زندگــی بــودا می شــود‪ .‬گفتنــی اســت بامیــان در عهــد باســتان مرکــز مهــم‬ ‫بوداگرایــی بــوده‪ ،‬و بــا قرارگرفتــن در قلــب جــاده ابریشــم اســتراحت گاهی بــرای‬ ‫کاروان هــا بــوده و راهبــان بودایــی را از سرتاســر منطقــه جــذب می نموده اســت‪.‬‬ ‫معابــد صخــره ای متعــددی در دره بامیــان‪ ،‬در قلــب رشــته کوه های هندو ُکــش‪ ،‬در‬ ‫مســیری صعب العبــور واقــع هســتند‪ ،‬کــه ســرزمین های باســتانی کاپیســا و باختــر‬ ‫را بــه یکدیگــر متصــل می کــرده اســت‪ .‬در بامیــان معابــد بودایــی وجــود دارنــد کــه‬ ‫در ان پیکره هــای گِلــی رنگ امیزی شــده موجــود بــوده و احتمــاالً در ســده ســوم‬ ‫میــادی بنــا شــده و هنــوز تــا ســده های هفتــم و هشــتم میــادی فعــال بوده انــد‪.‬‬ ‫ایــن معابــد از هنــر ساســانیان ایــران و بعدهــا از فرهنــگ هنــدی گندهــارا و پُســت‪-‬‬ ‫گوپتــا تاثیــر پذیرفتــه بودنــد‪ .‬گمــان مــی رود ایــن نمادهــا توســط کیداری هــا‬ ‫(بازمانــدگان کوشــانیان) یــا حتــی هپتالیــان ترویــج داده شــده باشــند‪ ،‬و به گفتــه‬ ‫زائــران چینــی همچــون هوان تســنگ‪ ،‬این هــا بودائیانــی زاهــد و پارســا بودنــد‪ .‬بــر‬ ‫روی تپــه ای مشــرف بــه جنــوب‪ ،‬دو فرورفتگــی کنده کاری شــده تندیس هــای بــودا‬ ‫را دربرمی گیرنــد‪ .‬داخــل ایــن فرورفتگی هــا را نقش هــای مذهبــی بــا هاله هــای‬ ‫نــوری رنگیــن فراگرفته بــود‪ .‬در زیــر تــاق قوســی حافــظ تندیــس ‪ ۳۸‬متــری بــودا‪،‬‬ ‫ایــزد بــزرگ خورشــید‪ ،‬یــا احتمــاالً همــان میتــرا‪ ،‬جامـه ای از خفتــان و ردایــی اویختــه‬ ‫بــر تــن دارد‪ ،‬کــه در قســمت ســقف ان دو ردیــف از شــاهان اهداکننــده خیــرات دیــده‬ ‫می شــود‪ .‬در فرورفتگی هــای دیگــر‪ ،‬پیکره هــای بوداســف (‪ )boddhisattva‬بــا‬ ‫لُنگ هایــی بــر تــن و شــال هایی اویختــه بــر ســر دیــده می شــوند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪63‬‬ ‫ســاختار ســقف تاق هــا مشــابه همتاهــای ان در اســیای میانــه اســت‪ ،‬درحالیکــه‬ ‫قوس هــا تقلیــدی از معمــاری ایرانــی اســت‪.‬‬ ‫تزئینــات پایگاه هــای مجــاور در َککــراک و فــوالدی مشــابه همتاهــای خــور در‬ ‫دوران واپســین بامیــان هســتند‪.‬‬ ‫ندقِســتان‪ ،‬معبــدی کوچــک در مســیر بامیــان اســت کــه تندیس هــای زیبــای‬ ‫ُف ُ‬ ‫ان از گِل نپختــه رنگ امیزی شــده‪ ،‬بــا قدمــت ســده هشــتم میــادی بــا ویژگــی‬ ‫تاثیرپذیــری از ســبک های همزیســت گونه متعــدد ایرانــی‪ ،‬هنــدی و اســیای‬ ‫میانه اســت‪.‬‬ ‫در ایــن تندیس هــا بــا ســبکی ویــژه از رئالیســم و خمشــی خــاص‪ ،‬دوشــیزه‬ ‫هنــدی دلربــا دســتش را بــر دســت یــک شــاهزاده محلــی گذاشــته کــه جامـه ای‬ ‫ُترک ماننــد بــر تــن دارد‪ .‬نقاشــی های بوداهــای متیــن و بوداســف های ســبک‬ ‫بــاروک بــا چهــره و پوشــاک عجیــب کــه بیشــتر بــرای پُــر کــردن پانتئــون (معبــد‬ ‫رومــی) مســاعد بودند‪.‬معبــد دیگــر بودایــی در غزنــی در تپه ســردار واقــع اســت‬ ‫کــه قدمــت ان بــه ســده های ســوم تــا هشــتم میــادی برمی گــردد‪ .‬یــک‬ ‫هیئــت ایتالیایــی اثــاری را کاوش کردنــد کــه نشــان دهنده تاثیــر ســبک ها و‬ ‫فرهنگ هــای گوناگــون ذکرشــده بــوده و بــک مقایســه دقیــق درونمایه هــا‬ ‫کمــک می کنــد‪.‬‬ ‫خشــت های نپختــه و گچــی و تندیس هــای رنگ امیزی شــده و زراندودشــده‬ ‫(طالیی رنــگ) نمایانگــر هنــر تندیس نــگاری هســتند کــه بــه مطالعــه تحــول‬ ‫فرهنــگ و گرایش هــای مذهبــی طوالنی مــدت و گــذر احیــای بوداگرایــی‬ ‫مهایانــای اولیــه و برهمن گرایــی یــاری می رســاند‪.‬‬ صفحه 63 ‫بــدون شــک یکــی از مهم تریــن نمودهــای هنــر اســامی معمــاری باشــد‪.‬‬ ‫به ویــژه مســاجد چهــار ایوانــه و ســتون دار کــه معــرف هنــر معمــاری اســامی‬ ‫اســت‪ .‬ایــن عمارت هــای باشــکوه‪ ،‬می توانــد تاثیــر فرهنگ هــای متفــاوت‬ ‫در درون تمــدن اســامی را نشــان دهــد‪ .‬از نخســتین بناهــای اســامی در‬ ‫افغانســتان مســجد نه گنبــد (حاجــی پیــاده یــا نوبهــار باســتان) در بلــخ اســت‬ ‫کــه در نیمــه ســده نهــم میــادی بــه ســبک ســامانی بنــا شده اســت‪.‬‬ ‫حکومــت غزنویــان از نظــر هنردوســتی و توجــه بــه شــاعران فارسی ســرا‬ ‫از اهمیــت باالیــی برخــوردار اســت‪ .‬در زمــان ســلطان محمــود و پســرش‬ ‫ســلطان مســعود غزنــوی بــه مرکــز سیاســی و فرهنگــی اســیای میانــه و‬ ‫هنــد تبدیــل می شــود‪ .‬اثــار ان را می تــوان در تعــداد زیــادی از ویرانه هــای‬ ‫بناهــای یــزرگ و عظیمــی نشــان داد کــه هنــوز در اطــراف و محــات غزنــی‬ ‫پراکنده انــد‪ .‬مولفیــن اولیــه اســامی عصــر غزنویــان‪ ،‬از تعــداد زیــاد باغ هــا‪،‬‬ ‫مســاجد‪ ،‬منارهــا‪ ،‬مدرســه ها و قصرهــای غزنــی یــاد می کننــد‪.‬‬ ‫‪DB%88%D9%A7%D8%B5%AA%D8%D8%/5595339/https://www.yjc.ir/fa/news‬‬ ‫‪-B1%D8%A7%AB%D8%D8%A2%D8%-B2%D8%A7%8C-%D8%DB%B1%8C%D8%‬‬ ‫‪BA%D8%AF-%D8%D8%87%D9%B9%AE-%D8%8C%D8%DB%B1%D8%A7%AA%D8%D8%‬‬ ‫‪D%81%D9%A7%D8%-B1%AF%D8%D8%-86%D9%A7%8C%D8%DB%88%D9%86%D9%B2%‬‬ ‫از اثــار بجای مانــده از عصــر غوریــان در افغانســتان‪ ،‬منــار جــام در والیــت غــور‬ ‫اســت کــه در ســده دوازدهــم میــادی‪ ،‬در عصــر سلســله غوریــان بنــا شــده و‬ ‫گمــان مـی رود ایــن منــار یــا بُــرج پیــروزی نمایانگــر شــهر فیروزکــوه‪ ،‬پایتخــت‬ ‫سلســله غوریــان باشــد‪ .‬منــار جــام ‪ ۶۵‬متــر ارتفــاع داشــته و متشــکل از یــک‬ ‫قاعــده هشــت ضلعــی اســت کــه ‪ ۹‬متــر عریــض بــوده و ‪ ۴‬اســتوانه مخروطــی‬ ‫ماننــد در بــاالی انســت‪.‬‬ ‫تمــام بــرج کــه از خشــت پختــه ســاخته شــده‪ ،‬در بیــرون بواســطه خشـت کاری‬ ‫تزئینــی پوشــانیده شــده‪ ،‬بــه شــکل شــبکه کاری های کــه تشــکیل کننده‬ ‫کتیبه هــا و ســوره ‪ ۱۹‬قــران (مریــم) اســت‪ .‬در همســایگی جــام یک تعــداد‬ ‫زیــاد اســتحکامات و برج هــا کشــف شده اســت‪ .‬این هــا شــاید بخشــی از‬ ‫کارهــای دفاعــی محافظت کننــده قلــب ســرزمین امپراطــوری غــوری باشــد‪ .‬در‬ ‫ســال ‪ ،۲۰۰۲‬مرکــز حفــظ میــراث جهانــی یونســکو خواســتار ثبــت ایــن منــار‬ ‫در فهرســت میــراث فرهنگــی جهــان شــد‪.‬‬ ‫یکــی از اثــار بــزرگ غوری هــا‪ ،‬مســجد جامــع بــزرگ هــرات اســت‪ .‬ایــن‬ ‫مســجد شــامل قبــر غیاث الدیــن محمــد غــوری نیــز اســت کــه در ‪۱۲۰۲-۳‬‬ ‫در هــرات می میــرد‪.‬‬ ‫یــادگار مهــم دیگــر مدرســه شــاهی مشــهد در شمال شــرق هــرات به امتــداد‬ ‫ســاحل چــپ رود مرغــاب اســت‪ .‬بقایــای غوری هــا یــا حداقــل تعمیــرات مربــوط‬ ‫بــه زمــان غوری هــا در بامیــان (شــهر ضحــاک و شــهر ُغل ُغلــه) و در چشــت‬ ‫غــرب هــرات نیــز تشــخیص شده اســت‪ .‬یــک منــار مشــهور از این زمــان‪،‬‬ ‫منــار دولت ابــاد در شــمال بلــخ اســت کــه در اوایــل ســده ‪ ۱۲‬ســاخته‬ ‫شده اســت‪ .‬باالخــره کمــان (تــاق) مشــهور بُســت نیــز می توانــد مربــوط بــه‬ ‫دوران غوری هــا باشــد‪ .‬ایــن ســاختمان در پــای ارگ بُســت برافراشــته شــده و‬ ‫شــاید مدخلــی بــرای یــک مســجد بــزرگ یــا خــود ارگ باشــد‪ .‬تزئینــات ایــن‬ ‫کمــان بــا منــار دولت ابــاد قابــل مقایسه اســت‪.‬‬ ‫دورهٔ تیموریــان ‪ ۹۱۱ – ۷۷۱‬هــ‍‪ .‬ق‪ ۱۵۰۶–۱۳۷۰/‬م) بــه رغــم نابســامانی و‬ ‫منازعــات داخلــی و خارجــی‪ ،‬دوره رونــق فرهنــگ‪ ،‬هنــر‪ ،‬ادبیــات‪ ،‬تاریــخ‪ ،‬ریاضــی‬ ‫و نجــوم بــود‪ .‬دربــار هــرات به ســبب هنرپــروری و هنرمنــدی فرمانروایــان‬ ‫تیمــوری‪ ،‬محــل تجمــع و امــد و شــد هنرمنــدان و ادیبــان برجســته بــود‪.‬‬ ‫تیمــور بــا اینکــه بســیار خونریــز بــود ولــی بــه دانــش و هنــر عالقــه نشــان‬ ‫مــی داد‪ .‬از ایــن رو هنرمنــدان و صنعتگــران از کشــتارهایش در امــان بودنــد‪.‬‬ ‫فرزنــد او شــاهرخ و نوه هایــش الغ بیــگ‪ ،‬بایســنقر میــرزا و ابراهیــم میــرزا نیــز‬ ‫ایــن سیاســت را پی گرفتنــد‪ .‬هنــر نقاشــی و خوشنویســی در دوره تیمــوری بــه‬ ‫شــکوفایی قابــل توجهــی دســت یافــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪64‬‬ ‫در کتاب هــای پدیدامــده در ایــن دوره شــامل نفیس تریــن مینیاتورهــا و‬ ‫اســتادانه ترین خوشنویســی ها هســتند کــه بــه زیبایــی تمــام صحافــی و‬ ‫جلدارایــی گشــته اند‪ .‬پــاره ای از زیباتریــن نقاشــی ها‪ ،‬ریشــه در مکتــب‬ ‫هــرات دارنــد کــه به طــور کامــل بــا حمایــت شــاهزاده های تیمــوری در‬ ‫شــهر هــرات شــکل گرفــت و اســتاد بــزرگ نقاشــی یعنــی کمــال الدیــن‬ ‫بهــزاد برخاســته از چنیــن مکتبــی اســت‪ .‬خطــوط زیبــای فارســی نظیــر خــط‬ ‫نســتعلیق در دوره جانشــینان تیمــور شــکل گرفــت و اخریــن مراحــل تکاملــی‬ ‫اش را در ایــن دوره طــی نمــود‪ .‬همچنیــن پــاره ای از زیباتریــن اثــار معمــاری‬ ‫ایرانــی در ایــن دوره بــه وجــود امــد کــه از ان جملــه می تــوان بــه مســجد‬ ‫گوهرشــاد در مشــهد و مســجد جامــع گوهرشــاد در هــرات اشــاره کــرد‪.‬‬ ‫ســلطان حســین بایقــرا از فرمانروایــان متاخــر تیمــوری نیــز حامــی هنرهــا‪،‬‬ ‫علــوم و ادبیــات بــود‪ .‬ابوســعید پادشــاه توانــا‪ ،‬بــا کفایــت‪ ،‬هنردوســت ایــن‬ ‫خانــدان نیــز خــود هنرمنــدی قابــل بــود‪ .‬میــراث فرهنگــی و هنــری تیموریان‬ ‫در دوران صفــوی در ایــران و گورکانیــان در هنــد پــی گرفتــه شــد‪.‬‬ صفحه 64 ‫بلخ‬ ‫شــهری باســتانی کــه بــا دیوارهــای بلنــد دفاعــی محــاط بــوده و توســط دژ‬ ‫باالحصــار واقــع در شــمال ان مســتحکم می شده اســت‪ .‬اثــار تاریخــی کــه در‬ ‫احاطــه ایــن دیوارهــا قــرار دارنــد عبارتنــد‪ :‬از تپــه زرگــران‪ ،‬تپـه ای مصنوعی که‬ ‫قدمــت ان بــه ســده دوم پیــش از میــاد برمی گــردد مقبــره کاشی کاری شــده‬ ‫خواجــه ابونصــر پارســا از جملــه بناهــای تاریخــی بجای مانــده از عصــر‬ ‫تیموریــان‪ ،‬متعلــق بــه ســال ‪ ۶۱/۱۴۶۰‬میــادی اســت‪ ،‬و مدرســه ســید‬ ‫ســبحان قلی خان‪ ،‬متعلــق بــه ســده هفدهــم‪ ،‬کــه از ان تنهــا یــک ایــوان (درگاه‬ ‫قوســی) بــا مقــداری تزئینــات باقــی مانده اســت‪ .‬اثــار تاریخــی دیگــر در جنــوب‬ ‫بلــخ عبارتنــد از‪ :‬تخــت رســتم‪ ،‬و مســجد نه گنبــد (حاجــی پیــاده یــا نوبهــار‬ ‫باســتان) کــه در نیمــه ســده نهــم میــادی بــه ســبک ســامانی بنــا شــده و‬ ‫یکــی از نخســتین بناهــای اســامی در افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫غزنی‬ ‫از شــهرهای تاریخــی افغانســتان اســت و زمانــی پایتخــت غزنویــان و غوریــان‬ ‫(ســده های یازدهــم تــا ســیزدهم میــادی) و بعدهــا تیموریــان (ســده های‬ ‫پانزدهــم تــا شــانزدهم میــادی) بــود‪ .‬در زمــان ســلطان محمــود و پســرش‬ ‫ســلطان مســعود غزنــوی بــه مرکــز سیاســی و فرهنگــی اســیای میانــه و هنــد‬ ‫تبدیــل می شــود‪ .‬اثــار ان را می تــوان در تعــداد زیــادی از ویرانه هــای بناهــای‬ ‫یــزرگ و عظیمــی نشــان داد کــه هنــوز در اطــراف و محــات غزنــی پراکنده انــد‪.‬‬ ‫مولفیــن اولیــه اســامی عصــر غزنویــان‪ ،‬از تعــداد زیــاد باغ هــا‪ ،‬مســاجد‪،‬‬ ‫منارهــا‪ ،‬مدرســه ها و قصرهــای غزنــی یــاد می کننــد‪ .‬چیزهــای زیــادی از‬ ‫غــارت در امــان نمانــده‪ ،‬امــا حــوزه وســیعی از ویرانه هــای بناهــای تاریخــی‪،‬‬ ‫بیــن شــهر کهنــه غزنــی‪ ،‬کــه بــا حصــاری احاطــه شــده‪ ،‬و روســتای روضــه‬ ‫واقــع بــر روی یــک تپــه‪ ،‬هنــوز وجــود دارد‪.‬‬ ‫دو منــار بلنــد بجای مانــده از دوره غزنویــان از ارزشــمندترین ایــن بناهاســت‬ ‫کــه هنــوز در وضــع خوبــی پابرجاســت‪ .‬هــر دو منــار از خشــت پختــه و در‬ ‫بــاالی پــان یــک ســتاره هشــت ضلعــی ســاخته شده اســت‪ .‬یکــی از این هــا‬ ‫توســط ســلطان مســعود (مســعود ســوم) ســاخته شــده و دیگــری در جــوار‬ ‫او توســط بهرامشــاه اعمــار گردیده اســت‪ .‬اثــار معمــاری اولیــه اســامی‪ ،‬کــه‬ ‫مشــابه ان در شــمال افغانســتان و ترکســتان نیــز یافــت می شــود‪ ،‬در غزنــی‬ ‫خودنمایــی می کننــد‪ .‬قصــر مســعود ســوم مجموع ـه ای وســیع از چهــار ایــوان‪،‬‬ ‫یــک مســجد و چنــد شبســتان اســت‪ .‬تزئینــات باشــکوه‪ ،‬از خشــت پختــه و‬ ‫گــچ‪ ،‬بــا رنگ هــای روشــن رنگ امیــزی شــده اند‪ .‬نقش هــای هندســی و‬ ‫متن هــای فارســی حک شــده از ابتــکارات غزنویــان بــوده کــه اوج شــکوه و‬ ‫شــوکت انــان را نشــان می دهــد‪ .‬برخــی از قطعــات ان بــه موزیــم کابــل انتقــال‬ ‫داده شــدند‪ .‬بســیاری از ارامگاه هــای شــخصیت های مهــم غزنــوی در اطــراف‬ ‫شــهر پراکنده انــد‪ ،‬کــه از ان جملــه می تــوان بــه مقبــره َســبُکتِگین‪ ،‬مقبــره‬ ‫شــا ِه شــهید و ارامــگاه ســلطان محمــود غزنــوی (کــه ارزشــمندترین انهاســت)‬ ‫و بــاغ ان کــه امــروزه روضــه نامیــده می شــود‪ ،‬اشــاره کــرد‪ .‬تعــداد زیــادی‬ ‫ابــزار ب ُ ُرنــزی و ُســفالی نیــز در اطــراف و محــات غزنــی کشــف شــده اند‪.‬‬ ‫لشکری بازار‬ ‫پایــگاه باستان شناســی لشــکری بــازار کــه امــروزه در منطقــه ای بیابانــی در‬ ‫امتــداد ســواحل رود هلمنــد‪ ،‬در بیــن بُســت و لشــکرگاه (مرکــز والیــت هلمنــد)‬ ‫واقــع اســت‪ ،‬در عصــر غزنویــان و غوریــان و حتــی بعــد از ان مجموعــه ای‬ ‫از قصرهــا‪ ،‬مســجد‪ ،‬و بناهایــی همچــون بــازار و کارگاه هــای صنعتگــران و‬ ‫هنرمنــدان را در خــود جــای داده بــود کــه هنــوز بقایــای ان به شــمول قصرهــای‬ ‫متعــدد ماننــد غزنــی توســط حیاط هــا بــا ایوان هــا و مجســمه های گچــی و‬ ‫نقاشــی دیــواری تزئین کننــده دیوارهــا امــروز دیــده می شــود‪ .‬بازهــم ماننــد‬ ‫غزنــی‪ ،‬مــواد تعمیراتــی عمدتـاً خشــت بــوده و خشـت ها بــه عنــوان یــک اثــر‬ ‫تزئیناتــی بســیار مرغــوب بــکار رفته اســت‪ .‬بزرگتریــن و جنوبی تریــن ســه‬ ‫قصــر تشــکیل کننده یــک مســتطیل حــدود ‪ ۱۰۰‬در ‪ ۲۵۰‬متــر اســت‪ .‬اتاق هــای‬ ‫قصــر بــدور یــک حیــاط مســتطیلی قــرار دارد کــه در هــر چهــار جانب بواســطه‬ ‫یــک ایــوان جابجــا شــده در وســط هــر جانــب قــراردارد‪ .‬نقاش ـی های گچــی‬ ‫و رنگــی بــاالی دیوارهــا و پایه هــا نشــاندهنده محافظیــن کامــ ً‬ ‫ا مســلح‬ ‫دربــاالی یــک زمینــه گل هــا‪ ،‬حیوانــات و مایه هــای دیگراســت‪ .‬دیوارهــای بــا‬ ‫برج هــای نیم دایــروی تقریبــاً تمــام مجموعــه را احاطــه نموده اســت‪.‬‬ ‫هرات‬ ‫شــهری بــزرگ اســت‪ ،‬کــه بخــش قدیمــی ان (شــهر کهنــه) توســط بقایــای‬ ‫دیوارهــای عظیــم گِلــی احاطــه شده اســت‪ .‬بناهــای پابرجــا کــه در احاطــه‬ ‫ایــن دیوارهــا قــرار دارنــد عبارتنــد از‪ :‬قلعــه اختیارالدیــن‪ ،‬دژی از خشــت‬ ‫پختــه‪ ،‬متعلــق بــه ســده پانزدهــم میــادی‪ ،‬کــه بــر روی یــک بلنــدی قــرار‬ ‫دارد‪ ،‬و مســجد جامــع‪ ،‬کــه اگرچــه قســمت اعظــم ان نوســازی شــده‪،‬‬ ‫نمونه هایــی برجســته از تزئینــات اســامی‪ ،‬از خش ـت کاری های غــوری متعلــق‬ ‫بــه ســدهٔدوازدهم میــادی تــا کاش ـی کاری های تیمــوری متعلــق بــه ســدهٔ‬ ‫پانزدهــم و شــانزدهم میــادی اســت‪.‬‬ ‫کابل‬ ‫شــهری اســت بــزرگ کــه بخاطــر نوســازی های اخیــر بــر روی بناهــای‬ ‫تاریخــی‪ ،‬ویژگــی و گســتردگی ان نامشــخص اســت‪ .‬کابــل در میان ســه کوه‬ ‫شــیردروازه‪ ،‬اســمائی و َم َرنجــان واقــع اســت‪ .‬تنهــا بقایــای موجــود باالحصار‬ ‫کابــل و دیوارهــای شــهر بــر روی تپــه شــیردروازه اســت کــه مجموع ـه ای‬ ‫اســت از دژهــای ســنگی و گِلــی و احتمــاالً متعلــق بــه عصــر هپتالیــان کــه‬ ‫بــر روی ان نوســازی های گســترده صــورت گرفته اســت‪ .‬دیوارهــای شــهر‬ ‫در اصــل تــا پهنــای کــوه اســمائی و دشــت اطــراف ِده افغانــان نیــز امتــداد‬ ‫می یافتنــد‪ ،‬و شــش دروازه داشــتند‪ .‬در کابــل شــمار زیــادی اثــار تاریخــی‬ ‫چشــمگیر به طــور تصادفــی بدســت امده انــد‪ ،‬از انجملــه اثــار بودایــی‬ ‫اســت کــه در ســال ‪ ۱۹۰۵‬در زیــارت خواجــه صفــا در شــیردروازه کشــف‬ ‫شــده اند‪ ،‬و قریــب بــه ‪ ۱۰۰۰‬ســکه یونانــی و هخامنشــی کــه در ســال‬ ‫‪ ۱۹۳۳‬توســط کارگــران ســاختمانی در چمــن حضــوری بدســت امده انــد‪.‬‬ ‫مزار شریف‬ ‫شماره ‪| 44‬راز شقایق| ‪65‬‬ ‫زیارتــگاه علــی بــن ابی طالــب (مســجد کبــود یــا روضــه شــریف) از‬ ‫ارزشــمندترین نمونه هــای معمــاری اســامی شــهر مــزار شــریف اســت کــه‬ ‫در دوره ســلطان حســین بایقــرا بنــا شــده و در ســال های اخیــر نوســازی ها‬ ‫و تزئیناتــی در ایــوان ورودی و دیگــر بخش هــا صــورت گرفته اســت‪.‬‬ ‫در قســمت جنوب غربــی روضــه گنبــد و ایــوان (بــارگاه) بزرگــی دیــده‬ ‫می شــود کــه احتمــاالً متعلــق بــه عصــر تیموریــان اســت‪ .‬در داخــل رواق‬ ‫کوچکــی‪ ،‬در ســمت چــپ درب ورودی‪ ،‬ســنگ قبــری تزئین شــده از مرمــر‬ ‫وجــود دارد کــه احتمــاالً از عصــر غزنویــان اســت‪.‬‬ صفحه 65 ‫ادبیات افغانستان‬ ‫سمیه عبدالمحمدی‬ ‫کارشناس فرهنگی‬ ‫پــس از قتــل نادرشــاه افشــار (‪ ۱۱۶۰‬هــ‍‪.‬ق ‪ ۱۷۴۷/‬میــادی)‪ ،‬و تشــکیل دولــت مســتقل افغــان توســط احمدشــاه ُد ّرانــی (ســلطنت ‪۱۱۲۶‬ش‪۱۷۴۷/‬م‪-‬‬ ‫‪۱۱۸۶‬ق‪۱۷۷۲/‬م)‪ ،‬خراســان و بخــش بزرگــی از ان شــامل افغانســتان امــروزی همچنــان نقــش دیرینــه خــود را بــه عنــوان مرکزیــت ادبیــات فارســی و‬ ‫انتقال دهنــده جریــان ادبــی بیــن فــرارود (ماوراءالنهــر) و هنــدِ گورکانــی ادامــه مـی داد‪ .‬پیــش از صفویــان‪ ،‬ارتبــاط ادبــی بیــن ایــران و هنــد از طریــق افغانســتان‬ ‫امــروزی صــورت می گرفــت‪ .‬تحــوالت سیاســی‪ ،‬هــم در ایــران و هــم در افغانســتان‪ ،‬بعــد از قتــل نادرشــاه افشــار‪ ،‬و در طــی ســده های ‪۱۳-۱۹‬ام میــادی‪ ،‬بــه‬ ‫کاهــش و حتــی قطــع روابــط ادبــی افغانســتان بــا ایــران انجامیــد‪ .‬امــا نقــش افغانســتان در انتقــال فرهنــگ و ادبیــات فارســی بیــن فــرارود و هنــد تــا حــدود‬ ‫ســال ‪ ۱۳۳۸/۱۹۲۰‬ادامــه یافــت‪.‬‬ ‫در دوره هــای یادشــده‪ ،‬ســبک هنــدی در ادبیــات فارســی در فــرارود‪ ،‬خراســان و افغانســتان (کــه ان زمــان مناطــق غربــی پاکســتان و مناطــق جنوبــی و‬ ‫جنوب شــرقی افغانســتان امــروزی را تشــکیل مـی داد) نقــش برجســته ای داشــت‪ .‬ابوالمعانــی میــرزا عبدالقــادر بیــدل (‪ )۱۷۲۰-۱۶۴۴ / ۱۱۳۳-۱۰۵۴‬در نظــم و‬ ‫نثــر از بهتریــن نمونه هــای ســبک هنــدی و حتــی بنیان گــذار ایــن ســبک به شــمار می ایــد‪ .‬اثــار وی در ماوراءالنهــر و افغانســتان‪ ،‬در میــان خــواص و عامــه‬ ‫مــردم اســتمرار می یابــد‪ ،‬چنان کــه برخــی ترانه هــای عامیانــه مــردم ماوراءالنهــر و افغانســتان برگرفتــه از اشــعار بیــدل اســت‪ ،‬ولــی در ســده ‪ ۱۲‬و اوایــل‬ ‫ســده ‪۱۳‬ام هجــری قمــری در ایــران فرامــوش می شــود‪.‬‬ ‫در افغانســتان دو تحــول در حــوزه ادب ایــن کشــور ُرخ داد‪ :‬یکــی‬ ‫در حــدود ســال ‪ ۱۸۵۰‬بــه ایــن طــرف‪ ،‬زمانیکــه اثــار ادبــی در هنــد‬ ‫بــه چــاپ می رســید‪ ،‬و بعدهــا چاپخانه هــای کابــل‪ ،‬بخــارا‪ ،‬خجنــد‪،‬‬ ‫و تاشــکند هــم در دســترس ادیبــان افغــان قــرار گرفته بــود‪.‬‬ ‫تحــول دوم در اغــاز ســده بیســتم بوقــوع پیوســت‪ ،‬زمانیکــه‬ ‫تاســیس چاپخانــه در کابــل‪ ،‬انتشــار روزنامــه را ممکــن ســاخت‪.‬‬ ‫معاهده هایــی بــه زبــان فارســی‪ ،‬کــه بــا انتشــارات هنــدی تشــابه‬ ‫اشــکار دارد‪ ،‬در دوره شــیرعلی خان و عبدالرحمن خــان بــه چــاپ‬ ‫رســید‪ .‬از ان جملــه‪ ،‬پادشــاهان متاخریــن افغانســتان (تکمیــل در‬ ‫‪ :۱۸۸۹-۹۰ / ۱۳۰۷‬کــه در ســال ‪ ۱۳۳۶‬ش‪ ۱۹۵۷/ .‬دوبــاره بــه‬ ‫چــاپ رســید)‪ ،‬اثــری از یعقــوب علــی خافــی‪ ،‬و تتمــه البیــان فــی‬ ‫تاریــخ االفغــان ســید جمال الدیــن اســدابادی‪ ،‬و ســراج التواریخ‬ ‫فیض محمــد کاتــب هــزاره (کــه دوره چهــار جلــدی نســخه های‬ ‫خــط ان‪ ،‬پــس از مــرگ حبیب اهلل خــان‪ ،‬بــه خــط خــوش نســتعلیق‬ ‫خــو ِد فیض محمــد کاتــب هــزاره نوشــته شــده و نوشــتن ان در‬ ‫ســال ‪ ۱۳۰۴‬خورشــیدی بــه پایــان رســیده و امــروز در ارشــیو ملــی‬ ‫افغانســتان بایگانــی شده اســت‪ ).‬نخســتین روزنامــه افغانســتان‪،‬‬ ‫شــمس النهار اســت کــه بیــن ســال های ‪ ۱۸۶۳-۶۴ / ۱۲۸۰‬در‬ ‫کابــل‪ ،‬در دوره ســلطنت شــیرعلی خان بــه زبــان فارســی بــه چــاپ‬ ‫می رســید‪ ،‬امــا ســبک و ترتیــب ان از نشــریات اردو زبــان هنــد‬ ‫نمونه بــرداری شــده بــود‪.‬‬ ‫در دوره امــان اهلل نزدیــک بــه ‪ ۲۳‬روزنامــه‪ ،‬مجلــه هفتگــی‪ ،‬ماهنامــه‪ ،‬فصلنامــه و ســالنامه‬ ‫در سرتاســر کشــور منتشــر می شــد‪ .‬امــان افغــان (‪ )۱۹۱۹/۱۳۳۷‬از مهم تریــن ان هــا‬ ‫بــود کــه در کابــل بــه چــاپ می رســید‪.‬‬ ‫عــاوه بــر ان‪ ،‬نشــریات اصــاح (‪ ،)۱۹۲۹/۱۳۴۷‬طلــوع افغــان‪ ،‬اتفــاق اســام‪،‬‬ ‫الغــازی‪ ،‬ابــاغ‪ ،‬ارشــاد النســوان‪ ،‬ایینــه عرفــان‪ ،‬نــوروز و امثــال ان هــا در مرکــز و‬ ‫مراکــز اســتان های کشــور نشــر می یافــت‪.‬‬ ‫نشــریه دو هفتگــی انیــس (‪ )۱۹۲۷/۱۳۴۵‬بــه مدیریــت محی الدیــن انیــس‪ ،‬نخســتین‬ ‫نشــریه سیاســی‪ ،‬فرهنگــی و اقتصــادی کشــور به شــمار می امــد کــه پــس از مدتــی بــه‬ ‫روزنامــه تبدیــل شــد‪ .‬در بعضــی از نشــریه های ایــن دوره میــزان قابــل توجهــی شــعر‬ ‫از اشــعار معاصــران بــه چــاپ رسیده اســت‪ ،‬ماننــد حقیقــت کــه می تــوان مجموعــه‬ ‫دوره هــای ان را تذکرهالشــعرایی به شــمار اورد کــه شــعر ان روزگار را دربــردارد‪.‬‬ ‫تجددطلبــی امــان اهلل خــان‪ ،‬خصوصــاً پــس از ســفر هفــت ماهــه او بــه غــرب‬ ‫(‪۱۳۰۶‬ش‪۱۹۲۷/‬م) اشــنایی تحصیــل کرده هــای افغانســتان را بــا زبان هــا و ادبیــات‬ ‫غربــی بیشــتر کــرد‪ .‬شــاعران و نویســندگان ایــن دوره بــه مضامیــن و مســائل اجتماعی‬ ‫روی اوردنــد و در دفــاع از اســتقالل ملــی و ملیــت ســرودند و نوشــتند؛ بــا اینهمــه‪ ،‬در‬ ‫ایــن دوره‪ ،‬نــه ُصـ َوری جدیــد از شــعر مجــال طــرح یافــت‪ ،‬و نــه جانــی تــازه در کالبــد‬ ‫شــعر ســنتی و رایــج کشــور دمیــده شــد‪.‬‬ ‫در دهــه ‪ 40‬میــادی بــه بعــد عــاوه بــر روزنامه نــگاری نویــن‪ ،‬رادیــو (از ســال ‪۱۳۱۹‬‬ ‫خ‪ )۱۹۴۰/ .‬و تلویزیــون (از ســال ‪ ۱۳۵۶‬خ‪ )۱۹۷۷/ .‬هــم مســولیت های تــازه ای را‬ ‫بــر نویســندگان افغــان افزوده اســت‪ .‬پــس از روی کارامــدن دولــت مارکسیســتی در‬ ‫افغانســتان در ســال ‪ ۱۳۵۷‬خ‪ ،۱۹۷۸/ .‬ادبیــات و نویســندگی در افغانســتان هــم از‬ ‫زبــان و اندیش ـه های اتحــاد جماهیــر شــوروی متاثــر بــود‪ .‬ادبیــات کمونیســتی حــزب‬ ‫تــوده ایــران‪ ،‬کــه از حــدود ‪ ۱۳۳۹‬خ‪ ۱۹۶۰/ .‬در اثــار حــزب خلــق افغانســتان نفــوذ‬ ‫کرده بــود‪ ،‬اینــک در انتشــارات دولتــی بطــور گســترده بــکار بــرده می شــد‪.‬‬ ‫جنگ هــای داخلــی و ورود ارتــش ســرخ بــه افغانســتان (‪ ۱۳۵۸‬خ‪ ،)۱۹۷۹/ .‬امــواج‬ ‫مهاجــران ان کشــور را بــه ســوی ایــران‪ ،‬پاکســتان و کشــورهای امریکایــی و اروپایــی‬ ‫ســرازیر ســاخت‪ .‬ادیبــان‪ ،‬محققــان و نویســندگان کشــور در دوران مهاجــرت بــه‬ ‫تحقیقــات ادبــی‪ ،‬تاریخــی‪ ،‬زبان شــناختی و‪ ...‬توجــه کرده انــد و زمینه هــای فرهنگــی‬ ‫را خصوصــاً در ایــران‪ ،‬پاکســتان و امریــکا‪ ،‬و در ســال های اخیــر در تاجیکســتان و‬ ‫المــان نیــز‪ ،‬ادامــه داده انــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪66‬‬ صفحه 66 ‫مشاهیر ادبیات افغانستان‬ ‫خلیل اهلل خلیل‬ ‫اســتاد خلیلیــدر ســال ‪ ۱۲۸۶‬خورشــیدی (‪ ۱۹۰۷‬میــادی) در بــاغ جهــان ارای کابــل متولــد‬ ‫شــد‪ .‬پــدرش محمدحســین خان مســتوفی الممالک از بــزرگان منطقــه کوهســتان در شــمال‬ ‫کابــل و وزیــر مالیــه عهــد امیــر حبیـب اهلل خــان بــود کــه بعــدا ً بــه فرمــان امــان اهلل خــان بــه‬ ‫دار اویختــه شــد‪.‬‬ ‫وی در ســنین طفولیــت والدینــش را از دســت داد و درس را در نیمــه راه رهــا کــرد‪ .‬او ســال ها‬ ‫در کابــل‪ ،‬کوهســتان و بلــخ زیســت و در پســت های اساســی زیــادی در ســازمان های‬ ‫دولتــی داخــل و خــارج افغانســتان کار کــرد‪ .‬در اوایــل دهــه بیســت خورشــیدی بــه ســمت‬ ‫معــاون دانشــگاه کابــل بــه کار گماشــته شــد‪ .‬در ســال ‪ ۱۳۳۰‬ریاســت مســتقل مطبوعــات را‬ ‫به عهــده گرفــت و در ســال ‪ ۱۳۳۲‬به عنــوان مشــاور عالــی ســلطنتی در دربــار محمــد ظاهــر‬ ‫شــاه خدمــت کــرد و نیــز مدتــی نماینــده مجلــس بــود و در ســال های نخســتین دهــه ‪۵۰‬‬ ‫به عنــوان ســفیر کبیــر مدتــی در عربســتان ســعودی و ســپس در عــراق مشــغول بــه کار‬ ‫بــود‪.‬‬ ‫جــدای مناصــب اجرایــی‪ ،‬موقعیتــی بــود کــه خلیلــی در عالــم ادب کســب کــرد و بــه زودی‬ ‫نامدارتریــن شــاعر افغانســتان بــدل گشــت‪.‬‬ ‫خلیلــی پــس از کودتــای ‪ 1357‬ســفارت را تــرک گفــت و مدتــی در اروپــا و امریــکا بــه ســر‬ ‫بــرد‪ .‬امــا بــه ســبب عشــق وطــن دیــر در ان جــا نپاییــد‪ .‬او پــس از ان بــه پاکســتان رفــت و در کنــار هــزاران هموطــن اواره اش مســکن گزیــد و در ایــن دوره اثــار‬ ‫بســیاری از خــود بــه جــای گذاشــت‪.‬‬ ‫خلیلــی در مجمــوع ‪ ۶۲‬اثــر منظــوم و منثــور در عرصه هــای مختلــف هنــر‪ ،‬ادب‪ ،‬سیاســت‪ ،‬فلســفه و عرفــان دارد کــه بیشترشــان در داخــل و خــارج از افغانســتان بــه‬ ‫چــاپ رسیده اســت‪.‬‬ ‫اثــار هــرات‪ ،‬ســلطنت غزنویــان‪ ،‬فیــض قــدس‪ ،‬احــوال و اثــار حکیــم ســنایی‪ ،‬از بلــخ تــا قونیــه‪ ،‬یمــگان‪ ،‬نی نامــه و عیــاری از خراســان‪ ،‬اثــار پژوهشــی او هســتند‪.‬‬ ‫عبدالغفــور روان فرهــادی پژوهشــگر و نویســنده افغــان و نماینــده پیشــین افغانســتان در ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬در صدمیــن ســالگرد زایــش خلیـل اهلل خلیلــی‪ ،‬قــدرت‬ ‫بیــان او را کم نظیــر توصیــف کــرد‪.‬‬ ‫خلیلــی اعتبــار بســیاری نیــز در میــان فارســی زبانان ایــران نیــز کســب کــرده بــود‪ .‬چنانچــه مقامــات دانشــگاهی و حلقه هــای ادبــی ایــران دوبــار در ســال های‬ ‫‪ ۱۳۳۵‬و ‪ ۱۳۴۰‬از وی دعــوت نمودنــد و خلیلــی مــورد اســتقبال فــراوان حلقه هــای فرهنگــی ایــران قــرار گرفــت‪ .‬چنان کــه تقریظ هایــی را کــه عبدالرحمــن پــژواک‪،‬‬ ‫رضــازاده شــفق‪ ،‬بدیع الزمــان فروزانفــر‪ ،‬لطفعلــی صورت گــر و شــمس الدین مجــروح بــر دیــوان اشــعار او نگاشــته اند‪.‬‬ ‫محمداصف فکرت‬ ‫ـروی (زادروز‪ ۱۳۲۵ :‬خورشــیدی) از نویســندگان و‬ ‫محمداصــف فکــرت هِـ َ‬ ‫شــاعران فارســی زبان معاصــر افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫فکــرت هــروی در ســال ‪ ۱۳۲۵‬و درهــرات چشــم بــه جهــان گشــود‪ .‬در‬ ‫زادگاهــش تعلیمــات ابتدایــی را در مکتــب موفــق و ثانــوی را در دبیرســتان‬ ‫ســلطان غیاث الدیــن غــوری گذرانیــد‪ .‬او لیســانس زبــان و ادبیــات فارســی‬ ‫دری را از دانشــگاه کابــل و فــوق لیســانس روزنامه نــگاری را در هنــد‬ ‫به دسـت اورد‪ .‬در افغانســتان در رادیــو‪ ،‬مطبوعــات و اکادمــی (فرهنگســتان)‬ ‫علــوم خدمــت کــرد‪ .‬ســپس در ایــران فهرســت نگار کتابخانــه ّ‬ ‫خطــی‬ ‫اســتان قــدس‪ ،‬عضــو علمــی‪ ،‬ویراســتار و مولّــف در دائرهالمعــارف بــزرگ‬ ‫اســام‪ ،‬و محقــق و مولــف در بنیــاد پژوهش هــای اســامی بــود‪.‬‬ ‫سعادت ملوک تابش‬ ‫ســعادت ملــوک تابــش هــروی (زاده ‪ ۱۳۳۰‬در هــرات) نویســنده‪ ،‬مــدرس‪ ،‬شــاعر فارس ـی زبان‪ ،‬و سیاســتمدار اهــل‬ ‫افغانســتان اســت‪ .‬اشــعاری کــه او در دهــه پنجــاه خورشــیدی بــا در هــم امیختــن افــکار فلســفی و احساســات‬ ‫شــاعرانه در قالــب نیمایــی ســروده بــود‪ ،‬نامــش را در محافــل ادبــی افغانســتان برجســته کــرد‪ .‬تابــش پــس از‬ ‫کودتــای موســوم بــه ثــور ســال ‪ 1357‬در افغانســتان‪ ،‬به ناچــار بــه ایــران مهاجــرت کــرد‪ ،‬در مشــهد ســکنی‬ ‫گزیــد‪ ،‬و در عرصــه سیاســت فعــال شــد‪ .‬در ایــن هنــگام او بــه نوشــتن چندیــن رســاله سیاســی‪ ،‬اجتماعــی‪ ،‬و نیــز‬ ‫روان شــناختی اجتماعــی دربــاره افغانســتان پرداخــت‪ .‬پــس از ادغــام حــزب اســامی رعــد افغانســتان در حــزب‬ ‫وحــدت اســامی افغانســتان‪ ،‬از سیاســت کنــاره گرفــت و بــه پژوهــش و تحقیــق در امــور عرفانــی و دینــی مشــغول‬ ‫شــد‪ .‬بــا ســقوط طالبــان بــه افغانســتان بازگشــت ولــی غیرسیاســی مانــد‪ .‬پــس از چنــد ســال رنــج بــردن از‬ ‫ناراحتــی قلبــی‪ ،‬در ســال ‪ ۱۳۸۹‬ســکته قلبــی کــرد‪ .‬انتقالــش بــه هندوســتان بــرای مــداوا بی اثــر مانــد و در دهلــی‬ ‫درگذشــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪67‬‬ صفحه 67 ‫احمدعلی کهزاد‬ ‫دکتــر احمدعلــی ُکهــزاد یکــی از نویســندگان و تاریخ نــگاران برجســته افغانســتان بــود‪ .‬ایــن‬ ‫پژوهشــگر افغانســتانی در تاریــخ هشــت ثــور (اردیبهشــت مــاه) ســال ‪ ۱۲۸۷‬خورشــیدی در‬ ‫کابل زاده شــد و در ســال ‪ ۱۳۶۲‬خورشــیدی درگذشــت‪.‬‬ ‫شــخصیت علمــی احمــد علــی کهــزاد‪ ،‬با پنجــاه ســال کارهــای علمــی و تحقیقاتــی و نگارش‬ ‫کتاب هــا و اثــار بیشــمار وی در زبانهــای فارســی‪ ،‬پشــتو‪ ،‬انگلیســی‪ ،‬فرانســوی و ایتالیــای‬ ‫نــزد مــردم افغانســتان و جهــان بــه حــدی بــا اهمیــت و بــا ارزش اســت‪ ،‬کــه او را از جملــه‬ ‫دانشــمندان طــراز اول تاریخ نــگاری و باستان شناســی معاصــر افغانســتان شــناخته اند‪.‬‬ ‫حامــد کــرزی‪ ،‬رئیس جمهــور افغانســتان‪ ،‬در پیــام خــود بــه مناســبت بزرگداشــت صدمیــن‬ ‫ســال تولــد او‪ ،‬از کارنامه هــای علمــی کهــزاد ســتایش کــرد و او را بنیانگــذار تاریخ نویســی‬ ‫جدیــد در افغانســتان خوانــد‪.‬‬ ‫از اســتاد کهــزاد بــا جمــع دیگــری از روشــنفکران چــون قدیــر تره کــی‪ ،‬غالم محمــد غبــار‪،‬‬ ‫ســرور جویــا‪ ،‬نعیمــی‪ ،‬فرقــه مشــر فتــح محمــد خــان‪ ،‬دکتــر فــاروق اعتمــادی و غیــره از‬ ‫بنیــان گــزاران حــزب وطــن نــام بــرده شده اســت‪.‬‬ ‫اســتاد کهــزاد در لویــه جرگــه ســال ‪ ۱۳۴۳‬ش‪ .‬از جملــه کســانی بــود کــه در تغییــر رژیــم‬ ‫مطلقــه شــاهی بــه رژیــم شــاهی مشــروطه نقــش داشــت‪.‬‬ ‫وی ناشــر کتــب و اثاریســت کــه مربــوط بــه تاریــخ دوره هــای پیــش از اســام می شــود‪.‬‬ ‫وی رئیــس انجمــن پشــتو (پشــتو تولنــه)‪ ،‬انجمــن تاریــخ و مــوزه کابــل (موزیــم کابــل) بــود‪.‬‬ ‫عبدالغفور روان فرهادی‬ ‫عبدالغفــور روان فرهــادی (زاده اول شــهریور ‪ ۱۳۰۸‬برابر ‪ ۲۳‬اوت ‪ )۱۹۲۹‬از نویســندگان‬ ‫معاصــر افغانســتان در عرصــه تاریــخ و نقــد ادبــی کارامــد و نماینــده دائمــی پیشــین‬ ‫افغانســتان در ســازمان ملــل متحــد (‪ )۲۰۰۶-۱۹۹۳‬بــود‪.‬‬ ‫عبدالغفــور فرزنــد مرحــوم موالنــا عبدالباقــی‪ ،‬در شــهر کابــل چشــم بــه جهــان گشــود‪.‬‬ ‫پــدرش دبیــر‪ ،‬دبیرســتان اســتقالل بــود‪ .‬فرهــادی در کنــار اموزه هــای دینــی بــه‬ ‫امــوزش ادبیــات فارســی پرداخــت‪ .‬هنــوز شــانزده ســاله بــود کــه ترجمه هــای او از‬ ‫زبــان فرانســوی‪ ،‬بــه زبــان فارســی در روزنامــه انیــس کابــل‪ ،‬چــاپ می شــد‪ .‬در ســال‬ ‫‪ ۱۹۴۸‬میــادی‪ ،‬از دبیرســتان اســتقالل‪ ،‬در رشــته ریاضــی‪ ،‬فارغ التحصیــل گردیــد و‬ ‫پــس از ان در دانشــکده حقــوق و علــوم سیاســی دانشــگاه کابــل پذیرفتــه شــد‪.‬‬ ‫او در ســال ‪ ۱۹۴۹‬بــه قصــد تحصیــل علــوم سیاســی و روابــط بین المللــی از طــرف‬ ‫وزارت امــور خارجــه بــه پاریــس اعــزام شــد‪ .‬وی در ســال ‪ ۱۹۵۲‬از شــعبه روابــط‬ ‫بین الملــل انســتیتو علــوم سیاســی پاریــس فــارغ تحصیــل شــد‪ .‬او در ســال ‪،۱۹۵۵‬‬ ‫دیپلــم موسســه مطالعــات عالــی بین المللــی را گرفــت‪ .‬او همزمــان بــه ایــن تحصیــل‬ ‫در دانشــکده ادب دانشــگاه ســوربن پاریــس‪ ،‬در زبان هــای قدیــم چــون سانســکریت و‬ ‫اوســتا و زبان شناســی عمومــی پرداخــت و دکتــرای خویــش را در ســال ‪ ۱۹۵۵‬میــادی‬ ‫دربــارهٔ فارســی دری افغانســتان بــه دســت اورد‪.‬‬ ‫دکتــر روان فرهــادی بعــد از بازگشــت بــه افغانســتان ماموریــت خــود را در وزارت امــور‬ ‫خارجــه‪ ،‬شــعبه مدیریــت ملــل متحــد ادامــه داد و ضمنـاً در دانشــکده حقــوق دانشــگاه‬ ‫کابــل نیــز تدریــس می کــرد‪ .‬در دایرهالمعــارف اریانــا‪ ،‬چــاپ کابــل مقالــه مهــم‬ ‫و اموزنــده الســنه را نوشــت و در ســال ‪ ۱۹۵۶‬و ‪ ۱۹۵۸‬در ســفارت افغانســتان مقیــم‬ ‫کراچــی در ســمت منشــی اول گمــارده شــد و ضمنـاً ســه ســال پــی در پــی در جلســات‬ ‫ی کــرد‪.‬‬ ‫ســاالنه مجمــع عمومــی ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬نیویــورک شــرکت م ـ ‬ ‫دکتــر فرهــادی در ســال ‪ ۱۹۶۱‬بــه افغانســتان امــد و مدیــر ملــل متحــد و ضمنـاً مدیــر‬ ‫روابــط فرهنگــی ان وزارت تعییــن گردیــد‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۶۲‬در ســفارت افغانســتان در‬ ‫واشــنگتن بــه وظیفــه مستشــار مقــرر شــد‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۶۴‬بــه افغانســتان بازگشــت‬ ‫و در زمــان صــدارت دکتــر محمــد یوســف در مقــام مدیریــت عمومــی سیاســی وزارت‬ ‫امــور خارجــه مشــغول بــه کار یافــت کــه در تاریــخ وزارت امــور خارجــه افغانســتان‪،‬‬ ‫جوانتریــن مدیــر عمومــی سیاســی بــود‪.‬‬ ‫در زمــان صــدارت محمدهاشــم میونــدوال وظیفــه منشــی مجلــس عالــی وزرا را بــر‬ ‫عــاوه خدمــت در وزارت امــور خارجــه متکفــل گردیــد؛ و ایــن هــر دو وظیفــه در عهــد‬ ‫صــدارت نوراحمــد اعتمــادی نیــز ادامــه پیــدا کــرد‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۷۲‬در ســمت ســفیر‬ ‫افغانســتان در پاریــس بــه کار گرفتــه شــد‪ ،‬امــا چنــد مــاه بعــد از کودتــای ســال ‪۱۳۵۲‬‬ ‫از کار خــود معــزول گردیــد‪.‬‬ ‫وی ترتیــب‪ ،‬تنظیــم و تدویــن همــه مقــاالت ســراج االخبار را بــر عهــده داشــت‬ ‫کــه در چنــد صــد صفحــه تحــت عنــوان «مقــاالت محمــود طــرزی»‪ ،‬در ســال ‪۱۳۵۵‬‬ ‫خورشــیدی‪ ،‬بــه مناســبت هشــتادمین ســالگرد وفــات ســید جمال الدیــن اســدابادی‪،‬‬ ‫در کابــل‪ ،‬انتشــار یافــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪68‬‬ ‫او‪ ،‬در ســال ‪ ۱۹۷۸‬یــک مــاه بعــد از کودتــای ‪ ۱۳۵۷‬خورشــیدی‪ ،‬از طــرف‬ ‫رژیــم حــزب دمواکراتیــک خلــق‪ ،‬در زنــدان پلچرخــی افتــاد و در ســال ‪۱۹۸۰‬‬ ‫میــادی پــس از بیســت مــاه حبــس از زنــدان بیــرون امــد‪.‬‬ ‫او پــس از ان بــه نــام مشــاور وزارت امــور خارجــه در دولــت جدیــد شــناخته‬ ‫شــد‪ ..‬در ایــن مــدت در مرکــز نســخه های خطــی وزارت اطالعــات و فرهنــگ‬ ‫بــه در ســمت یــک هیئــت تعییــن قیمــت خریداری هــای نســخه های خطــی‬ ‫کار می کــرد‪ ،‬تــا ان کــه در ســال ‪ ۱۹۸۱‬موفــق بــه تــرک افغانســتان شــد و‬ ‫در دانشــگاه پاریــس بــه عنــوان اســتاد تاریــخ ادب فارســی انتخــاب شــد‪.‬‬ ‫او در ســال ‪ ۱۹۸۵‬بــه امریــکا دعــوت شــد و در دانشــگاه برکلــی واقــع در‬ ‫همچنیــن در کالیفرنیــای شــمالی بــه تدریــس تاریــخ ادب فارســی پرداخــت‬ ‫و شــش ســال بــه ایــن کار مشــغول بــود‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۹۱‬مــدت یکســال در‬ ‫انســتیتو مطالعــات عالــی تمــدن فرهنــگ اســامی در کوااللمپــور پایتخــت‬ ‫مالــزی‪ ،‬تاریــخ فرهنــگ اســام را تدریــس کــرد و ســپس بــه امریــکا‬ ‫بازگشــت‪.‬‬ ‫دکتــر روان فرهــادی در ســال ‪ ۱۹۹۳‬بــه اســاس تقاضــای برهان الدیــن‬ ‫ربانــی رئیــس دولــت اســامی افغانســتان‪ ،‬بــه عنــوان نماینــدهٔ دایمــی و‬ ‫ســفیر دولــت اســامی افغانســتان در مقــر ســازمان ملــل متحــد نیویــورک‬ ‫گمــارده شــد و وظیفـه اش در پایــان ســال ‪ ۲۰۰۶‬میــادی بــا قدرشناســی از‬ ‫طــرف وزارت امــور خارجــه پایــان یافــت‪ .‬وی هــم اکنــون در پاریــس اقامــت‬ ‫دارد‪.‬‬ صفحه 68 ‫سید مخدوم رهین‬ ‫ســید مخــدوم رهیــن‪ ،‬نویســنده‪ ،‬سیاســت مدار و وزیــر پیشــین اطالعــات و فرهنــگ‬ ‫افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫وی دو دوره وزیــر اطالعــات و فرهنــگ افغانســتان بــود‪ .‬یکبــار از ســال ‪۲۰۰۶ - ۲۰۰۱‬‬ ‫و بــار دوم از ســال ‪۲۰۰۱۵ - ۲۰۱۰‬‬ ‫سید مخدوم رهین در کابل به دنیا امد‪.‬‬ ‫دکتــر رهیــن در کمیســیون قانــون اساســی در زمــان جمهــوری داودخــان عضــو بــود‬ ‫و در لویــه جرگــه ســال ‪ ۱۳۴۶‬اشــتراک داشــت‪ .‬بعــد از کودتــای ‪ ۱۳۵۷‬در منزلــش‬ ‫تحــت نظــارت قرارگرفــت‪ .‬بعــد از اشــغال افغانســتان توســط شــوروی ســابق‪ ،‬بــه‬ ‫پاکســتان مهاجــرت کــرد و بــه مجاهدیــن افغانســتان پیوســت و بــه عنــوان رئیــس‬ ‫کمیتــه فرهنــگ و انتشــارات و عضــو شــورای عالــی جهــاد تعییــن و در عیــن حــال بــه‬ ‫عنــوان رئیــس رادیــو کابــل ازاد انتخــاب شــد‪.‬‬ ‫در حکومــت موقــت مجاهدیــن بــه عنــوان وزیــر مشــاور ایفــای وظیفــه کــرد‪ .‬دکتــر‬ ‫رهیــن در زمینــه فرهنــگ و ادبیــات‪ ،‬تاریــخ و عرفــان اســامی اثــاری دارد‪ .‬وی مقــاالت‬ ‫زیــادی نوشــته و از وی چندیــن مقالــه و کتــاب تــا کنــون چــاپ شده اســت کــه‬ ‫می تــوان بــه کتــاب هائــی چــون دقیقــی نامــه‪ ،‬گزیــدهٔ اثــار ســید جمــال الدیــن‬ ‫افغانــی‪ ،‬هنــد و هنــدو در شــعر امیــر خســرو دهلــوی و روابــط فرهنگــی افغانســتان و‬ ‫شــبهٔ قــارهٔ هنــد از گذشــته های دور تــا قــرن هفتــم هجــری نــام بــرد‪.‬‬ ‫از جملــهٔ کارهــای وی در دوران جهــاد اشــک خراســان‪ ،‬ســوگواران‪ ،‬پاســخ بــه نامــهٔ‬ ‫استاد(شــعر) اوســنی مسلمانان(پشتو)می باشــد‪ .‬وی در دورهٔ حکومــت مجاهدیــن بــرای‬ ‫تشــریح اهــداف جهــاد‪ ،‬جرایــد و مجــات متعــدد بــه زبان هــای پشــتو‪ ،‬دری‪ ،‬انگلیســی‪،‬‬ ‫عربــی‪ ،‬و اردو تاســیس کــرد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۸۸‬دکتــر رهیــن همــراه بــا عــده ای از روشــنفکران و فرماندهــان جهــادی‬ ‫نهضــت ملــی اســامی افغانســتان را بــه منظــور خدمــت بــه ازادی و دموکراســی‬ ‫تاســیس کــرد‪ .‬وی در ان ســال ها بــه اکثــر مناطــق کشــور ســفر کــرد‪.‬‬ ‫پــس از دوازده ســال شــرکت در جهــاد افغانســتان در حــدود یکســال قبــل از ســقوط‬ ‫حکومــت نجیــب اهلل بــه امریــکا رفــت‪.‬‬ ‫دکتــر رهیــن در ســال ‪ ۱۳۷۵‬هجــری شمســی بــه همــکاری دانشــمندان افغان‬ ‫در امریــکا انجمــن صلــح و دموکراســی بــرای افغانســتان را ایجــاد نمــود و بــه‬ ‫عنــوان رئیــس ایــن انجمــن در راه وحــدت مــای و دموکراســی و ازادی در‬ ‫افغانســتان و پیــکار بــر ضــد تروریــزم و طالبــان کوشــید‪.‬‬ ‫دکتــر رهیــن در ســال ‪ ۱۳۷۷‬هجــری شمســی بــه عضویــت کمیت ـهٔ اجرائی ـهٔ‬ ‫طــرح لویــه جرگــه اضطــراری در روم پذیرفتــه شــد‪.‬‬ ‫دکتــر رهیــن در ادارهٔ موقــت بــه عنــوان وزیــر اطالعــات و فرهنــگ تعیــن‬ ‫گردیــد‪ .‬وی از طــرف مــردم کابــل در ســپتامبر ‪ ۲۰۰۳‬بــه عنــوان رئیــس‬ ‫شــورای شــهروندان کابــل انتخــاب شــد‪ .‬در مــاه مــی‪ ۲۰۰۴‬مــدال خدمــت در‬ ‫راه ازادی بیــان و فرهنــگ بــه پیشــنهاد رئیــس جمهــور از محمدظاهــر شــاه‬ ‫دریافــت نمــود‪.‬‬ ‫او پیــش از انتخــاب مجــدد بــه حیــث وزیــر اطالعــات و فرهنــگ ‪ ،‬مدتی ســفیر‬ ‫افغانســتان در دهلــی نــو بود‪.‬‬ ‫وی تا ماه مارچ ‪۲۰۱۵‬میالدی وزیر فرهنگ افغانستان بود‪.‬‬ ‫میرمحمدصدیق فرهنگ‬ ‫میرمحمدصدیــق فرهنــگ (متولــد‪ ۱۲۹۴ :‬درگذشــته (تاریــخ نامشــخص) در واشــینگتن) تاریـخ دان و مولــف دو جلــد تاریخ‬ ‫«افغانســتان در پنــج قــرن اخیــر» بــود‪ .‬وی فرزنــد ســید حبیب خــان در کابــل‪ ،‬افغانســتان بــه دنیــا امــد‪ .‬تحصیــات‬ ‫ابتدایــی و متوســطه را در کابــل زادگاهــش بــه پایــان رســانید‪.‬‬ ‫فرهنــگ از اعضــای دائمــی دائرهالمعــارف اریانــا بــود‪ .‬دربــاره مســائل افغانســتان مقاالتــی بــرای دانشــنامه بریتانیــکا و‬ ‫الروس فرانســه می نوشــت‪ .‬اثــارش بیشــتر در حــوزه تحقیقــات تاریخــی اســت‪.‬‬ ‫میرمحمدصدیــق فرهنــگ در ســال های اخــر زندگــی بــه ایــاالت متحــده امریــکا مهاجــرت کــرد و در همان جــا‬ ‫درگذشــت‪.‬‬ ‫فرزنــد وی محمدامیــن فرهنــگ‪ ،‬مدتــی در ســمت پروفســوری در دانشــگاه رور (‪ )Ruhr‬بوخــوم المــان بــه تدریــس‬ ‫می پرداخــت‪ .‬وی پــس از ســقوط طالبــان در ‪ ۲۰۰۱‬بــه عنــوان وزیــر بازســازی افغانســتان تعییــن شــد‪.‬‬ ‫عبدالحی حبیبی‬ ‫عبدالحــی حبیبــی (‪ )۱۳۶۳-۱۲۸۹‬از تاریخ نــگاران معاصــر افغانســتان بــود کــه بــه زبان هــای فارســی و پشــتو‬ ‫می نوشــت‪.‬‬ ‫عبدالحــی حبیبــی فرزنــد مــا عبدالحــق در ‪( ۱۲۸۹‬خورشــیدی) مطابــق ‪( ۱۹۱۰‬میــادی) در قندهــار بــه دنیــا امــد‪.‬‬ ‫پــدر بزرگــش مولــوی عبدالرحیــم و جــدش مولــوی حبیـب اهلل محقــق قندهــاری اســت‪ .‬بــه همیــن نســبت تخلــص‬ ‫خــود را حبیبــی انتخــاب نموده اســت‪ .‬از لحــاظ تبــار قومــی بــه قبیلــه کاکــر پشــتون ارتبــاط دارد‪ .‬عبدالحــی در‬ ‫‪ ۱۲۹۹‬در مدرســه ابتدائیــه شــالیمار مشــغول بــه تحصیــل گردیــد‪ .‬بعد از ختم دوره شــش ســاله مدرســه‪ ،‬در ‪۱۳۰۴‬‬ ‫شمســی‪ ،‬پــای درس مولــوی عبدالواســع و مولــوی ابوالوفــای قندهــاری اســتاد مدرســه نظامیــه دکــن نشســت‪.‬‬ ‫بعــد از ان دیگــر تحصیــات دانشــگاهی را ادامــه نــداد و بــا مطالعــه نشــریات افغــان‪ ،‬ایرانــی و هنــدی چــون‬ ‫ســراج االخبــار‪ ،‬حبــل المتیــن‪ ،‬کاوه‪ ،‬ایرانشــهر‪ ،‬ارمغــان‪ ،‬الهــال‪ ،‬صــور اســرافیل و دیــوان اشــعار کالســیک های‬ ‫ادبــی دری محشــور شــد و اشــنایی بــا دیدگاه هــا و نوشــته های محمــود طــرزی افغــان و سیدحســن تقــی زاده‬ ‫محمــد قزوینــی‪ ،‬ســیدکاظم‪ ،‬ایرانشــهر‪ ،‬جمــال زاده ایرانــی‪ ،‬جرجــی زیــدان مصــری‪ ،‬ســهیلی نعمانــی هنــدی‪،‬‬ ‫ســلیمان نــدوی و دیگــران بــه ارتقــای شــخصیت علمــی خویــش پرداخــت‪.‬‬ ‫امــوزش زبان هــای عربــی‪ ،‬اردو و انگلیســی را اغــاز کــرد و بــا زبان هــای اوســتایی‪ ،‬سانســکریت‪ ،‬فارســی باســتان‬ ‫اشــنایی یافت‪.‬‬ ‫حبیبــی در ‪ ۱۵‬ســالگی بــه صــورت رســمی نوشــتن را اغــاز کــرد و در ‪ ۲۲‬ســالگی در ســال ‪ ۱۳۱۱‬بــا نوشــتن‬ ‫تاریخچــه ســبک های شــعر پشــتو (بــه فارســی) بــه کتاب نویســی و تالیــف پرداخــت‪ ،‬هرچنــد قبــل از ان در‬ ‫مجلــه هفتگــی طلــوع افغــان مقــاالت می نوشــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪69‬‬ صفحه 69 ‫حسین شیردل‬ ‫تاریخ هنر افغانستان‬ ‫افغانســتان کشــوری در قلــب اســیا‪ ،‬بــا تاریــخ و قدمــت طوالنــی‪ ،‬یکــی از‬ ‫جنجالی تریــن و مناقشــه برانگیزتریــن کشــورهای اســیا‪ ،‬همــواره از منظــر‬ ‫سیاســی‪ ،‬نظامــی و تاریــخ اجتماعــی مــورد توجــه قــرار داشــته اســت‪.‬‬ ‫پژوهش هــای باستان شناســی در کشــف اثــار نگارگــری حــوزه تمدنــی ایــران‬ ‫بــزرگ پیــش از اســام در اســیای میانــه نقشــی اساســی داشــته اســت‪.‬‬ ‫در نتیجــه حفاری هایــی کــه هیــات باستان شناســی فرانســه (‪ )DAFA‬در گذشــته‬ ‫در محل هــای مربــوط بــه نقــاط اصلــی در لشــکری بــازار واقــع در جنــوب کابــل‬ ‫و در نزدیکــی هــرات در گازرگاه انجــام داده‪ ،‬نقاشـی های تزئینــی فراوانــی کشــف‬ ‫شــده اســت کــه فعــا پژوهش هــای چندانــی روی ان صــورت نمی گیــرد‪.‬‬ ‫در عرصــه مجسمه ســازی نیــز افغانســتان مجســمه های بــزرگ بــودا در بامیــان‬ ‫(صلصــال و شــمامه) را در تاریــخ هنــر خــود دارد کــه در ســال ‪ ۲۰۰۱‬توســط‬ ‫طالبــان نابــود شــدند‪.‬‬ ‫در تاریــخ بیهقــی نیــز از قصــر مخفــی مســعود غزنــوی نــام بــرده شــده کــه‬ ‫مضمــون داســتان «الفیــه و شــلفیه» بــر دیوارهــای ان تصویــر شــده بــود امــا بــه‬ ‫محــض اطــاع ســلطان محمــود‪ ،‬پــدرش کــه عقایــد مذهبــی داشــت‪ ،‬مســعود‬ ‫دســتور حــذف انهــا را داد‪.‬‬ ‫نقاشــی های بهــزاد‪ ،‬هنرمنــد قــرن هشــتم هجــری‪ ،‬خــود گویــای غنــای هنــر‬ ‫علی الخصــوص نقاشــی در افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫بــا اینهمــه‪ ،‬تطــورات تاریخــی‪ ،‬سیاســی و اجتماعــی افغانســتان بــه نحــوی بــوده‬ ‫کــه امــروز دیگــر از ان اوج هنــر تصویــری بســیار فاصلــه گرفته ایــم‪.‬‬ ‫منابــع باســتانی بــه دســت امــده از هنــر نقاشــی دوران پیــش از اســام در‬ ‫ســرزمین افغانســتان امــروزی عمومــا بــه دوره حکومــت هخامنشــیان و قبــل از‬ ‫ان بــاز مــی گــردد‪.‬‬ ‫نقــوش مینیاتــور روی ســکه ها‪ ،‬مهره هــای اســتوانه ای و ظــروف ســفالی کشــف‬ ‫شــده از معــدن مــس عینــک‪ ،‬حفاری هــای شــهری در منطقــه خیرخانــهء شــهر‬ ‫کابــل و دیگــر شــهرها چــون بامیــان و غزنــی و هــرات‪ ،‬حاکــی از تخصــص‬ ‫مردمــان بومــی ان مناطــق در هنــر پیکره تراشــی و نقاشــی اســت؛ و در قــرن اول‬ ‫و دوم میــادی بــود کــه هنــر نقاشــی و پیکــره تراشــی در ایــن ســرزمین بــه حــد‬ ‫اعــای خــود رســیده بــود‪.‬‬ ‫نقاشی در دوران پیش از اسالم‬ ‫نقاشــی های بیشــماری از پیکــر زنــان و مــردان در مغاره هــای بامیــان و حکایاتــی‬ ‫نظیــر نگارگری هــای مانــی پیامبــری کــه هنــر خراســان زمیــن را بــه چیــن و‬ ‫ترکســتان و کشــورهای اســیای میانــه بــرد و چــون بازگشــت هنــرش متاثــر از هنــر‬ ‫چینــی شــده بــود‪ ،‬در دســت اســت‪.‬‬ ‫مدارکــی مبنــی بــر وجــود مکتــب امــوزش هنــر نقاشــی و پیکــره تراشــی در ســواحل‬ ‫اکســوس ( امــو دریــا) کشــف شــده و ارنســت هرتســفیلد‪ ،‬باستانشــناس مشــهور‬ ‫المانــی‪ ،‬ان مکتــب را مبــدا هنــر بودایــی و صنایــع مســتظرفه مرکــزی و صنعــت‬ ‫دوره هــای ( پارتــی‪ ،‬کوشــانی و ساســانی) می دانــد‪.‬‬ ‫همچنیــن نقاشــی های بیشــماری از پیکــر زنــان و مــردان در بامیــان و حکایاتــی‬ ‫نظیــر نگارگری هــای مانــی پیامبــری کــه هنــر خراســان زمیــن را بــه چیــن و‬ ‫ترکســتان و کشــورهای اســیای میانــه بــرد و چــون بازگشــت هنــرش متاثــر از هنــر‬ ‫چینــی شــده بــود‪ ،‬در دســت اســت‪.‬‬ ‫نقاشی دوران پس از اسالم و مکتب هنری هرات‬ ‫بــا ورود اســام بــه افغانســتان‪ ،‬هنرهــای زیبــا چــون نقاشــی و پیکــره تراشــی در‬ ‫نخســت بــه حاشــیه رانــده و پــس از ان تــا چنــدی ممنــوع شــدند‪.‬‬ ‫در دوره اســامی پــس از ســقوط خالفــت عباســی و روی کار امــدن حکومــت‬ ‫ایلخانــی و تیموریــان از قــرن هفتــم هجــری قمــری بــه بعــد و همزمــان بــا دوره‬ ‫کمــال الدیــن بهــزاد در قــرن نهــم‪ ،‬نگارگــری (مینیاتــور) بــا روشــی اصولــی و‬ ‫البتــه اســامی از ســر گرفتــه شــد‪.‬‬ ‫دیــری نپاییــد ایــن روش جدیــد بــه پــر طرفداران تریــن رشــته هنــری در هــرات‬ ‫تبدیــل شــد‪ .‬حمایــت از نقاشــان و شــعرا‪ ،‬ترفنــدی بــود کــه شــاهان تیمــوری‬ ‫بــرای مشــروعیت بخشــیدن و ایرانی ســازی حکومــت خــود از انهــا بهــره‬ ‫می گرفتنــد‪ .‬از مشــخصه های نقاشــی در ایــن دوران‪ ،‬ظرافــت و اراســتگی اســت‬ ‫کــه بازتابــی اســت از جامعــه پیچیــده‪ ،‬متعــادل‪ ،‬معتــدل و مالیــم دربــار شــاهان‬ ‫تیمــوری‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪70‬‬ صفحه 70 ‫دوره رئالیسم ( تاریخ ‪ ۱۳۴۰-۱۲۵۲‬شمسی)‬ ‫ریشــه واقع گرایــی را می تــوان در اثــار بهــزاد پــی گرفــت‪ .‬بهــزاد و‬ ‫کل زمانــه عهــد تیمــوری تحــت تاثیــر مشــاهده هدفمنــد و منســجم‬ ‫زندگــی روزمــره در حکایــات و اشــعار ســعدی قــرار داشــت‪.‬‬ ‫ایــن رونــد‪ ،‬خواســته یــا ناخواســته در زمــان معاصــر افغانســتان نیــز‬ ‫ادامــه یافــت کــه شــاید یکــی از دالیــل ان رابطــه تنگاتنــگ مــردم و‬ ‫هنرمنــدان بــا جنــگ‪ ،‬جنایــت‪ ،‬غربــت و فقــر بــوده باشــد‪.‬‬ ‫اگــر دوران بهــزاد را دوران طالئــی اول رئالیســم بنامیــم‪ ،‬دوران دوم‬ ‫طالئــی رئالیســم در افغانســتان بــا هنرمندانــی چــون غــام محمــد‬ ‫میمنگــی (‪ ،)۱۲۵۲‬عبدالغفــور برشــنا (‪ ،)۱۲۵۸‬کریــم شــاه خــان‬ ‫(‪ ،)۱۲۹۸‬غــام محــی الدیــن شــبنم (‪ ،)۱۳۱۴‬حفیــظ پاکــزاد (‪،)۱۳۳۴‬‬ ‫اکبــر خراســانی (‪ )۱۳۴۰‬و دیگــر هنرمندانــی کــه امــروزه کمتریــن اثار‬ ‫و شــرح احوالــی از انهــا باقــی مانــده مشــخص مــی شــود‪.‬‬ ‫پایان دوران جنگ های داخلی ( از دهه ‪ ۱۳۴۰‬تا‪۱۳۹۰‬شمسی)‬ ‫هنــر افغانســتان بــا تاســیس دانشــکده هنرهــای زیبــا در ‪ ۱۳۴۵‬توســط یکــی از اســاتید‬ ‫برجســته مجسمه ســازی (امــان اهلل حیــدرزاد) چهــره جــدی تــر و مدرن تــری بــه خــود‬ ‫گرفــت‪ .‬دروس نقاشــی دانشــکده زیــر نظــر امــان اهلل پارســا تدریــس می شــد‪.‬‬ ‫ایــن دانشــکده تــا ‪۱۳۵۷‬در کلیــه بخش هــای هنــری بــه صــورت گســترده فعالیــت می کــرد‪.‬‬ ‫در دهــه ‪ ۶۰‬خورشــیدی اولیــن گالــری ملــی افغانســتان بــا اثــاری هنــری از هنرمندان سراســر‬ ‫جهــان بــه فعالیــت اغــاز کــرد‪.‬‬ ‫متاســفانه بــا شــروع جنگ هــای داخلــی و ظهــور طالبــان از ســال ‪ ۱۳۷۱‬تــا ‪ ،۱۳۸۱‬تعــداد‬ ‫زیــاد از اثــار هنــری ایــن گالــری غــارت شــدند و دانشــکده هنرهــای زیبــا دانشــگاه کابــل بــه‬ ‫اتــش کشــیده شــدند و تــا اســتقرار دولــت جدیــد و حضــور نیروهــای نظامــی بین المللــی در‬ ‫افغانســتان‪ ،‬هــم دانشــکده هنرهــا و هــم گالــری ملــی افغانســتان تعطیــل بودنــد‪.‬‬ ‫بعــد از پایــان ایــن دوره‪ ،‬فعالیت هــای هنــری مراکــز و ایــن دانشــکده نیــز از ســر گرفتــه‬ ‫شــد و اولیــن مرکــز هنرهــای معاصــر در ســال ‪ ۲۰۰۴‬توســط رهــرو عمــرزاد در کابــل تاســیس‬ ‫شــد‪.‬‬ ‫پــس از ان هنرمنــدان افغانســتان وارد عرصــه هنــر بین المللــی شــدند و در نمایشــگاه بــزرگ‬ ‫داکومینتــا در شــهر کاســل المــان حضــوری گســترده داشــتند‪ .‬ســرانجام در ســال ‪ ۱۳۹۳‬اولین‬ ‫گالــری خصوصــی در کابــل بــا مدیریــت و سرپرســتی شــماری از بانــوان هنرمنــد گشــایش‬ ‫یافــت کــه بــه خوبــی مــورد اســتقبال هنرمنــدان قــرار گرفــت‪.‬‬ ‫پیکره در نقاشی معاصر افغانستان‬ ‫هیــچ منبعــی در دســت نیســت کــه فهرســتی از نقاشــان افغانــی ارائــه کنــد کــه در بیســت ســال‬ ‫اخیــر در کارشــان از پیکــره اســتفاده می کننــد‪.‬‬ ‫ولــی پژوهــش هــا در ایــن زمینــه کــه بــا در نظرداشــتن میــزان تحصیــات هنــری‪ ،‬اشــنایی جامعــه‬ ‫هنــری بــا هنرمنــد و اثــارش‪ ،‬تعــداد نمایشــگاه های برگــزار شــده هنرمنــد و نیــز امــکان دسترســی‬ ‫بــه اثــار هنرمنــدان انجــام شــده‪ ،‬فهرســتی از انهــا را ارائــه می کنــد‪.‬‬ ‫ایــن هنرمنــدان عبارتنــد از «حفیــظ پاکــزاد»‪« ،‬علــی کیــکاووس کمــال»‪« ،‬اکبــر خراســانی»‪« ،‬رضــا‬ ‫هــزاره»‪« ،‬توفیــق رحمانــی»‪« ،‬عبدالناصــر صوابــی»‪« ،‬احمــد شــمس»‪« ،‬ایمــل میخائیــل» و‪...‬‬ ‫ایــن هنرمنــدان را مــی تــوان بــه دو دســته بــزرگ تقســیم کــرد کــه در دســته اول هنرمندانــی قــرار‬ ‫دارنــد کــه بــه تناســبات طبیعت گرایانــه شــکلی انــدام بــدن انســان در نقاشی هایشــان وفادارنــد‪.‬‬ ‫محتــوای اثــار ایــن نقاشــان نیــز خــود بــر دو نــوع اســت‪ .‬برخــی از انهــا محتــوای سیاســی اجتماعی‬ ‫دارنــد ماننــد کارهــای «اکبــر خراســانی»‪« ،‬توفیــق رحمانــی»‪« ،‬ســید نویــد فضلــی»‪« ،‬خلیــل امیــر‬ ‫واک» و «تهمینــه تومیریــس» و کارهــای برخــی دیگــر انهــا ماننــد «حفیــظ پاکــزاد»‪« ،‬عبدالناصــر‬ ‫صوابــی»‪« ،‬راشــد رحمانــی» و «مشــتری هــال» فاقــد محتــوای اجتماعــی و سیاســی بــوده و بیشــتر‬ ‫بــر مفاهیــم تغزلــی تکیــه دارنــد‪.‬‬ ‫ایــن محتــوای اجتماعــی سیاســی در اثــار نقاشــان افغانســتان بــه شــکل های مختلفــی مطــرح‬ ‫می شــود‪ .‬ماننــد موضــوع زن‪ ،‬مهاجــرت‪ ،‬اســتعمار‪ ،‬جنــگ و ســرمایه داری‪.‬‬ ‫اثــاری هــم کــه بــه محتــوای سیاســی اجتماعــی گرایــش ندارنــد‪ ،‬گاه بــا اشــارت هایی بــه تناســبات‬ ‫دقیــق انــدام و نیــز نشــانه هایی اســطوره ای یــاداور اســطوره های یونانــی هســتند یــا در بعضــی‬ ‫دیگــر اشــاره بــه بــودا دارنــد‪ .‬برخــی دیگــر از اثــار فضــای تغزلــی و گاه ســورئال را در کنــار پیکــره‬ ‫القــا می کننــد‪.‬‬ ‫دســته دوم مشــتمل بــر نقاشــانی اســت کــه تناســبات طبیعت گرایانــه انــدام را در هــم می شــکنند‪.‬‬ ‫ماننــد‪« :‬باقــر احمــدی»‪« ،‬حامــد حســن زاده»‪« ،‬خــادم علــی»‪« ،‬محســن حســینی»‪ ،‬عــارف بهــادری»‬ ‫و «رضــا هــزاره» ‪.‬‬ ‫پیکــره در اثــاری کــه در ایــن مجموعــه قــرار مــی گیرنــد نیــز بــه صورت هــای گوناگونــی مــورد‬ ‫اســتفاده قــرار مــی گیــرد‪ .‬در برخــی اثــار ایــن کار صرفــا جهــت مطالعــه ارتباطــی میــان انتــزاع‬ ‫و فیگوراتیــو اســت‪ .‬در برخــی دیگــر از اثــار‪ ،‬نقــش دیــو کــه در ادبیــات و نگارگــری ایــن منطقــه‬ ‫پیشــینه ای بــس طوالنــی دارد‪ ،‬از طریــق شکســت تناســبات انــدام بــه ظهــور می رســند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪71‬‬ صفحه 71 ‫هنرمندان افغانستان‬ ‫علیکیکاووسکمال‬ ‫علــی کیــکاووس کمــال متولــد ‪ 1965‬در کابــل؛ هنرمنــدی مطــرح و شــناخته شــده در اروپــا و المــان از‬ ‫افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫او تحصیــات اکادمیــک هنــری خــود را در بــاروس بــه اتمــام رســاند و بــه ســبک خاصــی در سوررئالیســم‬ ‫رســید‪.‬‬ ‫کارهــای هنــری او ملهــم از شــخصیت هــای دلقــک وار ســیرک هــا و بــازی بــا نمــاد هــا و نشــانه هــا در قالــب‬ ‫کارهــای سورئالیســتی اســت‪ ،‬چنــان کــه بــه تعبیــر خــود هنرمنــد‪ ،‬دنیــا بــرای او مثــل یــک بــازی مــی مانــد‬ ‫و در عمــده اثــار وی می تــوان چنیــن تعبیــری را یافــت‪.‬‬ ‫گرچــه کیــکاووس در اروپــا و نــزد اروپاییــان شــناخته شــده و هنــر وی همــواره مــورد اســتقبال جامعــه هنــری‬ ‫المــان قــرار گرفتــه‪ ،‬امــا در جامعــه هنــری افغانســتان کمتــر جایــی بــه شــرح احــوال وی و اثــار هنــری اش‬ ‫بــر خــورده ایــم‪ ،‬کیــکاووس شــاید از معــدود هنرمنــدان افغانســتان باشــد کــه بــه صــورت تخصصــی ســبک‬ ‫سوررئالیســم را پیــش می بــرد‪.‬‬ ‫رضاهزاره‬ ‫رضــا هــزاره از هنرمنــدان معاصــر و شــناخته شــده هنــر نقاشــی در افغانســتان‬ ‫اســت کــه در اثــار جدیــد خــود‪ ،‬کــه فضایــی متفــاوت بــا کارهــای گذشــته اش دارد‪،‬‬ ‫صورت هــای مغمــوم و پژمــرده ای را بــه نمایــش می گــذارد‪ ،‬چهره هایــی در هــم‬ ‫ کشــیده کــه گویــی فریــاد ســال های درازی را فــرو خورده انــد و حــاال بــه خفقــان‬ ‫رســیده اند‪.‬‬ ‫در اثــار او صورت هایــی بــدون بــدن یــا بدن هایــی بی تناســب بــا صــورت دیــده‬ ‫مــی شــود بــا رنگ هــای خاکســتری و کــدر‪ ،‬رنگ هــای مــرده در قالــب اجســاد‬ ‫و صورت هــای مــرده امــا زنــده‪ .‬نقــاش بــا هنــرش ســعی در زنــده کــردن انــدوه‬ ‫درونــی و مالل هــای روزگار هجــرت و انســان های مهاجــر داشــته‪ ،‬انســان هایی‬ ‫کــه شــاید خیلــی از ان هــا در اعمــاق دریا هــا هنــوز دارنــد دســت و پــا می زننــد‬ ‫تــا بــه مقصــد برســند‪ .‬یعنــی بــه جایــی بــه دور از جنــگ و مامنــی بــرای زندگــی‪،‬‬ ‫انســان هایی کــه اگــر چــه حــاال بــه مقصــد رســیده اند‪ ،‬امــا جسم شــان فرتــوت‬ ‫و چهره شــان ان قــدر پیــر شــده کــه بــه مــرگ نزدیــک انــد‪.‬‬ ‫نســل جدیــد مهاجــر از جملــه موضوعاتــی اســت کــه رضــا هــزاره در اثــار خــود بــه‬ ‫ان پرداختــه‪ .‬نداشــتن هویــت و ثبــات اجتماعــی‪ ،‬ســردرگمی و پریشــانی در ایــن‬ ‫عالــم بــرای ایــن نســل در اثــار او بازتــاب دارد؛ نســلی کــه بــه هیــچ ســرزمینی‬ ‫متعلــق نیســت و به دنبــال معنی بخشــیدن بــه زندگــی اســت‪.‬‬ ‫کار رضــا هــزاره‪ ،‬انتقــادی اســت بــه عصــر کنونــی‪ ،‬بــه دوره هجــرت و جنگ هایــی‬ ‫کــه دامن گیــر افغانســتان شــده حتــی بــه سیاس ـت مداران و پرچ ـم داران مذهــب‪.‬‬ ‫محسنحسینی‬ ‫محســن حســینی‪ ،‬زاده ســال ‪ 1354‬در منطقــه چنــداول کابــل‪ ،‬تبــاری بلخــی دارد‬ ‫کــه در کودکــی بــه همــراه خانــواده بــه در ایــران مهاجــرت کــرد و تــا ســطح‬ ‫کارشناســی در تهــران درس خوانــده اســت‪ .‬وی چنــد ســالی اســت کــه در کابــل‬ ‫اقامــت دارد و بــه کارهــای هنــری گوناگــون در رشــته هایی ماننــد طراحــی‪،‬‬ ‫انیمیشــن و ســینما مشــغول اســت‪.‬‬ ‫بــه نقــل از خــود وی‪ ،‬در دو دوره بــه کابــل بازگشــته اســت‪ .‬یــک بــار زمانــی کــه‬ ‫نوجــوان بــود‪ ،‬در بحبوحــه جنگ هــای مجاهدیــن در ســال ‪ 71‬بــه کابــل بازگشــت‬ ‫و حــدود چهــار ســال در ان جــا بــود‪ .‬زمانــی کــه طالبــان‪ ،‬شــهرهای هــرات و کابــل‬ ‫را گرفتنــد‪ ،‬در مــزار شــریف بــودم و از ان جــا بــه ایــران بازگشــت‪.‬‬ ‫بعــد از اغــاز دوره جدیــد‪ ،‬در ســال ‪ 1385‬و پــس از پایــان تحصیالتــش در تهــران‬ ‫بــه کابــل برگشــت و تــا امــروز در ان جــا ســاکن اســت‪.‬‬ ‫حســینی از دوره دبســتان تــا دبیرســتان را در مشــهد گذرانــد و رشــته گرافیــک و‬ ‫ســینما را در تهــران خوانــده اســت‪ .‬از کودکــی‪ ،‬نقاشــی کار کــرده و بــه گرافیــک‬ ‫بســیار عالقه منــد بــود‪.‬‬ ‫حســینی دانش اموختــه رشــته کارگردانــی بــا گرایــش انیمیشــن از دانشــکده‬ ‫صداوســیمای تهــران نیــز اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪72‬‬ صفحه 72 ‫حامد حسن زاده‬ ‫حامــد حســن زاده در کابــل بدنیــا امــده و بعــد از یــک‬ ‫دهــه از عمــرش در افغانســتان بــه مهاجــرت مــی رود‪.‬‬ ‫در ایــران بــزرگ شــده و همــان جــا در دوره طالیــی‬ ‫نقاشــی ایــران‪ ،‬کــه تــب نقاشــی ایرانــی در بازارهــای‬ ‫بیــن المللــی داغ بــود‪ ،‬بــا نقاشــان بــزرگ ایــران اشــنا‬ ‫و همــکار بــوده و بعــد در جســتجوی نقاشــی امــروز‬ ‫جهــان‪ ،‬از نقاشــان غربــی چــون فرانسیســکو گویــا و‬ ‫فرانســیس بیکــن تاثیــر پذیرفتــه و حــاال پــس از نیــم‬ ‫دهــه حضــورش در افغانســتان در جســتجوی فضــای‬ ‫شــخصی اش در هنــر اســت و می خواهــد روش بــی‬ ‫تاثیــر از دیگــران را خلــق کنــد‪.‬‬ ‫اولیــن نمایشــگاه انفــرادی وی در کابــل در ســال ‪۲۰۱۲‬‬ ‫برگــزار شــد و دومیــن نمایشــگاه انفــرادی اش در ســال‬ ‫‪ ۲۰۱۳‬برگــزار شــد کــه مــوج تــازه ای بــرای هنــر‬ ‫تجســمی جــوان و نوگــرای افغانســتان بــود‪ .‬جــز ایــن‬ ‫از برگــزاری نمایشــگاه های گروهــی و تدریــس تئــوری‬ ‫هنــر و کارگاه هــای هنــری بــرای ترویــج فضــای ذهنــی‬ ‫تــازه اش نیــز فروگــذار نکــرده اســت‪ .‬همچنیــن کــه‬ ‫درایــن ســالها نمایشــگاه هایی در امریــکا و المــان نیــز داشــت ‪.‬‬ ‫نقاشــی های حســن زاده‪ ،‬بــه طــرز کامــا جــدی بــا ســنت نقاشــی افغانســتان‬ ‫متفــاوت اســت‪ .‬یــک خــط تــازه اســت در نوع نــگاه بــه نقاشــی‪ .‬نقاشــی افغانســتان‬ ‫ســال هــای زیــادی و در حقیقــت قــرن هــای زیــادی زیــر ســایه ســنگین مینیاتــور‬ ‫و اســطوره ای بــه نــام بهــزاد هــروی زندگــی می کــرده اســت‪ .‬هنــوز هــم نقاشــان‬ ‫ســنتی افغانســتان خــود را ادامــه دهنــده ســنت بهــزاد می داننــد کــه اخریــن اســتاد‬ ‫بــزرگ ایــن ســنت در روزگار مــا اســتاد مشــعل‬ ‫هــروی چنــد ســال قبــل از دنیــا رفــت‪.‬‬ ‫تــازه همیــن نقاشــی ســنتی هــم‪ ،‬بــا هــزاران‬ ‫دردســر شــرعی و ســخت گیری هــای اهــل‬ ‫شــرع روبــرو بــوده اســت‪ .‬چــرا کــه نقاشــی‬ ‫همــواره از هنرهــای پــر دردســر اســامی‬ ‫محســوب مــی شــده اســت‪.‬‬ ‫بــا ایــن همــه‪ ،‬نقاشــی افغانســتان معمــوال‬ ‫در کوزه گری هــا و کاشــی ها و تذهیــب و‬ ‫مینیاتورهــای ادبــی و داســتانی یــا نقاشــی قهــوه‬ ‫خانــه ای مجــال عرضــه داشــته اســت‪.‬‬ ‫بــا شــروع روزگار مــدرن‪ ،‬اولیــن نســل از‬ ‫نقاشــان افغــان کــه بــه اروپــا بــرای اموختــن‬ ‫نقاشــی مــدرن راهــی شــدند‪ ،‬اســتاد برشــنا و‬ ‫اســتاد غــام محمــد میمنگــی بودنــد‪.‬‬ ‫افتتــاح گالــری شــمامه بــه عنــوان اولیــن گالری‬ ‫خصوصــی تخصصــی‪ ،‬شــروع یــک دوره هنــری‬ ‫تــازه در افغانســتان محســوب می شــود‪ .‬گالــری‬ ‫خصوصــی کــه پــس از یــک ســال کار‪ ،‬حــاال‬ ‫مشــتریان خــود را یافتــه اســت و حداقــل بخــش قابــل توجهــی از ســرمایه داران‬ ‫افغــان را قانــع کــرده کــه در خانه هــا و دفاترشــان بــه جــای تابلوهــای طــا و مطــا‬ ‫و رنگارنــگ هنــدی و چینــی‪ ،‬هماننــد همتایانشــان در باقــی جهــان از نقاشــی مــدرن‬ ‫اســتفاده کننــد‪.‬‬ ‫حفیظ پاکزاد‬ ‫حفیــظ پاکــزاد نقــاش افغانــی االصــل فرانســوی‪ ،‬زاده ‪ ۱۹۵۵‬یکــی‬ ‫چهره هــای فعــال و موفــق در زمینــه هنــر نقاشــی می باشــد‪ .‬وی در یکــی از‬ ‫خانواده هــای سرشــناس در ( ُکهــن نــو) قریــه فیــروز بهــار ولســوالی یکاولنگ‬ ‫والیــت بامیــان چشــم بــه جهــان گشــود‪ .‬پاکــزاد تحصیــات ابتدائــی و‬ ‫متوســطه را در زادگاه خــود و دوره دبیرســتان را در دبیرســتان مســتظرفه‬ ‫صنایــع کابــل در ســال ‪ ۱۹۷۷‬بــه درجــه اول نمــره عمومــی فارغ التحصیــل‬ ‫شــد‪.‬‬ ‫بعــد از فراغــت از تحصیــل حفیــظ پاکــزاد بــه تدریــس هنــر در دارالمعلمیــن‬ ‫لشــکرگاه‪ ،‬والیــت هلمنــد از ســال ‪ ۱۹۷۹‬تــا ‪ ۱۹۸۱‬پرداخــت‪.‬‬ ‫حفیــظ پاکــزاد چــون میلیون هــا افغــان بــه اجبــار کشــور خــود را تــرک و‬ ‫بــه ایــران رفــت و ســپس در ســال ‪ ۱۹۸۲‬در فرانســه اقامــت دائــم گزیــد‪.‬‬ ‫حفیــظ نــوزده ســال اســت بــه فعالیت هایــش ادامــه داده و در ایــن ســال ها‬ ‫صدهــا اثــر هنــری در ســطح فرانســه‪ ،‬اروپــا و جهــان خلــق کــرده اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۲۰۰۵‬بــه عضویــت کانــون هنرمنــدان فرانســه درامــده و حــاال‬ ‫بشــکل ازاد بــه ابتــکار و خلــق هنــری خــود ادامــه می دهــد‪ .‬او تابلوهایــش‬ ‫را در پاریــس و ســایر شــهرهای فرانســه بــه نمایــش می گــذارد و تــا حــاال‬ ‫چندیــن جایــزه بدســت اورده‪ ،‬همچنــان یکــی از تابلوهایــش کــه مربــوط بــه‬ ‫مجســمه بــزرگ بامیــان (سلســال) می شــود و بــه بلنــدی دو متــر نقاشــی‬ ‫شــده کــه در ســال ‪ ۲۰۰۷‬جــز از کلســیون هنرهــای اســیایی در مــوزه گی ِمــه‬ ‫(‪ )Musée Guime‬یکــی از مهم تریــن موزه هــای پاریــس ثبــت گردیــده‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫حفیــظ پاکــزاد دو ســبک نقاشــی را پیــش بــرد‪ ،‬ســبک (‪)Hyperrealiste‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪73‬‬ ‫هیپریالیســت کــه بیشــتر موضــوع ان از افغانســتان گرفتــه شده اســت‪ ،‬تابلــوی بــزرگ‬ ‫بامیــان بــه همیــن ســبک نقاشــی شــده و هــم ســبک (‪ )Pointilliste‬یــا نقطــه گــذاری‪ ،‬کــه‬ ‫اکثــر ســوژه یــا موضــوع ان شــکل جهانــی دارد‪ ،‬از هــردو ســبکش تــا هنــوز تقدیــر قابــل‬ ‫توجــه شده اســت‪.‬‬ ‫حفیــظ بــه عنــوان نقــاش زاده بامیــان‪ ،‬ارزوهــای فراوانــی در خاطــره و ذهنــش تــراوش‬ ‫می کنــد‪ .‬از ان جملــه دو هــدف مهــم را در افــکارش پــرورش می دهــد‪ :‬یکــی ایــن‬ ‫اســت تــا اگــر شــرایط و امکانــات برایــش امــاده شــود یــک نقاشــی بــزرگ بــه ســبک‬ ‫(‪ )Hyperrealiste‬هیپرریالیســت از بــودای بــزرگ بامیــان (سلســال) بانــدازه بلنــدی‬ ‫واقعیــش یعنــی ‪ ۵۴‬متــر نقاشــی نمــوده و روی خوازه هــای اهنــی پیشــروی جایــگاه اصلــی‬ ‫بــودا بــه یــک مــدت معیــن شــاید یکســال نصــب شــود‪ .‬انهایکــه بــودا را دیــده بودنــد‪ ،‬بــه‬ ‫نظــر شــان تجدیــد خواهــد شــد و کســانیکه هرگــز ندیــده بودنــد از عضمــت ان اثــر عظیــم‬ ‫هنــر مجسمه ســازی‪ ،‬در عصــر طالئــی بامیــان‪ ،‬در ان زمــان ســفر خواهنــد کــرد‪ .‬دیگــر‬ ‫اینکــه او ارزو دارد‪ ،‬بامیــان بتوانــد یــک مــوزه عالــی در اینــده نزدیــک در حــد بزرگــی و غنــای‬ ‫فرهنگــی و اثــار تاریخــی یافــت شــده اش داشــته باشــد‪ ،‬تــا از یکســو اثــار پیــدا شــده‬ ‫در حفــظ و امنیــت قــرار بگیــرد و از ســوی دیگــر ایــن اثــار بــرای بامیانی هــا‪ ،‬افغان هــا‬ ‫و باالخــره بــرای جهانیــان معرفــی شــوند و تاریــخ بامیــان زنــده نگهداشــته شــود چــون‬ ‫افتخــار همــه افغان هاســت‪ .‬در انصــورت بــا هــزار شــوق و عالقــه و افتخــار‪ ،‬بــه عنــوان‬ ‫نقــاش ان ســرزمین فرهنگــی و زاده انجــا دهــا اثــر نقاشــی اش را در کلســیون مــوزه بامیــان‬ ‫هدیــه خواهــد داد؛ و همچنــان یــک تابلــوی چندیــن متــری بــودا را در خدمــت مــوزه بامیــان‬ ‫قــرار خواهــد داد‪.‬‬ صفحه 73 ‫کیانوش زاده یوسف‬ ‫سینمای افغانستان‬ ‫ســینما بــرای اولیــن بــار در اوایــل قــرن بیســتم بــه افغانســتان وارد شــد امــا‬ ‫بــا مخالفت هــای حاکمــان سیاســی زمینــه خوبــی بــرای رشــد ان فراهــم نشــد‪.‬‬ ‫فیلم ســازی در افغانســتان در قــرن بیســتم نوســانات زیــادی داشــت و دهه هــای ‪۴۰‬‬ ‫تــا ‪ ۶۰‬خورشــیدی اوج گرفــت امــا در حکومت هــای بعــدی افــول کــرد‪ .‬فیلم هــای‬ ‫بســیار کمــی بــا کیفیــت بــاال در ایــن کشــور ســاخته شــد‪ .‬بعــد از ســقوط طالبــان و‬ ‫ازاد شــدن رســانه ها در افغانســتان‪ ،‬ســینمای افغانســتان دوبــاره شــروع بــه کار کــرد‪.‬‬ ‫داســتان ورود نخســتین پروژکتــور ســینما بــه افغانســتان هنــوز مشــخص نیســت؛ ولــی‬ ‫بنابــر روایاتــی نخســتین پروژکتــور توســط وایســرای هنــد بریتانیــا بــه شــاه حبیـب اهلل‬ ‫در ســال های ‪ ۱۹۱۴‬یــا ‪ ۱۹۱۵‬هدیــه داده شــده بود؛ ولــی اســناد رســمی نشــان‬ ‫می دهــد کــه شــاه امــان اهلل بــرای اولیــن بــار پروژکتــور ســینمایی را بــا خــودش از ســفر‬ ‫اروپــا در ســال ‪ ۱۹۲۸‬وارد افغانســتان کــرد‪ .‬در ایــن ســال اولیــن فیلــم در میــان عمــوم‬ ‫مــردم بــرای نخســتین بــار اکــران شــد‪ .‬اولیــن ســینمای افغانســتان ســینما بهــزاد نــام‬ ‫داشــت‪.‬که زیــر فشــاربرخی تندروهــای مذهبــی ایــن ســینما در بیــن ســال های ‪۱۳۰۸‬‬ ‫تــا ‪ ۱۳۱۱‬کامــ ً‬ ‫ا تعطیــل شــد و بعــد از کشــته شــدن شــاه حبیــب اهلل کلکانــی‪ ،‬نــادر‬ ‫خــان شــاه جدیــد سیاســتی در جهــت جلــب رضایــت روحانیــون افغــان در پیــش گرفتــه‬ ‫و ســینماها تــا پاپــان حکومــت وی بســته ماندنــد‪.‬‬ ‫در اوایــل‪ ،‬ســینمای افغانســتان فقــط شــامل فیلم هــای خبــری از کار و فعالیــت دولــت‬ ‫بــوده و اندکــی هــم فیلــم مســتند ســاخته می شــد‪ .‬می تــوان گفــت در افغانســتان‬ ‫همــواره ســوژه های فیلم هــای ســینمایی سیاســی و در هــر دوره ابــزار دســت دولــت‬ ‫بود ه اســت‪.‬‬ ‫بعــد از بــه قــدرت رســیدن ظاهــر شــاه در ســال ‪ ۱۳۱۲‬ســینماها دوبــاره بــاز شــده و‬ ‫بیشــتر فیلم هــای صامــت هنــدی را نمایــش می دادنــد‪ .‬ســال بعــد در ‪ ۱۹۴۶‬اولیــن‬ ‫فیلــم ســاخت افغانســتان بــه نام عشــق و دوســتی بــا همــکاری ســینماگران هندوســتان‬ ‫در الهــور ســاخته شــد کــه مــورد اســتقبال زیــاد تماشــاگران قــرار گرفــت‪.‬‬ ‫همزمــان بــا ان در ریاســت مســتقل مطبوعــات کــه بعدهــا وزارت اطالعــات و فرهنــگ‬ ‫جایــش را گرفــت‪ ،‬اداره عکاســی و فیلم بــرداری ایجــاد گردیــد و کارش تولیــد فیلم هــای‬ ‫خبــری بــود و چنــد تــا مســتند گزارشــی‪.‬‬ ‫اســتقبال بــی نظیــر از نمایــش فیلــم داســتانی مســتند ماننــد عقــاب بــه کارگردانــی‬ ‫فیــض محمــد خیــرزاده در ســال ‪ ۱۹۶۴‬انگیــزه ای شــد تــا ظاهــر شــاه توجــه بیشــتری‬ ‫بــه ســینما در افغانســتان نشــان دهــد‪ .‬چنــدی بعــد در ســال ‪ ،۱۹۶۸‬موسســه افغــان‬ ‫فیلــم کــه یــک نهــاد دولتــی ســینمای می باشــد بــا همــکاری یــو اس ایــد ایــاالت‬ ‫متحــده امریــکا ســاخته و گشــایش یافــت کــه دارای یــک البراتــوار کوچــک بــرای‬ ‫چــاپ و ظهــور فیلمهــای ســیاه و ســپید بــود‪.‬‬ ‫اوج شــکوفایی ســینمای افغانســتان دهه هــای ‪ ۴۰‬تــا ‪ ۶۰‬خورشــیدی اســت کــه‬ ‫از حکومــت محمدداوودخــان شــروع شــد‪ ،‬در دوران حکومــت چپ هــا (جمهــوری‬ ‫دموکراتیــک افغانســتان) بــه اوج رســید و بــا ســقوط حکومــت محمدنجیــب اهلل روبــه‬ ‫زوال رفــت‪ .‬بــا شــروع جنگ هــای داخلــی‪ ،‬ســینما نیــز زیــر حملــه تــوپ و تانــک قــرار‬ ‫می گیــرد و در دوره طالبــان ممنــوع می شــود‪.‬‬ ‫در سراســر افغانســتان‪ ۱۱۷ ،‬تــاالر ســینما وجــود داشــته کــه اکنــون در حــدود ‪ ۹۰‬درصد‬ ‫انهــا یــا ویــران شــده اند‪ ،‬یــا توســط مقامــات تصاحــب شــده اند‪ ،‬یــا اگــر هنــوز هــم‬ ‫پابرجــا باشــند‪ ،‬تبدیــل بــه انبــار شــده اند‪.‬‬ ‫دوره طالبان‬ ‫در دوره طالبــان گرفتــن عکــس‪ ،‬فیلــم و بازدیــد از ســینما بــه کلــی‬ ‫ممنــوع قــرار داده شــده بــود‪ .‬طالبــان یــک تعــداد فیلمهــا و اســناد‬ ‫ســینمایی را در نزدیــک دفتــر افغــان فیلــم بــه اتــش کشــیدند‪.‬‬ ‫گاه دوســتداران ســینما‪ ،‬نوارهــای فیلــم را زیــر خــاک مدفــون‬ ‫می کردنــد تــا از ســوختن در امــان باشــد‪.‬‬ ‫سینمای امروز‬ ‫پــس از ســال ‪ ۲۰۰۲‬تولیــد فیلمهــای ســینمائی در افغانســتان رونــق گرفــت‪ .‬تعــدادی از تحصیل‬ ‫کرده هــای ســینمائی بــه کشــور بازگشــته و بــازار تولیــد فیلــم در ایــن کشــور را رونــق دادنــد‪..‬‬ ‫اکنــون در سراســر افغانســتان تنهــا ‪ ۱۶‬ســینما وجــود دارد کــه یــازده تــای انهــا در کابل هســتند‪.‬‬ ‫(شــامل پنــج ســینمای کالســیک و شــش ســینمای کوچــک س ـه بعدی) ‪ ۲‬تــا ســینمای کوچــک‬ ‫سـه بعدی در شــهر هــرات فعــال اســت‪ ،‬دو ســینمای کوچــک سـه بعدی در شــهر مــزار شــریف‬ ‫و یــک ســینمای س ـه بعدی در شــهر قنــدوز‪ .‬از ایــن ‪ ۱۶‬ســینما‪ ،‬چهــار ســینمای کالســیک بــا‬ ‫تاالرهــای نســبتاً بــزرگ (ســینما اریانــا‪ ،‬ســینما پــارک‪ ،‬ســینما پامیــر و ســینمای خیرخانــه) مربوط‬ ‫بــه دولــت اســت‪ .‬ســینمای تیمورشــاهی کالســیک و شــخصی اســت‪ .‬بقیــه همــه‪ ،‬خصوصــی هســتند‪ .‬ســینماهای زیــادی در کابــل وجــود دارد کــه بــه دلیــل نبــود‬ ‫تماشــاگر بســته شــده اند ماننــد ســینما بهارســتان و ســینما اریــوب‪.‬‬ ‫صدیــق برمــک یکــی از موفقتریــن کارگــردان فیلــم در افغانســتان اســت‪ .‬فیلم هــای او برنــده جوایــز بین المللــی شــده اند‪ .‬فیلــم اســامه از ســاخته های او برنــده‬ ‫جایــزه گلــدن گلــوب ســال ‪ ۲۰۰۴‬امریــکا شــد‪.‬‬ ‫فیلــم اللــه ســیاه بــه کارگردانــی ســونیا ناصــری کــول بــرای کســب جایــزه اســکار بهتریــن فیلــم خارجی زبــان نماینــده افغانســتان در هشــتاد و ســومین دوره‬ ‫جوایــز اســکار بــود امــا بــه فهرســت نهایــی راه نیافــت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪74‬‬ صفحه 74 ‫اسامه‬ ‫معرفی فیلم های مشهور سینمای افغانستان‬ ‫اُســامه نــام فیلمــی افغــان‪ ،‬بــه کارگردانــی صدیــق برمــک کارگــردان افغــان‪ ،‬محصــول‬ ‫ســال ‪ ۲۰۰۳‬اســت‪ .‬داســتان فیلــم سرگذشــت دختربچــه ای اســت کــه در زمــان‬ ‫حکومــت طالبــان در افغانســتان‪ ،‬بــا لبــاس و ظاهــر یــک پســر‪ ،‬وارد اجتمــاع می شــود‪.‬‬ ‫صدیــق برمــک دربــاره فیلــم خــود گفته اســت‪« :‬اســامه یــک تــراژدی واقعــی در دورانــی‬ ‫اســت کــه هیــچ کــس حــق تصمیــم گیــری بــرای خــود نداشته اســت‪».‬‬ ‫فیلــم بــا ایــن جملــه علــی شــریعتی اغــاز می شــود «خدایــا مــرا از انانــی قــرار ده کــه‬ ‫دنیاشــان را بــرای دینشــان مــی فروشــند نــه از انهــا کــه دینشــان را بــرای دنیــا شــان‪».‬‬ ‫در نســخه بین المللــی بــه جــای ایــن جملــه‪ ،‬عبارت«مــن نمی توانــم فرامــوش کنــم‬ ‫امــا می توانــم ببخشــم»از نلســون مانــدال نشــان داده می شــود‪ .‬پــس از ان تصاویــری‬ ‫از تظاهــرات زنــان برقــع پــوش در کابــل می بینیــم کــه خبرنــگاری خارجــی مشــغول‬ ‫فیلمبــرداری از انهاســت‪ .‬پالکاردهایــی دســت زنــان اســت کــه روی ان هــا نوشــته شــده‪:‬‬ ‫«ماسیاســی نیســتیم» «ماگرســنه ایــم» «مــا بیــوه هســتیم» «مــا کار مــی خواهیــم» و‬ ‫‪ ...‬نیروهــای طالبــان بــه زنــان حملــه و ان هــا را پراکنــده می کننــد‪ .‬مــادر اســامه در‬ ‫بیمارســتان کار می کنــد‪ ،‬طالبــان بــه بیمارســتان می اینــد و از او مــی پرســند انجــا چــه‬ ‫می کنــد؟ مــادر کــه اســامه را زیــر چــادرش پنهــان کــرده‪ ،‬پیرمــردی را کــه بســتری‬ ‫اســت نشــان می دهــد و می گویــد بــرای مــداوای پــدرش بــه بیمارســتان امــده‪ .‬مــردی‬ ‫کــه پیرمــرد‪ ،‬پــدر واقعــی اوســت‪ ،‬اســامه و مــادرش را بــا دوچرخــه بــه خانه شــان‬ ‫می رســاند‪ .‬مــادر اســامه بــه توصیــه مــادر پیــرش‪ ،‬موهــای دختــر را قیچــی می کنــد و او را بــا ظاهــری پســرانه بــه دکان شیرفروشــی یکــی از دوســتان‬ ‫قدیمــی شــوهرش(که در جنــگ بــا روس هــا کشــته شــده بوده)مــی بــرد‪ .‬یکــی از نیروهــای طالبــان ســراغ اســامه می ایــد و او را بــه اجبــار همــراه بقیــه‬ ‫پســران بــه «مکتــب» می بــرد تــا تعلیمــات دینــی و نظامــی ببینــد‪ .‬در «مکتــب» بعــد از مدتــی‪ ،‬مطمئــن می شــوند او دختــر اســت و زندانــی اش می کننــد‪.‬‬ ‫روز محاکمــه‪ ،‬فیلمبــردار خارجــی را تیربــاران می کننــد ولــی قاضــی بــه درخواســت «مــا» اســامه را بــه عقــد او در م ـی اورد‪.‬‬ ‫الله سیاه‬ ‫داســتان فیلــم اللــه ســیاه ماجــرای یــک خانــواده افغــان اهــل کابــل اســت کــه‬ ‫از روزنــه ای کــه بــا فروپاشــی حکومــت طالبــان در ســال ‪ ٢٠٠١‬بــه وجــود امــده‬ ‫اســتفاده مــی کننــد و یــک کافــه کوچــک بــرای شــعرخوانی عمومــی شــاعران راه‬ ‫می اندازنــد‪ .‬اغلــب صحنــه هــای ایــن فیلــم علیرغــم شــرایط جنــگ و نــا امنــی هــای‬ ‫ناشــی از ان در افغانســتان فیلــم بــرداری شــده اســت‪.‬‬ ‫ســونیا ناصــری بــه خوبــی مــی دانســت کــه ســاختن ایــن فیلــم خطــرات زیــادی‬ ‫بــه همــراه خواهــد داشــت و چنیــن شــد کــه دوهفتــه پیــش از اغــاز فیلــم بــرداری‪،‬‬ ‫ســتیزه جویــان پــس از جســتجو و یافتــن بازیگــر زن نقــش اول ایــن فیلــم هــردو‬ ‫پــای او را قطــع کردنــد‪.‬‬ ‫ناصــری ‪ ۴۵‬ســاله کــه نتوانســت بازیگــر دیگــری را بــرای ایفــای ایــن نقــش پیــدا‬ ‫کنــد کــه حاضــر بــه پرداخــت چنیــن بهــای گزافــی بــرای بــازی در فیلــم او باشــد‪ ،‬ناچــار تصمیــم گرفــت تــا نقــش اول فیلــم را خــود برعهــده بگیــرد‪.‬‬ ‫ایــن فیلــم در ســال ‪ 2001‬از ســوی دولــت افغانســتان بــه عنــوان فیلــم منتخــب ایــن کشــور بــرای شــرکت در رقابــت هــای اســکار دربخــش فیلــم‬ ‫هــای خارجــی برگزیــده شــده اســت‪.‬‬ ‫فیلمبــرداری یــک فیلــم ســینمایی در خــاک افغانســتان در ســال هــای اخیــر ســابقه نداشــته اســت‪ .‬حتــی فیلــم هــای پرفــروش و موفقــی چــون «بادبــادک‬ ‫بــاز» بــا دو پســربچه بازیگــر افغــان ان بــه خاطــر مســائل امنیتــی و خطــرات ناشــی از جنــگ و تهدیــد ســتیزه جویــان اجبــارا در چیــن فیلمبــرداری شــد‪.‬‬ ‫ســونیا ناصــری کــه بــرای ســاختن فیلــم «اللــه ســیاه» از بودجــه شــخصی خــود اســتفاده کــرده اســت‪ ،‬پیــش از ســفر بــه افغانســتان بــرای اغــاز‬ ‫فیلمبــرداری در نامــه ای نوشــت‪« :‬اگــر مــن ربــوده شــدم بگذاریــد مــرا بکشــند و بــه هیــچ قیمتــی بــا ان هــا معاملــه نکنیــد‪».‬‬ ‫بادبادک باز‬ ‫بادبــادک بــاز فیلمــی بــر اســاس رمانــی بــه همیــن نــام از خالــد حســینی و بــه کارگردانــی مــارک فورســتر اســت‬ ‫کــه در ســال ‪ ۲۰۰۷‬نامــزد دریافــت جایــزه اســکار شــد‪.‬‬ ‫هرچنــد بخــش عمــده داســتان فیلــم در افغانســتان روی می دهــد‪ ،‬بــا ایــن حــال فیلمبــرداری ایــن قســمت ها بــه‬ ‫دلیــل مالحظــات امنیتــی در خــارج افغانســتان و در شــهر کاشــغر چیــن انجــام شده اســت‪ .‬بیشــتر دیالوگ هــای‬ ‫فیلــم بــه فارســی دری و قســمت های کوتاهــی از ان نیــز بــه زبــان انگلیســی اســت‪ .‬بازیگــران خردســال ایــن‬ ‫فیلــم همگــی بومــی هســتند ولــی بازیگــران بزرگســال مجبــور بودنــد در جریــان فیلــم بــرداری تحــت امــوزش‬ ‫فارســی دری قــرار گیرنــد‪.‬‬ ‫اغــاز فیلمبــرداری ایــن پــروژه تاریــخ ‪ ۲۱‬دســامبر ‪ ۲۰۰۶‬بــود و انتظــار می رفــت تاریــخ اتمــام ان و ارائــه بــرای‬ ‫نمایــش عمومــی تاریــخ ‪ ۲‬نوامبــر ‪ ۲۰۰۷‬باشــد؛ ولــی بعــدا ً نمایــش ان بــه علّــت مالحظــات امنیتــی بــرای بازیگران‬ ‫خردســال کــه محلــی بودنــد‪ ،‬شــش هفتــه بــه تعویــق افتــاد و باالخــره در تاریــخ ‪ ۱۴‬دســامبر ‪ ۲۰۰۷‬بــه نمایــش‬ ‫عمومــی درامــد‪ .‬فیلــم بادبــادک بــاز بــه صــورت دی وی دی و اچ دی دی وی دی در تاریــخ ‪ ۲۵‬مــارس ‪ ۲۰۰۸‬بــه بــازار‬ ‫عرضــه شــد‪ .‬جریــان فیلــم همــان داســتان رمــان را دنبــال می کنــد‪.‬‬ ‫داســتان در بــارهٔ کــودک خوشــبختی ســاکن در محلــهٔ وزیــر اکبرخــان کابــل‪ ،‬بنــام امیــر اســت کــه بخاطــر‬ ‫رهــا کــردن دوســتش حســن‪ ،‬پســر خدمتــکار پــدرش زجــر می کشــد‪ .‬داســتان فیلــم در واقــع اعتراضــی بــه‬ ‫اشــوب ها و بی نظمی هــای چنــد دهــه اخیــر افغانســتان از حکومــت ســلطنتی افغانســتان گرفتــه تــا حملــهٔ‬ ‫نیروهــای شــوروی ســابق و مهاجــرت دســته جمعــی افغان هــا بــه پاکســتان و ایــاالت متحــده امریــکا و نهایتــاً‬ ‫حکمرانــی رژیــم طالبــان بــر افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪75‬‬ صفحه 75 ‫مشاهیر سینمای افغانستان‬ ‫صدیق برمک‬ ‫صدیق برمــک (زاده ‪ ۷‬ســپتامبر‬ ‫‪ ۱۹۶۲‬در والیــت پنجشــیر)‬ ‫کارگــردان اهــل افغانســتان‬ ‫اســت‪ .‬فیلم هــای او ماننــد‬ ‫اســامه‪ ،‬بیگانــه و جنــگ تریــاک‬ ‫برنــده جوایــز بین المللــی‬ ‫شــد ه ا ند ‪.‬‬ ‫برمــک فــوق لیســانس خــود‬ ‫را در رشــته فیلــم ســازی از‬ ‫دانشــگاه ســینمایی مســکو‬ ‫دریافــت کــرد‪ .‬چنــد فیلــم‬ ‫کوتــاه داســتانی و ســه اثــر‬ ‫مســتند کارهایی اســت کــه‬ ‫در مراحــل مختلــف و دشــوار‬ ‫زندگــی سیاســی و اجتماعــی‬ ‫کارگردانــی‬ ‫افغانســتان‪،‬‬ ‫و ســاخته اســت‪ .‬اســامه‬ ‫نخســتین فیلــم بلنــد ســینمایی‬ ‫وی اســت کــه پــس از ســقوط‬ ‫طالبــان روی پــرده رفــت و‬ ‫جوایــز ســینمایی زیــادی را بــرای ســینمای افغانســتان بــه دس ـت اورد‪ .‬جنــگ‬ ‫تریــاک را در ‪ ۲۰۰۸‬بــه پایــان رســاند‪ .‬تهیه کنندگــی شــش فیلــم بلنــد و کوتــاه‪،‬‬ ‫ایجــاد اتحادیــه ســینماگران افغانســتان‪ ،‬انتشــار نخســتین مجلــه ســینمایی در‬ ‫افغانســتان‪ ،‬فعالیت هایــی در جهــت فراهــم کــردن زمینه هــای امــوزش و‬ ‫ســاخت فیلــم بــرای ســینماگران جــوان‪ ،‬داوری در جشــنواره های بین المللــی‬ ‫و امــوزش ســینِما در دانشــگاه کابــل‪ ،‬فعالیت هایــی اســت کــه در طــی ایــن‬ ‫ســال ها انجــام داده اســت‪ .‬پــاک یادبــود فلینــی را کــه هدیــه ایــن ســازمان‬ ‫بــه فیلمســازان برگزیده اســت توســط اقــای ماتســورا‪ ،‬مدیــر کل یونســکو‪ ،‬بــه‬ ‫صدیــق برمــک بــرای فیلــم اســامه در ســال ‪ ۲۰۰۳‬اهــدا شــد‪.‬‬ ‫صدیــق برمــک می گویــد‪« :‬دنیــا متوجــه شده اســت کــه اگــر افغان هــا بتواننــد‬ ‫نفســی بــه راحتــی بکشــند‪ ،‬اســتعداد ایــن را دارنــد کــه ســازنده صلــح و ارامش‬ ‫باشــند و عشــق بیافرینند‪».‬‬ ‫سونیا ناصری‬ ‫ســونیا ناصــری کــول در شــهر کابــل متولــد شــد پــدر وی دیپلمــات بــود و در حالــی‬ ‫کــه ‪ 15‬ســال داشــت در میــان اشــوب حملــه شــوروی بــه افغانســتان بــه خانــواه‬ ‫خــود بــه ایــاالت متحــده مهاجــرت کــرد‪ .‬در ســال ‪ ، 2001‬ســونیا ناصــری کــول‬ ‫بــه افغانســتان بازگشــت و بنیــاد جهانــی افغانســتان را در ســال ‪ 2002‬تاســیس‬ ‫کــرد‪ ،‬کــه در جمــع اوری بودجــه بــرای اســتفاده نیازهــای مختلــف از جملــه ســاخت‬ ‫بیمارســتان بــرای زنــان و کــودکان در کابــل ‪ ،‬مراقبــت هــای پزشــکی از قربانیــان‬ ‫جنــگ و دیگــر اســیب های ایــن کشــور فعــال بــود‪.‬‬ ‫کــول از ســال ‪ 1994‬شــروع بــه فعالیــت در ســینما بوســیله مستندســازی و اثــار‬ ‫کوتــاه کــرد‪ .‬در ســال ‪ ، 2007‬وی فیلــم کوتــاه برنــده نــان را کارگردانــی کــرد‪ .‬در‬ ‫ســال ‪ ، 2010‬فیلــم او «اللــه هــای ســیاه» بــه عنــوان فیلــم رســمی افغانســتان‬ ‫بــرای بهتریــن فیلــم خارجــی زبــان در ‪83‬میــن دوره جوایــز اکادمــی انتخــاب شــد‪.‬‬ ‫ایــن فیلــم جوایــز «بهتریــن فیلــم» را در جشــنواره فیلــم بوســتون ‪ ،‬جشــنواره فیلــم‬ ‫بورلــی هیلــز و جشــنواره فیلــم ســالنتو کســب کــرد‪.‬‬ ‫ایــن فیلــم کــه در ‪ 23‬ســپتامبر ‪ 2010‬در تئاتــر ســینما اریانــا بــه نمایش درامــد و در‬ ‫پایــگاه ناتــو و همچنیــن ســفارت امریکا بــه نمایــش در امــد و توســط ‪SnagFilms‬‬ ‫توزیــع شــد کــه زندگــی یــک خانــواده در دروه طالبــان را روایــت می کند‪.‬‬ ‫فیلــم اخــر او «مــن تــو هســتم» یــک فیلــم بلنــد مســتقل اســت کــه بــر اســاس‬ ‫داســتان واقعــی ســه پناهجــوی افغــان و ســختی های انــان در راه مهاجــرت را‬ ‫روایــت می کنــد‪.‬‬ ‫در فیلــم داســتان جوانــی بــه اســم مســعود را دنبــال مــی کنیــم کــه در حــال‬ ‫مهاجــرت غیرقانونــی از افغانســتان از طریــق ایــران ‪ ،‬ترکیــه ‪ ،‬یونــان و المــان اســت‬ ‫و یــک پزشــک بــاردار و یــک پیرمــرد نیــز در ایــن راه پرمخاطــره وی را همراهــی‬ ‫می کننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪76‬‬ ‫صدیــق اهلل برمــک کودکــی را بــا خانــواده اش در پنجشــیر گذرانــد و هنگامــی‬ ‫کــه پــدرش‪ ،‬کــه پلیــس بــود‪ ،‬بــه کابــل منتقــل شــد بــا خانــواده بــه کابــل‬ ‫رفتنــد‪ .‬او از کودکــی بــه ســینما عالقــه داشــت‪ .‬پــس از پایــان تحصیــات‬ ‫ـاینس دانشــگاه کابــل قبــول شــد‪.‬‬ ‫مقدماتــی کنکــور داد و در دانشــکده سـ‬ ‫ِ‬ ‫در ایــن زمــان نیروهــای شــوروی بــه افغانســتان امدنــد و در ایــن کشــور‬ ‫اتحادیه هایــی ماننــد اتحادیــه هنــر و ســینما تاســیس شــد‪ .‬برمــک و‬ ‫دوســتانش عضــو شــدند و بورســی بــرای تحصیــل ســینما در دانشــگاه‬ ‫مســکو دریافــت کــرد‪.‬‬ ‫البتــه برمــک و دوســتانش کــه عضــو حــزب دمکراتیــک خلــق افغانســتان‬ ‫نبودنــد‪ ،‬مشــکالتی نیــز بــا شــوروی داشــتند‪ .‬مثــ ً‬ ‫ا در خانــه پســرخاله اش‬ ‫نمایــش نامــه ای رادیویــی منتشــر کــرده بــود کــه باعــث شــد خــاد (اداره‬ ‫خدمــات امنیــت دولتــی) در پــی دسـت گیری ان هــا شــود‪ .‬همــه فــرار کردنــد‬ ‫ولــی پســر خالــه او دســتگیر و ســه ســال زندانــی شــد‪ .‬همچنیــن برمــک فیلم‬ ‫«دیــوار» را بــه اســتعاره بــه اشــغال افغانســتان توســط شــوروی ســاخته بــود‬ ‫کــه ایــن اثــر او را تــا اســتانه اخــراج از دانشــگاه مســکو پیــش بــرد‪.‬‬ ‫نخســتین گام هــای ســینمایی اش را در اریانــا فیلــم زمانــی گذاشــت کــه هنــوز‬ ‫دانــش امــوز دبیرســتان نادریــه کابــل بــود‪.‬‬ ‫برمــک در رشــته فیلــم ســازی از دانشــگاه ســینمایی مســکو در ســال ‪۱۹۸۷‬‬ ‫فارغ التحصیــل شــد‪.‬‬ ‫بــه گفتــه خــودش دو فیلمــی را کــه‬ ‫قــرار بــود بعــد از برگشــت از خــارج‬ ‫بســازد‪ ،‬بــر اثــر شــدت سانســور و‬ ‫ســرکوب نتوانســت بســازد‪ .‬پــس از‬ ‫ان هــم دوره طالبــان پیــش امــد کــه‬ ‫بدتــر بــود‪ .‬صدیــق برمــک بعــد از‬ ‫روی کارامــدن طالبــان‪ ،‬بــه پاکســتان‬ ‫مهاجــرت کــرد و پــس از ســرنگونی‬ ‫طالبــان بــه افغانســتان بازگشــت و‬ ‫فعالیــت ســینمایی اش را در ریاســت‬ ‫افغــان فیلــم از ســر گرفــت‪ .‬او از ســال‬ ‫‪ ۱۹۹۲‬تــا ‪ ،۱۹۹۶‬ریاســت افغــان‬ ‫فیلــم را بــه عهــده داشــت‪.‬‬ صفحه 76 ‫عتیق رحیمی‬ ‫(زاده ‪ ۲۶‬فوریــه ‪ ۱۹۶۲‬در کابــل) نویســنده‬ ‫و کارگــردان فارســی زبان افغانســتانی‪-‬‬ ‫فرانســوی اســت‪ .‬او در ‪ ۱۰‬نوامبــر ‪۲۰۰۸‬‬ ‫جایــزه معتبــر گنکــور را بــرای رمــان ســنگ‬ ‫صبــور کســب کــرد‪.‬‬ ‫رحیمــی در دبیرســتان فرانســوی کابــل‬ ‫تحصیــل کــرد و زبــان فرانســوی را در همــان‬ ‫دوران فــرا گرفــت‪ .‬او در زمــان جنگ هــای‬ ‫داخلــی افغانســتان در ســال ‪ ۱۹۸۴‬درحالــی‬ ‫کــه در ســن ‪ ۲۲‬ســالگی بــه پاکســتان‬ ‫گریخــت و پــس از درخواســت پناهندگــی از‬ ‫ســفارت فرانســه بــه پاریــس رفــت‪ .‬در ســال‬ ‫‪ ۱۹۸۹‬بــرادر کمونیســت او در افغانســتان‬ ‫کشــته شــد‪ ،‬امــا عتیــق یــک ســال بعــد از‬ ‫مــرگ بــرادرش اگاه شــد‪ .‬هم اکنــون پــدر‬ ‫و مــادر رحیمــی و یکــی از خواهــران اش در‬ ‫امریــکا و خواهــر دیگــرش در کابــل زندگــی می کننــد‪.‬‬ ‫رحیمــی در ســال ‪ ۲۰۰۲‬بــه افغانســتان بازگشــت و در کشــورش بــه فعالیت هــای هنــری ماننــد ســاخت فیلــم و مجموعه هــای تلویزیونــی پرداخــت‪ .‬او بــا‬ ‫رحیمــه رحیمــی ازدواج کرده اســت و یــک پســر و یــک دختــر دارد و اینــک در منطقــۀ ‪ 8‬پاریــس ســاکن اســت‪.‬‬ ‫رحیمــی پــس از ورود بــه فرانســه‪ ،‬در دانشــگاه رووان بــه تحصیــل ادبیــات مــدرن فرانســه پرداخــت و پــس از ان مــدرک دکترایــش را در رشــته ســینما از‬ ‫ســوربون دریافــت کــرد‪ .‬او نخســتین رمــان خــود بــه نــام خاکســتر و خــاک را در ســال ‪ ۱۹۹۶‬نوشــت‪ .‬ایــن رمــان در ســال ‪ ۲۰۰۰‬توســط ســابرینا نــوری‬ ‫از فارســی بــه فرانســه ترجمــه شــد و در همــان ســال انتشــار یافــت‪.‬‬ ‫رحیمــی در ســال ‪ ۲۰۰۴‬بــر اســاس رمــان خاکســتر و خــاک‪ ،‬نخســتین فیلــم خــود بــه نــام خــاک و خاکســتر را کارگردانــی کــرد‪ .‬او بــا ایــن فیلــم در‬ ‫جشــنواره ســینمایی کــن ‪ ۲۰۰۴‬شــرکت کــرد و جایــزه بخــش نگاهــی بســوی اینــده را به دسـت اورد‪ .‬او ســه رمــان نخســت خــود را بــه زبــان فارســی و‬ ‫رمــان ســنگ صبــور را بــه زبــان فرانســوی نوشــت‪ .‬رحیمــی در ‪ ۱۰‬نوامبــر ‪ ۲۰۰۸‬بــا رمــان ســنگ صبــور‪ ،‬برنــده جایــزه گنکــور شــد‪ .‬ایــن جایــزه ادبــی‬ ‫هــر ســاله از ســوی اکادمــی گنکــور فرانســه بــه برتریــن اثــر ادبــی کــه بــه زبــان فرانســوی نوشــته شــده باشــد‪ ،‬اعطــا می شــود‪ .‬اخریــن رمــان او‬ ‫ســقاءها نــام دارد کــه در اغــاز ‪ 2019‬در پاریــس انتشــار یافــت و در ‪ 1398‬بــه فارســی نیــز برگردانــده شــده اســت‪.‬‬ ‫برادران محمودی‬ ‫جمشــید و نویــد محمــودی از مهاجــران افغانســتانی هســتند کــه در دهــه ‪ 60‬و زمانــی کــه کــودک بودنــد‪ ،‬بــه ایــران مهاجــرت کردنــد؛ در ایــران بــزرگ‬ ‫شــدند‪ ،‬در ایــران فیلم ســازی را اموختنــد و حــاال بــه یکــی از افــراد صاحــب ســبک در ســینما و تلویزیــون ایــران تبدیــل شــده اند‪.‬‬ ‫ســریال دلــدار و پیــش از ایــن نیــز ســریال ســایه بان از ایــن دو بــرادر از ســیمای ایــران پخــش شــد کــه بــا اســتقبال گســترده ای همــراه شــد‪ .‬از ســوی‬ ‫دیگــر‪« ،‬چنــد متــر مکعــب عشق»شــان جایزه هــای فراوانــی را در ســینمای‬ ‫ایــران و جشــنواره های بین المللــی تصاحــب کــرد‪ .‬فیلــم ســینمایی «رفتــن»‬ ‫کــه در ایــران ســاخته شــد‪ ،‬بــه عنــوان نماینــده ســینمای افغانســتان در‬ ‫جشــنواره بین المللــی اســکار شــرکت کــرد‪ .‬اخریــن فیلــم ســینمایی ان هــا‬ ‫«شکســتن همزمــان ‪ 20‬اســتخوان» بــا بــازی محســن تنابنــده‪ ،‬هنرپیشــه‬ ‫شناخته شــده کشــور و دیگــر عوامــل ســینمای ایــران‪ ،‬بــه تازگــی ســاخته‬ ‫شــده اســت‪.‬‬ ‫ایــن دو بــرادر‪ ،‬از والیــت پــروان افغانســتان انــد‪ .‬نویــد محمــودی‬ ‫متولــد ‪ 1356‬و جمشــید‪ ،‬متولــد ‪ 1362‬اســت‪ .‬نویــد محمــودی در کنــار‬ ‫ســینما(تهیه کنندگی و کارگردانــی)‪ ،‬نویســنده و شــاعر نیــز اســت‪ .‬او از‬ ‫‪ ۶‬ســالگی مهاجــر شــده‪ ،‬دارای فــوق لیســانس بــوده و در بیــش از ‪۱۰۰‬‬ ‫فســتیوال بین المللــی فیلــم حضــور داشــته اســت‪.‬‬ ‫ایــن دو بــرادر در ســال های اخیــر جوایــز معتبــری را از جشــنواره های‬ ‫بین المللــی فیلــم در جهــان و هم چنیــن در ایــران بــه دســت اورده انــد‪ .‬در‬ ‫اخریــن مــورد‪ ،‬دیپلــم افتخــار بهتریــن فیلــم بین االدیــان ســی و هفتمیــن‬ ‫جشــنواره جهانــی فیلــم فجــر ایــران بــه «شکســتن همزمــان بیســت‬ ‫اســتخوان» بــه کارگردانــی جمشــید محمــودی از افغانســتان تعلــق گرفــت‪.‬‬ ‫کارنامه فیلمسازی‬ ‫فیلم های سینمایی‬ ‫شکستن همزمان بیست استخوان ‪ -‬نویسنده و کارگردان (‪)۱۳۹۷‬‬ ‫رفتن ‪ -‬نویسنده‪،‬تهیه کننده و تدوین (‪)۱۳۹۵‬‬ ‫چند متر مکعب عشق ‪ -‬کارگردان (‪)۱۳۹۲‬‬ ‫قلب ها باخبر از عاطفه اند ‪ -‬کارگردان (‪)۱۳۹۰‬‬ ‫سریال تلویزیونی‬ ‫سایه بان (‪)۱۳۹۶‬‬ ‫دل دار (‪)۱۳۹۷‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪77‬‬ صفحه 77 ‫افشین اسد زاده‬ ‫رویدادهای فرهنگی افغانستان‬ ‫بخــش بزرگــی از تاریــخ افغانســتان در چهــار دهــه اخیــر بــا جنــگ و خونریــزی و نــا امنــی همــراه بــوده اســت و دوران ســیاه طالبــان همچنــان از یــاد و خاطــر‬ ‫مــردم ایــن کشــور پــاک نشــده اســت‪ .‬همــه ایــن عوامــل باعــث شــده تــا رویدادهــای فرهنگــی ایــن کشــور یــا بــه علــت تعصبــات مذهبــی و یــا مشــکالت‬ ‫زیــاد مــردم در تامیــن امنیــت و معــاش بــه حاشــیه رانــده شــده و کمتــر مــورد توجــه باشــد‪ .‬بــا این حــال بودنــد و هســتند کســانی کــه در ایــن کشــور دغدغــه‬ ‫فرهنــگ را بــرای مــردم فرامــوش نکــرده و در اولیــن فرصــت بعــد از فراهــم شــدن امنیــت نســبی در افغانســتان‪ ،‬بــا توجــه بــه تخصــص و عالقــه خــود شــروع‬ ‫بــه راه انــدازی برخــی جشــنواره هــا بــرای جــذب جوانــان و مــردم مصیبــت زده ایــن کشــور کردنــد‪ .‬مراســم هنــری و فرهنگــی کــه بخشــی از فرهنــگ دیریــن‬ ‫افغان هــا را می توانــد بــه مــردم جهــان معرفــی کنــد‪.‬‬ ‫جشنواره بین المللی فیلم زنان‬ ‫جشــنواره بین المللــی فیلــم زنــان هــرات هرســال در شــهریور‬ ‫مــاه بــه مــدت چهــار روز در کابــل برگــزار می گــردد‪ .‬ایــن‬ ‫جشــنواره بــرای اولیــن بــار در ســال ‪ 1393‬افتتــاح شــد و ســال‬ ‫جــاری ششــمین دوره ان برگــزار گردیــد‪.‬‬ ‫بــر اســاس اعــام دبیرخانــۀ «جشــنواره بیــن المللــی فیلــم‬ ‫زنــان – هــرات» در ایــن دوره جشــنواره بیــش از ‪ 200‬فیلــم از‬ ‫سرتاســر دنیــا بــا موضــوع زنــان از فیلــم ســازان زن و مــرد بــه‬ ‫دبیرخانــه جشــنواره رســید‪.‬‬ ‫‪ ۴۷‬فیلــم از ‪ ۳۳‬کشور(افغانســتان‪ ،‬هنــد‪ ،‬میانمــار‪ ،‬ترکیــه‪،‬‬ ‫فرانســه‪ ،‬مصــر‪ ،‬ایتالیــا‪ ،‬بریتانیــا‪ ،‬بلژیــک‪ ،‬ایــران‪ ،‬روســیه‪،‬‬ ‫امریــکا‪ ،‬لبنــان‪ ،‬ویتنــام‪ ،‬چیــن‪ ،‬بنــگالدش‪ ،‬قزاقســتان‪ ،‬المــان‪،‬‬ ‫پرتغــال‪ ،‬کــره جنوبــی و‪ ...‬بــه رقابــت اصلــی راه پیــدا کرده انــد‪.‬‬ ‫هیــات داوران جشــنواره معمــوال متشــکل از دســت انــدرکاران‬ ‫ســینما و فعــاالن حقــوق زن از کشــورهای مختلفــی نظیــر‬ ‫افغانســتان‪ ،‬هنــد‪ ،‬المــان‪ ،‬اســپانیا و ایــران مــی باشــند کــه‬ ‫تندیــس و لــوح تقدیــر ایــن جشــنواره را بــه فیلــم هــای‬ ‫برگزیــده اهــدا خواهنــد کــرد‪.‬‬ ‫«جشــنواره بیــن المللــی فیلــم زنــان هــرات»‪ ،‬اولیــن جشــنواره فیلــم زنــان در منطقــه اســت کــه در دوره هــای گذشــته خــود میزبــان حــدود ‪ 1300‬فیلــم‬ ‫از کشــورهای مختلــف جهــان بوده اســت‪.‬‬ ‫در روزهــاى برگــزارى ایــن جشــنواره میزگردهایــی بــا حضــور فعــاالن ملــى و بیــن المللــى برگــزار مــی گــردد‪ .‬ایــن برنامــه گفتگــوی جــدی پیرامــون‬ ‫مســایل حقــوق زنــان بــا رویکــرد سیاســی‪ -‬اجتماعــی و فرهنگــی در ســطح افغانســتان‪ ،‬منطقــه و جهــان اســت کــه همــراه بــا مراســم افتتاحیــه و‬ ‫اختتامیــه‪ ،‬ســه روز نمایــش فیلــم‪ ،‬میزگــرد‪ ،‬ســخنرانی مهمانــان ویــژه‪ ،‬کارگاه فیلــم ســازی و ســایر برنامـ ‏ه هــای جانبــی برگــزار مـی‏ گــردد‪.‬‬ ‫جشنواره موسیقی دمبوره‬ ‫جشــنواره موســیقی دمبــوره جشــنواره ای در جهــت بزرگداشــت موســیقی افغانســتان‬ ‫اســت کــه عمدتــا بــر هنرمنــدان زن تمرکــز دارد‪ .‬در ایــن جشــنوارۀ دو روزه کــه‬ ‫همــه در قصــر شــاهی بامیــان‪ ،‬برگــزار می شــود‪ ،‬شــمار زیــادی از خواننــدگان‪،‬‬ ‫نوازنــده گان و شــهروندان کشــور شــرکت می کننــد‪.‬‬ ‫ایــن جشــنواره بــه ابتــکار وحیــد قاســمی و «نهــاد فرهنگــی بابــا» برگــزار شــده‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫بــه نقــل از وحیــد قاســمی فعــال فرهنگــی ایــن کشــور‪ ،‬جشــنوارۀ بامیــان بیشــتر بــه‬ ‫بازتــاب ارزش هــای تاریخــی و پیشــینۀ موســیقی حــوزۀ هــزاره می پــردازد‪.‬‬ ‫بزرگداشــت پیشکســوتان موســیقی نیــز یکــی از هــدف هــای دیگــری برگــزاری‬ ‫ایــن جشــنواره اســت‪.‬‬ ‫در ایــن جشــنواره‪ ،‬اهنــگ‪ ،‬شــعر خوانــی و رقــص محلــی بــه ســبک های گوناگــون‬ ‫حــوزۀ موســیقی هــزاره اجــرا مــی شــوند‪.‬‬ ‫در نخســتین دوره ایــن جشــنواره کــه در تیــر مــاه ســال ‪ 1396‬برگــزار شــد طاهــر‬ ‫زهیــر‪ ،‬والــی بامیــان در افتتاحیــه ایــن جشــنواره در گفــت ‪« :‬بامیــان همیشــه یکــی از‬ ‫والیــت هــای منحصــر بــه فــرد افغانســتان در جهــت غنــای هرچــه بیشــتر تاریخــی‬ ‫و فرهنگــی بــوده اســت‪ .‬بامیــان مهــد تاریــخ هــای کهــن زردشــتی و نیــز ویراســتار‬ ‫تاریــخ و تمــدن بودایــی و نیــز ویراســتار تمــدن اســامی اســت‪».‬‬ ‫پیــش از ایــن‪ ،‬شــورای علمــای بامیــان بــا برگــزاری ایــن جشــنواره مخالفــت کــرده‬ ‫بــود و ان را حــرام دانســته بــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪78‬‬ صفحه 78 ‫جشنواره فیلم مهرگان‬ ‫جشــنواره فیلــم مهــرگان از جشــنواره های ســینمایی در افغانســتان اســت کــه اولیــن دوره‬ ‫ان در ســال ‪ 1392‬بــا معرفــی ‪ ۱۱۰‬فیلــم نامــزد‪ ،‬گشــایش یافــت و نتیجــه یــک ســال‬ ‫تــاش ســینماگران و هنرمنــدان افغانســتان در کابــل در مراســم ویــژه ای روی صحنــه رفــت‪.‬‬ ‫فیلم هــای درام‪ ،‬مذهبــی‪ ،‬سیاســی‪ ،‬اجتماعــی و فرهنگــی و‪ ...‬در بخش هــای مختلــف ایــن‬ ‫جشــنواره کنــار هــم رفتــه و در قالــب مســتند‪ ،‬داســتانی و انیمیشــن کوتــاه و نیمــه بلنــد بــا‬ ‫هــم رقابــت مــی کننــد‪.‬‬ ‫اکادمــی هنــر و علــوم ســینمایی افغانســتان و بنیــاد خیریــه مهــرگان ســازماندهی ایــن‬ ‫جشــنواره را برعهــده دارنــد‪ .‬چنــد نهــاد فرهنگــی افغانســتان و رســانه هــای خصوصــی‬ ‫ایــن کشــور هــم در بخــش تبلیغــات و هماهنگــی برگــزاری جشــنواره ســهم گرفتــه انــد‪.‬‬ ‫اداره دولتــی افغــان فیلــم و دانشــگاه کابــل هــم حامیــان جشــنواره انــد‪.‬‬ ‫بــه نقــل از مســئوالن برگــزاری جشــنواره‪ ،‬از ویژگی هــا مهــرگان ایــن اســت کــه حامیــان‬ ‫مالــی خارجــی نــدارد و کل هزینــه جشــنواره بــه دوش نهادهــای داخلــی اســت‪.‬‬ ‫اهداف جشنواره‬ ‫در مــورد اهــداف ایــن جشــنواره می تــوان گفــت مســئوالن عالقمنــد بــه هنــر ســینما در‬ ‫افغانســتان ایــن جشــنواره را برگــزار کــرده انــد تــا میــزان ســواد مخاطبــان را در هنــر‬ ‫ســینما بــاال ببرنــد‪ .‬مخاطــب اصلــی شــان هــم نســل جــوان افغــان اســت بــا ایــن پیــام‬ ‫کــه فعالیــت بیشــتر کننــد‪ ،‬بیافریننــد و کارهــای متنوعــی را تجربــه کننــد‪.‬‬ ‫رســیدن بــه ســینمای حرفــه ای و دارای هویــت از طریــق ایجــاد چرخــه اقتصــادی بــه‬ ‫صنعتــکاران ســینما و تبدیــل بــازار فیلــم ســازی بــه یــک صنعــت‪ ،‬از دیگــر اهــداف برگزاری‬ ‫جشــنواره فیلــم مهــرگان اســت ‪.‬‬ ‫از دیگــر اهــداف بــزرگ ایــن جشــنواره‪ ،‬بازاریابــی بــرای محصــوالت ســینمای افغانســتان و‬ ‫زمینه ســازی بــرای راهیابــی ایــن فیلم هــا بــه جشــنواره هــای جهانــی اســت‪.‬‬ ‫در حاشــیه جشــنواره مهــرگان همچنیــن کارگاه هــای امــوزش فیلــم ســازی و مدیریــت‬ ‫تولیــد فیلــم هــم جریــان خواهــد داشــت‪ .‬فیلــم هــای بخــش رقابتــی جشــنواره توســط‬ ‫شــش فیلمســاز افغــان داوری مــی شــود‪ .‬در ایــن جشــنواره بخشــی هــم بــرای فیلم هایــی‬ ‫کــه شــامل رقابــت نیســتند بــه نــام خــارج از مســابقه‪ ،‬خــارج کادر و فیلــم هــای مهمــان در‬ ‫نظــر گرفتــه شــده اســت‪.‬‬ ‫جشن نوروز‬ ‫جشــن نــوروز در بســیاری از نقــاط افغانســتان‪ ،‬بــا شــکوه خاصــی برگــزار می شــود‪،‬‬ ‫در مزارشــریف‪ ،‬در زیارتــگاه منســوب بــه حضــرت علــی(ع)‪ ،‬جشــن بزرگــی بــه نــام‬ ‫میله هـــای گل ســرخ برگــزار می شــود و همــه ســاله‪ ،‬هــزاران نفــر از زائــران ان‬ ‫زیارتــگاه و علـــاقه منــدان نــوروز از نواحــی مختلــف کشــور‪ ،‬حتــی از کشــورهای ایران‬ ‫و تاجیکســتان و دیگــر کشــورهای اســیای میانــه بــه شــهر مزارشــریف می رونــد‬ ‫وایــن جشــن ملــی و پارینــه را بــا شــکوهمندی هرچــه بیشــتر برگــزار می کننــد‪.‬‬ ‫در شــهر کابــل پایتخــت نیــز‪ ،‬میله هـــای نــوروزی درمحلـــاتی بــه نــام خواجــه صفــا‪،‬‬ ‫شــاه شــهید‪ ،‬دامنــه ســخی‪ ،‬کاریــز میــر‪ ،‬تپــه زیبــای اســتالف‪ ،‬گلغنــدی چاریــکار‬ ‫برگــزار می شــود‪.‬‬ ‫در هــرات نیــز‪ ،‬مــردم بــه ایــن مناســبت‪ ،‬روزهــای اول ســال و چهارشــنبه اول ســال‬ ‫و نیــز در ســیزدهمین روز از نــوروز‪ ،‬در تفریحگاههــای داخــل و خــارج شــهر گردهــم‬ ‫میاینــد و جشــن نــوروز را گرامــی می دارنــد‪.‬‬ ‫از جملــه ســنتهای جشــنهای نــوروزی و اغــاز ســال نــو‪ ،‬راه انــدازی میلــه ســمنک‬ ‫(ســمنو) درشــب اول نــوروز همــراه بــا ســرور و شــادمانی و همچنیــن تهیــه و توزیــع‬ ‫اب هفــت میــوه (هفــت نــوع اجیــل کــه در افغانســتان بــه نــام میــوه خشــک معــروف‬ ‫اســت)‪ ،‬تهیــه هفــت ســین هــم در برخــی نقــاط افغانســتان متــداول اســت‪.‬‬ ‫در روایــات تاریخــی امــده اســت کــه یــک تــن از امیــران ازبکهــای ماورالنهــر بنــام‬ ‫امیرعبدالــه دیــگ بزرگــی را کــه از فلــزات هفــت جــوش در شــهر ســمرقند ســاخته‬ ‫شــده بــود‪ ،‬در ســال ‪ ۱۰۵۰‬هجــری قمــری بــه بلــخ انتقــال داد‪ ،‬در ان دیــگ اب هفــت‬ ‫میــوه گرفتــه می شــد و در روز نــوروز بــرای مــردم توزیــع می شــد‪.‬‬ ‫در نــوروز همچنیــن جشــن دهقــان نیــز برگــزار می شــود‪ .‬ایــن جشــن در روز اول عیــد‬ ‫برگــزار می شــود‪ .‬در ایــن روز کشــاورزان بــه شــهر می اینــد و محصــوالت خــود را‬ ‫بــه معــرض نمایــش قــرار می دهنــد‪ .‬در ســال های اخیــر ایــن نمایــش فقــط در کابــل‬ ‫و دیگــر شــهرهای اصلــی برگــزار می شــود و شــهردار و دیگــر شــخصیت های مهــم‬ ‫دولتــی در ان شــرکت می کننــد و نظاره گــر ایــن جشــنواره رنگارنــگ و زیبــا می شــوند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪79‬‬ ‫در روز پایانــی جشــنواره هیــات داوران در بخــش اصلــی جشــنواره‪،‬‬ ‫بهتریــن فیلــم مســتند‪ ،‬بهتریــن فیلمنامــه‪ ،‬بهتریــن طــرح تحقیــق‪،‬‬ ‫بهتریــن تصویربــردار‪ ،‬بهتریــن کارگــردان‪ ،‬بهتریــن تدویــن و‬ ‫صداگــذاری و بهتریــن هنرپیشــه را انتخــاب مــی کننــد‪.‬‬ ‫بخشــی از جشــنواره هــم توســط مخاطبــان عــادی داوری می شــود‪.‬‬ ‫فیلــم هــا از طریــق یــک تلویزیــون خصوصــی پخــش مــی شــود و‬ ‫مــردم بــه هــر فیلــم از طریــق پیــام کوتــاه کتبــی رای می دهنــد و‬ ‫بهتریــن فیلــم «از نــگاه تماشــاچیان» برنــده اعــام می شــود‪.‬‬ صفحه 79 صفحه 80