ماهنامه راز شقایق شماره 47

صفحه 1 ‫ماهنامه فرهنگی و هنری‬ ‫(خبری‪ ،‬تحلیلی‪ ،‬پژوهشی‪ ،‬اموزشی)‬ ‫سال پنجم‪ ،‬شماره ‪ ،47‬بهمن ماه ‪1398‬‬ ‫شماره مجوز ‪75583:‬‬ ‫مدیر روابط عمومی‬ ‫علی اسدابادی (کرمانشاهی)‬ ‫دبیر سرویس هنری‬ ‫دبیر سرویس فرهنگی‬ ‫سرویس عکس‬ ‫فوادمحمدهاشم‬ ‫پروانه فیروزی‬ ‫میالد محمدهاشم‬ ‫صاحب امتیاز و مدیر مسئول‬ ‫دکتر علیرضا مفتخری مظاهری‬ ‫سردبیر‬ ‫فاطمه عبدالمحمدی‬ ‫مدیر اجرایی‬ ‫ستاره کوشا‬ ‫طراح و گرافیست‬ ‫حسین شیردل‬ ‫همکاران این شماره‪:‬‬ ‫ســمیه عبدالمحمــدی‪ -‬کبری تبریزیــان‪ -‬کریـــم فیروزی‪ -‬شــایلین مظاهری‪ -‬جعفرمحمدهاشم‪-‬سحر پورحســینی‪ -‬ابـــولفضل فیاض مرند ‪ -‬سمیه قاســمعلی‪ -‬امیــد عزیــزی ‪ -‬محمدرضارســتگار‪ -‬حســین قاســمی‪ -‬ســید امیــر رســتگار‪-‬‬ ‫خلیل مــدادی‪ -‬افشــین اســدزاده‪ -‬زهــرا کالتــه عربــی‪ -‬تحریریــه پایــگاه خبــری شــاینا‪ -‬تحریریــه هفتــه نامــه نســل انقــاب‪ -‬تحریریــه اخبــار اصنــاف‪ -‬هفتــه نامــه مدرن‪-‬دنیــای بچــه هــا‬ ‫سخن مدیرمسئول‬ ‫فهرست مطالب‬ ‫جمهــوری اســامی پاکســتان را در همســایگی کشــورمان‬ ‫می تــوان جــزء اولیــن کشــورهایی نامیــد کــه در ســال‬ ‫‪ 1357‬دولــت موقــت انقــاب اســامی ایــران را بــه‬ ‫رســمیت شــناخت و از ان زمــان تــا کنــون و حتــی قبــل‬ ‫از ان روابــط دو کشــور در فــراز و نشــیب امــا بــه صــورت‬ ‫مســتمر ادامــه داشــته اســت‪.‬‬ ‫ایــن کشــور مســلمان کــه در ســال ‪ 1947‬میــادی از‬ ‫هنــد بــه اســتقالل رســید‪ ،‬بــه لحــاظ سیاســی یکــی‬ ‫از پیچیده تریــن کشــورهای دنیاســت‪ .‬ظهــور انــواع‬ ‫گروه هــا و حــزب هــای سیاســی‪ ،‬بــا گرایش هــای‬ ‫مختلــف و عمدتــا تنــدرو و شــکل گیــری گروه هــای مســلح‬ ‫و تکفیــری ماننــد گــروه تروریســتی صحابــه‪ ،‬پاکســتان را‬ ‫بســتری کــرده اســت بــرای رخ دادن حــوادث بی شــمار‬ ‫در عرصــه سیاســی ایــن کشــور؛ حوادثــی کــه حتــی تــا‬ ‫فــرا تــر از مرزهــای ان نیــز تاثیــر گــذار بــوده اســت‪.‬‬ ‫پاکســتان جــزء ســه کشــوری در دنیــا بــود کــه گــروه‬ ‫طالبــان در افغانســتان را بــه همــراه عربســتان ســعودی‬ ‫و امــارات بــه رســمیت شــناخته بــود و بــه نوعــی ایــن‬ ‫مســاله خواســتگاه ایــن گــروه را نشــان مــی داد‪ .‬ضمــن‬ ‫انکــه فرامــوش نکنیــم پاکســتان تبدیــل بــه مامــن بن الدن‬ ‫رهبــر گــروه القاعــده نیــز شــده و پاکســتان اخریــن‬ ‫کشــوری بــود کــه وی بــرای پنهــان شــدن و ســکونت‬ ‫انتخــاب کــرده بــود‪.‬‬ ‫شــاید پاکســتان از ســرزمین ‪72‬ملــت هنــد تنهــا تنــوع‬ ‫گرایــش هــای سیاســی را بــه ارث بــرده باشــد امــا ایــن‬ ‫کشــور زیبایــی هــای خــود را داشــته و بــا مــردم عمومــا‬ ‫مســلمان خــود کــه اتفــاق تعصــب زیــادی نیــز بــه مذهــب‬ ‫خــود دارنــد‪ ،‬یکــی از رازامیزتریــن کشــورهای دنیــا بــرای‬ ‫کنــکاش و بازدیــد از ان اســت‪.‬‬ ‫پاکســتان برخــاف اخبــار خشــن و عمومــا سیاســی کــه‬ ‫از ان بــه گــوش می رســد دارای مردمــی شــعر دوســت‬ ‫اســت و ادبیــات در ایــن خطــه از دنیــا بســیار محبــوب‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫در ایــن شــماره از نشــریه راز شــقایق بــه معرفــی ایــن‬ ‫کشــور از جنبه هــای مختلــف پرداخته ایــم کــه بــدون‬ ‫شــک مــورد توجــه شــما مخاطبــان عزیــز قــرار خواهــد‬ ‫گرفــت‪.‬‬ ‫راز شقایق را در هرجای دنیا بخوانید‬ ‫شــما می توانیــد فایــل ‪ P.D.F‬ماهنامــه راز شــقایق را کــه دارای‬ ‫اطالعــات جامع تــری دربــاره موضــوع هــر شــماره (ســفرنامه‬ ‫کشــورهای دنیــا) اســت و شــامل مباحثــی ماننــد اشــنایی بــا ســاختار‬ ‫سیاســی‪ ،‬اقتصــادی‪ ،‬فرهنگــی‪ ،‬اجتماعــی و جاذبه هــای گردشــگری‬ ‫هــر کشــور می باشــد را بــا مراجعــه بــه ســایت جــار و نصــب‬ ‫اپلیکیشــن مربوطــه‪ ،‬بــا پرداخــت مبلــغ نیــم بهــا دریافــت کنیــد‪.‬‬ ‫در ضمــن شــماره های قبلــی نشــریه نیــز از همیــن طریــق قابــل‬ ‫دریافــت می باشــد‪.‬‬ ‫‪www.jaaar.com‬‬ ‫رمزینه لینک ارشیو‬ ‫رازشقایق در سایت جار‬ ‫روابط ایران و پاکستان‬ ‫‪3‬‬ ‫نگاهی به کشور پاکستان‬ ‫‪4‬‬ ‫تاریخ کشور پاکستان‬ ‫‪6‬‬ ‫دین و مذهب‬ ‫‪8‬‬ ‫فرهنگ کشور پاکستان‬ ‫‪10‬‬ ‫اقتصاد‬ ‫‪12‬‬ ‫ساختار سیاسی‬ ‫‪14‬‬ ‫زندگی نامه بینظیر بوتو‬ ‫‪18‬‬ ‫نظام اموزشی‬ ‫‪20‬‬ ‫نظام حقوقی پاکستان‬ ‫‪22‬‬ ‫موسیقی پاکستان‬ ‫‪24‬‬ ‫هنر قالی بافی‬ ‫‪26‬‬ ‫اسالم اباد پایتخت پاکستان‬ ‫‪28‬‬ ‫کراچی بزرگترین شهر پاکستان‬ ‫‪32‬‬ ‫سایرمناطق دیدنی پاکستان‬ ‫‪34‬‬ ‫شهرهای مهم‬ ‫‪38‬‬ ‫حیات وحش‬ ‫‪42‬‬ ‫لباسهای سنتی پاکستان‬ ‫‪46‬‬ ‫غذاهای محبوب‬ ‫‪48‬‬ ‫ورزش پاکستان‬ ‫‪50‬‬ ‫معماری پاکستان‬ ‫‪52‬‬ ‫ادبیات پاکستان‬ ‫‪56‬‬ ‫سینمای پاکستان‬ ‫‪60‬‬ ‫رویدادهای فرهنگی پاکستان‬ ‫‪62‬‬ ‫نشانی دفتر مرکزی‪:‬‬ ‫تهران‪ -‬خیابان شریعتی‪ -‬خیابان خواجه نصیر‪ -‬خیابان مقدم‪-‬‬ ‫کوچه کهندانی‪ -‬بن بست اول‪ -‬پالک ‪5‬‬ ‫تلفکس‪77573576 :‬‬ ‫استفاده از مطالب این نشریه با اجازه کتبی و ذکر منبع بالمانع است‪.‬‬ ‫لیتوگرافی و چاپ‪ :‬گنجینه مینیاتور‬ ‫شبکه توزیع فروش‪ :‬شرکت نشرگستر امروز ‪54081 000‬‬ صفحه 2 ‫روابط ایران و پاکستان‬ ‫تاریــخ ‪ 67‬ســاله ی پاکســتان نشــانگر روابــط دوســتانه و برادرانــه بــا جمهــوری‬ ‫اســامی ایــران بــوده اســت؛ تاکنــون هیــچ جنگــی بیــن دو کشــور صــورت‬ ‫نگرفتــه و دو طــرف در بســیاری از بحران هــا بــه یکدیگــر کمــک کرده انــد‪.‬‬ ‫روابــط سیاســی‪ ،‬اقتصــادی و نظامــی دو کشــور ایــران و پاکســتان هی ـچ گاه بــه‬ ‫مراحــل صفــر و یــا صــد نرســیده و در طــول تاریــخ پاکســتان ایــن رونــد بــا‬ ‫فــراز و فرودهــای مواجــه بــوده اســت‪.‬‬ ‫ایــران و پاکســتان همــواره دو کشــور نزدیــک بودنــد و از مشــترکات فراوانــی‬ ‫برخوردارنــد‪ .‬اگــر روابــط دو طــرف در مســیر صحیحــی کــه اکنــون در ان قــرار‬ ‫گرفتــه اســت‪ ،‬پیــش بــرود‪ ،‬بــدون دخالــت برخــی کشــورها نظیــر امریــکا‬ ‫و عربســتان‪ ،‬در اینــده ی نــه چنــدان دور حجــم روابــط اقتصــادی‪ ،‬تجــاری و‬ ‫سیاســی ایــن دو کشــور همســایه افزایــش خواهــد یافــت‪.‬‬ ‫الزم بــه ذکــر اســت کــه اگــر چــه خواســتگاه دولــت فعلــی و حــزب حاکــم‬ ‫پاکســتان تمایــل بــه ســمت کشــور عربســتان ســعودی دارد‪ ،‬امــا به نظــر‬ ‫می رســد کــه روابــط سیاســی‪ ،‬اقتصــادی و نظامــی دو کشــور در حــال رشــد‬ ‫اســت و ایــن گســترش روابــط نیــز متاثــر از پیشــرفت در گفتگوهــای هســته ای‬ ‫کشــورمان بــا شــش کشــور مذاکره کننــده‪ ،‬جایــگاه منطقـه ای جمهــوری اســامی‬ ‫ایــران‪ ،‬اراده ی مســئولین سیاســی‪ ،‬نظامــی و اقتصــادی دو کشــور برای توســعه ی‬ ‫روابــط‪ ،‬شکســت سیاسـت های عربســتان ســعودی در منطقــه و بخشــش جریمه‬ ‫قــرارداد خــط لولــه صلــح بــه پاکســتان از ســوی کشــورمان می باشــد‪.‬‬ ‫رژیــم شاهنشــاهی ایــران و جمهــوری اســامی پاکســتان از گذشــته روابــط‬ ‫خوبــی بــا یکدیگــر داشــته اند و دولــت وقــت ایــران در جنــگ هنــد و پاکســتان‬ ‫(‪1965‬م) از هرگونــه کمکــی بــه همســایه ی خــود دریــغ نورزیــد و در بحــران‬ ‫‪1971‬م و اســتقالل بنــگالدش نیــز ضمــن تــاش جهــت جلوگیــری از بــروز‬ ‫جنــگ‪ ،‬کمک­هــای فراوانــی در اختیــار پاکســتان قــرار داد‪ .‬به طــور کلــی تــا قبــل‬ ‫ـروزی انقــاب اســامی حــدود ‪ 16‬قــرارداد بیــن دو کشــور در زمینه هــای‬ ‫از پیـ‬ ‫ِ‬ ‫مختلــف امضــا شــد کــه لغــو روادیــد دارنــدگان گذرنامـه ی سیاســی (‪1974‬م) از‬ ‫ان جمل ـه ی اســت‪.‬‬ ‫در زمــان اوج گیــری انقــاب اســامی در ایــران‪« ،‬ضیاءالحــق»؛ رئیس جمهــور‬ ‫وقــت پاکســتان‪ ،‬خطــاب بــه حضــرت امــام خمینــی (ره) نام ـه ای مبنــی بــر بــه‬ ‫رســمیت شــناختن نظــام جدیــد جمهــوری اســامی ایــران نوشــت کــه در روز‬ ‫‪ 21‬بهمــن ‪1357‬هـــ‪.‬ش توســط کاردار ایــن کشــور در تهــران تســلیم «مهندس‬ ‫بــازرگان»؛ نخســت وزیر دولــت موقــت ایــران شــد‪.‬‬ ‫در جریــان جنــگ عــراق علیــه جمهــوری اســامی ایــران‪ ،‬پاکســتان موضــع‬ ‫نســبتاً بی طرفانــه ای اتخــاذ نمــود و بنــدر «کراچــی» را جهــت رســاندن انــواع‬ ‫کاال بــه کشــورمان در اختیــار جمهــوری اســامی ایــران گذاشــت‬ ‫به مناســبت ارتحــال حضــرت امــام خمینــی (ره)‪ ،‬دولــت پاکســتان ‪ 10‬روز عــزای‬ ‫اطالعات سفارت پاکستان در ایران‬ ‫تهران‪ -‬خیابان فاطمی‪ -‬روبروی خیابان جمالزاده‪ -‬نبش خیابان اعتمادزاده‪ -‬پالک ‪1‬‬ ‫تلفن ‪02166944888 :‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪3‬‬ ‫ابوالفضل فیاض مرند‬ ‫کارشناس سیاسی‬ ‫عمومــی اعــام و پرچم هــای خــود را نیمــه افراشــته نمــود و «غــام اســحاق خان»؛‬ ‫رئیــس جمهــور وقــت پاکســتان نیــز در مراســم ارتحــال امــام خمینــی (ره) در‬ ‫تهــران شــرکت کــرد‪.‬‬ ‫در ســال ‪1992‬م به دنبــال انصــراف الجزایــر‪ ،‬پاکســتان به عنــوان حافــظ منافــع‬ ‫جمهــوری اســامی ایــران در امریــکا انتخــاب شــده و در ســال بعــد نیــز عهــده دار‬ ‫حفاظــت از منافــع کشــورمان در الجزایــر شــد‪.‬‬ ‫از نقــاط منفــی کارنامــه روابــط دو کشــور شــهادت صــادق گنجــی رایــزن فرهنگــی‬ ‫جمهــوری اســامی ایــران در پاکســتان بــود‪ .‬شــهید صــادق گنجــی» در حالــی‬ ‫کــه روزهــای پایانــی ماموریــت خــود را به عنــوان رایــزن فرهنگــی در پاکســتان‬ ‫می گذرانــد‪ ،‬در اســتانه ی مراســم تودیعــی کــه روز ‪ 28‬اذرمــاه ‪1369‬هـــ‪.‬ش‬ ‫شمســی در الهــور پاکســتان توســط شــاعران و نویســندگان پاکســتانی برپــا‬ ‫کــرده بودنــد‪ ،‬توســط شــاخه ی نظامــی «ســپاه صحابــه» مقابــل درب هتــل مراســم‬ ‫تــرور شــد‪ .‬گنجــی مســئولیت کنســولگری و خان ـه ی فرهنــگ ایــران را در مولتــان‬ ‫(الهــور) پاکســتان از ســال ‪1365‬هـــ‪.‬ش تــا ‪1369‬هـــ‪.‬ش بــر عهــده داشــت و در‬ ‫زمــان فعالیــت در پاکســتان از اعتبــار زیــادی در میــان گروه هــای شــیعه و ســنی‬ ‫برخــوردار بــود‪.‬‬ ‫بــا ســفر پرویــز مشــرف در اذر ســال ‪ 1378‬بــه ایــران روابــط دو کشــور بــه‬ ‫روزهــای خــوب خــود بازگشــت پــس از ســفر ژنــرال مشــرف‪ ،‬پاکســتان و ایــران‬ ‫در زمینه هــای سیاســی‪ ،‬نظامــی و دفاعــی از روابــط حســنه ای برخــوردار شــدند و‬ ‫فضــای مناســبی نیــز بــرای توســعه ی روابــط فرهنگــی ایجــاد گردیــد‪.‬‬ ‫نیروهــای امــدادی ارتــش کشــور پاکســتان در ســال ‪1382‬هـــ‪.‬ش بــه هنــگام‬ ‫زلزل ـه ی شهرســتان بــم بــه کمــک زلزل ـه زدگان شــتافت و متقاب ـ ً‬ ‫ا نیــز جمهــوری‬ ‫اســامی ایــران در زلزلــه ی ســال ‪1384‬هـــ‪.‬ش در مناطــق شــمالی و کشــمیر‬ ‫پاکســتان کمک هــای ارزنــده ای بــه پاکســتان ارائــه نمــود‪.‬‬ ‫بــا ظهــور گــروه تروریســتی ریگــی و برخــی گزارش هــا مبنــی بــر حمایــت ســازمان‬ ‫اطالعــات پاکســتان از ایــن گــروه‪ ،‬روابــط دو کشــور بازهم ســرد شــد‪.‬‬ ‫پــس از کاهــش روابــط ســه ســاله‪ ،‬بــا ســفرهای سیاســیون و نظامیــان در ســال‬ ‫‪1391‬هـــ‪.‬ش به ویــژ ه روســای جمهــور دو کشــور‪ ،‬وزرای خارجــه‪ ،‬نفــت‪ ،‬کشــور و‬ ‫امضــای تفاهمنامـه ی امنیتــی و مــواد مخــدر‪ ،‬تشــکیل جلسـه ی ســه جانبـه ی ســران‬ ‫در خصــوص افغانســتان‪ ،‬تشــکیل کمیســیون مشــترک اقتصــادی‪ ،‬شــرکت مقامــات‬ ‫قضایــی در اجــاس قــوه ی قضائیــه ‪ ،‬ســفر دکتــر الریجانــی و دکتــر والیتــی بــه‬ ‫پاکســتان‪ ،‬ســفر نماینــده ی ولــی فقیــه در حــج و زیــارت بــه ایــن کشــور‪ ،‬بحــث خط‬ ‫لول ـه ی صلــح‪ ،‬واردات گنــدم از پاکســتان‪ ،‬صــادرات اوره و بــرق بــه ایــن کشــور و‬ ‫تبــادل هیئت هــای مختلــف در حــوزه ی سیاســی و اقتصــادی بیــن دو کشــور روابــط‬ ‫فی مابیــن افزایــش یافــت‪.‬‬ ‫پــس از انتخابــات و تغییــر دولت هــا در پاکســتان و جمهــوری اســامی‪ ،‬روابــط‬ ‫نظامــی کمــاکان درحــال گســترش بــود‪ ،‬ولــی روابــط سیاســی تــا حــدودی به دلیــل‬ ‫دخالت هــای بیگانــگان به ویــژه امریــکا و عربســتان ســعودی کاهــش یافــت و هــر‬ ‫دو ســو از اجــرای خــط لول ـه ی صلــح بی رغبتــی نشــان دادنــد‪.‬‬ ‫اقدامــات تروریســتی در مرزهــای شــرقی کشــورمان و ربوده شــدن چنــد مرزبــان‬ ‫در ایــن منطقــه در ماه هــای پایانــی ســال ‪1392‬هـــ‪.‬ش‪ ،‬اغــاز ســفر مقامــات‬ ‫سیاســی و نظامــی عربســتان ســعودی و امــارات متحــده ی عربــی بعــد از قریــب‬ ‫‪ 40‬ســال بــه پاکســتان و کمک هــای نقــدی ایــن دو بــه ایــن کشــور و همزمــان‬ ‫انتشــار گزارشــاتی از گســترش روابــط پاکســتان بــا عربســتان ســعودی و امــارات‬ ‫و چرخــش در سیاســت های پاکســتان در خصــوص ســوریه بــر ایــن امــر افــزود‪.‬‬ ‫ایــن جــو ادامــه داشــت تــا اینکــه «ســر تــاج عزیــز» طــی مصاحب ـه ای همــه ایــن‬ ‫موضوعــات را رد کــرد و نــواز شــریف تصمیــم بــه ســفر بــه جمهــوری اســامی‬ ‫ایــران گرفــت‪.‬‬ ‫در ســفر نــواز شــریف بــه جمهــوری اســامی ایــران در ســال ‪1393‬هـــ‪.‬ش‪8 ،‬‬ ‫یادداشــت تفاهــم و قــرارداد امضــا شــد کــه شــامل مســئله ی انتقــال محکومیــن و‬ ‫زندانیانــی کــه مجــازات خــود را تکمیــل نموده انــد‪ ،‬همــکاری دو کشــور در خصــوص‬ ‫ـی پــول‪ ،‬تشــکیل کمیســیون مشــترک مــرزی‪ ،‬مبادلـه ی‬ ‫جلوگیــری از انتقــال غیرقانونـ ِ‬ ‫برنامه هــای فرهنگــی‪ ،‬همــکاری در بخــش امــار‪ ،‬توســعه ی ورزش‪ ،‬همــکاری در‬ ‫کنتــرل الودگی هــای محیــط زیســت و همــکاری ســازمان ها و بخــش هــای تجــاری‬ ‫می گردیــد دو طــرف توافــق کردنــد کــه اجــاس کمیســیون مشــترک اقتصــادی دو‬ ‫کشــور در ســپتامبر ســال جــاری برگــزار و تجــارت دوجانبــه گســترش داده شــود‪.‬‬ ‫تــا امــروز نیــز روابــط دو کشــور در وضعیــت نســبی مناســبی بــوده اســت هرچنــد‬ ‫دخالت هــای دولت هایــی ماننــد عربســتان ســعودی در عــدم اوج گیــری ایــن‬ ‫روابــط بــی تاثیــر نبــوده اســت‪.‬‬ صفحه 3 ‫نگاهی به کشور‬ ‫محسن علی گلتبار‬ ‫مدرس دانشگاه‬ ‫پاکستان‬ ‫پاکســتان بــا نــام رســمی جمهــوری اســامی پاکســتان‪ ،‬کشــوری در جنــوب اســیا اســت‬ ‫و پایتخــت ان اســام اباد نــام دارد‪ .‬ایــن کشــور در جنــوب مــرز ابــی هــزار کیلومتــری بــا‬ ‫دریــای عمــان دارد و از غــرب بــا ایــران‪ ،‬از شــمال بــا افغانســتان‪ ،‬از شــرق با هندوســتان‪،‬‬ ‫و از شــمال شــرق بــا جمهــوری خلــق چیــن هم مــرز اســت‪ .‬ناحیــه کشــمیر مــورد ادعــای‬ ‫هندوســتان و جمهــوری اســامی پاکســتان اســت‪ .‬هــر دو کشــور هنــد و جمهوری اســامی‬ ‫پاکســتان به طــور جداگانــه بخش هایــی از ایــن منطقــه را اداره می کننــد و ایــن مناطــق‬ ‫توســط خــط کنتــرل از هــم جــدا شــده اند‪.‬‬ ‫دیــن رســمی جمهــوری فــدرال پاکســتان اســام اســت و در میــان کشــورهای اســامی‪،‬‬ ‫دومیــن کشــور از نظــر تعــداد مســلمانان محســوب می شــود‪ .‬ایــن کشــور در ســال‬ ‫‪ ۱۹۴۷‬بــه عنــوان یــک دولــت و کشــور جدیــد از هنــد مســتقل شــد‪ .‬در ســال ‪۱۹۷۱‬‬ ‫جنــگ داخلــی بــه جدایــی پاکســتان شــرقی بــا نــام بنــگالدش از ایــن کشــور منجــر‬ ‫شــد‪ .‬ایــن منطقــه تاریخچــه کهنــی از زندگــی و تمــدن را داراســت کــه شــامل تمــدن دره‬ ‫ســند می شــود‪ .‬از زمــان اســتقالل‪،‬جمهوری فــدرال پاکســتان دوره هــای رشــد نظامــی و‬ ‫اقتصــادی و هم چنیــن بی ثباتــی را همــگام بــا جــدا شــدن بنــگالدش از خــود‪ ،‬تجربــه‬ ‫کرده اســت‪ .‬پاکســتان از لحــاظ بزرگــی نیروهــای مســلح در رده هفتــم جهــان اســت و‬ ‫تنهــا کشــور اســامی دارنــده جنگ افــزار هســته ای می باشــد‪.‬‬ ‫رســانه های امریکایــی در رتبه بنــدی بهتریــن ســازمان های اطالعاتــی جهــان‪ ،‬ســازمان‬ ‫«ای اس ای» پاکســتان را بــه عنــوان بهتریــن ســازمان اطالعاتی و ســازمان «ســی ای ا ِی»‬ ‫امریــکا را در ردیــف دوم و «ام ای ‪ »6‬انگلســتان را در جایــگاه ســوم قــرار دادنــد‪.‬‬ ‫پاکســتان بــر اســاس بــراورد ســال ‪ ۲۰۱۸‬بــا بیــش از ‪ ۲۱۲‬میلیــون نفــر جمعیــت‬ ‫پنجمیــن کشــور پرجمعیــت دنیاســت‪ .‬ایــن کشــور جمهــوری پارلمانــی فــدرال اســت و از‬ ‫‪ ۴‬ایالــت و چهــار قلمــرو فدرالــی تشــکیل می شــود‬ ‫پاکســتان هــم از نظــر زبانــی و قومــی و هــم از نظــر جغرافیایــی کشــور متنــوع اســت‪.‬‬ ‫اردو و زبــان انگلیســی زبان هــای رســمی ایــن کشــور‪ ،‬اســام اباد پایتخــت و کراچــی‬ ‫بزرگتریــن شــهر جمهــوری اســامی پاکســتان اســت‪ .‬در شــهریور مــاه ‪ ۱۳۹۴‬دیــوان‬ ‫عالــی جمهــوری فــدرال پاکســتان بــا صــدور حکمــی‪ ،‬زبــان اردو را بــه عنــوان زبــان اداری‬ ‫ایــن کشــور اعــام کــرد‪.‬‬ ‫نام‬ ‫نــام پاکســتان (پــاک ‪ +‬ســتان) بــه زبــان اردو و زبــان فارســی یعنــی ســرزمین پاکــی‪.‬‬ ‫ایــن نــام نخســتین بــار در ســال ‪ )۱۹۳۳( ۱۳۱۲‬توســط چودهــاری رحمــت علــی کــه‬ ‫ان را در نشــریه «امــروز» یــا «هرگــز» منتشــر کــرد‪ ،‬بــه کار بــرده شــد‪.‬‬ ‫ایــن نــام بــه عنــوان ســرواژه از نام هــای ســرزمین های اصلــی اســامی مربــوط‬ ‫بــه هنــد غربــی ســاخته شده اســت‪ .‬به طــور رســمی ایــن کشــور بــه عنــوان قلمــرو‬ ‫پاکســتان در ســال ‪ )۱۹۴۷( ۱۳۲۶‬بنــا نهــاده شــد و در ســال ‪ )۱۹۵۷( ۱۳۳۶‬بــه‬ ‫«جمهــوری اســامی پاکســتان» تغییــر نــام داد‪.‬‬ ‫پاکســتان را بخصــوص در شــبه قــاره هنــد معمــوالً بــا نــام مخفــف «پــاک»‬ ‫می شنا ســند ‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪4‬‬ ‫جغرافیای پاکستان‬ ‫از نظــر جغرافیایــی مــی تــوان پاکســتان را بــه ســه بخــش عمــده تقســیم‬ ‫کــرد کــه ایــن ســه بخــش عبــارت اســت از؛‬ ‫‪ -1‬منطقــه کوهســتانی شــمالی کــه محــل تقاطــع ســه رشــته کــوه عظیــم‬ ‫جهــان (هندوکــش‪ ،‬قراقــروم و هیمالیــا) بــوده اســت‪.‬‬ ‫‪ -2‬فــات بــزرگ بلوچســتان کــه در جنــوب غربــی بــه طــور پراکنــده‬ ‫گســترش یافتــه اســت‪.‬‬ ‫‪ -3‬دشت های پنجاب و سند در اطراف رود سند‪.‬‬ ‫گرچــه در بســیاری از منابــع‪ ،‬مناطــق جغرافیایــی پاکســتان بــه تقســیمات‬ ‫کوچکتــری ترســیم شــده اســت‪ .‬امــا ســه منطقــه طبیعــی یــاد شــده‪ ،‬بــه‬ ‫راحتــی می توانــد سیســتم ارتبــاط مناســبی را بــا کشــورهای دیگــر برقــرار‬ ‫کنــد‪ .‬افــزون بــر ایــن‪ ،‬وجــود بنــدر بــزرگ کراچــی در جنــوب ایــن کشــور‬ ‫باعــث شــده اســت تــا پاکســتان از امکانــات الزم جهــت دسترســی بــه‬ ‫اب هــای ازاد برخــوردار باشــد‪.‬‬ ‫ذکــر ایــن نکتــه ضــروری اســت کــه اقیانــوس هنــد موثرتریــن عامــل در‬ ‫تســهیل ارتباطــات ایــن کشــور بــا ســایر کشــورها بــه شــمار می ایــد‪.‬‬ ‫طــول ســواحل ایــن کشــور‪ 1046 ،‬کیلومتــر اســت و اب و هــوای ان گــرم و‬ ‫خشــک می باشــد‪ .‬از لحــاظ منابــع طبیعــی کشــور چنــدان غنــی بــه شــمار‬ ‫نمی ایــد‪ .‬زیــرا بــه جــز برخــورداری از میــزان متنابهــی گاز طبیعــی‪ ،‬در‬ ‫ســایر منابــع بســیار فقیــر اســت‪ .‬بــه لحــاظ حــوادث و بالیــای طبیعــی نیــز‬ ‫پاکســتان جــزو کشــورهای حادثه خیــز اســت بــه گونــه ای کــه بــه طــور‬ ‫متنــاوب زلزله هایــی در شــمال و در غــرب ان رخ می دهــد و همچنیــن‬ ‫ســیل معمــوالً پــس از باران هــای شــدیدی کــه موجــب طغیــان رودخانــه‬ ‫ســند می شــود بخــش مهمــی از ان را فــرا می گیــرد‪.‬‬ ‫از لحــاظ وضعیــت زیســت محیطــی نیــز ایــن کشــور موقعیــت مناســبی‬ ‫نــدارد‪ .‬منابــع ابــی ان بــه دلیــل ضعــف سیســتم فاضــاب‪ ،‬بــه پســاب های‬ ‫شــهری‪ ،‬صنعتــی و کشــاورزی بــه شــدت الــوده شــده اســت‪ .‬افــزون‬ ‫بــر ایــن‪ ،‬ایــن کشــور در ســالهای اخیــر بــا پدیــده فرســایش خــاک و‬ ‫بیابان زایــی نیــز مواجــه شــده اســت‪.‬‬ صفحه 4 ‫ساختار جمعیتی‬ ‫ســاختار جمعیتــی پاکســتان حاکــی از ایــن مطلــب اســت کــه ‪ 36/9‬درصــد‬ ‫از ان را افــراد صفــر تــا ‪ 14‬ســال‪ 58/8 ،‬درصــد را ‪ 15‬تــا ‪ 64‬ســال و تنهــا‬ ‫‪4/3‬درصــد را افــراد بــاالی ‪ 65‬ســال تشــکیل می دهنــد‪ .‬بــر ایــن مبنــا‪،‬‬ ‫میانگیــن ســنی جمعیــت ایــن کشــور بــه طــول کلــی ‪ 20/9‬ســال اســت کــه‬ ‫بــه تفکیــک میانگیــن ســنی مــردان ‪ 20/7‬ســال و میانگیــن ســنی زنــان ‪21‬‬ ‫ســال اســت‪.‬‬ ‫ایــن رقــم بــه خوبــی گویــای ان اســت کــه پاکســتان کشــور بســیار جوانــی‬ ‫اســت‪ .‬نــرخ زاد و ولــد در ایــن کشــور‪ 27/52 ،‬درصــد تولــد در هــر هــزار‬ ‫نفــر جمعیــت اســت‪ .‬دقــت در هــرم جمعیتــی پاکســتان نشــان می دهدکــه‬ ‫نــرخ رشــد جمعیتــی جــوان ایــن کشــور بســیار بــاال اســت‪ .‬براســاس امــار‬ ‫ســال ‪ ،2007‬نــرخ رشــد جمعیــت در ایــن کشــور ‪1/82‬درصــد اســت‪ .‬بــاال‬ ‫بــودن نــرخ رشــد جمعیــت جــوان ایــن کشــور‪ ،‬بــا توجــه بــه توانایــی محــدود‬ ‫اقتصــاد ان بــرای اشــتغال موجــب شــده اســت کــه نــرخ رشــد بیــکاری در‬ ‫ایــن کشــور بــه ســرعت افزایــش یابــد و ایــن جمعیــت در چهــار ایالــت‪،‬‬ ‫پنجــاب ‪ ،‬بلوچســتان ‪ ،‬ســند و ســرحد بــه طــور نامتــوازن پراکنــده شــده اند‬ ‫و همیــن امــر ســبب بــروز مشــکالتی از جهــت توزیــع امکانــات شــده اســت‪.‬‬ ‫بــه بیــان دیگــر‪ ،‬یکــی از مشــکالت عمــده مــردم پاکســتان عــدم تناســب‬ ‫تراکــم جمعیــت در ایالتهــای مختلــف ان اســت کــه بالطبــع باعــث عــدم‬ ‫توزیــع متناســب امکانــات کشــور گردیــده اســت‪ .‬شــاخص امیــد بــه زندگــی‬ ‫در ایــن کشــور بــه طــور کلــی ‪ 63/75‬ســال اســت کــه بــه طــور تفکیکــی در‬ ‫مــردان ‪ 62/73‬ســال و در زنــان ‪ 64/83‬ســال اســت و میــزان مبتالیــان بــه‬ ‫ایــدز در میــان جمعیــت ایــن کشــور ‪1‬درصــد درصــد اســت و بــر مبنــای امــار‬ ‫‪ 74‬هــزار نفــر مبتــا بــه ایــدز در ایــن کشــور زندگــی می کننــد و گروههــای‬ ‫پنجابــی‪ ،‬ســندی ‪ ،‬پشــتون‪ ،‬بلــوچ و مهاجر(مهاجرانــی کــه در زمــان تجزیــه‬ ‫شــبه قــاره هنــد بــه ایــن کشــور امدنــد) گروههــای اصلــی قومــی در ایــن‬ ‫کشــور را تشــکیل می دهنــد و هــر ســال حــدود ‪ 120‬هــزار نفــر حاجــی در‬ ‫ایــام حــج بــه عربســتان می اینــد‪.‬‬ ‫امــروزه زنــان پاکســتان در ترکیــب جمعیتــی کشورشــان چــه از جهــت کمیــت‬ ‫و چــه از نقطــه نظــر کیفیــت‪ ،‬جایــگاه خاصــی را کســب نمــوده و بیــش از‬ ‫گذشــته در فعالیــت هــای مختلــف اجتماعــی و بــه خصــوص در بخــش هــای‬ ‫سیاســی بــه چشــم مــی اینــد‪ .‬هرچنــد کــه هنــوز بــرای رســیدن بــه ازادی‬ ‫کامــل اجتماعــی فاصلــه فراوانــی دارنــد‪ ،‬امــا در مســائل سیاســی تمامــی زنــان‬ ‫از حقــوق مســاوی در دادن رای بــا مــردان برخوردارنــد‪.‬‬ ‫در برخــی از انتخابــات زنــان بیشــتر از مــردان رای داده انــد‪ .‬شــماری از زنــان‬ ‫بــه صــورت شــخصیت هــای مهــم سیاســی جلــوه گــر شــده انــد‪( .‬رانــه‬ ‫لیاقــت علــی خــان) از رهبــران جنبــش هــای زنــان در مقــام فرمانــدار اســتان‬ ‫ســند‪ ،‬بــه عنــوان اولیــن اســتاندار زن خدمــت کــرده اســت‪(.‬بیگم انــور احمــد)‬ ‫نیــز عهــده دار ریاســت کمیســیون پایــگاه اجتماعــی زنــان ســازمان ملــل بــوده‬ ‫اســت‪( .‬فاطمــه جنــاح) نیــز خواهــر بنیانگــذار پاکســتان بــود کــه در ســال‬ ‫‪1967‬درگذشــت‪(.‬خانم جناح)رئیــس رفــاه حــال اوارگان و امــوزش پزشــکی‬ ‫زنــان‪،‬کار عمیــق و ارزشــمند بــرادر خــود در قبــال خلــق پاکســتان را ادامــه‬ ‫داد‪ .‬شــهروندان پاکســتانی از خانــم جنــاح تحــت عنــوان (مــادر ملــت) یــاد‬ ‫مــی نماینــد‪.‬‬ ‫نقــش فعــال بــی نظیــر بوتــو نیــز در ســال هــای اخیــر در حــزب مــردم‬ ‫پاکســتان بســیار چشــمگیر بــود‪.‬‬ ‫زبان‬ ‫مشــترکات زبانــی دیرینــه ای میــان کشــورهای ایــران و پاکســتان وجــود دارد‪ ،‬چراکــه از اغــاز‬ ‫قــرن پنجــم تــا قــرن ســیزدهم در شــبه قــاره هنــد ( کــه ایــن ســرزمین تــا ســال‪1947‬‬ ‫بخشــی از ان بــه شــمار مــی امــد )‪ ،‬زبــان فارســی بــه عنــوان زبــان رســمی بــه حســاب‬ ‫امــده و کتــاب هــای زیــادی بــه زبــان فارســی نــگارش یافــت‪ .‬از ســوی دیگــر‪ ،‬دپارتمــان‬ ‫زبــان فارســی دانشــگاه پنجــاب طــی ســال‪ ،1870‬بــه منظــور تدریــس زبــان فارســی تــا‬ ‫ســطح کارشناســی ارشــد تاســیس گردید‪.‬زبــان رســمی شــبه قــاره هنــد بیــن ســال هــای‬ ‫‪ 1000 -1857‬فارســی بــوده اســت‪ .‬بــا ورود انگلیســی هــا بــه منطقــه‪ ،‬زبــان انگلیســی بــه‬ ‫تدریــج جایگزیــن زبــان فارســی شــد و در بخــش هــای اداری و مراکــز و مقاطــع اموزشــی‬ ‫رایــج گردیــد‪.‬‬ ‫پــس از اســتقالل ایــن کشــور‪ ،‬برابــر قانــون اساســی‪ ،‬زبــان رســمی و ملــی کشــور‪ ،‬زبــان‬ ‫اردو اعــام گردیــد‪ .‬لیکــن تاکنــون ایــن زبــان در برخــی از مقاطــع اموزشــی و اداری همچنــان‬ ‫جایگزیــن زبــان انگلیســی نگردیــده اســت‪ .‬زبــان اموزشــی در مقاطــع ابتدایــی و متوســطه‬ ‫زبــان اردو و زبــان علمــی و دانشــگاهی انگلیســی اســت‪ .‬زبــان اردو ترکیبــی از زبــان هــای‬ ‫فارســی حــدود ‪ 50‬درصــد عرب ـی ‪ ،‬ترکــی‪ ،‬انگلیســی وسانســکریت اســت‪.‬در حــال حاضــر‪32‬‬ ‫زبــان و لهجــه وگویــش در کشــور پاکســتان رایــج مــی باشــد کــه مهمتریــن انهــا بــا درصــد‬ ‫جمعیتــی شــامل‪ :‬پنجابــی ‪48‬درصــد ‪ ،‬ســندی ‪12‬درصــد ‪ ،‬ســرائیکی ‪10‬درصــد ‪ ،‬براهوایــی‬ ‫‪1‬درصــد‪ ،‬پشــتو ‪8‬درصــد ‪ ،‬اردو ‪8‬درصــد‪ ،‬بلوچــی ‪3‬درصــد ‪ ،‬هنــدو ‪2‬درصــد ‪ ،‬بروشاســکی و‬ ‫ســایر گویش هــا ‪8‬درصــد مــی باشــد‪.‬‬ ‫اب و هوا‬ ‫اب و هــواى پاکســتان خشــک مى باشــد‪ .‬چهــار فصــل ایــن کشــور از ابتداى ســال میــادى عبادت‬ ‫اســت از ‪ :‬زمســتان نســبتاً ســرد (از اذر مــاه بــا اســفند)‪ ،‬تابســتان داغ و خشــک (از فروردیــن تــا‬ ‫تیــر)‪ ،‬فصــل بادهــا و باران هــاى موســمى جنــوب غربــى (از مــرداد تــا اخــر شــهریور) و فصــل‬ ‫بادهــاى موســمى شــمال شــرقى (از مهــر تــا ابــان)‪ .‬به طــور متوســط ســاالنه از ‪ ۲۵‬ســانتى متر‬ ‫بــاران مى بــارد‪ .‬بیشــترین میــزان بــاران در ارتفاعــات شــمالى کشــور ‪ ۱۵۲‬ســانتى متر و کمتریــن‬ ‫میــزان در بلوچســتان ‪ ۱۲/۷‬ســانتى متر مى باشــد‪.‬‬ ‫در ســند‪ ،‬در زمســتان یخبنــدان اســت و از اوریــل به بعــد افتــاب ســوزان مى تابــد‪ .‬در نیمــه‬ ‫شــب هاى فصــل گرمــا درجــهٔ حــرارت ســنج در اطــراف ‪ ۱۰۰‬درجــهٔ فارنهایــت مى مانــد و‬ ‫گرمــاى روز نیــز بیــش از ‪ ۱۲۰‬درجــه مى باشــد‪ .‬میــزان بــاران ســاالنه در ایــن ایالــت حــدود‬ ‫‪ ۱۷‬ســانتى متر اســت‪ .‬بــاران در تابســتان هنــگام وزش بادهــاى موســمى باران هــاى شــدیدى‬ ‫مى بــارد‪.‬‬ ‫در جنــوب پاکســتان‪ ،‬باران هــا در فروردیــن یــا اردیبهشــت شــروع مى شــود‪ .‬در اینــدوس و‬ ‫ســند بــاران چندانــى نمى بــارد‪ ،‬امــا بــا وزیــدن بادهــا بــه ســمت شــمال در ماه هــاى تیــر و‬ ‫مــرداد بــاران بیشــترى زمین هــا را ابیــارى مى کنــد‪ .‬در مولتــان در ماه هــاى تیــر و مــرداد شــاید‬ ‫ده ســانتى متر بــاران ببــارد‪ ،‬در حالــى کــه در همیــن زمــان در راولپنــدى بــر دشــت هاى دامنــهٔ‬ ‫رشــته کوه هــاى هیمالیــا چهــل و دو ســانتى متر بــاران مى بــارد‪ .‬در ارتفاعــات بیشــتر درمــوری‪،‬‬ ‫باران هــاى تابســتانى در تپه هــاى مرتفــع از شــصت و پنــج ســانتى متر بیشــتر مى شــود‪.‬‬ ‫بادهــاى موســمى از بنــگالدش شــروع مى شــوند و پــس از عبــور از هنــد بــه پاکســتان مى رســند‪.‬‬ ‫باران هــاى موســمى در ایــن منطقــه بنــدرت متناســب مى بــارد و اغلــب ســیل هاى مصیبت بــار‪،‬‬ ‫خشکســالى ســوزان محصــوالت کشــاورزى را از بیــن مى برنــد‪ .‬در اوت ‪ ،۱۹۷۳‬یکــى از بدتریــن‬ ‫ســیل هاى موســمى در تاریــخ یــک میلیــون خانــوار را بى پنــاه کــرد و صدهــا مــرده و خســارت‬ ‫فــراوان برجــاى گذاشــت‪ .‬بــراى اغلــب پاکســتانى ها بــارش باران هــاى موســمى هنــوز‬ ‫مهم تریــن رخــداد ســال بــه شــمار مــى رود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪5‬‬ صفحه 5 ‫تاریخ کشور پاکستان‬ ‫در هنــگام قیــام گانــدی علیــه اســتعمار انگلیــس‪ ،‬پاکســتان بــه رهبــری محمدعلی‬ ‫جنــاح (از یــاران گانــدی) پیــش از اســتقالل هنــد‪ ،‬اســتقالل خــود را بازیافــت‪.‬‬ ‫پاکســتان دارای تمــدن اســیایی بوده اســت و یکــی از تمدن هــا بــزرگ جهــان‬ ‫بــه حســاب می ایــد کــه پــس از میــان رودان و مصــر تمــدن دوره سِ ــند (‪۲۵۰۰‬‬ ‫تــا ‪ ۱۵۰۰‬قبــل از میــاد) اســت‪ .‬کشــور کنونــی پاکســتان در تاریــخ ‪ ۱۲‬اوت‬ ‫(‪ )۱۹۴۷‬تاســیس شــد‪ .‬امــا ناحی ـه ای کــه دربرمــی گیــرد تاریخچــه گســترده ای‬ ‫دارد کــه بــا تاریــخ هندوســتان‪ ،‬اشــتراک دارد‪ .‬ایــن منطقــه محــل تقاطــع‬ ‫راه هــای تجــاری تاریخــی ماننــد راه ابریشــم بوده اســت و در هــزاران ســال‬ ‫توســط گروههــای مختلفــی بــه عنــوان ســرزمین ســکونت بــه کار بــرده شــد‪.‬‬ ‫ایــن گروه هــا دراویدیهــا‪ ،‬هندواروپایــی‪ ،‬مصریهــا‪ ،‬ســکاها‪ ،‬پارتهــا‪ ،‬کوشــانها‪،‬‬ ‫افغان هــا‪ ،‬ترکتبــاران‪ ،‬مغولهــا و اعــراب بودنــد‪ .‬ایــن منطقــه را بیشــتر بــه نــام‬ ‫مــوزه اقــوام و نژادهــا می شناســند‪.‬‬ ‫مــورخ و جغرافــی دان دو بلیــج مولــر هنگامــی کــه گفــت‪« :‬اگــر انگونــه کــه‬ ‫می گوینــد مصــر موهبتــی از ســوی نیــل اســت‪ ،‬پاکســتان نیــز موهبتــی از ســند‬ ‫اســت‪ ».‬اهمیــت تاریخــی ایــن منطقــه را اشــکار ســاخت‪ .‬نخســتین نشــانه‬ ‫وجــود ادمیــان در ایــن منطقــه ابزارهــای ســنگی هســتند کــه در اســتان پنجــاب‬ ‫از فرهنــگ ســوان برجــای مانده انــد و مربــوط بــه ‪ ۱۰۰‬هــزار تــا ‪ ۵۰۰‬هــزار ســال‬ ‫پیــش هســتند‪ .‬رود ســند (اینــدوس) محــل فرهنگ هــای باســتانی متعــددی از‬ ‫قبیــل مهرگــره (یکــی از اولیــن شــهرهای شــناخته شــده جهانــی) و تمــدن دره‬ ‫ســند در هاراپــا و موهنجــودارو اســت‪ .‬تمــدن دره ســند در اواســط هــزاره دوم‬ ‫پیــش از میــاد دچــار انحطــاط شــد و پــس از ان تمــدن ودابــی پدیــد امــد کــه‬ ‫در بیشــتر شــمال هنــد و پاکســتان گســترده شــد‪.‬‬ ‫پادشــاهی هندویونانــی کــه توســط دمتریــوس اول باختــری تاســیس شــد‪،‬‬ ‫شــامل گاندهــارا و ناحیــه پنجــاب از ‪ ۱۸۴‬قبــل از میــاد می شــد و در زمــان‬ ‫حکومــت منانــدر اول کــه بــا پیشــرفت های تجــاری و فرهنگــی دوره یونانــی–‬ ‫بودائیســم همــراه بــود را بنــا نهــاد و بــه بیشــترین رشــد و پیشــرفت خود رســید‪.‬‬ ‫شــهر تاکســیال مرکــز مهــم اموزشــی در دوران باســتانی شــد‪ .‬بقایــای شــهر‬ ‫کــه در غــرب اســام ابــاد واقــع هســتند‪ ،‬یکــی از مکان هــای باستان شناســی‬ ‫عمــده کشــور اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۷۱۲‬میــادی‪ ،‬فرمانــده عــرب بــه نــام محمــد بــن قاســم‪ ،‬ســند و‬ ‫مولتــان در جنــوب پنجــاب (پاکســتان) را فتــح کــرد و بنــای حکومتهــای بعــدی‬ ‫مســلمانان را کــه شــامل حکومــت غزنویــان پادشــاهی محمــد غــر پادشــاهی‬ ‫(ســلطان نشــین) دهلــی و حکومــت موغــال می شــدند ایجــاد کردنــد‪ .‬در طــول‬ ‫ایــن دوره مروجــان دینــی صوفــی نقــش محــوری را در تغییــر دیــن اکثریــت‬ ‫جمعیــت منطقــه بــه اســام ایفــا نمودنــد‪ .‬انحطــاط تدریجــی حکومــت مغــول‬ ‫در اوایــل ســده هجدهــم موقعیت هایــی را بــرای جمعیــت افغانســتان‪ ،‬بلوچهــا‬ ‫و ســیکها بــرای اعمــال قــدرت و کنتــرل خــود بــر نواحــی گســترده ای را فراهــم‬ ‫نهــاد تــا زمانــی کــه کمپانــی هنــد شــرقی بریتانیــا ســلطه خــود را بــر جنــوب‬ ‫اســیا گســترانید‪.‬‬ ‫جنــگ اســتقالل هنــد در ‪ ۱۲۳۶‬هجــری خورشــیدی (‪ )۱۸۵۷‬اخریــن نبــرد‬ ‫مســلحانه منطقــه برضــد راج بریتانیــا بــود و زمینه هــای نبــرد ازادی خواهانــه‬ ‫غیرمســلحانه کــه توســط مجلــس ملــی هنــد رهبــری می شــد را بنــا نهــاد‪.‬‬ ‫‪ ۱۴‬و ‪ ۱۵‬اگوســت ‪ ۱۹۴۷‬ســالگرد جدایــی دو کشــور هنــد و پاکســتان اســت‬ ‫و ایــن دو کشــور هــر ســال در ایــن تاریــخ طــی مراســمی بــا نــام «روز ازادی»‬ ‫ایــن اســتقالل را جشــن مــی گیرنــد‪.‬‬ ‫در بیســت و ســوم مــارس ســال ‪ ۱۹۴۰‬میــادی مســلمانان شــبه قــاره هنــد در‬ ‫قطعنامــه رســمی‪ ،‬عــزم قاطــع خــود را بــرای تشــکیل کشــوری مســتقل کــه‬ ‫بتواننــد در ان بــر اســاس ارزش هــا‪ ،‬فرهنــگ و ســنت های خــود زندگــی کننــد‬ ‫اعــام کــرده بودنــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪6‬‬ صفحه 6 ‫مســلمانان شــبه قــاره بــه رهبــری «محمــد علــی جنــاح» قائــد اعظــم و بنیانگــذار‬ ‫نظریــه جنبــش ازادی مســلمانان در ایــن کشــور‪ ،‬بــه مــدت هفــت ســال بــا‬ ‫اتحــاد و جدیــت بــرای تشــکیل کشــوری مســتقل تــاش کردنــد و ســرانجام‬ ‫در چهاردهــم ‪ ۱۴‬اگوســت ســال ‪ ۱۹۴۷‬تالش هــای انــان بــه ثمــر نشســت و‬ ‫کشــوری بــه نــام ‹پاکســتان› تشــکیل شــد‪.‬‬ ‫بــرای نخســتین بــار «عالمــه اقبــال الهــوری» شــاعر معــروف و پــر اوازه موضــوع‬ ‫تشــکیل کشــوری مســتقل بــرای مســلمانان را مطــرح کــرد و محمدعلــی جنــاح‬ ‫بــا پیــروی از ایــن نظریــه جنبــش ازادی بخــش مســلمانان را پایه گــذاری کــرد‪.‬‬ ‫خدمــات اندیشــمندانی همچــون «سرســید احمــد خــان»‪« ،‬شــاه ولی اهلل» و‬ ‫«ســید اســماعیل شــهید» و بســیاری دیگــر از مســلمانان مخلــص راه را بــرای‬ ‫تشــکیل پاکســتان همــوار کــرده و در ســرعت بخشــیدن بــه انقــاب مســلمانان‬ ‫تاثیــر زیــادی داشــت‪.‬‬ ‫نــام پاکســتان بــه معنــی کشــوری اســت کــه از وجــود کفــار پــاک می باشــد‬ ‫کــه در ‪ ۱۴‬اگوســت ‪ ۱۹۴۷‬ایــن نــام بــرای نخســتین بــار بــر روی نقشــه جهــان‬ ‫ظاهــر شــد‪.‬‬ ‫پاکســتان در ‪ ۱۴‬اوت ‪ ۱۹۴۷‬بــا دو جنــاح دارای اکثریــت مســلمان در قســمت‬ ‫شــرقی و شــمال غربــی مناطــق اســیای جنوبــی تشــکیل شــد کــه توســط هنــد‬ ‫کــه اکثریــت ان هنــدو بودنــد ازهــم جــدا شــد و از اســتان های بلوچســتان‬ ‫(پاکســتان)‪ ،‬بنــگالدش شــرقی‪ ،‬اســتان مــرزی شــمال غــرب‪ ،‬پنجــاب غربــی‪ ،‬و‬ ‫ســند تشــکیل می شــد‪ .‬تقســیم هنــد تحــت کنتــرل بریتانیــا بــه شــورش های‬ ‫فرق ـه ای منجــر گردیــد‪.‬‬ ‫در سراســر هنــد و پاکســتان تنش هــا بیــن دو کشــور بــاال گرفــت کــه اوج ان در‬ ‫جامــو و کشــمیر بــود و بــه اولیــن جنــگ کشــمیر (‪ )۱۹۴۸‬منتهــی شــد کــه در ان‬ ‫پاکســتان و هنــد هریــک قســمتهای عظیمــی از ایــن منطقــه کــه در ســال ‪ ۱۹۵۸‬بــه‬ ‫رســمیت شــناخته شــده بــود بــا کودتایــی توســط ایــوب خــان (‪ )۱۹۵۸-۶۹‬کــه در‬ ‫طــول یــک دوره نــا ارامــی داخلــی و همچنیــن در دوره جنــگ ‪ ۱۹۶۵‬هند‪-‬پاکســتان بــه‬ ‫قــدرت رســیده بــود از ان خــود کردنــد‪.‬‬ ‫جانشــین او یحیــی خــان (‪ )۱۹۶۹-۷۱‬بــا طوفــان ‪ -‬بهــوال ‪ - ۱۹۷۰‬مواجــه شــد کــه‬ ‫باعــث مــرگ ‪ ۵۰۰‬هــزار تــن شــد‪.‬‬ ‫تنش هــای نظامــی در جنــگ کارگیــل کــه پاکســتان و هنــد در ســال ‪۱۹۹۹‬‬ ‫بــا ان مواجــه بودنــد‪ ،‬بــا یــک کودتــای نظامــی دنبــال شــد کــه در ایــن کودتــا‬ ‫ژنــرال پرویــز مشــرف توانســت قــدرت اجرایــی را بــه دســت گیــرد‪ .‬در ســال‬ ‫‪ ۲۰۰۱‬مشــرف توانســت بــا اســتعفای رفیــق تــرار‪ ،‬رئیــس جمهــور پاکســتان‬ ‫شــود‪ .‬پــس از انتخابــات مجلــس ‪ ،۲۰۰۲‬مشــرف قدرت هــای اجرایــی را بــه‬ ‫نخســت وزیــر تــازه منتخــب ظفــراهلل خــان جمالــی واگــذار کــرد کــه او نیــز در‬ ‫انتخابــات نخســت وزیــری ‪ ۲۰۰۴‬پاکســتان‪ ،‬جــای خــود را بــه شــوکت عزیــز‬ ‫داد‪ .‬براســاس اطالعــات منتشــر شــده توســط ســازمان ســیا و کتابخانــه کنگــره‬ ‫امریــکا و بــراورد انهــا در ســال ‪ ،۲۰۱۱‬هم اکنــون پاکســتان از نظــر تــوان‬ ‫نظامــی در رده پانزدهــم قدرت هــای نظامــی جهــان قــرار دارد‪.‬‬ ‫بــر اســاس اطالعــات عنــوان شــده از ســوی ســازمان اطالعــات مرکــزی امریــکا‬ ‫(ســیا) و کنگــره امریــکا‪ ،‬پاکســتان کــه جمعیــت ان ‪ ۱۸۷‬میلیــون و ‪ ۳۴۲‬هــزار‬ ‫نفــر اســت‪ ،‬هم اکنــون دارای ‪ ۶۱۷‬هــزار پرســنل فعــال نظامــی اســت و تعــداد‬ ‫نیروهــای ذخیــره فعــال ایــن کشــور ‪ ۵۱۵‬هــزار نفــر اســت‪.‬‬ ‫نیــروی زمینــی پاکســتان دارای ‪ ۲۶۴۰‬دســتگاه تانــک‪ ۴۶۲۰ ،‬دســتگاه نفربــر‪،‬‬ ‫‪ ۱۰۸۶‬عــراده تــوپ کششــی‪ ۵۹۵ ،‬عــراده تــوپ خودکششــی‪ ۲۰۰ ،‬ســامانه‬ ‫پدافنــد موشــکی‪ ۳۲۰۰ ،‬خمپــاره انــداز‪ ۳۴۰۰ ،‬ســامانه ضــد تانــک‪۲۵۰۰ ،‬‬ ‫ســامانه پدافنــد هوایــی و ‪ ۱۱۵۰۰‬وســیله نقلیــه لجســتیکی اســت‪.‬‬ ‫نیــروی هوایــی پاکســتان نیــز دارای ‪ ۱۴۱۴‬فرونــد جنگنــده و هواپیمــا‪۵۳۵ ،‬‬ ‫فرونــد هلیکوپتــر و ‪ ۱۴۸‬فــرودگاه عملیاتــی اســت‪ .‬نیــروی دریایــی پاکســتان نیز‬ ‫دارای یــازده فرونــد کشــتی‪ ،‬دو بنــدر‪ ۵ ،‬زیــر دریایــی‪ ۱۵ ،‬قایــق نظامــی گشــت‬ ‫زنــی‪ ۱۱ ،‬ناوچــه‪ ،‬یــک ناوشــکن و یــک قایــق جنگــی خشــکی ابــی اســت‪.‬‬ ‫نیــروی دریایــی پاکســتان دارای نــاو هواپیمابــر نیســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪7‬‬ ‫تفرقه هــای اقتصــادی و سیاســی در پاکســتان شــرقی (بنــگالدش امــروزی) منجــر بــه‬ ‫ســرکوب ها و تنش هــای شــدید سیاســی گردیــد‪ ،‬کــه نهایت ـاً بــه جنــگ ازادســازی‬ ‫بنــگالدش و جنــگ ‪ ۱۹۷۱‬هنــد و پاکســتان و نهایتـاً جــدا شــدن پاکســتان شــرقی بــه‬ ‫عنــوان کشــور مســتقل بنــگالدش انجامیــد‪.‬‬ ‫حکومــت غیــر نظامــی از ســال ‪ ۱۹۷۲‬تــا ‪ ۱۹۷۷‬توســط ذوالفقــار علــی بوتــو تــا‬ ‫زمانــی کــه خلــع شــد و توســط یــک دادگاه در ســال ‪ ۱۹۷۹‬بــه دســت ژنــرال محمــد‬ ‫ضیــا الحــق اعــدام شــد‪ ،‬از ســرگرفته شــد‪.‬‬ ‫ضیــاء الحــق ســومین رئیــس جمهــور نظامــی شــد‪ .‬سیاســت های ســکوالر (غیــر‬ ‫دینــی) پاکســتان بــا معرفــی قوانیــن اســامی شــریعت توســط ضیــاء از بیــن رفتنــد‬ ‫و ایــن رونــد تاثیــرات مذهبــی و دینــی بــر جامعــه شــهری و همچنیــن نظامــی را‬ ‫افزایــش داد‪ .‬بــا مــرگ ژنــرال ضیــاء در حادثــه ســقوط هواپیمــا در ســال ‪۱۳۶۷‬‬ ‫(‪ ،)۱۹۸۸‬بــی نظیــر بوتــو دختــر ذوالفقــار علــی بوتــو بــه عنــوان اولیــن نخسـت وزیر‬ ‫زن پاکســتانی انتخــاب شــد‪ .‬در طــول دهــه بعــد بــا خرابتــر شــدن اوضــاع سیاســی و‬ ‫اقتصــادی کشــور‪ ،‬او قــدرت را بــه نــواز شــریف واگــذار کــرد‪.‬‬ صفحه 7 ‫دین و مذهب در پاکستان‬ ‫نعمت ا‪ ...‬فیروزی‬ ‫‪ 98‬درصــد از جمعیــت پاکســتان را مســلمانان تشــکیل می دهنــد کــه از میــان انهــا‬ ‫‪75‬درصــد اهــل ســنت و اکثــرا ً از مذهــب حنفــی‪ ،‬اندکــی شــافعی و ‪25-20‬درصــد‬ ‫انهــا هــم دوســتداران اهــل بیــت هســتند‪ .‬ســایر گروههــای دینــی شــامل مســیحیان‬ ‫و هندوهــا‪ ،‬حــدود ‪2‬درصــد جمعیــت را تشــکیل می دهنــد‪.‬‬ ‫در مــورد چگونگــی تکویــن مذاهــب در شــبه قــاره بایــد گفــت کــه اولیــن اعتقــادی‬ ‫کــه در ایــن منطقــه رواج یافــت‪ ،‬اییــن هنــدو بــود کــه در حــدود ‪ 2000‬ســال قبــل از‬ ‫میــاد مســیح بــه وســیله اریایی هــا بــه ایــن منطقــه اورده شــد‪ .‬اریایی هــا از روســیه‬ ‫و اســیای مرکــزی در جســتجوی چراگاههــای تــازه بــرای گله هــای خــود بــه ایــن‬ ‫منطقــه امدنــد‪ ،‬انهــا پرســتش اینــدرا ‪ ،‬خــدای اســمان‪ ،‬را کــه در ســروده های ودایــی‬ ‫باســتان ویــران کننــده دژهــا و دیوارهــای بلنــد شــهرها معرفــی می شــد را بــا خــود‬ ‫اوردنــد‪ .‬بــودا از دیگــر ایین هــای مهمــی بــود کــه از ســال ‪ 528‬قبــل از میــاد در‬ ‫منطقــه رواج یافــت‪.‬‬ ‫ســه ســده پــس از مــرگ بــودا‪ ،‬اشــوکا‪ ،‬فرمانــروای بــزرگ‪ ،‬شــروع بــه ســاختن‬ ‫بناهــای تاریخــی بــه یــاد بــودا نمــود و بــه اشــاعه تعلیمــات بــودا پرداخــت‪ .‬دو فرمــان‬ ‫نامــه ســنگی بــزرگ وی متعلــق بــه حــدود ‪ 250‬ســال قبــل از میــاد در پاکســتان و‬ ‫در نزدیــک تکســیالی باســتان دیــده می شــود‪ .‬فتوحــات نظامــی کانیشــکا تعالیــم‬ ‫بودایــی را از طریــق هنــد بــه ســوی شــرق انتشــار داد و اییــن بــودا طــی ســده ها در‬ ‫سراســر شــبه قــاره بــه شــکوفایی خــود ادامــه داد‪.‬‬ ‫پــس از ان‪ ،‬اییــن بــودا بــه صــورت دیگــری از ویشــینو‪ ،‬خــدای هنــدو جلوه گــر‬ ‫شــد‪ .‬بودیســم در شــبه قــاره هنــد پــس از ســال ‪ 100‬میــادی بــه صــورت نوعــی‬ ‫از فرقــه خــاص هنــدو درامــد‪ .‬گســترش اســام بــه امحــای ان ســرعت بخشــید و‬ ‫در ســده دوازدهــم چنــد دیرباقــی مانــده غــارت شــد‪ .‬دیــن اســام و اییــن هنــدو‬ ‫جــای اییــن بــودا را گرفــت‪ .‬در عهــد مغول هــا‪ ،‬بخــش عظیمــی از شــبه قــاره هنــد‬ ‫بــه زیــر حاکمیــت مســلمانان درامــد‪ .‬امــا بســیاری از پادشــاهان هنــد و همــواره بــا‬ ‫ســلطه مســلمانان مخالفــت کردنــد و بــه مبــارزه بــا انهــا ادامــه دادنــد‪ .‬ایــن دشــمنی‬ ‫مــداوم میــان جوامــع هنــد و مســلمانان همچنــان ادامــه یافــت‪ .‬بســیاری از هندوهــای‬ ‫طبقــه پاییــن‪ ،‬بــه واســطه جاذبه هــای اییــن برابــری اســام و انزجــار از نظــام‬ ‫کاســتی(طبقاتی) بــه اســام گرویدنــد‪ .‬از ایــن رو شــمار مســلمانان‪ ،‬در سراســر شــبه‬ ‫قــاره هنــد از طریــق نفــوذ روحانیــان مســلمان و مبادلــه تدریجــی اداب و رســوم و نــه‬ ‫بــا تغییــر اجبــاری دیــن‪ ،‬افزایــش یافــت‪ .‬در عهــد مغــوالن‪ ،‬بخــش بزرگــی از شــبه‬ ‫قــاره تحــت حاکمیــت مســلمانان ‪ ،‬یکپارچــه شــد‪.‬‬ ‫عــاوه بــر ایــن انهــا ســعی کردنــد معابــر شــرک الــود هنــدی را تخریــب کننــد‪ .‬از‬ ‫جملــه محمــود غزنــوی کــه در حملــه بــه هنــد بســیاری از معابــر هندوهــا را ویــران‬ ‫کــرد‪ .‬پیــش از مغــوالن غوریــان کــه از سلســله افغان هــا بودنــد در هند ســلطه داشــتند‬ ‫قطب الدیــن یکــی از فرماندهــان غــوری خــود را ســلطان دهلــی نامیــد و حکومــت‬ ‫اســامی برپــا کــرد کــه تــا پیــش از ورود مغــوالن برجــا بــود‪ .‬وی در ازای ســاختن هــر‬ ‫مســجد ‪ 27‬معبــد هنــد را ویــران کــرد‪ .‬ســپس منــاره باشــکوهی بــه نــام قطــب منــا‬ ‫برافراشــت‪.‬‬ ‫اکبرشــاه مغــول بعــدی بــود کــه حاکمیــت مغــوالن را بــر بخــش اعظــم شــبه‬ ‫قــاره وســعت بخشــید‪ .‬او نخســتین فــردی بــود کــه هنــدوان و مســلمانان‬ ‫را بــه کار بــا یکدیگــر تشــویق نمــود‪ .‬مالیــات زیــارت بــر معابــد را از میــان‬ ‫برداشــت و اختالفــات مذهبــی مســلمانان و هنــدوان را زدود‪ .‬وی در ســال ‪1575‬‬ ‫فرمــان تاســیس عبادتگاهــی در نزدیکــی قصــرش را صــادر کــرد‪ .‬کــه در ان در‬ ‫مــورد جنبه هــای متفــاوت مذاهــب مختلــف هنــدو‪ ،‬چیــن‪ ،‬اســام و مســیحیت‬ ‫بحــث و مناظــره برپــا می شــد‪ .‬اکبرشــاه بــا برگزیــدن بهتریــن قوانیــن از‬ ‫کلیــه مذاهــب‪ ،‬دیــن جدیــدی پدیــد اورد امــا ان را بــر شــخص خــود بــه‬ ‫عنــوان امپراطــور شــبه الهــی متمرکــز ســاخت‪ .‬البتــه ایــن اقــدام سیاســت‬ ‫زیرکانـه ای بــود و چنــان تاثیــری داشــت کــه احتــرام بــه ســریر مغــول‪ ،‬پــس‬ ‫از انکــه قــدرت سیاســی موثــر خــود را از دســت داد‪.‬‬ ‫مدت هــای دراز تــا ســده نوزدهــم همچنــان باقــی مانــد‪ .‬اورنــگ زیــب‪ ،‬پســر‬ ‫اکبــر شــاه‪ ،‬مجــددا ً محدودیت هایــی را بــرای هنــدوان وضــع نمــود و هــزاران‬ ‫معبــد هنــدو را تخریــب کــرد‪ .‬مذهــب جدیــد ســیک ها مــورد غضــب وی واقــع‬ ‫شــد‪ .‬زمانــی کــه رهبــر انــان گــورو از پذیــرش اســام ســر بــاز زد اورنــگ‬ ‫وی را گــردن زد و هــزاران نفــر از پیروانــش را کشــت‪ .‬کینــه میــان ســیک ها‬ ‫و مســلمانان از زمــان اورنــگ تاکنــون باقــی مانــده اســت و علــت اصلــی‬ ‫کشــتارهای فاجعه امیــز در هنــگام جدایــی پاکســتان و هنــد بــود‪.‬‬ ‫اورنــگ در زندگــی خــود در امــور دینــی بســیار ســختگیر بــود‪ .‬وی مســاجد‬ ‫فراوانــی از جملــه مســجد ســلطنتی الهــور‪ ،‬موســوم بــه مســجد پادشــاهی کــه‬ ‫از بزرگتریــن مســاجد دنیاســت را بنــا نمــود‪ .‬پــس از وی هندوهــا و دیگــر‬ ‫گروههــا قــوی شــدند و بــا کمــک ســیک ها امپراطــوری وی را تجزیــه نمــوده‬ ‫و بــر بخش هایــی از ان حکم رانــی کردنــد در ســال ‪ ،1739‬امپراطــوری‬ ‫مغــول در برابــر حملــه نادرشــاه شکســت خــورد‪ .‬امــا حکومــت مغــوالن پــس‬ ‫از بازگشــت نــادر بــه ایــران تــا ســال ‪ 1858‬تــداوم یافــت‪ .‬ســرانجام بریتانیــا‬ ‫کنتــرل مســتقیم شــبه قــاره را در دســت گرفــت تــا اینکــه بــا مبــارزه هندوهــا و‬ ‫مســلمانان‪ ،‬دو کشــور هند(بــا اکثریــت هنــدو) و پاکســتان(با اکثریــت مســلمان)‬ ‫بــه اســتقالل دســت یافتنــد‪ .‬از ان بــه بعــد‪ ،‬پاکســتان کــه بــر مبنــای اکثریــت‬ ‫مســلمان تشــکیل شــده بــود اولیــن جمهــوری اســامی را تشــکیل داد و ســعی‬ ‫نمــود تــا بــر مبنــای دیــن اســام عمــل کنــد‪ .‬کشــور پاکســتان بــه نــام دیــن‬ ‫اســام و بــه عنــوان کشــوری خــاص مســلمانان شــبه قــاره تاســیس شــد و از‬ ‫همــان ابتــدا نــام و نشــان اســامی را بــرای خــود حفــظ کــرده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪8‬‬ صفحه 8 ‫ســایر گروههــای مســلمان ایــن کشــور عبارتنــد از‪ :‬ســادات‪ ،‬مغــول هــا ‪ ،‬پتان هــا‪،‬‬ ‫جوخه هــا‪ ،‬اســماعیلی مذهبان پیــرو فرقــه نــزای اقاخــان‪ ،‬بهایی هــا‪ ،‬احمدیــه‬ ‫یــا قادیانی ها(مســلمانان پاکســتان قادیانی هــا را مســلمان نمی داننــد زیــرا بــه‬ ‫نبــوت پیامبــر اســام(ص) معتقــد نیســتند) قادیانی هــای پاکســتان شــاخه ای از‬ ‫قادیانی هــای اصلــی در هنــد می باشــند و مرکــز انــان در جنــوب غربــی الهــور‬ ‫می باشــد کــه نــام ان را «ربــوه» گذاشــته اند‪ .‬فعالیــت ایــن گــروه در تبلیــغ ملــک‬ ‫خودشــان بخصــوص در غــرب و افریقــا چشــمگیر اســت‪ .‬در ســال ‪ 1974‬و در تاریــخ‬ ‫‪ 7‬ســپتامبر همــان ســال مجلــس شــورای ملــی پاکســتان بــا اصــاح دو مــاده از‬ ‫قانــون اساســی و درج ایــن مطلــب کــه تمامــی کســانی کــه بــه نبــوت و خاتمیــت‬ ‫قطعــی و کامــل حضــرت محمــد(ص) ایمــان و اذعــان نداشــته باشــند از شــمول‬ ‫اســام خــارج خواهنــد بــود‪ ،‬قادیانی هــا را غیرمســلمان دانســتند‪.‬‬ ‫باالخــره در مــورد نفــوذ ادیــان در حاکمیــت بایــد گفــت کــه اســاس تشــکیل‬ ‫پاکســتان‪ ،‬دیــن اســام بــود‪ .‬از ایــن رو ادیــان دیگــر نقــش چشـم گیری در اوضــاع‬ ‫سیاســی ایــن کشــور ایفــا نمی کننــد‪.‬‬ ‫ایــن کشــور از معــدود کشــورهایی اســت کــه جــز دیــن مشــترک بیــن جمعیــت‬ ‫انــان‪ ،‬هیچیــک از عناصــر تشــکیل یــک دولــت ملــی در محــدوده ســرزمینی خــاص را‬ ‫بنابــر عــرف سیاســی امــروز قــرار نــداده اســت‪ .‬در اصطــاح ســاختار جمعیتــی ایــن‬ ‫کشــور را موزائیــک وار می داننــد کــه از اقــوام و قبایــل مختلــف تشــکیل شــده اســت‪.‬‬ ‫بنابــر قانــون اساســی‪ ،‬رئیــس جمهــور نخســت وزیــر بایــد مســلمان باشــد امــا‬ ‫همــه اقلیت هــای مذهبــی بــه نســبت تعدادشــان در شــورای ملــی پاکســتان دارای‬ ‫نماینــده می باشــند‪ .‬اقلیت هــای دینــی می تواننــد ازادانــه مراســم و ایین هــای‬ ‫دینــی خــود را بــه جــای بیاورنــد‪ .‬از همــان ابتــدای تشــکیل حکومــت پاکســتان‪،‬‬ ‫تــاش بــرای اســتقرار هرچــه بیشــتر اصــول اســامی‪ ،‬علــت وجــودی تشــکیل ایــن‬ ‫کشــور بــوده اســت‪ .‬دیــن اســام تنهــا عامــل وحدت بخــش میــان گروههــای‬ ‫مختلــف قومــی و زبانــی ایــن کشــور اســت‪ .‬قانــون اساســی ایــن کشــور مبتنــی‬ ‫بــر اصــول اســامی بــوده و مقــرر مـی دارد کــه بــه منظــور بررســی تناســب و تطابــق‬ ‫قوانیــن موضوعــه ایــن کشــور بــا شــریعت اســامی شــورایی تحــت عنوان ‪ ،‬شــورای‬ ‫عقایــد و احــکام اســامی تشــکیل گــردد‪ .‬عــاوه بــر دایــر بــودن محاکــم شــریعت‬ ‫تحــت نظــر حــکام شــرع‪ ،‬قوانیــن کیفــری نظامــی نیــز بــه نحــوی اصــاح گردیــد‪.‬‬ ‫کــه بــه محاکــم نظامــی نیــز اجــازه اعمــال قوانیــن کیفــری و مجــازات اســامی‬ ‫را اعطــا کــرده اســت‪ .‬قصــاص‪ ،‬حــدود و تعزیــرات کــه از مجازات هــای اســامی‬ ‫هســتند از ســال های پیــش در پاکســتان اجــرا می شــده اســت‪.‬‬ ‫درجات دینی در پاکستان‬ ‫درجــات دینــی کــه در پاکســتان بــه روحانیــون در ســطوح مختلــف دینــی اعطــا می شــود‪:‬‬ ‫عبارتنــد از‪:‬‬ ‫‪1‬ـ موالنــا‪ ،‬موالنــا قــاری‪ ،‬موالنــا حافــظ‪ :‬بــه کســانی کــه اگاه بــه علــوم دینــی باشــند و‬ ‫در عیــن حــال اهــل منبــر وعــظ و خطابــه هســتند موالنــا می گوینــد‪ .‬کســانی کــه در عیــن‬ ‫اگاهــی بــه علــوم دینــی قــران را بــه صــورت دلنشــین می خواننــد موالنــا قــاری خوانــده‬ ‫می شــوند‪ .‬کســانی کــه حافــظ قــران باشــند و در حفــظ و تجدیــد و قرائــت قــران مهــارت‬ ‫داشــته باشــند موالنــا قــاری حافــظ نامیــده می شــود‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ذاکــر‪ :‬بــه کســانی کــه بــه نعــت خــوان‪ ،‬کســی کــه حضــرت رســول (رص) و خانــدان‬ ‫وی را در شــعر بــا ترنــم می خوانــد و معمــوالً ســنی اســت‪.‬‬ ‫‪3‬ـ شــیخ الحدیث‪ :‬کســانی کــه بــه طــاب علــوم دینــی در پایــان تحصیالتشــان درس‬ ‫احادیــث می دهنــد‬ ‫‪4‬ـ مفتــی‪ :‬بــه باالتریــن درجــه روحانیــون مذهبــی در پاکســتان اطــاق می شــود‪ .‬مراجــع‬ ‫طــراز اول تقلیــد بــه ایــن عنــوان خوانــده می شــود‪.‬‬ ‫‪5‬ـ شیع المشــایخ‪ :‬بــه پیشــوای فرقــه صوفیــان و اقطــاب و مــراد ســالکان گفتــه‬ ‫می شــود‪ .‬مشــایخ بــه اقطابــی می گوینــد کــه چشــم و چــراغ پیــروان و قریــب بــه درجــه‬ ‫شیخ المشــایخ هســتند‪ .‬در اصطــاح ادبــی بــه عربــی ســالکان و رئیــس اهــل خانقــاه کــه‬ ‫تعلیــم و تربیــت رهــروان طریقــت را ماننــد مدرســان و مربیــان و طــاب علــم در مــدارس‬ ‫بــه عهــده دارنــد‪ ،‬شــیخ‪ ،‬پیــر‪ ،‬قطــب یــا مــراد می نامنــد‪ .‬البتــه در اینجــا شــایان ذکــر‬ ‫اســت کــه هــر چنــد حکومــت پاکســتان ســعی کــرده کــه تمامــی گروههــا و فرقه هــای‬ ‫مختلــف مذهبــی در ایــن کشــور را در فعالیت هــای سیاســی مشــارکت دهــد امــا تاریــخ‬ ‫ایــن کشــور بــا درگیری هــای قومــی و مذهبــی پیونــد خــورده اســت‪ .‬از ابتــدای جدایــی‬ ‫پاکســتان از هنــد درگیری هــای شــدیدی میــان هندوهــا و مســلمانان اتفــاق افتــاد کــه‬ ‫هــزاران کشــته و اواره بــر جــای گــذارده اســت و بســیاری از مســلمانان بــه پاکســتان و‬ ‫بســیاری از هندوهــا بــه هنــد پنــاه بردنــد پــس از ان نیــز در داخــل پاکســتان درگیری هــای‬ ‫زیــادی میــان گروههــای مختلــف اســامی بــه وقــوع پیوســت‪ .‬در پــاره ای از مــوارد‬ ‫کشــورهای خارجــی نیــز از فرقــه خاصــی حمایــت می کننــد و بــه ایــن درگیری هــا دامــن‬ ‫می زننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪9‬‬ صفحه 9 ‫فرهنگ مردم پاکستان‬ ‫مــردم کشــور پاکســتان بســیار عالقــه بــه شــعر دارنــد و بســیار عالقمنــد بــه‬ ‫احساســات هســتند‪ .‬در ایــن کشــور موســیقی و رقــص و اواز رتبــه بســیار خوبــی‬ ‫دارد‪ .‬اگــر دقــت نماییــد خواننــدگان پاکســتانی در دنیــا شــهرت بســیار خوبــی را‬ ‫بــرای خــود بــه ثبــت رســانده اند‪.‬‬ ‫صنعــت فیلــم و همینطــور ســینما در کشــور پاکســتان رشــد خوبــی داشــته امــا‬ ‫بــه طــور کلــی متاثــر از فرهنــگ هنــدی اســت‪ .‬فرهنــگ کشــور پاکســتان بســیار‬ ‫مشــابه بــا مــردم هنــدی اســت و ایــن موضــوع حتــی در حجاب کشــور پاکســتان‬ ‫نیــز دیــده می شــود‪.‬‬ ‫مــردم کشــور پاکســتان بــه عقایــد مذهبــی خــوب بســیار پایبنــد هســتند بــه‬ ‫ایــن ترتیــب بــه هیــچ عنــوان اجــازه بی احترامــی بــه دیــن خاصــی فراهــم‬ ‫نشــده اســت‪.‬اداب و رســوم کشــور پاکســتان شــاید کمــی عجیــب باشــد ایــن‬ ‫مــردم گاهــی در برخــورد بــا شــما دســت می دهنــد و گاهــی نیــز ســعی می کننــد‬ ‫تنهــا بــه شــما ســام بگوینــد بــه طــور کلــی دیــر صمیمــی می شــوند و امــا‬ ‫طــول دوســتی ها در کشــور پاکســتان طوالنــی اســت و مــردم ســعی می کننــد‬ ‫دوســتی های خــود را طوالنی تــر بداننــد‪ .‬در کشــور پاکســتان همــه چیــز بســتگی‬ ‫بــه فــرد دارد اگــر هــر کســی بــا اداب و رســوم ایــن کشــور خــود را وفــق دهــد‬ ‫قطع ـاً در ارتباط گیــری بــا مــردم راحتتــر خواهــد بــود‪ .‬اقایــان جایــگاه باالتــری‬ ‫از بانــوان دارنــد امــا بــه بانــوان هیــچ نــوع بی احترامــی نمی شــود‪.‬‬ ‫بــه طــور کلــی در فرهنــگ کشــور پاکســتان دو بخــش تعلیــم و تربیــت حوزه هــای‬ ‫دینــی و مراکــز علمــی دیــده می شــود کــه هــر یــک بــرای افــراد فراهــم داشــته‬ ‫اســت‪ .‬در ایــن کشــور مدرســان دینــی زیــادی دیــده می شــود کــه ســبب شــده‬ ‫اســت فعالیت هــای دینــی در کشــور پاکســتان بیشــتر از قبــل باشــد‪.‬‬ ‫دانشــگاه های علمــی در کشــور پاکســتان دارای فضــای مــردن تحصیلــی اســت‬ ‫بــه طوریکــه ســبک های اموزشــی ماننــد کشــورهای اروپــای غربــی اســت‪.‬‬ ‫ادبیــات پاکســتان از زمانــی اغــاز می شــود کــه پاکســتان اســتقالل خــود را بــه‬ ‫عنــوان یــک کشــور مســتقل در ســال ‪ ۱۹۴۷‬بــه دســت اورد‪ .‬ســنت رایــج و‬ ‫مشــترک ادبیــات اردو و ادبیــات انگلیســی هنــد بــزرگ توســط دولــت جدیــد‬ ‫بــه ارث رسیده اســت‪ .‬در طــی یــک دوره زمانــی‪ ،‬ادبیاتــی منحصــر بــه فــرد‬ ‫بــرای پاکســتان ظهــور کــرد کــه تقریب ـاً در تمــام زبانهــای اصلــی پاکســتان از‬ ‫جملــه اردو‪ ،‬انگلیســی‪ ،‬پنجابــی‪ ،‬پشــتو‪ ،‬ســریایکی‪ ،‬بلــوچ و زبــان ســندی نوشــته‬ ‫شد ه اســت‪.‬‬ ‫شعر‬ ‫شــعر یــک هنــر و حرفــه ای بســیار مــورد احتــرام در پاکســتان اســت‪ .‬شــکل‬ ‫برجســته شــعر در پاکســتان تقریبــاً همیشــه بــه زبــان فارســی سرچشــمه‬ ‫می گیــرد‪ ،‬کــه بخشــی از ان ناشــی از وابســتگی دیرینــه و تحســین ســنگین‬ ‫حاکمــان منطقــه اســت کــه در گذشــته حاکــی از جنبه هــای خاصــی از فرهنــگ‬ ‫خارجــی فارســی بودنــد‪ .‬اشــتیاق بــه شــعر در ســطح منطقــه ای نیــز وجــود دارد‪،‬‬ ‫تقریبـاً تمــام زبان هــای اســتانی پاکســتان ایــن میــراث ادبــی را همچنــان ادامــه‬ ‫می دهنــد‪.‬‬ ‫از زمــان اســتقالل کشــور در ســال ‪ ۱۹۴۷‬و ثبــت زبــان اردو بــه عنــوان زبــان‬ ‫ملــی‪ ،‬شــعرهایی نیــز بــه همیــن زبــان ســروده شده اســت‪ .‬زبــان اردو از شــعر‬ ‫غنــی برخــوردار اســت و شــامل شــاعران مشــهور ی چــون اقبــال الهــوری‬ ‫(شــاعر ملــی)‪ ،‬میــر تقــی میــر‪ ،‬غالــب دهلــوی‪ ،‬فیــض احمــد فیــض‪ ،‬احمــد فــراز‪،‬‬ ‫حبیــب جلیــب‪ ،‬جزیــب قریشــی و احمــد نــادم قاســمی اســت‪ .‬جــدا از شــعر‬ ‫اردو‪ ،‬شــعر در پاکســتان امیــزه ای از زبان هــای دیگــر منطقــه نیــز دارد‪ .‬اشــعار‬ ‫بلوچــی‪ ،‬ســندی‪ ،‬پنجابــی‪ ،‬ســریایی و پشــتو همگــی در شــعر پاکســتان گنجانیــده‬ ‫و تاثیــر گذاشــته اند‪.‬‬ ‫موسیقی‬ ‫موســیقی پاکســتانی از موســیقی متنوعــی فولیــک و ســبک های ســنتی ماننــد‬ ‫قوالــی کــه توســط مــردان بــا کــف زدن‪ ،‬اواز خوانــدن و نواختــن طبل هــا و‬ ‫غــزال گایاکــی گرفتــه تــا اشــکال مــدرن کــه موســیقی ســنتی و غربــی را اجــرا‬ ‫می کنــد‪ ،‬متفــاوت اســت‪.‬‬ ‫پاکســتان محــل زندگــی بســیاری از خواننــدگان مشــهور عامیانــه ماننــد علــم‬ ‫لوهــار اســت کــه در پنجــاب هنــد نیــز مشــهور اســت‪ .‬ورود مهاجــران افغــان بــه‬ ‫اســتانهای غربــی موســیقی دری را دوبــاره زنــده کــرده و پیشــاور را بــه عنــوان‬ ‫قطــب موســیقی دانــان افغــان و مرکــز توزیــع موســیقی افغــان در خــارج از‬ ‫کشــور ثبــت کرده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪10‬‬ صفحه 10 ‫پاکســتان در ســطوح علمــی و دانشــگاهی دارای اســتانداردهای مطلــوب‬ ‫اموزشــی بــه لحــاظ جمیعتــی نمی باشــد و رقــم دانشــگاههای ان بیــن‬ ‫پانــزده تــا بیســت مرکــز اســت ‪.‬‬ ‫ تعــداد روزنامه هــا و جرایــد منتشــر در پاکســتان همخوانــی بــا جمعیــت‬‫کشــور نــدارد زیــرا ســطح ســواد بســیار پاییــن اســت گرچــه جرایــدی‬ ‫بــه زبــان انگلیســی دن – دی نیــوز‪ ،‬و روزنامه هایــی بــه زبــان اردو‪ ،‬جنــگ‪،‬‬ ‫نــوای وقــت‪ ،‬پاکســتان و ســایر جرایــد بــه طــور سراســری و محلــی‬ ‫منتشــر می شــود ولــی دارای شــمارگان و تیــراژ پاییــن و هــم فاقــد محتــوا‬ ‫وبعضــاً بــا اغــاط زیــاد منتشــر می گــردد‪.‬‬ ‫ رســانه تصویــری و شــبکه های داخلــی اعــم از ملــی و محلــی فاقــد‬‫تــوان برنامــه ســازی و تولیــد برنامه هــای مــورد نیــاز جامعــه پاکســتان‬ ‫می باشــند‪ .‬لــذا ســامانه شــبکه ماهــواره ای و کابلــی در شــهرهای مختلــف‬ ‫در حــال ترویــج اســت کــه مقاومــت گروه هــای مذهبــی را بــه خاطــر‬ ‫پخــش برنامه هــای غیــر اســامی بــه همــراه داشــته اســت‪.‬‬ ‫ صنعــت فیلــم و ســینما پاکســتان در اختیــار تولیــدات ســینماگران هنــدی‬‫و یــا متاثــر از فرهنــگ هنــدی اســت ‪.‬‬ ‫ فروشــگاه های مــدرن چنــد رســانه ای و امــکان کپــی کــردن هــر نــوع‬‫فیلمــی بــدون توجــه بــه حــق و حقــوق کپــی رایــت ســبب ترویــج فرهنــگ‬ ‫غربــی در شــهرهای بــزرگ پاکســتان گردیــده اســت‪.‬‬ ‫مراکزمطالعاتیوتحقیقاتی‬ ‫ازان جــا کــه پاکســتان درگذشــته بــه عنــوان بخشــی از هنــد تحت ســلطه‬ ‫واســتعمار انگلســتان بــوده اســت‪ ،‬بــه الگــو بــرداری از بســیاری مــوارد و‬ ‫ابعــاد ایــن کشــور پــس از تشــکیل حکومــت مســتقل پرداختــه اســت‪.‬‬ ‫درخصــوص تحقیقــات نیــز الگــوی مذکــور مــورد توجــه مراکــز تحقیقاتــی‬ ‫ایــن کشــور قــرار گرفتــه اســت‪ .‬برخــی از مراکــز تحقیقاتــی موجــود نیــز‬ ‫پیــش از اســتقالل پاکســتان شــکل گرفتــه و برخــی دیگــر در ســال هــای‬ ‫نخســتین تشــکیل ایــن کشــور ایجــاد شــده انــد‪.‬‬ ‫در مجمــوع‪ ،‬تحقیقــات در پاکســتان از قدمــت خوبــی برخــوردار بــوده و‬ ‫بــه ایــن امــر توجــه شــده اســت‪ .‬از نظــر تعــدد نیــز مراکــز و موسســات‬ ‫تحقیقاتــی گوناگونــی وجــود دارد‪ .‬مهــم تریــن موسســات تحقیقاتــی‪-‬‬ ‫مطالعاتــی پاکســتان کــه در فاصلــه زمانــی ســال هــای ‪1986 - 1953‬‬ ‫تاســیس گردیــده انــد ‪ 23‬موسســه مــی باشــد کــه برخــی از ان هــا‬ ‫عبارتنــد از ‪:‬‬ ‫موسســه تحقیقــات اســتراتژیک اســام ابــاد‪ ،‬مرکــز مطالعــات منطق ـه ای‬ ‫افریقــا‪ ،‬مرکــز مطالعــات منطقــه ای خاورمیانــه در بلوچســتان و هیــات‬ ‫علمــی زبــان اردو ‪ -‬الهــور‪.‬‬ ‫شبکه ملی اطالع رسانی‬ ‫اگــر چــه سیاســت ملــی اطــاع رســانی علمــی و فنــی جداگانــه ای در‬ ‫پاکســتان وجــود نــدارد‪ ،‬امــا « سیاســت ملــی علــوم و تکنولوژی پاکســتان»‬ ‫برنامــه کاری عملــی توســعه درازمــدت فنــاوری ملــی را در بــر مــی گیــرد‬ ‫و از ایــن رو پیمــودن گامهایــی بــا هــدف توســعه یــک شــبه کارا مــد‬ ‫اطــاع رســانی علــوم مهندســی و تکنولــوژی را نیــز در برنامــه کاری خــود‬ ‫گنجانــده اســت‪ .‬پیشــنهاد ایجــاد ایــن شــبکه بــه منظــور برقــراری ارتباط‬ ‫بــا خدمــات اطــاع رســانی بیــن المللــی صــورت گرفتــه تــا بدیــن ترتیــب‬ ‫ایــن امــکان بــرای دســت انــدرکاران حــوزه تحقیــق و توســعه (‪)S&D‬‬ ‫ودیگــر نهادهــای عالقــه منــد فراهــم گــردد تــا از دسترســی ســریع بــه‬ ‫دانــش موجــود در زمینــه هــای مختلــف علــم و فنــاوری برخــوردار گردنــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪11‬‬ ‫روابط فرهنگی ایران و پاکستان‬ ‫اولیــن رایزنــی فرهنگــی جمهــوری اســامی ایــران از ســال ‪ 1328‬هجــری‬ ‫شمســی برابــر بــا ‪ 1949‬میــادی بــا اعــزام نخســتین رایــزن فرهنگــی دولــت‬ ‫ایــران در شــهر کراچــی (پایتخــت وقــت کشــور نوبنیــاد پاکســتان) کار خــود را‬ ‫اغــاز کــرد‪.‬‬ ‫بــا انتقــال پایتخــت پاکســتان از شــهر کراچــی بــه اســام ابــاد در ســال ‪1960‬‬ ‫میــادی (‪ 1339‬شمســی) ســفارت ایــران ورایزنــی فرهنگــی نیــز بــه ایــن شــهر‬ ‫منتقــل گردیــد‪ .‬از ان هنــگام تــا کنــون فعالیــت هــای رایزنــی ادامــه داشــته‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫ســاختمان رایزنــی فرهنگــی در حــال حاضــر در منطقــه ‪ 2/6-F‬خیابــان ‪ ،27‬پــاک‬ ‫‪ 25‬شــهر اســام ابــاد قــراردارد‪ .‬رویکــرد رایزنــی افــزون بــر اجــرای برنامــه های‬ ‫موظــف و تــاش در جهــت تحکیــم روابــط دو کشــور‪ ،‬در دوره هــای گوناگــون‬ ‫بــه تناســب شــرایط محیطــی و انتظــارات مرکــز‪ ،‬هماهنگــی بیــن خانــه هــای‬ ‫فرهنــگ و نظــارت بــر نمایندگــی هــا بــوده اســت‪.‬‬ صفحه 11 ‫امید عزیزی‬ ‫اقتصاد پاکستان‬ ‫پاکســتان کشــوری اســت کــه بطــور اصولــی در زمینــه منابــع مختلــف انــرژی غنــی نیســت و در بخش هــای مختلــف نظیــر بــرق‪ ،‬گاز‪ ،‬نفــت و اب بــا مشــکالت‬ ‫خــاص خــود روبروســت‪.‬‬ ‫اقتصــاد پاکســتان بطــور عمــده کشــاورزی اســت و اکثریــت مــردم ایــن کشــور یــا کشــاورز بــوده و یــا بــه نوعــی بــا کشــاورزی در ارتبــاط می باشــند‪.‬‬ ‫صــادرات ایــن کشــور نیــز بــه محصــوالت کشــاورزی و منســوجات متکــی اســت کــه اهمیــت بخــش کشــاورزی را افزایــش می دهــد‪ .‬در زمینــه صــادرات و‬ ‫واردات‪ ،‬پاکســتان همــواره بــا تــراز منفــی تجــاری روبــرو بــوده اســت‪ .‬از طرفــی مطابقــت چندانــی میــان نقدینگــی‪ ،‬رشــد اقتصــادی و تــورم وجــود نداشــته‬ ‫و نــدارد‪ .‬از ایــن رو ایــن کشــور بــه وام هــا و قــروض خارجــی و داخلــی وابســته اســت‪ .‬بدهی هــای ایــن کشــور در طــول ســال های مختلــف افزایــش یافتــه‬ ‫و بازپرداخــت وام هــا بــر اقتصــاد تاثیــر منفــی داشــته اســت‪ .‬قطــع کمک هــای امریــکا در اکتبــر ‪ 1990‬و افزایــش فشــارها و پیــش شــرط ها از طــرف‬ ‫ســازمان های اقتصــادی وام دهنــده بــه پاکســتان از جملــه صنــدوق بین المللــی پــول و بانــک جهانــی‪ ،‬موفقیــت ایــن کشــور را دشــوارتر کــرده اســت‪ .‬ایــن‬ ‫کشــور ‪ 18‬میلیــارد دالر قرضــه خارجــی و نزیــک بــه ‪ 9‬میلیــارد دالر وام داخلــی دارد‪ .‬بخش هــای مختلــف اقتصــادی پاکســتان بطــور عمــده شــامل معــدن‪،‬‬ ‫کشــاورزی‪ ،‬جنــگل‪ ،‬شــیالت‪ ،‬انــرژی و صنعــت می باشــد‪ .‬رشــد بخــش معــدن در پاکســتان نســبت بــه دیگــر بخش هــای اقتصــادی اهســته تر اســت‪ .‬عوامــل‬ ‫نظیــر فشــارهای مالــی‪ ،‬چارچــوب نهادهــای نامناســب‪ ،‬فقــدان تکنولــوژی پیشــرفته و کمبــود متخصــص و تجهیــزات ازمایشــگاهی دالیــل پیشــرفت کنــد ایــن‬ ‫بخــش می باشــد‪.‬‬ ‫همانطــور کــه ذکــر شــد کشــاورزی بزرگتریــن بخــش اقتصــاد ایــن کشــور‬ ‫را تشــکیل می هــد‪ .‬بیــش از ‪ 70‬درصــد از کل جمعیــت کشــور بــه نحــوی‬ ‫بــا کشــاورزی ارتبــاط دارنــد و ایــن بخــش بیــش از نیمــی از نیــروی کار‬ ‫کشــور را بخــود اختصــاص داده اســت‪ 24 .‬درصــد تولیــد ناخالــص داخلــی‬ ‫مربــوط بــه کشــاورزی اســت و ‪ 47.54‬درصــد نیــروی کار در ســال ‪2005‬‬ ‫م در بخــش کشــاورزی مشــغول بــوده اســت‪ .‬ایــن بخــش بیشــترین ارز‬ ‫خارجــی را نصیــب کشــور می کنــد‪ .‬جنگل هــای پاکســتان ‪ 4.8‬درصــد کل‬ ‫زمین هــای ایــن کشــور را تشــکیل می دهنــد‪.‬‬ ‫عمده تریــن محصــوالت جنــگل شــامل چــوب و هیــزم مــی باشــد کــه‬ ‫در ابعــاد مختلــف تولیــد می شــود‪ .‬ماهیگیــری فعالیــت اقتصــادی عمــده‬ ‫در کنــار کمربنــد ســاحلی ســند و بلوچســتان اســت‪ .‬شــیالت حــدود چهــار‬ ‫درصــد تولیــد کشــاورزی و یــک درصــد تولیــد ناخالــص داخلــی را تشــکیل‬ ‫می دهــد و یــک درصــد نیــروی کار را بــه کار می گیــرد‪ .‬بــا صنعتــی شــدن‬ ‫بیشــتر کشــور نیازهــای انــرژی در بخش هــای مختلــف بــاال مــی رود‪.‬‬ ‫پاکســتان کشــوری اســت کــه بطــور اصولــی در زمینــه منابــع مختلــف‬ ‫انــرژی غنــی نیســت و در بخش هــای مختلــف نظیــر بــرق‪ ،‬گاز‪ ،‬نفــت و‬ ‫اب بــا مشــکالت خــاص خــود روبــرو اســت کــه بطــور طبیعــی نیازهــای‬ ‫گوناگــون در مصــارف داخلــی و غیــر تولیــدی و صنعتــی بــا توجــه بــه‬ ‫افزایــش ســریع جمعیــت افزایــش می یابــد‪ .‬دولت هــا در پاکســتان‬ ‫همــواره اولویــت ویــژه ای بــرای بخــش انــرژی قائــل هســتند‪.‬‬ ‫در بخــش صنعــت‪ ،‬پاکســتان ســهم ضعیف تــر را هنــگام اســتقالل از‬ ‫هنــد کســب کــرد‪ .‬صنایــع بطــور کلــی بــه تولیــدات کشــاورزی اختصــاص‬ ‫داشــتند نظیــر کتــان و شــکر و در کنــار انهــا صنایــع کوچــک چــرم و غیــره‬ ‫نیــز وجــود داشــت‪.‬‬ ‫بازرگانــی خارجــی در تعییــن وضعیــت و چگونگــی تعــدل پرداخت هــا‪ ،‬کســری و‬ ‫تــوازن تجــاری و کســر بودجــه نقــش مهمــی دارد‪ .‬تجــارت و بازرگانــی پاکســتان‬ ‫موازنــه تجــارت خارجــی در طــول یــک دهــه گذشــته همــواره منفــی بــوده اســت‪.‬‬ ‫بیشــترین کســری موزانــه تجــارت خارجــی در ســال ‪ 1984 -5‬بــا ‪ 3‬هــزار ‪415‬‬ ‫میلیــون دالر مشــاهده مــی گــردد‪ .‬کســری موازنــه تجــاری در ‪ 2 ،1994‬هــزار ‪38‬‬ ‫میلیــون دالر می باشــد‪ .‬کاالهــای عمــده صادارتــی پاکســتان عبرتنــد از؛ برنــج‬ ‫‪ 3.5‬درصــد‪ ،‬پنبــه و الیــاف پنبــه و نــخ‪ ،‬محصــوالت نســاجی و حولــه‪ ،‬البســه‬ ‫‪ 57‬درصــد‪ ،‬چــرم و محصــوالت چرمــی ‪ 3.3‬درصــد‪ ،‬ماهــی ‪ 2.4‬درصــد و قالــی‬ ‫و گلیــم ‪ 2.3‬درصــد‪ ،‬صنایــع ‪ 6.1‬درصــد و محصــوالت نســاجی بــا ســهم ‪57‬‬ ‫درصــد در صــدر کاالهــای صادراتــی قــرار دارنــد‪ .‬ســهم پاکســتان از صــادرات‬ ‫نســاجی جهــان در ســال ‪ 2.26 ،1992‬درصــد و صــادرات قالــی و گلیــم ‪15.16‬‬ ‫درصــد می باشــد‪ .‬دولــت ســعی دارد از طریــق سیســتم حمایــت از حداقــل‬ ‫قیمت هــا و همچنیــن حمایــت از صنایــع نســاجی صــادرات ایــن کاال را توســعه‬ ‫دهــد‪ .‬کشــورهای عمــده صــادر کننــده کاال بــه پاکســتان بــه ترتیــب‪ :‬عربســتان‪،‬‬ ‫چیــن‪ ،‬امــارات متحــده عربــی‪ ،‬امریــکا و ژاپــن می باشــند‪ .‬کشــورهای عمــده وارد‬ ‫کننــده کاال از پاکســتان بــه ترتیــب‪ :‬امریــکا‪ ،‬امــارات متحــده عربــی‪ ،‬انگلیــس‪،‬‬ ‫افغانســتان و المــان می باشــند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪12‬‬ صفحه 12 ‫رشــد بخشــهای غیرکشــاورزی ســاختار اقتصــاد را تغییــر داده اســت و اکنــون‬ ‫اقتصــاد تنهــا ‪۲۰‬درصــد تولیــد ناخالــص داخلــی را تشــکیل می دهــد‪ .‬بخــش‬ ‫خدماتــی حــدود ‪۵۳‬درصــد تولیــد ناخالــص داخلــی کشــور کــه تجــارت عمده‬ ‫و خــرد کشــور حــدود ‪۳۰‬درصــد ایــن بخــش را تشــکیل می دهــد‪ .‬اخیــرا ً‬ ‫بــازار بــورس کراچــی همــراه بــا دیگــر بازارهــای در حــال ایجــاد دنیــا اوج‬ ‫گرفته اســت‪ .‬مقادیــر هنگفتــی از ســرمایه گذاری های خارجــی در صنایــع‬ ‫متعــددی بــه کار گرفتــه شــده اند‪ .‬بــا ایــن حــال ســرانه بــازار بــورس‬ ‫همچنــان مخابــرات‪ ،‬نرم افــزار‪ ،‬خــودرو‪ ،‬نســاجی‪ ،‬ســیمان‪ ،‬کــود‪ ،‬فــوالد و‬ ‫ســاخت کشــتی هســتند‪.‬‬ ‫پاکســتان کشوری اســت کــه یکــی از بزرگتریــن صادرکننــدگان تــوپ‬ ‫فوتبــال در جهــان محســوب می شــود‪ ۷۵ .‬درصــد از ایــن حجــم تولیــد نیــز‪،‬‬ ‫کــه معــادل ‪ ۶۰‬درصــد از کل تولیــد تــوپ فوتبــال در جهــان هــم می شــود‬ ‫در ســیالکوت پاکســتان صــورت می گیــرد‪ ،‬ســیالکوت روســتایی کوچــک در‬ ‫پاکســتان اســت کــه ‪ ۸۵‬درصــد از توپ هــای فوتبــال جهــان در ان ســاخته‬ ‫می شــود و ســاالنه ‪ ۴۰‬میلیــون تــوپ در ســال‪ ،‬بــه ارزش ‪۲۱۰.۰۰۰.۰۰۰‬‬ ‫دالر را تولیــد می کنــد‪.‬‬ ‫ســیالکوت شــهری اســت که گفتــه می شــود نزدیک بــه ‪ ۱۰۰‬ســال ســابقه‬ ‫کار در صنعــت تولیــد تــوپ فوتبــال را دارد‪ ،‬در حقیقــت در اواخــر دهــه ‪۹۰‬‬ ‫میــادی بــود کــه کشــور پاکســتان بــه قطــب تولیــد ‪ ۷۵‬درصــد از مجمــوع‬ ‫توپهــای فوتبــال در جهــان تبدیــل شــد‪.‬‬ ‫ســیالکوت از نظــر درامــد ســرانه باالتریــن رتبــه را در میــان شــهرهای‬ ‫پاکســتان دارد و بعــد از کراچــی ســیالکوت دومیــن شــهر پاکســتان از نظــر‬ ‫حجــم درامــد ارزی بــه خاطــر صــادرات باالیــش نیــز محســوب می شــود‪.‬‬ ‫در ‪ ۱۴‬فوریــه ســال ‪ ۱۹۹۷‬در اتالنتــای امریــکا توافــق نامـه ای بیــن ســازمان‬ ‫بین المللــی کار‪ ،‬یونیســف‪ ،‬جمعیــت نجــات کــودکان بریتانیــا و اتــاق‬ ‫بازرگانــی و صنایــع ســیالکوت بــه امضــا رســید کــه هــدف اصلــی ان مقابلــه‬ ‫بــا کار کــودکان در مراکــز تولیــد تــوپ در پاکســتان بــود‪ ،‬در مقابــل فیفــا نیــز‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۹۶‬اعــام کــرد کــه همــه تولیدکننــدگان تــوپ فوتبــال بایــد‬ ‫دارای ارم مخصوصــی باشــند کــه ان ارم نشــان دهنــده تولیــد تــوپ بــدون‬ ‫اســتفاده از کــودکان اســت‪.‬‬ ‫در حــال حاضــر نیــز همچنــان ســازمان بین المللــی کار (‪ )IL0‬و انجمــن مســتقل نظــارت بــر کار کــودکان (‪ )IMAC‬بــه صــورت مــوردی بــر وضعیــت کار کــودکان‬ ‫در مراکــز تولیــد تــوپ در پاکســتان نظــارت می کننــد و در همیــن حــال ســازمان های فعــال در زمینــه حقــوق کارگــران نیــز پی درپــی اعــام می کننــد کــه‬ ‫اهــداف از پیــش تعییــن شــده دربــاره رعایــت حقــوق کارگــران فعــال در صنعــت توپ ســازی در کشــورهای پاکســتان‪ ،‬هنــد‪ ،‬چیــن و تایلنــد اجــرا نمی شــود‪.‬‬ ‫براســاس یکــی از تحقیقــات از یکــی از شــرکت های تولیدکننــده تــوپ در پاکســتان مشــخص شــد کــه کلیــه کارگــران ایــن شــرکت بــه صــورت موقــت‬ ‫اســتخدام شــده اند و زنــان پاکســتانی فعــال در صنعــت توپ ســازی ایــن کشــور نیــز بــا تبعیضــی مضاعــف روبــرو بــوده و بــه خاطــر جنسیتشــان کمتــر از‬ ‫مــردان حقــوق می گیرنــد‪ .‬زنــان همچنیــن در صــورت حاملگــی بــا خطــر از دســت دادن شــغل خــود روبــرو هســتند و شــرایط کار در مراکــز دوخــت و تولیــد‬ ‫تــوپ در پاکســتان رقت انگیــز توصیــف شده اســت‪.‬‬ ‫قــرار بــود حتــی در جریــان برگــزاری رقابت هــای جــام جهانــی ‪ ۲۰۱۰‬در افریقــای جنوبــی کمپینــی در حمایــت از پایــان کار کــودکان در مراکــز توپ ســازی‬ ‫پاکســتان و افزایــش حقــوق کارگــران فعــال در ایــن مراکــز بــه راه بیفتــد‪ ،‬امــا کســی بــه حــرف ایــن کمپیــن گــوش نکــرد‪ .‬براســاس تحقیقاتــی کــه انجــام‬ ‫شــده اعالم شــده‪ ،‬هــزاران کــودک بیــن ســنین پنــج تــا ‪ ۱۴‬ســال بــه ‪ ۱۰‬تــا ‪ ۱۱‬ســاعت کار در مراکــز دوخــت تــوپ در پاکســتان مجبــور شــده اند‪ .‬در نهایــت‬ ‫اخیــرا ً (ســال ‪۱۳۹۳‬هجری شمســی) بــا توجــه بــه حضــور رقبایــی در دوخــت تــوپ‪ ،‬ایــن موضــوع صنعــت توپ ســازی پاکســتان را مــورد تهدیــد قــرارداد و در‬ ‫نهایــت باالخــره تعــداد زیــادی از کارگــران یکــی از واحدهــای بــزرگ تولیــد تــوپ در پاکســتان از کار خــود اخــراج شــدند ولــی ایــن باعــث شــد تــا کــودکان‬ ‫اخــراج شــده بــرای ادامــه کار وارد بخشــهای دیگــری‪ ،‬همچــون برداشــت پنبــه شــوند کــه شــرایط کاری در ان هــا بســیار خشـن تر و بی رحم تــر از قبــل شــد‪.‬‬ ‫از مهمتریــن صنایــع دیگــر شــهر ســیالکوت می تــوان بــه لوله ســازی‪ ،‬چــرم‪،‬‬ ‫پوشــاک چرمــی‪ ،‬تجهیــزات موســیقی‪ ،‬جراحــی و دندان ســازی‪ ،‬تجهیــزات‬ ‫ورزشــی شــامل پوشــاک هنرهــای رزمــی‪ ،‬دســتکش‪ ،‬مــدال‪ ،‬صندلــی‪ ،‬عصــا‪،‬‬ ‫کارد و چنــگال‪ ،‬چاقوهــای شــکار‪ ،‬تفنگهــای بــادی و تفنگهــای ســاچمه ای‬ ‫اشــاره کــرد‪ .‬صــادرات محصــوالت ایــن صنایــع ســاالنه میلیاردهــا دالر درامــد‬ ‫ارزی نصیــب ســیالکوت می کنــد‪ .‬همچنیــن بخشــی از صنعــت قطعه ســازی‬ ‫خــودرو پاکســتان نیــز در ســیالکوت فعــال اســت‪ .‬ضمــن این کــه بخشــهایی‬ ‫ماننــد تولیــد مبلهــای چوبــی و فــوالدی‪ ،‬محصــوالت الســتیکی‪ ،‬لــوازم اشــپزی‪،‬‬ ‫دوچرخــه‪ ،‬تایــر و تیــوپ دوچرخــه و کفــش نیــز در ســیالکوت حضــور پررنگــی‬ ‫دارنــد‪.‬‬ ‫صنعــت مهــم دیگــری کــه در گذشــته از دسترســی خارجــی محــروم‬ ‫مانده اســت‪ ،‬هوافضــا اســت‪ .‬تیپ هــای مختلــف توپخانــه در ارتــش از پیــش‬ ‫به گســترده شــدن میــزان مهمــات نظامــی پاکســتان کمــک کرده انــد‪ .‬خبرهایی‬ ‫از احتمــال مشــارکت عمومــی یــا خصوصــی در برنامه هــای اینــده موشــکی بــه‬ ‫گــوش می خــورد کــه می توانــد بــا برنامــه فضایــی پاکســتان همــراه شــود؛‬ ‫زیــرا توانایی هــای کنونــی ایــن کشــور شــامل موشــک های بالســتیک میــان‬ ‫بــرد و تحقیقاتــی بــر روی موشــکهای بالســتیک قاره پیمــا می شــوند‪ .‬رویکــرد‬ ‫ســاختاری بــرای اســتفاده از ایــن توانایی هــای هوافضایــی ممکــن اســت‬ ‫باعــث رونــق ســریعتر اقتصــادی پاکســتان شــود زیــرا صنعــت هوانــوردی‬ ‫پیــش تــر هــم شــاهد رشــد چشــمگیری در ســالهای گذشــته بوده اســت کــه‬ ‫بــا حضــور شــرکت های هواپیمایــی متعــددی همــراه بوده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪13‬‬ صفحه 13 ‫رامین کاشف زاده‬ ‫ساختارسیاسیپاکستان‬ ‫پاکســتان عضــو ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬ســازمان کنفرانــس اســامی‪ ،‬ســازمان‬ ‫همــکاری منطقــه ای جنــوب اســیا (ســارک)‪ ،‬و ســازمان اکــو می باشــد‪.‬‬ ‫همچنیــن از دوران اســتقالل پاکســتان و هنــد از بریتانیــای کبیــر‪ ،‬ایــن کشــور‬ ‫عضــوی از اتحادیــه کشــورهای همســود (مشــترک المنافع) بوده اســت‪ .‬گرچــه‬ ‫عضویــت پاکســتان در ایــن اتحادیــه ســه بــار لغــو شده اســت؛ نخســتین بــار‬ ‫در ســال ‪ )۱۹۷۲( ۱۳۵۱‬پــس از انکــه اتحادیــه کشــورهای همســود اســتقالل‬ ‫بنــگالدش (پاکســتان شــرقی) را از پاکســتان بــه رســمیت شــناخت‪ ،‬دولــت‬ ‫پاکســتان بــه نشــانه اعتــراض ایــن اتحادیــه را تــرک کــرد‪ ،‬کــه البتــه مجــددا ً‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۸۹‬بــه اتحادیــه بازگشــت‪ .‬عضویــت پاکســتان از ســال ‪۱۹۹۹‬‬ ‫تــا ‪ ۲۰۰۴‬بــه دلیــل کودتــای غیرقانونــی ژنــرال پرویــز مشــرف از طــرف‬ ‫اتحادیــه لغــو شــد‪ .‬ســومین بــار در نوامبــر ‪ ،۲۰۰۷‬عضویــت پاکســتان بــه‬ ‫دلیــل اعــام وضعیــت فوق العــاده توســط پرویــز مشــرف از طــرف اتحادیــه‬ ‫لغــو شده اســت‪.‬‬ ‫مســلم لیــگ‪ ،‬اولیــن دولــت پاکســتان را بــه رهبری محمــد علی جنــاح و لیاقــت علی‬ ‫خــان تشــکیل داد‪ .‬رهبــری سیاســت پاکســتان بــه دســت مســلم لیــگ بــا ظهــور‬ ‫احــزاب سیاســی دیگــر و بــا ظهــور حــزب مــردم پاکســتان در غــرب پاکســتان و‬ ‫عوامــی لیــگ در شــرق پاکســتان کــه نهایتـاً بــه ایجــاد بنــگالدش منجــر شــد‪ ،‬بــه‬ ‫میــزان زیــادی رو بــه افــول گذاشــت‪ .‬اولیــن قانــون اساســی پاکســتان در ســال‬ ‫‪ )۱۹۵۶( ۱۳۳۵‬اتخــاذ شــد‪ ،‬امــا در ســال ‪ ۱۹۵۸‬توســط ایــوب خــان بــه حــال‬ ‫تعلیــق در امــد‪ .‬قانــون اساســی مصــوب ‪ ۱۹۷۳‬توســط ضیاءالحــق در ســال ‪۱۹۷۷‬‬ ‫بــه تعلیــق درامــد و دگربــار در ســال ‪ ۱۹۹۱‬بــه تصویــب رســید و ایــن مهم تریــن‬ ‫ســندی اســت کــه پایه هــای دولــت و حکومــت را بنــا می نهــد‪ .‬پاکســتان یــک‬ ‫جمهــوری فــدرال اســت و اســام بــه عنــوان دیــن رســمی کشــور محســوب‬ ‫می شــود‪ .‬سیســتم نیمــه رئیــس جمهــوری شــامل قــوه مقننــه ای متشــکل از دو‬ ‫مجلــس اســت کــه خــود شــامل ســنای پاکســتان کــه شــامل ‪ ۱۰۰‬عضــو اســت و‬ ‫مجمــع ملــی پاکســتان کــه دارای ‪ ۳۴۲‬عضــو اســت‪ ،‬می شــود‪.‬‬ ‫رئیــس جمهــور پاکســتان‪ ،‬رئیــس دولــت و همچنیــن فرمانــده کل نیروهــای‬ ‫مســلح اســت و توســط کالــج الکتــروالل پاکســتان انتخــاب می شــود‪ .‬نخســت‬ ‫وزیــر معمــوالً رهبــر بزرگتریــن حــزب در مجمــع ملــی اســت‪ .‬هــر ایالــت‪ ،‬سیســتم‬ ‫حکومتــی مشــابهی دارد و دارای یــک مجمــع اســالتی اســت کــه مســتقیما انتخــاب‬ ‫می شــود؛ در مجمــع ایالتــی‪ ،‬رهبــر بزرگتریــن حــزب یــا ائتــاف بــه عنــوان وزیــر‬ ‫انتخــاب می شــود‪ .‬روســای ایالــت نیــز توســط مجامــع ایالتــی و بــه پیشــنهاد‬ ‫وزراء انتخــاب می شــوند‪.‬‬ ‫ارتــش پاکســتان نقــش موثــری را در سیاســت های عمــده کشــور در طــول‬ ‫تاریــخ ایــن کشــور ایفــا کــرده اســت؛ روســای جمهــور نظامــی از ‪ ۱۹۵۸‬و ‪،۷۱‬‬ ‫‪ ۱۹۷۷‬و ‪ ۸۸‬و از ‪ ۱۹۹۹‬تــا بــه امــروز رهبــری کشــور را بــه عهــده داشــتند‪.‬‬ ‫حــزب چــپ گــرای مــردم پاکســتان (‪ )PPP‬کــه توســط ذوالفقــار علــی بوتــو‬ ‫رهبــری می شــد‪ ،‬بــه عنــوان یــک بازیگــر سیاســی مهــم در دهــه ‪ ۱۹۷۰‬ظهور‬ ‫کــرد‪ .‬تحــت رهبــری نظامــی محمــد ضیاءالحــق پاکســتان سیاســت خــود را‬ ‫از سیاســت ســکوالر بریتانیایــی جــدا کــرد و بــه ســوی شــریعت و دیگــر‬ ‫قوانیــن اســام پایــه تغییــر موضــع داد‪ .‬در طــول دهــه ‪ ۱۹۸۰‬جنبــش متحــد‬ ‫قومــی (‪ )MQM‬کــه ضــد فئودالــی و طرفــدار مهاجــر اردو مهاجــر بــود توســط‬ ‫ســاکنان شــهری تحصیــل کــرده و غیرســنتی ایالــت ســند و به ویــژه کراچــی‬ ‫اغــاز بــه کار کــرد‪ .‬ســالهای دهــه ‪ ۱۹۹۰‬شــاهد سیاســت های ائتالفــی کــه‬ ‫توســط حــزب مــردم و مســلم لیــگ احیــا شــده رهبــری می شــد بــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪14‬‬ صفحه 14 ‫در انتخابــات عمومــی اکتبــر ‪ ،۲۰۰۲‬مســلم لیــگ پاکســتان (‪ )PML –Q‬تعــداد‬ ‫زیــادی از کرس ـی های مجلــس ملــی را بــا قــرار گرفتــن در رده دوم از میــان‬ ‫دیگــر گروههــا از ان خــود کــرد و بــه عنــوان حــزب مجلــس ملــت پاکســتان‬ ‫کــه شــاخه ای از حــزب ‪ PPP‬بــود شــناخته شــد‪ .‬ظفـ ّ‬ ‫ـرالل خــان جمالــی از‬ ‫‪ PML –Q‬بــه عنــوان نخســت وزیــر شــناخته شــد‪ ،‬امــا درتاریــخ ‪ ۲۶‬ژوئــن‬ ‫‪ ۲۰۰۴‬اســتعفا داد و رهبــر ‪ PML –Q‬چادهــری مبثوجــات (شــجاعت) حســین‬ ‫بــه عنــوان نخســت وزیــر موقــت جایگزیــن او شــد‪ .‬در ‪ ۲۸‬اوت ‪ ۲۰۰۴‬مجمــع‬ ‫ملــی بــه وزیــر اقتصــاد پاکســتان و قائــم مقــام پیشــین ســیتی بانــک‪ ،‬شــوکت‬ ‫عزیــز رای داد و او را بــه عنــوان نخســت وزیــر انتخــاب کــرد‪ .‬مجلــس متحــده‬ ‫عمــل کــه ائتــاف احــزاب مذهبــی اســامی بــود درانتخابــات ایالــت مــرزی‬ ‫شــمال غــرب پیــروز شــد و حضــور خــود را در مجمــع ملــی پاکســتان افزایــش‬ ‫داد‪.‬‬ ‫پاکســتان عضــو فعالــی از ســازمان ملــل و ســازمان کنفرانــس اســامی اســت‬ ‫و ‪ OIC‬را بــه عنــوان محلــی بــرای گــروه اعتــدال روشــنفکران بــه کار بــرده‬ ‫اســت؛ کــه برنامــه ای بــرای ایجــاد یــک رنســانس و عنصــر روشــنگری در‬ ‫دنیــای اســام اســت‪ .‬پاکســتان همچنیــن یکــی از اعضــا ســازمانهای مهــم‬ ‫منطقــه ای ســازمانهای همکاری هــای منطقــه ای جنــوب اســیا (ســارک) و‬ ‫ســازمان همکاری هــای اقتصــادی (اکــو) اســت‪ .‬پاکســتان در گذشــته روابــط‬ ‫گوناگونــی را بــا امریــکا بــه خصــوص در اوایــل دهــه ‪ ۱۹۵۰‬هنگامــی کــه‬ ‫پاکســتان مهم تریــن متحــد اســیایی بــود رقــم زده اســت‪.‬‬ ‫پاکســتان همچنیــن عضــو ســازمان پیمــان مرکــزی (ســنتو) و ســازمان پیمــان‬ ‫جنــوب شــرقی اســیا (‪ )SEATO‬بــود‪ .‬در طــول جنــگ شــوروی افغانســتان در‬ ‫دهــه ‪ ۱۹۸۰‬پاکســتان یکــی از متحــدان اصلــی امریــکا بــود‪ .‬امــا روابــط انهــا‬ ‫هنگامــی کــه امریــکا به خاطــر ســوءظن هایی نســبت بــه اســتفاده پاکســتان‬ ‫از فعالیت هــای هســته ای تحریم هایــی را بــر او اعمــال کــرد‪ ،‬روبــه ســردی‬ ‫گذاشــت‪ .‬پــس از حمــات ‪ ۱۱‬ســپتامبر وجنــگ بــر ســر تروریســم روابــط‬ ‫امریــکا و پاکســتان به ویــژه پــس از اینکــه پاکســتان حمایــت خــود را از‬ ‫رژیــم طالبــان در کابــل ظاهــرا ً متوقــف نمــود‪ ،‬بهبــود یافته اســت‪ .‬در ژانویــه‬ ‫‪ ،۲۰۰۴‬موســس برنامــه هســته ای پاکســتان عبدالقدیــر خــان بــه موضــوع‬ ‫گســترش نیــروی هســته ای بــه لیبــی‪ ،‬ایــران و کــره شــمالی اعتــراف کــرد‪ .‬در‬ ‫‪ ۵‬فوریــه ‪ ۲۰۰۴‬پرزیدنــت پرویــز مشــرف اعــام کــرد کــه او عبدالقدیــر خــان‬ ‫را بخشوده اســت‪.‬‬ ‫پاکســتان مدتهــای زیــادی روابــط ناارامــی را بــا همســایه اش هنــد‬ ‫داشته اســت‪ .‬اختــاف بلندمــدت بــر ســر کشــمیر بــه جنگهــای تمــام عیــاری‬ ‫در جنــگ هنــد – پاکســتان در ‪ ۱۹۴۷‬و جنــگ هنــد و پاکســتان در ‪۱۹۶۵‬‬ ‫انجامیــد‪ .‬جنــگ داخلــی در ‪ ۱۹۷۱‬بــه جنــگ ازادی خواهانــه بنــگالدش کــه‬ ‫خودجــوش بــود و جنــگ ‪ ۱۹۷۱‬هنــد پاکســتان تبدیــل شــد‪ .‬پاکســتان بــرای‬ ‫نشــان دادن برابــری خــود بــا ازمایش هــای هســته ای ‪ Pokhran-II‬هنــد در‬ ‫ســال ‪ ۱۹۹۸‬ازمایش هــای ســاحهای هســته ای را انجــام داد و تنهــا کشــور‬ ‫مســلمان دارای ســاح های هســته ای بــه طــور رســمی گردیــد‪ .‬روابــط ایــن‬ ‫کشــور بــا هنــد پــس از اغــاز مذاکــرات صلــح در ‪ ۲۰۰۲‬رو بــه بهبــودی اســت‪.‬‬ ‫پاکســتان روابــط نزدیــک اقتصــادی نظامــی و سیاســی را بــا جمهــوری خلــق‬ ‫چیــن دارا می باشــد‪.‬‬ ‫پاکســتان همچنیــن در نواحــی قبیلـه ای کــه بــه صــورت فــدرال اداره می شــوند‬ ‫و رهبــران قبیل ـه ای از طالبــان حمایــت می کننــد بــا بــی ثباتی هایــی روب ـه رو‬ ‫اســت‪ .‬پاکســتان بــرای ســرکوبی ناارامی هــای محلــی مجبــور بــه اســتقرار‬ ‫نیروهــای ارتــش خــود در ایــن نواحــی شده اســت‪ .‬ایــن در حالــی اســت کــه‬ ‫اتــش بــس اعــام شــده بیــن رهبــران قبیلـه ای و دولــت پاکســتان ثبــات الزم‬ ‫را بــه منطقــه بــاز نگردانده اســت‪.‬‬ ‫اضافــه بــر ایــن‪ ،‬پاکســتان مــدت زیــادی اســت کــه در بزرگتریــن ایالــت‬ ‫خــود‪ ،‬بلوچســتان (پاکســتان) دچــار بــی ثباتــی اســت‪ .‬ارتــش بــرای جنــگ‬ ‫بــا شــورش جــدی در ایــن اســتان از ســال ‪ ۱۹۷۳‬تــا ســال ‪ ۱۹۷۶‬مســتقر‬ ‫شــد‪ .‬ثبــات اجتماعــی پــس از اینکــه رحیــم الدیــن خــان بــه عنــوان مجــری‬ ‫حکومــت نظامــی کــه اغــاز ان در ســال ‪ ۱۹۷۷‬بــود منصــوب شــد‪ .‬در پاکســتان‬ ‫ازســرگرفته شــد‪ .‬پــس از صلــح و ارامــش نســبی در طــول دهه هــای ‪۱۹۸۰‬‬ ‫و ‪ ۱۹۹۰‬برخــی از رهبــران قبیلـه ای بانفــوذ بلــوچ بازهــم یــک جنبــش جدایــی‬ ‫طلبانــه را پــس از اینکــه پرویــز مشــرف در ‪ ۱۹۹۹‬بــه قــدرت رســید اغــاز‬ ‫کردنــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪15‬‬ صفحه 15 ‫دیــن اســام عمده تریــن عامــل پیونــد بیــن اقــوام مختلــف پاکســتان‬ ‫می باشــد لیکــن از لحــاظ سیاســی مــی تــوان عامــل یکپارچگــی مردم‬ ‫ایــن کشــور را مســئله کشــمیر و مناقشــات ان دانســت ؛موضوعــی که‬ ‫بــرای ســالیان دراز منازعــات هنــد و پاکســتان را ســبب شــده اســت‪.‬‬ ‫وضعیــت سیاســی پاکســتان و ســاختار اداری ان برگرفتــه از بــه‬ ‫اصطــاح دموکراســی غربــی و البتــه بــه شــکل ناقــص ان اســت‬ ‫‘احــزاب وتشــکل هــای سیاســی نیرومنــد و دارای ظهــور و بــروز‬ ‫مقتدرانـه ای نیســتند و عمدتـاً پــس از پیــروزی و انتخاب نخسـت وزیر‬ ‫بــا رئیــس جمهــوری بــر ســر اختیــارات بــه جــدال برمی خیزنــد کــه‬ ‫ســرانجام دولــت هــا بــا دخالــت ارتــش و کودتــا ســقوط می کننــد‪.‬‬ ‫هریــک از ایالــت هــا ازنظــام پارلمانــی برخــوردار مــی باشــند‪ .‬طــی‬ ‫ســال‪،1973‬توافقاتی بــر سرمســاله تقســیم مســئولیت هــا میــان‬ ‫اســتان هــا و مراکــز کشــور بــه میــان امد‪.‬مســوولیت اداره برنامــه‬ ‫هــای اموزشــی و پرورشــی بــا دولــت پاکســتان بــوده وکلیــه مراکــز‬ ‫اموزشــی مســتقردرنواحی مختلــف کشــور تحــت نظــارت وزارت‬ ‫امــوزش و پــرورش فعالیــت دارنــد ایــن وزارتخانــه بــا همــکاری‬ ‫ادارات کل امــوزش و پــرورش اســتان هــا بــه اجــرای سیاســت هــای‬ ‫اموزشــی در سراسرکشــور مبــادرت مــی نماید‪،.‬هــر اســتانی بــه چنــد‬ ‫بخــش ‪،‬منطقــه و حــوزه تقســیم مــی گــردد‪.‬‬ ‫پاکســتان بــه لحــاظ اســتراتژیک در نقطــه حساســی از اســیا و در‬ ‫مســیر اتصــال چیــن بــه مدیترانــه و هنــد بــه اســیای مرکــزی قــرار‬ ‫دارد و در مــدت هــزاران ســال‪ ،‬ایــن ســرزمین‪ ،‬محــل تالقــی‪ ،‬ذوب و‬ ‫جوشــش فرهنــگ هــای گوناگــون‪ ،‬بازرگانــان و گردشــگران‪ ،‬زائــران‬ ‫و مــردان روحانــی بــوده اســت‪ .‬تاریــخ پیــش از اســتقالل پاکســتان‬ ‫(اوت ‪ )1947‬همســان بــا سرنوشــت و تاریــخ هندوســتان اســت‪ .‬ایــن‬ ‫تاریــخ چهارهزارســاله در پاکســتان بــه خوبــی بــه وســیله ی مــکان‬ ‫هــای باســتانی و بناهــای تاریخــی حیــرت انگیــز در طــول و عـــرض‬ ‫ایــن کشــور بــه تصویــر کشــیده شــده اســت‪ .،‬پیشــینه تاریخــی‬ ‫و تمدنــی پاکســتان کــه بخشــی از ســرزمین شــبه قــاره اســت از‬ ‫ویژگــی و اهمیــت خاصــی برخــوردار می باشــد ‪.‬ســاکنان شــبه قــاره‬ ‫دیــن اســام را از طریــق عالمــان ‪،‬عارفــان‪ ،‬ادیبــان ‪ ،‬شــاعران و‬ ‫هنرمنــدان ایرانــی پذیرفتنــد ‪ .‬ایــن گونــه انتقــال فرهنگــی‪ ،‬ســبب‬ ‫تشــکیل حکومــت مســلمانان و پدیــدار شــدن عصــر طالیــی گردیــد‪.‬‬ ‫ایــن کشــور گنجینــه تمــدن هــای کهــن همچــون مهرگــر‪،‬‬ ‫موهنجــودارو‪ ،‬هاراپــا‪ ،‬گندهــارا و تکســیال اســت‪.‬‬ ‫پاکســتان هنگامــی کــه در ‪ 14‬اوت ســال ‪ 1947‬از هندوســتان جــدا شــد و در ‪ 30‬ســپتامبر‬ ‫همــان ســال بــه عنــوان یــک کشــور مســتقل بــه عضویــت ســازمان ملــل درامــد؛ اداره ان‬ ‫تــا ‪ 30‬مــاوس ســال ‪ 1956‬بــه صــورت فرمانــداری کل و تحــت امــر پادشــاه انگلیــس‬ ‫بــود‪ .‬امــا در ان روز قانــون اساســی ان تکمیــل و اعــام جمهــوری شــد و ایــن روز بــه‬ ‫عنــوان روز ملــی پاکســتان شــناخته می شــود‪ .‬پاکســتان دارای چهــار ایالــت بــه نام هــای‬ ‫پنجــاب‪ ،‬ســند‪ ،‬اســتان ســرحد و بلوچســتان و سیســتم حکومتــی ایــن کشــور فدرالــی و‬ ‫ترکیبــی از نظــام پارلمانــی و ریاســت جمهــوری اســت‪ .‬ایــن کشــور دارای دو مجلــس‬ ‫ملــی(‪ 342‬نماینــده) و ســنا(‪ 100‬نماینــده) اســت و هــر یــک از ایالتهــای ان دارای یــک‬ ‫دولــت و مجلــس ایالتــی بــا اختیــارات محــدود هســتندو عــاوه بــر اینهــا‪ ،‬دو منطقــه ویــژه‬ ‫بــه نامهــای مناطــق شمالی(شــامل ‪ 5‬منطقــه ‪ :‬گلگیــت‪ ،‬بلتســتان‪ ،‬دیامیــر‪ ،‬گیــزار و گانچــی‬ ‫کــه پــس از جدایــی هنــد رســماً بــه پاکســتان ملحــق نشــده و توســط مقامــات محلــی‬ ‫اداره می شــوند) و مناطــق قبایلــی تحــت اداره دولــت فدرال(موســوم بــه فاتــا کــه تحــت‬ ‫حکومــت روســای قبایــل هســتند) نیــز در ایــن کشــور وجــود دارنــد‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪16‬‬ صفحه 16 ‫ساختار حکومتی پاکستان‬ ‫‪ )1‬قــوه مجریــه‪ :‬متشــکل از رئیــس جمهــور‪ ،‬نخســت وزیــر‪ ،‬کابینــه و شــورای‬ ‫امنیــت ملــی اســت‪ .‬طبــق قانــون اساســی پاکســتان بــه دلیــل اینکــه نــوع حکومت‬ ‫ایــن کشــور جمهــوری اســامی اســت و رئیــس جمهــور ان بایــد مســلمان باشــد‪.‬‬ ‫رئیــس جمهــور را هیئتــی متشــکل از اعضــای ســنا مجلــس ملــی و اعضــای‬ ‫مجالــس ایالتــی بــرای یــک دوره ‪ 5‬ســاله انتخــاب می کننــد و تنهــا می توانــد‬ ‫بــرای دو دوره متوالــی انتخــاب شــود‪.‬‬ ‫‪ )2‬قــوه قانون گــذاری‪ :‬متشــکل از دو مجلــس ســنا و ملــی اســت‪ .‬اعضــای مجلــس‬ ‫ملــی را مــردم بــه مــدت ‪ 5‬ســال انتخــاب می کننــد‪ .‬کرسـی های ایــن مجلــس بــه‬ ‫‪ 4‬ایالــت پاکســتان و مناطــق قبیلـه ای تحــت حکومــت فــدرال و پایتخــت تقســیم‬ ‫می شــوند و حــدود ‪5‬درصــد از ایــن کرســی ها بــه اقلیت هــای مذهبــی ایــن‬ ‫کشور(مســیحیان ‪ ،‬هندوهــا‪ ،‬ســیک ها) اختصــاص دارنــد‪ .‬نماینــدگان مجلــس ســنا‬ ‫را اعضــای مجالــس ایالتــی مربــوط بــه هوایالــت انتخــاب می کننــد‪ .‬افــزون بــر‬ ‫ایــن‪ ،‬نمایندگانــی از مناطــق قبیلـه ای تحــت نظــر دولــت فــدرال و ناحیــه پایتخــت‬ ‫نیــز حضــور دارنــد‪.‬‬ ‫حزب مردم پاکستان‬ ‫یکــی از احــزاب اصلــی در کشــور پاکســتان اســت‪ .‬ذوالفقــار علــی بوتــو و بــی‬ ‫نظیــر بوتــو از رهبــران ایــن حــزب سیاســی بودنــد‪ .‬ایــن حــزب در ســال ‪۱۹۷۰‬‬ ‫میــادی توســط ذوالفقــار علــی بوتــو تاســیس شــد‪.‬‬ ‫ایــن حــزب بــا رویکــرد دموکراتیــک‪ ،‬در بیــن نیروهــای مختلــف پاکســتان‪،‬‬ ‫کمتریــن توجــه را بــه دیــن مبــذول داشــته اســت‪ .‬ایــن حــزب پــس از پایــان‬ ‫رژیــم ضیاءالحــق کــه بــا همگرایــی بــا اســام گرایان و مشروعیت بخشــی بــه‬ ‫بیــان دیدگاه هــای انــان و رشــد هویــت اســامی در پاکســتان همــراه بــود‪ ،‬بــه‬ ‫قــدرت رســید‪.‬‬ ‫ایــده ایــن حــزب بــر اســاس « اســام عقیــده ماســت‪ .‬دموکراســی سیاســت‬ ‫ماســت‪ .‬سوســیالیزم اقتصــاد ماســت و همــه قــدرت بــرای مــردم» بنــا‬ ‫شده اســت‪ .‬حــزب مــردم پاکســتان معتقــد بــه ســکوالریزم و جدایــی دیــن از‬ ‫مذهــب اســت‪.‬‬ ‫در پــی تــرور بــی نظیــر بوتــو‪ ،‬پســر ‪ ۱۹‬ســاله وی بــه نــام بــاول زرداری‬ ‫رهبــری ایــن حــذب را بــر عهــده گرفــت ‪.‬‬ ‫حزب مسلم لیگ‬ ‫پیشــینه تشــکیل ان بــه دوران پیــش از اســتقالل پاکســتان بازمی گــردد و در‬ ‫حــال حاضــر بــه چنــد شــاخه منشــعب شــده اســت‪ ،‬شــاخه مســلم لیگ نــواز‬ ‫شــریف‪ ،‬مســلم لیــگ قاعــد اعظــم و مســلم لیــگ ضیاءالحــق‪ .‬ایــن گروه هــا در‬ ‫برخــی مــوارد بــا یکدیگــر متحــد هســتند و در برخــی مواقــع مقابــل یکدیگــر‬ ‫قــرار می گیرنــد ‪.‬‬ ‫حکومــت محلــی و سیســتم مجالــس قانون گــذاری‪ :‬پاکســتان بــه ‪ 4‬ایالــت‬ ‫منطقــه پایتخــت و مناطــق قبیل ـه ای تحــت نظــر حکومــت تقســیم می شــود کــه‬ ‫بعــد از انتخــاب رئیــس الــوزرای ایالــت از ســوی مجالــس ایالتــی‪ ،‬رئیــس جمهــور‬ ‫نیــز فرمانــدار را منصــوب می کنــد و اعضــای مجالــس ایالتــی بــرای یــک دوره ‪5‬‬ ‫ســاله از ســوی مــردم و رای انهــا انتخــاب می شــود‪.‬‬ ‫‪4‬ـ قــوه قضائیــه‪ :‬شــامل دیــوان عالــی‪ ،‬دیــوان عالــی ایالتــی و دیگــر دادگاههایــی‬ ‫اســت کــه صالحیــت رســیدگی بــه امــور جنایــی و مدنــی را دارنــد‪ .‬دادگاه ویــژه‬ ‫دیگــری بــه نــام دادگاه فــدرال شــریعت متشــکل از ‪ 8‬قاضــی مســلمان وجــود دارد‬ ‫کــه شــامل یــک رئیــس قضــات(از ســوی رئیــس جمهــور) و ســه قاضــی از طبقــه‬ ‫علمــا و نخبــگان اســامی اســت و ایــن دادگاه دربــاره مطابقــت یــا عــدم تطابــق‬ ‫قوانیــن بــا اســام تصمیم گیــری می کنــد‪ .‬و در صــورت تضــاد قانــون بــا اســام‪،‬‬ ‫رئیــس جمهــور یــا فرمانــدار موظــف بــه هماهنگــی ان بــا اســام خواهــد بــود‪.‬‬ ‫همچنیــن دادگاههــای ویــژه ای ماننــد دادگاههــای مــواد مخــدر‪ ،‬کار‪ ،‬مالــی‪ ،‬خــاف‬ ‫کاری هــای بانکــی‪ ،‬دادگاه ویــژه تروریس ـت ها وجــود دارد‪ .‬اداره محتســب نیــز در‬ ‫بســیاری از مناطــق مسلمان نشــین بــرای تضمیــن اینکــه هیــچ تخلفــی نســبت‬ ‫بــه شــهروندان صــورت نگیــرد تاســیس شــده اســت کــه اعضــای ان را رئیــس‬ ‫جمهــور بــه مــدت ‪ 4‬ســال انتخــاب می کنــد‪.‬‬ ‫ضمن ـاً سیســتم سیاســی ایــن کشــور نیــز جمهــوری اســامی اســت و براســاس‬ ‫رقابــت حزبــی نخس ـت وزیر بــه عنــوان مقــام عالــی اجرایــی انتخــاب میگــردد‪.‬‬ ‫حــزب مــردم و حــزب مســلم لیــگ‪ ،‬شــاخه نواز شــریف‪ ،‬رقبــای سیاســی ســنتی‬ ‫یکدیگــر در کســب قــدرت می باشــند‪.‬‬ ‫حزب عوامی (مردمی) ملی‬ ‫یــک حزب سیاســی چپگــرای قومگــرا در پاکســتان اســت‪ .‬ایــن حزب بیشــتر در‬ ‫بیــن پشــتون های اســتان شــمالغربی مــرزی‪ ،‬بلوچســتان‪ ،‬و مناطــق عشــایری‪،‬‬ ‫پنجــاب غربــی و نواحــی شــمال از شــهرت برخــوردار اســت‪ .‬اســفندیار ولــی‬ ‫خــان رئیــس کنونــی حــزب اســت‪ .‬در انتخابــات پارلمانــی ‪ 20‬اکتبــر ســال‬ ‫‪ 2002‬یک درصــد اراء را بــه دســت اورد امــا هیــچ کرس ـی ای را اشــغال نکــرد‪.‬‬ ‫جبهه عمل متحد‬ ‫احــزاب اســامی متشــکل از جمعیــت علمــای اســامی‪ ،‬جماعــت اســامی‬ ‫و جمعیــت علمــای پاکســتان و نیــز علمــا و احــزاب شــیعی کوچک تــر‪ ،‬ایــن‬ ‫اتحادیــه انتخاباتــی را بــا هــدف یکپارچه ســازی سیاســت های اســامی و‬ ‫کســب اختیــار اســام گرایان از نیروهــای ســکوالر مثــل ارتــش و حــزب مــردم‬ ‫تشــکیل دادنــد‪.‬‬ ‫جمعیــت علمــای اســامی‪ ،‬بــا حضــور نیرومنــد در نواحــی روســتایی و قبیل ـه ای‬ ‫و نیــز برخــورداری از تعــداد زیــادی از مــدارس و دانشــجویان‪ ،‬نیــروی بســیار‬ ‫مهــم مذهبــی و سیاســی بــه شــمار می اینــد‪.‬‬ ‫جماعت اسالمی‬ ‫جماعــت اســامی کــه خــود را پیــرو ابواالعلــی مــودودی مــی دانــد بــه رهبــری‬ ‫قاضــی حســین احمــد فعالیــت مــی کنــد‪ .‬در عرصــه سیاســی و بیــن المللــی‬ ‫فعــال اســت و از قــدرت خیابانــی چشـم گیری در شــهرها و نیــز دانــش سیاســی‬ ‫و اداری الزم بــرای تربیــت نیروهــای سیاســی موثــر برخــوردار مــی باشــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪17‬‬ صفحه 17 ‫زندگینامهبینظیربوتو‬ ‫بــی نظیربوتــو در تاریــخ ‪ 21‬ژوئــن ‪ 1953‬در کراچــی در یــک خانــواده‬ ‫تحصیلکــرده متولــد شــد‪ .‬وی دختــر ذوالفقــار علــی بوتــو نخســت وزیــر‬ ‫اســبق پاکســتان بــود‪ .‬بــی نظیــر بوتــو دوران تحصیــل خــود را در دانشــگاه‬ ‫کراچــی و راولپنــدی گذرانــد و در ســال ‪ 1969‬وارد دانشــگاه هــاروارد‬ ‫امریــکا شــد‪.‬‬ ‫همچنیــن بــی نظیــر بوتــو از ســال ‪ 1973‬در دانشــگاه اکســفورد در رشــته‬ ‫هــای حقــوق و اقتصــاد تحصیــل کــرد‪ .‬پــس از ان بــود کــه بوتــو بــه فکــر‬ ‫فعالیــت هــای سیاســی افتــاد و تصمیــم گرفــت بــه پاکســتان بازگــردد و‬ ‫فعالیــت هــای سیاســی اش را از حــزب مــردم اغــاز کنــد‪ .‬ذوالفقــار علــی‬ ‫بوتــو‪ ،‬نخســت وزیــر ســابق پاکســتان و بنیانگــذار حــزب مــردم پاکســتان‬ ‫در ســال ‪ 1979‬پــس از کودتــای نظامــی ژنــرال ضیــاء الحــق بــه دســتور او‬ ‫و بــه حکــم دادگاه عالــی پاکســتان بــه اتهــام قتــل یــک مخالــف سیاســی‬ ‫اعــدام شــد‪.‬‬ ‫حــزب مــردم پاکســتان یــک حــزب سوســیال دموکــرات بــا گرایــش چــپ‬ ‫میانــه اســت و بــی نظیــر بوتــو در ســال ‪ 1982‬و در ســن ‪ 29‬ســالگی رهبــر‬ ‫ایــن حــزب شــد‪ .‬وی نخســتین زن پاکســتانی بــود کــه رهبــری یــک حــزب‬ ‫سیاســی مهــم را برعهــده مــی گرفــت‪ .‬وی پــس از انکــه ســال ‪ 1988‬بــه‬ ‫نخســت وزیــری رســید اقدامــات متعــددی بــرای ارتقــای اقتصــاد و امنیــت‬ ‫ملــی پاکســتان انجــام داد و سیاســت هــای ســرمایه داری اجتماعــی را برای‬ ‫توســعه صنعتــی و رشــد اقتصــادی پاکســتان بــه اجــرا دراورد‪.‬‬ ‫بــی نظیــر بوتــو طــی فعالیــت هــای سیاســی اش بــا خطــرات بســیاری‬ ‫روبــرو شــد بــه طــوری کــه بــه دلیــل مخالفــت بــا حکومــت نظامــی ژنــرال‬ ‫ضیــاء الحــق‪ ،‬رییــس جمهــور وقــت پاکســتان بازداشــت و بــه حبــس خانگی‬ ‫محکــوم شــد‪ .‬پــس از ان ضیــاء الحــق‪ ،‬بوتــو را بــه انگلســتان تبعیــد کــرد و‬ ‫دو ســال بعــد در ‪ 10‬اوریــل ‪ 1986‬بوتــو بــه پاکســتان بازگشــت‪ .‬بــی نظیــر‬ ‫بوتــو دو بــار در ســال هــای ‪ 1988‬تــا ‪ 1990‬و ‪ 1993‬تــا ‪ 1996‬ســمت‬ ‫نخســت وزیــری پاکســتان را بــر عهــده داشــت؛ امــا بــه علــت فســاد‬ ‫مالــی از ســمتش برکنــار شــد‪ .‬وی در ســال ‪ 1995‬از کودتــای نافرجــام‬ ‫علیــه دولتــش زنــده مانــد و پــس از ان لحــن محکــم وی علیــه رقیبــان‬ ‫سیاســی داخلــی و همچنیــن دولــت هنــد‪ ،‬ســبب شــد کــه لقــب «بانــوی‬ ‫اهنیــن پاکســتان» را کســب کنــد‪ .‬بوتــو و شــوهرش (اصــف علــی زرداری)‬ ‫بارهــا توســط دادگاه هــا و دولــت هــای پاکســتان و کشــورهای مختلــف بــه‬ ‫فســاد مالــی متهــم و بــا حکــم دادگســتری پاکســتان بــه زنــدان محکــوم‬ ‫شــدند‪ .‬اثبــات ایــن اتهامــات باعــث شــد کــه بــی نظیــر بوتــو در ســال‬ ‫‪ 1996‬از مقــام خــود برکنــار شــود‪.‬‬ ‫بوتــو پــس از ایــن کــه هشــت ســال در تبعیــد بــه ســر بــرد‪ ،‬در ‪ 18‬اکتبــر ‪2007‬‬ ‫بــه پاکســتان بازگشــت‪ .‬بــی نظیــر قصــد داشــت بــا شــرکت در مبــارزات انتخاباتــی‬ ‫بــرای ســومین بــار بــه مقــام نخســت وزیــری پاکســتان انتخــاب شــود‪.‬وی دوران‬ ‫تبعیــد خــود را در انگلســتان و دبــی گذرانــد‪ .‬بوتــو در همــان ســاعات اولیــه ورودش بــه‬ ‫پاکســتان و در کراچــی مــورد حملــه تروریســتی قــرار گرفــت امــا بــه خــود وی اســیبی‬ ‫نرســید‪ .‬طــی ایــن حملــه کــه کاروان حامــل بوتــو را هــدف قــرار داده بــود‪ 135 ،‬تــن‬ ‫کشــته و ‪ 320‬تــن دیگــر زخمــی شــدند‪.‬‬ ‫ســرانجام پــس از چندیــن رشــته تــرور ناموفــق‪ ،‬بــی نظیــر بوتــو در تاریخ ‪ 27‬دســامبر‬ ‫‪ 2007‬در یــک حملــه تروریســتی انتحــاری در شــهر راولپنــدی در اســتان پنجــاب بــه‬ ‫قتــل رســید‪ .‬بــا پایــان یافتــن ســخنرانی انتخاباتــی بوتــو در ایــن شــهر‪ ،‬وی همــراه بــا‬ ‫اطرافیــان و محافظانــش ســوار بــر اتومبیلــی قصــد تــرک محــل ســخنرانی را داشــت‬ ‫کــه ایــن بمــب گــذار انتحــاری خــود را در نزدیــک اتومبیــل حامــل بوتــو منفجــر‬ ‫کــرد‪ .‬در همیــن حــال‪ ،‬فــرد یــا افــراد مســلحی هــم بــه ســوی کاروان حامــل او اتــش‬ ‫گشــودند‪ .‬پــس از ان بوتــو بــه بیمارســتان دولتــی راولپنــدی منتقــل شــد و جان ســپرد‪.‬‬ ‫علــت اصلــی مــرگ بــی نظیــر بوتــو گلولــه هایــی کــه قبــل از انفجــار بمــب بــه گــردن‬ ‫و قفســه ســینه وی اصابــت کــرده بــود‪ ،‬اعــام شــد‪ .‬امــا مقامــات بیمارســتان پــس از‬ ‫ان اعــام کردنــد کــه مــرگ بوتــو در اثــر برخــورد جســم ســخت بــا ســر وی روی داده‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪18‬‬ صفحه 18 ‫در پــی تــرور بــی نظیــر بوتــو‪ ،‬دولــت پاکســتان طالبــان و‬ ‫القاعــده را مســئول ایــن عملیــات دانســت و اعــام شــد‬ ‫فــردی بــه نــام کرامــت اهلل بــال از اعضــای القاعــده ایــن‬ ‫تــرور را انجــام داده اســت‪ .‬امــا القاعــده اعــام کــرد کــه در‬ ‫تــرور بوتــو نقشــی نداشــته اســت‪.‬‬ ‫بــی نظیــر بوتــو پــس از مرگــش طــی خاکســپاری در ایالــت‬ ‫ســند پاکســتان در روســتای کرهــی خدابخــش کنــار محــل‬ ‫دفــن پــدر و دو بــرادر خــود بــه خــاک ســپرده شــد‪ .‬انتشــار‬ ‫خبــر تــرور بــی نظیــر بوتــو باعــث بهــت و حیــرت بســیاری در‬ ‫سراســر جهــان شــد امــا گویــا ایــن خبــری بــود کــه همــگان‬ ‫انتظــار ان را داشــتند‪ .‬از زمــان بازگشــت بــی نظیــر بوتــو از‬ ‫تبعیــد بــه پاکســتان مــدت زیــادی نمــی گذشــت امــا در ایــن‬ ‫مــدت کوتــاه‪ ،‬ســه ســوء قصــد علیــه او انجــام گرفــت کــه‬ ‫اخــری در نهایــت باعــث قتــل وی شــد‪.‬‬ ‫بوتــو در پاکســتان از نفــوذ و قــدرت بســیاری در میــان‬ ‫جریانــات سیاســی برخــوردار بــود و ایــن موضوعــی اســت کــه مــی توانــد بــه روشــن شــدن دالیــل تــرور وی کمــک کنــد‪ .‬بــی نظیــر بوتــو بــرای پاکســتان برنامــه‬ ‫ای درازمــدت در سرداشــت و گام بــه گام بــه دنبــال اجــرای ان بــود‪ .‬اگرچــه گفتــه شــده کــه ورود بوتــو بــه پاکســتان طــی هماهنگــی بــا پرویــز مشــرف انجــام‬ ‫شــد‪ ،‬امــا وقایــع نشــان داد کــه راه ایــن دو از هــم جــدا بــوده و اختالفاتــی نیــز بــا یکدیگــر داشــته اند‪.‬بــه نظــر مــی رســد پرســیدن ایــن ســوال کــه عامــل تــرور‬ ‫بــی نظیــر بوتــو چــه کســی اســت پرســش درســتی نباشــد؛ گرچــه در نهایــت نیــروی مشــخصی در ایــن کار دســت داشــته اســت‪ .‬مــی تــوان درایــن بــاره کــه‬ ‫القاعــده یــا ســازمان اطالعــات ملــی ارتــش پاکســتان و یــا حتــی پرویــز مشــرف در قتــل بوتــو دســت داشــته انــد‪ ،‬گمانــه زنــی هایــی را مطــرح کــرد؛ امــا ایــن‬ ‫نــوع گمانــه زنــی هــا بیشــتر حرکــت در راســتای یــک ســویه نگــری اســت تــا درک صحیــح واقعیــت هــای پاکســتان‪.‬‬ ‫پیچیدگــی قتــل بــی نظیــر بوتــو را مــی تــوان از ایــن زاویــه هــم دیــد کــه وی‬ ‫قربانــی رونــدی بــود کــه خــودش ان را ایجــاد کــرده بــود‪ .‬در دوران نخســت‬ ‫وزیــری بــی نظیــر بوتــو‪ ،‬ارتــش پاکســتان بــا حمایــت از طالبــان‪ ،‬بــه قــدرت‬ ‫یافتــن خشــونت مذهبــی در افغانســتان کمــک کــرد‪ .‬خشــونتی کــه بــه اســم‬ ‫مذهــب‪ ،‬توســط طالبــان بــه وجــود امــد و کــم کــم در خــود پاکســتان هــم رشــد‬ ‫یافــت‪ .‬نکتــه دیگــری کــه در پــس زمینــه تــرور بــی نظیــر بوتــو وجــود دارد‪ ،‬ایــن‬ ‫موضــوع اســت کــه واقعــا مجامــع بیــن المللــی دربــاره اوضــاع سیاســی پاکســتان‬ ‫و اینکــه ایــن اوضــاع چــه نقشــی در تــرور نخســت وزیــر فقیــد پاکســتان داشــته‬ ‫اســت‪،‬چه اطالعاتــی دارنــد؟‬ ‫تفســیر سیاســی اوضــاع پاکســتان حتــی بــرای کارشناســان برجســته سیاســی‬ ‫و امــور بیــن الملــل امــری مشــکل محســوب مــی شــود‪ .‬در هیــچ جــای دنیــا بــه‬ ‫انــدازه پاکســتان اوضــاع سیاســی پچییــده نیســت‪ .‬گــروه هــای مذهبــی‪ ،‬نظامــی‪،‬‬ ‫ســکوالر‪ ،‬سیاســتمداران و بنیــاد گراهــا هرکــدام یــک قــدرت تعییــن کننــده در‬ ‫پاکســتان بــه حســاب مــی اینــد و هرچنــد ســال یــک بــار اتحــاد تعــدادی از‬ ‫انهــا بــا یکدیگــر یــا اختالفاتشــان‪ ،‬بــازی سیاســت در پاکســتان را دســتخوش‬ ‫دگرگونــی مــی کند‪.‬بــی نظیــر بوتــو در راســتای احیــای دموکراســی‪ ،‬مبــارزه بــا‬ ‫واپــس گرایــی و تقویــت جنبــش فمینیســتی گام برداشــت و شــاید یکــی از علــل‬ ‫تــرور وی اقداماتــش در ایــن ســه زمینــه بــوده اســت‪ .‬نخســت وزیــر فقیــد‬ ‫پاکســتان کــه یــک عنصــر لیبــرال دموکــرات بــود‪ ،‬تاحــدودی توانســت بعــد از‬ ‫مــرگ خــود فضــای بــاز سیاســی پاکســتان را بــه نــواوری دعــوت کنــد‪.‬‬ ‫بــه دنبــال تــرور بی نظیــر بوتــو‪ ،‬بــی ثباتــی در پاکســتان تشــدید شــد و تظاهرات‬ ‫سراســر ایــن کشــور را فــرا گرفــت‪ .‬از جملــه تحــوالت مهــم پــس از تــرور بوتــو‬ ‫مــی تــوان بــه انتخــاب فهمیــده میــرزا بــه عنــوان رییــس مجلــس‪ ،‬یوســف‬ ‫رضــا گیالنــی بــه عنــوان نخســت وزیــر‪ ،‬اســتعفای مشــرف از ریاســت ارتــش‬ ‫و ســپس از ریاســت جمهــوری و انتخــاب اصــف علــی زرداری همســر بوتــو بــه‬ ‫عنــوان رییــس جمهــور جدیــد پاکســتان اشــاره کرد‪.‬اصــف علــی زرداری‪ ،‬همســر‬ ‫بــی نظیــر بوتــو و رهبــر حــزب مــردم (حــزب بوتــو) از ســوی قانــون گــذاران‬ ‫پاکســتانی در روز ‪ 6‬ســپتامبر ‪ 2008‬بــه عنــوان رییــس جمهــور انتخــاب شــد و بــه‬ ‫یکــی از قدرتمنــد تریــن رهبــران غیرنظامــی در طــول تاریــخ ‪ 66‬ســاله اســتقالل‬ ‫پاکســتان تبدیــل شــد‪.‬‬ ‫بوتــو در مقدمــه اتوبیوگرافــی خــود تحــت عنــوان «بــی نظیــر بوتــو؛‬ ‫دختــر شــرق» مــی گویــد‪ :‬مــن ایــن زندگــی را انتخــاب نکــردم بلکــه‬ ‫ایــن زندگــی اســت کــه مــرا انتخاب کــرده اســت‪ .‬در کشــور پاکســتان‬ ‫بــه دنیــا امــدم و زندگیــم در برگیرنــده حــاالت مختلفــی از ناارامــی هــا‪،‬‬ ‫نامالیمــات و لحظــات غــم انگیــز و در عیــن حــال پیــروزی هــا و اوقــات‬ ‫خــوش اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪19‬‬ ‫ستاره کوشا‬ صفحه 19 ‫جعفر محمدهاشم‬ ‫نظام اموزشی پاکستان‬ ‫بــر اســاس گــزارش بخــش امــوزش یونســکو در ســال ‪ 2012‬میــادی‬ ‫نــرخ بیســوادی در پاکســتان‪ 79‬درصــد بــراورد شــده کــه رتبــه ‪ 180‬را از‬ ‫میــان ‪ 221‬کشــور دنیــا بــرای ایــن کشــور بــه ثبــت رســانیده اســت‪ .‬بــر‬ ‫اســاس همیــن امــار در ســال ‪ 2012‬نــرخ بیســوادی گــروه ســنی ‪15-24‬‬ ‫ســاله ‪ 72‬درصــد‪ ،‬گــروه ســنی ‪ 25-44‬ســاله ‪ 57‬درصــد‪ ،‬گــروه ســنی ‪-54‬‬ ‫‪ 45‬ســاله ‪ 46‬درصــد و گــروه ســنی ‪ 55-64‬ســاله ‪ 38‬درصــد ثبــت شــده‬ ‫اســت‪.‬در چنیــن وضعیتــی پاکســتان عملکــردی بــه مراتــب ضعیــف تــر از‬ ‫کشــورهای چیــن‪ ،‬ایــران‪ ،‬نپــال‪ ،‬ســریالنکا‪ ،‬برونئــی در همیــن حــوزه داشــته‬ ‫و از کشــورهای افغانســتان و بنــگالدش بهتــر عمــل کــرده اســت‪.‬‬ ‫امــوزش در پاکســتان بدلیــل گرایــش هــای عمیــق دینــی و اســامی بــه دو‬ ‫صــورت رســمی و غیــر رســمی ارایــه مــی شــود‪ .‬شــکل رســمی امــوزش‬ ‫بــه صــورت مدرســه ای (‪ )schools‬کــه شــامل مــدارس دولتــی (‪public‬‬ ‫‪ ، )schools‬مــدارس غیــر دولتــی یــا خصوصــی (‪ )private schools‬و‬ ‫مــدارس نظامــی (‪ )army schools‬اســت و شــکل غیــر رســمی ان کــه‬ ‫اتفاقــا جمعیــت قابــل توجهــی را شــامل مــی شــود‪ ،‬امــوزش در مــدارس‬ ‫اســامی(‪ )madrassas‬اســت‪ .‬در اموزش هــای مدرســه ای فراگیــران نــزد‬ ‫خانــواده بــوده و در مــدارس بــه یادگیــری مشــغول خواهنــد بــود در حالــی کــه ممکــن اســت اموزش هــای اســامی بــه صــورت شــبانه روزی و بــه دور از کانــون‬ ‫خانــواده ارایــه شــود‪ .‬از انجــا کــه اموزشــهای فــوق بصــورت رایــگان و اجبــاری در اختیــار قــرار مــی گیــرد و تــوان مالــی اکثــر خانــواده هــا ضعیــف اســت‪ ،‬فراگیــران‬ ‫بیشــتر از اموزشــهای اســامی کــه بصــورت شــبانه روزی برگــزار مــی گــردد‪ ،‬اســتقبال مــی نماینــد‪ .‬در اموزشــهای اســامی ســاعات اموزشــی‪ ،‬دروس مــورد نیــاز‬ ‫بــرای امــوزش‪ ،‬کتــب اموزشــی‪ ،‬اســاتید و ســایر زمینــه هــای اموزشــی توســط مــدارس اســامی تعییــن مــی شــوند‪.‬‬ ‫امــوزش و پــرورش (وزارت تعلیــم و تربیــت) در پاکســتان شــامل اموزشــهای‬ ‫قبــل از دانشــگاه بــوده و مســتقل از امــوزش عالــی (وزارت کلچــر و اعلــی‬ ‫تربیــت) اســت‪ .‬اموزشــهای قبــل از دانشــگاه تــا قبــل از ســال ‪ 2010‬میــادی‬ ‫بصــورت متمرکــز ارایــه مــی شــد‪ .‬امــا از اوریــل ‪ 2010‬میــادی بــر اســاس‬ ‫مــاده ‪ 25‬اصالحیــه ‪18‬قانــون اساســی کشــور کــه در ایــن ســال بــه تصویــب‬ ‫رســید‪ ،‬نحــوه اداره امــوزش و ارایــه خدمــات اموزشــی بــرای کلیــه دانــش‬ ‫امــوزان بیــن ســنین ‪ 5‬تــا ‪ 16‬ســال بصــورت ایالتــی شــد‪.‬‬ ‫امــوزش و پــرورش قبــل از دانشــگاه خــود بــه بخشــهای امــوزش پیــش‬ ‫دبســتانی‪ ،‬امــوزش دبســتانیدر پایــه هــای اول تــا پنچــم ‪ ،‬متوســطه اول در‬ ‫پایــه هــای ششــم تــا هشــتم و متوســطه دومــدر پایــه هــای نهــم و دهــم و‬ ‫متوســطه عالــی در پایــه هــای یازدهــم و دوازدهــم تقســیم مــی شــود‪.‬‬ ‫دانــش امــوزان از ســن ‪ 5‬ســالگی وارد نظــام ابتدایــی شــده پــس از طــی‬ ‫دوره ‪ 5‬ســاله ابتدایــی ‪ ،‬وارد دوره متوســطه اول و ســپس متوســطه دوم شــده‬ ‫و در پایــان پایــه دهــم‪ ،‬در ازمــون جامــع مربــوط شــرکت نمــوده و بــا کســب‬ ‫حــد نصــاب قبولــی بــه اخــذ گواهینامــه نایــل مــی گردنــد‪ .‬ایــن مــدرک‬ ‫نوعــی دیپلــم متوســطه تلقــی مــی شــود کــه اغلــب بــرای ادامــه تحصیــل در‬ ‫دانشــگاههای دولتــی و رایــگان بــا در نظــر گرفتــن شــرایطی مــورد اســتفاده‬ ‫قــرار مــی گیــرد‪ .‬بنابــر ایــن فــارغ التحصیــان مــورد نظــر یــا اغلــب وارد بــازار‬ ‫کارمــی شــوند و یــا اگــر بدنبــال ادامــه تحصیــل باشــند دو مســیر زیــر بــرای‬ ‫ادامــه تحصیــل انــان طراحــی شــده اســت‪.‬‬ ‫ایــن دانــش امــوزان بــا اســتفاده از مــدرک و بــا احتســاب ارزشــیابی حاصــل از‬ ‫نمــرات کســب شــده و دارا بــودن حــد نصــاب ورود بــه دانشــگاهی مشــخص (کــف‬ ‫نمــره قبولــی)‪ ،‬بصــورت مســتقیم در یکــی از کالجهــای وابســته بــه ان دانشــگاه‬ ‫معرفــی شــده و ثبــت نــام مــی نماینــد و بــا طــی یــک دوره ‪ 4‬ســاله اموزشــی بــه اخذ‬ ‫گواهینامــه یــا کارشناســی نایــل مــی گردنــد‪ .‬تحصیــل در کالــج هــا تابــع شــرایط‬ ‫دولتــی بــوده کــه اغلــب نیــز بــه صــورت رایــگان در اختیــار قــرار مــی گیــرد‪.‬‬ ‫ایــن دانــش امــوزان بــا مــدرک مســتقیما بــه دوره هــای اموزشــی کالجهــا وارد شــده‬ ‫( بــدون ارزشــیابی از نمــرات کســب شــده) و بــا گذرانــدن پایــه هــای ‪ 11‬و ‪12‬‬ ‫و کســب موفقیــت در ازمونهــای مربــوط فــارغ التحصیــل شــده و بــه اخــذ مــدرک‬ ‫تحصیلــی نایلمــی شــوند‪ .‬ایــن مــدرک نوعــی فــوق دیپلــم محســوب مــی شــود کــه‬ ‫هزینــه هــای ان نیــز بصــورت شــهریه دریافــت مــی گــردد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪20‬‬ صفحه 20 ‫تحصیــل اجبــاری و رایــگان بــرای دوره ‪ 5‬ســاله ابتدایــی و دوره ‪ 3‬ســاله‬ ‫متوســطه اول مجموعــا بــرای ‪ 8‬ســال اول تحصیــل در نظــر گرفتــه شــده‬ ‫اســت کــه بــه ان امــوزش عمومــی نیــز گفتــه مــی شــود‪.‬‬ ‫نوامــوزان در ســنین بیــن ‪ 4‬تــا ‪ 5‬ســالگی بمــدت ‪ 6‬مــاه دوره پیــش‬ ‫دبســتانی را پشــت ســر مــی گذارنــد‪ .‬امــوزش ایــن دوره نیــز اجبــاری و‬ ‫رایــگان اســت‪ .‬امــا قبــل از ایــن دوره نیــز اموزشــهای مهد کودکهــا پیش‬ ‫بینــی شــده اســت کــه مــی توانــد حــدود یــک ســال بطــول بیانجامــد‪ .‬در‬ ‫ایــن صــورت خانــواده هــا بــا ارایــه ایــن مــدرک نیــز خواهنــد توانســت‬ ‫دانــش امــوزان را در دوره ابتدایــی ثبــت نــام نماینــد‪.‬‬ ‫سیســتم اموزشــی پاکســتان در قبــل از دانشــگاه بصــورت ‪5+3+2+2‬‬ ‫طراحــی شــده اســت‪ .‬یعنــی اموزشــهای فــوق شــامل ‪ 5‬ســال ابتدایــی‪3‬‬ ‫ســال متوســطه اول (کــه ایــن ‪ 8‬ســال امــوزش عمومــی‪ ،‬اجبــاری و‬ ‫رایــگان را تشــکیل مــی دهــد)‪ 2 ،‬ســال متوســطه دوم (کــه در پایــان‬ ‫بــه اخــذ دیپلــم مــی انجامــد) و ‪ 2‬ســال متوســطه عالــی یــا کالــج هــای‬ ‫اموزشــی (کــه در پایــان بــه اخــذ دیپلــم مــی انجامد)اســت‪.‬‬ ‫اموزشهای فنی‬ ‫در مــورد دبیرســتانهای فنــی در حــال حاضــر در هــر منطقــه ‪ 5‬دبیرســتان‬ ‫فنــی پســرانه و ‪ 5‬دبیرســتان فنــی دخترانــه انتخــاب شــده کــه مجموعــا‬ ‫‪ 1200‬دبیرســتان فنــی را شــامل مــی گــردد‪ .‬فراگیــران از پایــه هفتــم‬ ‫(یــازده ســالگی) مــی تواننــد وارد اموزشــهای فنــی و حرفــه ای شــده‬ ‫و پــس از دو ســال امــوزش دیپلــم فنــی حرفــه ای دریافــت نماینــد و‬ ‫یــا اینکــه بــا ادامــه ایــن اموزشــها بــرای دو ســال دیگــر تــا چهــارده‬ ‫ســالگی بــه دریافــت گواهــی فــوق دیپلــم مهارتهــای شــغلی و یــا مــدرک‬ ‫معلــم فنــی حرفــه ای نایــل اینــد‪.‬‬ ‫برنامه درسی دانش اموزان پاکستان‬ ‫محتــوای درســی دوره ابتدایــی شــامل دروســی مانند زبــان اول‪ ،‬زبان دوم‪ ،‬شــنیدن‬ ‫و صحبــت کــردن‪ ،‬خوانــدن‪ ،‬نوشــتن‪ ،‬ریاضیــات‪ ،‬علــوم اســامی‪ ،‬تربیــت بدنــی‪،‬‬ ‫علــوم تجربــی‪ ،‬علــوم اجتماعــی و فرهنــگ‪ ،‬علــوم هنــری و کارعملــی مــی باشــد‪.‬‬ ‫محتــوای درســی دوره متوســطه اول شــامل گفتارهایــی بــه زبــان اردو‪،‬‬ ‫انگلیســی‪ ،‬ریاضیــات‪ ،‬علــوم‪ ،‬مطالعــات اجتماعــی‪ ،‬مطالعــات اســامی اســت‪.‬‬ ‫کــه غیرمســلمانان از خوانــدن درس مطالعــات اســامی معــاف بــوده و بجــای ان‬ ‫اخــاق را مــی گذراننــد‪.‬‬ ‫محتــوای درســی دوره متوســطه دوم بــا توجــه بــه رشــته تحصیلــی دانــش اموزان‬ ‫کــه یکــی از رشــته هــای علــوم تجربــی‪ ،‬علــوم انســانی یــا علــوم فنــی مــی‬ ‫باشــد‪ ،‬انجــام مــی شــود‪ .‬امــا همــه رشــته هــا دروســی ماننــد زیــان انگلیســی‪،‬‬ ‫اردو‪ ،‬علــوم اســامی‪ ،‬مطالعــات در مــورد پاکســتان و ریاضیــات را پشــت ســر مــی‬ ‫گذارنــد‪ .‬بعــاوه دانــش امــوزان رشــته علــوم تجربــی دروســی ماننــد فیزیــک‪،‬‬ ‫شــیمی‪ ،‬زیســت شناســی‪ ،‬علــوم کامپیوتــر و موضوعــات فنــی‪ ،‬دانــش امــوزان‬ ‫رشــته علــوم طبیعــی دروســی ماننــد علــوم طبیعــی بهمــراه دو موضــوع انتخابــی‬ ‫کــه یکــی از انهــا فنــی نیــز باشــد و دانــش امــوزان رشــته فنــی دروســی ماننــد‬ ‫علــوم عمومــی و دو موضــوع انتخابــی فنــی را مطالعــه مــی نماینــد‪.‬‬ ‫مهمترین مشکالت اموزشی‬ ‫مهمتریــن مشــکالتی کــه امــوزش و پــرورش پاکســتان بــا ان دســت‬ ‫و پنجــه نــرم مــی نمایــد عبارتنــد از کمبــود شــدید فضــای اموزشــی‪،‬‬ ‫کمبــود تجهیــزات اموزشــی در مــدارس و کالســهای درس‪ ،‬کمبــود معلــم‬ ‫بویــژه در مناطــق دور افتــاده‪ ،‬ناکارامــد بــودن معلمــان در تدریــس‪ ،‬کمبود‬ ‫منابــع اموزشــی و در دســترس نبــودن کتــب درســی‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪21‬‬ صفحه 21 ‫علیرضا مفتخری مظاهری‬ ‫حقوقدان و مدرس دانشگاه‬ ‫نظام حقوقی پاکستان‬ ‫ـورخ ا ّول مــاه مــارس ‪ 1962‬رئیــس جمهــوری‬ ‫طبــق قانــون اساســی جدیــد مـ ّ‬ ‫رئیــس کشــور فِــدِ رال و رئیــس قــ ّوه ی مجریــه اســت‪ .‬بموجــب قانــون‬ ‫اســتقالل مص ـ ّوب ‪ 1947‬میــادی چنانکــه گفتــه شــد هندوســتان و پاکســتان‬ ‫ـون » ُمجـزّی در عــداد قســمتهای خودمختــار‬ ‫جــدا شــدند و بصــورت دو « ُدمینیـ ِ‬ ‫َ‬ ‫امپراطــوری بریتانیــا درامدنــد‪ .‬بلوچســتان و بنــگال شــرقی و ا ّســام و نقــاط‬ ‫مــرزی شــمال غربــی پنجــاب و سِ ــند و نقــاط مســلمان نشــین دیگــر در‬ ‫قلمــرو پاکســتان قــرار گرفتنــد‪ .‬میــان دو قســمت شــرقی و غربــی ایــن کشــور‬ ‫خــاک هندوســتان واقــع اســت و در حــدود دویســت و پنجــاه فرســنگ ایــن دو‬ ‫قســمت را از هــم دور ســاخته اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ 1967‬میــادی مجلــس ملّــی مر ّکــب بــوده اســت از ‪ 156‬نماینــده‪.‬‬ ‫‪ 75‬نماینــده از هــر یــک از دو قســمت شــرقی و غربــی و شــش نماینــده ی زن‬ ‫( ســه تــن از پاکســتان شــرقی و ســه تــن از پاکســتان غربــی ) بــرای مــدت‬ ‫پنــج ســال برگزیــده شــدند‪.‬‬ ‫دوره ریاســت جمهــوری نیــز پنــج ســال اســت و انتخــاب او و نماینــدگان‬ ‫پارلمــان بــا مجمعــی اســت مر ّکــب از هشــتاد هــزار تــن نماینــدگان ملّــت کــه‬ ‫بــه رای مــردم بــرای ایــن منظــور انتخــاب مــی شــوند‪.‬‬ ‫از مجمــوع نفــوس پاکســتان کــه در سرشــماری ‪ 1961‬بــه ‪ 93.720.613‬نفــر‬ ‫رســید بیــش از هشــتاد و هشــت درصــد مســلمان و باقــی هنــدو و مســیحی‬ ‫و بودائــی بودنــد‪ .‬ســالنامه ی ریدرزدایجِ ســت بســال ‪ 1967‬جمعیّــت انجــا را‬ ‫‪ 105.044.000‬تــن صــورت داده اســت‪.‬‬ ‫در اوائــل دهــه ‪ 1950‬کشــور افغانســتان بــه کمــک ناحیــه پاتــان کــه ا ّدعــای‬ ‫اســتقالل داشــت قــد برافراشــت‪ .‬بــر اثــر زد و خــورد در مرزهــا رشــته ی‬ ‫مناســبات سیاســی پاکســتان و افغانســتان پــاره شــد ولــی بعــد اشــتی‬ ‫کردنــد‪.‬‬ ‫پاکســتان بــرای مــدت دو ســال بــه عضویــت شــورای امنیّــت ســازمان ملــل‬ ‫متّحــد برگزیــده شــد‪ .‬دوره عضویــت پاکســتان در مــاه دســامبر ‪ 1953‬پایان‬ ‫یافــت‪ .‬در اوریــل ‪ 1954‬بــا ترکیّــه بــرای همــکاری سیاســی و اقتصــادی هــم‬ ‫پیمــان شــد‪ .‬در مــاه مــه بــرای اخــذ کمکهــای نظامــی بــا امریــکا قــرارداد‬ ‫بســت و بــه عهدنامــه ی دفــاع جنــوب شــرقی اســیا معــروف بــه « ســیتو‬ ‫» پیوســت‪ « .‬ســیتو » ُمخ ّفـ ِ‬ ‫ـف اســم ایــن ســازمان بزبــان انگلیســی اســت‪.‬‬ ‫در مــاه مــارس ‪ 1956‬در شــورای ان گــروه مر ّکــب از وزرای امــور خارجــه‬ ‫هشــت کشــور عضــو در کراچــی شــرکت کــرد‪ .‬در ‪ 23‬مــاه ســپتامبر ‪1955‬‬ ‫پاکســتان بــه پیمــان تدافعــی ترکیّــه و عــراق ملحــق شــد‪ .‬ایــن عهدنامــه‬ ‫بــرای دفــاع خاورمیانــه بــه تاریــخ ‪ 24‬مــاه فوریــه ‪ 1955‬در بغــداد میــان‬ ‫ترکیــه و عــراق امضــا شــده بــود و نخســت بــه پیمــان بغــداد معــروف شــد‪.‬‬ ‫بریتانیــا در چهــارم مــاه اوریــل و پاکســتان در ‪ 23‬ســپتامبر و ایــران در ســوم‬ ‫مــاه نُوامبــر بــه ایــن پیمــان پیوســتند‪ .‬امریــکا هــم بعضویــت کمیتــه هــای‬ ‫اقتصــادی و نظامــی و ضـ ّد تخریبــی و شــورای علمــی درامــد‪ .‬بعــد از انقــاب‬ ‫عــراق (‪ ) 1958‬در ‪ 24‬مــاه مــارس ‪ 1959‬عــراق رســماً خــارج شــد و مق ـ ّر‬ ‫پیمــان از بغــداد بــه انــکارا منتقــل گشــت و نــام پیمــان بــه « سِ ــنتو » کــه‬ ‫ُمخ ّفــف ســازمان عهدنامــه ی مرکزیســت تبدیــل شــد ( ‪ 21‬مــاه اوت ‪.)1959‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪22‬‬ ‫در ســال ‪ 1959‬میــادی پایتخــت مرکــزی از کراچــی بــه اســام ابــاد در حوالــی را َول‬ ‫پَنــدی منتقــل شــد ولــی مقـ ّر مجلــس در شــهر َد ّکا کرســی نشــین ایالــت پاکســتان‬ ‫شرقیســت‪ .‬کرســی نشــین ایالــت پاکســتان غربــی الهــور اســت‪.‬‬ ‫در ســال ‪ 1958‬رئیــس جمهــوری ( اســکندرمیرزا ) بــا اعــام حکومــت نظامــی قانون‬ ‫اساســی را الغــا نمــود و بــه فیلــد مارشــال مح ّمــد ایّــوب خــان اختیــارات تــام داد‪.‬‬ ‫فیلــد مارشــال نیــز پــس از احــراز مقــام ریاســت جمهــوری بــا صــدور تصویــب نامه‬ ‫حکومــت مــی کــرد‪ .‬برنامــه ی اصالحــات ارضــی را پیــش اورد و قانــون اساســی‬ ‫تــازه ای بســال ‪ 1962‬منتشــر ســاخت‪ .‬انتخابــات مجلــس ملّــی و دو مجلــس ایالتــی‬ ‫بموجــب قانــون اساســی جدیــد انجــام شــد‪ .‬رئیــس جمهــوری رهبــری حزب ُمســلم‬ ‫لیــگ را برعهــده گرفــت‪ .‬ســه ســال بعــد مجـ ّددا ً انتخــاب شــد و حــزب او اکثریــت‬ ‫قاطــع مجلــس ملّــی مرکــزی و دو مجلــس ایالتــی را بدســت اورد‪ .‬حــزب بــزرگ‬ ‫دیگــری کــه در اقلیّــت اســت بیشــتر در پاکســتان شــرقی فعالیّــت دارد‪.‬‬ ‫در جنــگ جهانــی دوم حــزب ُمســلم لیــگ طرفــدار بریتانیــا بــود و حــال انکــه حــزب‬ ‫دیگــر بنــام حــزب کنگــره ملّــی هنــد بــه علّــت احساســات ضــد انگلیســی منشــعب‬ ‫گشــت‪ .‬ســرانجام در ســال ‪ 1947‬بریتانیــا بــا تاســیس کشــور جداگانــه ی اســامی‬ ‫موافقــت نمــود ولــی پــس از اعــام اســتقالل اختالفــات مســلمین و هنــدوان ش ـ ّدت‬ ‫یافــت‪ .‬ایاالتــی کــه اکثریــت مــردم هنــدو بودند ولــی هیــات حاکمه مســلمان داشــتند‬ ‫جــزء هندوســتان شــدند‪ .‬از ســوی دیگــر بیشــتر ســاکنان کشــمیر مســلمان بودنــد‬ ‫ولــی اقلیّــت هنــدو بــر ان ایالــت حکومــت داشــت‪ .‬جنــگ بــر ســر کشــمیر میــان‬ ‫دو کشــور در ســال ‪ 1948‬درگیــر شــد‪ .‬ســازمان ملــل متحــد بــرای متارکــه ی جنــگ‬ ‫مداخلــه کــرد و اعــام اتــش بــس داده شــد‪ ،‬ولیکــن از تیرگــی روابــط نکاســت و‬ ‫دامنــه دلتنگــی کشــیده شــد‪ .‬در ســپتامبر ‪ 1965‬جنــگ دوبــاره شــعله ور گشــت تــا‬ ‫ســرانجام در ســال ‪ 1966‬موافقــت نامــه ای بــرای صلــح امضــا نمودنــد‪.‬‬ صفحه 22 ‫منابع قانون‬ ‫حقــوق اصلــی پاکســتان بــر اســاس تفســیر ازادی از مبانــی و‬ ‫منابــع فقــه اســامی کــه قــران و س ـنّت و احادیــث و اجمــاع و‬ ‫عقــل اســت شــکل گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫اصــل اجتهــاد کــه بــه معنــی اســتفالل فکــر و برداشــت مســتقل‬ ‫از دیــن و شــریعت اســت در شــمار منابــع جدیــد امــده اســت‪.‬‬ ‫بــه عقیــده بســیاری از صاحبنظــران و کارشناســان سیاســی‪،‬‬ ‫ایــن امــردر بهبــود وضــع پاکســتان و تجدیــد نظــر مــردم یــه‬ ‫ســوی حکومــت موثّــر و ســودمند واقــع شــده اســت‪.‬‬ ‫روی نشــان رســمی پاکســتان ســه کلمــه بعنــوان شــعار ملّــی‬ ‫ترســیم شــده اســت‪ :‬ایمــان‪ ،‬اتّحــاد‪ ،‬نظــم‪.‬‬ ‫ریشــه هــای دیگــر قانــون در پاکســتان بســیار عمیــق بــوده و‬ ‫مربــوط بــه ادوار گذشــته اســت‪ .‬بــه نقــل از یکــی از دانشــیاران‬ ‫موسســه ی مطالعــات اســامی دانشــگاه َمگیــل در کانــادا‬ ‫ّ‬ ‫«هنگامــی کــه کمپانــی هنــد شــرقی در قــرن هجدهــم میــادی‬ ‫سیاســت را بــه چنــگ گرفــت بنــام امپراطــور مغــول حرکــت می کــرد و بــا اینکــه تاسیســات حقوقــی انگلیــس بتدریــج وارد هنــد شــد نخواســتند مبانــی حقــوق‬ ‫کهــن را یکســره از میــان بردارنــد و روش تــازه را جایگزیــن کننــد»‪ .‬از منابــع حقوقــی پاکســتان کــه محقــق مزبــور برشــمرده و هنــوز معتبــر اســت قوانینــی‬ ‫اســت کــه مجالــس مختلــف قانونگــذاری وضــع کــرده انــد‪ .‬همچنیــن قوانینــی کــه در اوائــل ورود مقامــات انگلیســی توســط انهــا بــه منطقــه امــده و بعضــی‬ ‫موســس و مجلــس ملّــی‬ ‫از مص ّوبــات مجلــس پیشــین هندوســتان از ان اســت‪ .‬از اعــام اســتقالل بــه اینطــرف قوانیــن دیگــری نیــز بــه تصویــب مجالــس ّ‬ ‫و مجلــس ایالتــی پاکســتان رســیده اســت‪ .‬مق ـ ّررات ق ـ ّوه مجریــه هــم البتــه جــای خــود دارد و پــاره ای مربــوط بــه فرمانــداران انگلیــس پیــش از تاســیس‬ ‫ـام خــود صــادر کــرده اســت‪ .‬از ان‬ ‫مجالــس ملّــی هندوســتان و بعضــی دیگــر احکامــی اســت کــه قـ ّوه مجریــه در جزئیــات امــور بطــور مو ّقــت بــا اختیــارات تـ ّ‬ ‫جملــه مقــررات حکومــت نظامــی پــس از کودتــای سرلشــکر اســکندرمیرزا درتاریــخ هفتــم اکتبــر ‪ 1958‬بــوده اســت‪.‬‬ ‫از دیگــر منابــع حقــوق پاکســتان عــرف و عــادت و سـنّتهای دیریــن اســت که‬ ‫در بعضــی مناطــق هنــوز رعایــت مــی شــود‪ .‬مث ـ ً‬ ‫ا قانــون خانــواده و وراثــت‬ ‫هنــدوان بــا احــکام شــرع اســام فــرق بســیار دارد‪ .‬از طــرف دیگــر ارائــی‬ ‫کــه محاکــم در ادوار مختلــف صــادر کــرده انــد بــه منزلــه ی قانــون اســت و‬ ‫مــادام کــه مجلــس تغییــر ندهــد بــه ق ـ ّوت خــود باقیســت‪.‬‬ ‫بــا اینکــه قوانیــن انگلســتان در خــود ان کشــور هرگــز بصــورت مجموع ـه ای‬ ‫درنیامــده و بــا قوانیــن هنــدوان و مســلمانان متفــاوت اســت‪ ،‬اولیــاء امــور‬ ‫انگلســتان در هندوســتان در اوائــل قــرن نوزدهــم احســاس کردنــد کــه یــک‬ ‫نــوع تعــادل و توازنــی بــرای هــم اهنــگ شــدن قوانیــن الزم اســت‪.‬‬ ‫مبنــای بســیاری از قوانیــن کنونــی پاکســتان هنــوز قوانیــن هندوســتان اســت‪.‬‬ ‫از جملــه قانــون کیفــر مصـ ّوب ‪ 1860‬و اییــن دادرســی کیفــری ‪ 1898‬و اییــن‬ ‫دادرســی مدنــی اصــاح شــده ‪ ،1908‬و لیکــن احــوال شــخصیّه و بســیاری‬ ‫امــور دیگــر بتفــاوت ادیــان و مذاهــب متفــاوت اســت‪ .‬بــه موجــب مــا ّده ‪198‬‬ ‫قانــون اساســی کمیســیونی در ســال ‪ 1957‬بــرای تطبیــق قوانیــن موجــود بــا‬ ‫شــرع اســام ماموریــت یافــت ولــی چــون قانــون اساســی ملغــی شــد کار‬ ‫کمیســیون هــم متو ّقــف گشــت‪.‬‬ ‫محاکم‬ ‫ســازمان قضائــی پاکســتان اصــوالً همانی اســت کــه در عهــد حکومــت بریتانیــا بــوده‬ ‫اســت‪ .‬در راس دســتگاه قضائــی رئیــس دیــوان عالــی کشــور اســت کــه ســابقاً دیــوان‬ ‫ِفــدِ رال نــام داشــته و مر ّکــب اســت از رئیــس و شــش دادرس کــه بــا مشــورت رئیــس‬ ‫دیــوان کشــور از طــرف ریاســت جمهــوری برگزیــده مــی شــوند‪ .‬دیــوان کشــور در مراحل‬ ‫بــدوی و فرجامــی رســیدگی مــی کنــد و بــر همــه ی محاکــم باســتثنای دادگاه هــای‬ ‫نظامــی نظــارت دارد‪ .‬تــا مــاه اکتبــر ‪ 1958‬قــدرت دیــوان کشــور تــا انجــا بــود کــه‬ ‫نمی گذاشــت قــوای دیگــر از اصــول قانــون اساســی منحــرف شــوند‪ .‬در مرحلــه ی پائیــن‬ ‫تــر دادگاه عالــی پاکســتان غربــی در الهــور اســت‪.‬‬ ‫قضــات ان محاکــم نیــز بــا مشــورت رئیــس دیــوان عالــی کشــور و دیگــران از طــرف‬ ‫ریاســت جمهــوری منصــوب می شــوند‪ .‬قضــات دادگاه هــای عالــی را بــا نظــر دیــوان‬ ‫عالــی کشــور و قضــات دیــوان عالــی کشــور را بــا دو ثلــث اراء مجلــس ملّــی مــی تــوان از‬ ‫کار برکنــار کــرد‪ .‬در اینکــه احتــرام و اســتقالل قضــات عالیمقــام پاکســتان محفــوظ مانــده‬ ‫اســت نویســنده ی مزبــور شــبهه ای نــدارد‪.‬‬ ‫معمــوالً محاکــم حقوقــی و جزائــی بــا یــک قاضــی اســت‪ .‬دادگاه هــای تالــی در مراحــل‬ ‫بــدوی رســیدگی مــی کننــد‪ .‬بعــد از کودتــای ‪ 1958‬محاکــم نظامــی بــا اختیــارات تــام‬ ‫حکــم اعــدام می دادنــد و البتــه تجدیدنظــر هــم می شــد‪ ،‬ولــی چــون جریــان دادرســی‬ ‫ُ‬ ‫تداخــل صالحیّــت گفتگوهائــی بــه میــان‬ ‫ســاده و ســریع و اختصــاری بــود گاه دربــاره ی‬ ‫می امــد‪.‬‬ ‫‪23‬‬ ‫شقایق|‪23‬‬ ‫|رازشقایق|‬ ‫‪|47‬راز‬ ‫شماره‪41‬‬ ‫شماره‬ صفحه 23 ‫خلیل مدادی‬ ‫موسیقی در پاکستان‬ ‫موســیقی پاکســتانی کــه از دل مشــرق زمیــن بــر می خیــزد را می تــوان یکــی از ایــن‬ ‫مهمتریــن جریان هــای موســیقایی شــرق دانســت‪ .‬بررســی ظهــور موســیقی در ایــن‬ ‫ســرزمین نشــان می دهــد کــه درون مایــه ان بــر پایــه موســیقی تمــدن دره ســند‪،‬‬ ‫فرهنــگ بودایــی و تحــت تاثیــر موســیقی کشــورهای اســامی شــکل گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫همچنیــن ان را برگرفتــه از موســیقی مناطــق جنــوب اســیا‪ ،‬اســیای مرکــزی‪ ،‬خاورمیانــه‬ ‫و موســیقی مــدرن غربــی می داننــد‪.‬‬ ‫پاکســتان همیشــه در تــاش بــرای شناســاندن فرهنــگ موســیقی ملــی خــود و متمایــز‬ ‫از موســیقی هندوســتان بــوده تــا از ایــن طریــق بتوانــد اصالــت موســیقایی خــود را‬ ‫حفــظ نمایــد‪.‬‬ ‫شــهرهای الهــور و کراچــی دو مرکــز مهــم بــرای اجــرای موســیقی پاکســتانی هســتند‪.‬‬ ‫پــس از ظهــور اولیــن نســل از هنرمنــدان معــروف ایــن خطــه همچــون اســتاد نزاکــت‬ ‫علــی‪ ،‬اســتاد ســامت علــی و اســتاد فتــح علــی خــان‪ ،‬توجــه مــردم پاکســتان بــه‬ ‫نواهــای شــبه کالســیک هنــدی کــه از ســبک غــزل‪ ،‬تومــری و همچنیــن دادرا نشــات‬ ‫می گرفــت جلــب شــد‪ .‬ســایر ســبک های موســیقی پاکســتان نظیــر قوالــی‪ ،‬پنجابــی‪،‬‬ ‫کافــی ســند‪ ،‬بلوچــی و‪ ...‬نیــز مــورد اســتقبال بســیاری از عالقه منــدان بــه موســیقی در‬ ‫ایــن ســرزمین قــرار دارنــد‪.‬‬ ‫موسیقی قوالی‬ ‫موســیقی َق ّوالــی یکــی از شــاخه های موســیقی عرفانــی اســت کــه بیشــتر در‬ ‫کشــور پاکســتان رواج دارد‪ .‬قوالــی کــه امیختــه بــا عبــادت اســت‪ ،‬همــواره مــورد‬ ‫اعتــراض گروه هــای افراط گــرای اســامی بوده اســت‪.‬‬ ‫ریشــه موســیقی قوالــی بــه ســده هفتــم هجــری بازمی گردد‪.‬زمانــی کــه نــوادگان‬ ‫ـی هنرمنــدان و‬ ‫تیمــور لنــگ بنــا بــه وصیــت پدربزرگانشــان ســعی بــه گردهمایـ ِ‬ ‫ـکوفایی ادبیــات‪،‬‬ ‫ـی شـ‬ ‫ِ‬ ‫اهــل ادب در دهلــی‪ ،‬اگــرا و الهــور نمــوده و دوران طالیـ ِ‬ ‫ـی ایــران و هنــد پایه گــذاری‬ ‫معمــاری و موســیقی را از بهتریــن عوامــل فرهنگـ ِ‬ ‫کردنــد‪.‬‬ ‫علــی بــن عثمــان هجویــری پایه گــذار صوفی گــری در هندوســتان‪ ،‬معین الدیــن‬ ‫ـان خــود را بــه صــورت‬ ‫چشــتی و پیـ‬ ‫ـروان او بــه هنــگام همایــش‪ ،‬اشــعار موالیـ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ســروده هایی اجــرا می نمودنــد کــه بــه قــوال شــهرت یافــت‪ .‬قــوال کــه بــه‬ ‫عوامــلِ ادبــی و موســیقی غنــی شــده بــود در نهایــت گســترده ترین ســبک‬ ‫موســیقی ســنتی در هندوســتان و پاکســتان گردیــد‪.‬‬ ‫درخشــانترین ســتاره در موســیقی قوالــی نصــرت فتــح علــی خــان بــود‪ .‬فاتــح‬ ‫علــی در تمــام ترانه هــای عرفانــی اش روی دو موضــوع مذهــب و خــدا تمرکــز‬ ‫می کــرد او خــدا‪ ،‬پیامبــر اســام و همــه پرهیــزگاران را می ســتود و از ان هــا‬ ‫الهــام می گرفــت همزمــان بــا نصــرت‪ ،‬عزیــز میــا چهــره شــاخص دیگــر قوالــی‬ ‫بــود؛ و بــا داشــتن فــوق لیســانس در فارســی و اردو و عربــی شــعر هــم می ســرود‬ ‫و بهتریــن اشــعار را اســتفاده می کــرد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪24‬‬ ‫اســتاد امانــت علــی خــان‪ ،‬مهــدی حســن‪ ،‬احمــد رشــدی‪ ،‬عزیــز میــان‬ ‫قــوال و نصــرت فاتــح علــی خــان؛ اســتاد نامــدار و ملقــب بــه ســلطان‬ ‫ســبک قوالــی از هنرمنــدان تاثیرگــذار و سرشــناس موســیقی پاکســتان بــه‬ ‫شــمار می رونــد‪.‬‬ ‫ســازهای مــورد اســتفاده در موســیقی پاکســتان تــا حــد زیــادی بــا‬ ‫ســازهای کشــورهای همســایه اش همچــون ایران‪ ،‬افغانســتان و هندوســتان‬ ‫اشــتراکاتی دارد و ایــن خــود ســبب گشــته تــا ایــن کشــور از ســازهای‬ ‫متنوعــی در موســیقی برخــوردار باشــد‪ .‬در موســیقی ســنتی پاکســتان‬ ‫ســازها بــه دو دســته اصلــی و همراهــی کننــده تقســیم می شــوند‪.‬‬ ‫ســازهای اصلــی و بــدون تغییــر موســیقی کالســیک پاکســتان کــه بــرای‬ ‫اجــرای ملــودی از ان بهــره می برنــد عبارتنــد از‪ :‬اکتــارا‪ ،‬تمبــورا‪َ ،‬ربــاب و‬ ‫ســارود‪ ،‬امــا برخــی از ســازها همچــون طبلــه و هارمونیــوم بــه عنــوان ســاز‬ ‫همراهــی کننــده در مراســم های مختلــف مــورد اســتفاده قــرار می گیرنــد‪.‬‬ ‫همچنیــن ایــن ســازها را می تــوان براســاس صدایــی کــه از انهــا منتشــر‬ ‫می شــود بــه چهــار دســته تقســیم نمــود‪.‬‬ ‫‪ .۱‬پوست صدا‬ ‫‪ .۲‬خودصدا‬ ‫‪ .۳‬هواصدا‬ ‫‪ .۴‬زه صدا‬ ‫ســازهایی همچــون دو ُهلَــک‪ ،‬دُهــل‪ ،‬دمــرو‪ ،‬نقــاره و دف از جملــه ســازهای‬ ‫پوســت صــدا هســتند کــه بــا ضربــه دســت یــا چــوب بــر بخش هــای‬ ‫مختلــف انهــا نوایــی خــوش از ســاز بــر می خیــزد‪ .‬قونگــرو‪ ،‬منجیــرا و‬ ‫چنــگ از جملــه ســازهای خودصــدا بــه شــمار می رونــد‪ .‬ســازهایی کــه بــه‬ ‫شــیوه دمیــدن و یــا از طریــق ورود و خــروج هــوا بــه داخــل انهــا نواختــه‬ ‫می شــوند بــه ســازهای هواصــدا مشــهورند کــه ســاز شــهنای‪ ،‬بیــن‪،‬‬ ‫هارمونیــوم‪ ،‬بانســوری و الغــوز بــه ایــن گــروه تعلــق دارنــد‪ .‬چهارمیــن‬ ‫دســته از ســازهای موســیقی پاکســتان بــه ســازهای زه صــدا (ســازهای‬ ‫زخمــه ای یــا زهــی) معروفنــد و ســاریندا‪ ،‬ربــاب‪ ،‬اکتــارا و بنجــو در ایــن‬ ‫دســته قــرار می گیرنــد‪.‬‬ صفحه 24 ‫نصرت فاتح علی خان اسطوره قوالی‬ ‫نصــرت فاتــح علــی خــان‪ ،‬بــه گفتــه بســیاری از صاحــب نظــران ســفیر کبیــر‬ ‫موســیقی قوالــی ‪ -‬یــک موســیقی ســنتی کــه پیشــینه ای بیــش از ‪ ۷۰۰‬ســال‬ ‫در پاکســتان دارد ‪ -‬می باشــد‪ .‬ایــن خواننــده افســانه ای در ‪ ۱۳‬اکتبــر ‪۱۹۴۸‬‬ ‫در لیــال پــور (فیصــل ابــاد فعلــی) پاکســتان متولــد شــد‪ .‬او یکــی از بزرگتریــن‬ ‫قوالهــا (خواننــدگان صوفــی) بــود کــه تــا کنــون بــه دنیــا امــده انــد‪.‬‬ ‫خــان‪ ،‬بــا تســلط فراوانــی بــه اجــرای قوالــی می پرداخــت‪ ،‬امــا بــرای رســیدن‬ ‫بــه ســبکی یگانــه کــه مــورد توجــه پیــروان تمــام مذاهــب قــرار بگیــرد‪ ،‬قوالــی‬ ‫را بــا فرمهــای دیگــر موســیقی درامیخــت کــه شــیوه « خیــال» یــک موســیقی‬ ‫کالســیک ســنتی پاکســتانی‪ ،‬یکــی از انهــا اســت‪.‬‬ ‫نصــرت فاتــح علــی خــان در خانــواده ای از قــواالن متولــد شــد کــه شــش قــرن‬ ‫بــه اجــرای ایــن موســیقی اشــتغال داشــتند‪ .‬نصــرت فرزنــد اســتاد فاتــح علــی‬ ‫خــان و بــرادرزاده اســتاد مبــارک علــی خــان بــود کــه هــر دو در طــی پنــج دهــه‬ ‫گذشــته بــه عنــوان اســاتید برتــر قوالــی شــناخته شــده بودنــد‪ .‬بــه خصــوص‬ ‫اســتاد فاتــح علــی خــان پــدر‪ ،‬کــه موســیقی شــناس‪ ،‬خواننــده و نوازنــده بــود‪.‬‬ ‫او در ســال ‪ ۱۹۶۴‬درگذشــت و نصــرت کــه در ان زمــان مشــغول تحصیــل بــود‬ ‫توســط اعضــای خانــواده مجبــور شــد کــه جــای پــدر را درگــروه اشــغال کنــد‪ .‬او‬ ‫بــا راهنماییهــای پدرانــه عمویــش‪ ،‬بــه سرپرســتی گــروه رســید کــه انــرا نصــرت‬ ‫فاتــح علــی خــان‪ ،‬مجاهــد علــی خــان و گــروه نامیدنــد‪.‬‬ ‫در زمانــی کوتــاه‪ ،‬خــان موفــق شــد تــا از تمــام گروههــای برجســته قوالــی پیشــی‬ ‫بگیــرد و در سراســر کشــور بــه محبوبیــت رســید‪ .‬شــهرت او بــه حــدی رســید کــه‬ ‫در چندیــن مناســبت مهــم بــرای اجــرای برنامــه توســط مشــاهیر هنــد دعــوت‬ ‫شــد‪ .‬شــهرت جهانــی او بــه دلیــل یکــی از ایــن برنامــه هــا بــود‪ ،‬عمــران خــان‬ ‫ورزشــکار محبــوب و بســیار مشــهور پاکســتان در رشــته کریکــت‪ ،‬از او دعــوت کــرد‬ ‫تــا در یــک مراســم رســمی بــرای تمــام ورزشــکاران تیــم کریکــت و تعــدادی از‬ ‫شــخصیتهای مشــهور جهانــی برنامــه اجــرا کنــد‪ .‬ایــن برنامــه بــه دوســتی عمیقــی‬ ‫بیــن انهــا منجــر شــد و حمایتهــای او در کنــار صــدای پراحســاس و اتشــین خــان‪،‬‬ ‫منجــر بــه امضــای قراردادهــا و اجــرای برنامــه هــا در مناســبتهای مهــم و جهانــی‬ ‫شــد‪.‬‬ ‫در طــی ســالهای ‪ ۷۰‬و ‪ ۸۰‬او بــه ان مرحلــه از خبرگــی در کار اجــرا رســیده بــود کــه‬ ‫کارش را بــی نظیــر و بــی رقیــب کنــد‪ .‬موســیقی نصــرت تــا حــد زیــادی بــا بالیــوود‬ ‫(‪ )Bollywood‬شــهر ســینمایی هنــد و صنعــت فیلمســازی پاکســتان عجیــن شــده‬ ‫بــود و او مشــغول اجــرای برنامــه در تورهــای دور دنیــا و ســاخت موســیقی متــن‬ ‫فیلــم هــای هنــدی بــود‪ .‬موســیقی دانهــای بالــی وود او را مــی پرســتیدند و اثــار او‬ ‫بــرای فیلمهــا در زمــره پرفــروش تریــن ترانــه هــای هنــد و پاکســتان بودنــد‪.‬‬ ‫خــان در طــول زندگــی خــود توانســت قوالــی را بــه عنــوان یــک هنــر جهانــی‬ ‫مطــرح کنــد و اثــار او در هــر کجــا و هــر مناســبتی کــه اجــرا میشــدند‪ ،‬شــنوندگان‬ ‫خــود را بــه اوج سرمســتی میرســاندند‪ .‬بــا وجــود ایــن عــده ای از نواوریهــای او‬ ‫در قوالــی انتقــاد کــرده انــد‪ .‬امــا او دلیــل اینــکار را چنیــن عنــوان کــرده اســت کــه‬ ‫رســوم قدیمــی‪ ،‬چیــزی بیجــان و مــرده نیســتند و موجــود زنــده مــدام در حــال‬ ‫تکامــل اســت‪ .‬ایــن موســیقی ســنتی نیــز هنــری زنــده اســت و بایــد ایــن زندگــی‬ ‫را بــه جهــان نشــان داد‪« .‬ایــن وظیفــه موســیقی دانــان اســت کــه موســیقی را‬ ‫مناســب مــردم زمــان خــود بســازند‪.».‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪25‬‬ ‫اســتاد نصــرت بــا پشــتیبانی خانــواده ای از ســرود خوانــان صوفــی‪ ،‬در طــی‬ ‫‪ ۳۰‬ســال فعالیــت حرفــه ای حــدود ‪ ۱۲۰‬البــوم منتشــر کــرد و در ایــن مــدت‬ ‫موفــق بــه دریافــت جوایــزی بــه خاطــر دســتاوردهای هنــری خــود از فرانســه‪،‬‬ ‫ژاپــن و پاکســتان شــد‪ .‬او در مراســم گرمــی ‪ Grammy‬ســال ‪ ۹۷‬بــرای البــوم‬ ‫‪ Intoxicated Spirit‬کاندیــد بهتریــن البــوم فولــک ســنتی شــد‪ .‬خــان در‬ ‫ســال ‪ ۱۹۹۶‬یــک قــرارداد بــا شــرکت ‪ American Recordings‬منعقــد کــرد‬ ‫و بــه دنبــال ان اولیــن تــور امریــکای شــمالی خــود را برگــزار کــرد و در طــول‬ ‫ســفرهای خــود در مجامــع هنرمنــدان و مشــاهیر سیاســی برنامــه اجــرا کــرد‪.‬‬ ‫در طــی ایــن تــور بــود کــه تماشــاگران امریکایــی بــا شــیوه هیپنوتیــزم کننــده‬ ‫اجــرای خــان اشــنا شــدند‪.‬‬ ‫دولــت پاکســتان در ســال ‪ ۱۹۸۶‬از خــان بــه خاطــر زحماتــش در معرفــی‬ ‫فرهنــگ پاکســتان در ســطح بیــن المللــی قــدر دانــی نمــود و دولــت امریــکا‪،‬‬ ‫تحــت تاثیــر اجــرای بینظیــرش‪ ،‬از اســتاد دعــوت کــرد تــا در دانشــگاههای‬ ‫امریــکا بــه امــوزش تکنیکهــا و تاریــخ موســیقی قوالــی بپــردازد‪.‬‬ ‫نصــرت فاتــح علــی خــان‪ ،‬کــه بــه خاطــر وزن زیــاد از ســامت کافی برخــوردار‬ ‫نبــود‪ ،‬در ســال ‪ ۹۷‬بــرای عمــل پیونــد کلیــه عــازم امریــکا شــد‪ .‬امــا بــه دلیــل‬ ‫وخامــت حالــش در لنــدن توقــف کــرد و در ‪ ۱۶‬اکوســت ‪ ۱۹۹۷‬در بیمارســتان‬ ‫کرامــول ‪ Cromwell‬لنــدن در گذشــت‪ .‬او هنــگام مــرگ ‪ ۴۲‬ســال داشــت و‬ ‫پیکــرش بــرای اجــرای مراســم مذهبــی بــه پاکســتان برگردانــده شــد‪.‬‬ ‫مــرگ او ضایعــه ای بــرای تمــام جهــان بــود چــرا کــه او در کنــار موســیقی‬ ‫بینظیــر خــود از شــخصیتی اســتثنایی نیــز برخــوردار بــود و توانســته بــود در‬ ‫دوران کوتــاه زندگــی خــود افــراد بیشــماری را وابســته موســیقی و وجــود‬ ‫یگانــه خــود کنــد‪.‬‬ صفحه 25 ‫کبری تبریزیان‬ ‫قالیبافیپاکستان‬ ‫پاکســتان بــا توجــه بــه انکــه تــا ســال ‪ 1947‬میــادی در واقــع قســمتی از‬ ‫شــبه جزیــره هندوســتان بــود و پــس ازان بــه موجــب قانــون اســتقالل هنــد‬ ‫کــه درســال ‪ 1947‬میــادی از تصویــب مجلــس عــوام انگلســتان گذشــت از‬ ‫هنــد جــدا و بــه اســتقالل رســید‪ ،‬عمــده فرشــهای تولیــد شــده در ایــن کشــور‬ ‫از لحــاظ ســوابق تاریخــی بــا فــرش بافــی هنــد مشــترک بــوده و بیــن انهــا‬ ‫نمیتــوان تفاوتــی قائــل شــد‪ .‬امــا عمــده تریــن مراکــز قالیبافــی پاکســتان‬ ‫مرهــون قالیبافانــی اســت کــه اکثــر انهــا مســلمان بــوده و پــس از اســتقالل‬ ‫پاکســتان و جدایــی ان از شــبه جزیــره هنــد بــه پاکســتان مهاجــرت نمودنــد ‪.‬‬ ‫در طــی ‪ 50‬ســال گذشــته اکثرطرحهــای مــورد اســتفاده بافنــدگان پاکســتان ‪-‬‬ ‫بــه جــز مــوارد محــدود ‪ -‬متاثــر از طرحهــای کامــ ً‬ ‫ا ایرانــی اســت و انــان در‬ ‫تقلیــد از طرحهــای فــرش ایــران بیــش از بافنــدگان هنــدی فعالیــت داشــته انــد‪.‬‬ ‫در واقــع بســیاری از طراحــان هنــدی ســعی در دخالــت شــیوه هــای هنــدی در‬ ‫طرحهــای فــرش نمــوده و شــاید در برخــی مــوارد بــه موفقیــت هایــی رســیده‬ ‫باشــند امــا طراحــان و بافنــدگان پاکســتانی در واقــع تابــع بــی چــون و چــرای‬ ‫فرشــهای ایرانــی بــوده انــد‪.‬‬ ‫طرحهــای اصفهــان و کاشــان وکرمــان در انــواع افشــان و لچــک ترنــج و شــاه‬ ‫عباســی و همچنیــن طــرح معــروف ســبزی کار کرمــان بســیار مــورد توجــه‬ ‫بافنــدگان پاکســتانی بــوده اســت‪ .‬حتــی در نمونــه هــای قدیمــی تــر بــا قدمــت‬ ‫‪ 30‬الــی ‪ 40‬ســال میتــوان کپیــه هایــی از فرشــهای قوچــان و عشــایر شــرق‬ ‫کشــور را در فرشــهای پاکســتانی مشــاهده نمــود کــه البتــه از لحــاظ روش‬ ‫بافــت و مــواد اولیــه بــه کار رفتــه کامــ ً‬ ‫ا قابــل شناســایی هســتند‪ .‬در برخــی‬ ‫مــوارد طرحهــای فرشــهای افغانــی (عمدتـاً بلــوچ) نیــز مــورد اســتفاده بافنــدگان‬ ‫پاکســتانی مــی باشــد‪ .‬از نمونــه هــای بــارز طرحهــای تقریبــی کــه توســط‬ ‫طراحــان و بافنــدگان پاکســتانی میباشــد از جملــه‪ :‬طرحهــای کرمــان قالیچــه‬ ‫هایــی بــا طرحهــای شــیخ صفــی بــه صــورت کــف ســاده و همچنیــن نقشــی از‬ ‫فــرش ماهــی درهــم مشــاهده می شــود ‪.‬‬ ‫سیاست های دولت در رونق قالیبافی‬ ‫فــرش بافــی پاکســتان پــس از جنــگ دوم جهانــی و کســب اســتقالل بــا برنامــه ریــزی‬ ‫و مطالعــات کافــی رو بــه رشــد میگــذارد‪ .‬تــا در ایــن زمــان قالیبافــی ایــن کشــور تحــت‬ ‫تاثیــر قالیبافــی هنــد بــوده اســت بــه عبــارت دیگــر انچــه کــه هنــدی هــا از ایــران‬ ‫و دیگــر کشــورها اقتبــاس میکردنــد در فــرش بافــی پاکســتان نیــز اعمــال می شــد‪.‬‬ ‫دولــت مســتقل پاکســتان در دوره جدیــد بــا تاســیس ســازمانها و کارگاههــای تولیــدی‬ ‫متخصصیــن و تولیدکنــدگان فــرش دســت بافــت را گــرد هــم اورده و بــا پرداخــت یارانــه‬ ‫تولیــد موجبــات احیــای مجــدد حرفــه ای کــه رو بــه انحطــاط گــزارده بــود را فراهــم‬ ‫مــی اورد‪ .‬از جملــه کارهــای حمایتــی بــه عمــل مــی اورنــد ایــن گونــه کــه بافنــدگان بــا‬ ‫تجربــه را بــا امتیازاتــی منحصــر بــه فــرد از هنــد و ترکمنســتان بــه کشــور فــرا خوانــده‬ ‫و شــهرهایی مثــل کراچــی الهــور و اســام ابــاد در کارگاههــای تــازه تاســیس بــه کار‬ ‫می گمارنــد ‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪26‬‬ صفحه 26 ‫از ســال ‪ 1960‬میــادی بــه منظــور تولیــد بیشــتر و توســعه صــادرات و امــور بازرگانــی‬ ‫فــرش بــا تمهیداتــی ویــزه بــه عمــل مــی اورد از قبیــل معافیــت از مالیــات و بهــره منــدی از‬ ‫کمکهــای مالــی دولتــی و شــرایط مناســبی را بــرای ترویــج فــرش بافــی کشــور بــه وجــود‬ ‫مــی اورد یکــی دیگــر از اقدامــات موثــر دولــت ایــن بــوده کــه بــرای برخــی از بافنــدگان‬ ‫کــه عالقــه بــه اشــتغال در مراکــز کارگاهــی متمرکــز نداشــتند مســاعدت می نمــود تــا‬ ‫ایــن قبیــل افــراد کارگاههــای شــخصی و خانگــی را راه انــدازی کننــد بــرای تشــویق و‬ ‫ترغیــب بــا انعقــاد قــرارداد هــای مقاطعــه کاری بــه انهــا کمــک میکــرد تــا ابــزار تولیــد‬ ‫تملــک داشــته باشــند بــا ایــن روش شــخص مالــک ابــزار کار و حاصــل تولیــد میشــد بــا‬ ‫اعمــال ایــن روشــها یعنــی اســتخدام نیــروی کار ثابــت درکارگاههــا و کمکهــای مالــی‬ ‫بــرای تولیــدات خانگــی شــرایط مناســبی فراهــم شــد تــا صــادرات فــرش ایــن کشــور بــه‬ ‫ســرعت افزایــش یابــد ‪.‬‬ ‫مــواد اولیــه بافــت فرشــهای پاکســتانی ابریشــم و پشــم و نــخ پنبــه ای اســت کــه بــا گــره‬ ‫نــا متقــارن بــه صــورت دو پــوده و بــا رج شــمار بــاال (ریــز بافــت) در قیــاس بــا فرشــهای‬ ‫هنــدی بافتــه مــی شــود‪.‬‬ ‫فرشــهای پاکســتان از نظــر طــرح و نقشــه دو دســته انــد ‪:‬دســته‬ ‫اول فرشــهایی هســتند کــه بــا طرحهــا و نقشــه هــای ترکمنــی‬ ‫بــه نــام گل بخــارا و همچنیــن نقشــه هــای شکســته و هندســی‬ ‫ســاده بافتــه مــی شــوند کــه در واقــع طرحهــای محلی محســوب‬ ‫میشــود ‪ .‬دســته دوم فرشــهایی هســتند کــه بــا طرحهایــی دیگــر‬ ‫کشــورها مثــل ایــران و ترکیــه و هنــد تولیــد میشــوند و معمــوالٌ‬ ‫بــه نــام مــوری بخارایــی و مــوری کاشــان و مــوری اصفهــان و‪...‬‬ ‫شــهرت دارنــد ‪.‬‬ ‫بــه طــور کلــی طرحهایی کــه در فــرش بافــی پاکســتان رواج دارد‬ ‫عبــارت انــد از؛ نقشــه بخارایــی ترکمــن و نقشــه هــای بلوچــی و‬ ‫نقشــه هــای روســتایی و نقشــه هــای اناتولــی یــا ترکیــه ای و‬ ‫نقشــه هــای هنــدی و نقشــه هــای ایرانــی از قبیــل انــواع لچــک‬ ‫و ترنــج و طرحهــای افشــان شــاه عباســی و نقشــه هــای درختــی‬ ‫و شــکارگاه جانــوری و نقشــه هــای محرابــی‪.‬‬ ‫فرشهای تقلیدی پاکستان از فرشهای اصیل ایرانی‬ ‫یکــی از طرحهــای تقلیــدی پاکســتان از فرشــهای ایرانــی طرحهــای لچــک و ترنــج کاشــان و اصفهــان‬ ‫اســت کــه بــا نهایــت دقــت در پاکســتان کپــی شــده و تمامــی عناصــر و نــگاره هــا و رنگهــا را بــدون‬ ‫کمتریــن تغییــری بافتــه انــد بســیارند از ایــن نمونــه هایــی کــه در بــازار از لحــاظ اقتصــادی رونــق‬ ‫تجــاری دارنــد و توســط پاکســتان بافتــه مــی شــود ‪.‬‬ ‫یکــی دیگــر از فرشــهای تقلیــدی فــرش تبریــز محرابــی گلدانــی و قندیــل دار اســت و اگــر ایــن طــرح را‬ ‫بــا محرابــی قــرن ‪ 19‬میــادی تبریــز مقایســه کنیــم اصالــت ایرانــی ان را کامـ ً‬ ‫ا در میابیــم‪ .‬ارایــه هــای‬ ‫موجــود در قندیــل از قبیــل گلهــای شــاه عباســی و یــا نحــوه ارایــش نقــش پاییــن زمینــه کــه هماننــد‬ ‫گلــدان نشــان داده شــده و همچنیــن نقــوش ریــزی کــه بــرای زینــت حاشــیه هــای باریــک اول و دوم‬ ‫کنــاری بــه کار رفتــه انــد ایرانــی بــودن ان را تاییــد مــی کننــد شــیوه ایــن نقــش پــردازی در اذربایجــان‬ ‫شــرقی از قــرن ‪ 19‬میــادی رواج مــی یابــد حتــی در برخــی از فرشــهای امــروزی از ایــن گلهــا در ابعــاد‬ ‫گوناگــون اســتفاده مــی شــود ‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪27‬‬ صفحه 27 ‫اسالماباد‪ ،‬پایتختپاکستان‬ ‫میالد محمد هاشم‬ ‫اســام ابــاد بــه عنــوان پایتخــت پاکســتان‪ ،‬زیباتریــن و شــگفت انگیزترین‬ ‫شــهر شــناخته شــده ایــن کشــور بــه شــمار می ایــد کــه دارای مکان هــا و‬ ‫دیدنــی هــای برجســته فرهنگــی‪ ،‬مذهبــی و تاریخــی اســت‪ .‬ایــن شــهر بــر روی‬ ‫فــات پــوت وار در پاکســتان شــمالی قــرار گرفتــه اســت و در محلــی در پنجــاب‬ ‫ســاخته شــده کــه ســابقه فرهنگــی و باســتانی دو هــزار ســاله دارد و پایتخــت‬ ‫ان شــهر ســیکماال بــوده و اثــار بــه جــا مانــده باســتانی ان نشــان می دهــد کــه‬ ‫مرکــز علمــی و فرهنگــی باســتان بــوده اســت‪.‬‬ ‫اســام ابــاد در ‪ 15‬کیلومتــری راولپنــدی قــرار دارد و بناهــای دولتــی‪ ،‬هتل هــا‬ ‫و ســاختمان های متعــدد بســیاری در انجــا ســاخته شــده و جالــب اســت کــه‬ ‫بدانیــد کــه ایــن شــهر دارای خیابــان هــای وســیع بــوده و اب و هــوای ان‬ ‫مطبــوع اســت‪ .‬در دامنــه هــای تپــه هــای مــارگاالر گردشــگاه های جالــب و‬ ‫محــل پیــک نیــک و مــورد اســتفاده ســاکنان اســام ابــاد و راولپنــدی در روز و‬ ‫شــب و رســتوران هایی مهیجــی اســت کــه می تــوان اوقــات بــه یادماندنــی را‬ ‫در انجــا خلــق کــرد‪.‬‬ ‫ایــن شــهر بســیار ســبز و تمیــز اســت بــه طــوری کــه وقتــی گردشــگران از ایــن‬ ‫شــهر دیــدن می کننــد‪ ،‬نمی تواننــد تصــور کنــد کــه ایــن شــهر اینقــدر تمیــز‬ ‫و بــا منظره هــای سرســبز تزییــن شــده اســت‪ .‬در حالــی کــه کراچــی و الهــور‬ ‫بــا بیلبوردهــای عظیــم و ســاختمانی پــر شــده اند و جذابیــت انهــا بــه انــدازه‬ ‫اســام ابــاد نیســت‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه شــرایط اب و هوایــی ایــن شــهر در زمســتان‪ ،‬اســام اباد شــهری‬ ‫اســت کــه در ایــن فصــل پــر از غبــار و مــه اســت پــس بهتریــن زمــان بــرای‬ ‫بازدیــد از ایــن شــهر در فصــل موســم بارندگــی اســت‪ ،‬چــرا کــه بــاران در‬ ‫تپه هــای شــگفت انگیز ان باعــث مــی شــود کــه نماهــای فوق العــاده زیبایــی‬ ‫را در مقابــل چشــمان هــر ناظــری شــکل گیــرد و شــهر بســیار زیباتــر بــه نظــر‬ ‫ایــد‪.‬‬ ‫اسالم اباد امروزه دارای هفت شهر خواهر است‪:‬‬ ‫پکن‪ ،‬چین‬ ‫پاریس‪ ،‬فرانسه‬ ‫فرانکفورت‪ ،‬المان‬ ‫انکارا‪ ،‬ترکیه‬ ‫سیدنی‪ ،‬استرالیا‬ ‫امان‪ ،‬اردن‬ ‫جغرافیا‬ ‫شــهر اســام اباد در لبــه گــود فالتــی و در جنــوب تپه هــای مــار قلعــه واقــع‬ ‫شده اســت‪ .‬شــهر نــو و شــهر قدیمــی اســام اباد کــه نــام شــهر قدیمــی‬ ‫گاخــار (ایــن شــهر در گذشــته قســمت هایی از شــهر راولپنــدی محســوب‬ ‫می شده اســت کــه در حــال حاضــر بــه عنــوان شــهر قدیــم اســام اباد مطــرح‬ ‫می شــود) اســت و در کنــار هــم واقــع شــده اند و کشــور گذشــته و کشــور کنونــی‬ ‫را نشــان می دهنــد‪ .‬در حومــه شــهر اســام اباد ســه دریاچــه بــا نام هــای‬ ‫ســنارس‪ ،‬ســیملی و خانپــور واقــع شــده اند کــه در زیبایــی و خــوش اب و هوایــی‬ ‫شــهر تاًثیــر فراوانــی دارنــد‪.‬‬ ‫ایــن شــهر بــا جمعیــت ‪ ۵۳۰.۰۰۰‬نفــر در شــمال شــرقی کشــور و در ناحی ـه ای‬ ‫واقــع شــده کــه از نظــر تاریخــی بخشــی از ناحیــه پنجــاب به شــمار می ایــد‪.‬‬ ‫شــهر اســام اباد در ‪ ›۴۰°۳۳‬شــمالی و ‪ ›۱۰°۷۳‬شــرقی قــرار دارد و در کنــاره‬ ‫فــات پوتوهــار‪ ،‬در جنــوب تپه هــای مــرگاال واقــع شده اســت‪.‬‬ ‫ســه دریاچــه ســد ساخته شــده بــه نامهــای راول‪ ،‬ســیملی و خانپــور هــوای ایــن‬ ‫منطقــه را تعدیــل کرده انــد‪ .‬تابســتانهای ان گــرم اســت و باران هــای شــدید‬ ‫موســمی در ماه هــای مــرداد و شــهریور می بــارد‪ .‬در زمســتان هــوای شــهر‬ ‫ســرد و گاه زیــر صفــر اســت و در تپه هــای اطــراف‪ ،‬ماننــد پیــر ســوهوا و مــرگاال‬ ‫بــرف نیــز می بــارد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪28‬‬ صفحه 28 ‫تاریخچه‬ ‫از زمــان اســتقالل تــا ســال ‪ ۱۹۵۸‬پایتخــت پاکســتان شــهر کراچــی در ســند‬ ‫در منطقــه جنوبــی بوده اســت‪ .‬گفتــه می شــود کــه نگرانیهــا دربــاره تمرکــز‬ ‫ســرمایه و توســعه در ان شــهر باعــث شــده ایــده احــداث شــهری جدیــد در‬ ‫مکانــی متفــاوت مطــرح شــود‪ .‬در ســال ‪ ،۱۹۵۸‬طــی دوره زمامــداری رئیــس‬ ‫جمهــور پاکســتان رئیــس جمهــوری پاکســتان ایــوب خــان‪ ،‬بالفاصلــه راولپنــدی‬ ‫در شــمال بــه عنــوان پایتخــت دائمــی برگزیــده شــد‪ .‬پــس از تقســیم هنــد‪،‬‬ ‫اوارگان مهاجــر اردزبــان در کراچــی تجمــع نمودنــد و بــه امــر تصــدی خدمــات‬ ‫شــهری پرداختنــد‪ .‬در پرتــو ایــن مســئله‪ ،‬تصمیــم بــر ان شــد کــه پایتخــت‬ ‫جابجــا شــود‪ .‬راولپنــدی بــه عنــوان پایتختــی موقــت منظــور شــد‪ ،‬و کار بــر روی‬ ‫پایتخــت جدیــد از دهــه ‪۱۹۶۰‬اغــاز شــد‪.‬‬ ‫طراحــی و ســاخت عمدتــاً توســط یــک طــرح شــهری یونانــی بــه نــام‬ ‫کنســتانتینوس ‪.‬ای‪ .‬داکســیداس انجــام گرفــت‪ .‬طــرح وی حــول احــداث شــهر‬ ‫بــه شــکل بخش هــای (مختلــف) مــی گشــت کــه شــامل چهــار زیربخــش بــود‬ ‫کــه توســط کمربندهــای ســبز و پارکهایــی از هــم جــدا می شــد‪ .‬تاکیــد قــوی‬ ‫بــر ایجــاد فضــای ســبز و بــاز بــود‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ،۱۹۶۷‬پایتخــت بطــور رســمی از راولپنــدی بــه اســام ابــاد منتقــل‬ ‫گردیــد‪ .‬ایــن شــهر بــه نواحــی روســتایی و شــهری تقســیم شــد‪ .‬ناحیــه‬ ‫شــهری تحــت اداره مقــام توســعه پایتخــت (‪ )CDA‬بــود‪ ،‬در حالــی کــه‬ ‫مناطــق روســتایی بــه دوازده اتحادیــه شــورایی تقســیم گردیــد‪ .‬در میــان ایــن‬ ‫اتحادیه هــای شــورایی‪ ،‬اتحادیــه شــورایی کــورال بزرگ تریــن و توســعه‬ ‫یافته تریــن اتحادیــه شــورایی اســت‪.‬‬ ‫پوششگیاهی‬ ‫اســام اباد در منطقــه ای حاصل خیــز بــا جنگل هــای انبــوه واقــع شــده و‬ ‫درختانــی چــون اوکالیپتــوس‪ ،‬انجیــر هنــدی و بلــوط‪ ،‬ایــن شــهر و نواحــی‬ ‫پیرامــون ان را پوشــانده اند‪ .‬پوشــش گیاهــی اســام اباد هیچ گونــه کمبــودی‬ ‫از لحــاظ مــواد نیتروژنــی و فســفری در طــی مراحــل رشــد و شــکوفایی از خــود‬ ‫نشــان نمی دهــد‪.‬‬ ‫اســام اباد محــل رویــش گیاهــان مختلــف و کم یــاب نظیــر مــاش وحشــی و‬ ‫قاصــدک اســت؛ هم چنیــن گیاهــان غیربومــی ماننــد گل هــای ســرخ و یاســمن‬ ‫نیــز در ایــن شــهر پــرورش پیــدا می کننــد‪ .‬گون ـه ای از درختــان برگ ریــز بــه‬ ‫شــهر جلــوه پاییــزی می بخشــند‪.‬‬ ‫درختــان اســام اباد ســازگار بــا دمــای بــاال و بــارش انــدک بــاران در فصــل‬ ‫تابســتان هســتند و رشــد ان هــا در زیــر افتــاب ســوزان ســریع تر اســت‪.‬‬ ‫هجــوم گیاهانــی چــون تــوت کاغــذی از جنــوب شــرق اســیا بــه ایــن منطقــه‬ ‫و افزایــش روزافــزون اســتفاده از ان هــا کــه بــه ســرعت تکثیــر می شــوند‪،‬‬ ‫بــه همــراه موریانه هــا‪ ،‬زندگــی گیاهــان بومــی ایــن منطقــه را بــه خطــر‬ ‫انداخته اســت‪.‬‬ ‫پوشــش گیاهــی اســام اباد بــه ســرعت در حــال نابــودی اســت و بیــم ان‬ ‫مـی رود کــه در صــورت عدم کشــت مجــدد گیاهــان بومــی و غیربومــی در ایــن‬ ‫منطقــه‪ ،‬اســام اباد مناظــر طبیعــی خــود را از دســت بدهــد‪ .‬رشــد جمعیــت‬ ‫ایــن شــهر کــه بــا قطــع درختــان جنگلــی و گیاهــان بومــی همــراه اســت‪،‬‬ ‫نابــودی پوشــش گیاهــی را ســبب شده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪29‬‬ ‫زمانــی کــه ســاخت اســام ابــاد پایــان یافــت‪ ،‬رشــد ان کنــد بــود‪ ،‬و دولــت‬ ‫تــا دهــه ‪۱۹۸۰‬بطــور کامــل از راولپنــدی بــه اســام ابــاد منتقــل نشــده بــود‪.‬‬ ‫طــی ایــن زمــان جمعیــت پایتخــت خیلــی کــم و حــدود ‪۲۵۰‬هــزار نفــر بــود‪.‬‬ ‫ایــن جمعیــت طــی دهــه ‪ ۱۹۹۰‬بــا افزایــش شــدید جمعیــت همــراه بــود کــه‬ ‫احــداث بخش هــای جدیــد را ایجــاب مــی نمــود‪ .‬مقــام توســعه پایتخــت‬ ‫(‪ )CDA‬در ‪ ۱۴‬ژوئــن ســال‪ ۱۹۶۰‬ایجــاد گردیــد (در ابتــدا توســط حکــم‬ ‫اجرائــی صــادره در ‪ ۲۴‬ژوئــن ‪ ۱۹۶۰‬تحــت عنــوان نظــام نامــه پایتخــت‬ ‫پاکســتان و از ســوی دســتگاه اجرائــی در‪ ۲۷‬ژوئــن‪ ۱۹۶۰ ،‬بــه وســیله مجلس‬ ‫ملــی ابــاغ گردیــد) و وظیفــه توســعه اســام ابــاد عــاوه بــر ســاختمانهای‬ ‫اصلــی دولتــی بــه ان تفویــض می شــد‪ .‬بــر طبــق مقــررات ‪ CDA‬وزارت‬ ‫کشــور کلیــه اعضــای هیئــت فرمانــداران ‪ CDA‬را منصــوب می کــرد کــه در‬ ‫عــوض همــه ماموریــن ‪ )CDA‬در مشــورت بــا وزارت کشــور تحــت فرمــان‬ ‫ان هــا قــرار می گرفتنــد‪ CDA .‬همچنیــن مســئول بــه جریــان انداختــن امــور‬ ‫اســام ابــاد و فراهــم اورنــده بیشــتر خدمــات شــهری بــود‪.‬‬ ‫در ‪ ۸‬اکتبــر ‪ ،۲۰۰۵‬زلزلـه ای بخش هــای شــمالی پاکســتان را لرزانــد و نیــز در‬ ‫اســام ابــاد حــس شــد‪ .‬ایــن زلزله برجهــای مــارگاال را کــه در بخــش ‪F -۱۰‬‬ ‫قــرار داشــت‪ ،‬تخریــب نمــود‪ .‬تحقیقــات بعــدی در مــورد ســاختمان تخریــب‬ ‫شــده نشــان داد کــه ایــن ســاختمانها از جنــس مصالــح غیــر اســتاندارد‬ ‫ســاخته شــده بودنــد‪ .‬ســاکنان ایــن ســاختمان ها شــکایات متعــددی را بــه‬ ‫مقــام توســعه شــهری ارســال نمودنــد کــه هیــچ پاســخ رضایــت بخشــی از‬ ‫ســوی ان فرســتاده نشــد‪.‬‬ صفحه 29 ‫مناطق دیدنی اسالم اباد‬ ‫پارک اسالم اباد‬ ‫در ایــن منطقــه چندیــن موسســه واقــع شــده اســت‪ .‬موسســه های‬ ‫مهــم ملــی ماننــد مرکــز تحقیقــات انــرژی اتمــی و ازمایشــگاههای ملــی‬ ‫بهداشــتی‪ ،‬شــامل ایــن منطقــه مــی باشــند‪ .‬موسســاتی کــه زمیــن هــای‬ ‫زیــادی را نیازمنــد مــی باشــند‪ ،‬در ایــن منطقــه واقــع شــده انــد‪ .‬در ایــن‬ ‫منطقــه همچنیــن مراکــز ورزشــی‪ ،‬بــاغ هــا و زمیــن هــای نمایــش‪ ،‬مــزارع‬ ‫کشــاورزی تولیــد و شــیر و گوشــت قــرار گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫تپــه شــکر پریــان کــه ‪ 906/6‬از ســطح دریــا ارتفــاع دارد نیــز در ایــن‬ ‫منطقــه واقــع شــده اســت و از لحــاظ تفریــح و تفــرج جایــی مناســب‬ ‫اســت و از بــاالی ان منظــره شــهر اســام ابــاد زیبایــی و فریبایــی خاصــی‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫انستیتو ملی میراث های ملی و سنتی‬ ‫ایــن انســتیتو مرکــز نگهــداری میــراث هــای فرهنگــی و‬ ‫مــردم شناســی پاکســتان‪ ،‬دارای کتابخانــه هــای مــردم‬ ‫شناســی و االت موســیقی‪ ،‬لبــاس هــای محلــی و جواهــر‬ ‫االت‪ ،‬مــوزه صنایــع دســتی اســت کــه در نزدیکــی تپــه‬ ‫هــای شــکرپاره قــرار دارد و دیــدار ان بــا ارزش اســت‪.‬‬ ‫دارای کتابخانــه هایــی در بــاب میــراث فرهنگــی و غیــره‬ ‫مــی باشــد‪.‬‬ ‫فرودگاه بین المللی اسالم اباد‬ ‫ایــن فــرودگاه در نواحــی چــک الیــه ســاخته شــده اســت تــا اســام ابــاد ‪15‬‬ ‫حــدود ‪ 23‬کیلومتــر فاصلــه دارد و از طریــق بزرگــراه اســام ابــاد بــا شــهر‬ ‫ارتبــاط دارد‪ .‬البتــه بزرگتریــن فــرودگاه پاکســتان در کراچــی اســت‪ ،‬امــا بــه‬ ‫علــت رفــت و امدهــای ســریع میــان اســام ابــاد و دیگــر شــهرهای پاکســتان‬ ‫و جهــان‪ ،‬ایــن فــرودگاه بیــن المللــی اســام ابــاد از اهمیــت ویــژه ای برخــوردار‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫موقعیــت اســام ابــاد ان گونــه اســت کــه هــر کســی شــوق گــردش و تفریــح‬ ‫در ان یــا اطــراف ان را دارد‪ .‬بدیــن جهــت مراکــز تفریــح و تفــرج دایــر گشــته‬ ‫اســت‪ ،‬ماننــد تپــه هــای شــکر پریــان کــه پوشــیده از درخــت هــای زیبــا و گل‬ ‫هــای گوناگــون رنگارنــگ و چشــمه هــای اب و لولــه کشــی اب و دکــه هــای‬ ‫خریــد و فــروش نوشــیدنی هــای مجــاز و خوردنــی هــای دیگــر‪ ،‬شــکر پریــان‬ ‫روی یــک تپــه مشــرف بــه اســام ابــاد وحتــی راولپنــدی واقــع شــده اســت و‬ ‫عــاوه بــر اینکــه خــودش زیبــا و ســر ســبز و فریبــا بــه نطــر مــی ایــد‪ ،‬مناظــر‬ ‫اطــراف خــود را هــم بســیار دلفریــب و زیبــا نشــان مــی دهــد‪.‬‬ ‫باغ یاسمین و گل سرخ اسالم اباد‬ ‫ایــن بــاغ درســت در مقابــل بــازار اب پــاره واقــع شــده ایــت و بزرگــراه‬ ‫کشــمیر از کنــار ان مــی گــذرد‪ .‬در حــدود ‪ 202360‬متــر مربــع مســاحت‬ ‫دارد‪ .‬بیــش از ‪ 250‬نــوع گل ســرخ(رز) و حــدود ده دوازده نــوع گل‬ ‫یاســمین دررایــن بــاغ کشــت و پــرورش مــی یابــد‪ .‬خیابــان هــای‬ ‫گشــاده بــرای گــردش و بازدیــد از گل هــا دارد‪ .‬جایــگاه نشســتن و دکــه‬ ‫هــای فروشــگل و نوشــیدنی هــا و خوردنــی هــای مجــاز دار و بســیار بــا‬ ‫صفاســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪30‬‬ صفحه 30 ‫دریاچه راول‬ ‫دریاچــه روال دریاچــه بســیار زیبایــی اســت کــه از ســاختن ســد روال بوجــود‬ ‫امــده اســت‪ .‬ایــن دریاچــه‪ 23/3 ،‬متــر عمــق دارد‪ .‬وســایل تفریحــی و بــاغ گل‬ ‫و خیابــان هــای تفریحــی در کنــار ایــن دریاچــه ســاخته شــده اســت‪ ،‬قایــق‬ ‫هــای شــنا‪ ،‬اســب ســواری‪ ،‬جایگاه هــای خیمــه زدن و دیگــر خدمــات تفریحــی‬ ‫در ســاحل ایــن دریاچــه وجــود دارد و ایــن دریاچــه تقریب ـاٌ در مقابــل باشــگاه‬ ‫اســام ابــاد واقــع می باشــد‪.‬‬ ‫پارک بهاراکهو‬ ‫ایــن بــاغ یــا پــارک در کنــار راه مــری واقــع اســت و گردشــگاهی خــوش اب‬ ‫و هــوا بریــا دوســتداران هــوای خــوش اســت و ایــن گردشــگاه بیشــتر شــامل‬ ‫درختــان جنگلــی و مناظــر جنگلــی مــی باشــد‪.‬‬ ‫پارک ملی مارگله‬ ‫بخــش هــای جنوبــی سلســله کوههــای مــار گلــه را بــه صــورت پــارک ملــی در اورده‬ ‫انــد ایــن جنــگل مناظــر دلفریــب دارد و در ان انــواع پرنــدگان و جانــوران نیــز یافــت‬ ‫مــی شــود‪ .‬شــادابی و سرســبزی ایــن پــارک بــر حســب فصــول ســال زیبایــی ویــژه‬ ‫دارد‪ .‬مثـ ٌ‬ ‫ا در بهــار‪ ،‬گل هــای وحشــی و شــکوفه هــا دارد و در تابســتان فقط ســبز اســت‬ ‫و در پائیــز خــزان پائیــزی ان را دلفریــب مــی گردانــد و در زمســتان نیــز منظــره زیبــا‬ ‫درختــان برهنــه و پوشــیده دارد‪.‬‬ ‫باغ ارژانتین‬ ‫م ابــاد واقــع اســت و‬ ‫ایــن بــاغ درســت در میــان پلــی کلینیــک و اداره کل پســت اســا ‬ ‫دارای خیابــان بنــدی هــای زیبــا و درختــان ســر بــه فلــک کشــیده و باغچــه هــای پــر از‬ ‫گل اســت و باغــی ارامــش بخــش وخــوش منظــره مــی باشــد‪.‬‬ ‫ایوان صدر یا ساختمان ریاست جمهوری‬ ‫مجتمــع ســاختمانی ریاســت جمهــوری در کنــار وزرات خانــه هــا خــود نمایــی مــی کنــد‬ ‫و ایــن مجتمــع خــود یــک نمونــه مهــم و عالــی معمــاری مــی باشــد‪.‬‬ ‫چشــم اندازهــا و دورنمــای ارزنــده از داخــل ایــوان صــدر و پنجــره هــا و درهــای گشــاده‬ ‫و فــرح افــزا دل مــی ربایــد و عظمــت ان وقتــی بیشــتر بــه نظــر مــی ایــد کــه رنــگ و‬ ‫نمــای ان را ســفید دلپذیــری در بــر گرفتــه اســت‪ .‬ایــن بنــای عظیــم بــر تپه ای ســاخته‬ ‫شــده اســت‪ .‬مجمــوع زمیــن ایــوان صــدر ‪ 30193‬متــر مربــع – عرصــه و اعیــان – در‬ ‫بــر گرفتــه اســت و ک ٌ‬ ‫ال بــر ســه بخــش اســت‪ :‬مهمــان خانــه هــا‪ ،‬ســالن هــا و خانــه‬ ‫مخصــوص ریاســت جمهــوری‪ .‬همــه گونــه امــور مربــوط بــه حفــظ و حراســت و ایمنــی‬ ‫در ایــن ســاختمان و در اطــراف ان بــه وجــود امــده اســت‪ .‬بزرگــراه مرکــزی اســام‬ ‫ابــاد یــا شــاهراه تجــاری بــر ایــن ســاختمان اســت‪.‬‬ ‫نمایشگاه گل‬ ‫اســام ابــاد دارای چهــار فصــل در ســال اســت‪ .‬بــاغ گل و یاســمین مرکــزی زیبــا‪ ،‬بریــا‬ ‫نمایــش گل هــا و جشــن هــای گل شرخ(فســتیوال رز) امادگــی دارد‪ .‬و ایــن نمایــش گل و‬ ‫جــن گل ســرخ در مــاه مــارچ‪ ،‬اوریــل و نوامبــر بــه طــرزی بــا شــکوه دایــر مــی گــردد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪31‬‬ صفحه 31 ‫شکرا‪ ...‬ابراهیمی‬ ‫کراچی‪ ،‬بزرگترین شهرپاکستان‬ ‫کراچــی بزرگ تریــن شــهر جمهــوری اســامی پاکســتان و مرکــز‬ ‫اســتان ســند ایــن کشــور اســت‪ .‬ایــن شــهر در ناحیــه جنــوب شــرقی‬ ‫پاکســتان بــر کرانــه دریــای عــرب واقــع شــده و در شــمال غربــی‬ ‫دلتــای ســند قــرار گرفته اســت‪ .‬طبــق امــار منتشــره از ســازمان ملــل‬ ‫متحــد‪ ،‬جمعیــت کراچــی طبــق امــار منتشــر شــده ســال ‪ ۲۰۱۷‬میالدی‬ ‫‪ ۱۴.۹۱۰.۳۵۲‬نفــر بوده اســت کــه از ایــن لحــاظ پرجمعیت تریــن‬ ‫شــهر پاکســتان و ششــمین شــهر پرجمعیــت جهــان محســوب‬ ‫می گــردد‪.‬‬ ‫لقــب ایــن شــهر «شــهر قائــد» اســت کــه منظــور از قائــد‪ ،‬محمدعلــی‬ ‫جنــاح بنیانگــذار پاکســتان اســت‪ .‬کراچــی مرکــز مالــی و بازرگانــی و‬ ‫بزرگ تریــن بنــدر پاکســتان اســت‪.‬‬ ‫بــه دلیــل اینکــه کراچــی بــا بیشــترین فشــار توســعهٔ شــهرها در جهان‬ ‫مواجه اســت‪ ،‬مبــارزه بــا گســترش ان ضــروری بــه نظــر می رســد‪.‬‬ ‫ایــن شــهر هم اکنــون بســیار گســترش یافتــه و بــه کالنشــهری بســیار‬ ‫شــلوغ بــا ترافیکــی ســنگین و هوایــی الــوده تبدیــل شده اســت‪ .‬در‬ ‫ایــن شــهر فقــر بیــداد می کنــد و بســیاری از مــردم شــبانگاهان در‬ ‫خیابان هــا و کوچه هــا می خوابنــد‪ .‬این هــا مشــکالتی اســت کــه‬ ‫بایــد بــرای بــه دســت اوردن شــهری ارام و زیبــا ان هــا را برطــرف‬ ‫کــرد‪ .‬شــهر کراچــی چهارمیــن شــهر غیرقابــل زیســتن در جهــان و‬ ‫جــزء ‪ ۱۳۲‬شــهر بــزرگ و صنعتــی جهــان به شــمار می ایــد‪.‬‬ ‫جمعیت‬ ‫جمعیــت شــهر کراچــی ماننــد بســیاری از شــهرهای دیگــر پاکســتان در ابتــدا‬ ‫کــم بــود و پــس از ایــن کــه بــه پایتختــی پاکســتان برگزیــده شــد‪ ،‬جمعیتــش‬ ‫چنــد برابــر شــد‪.‬‬ ‫جمعیــت ایــن شــهر از حــدود ‪ ۵۷‬هــزار نفــر در ســال ‪ ۱۸۵۶‬میــادی بــه حــدود‬ ‫‪ ۱۲.۵‬میلیــون نفــر در ســال ‪ ۲۰۰۸‬رسیده اســت‪ .‬یعنــی در طــی ‪ ۱۵۲‬ســال‬ ‫بیــش از ‪ ۱۲‬میلیــون نفــر بــه جمعیــت ایــن شــهر (عمدتـاً بــه دلیــل مهاجــرت)‬ ‫افــزوده شده اســت‪ .‬نتیجــه ایــن مهاجرت هــای بی رویــه چیــزی جــز اوارگــی‬ ‫میلیون هــا تــن از مــردم شــهر بــه دلیــل نداشــتن مســکن در خیابان هــا و‬ ‫کوچه هــا نیســت‪ .‬ایــن هجرت هــا بیشــتر جنبــه سیاســی داشــته اند و دوران‬ ‫تقســیم هنــد اکثــر مهاجــران مســلمان از هنــد بــه کراچــی هجــرت کــرده بودنــد‬ ‫و اکنــون هــم موســوم بــه مهاجــر هســتند و حــزب متحــده قومــی موومنــت‬ ‫نماینــده سیاســی ان هــا به شــمار مــی رود‪.‬‬ ‫جمعیــت اردوزبــان در کراچــی غالــب اســت‪ ،‬امــا پــس از عملیــات نظامــی در‬ ‫نواحــی قبیل ـه ای شــمال غــرب پاکســتان‪ ،‬شــمار پشــتون های شــهر افزایــش‬ ‫یافته اســت‪ .‬در گذشــته‪ ،‬درگیری هــای خونیــن میــان اهالــی اردو و پشــتوزبان‬ ‫کراچــی رخ داده اســت‪.‬‬ ‫اب و هوا‬ ‫قــرار گرفتــن کراچــی در ســاحل‪ ،‬ایــن شــهر را بــه داشــتن یــک نســبت معتــدل اب و هــوا بــا‬ ‫پســتی ســطوح تبدیــل کرده اســت و میانگیــن بــارش در ایــن شــهر در ســال بــه نزدیکــی‬ ‫‪ ۲۵/۴‬ســانتی متر می رســد‪ .‬اکثــر اوقــات بــه دلیــل وزیــدن بــاد موســمی در ماه هــای ژوئیــه و‬ ‫اوت هــوا معتــدل می شــود‪ .‬در ایــن شــهر زمســتان ها‪ ،‬معتــدل و تابســتان ها‪ ،‬گــرم هســتند‪.‬‬ ‫هرچنــد بــه دلیــل قــرار گرفتــن در مجــاورت دریــا‪ ،‬رطوبــت هــوا‪ ،‬اب و هــوا را یکســان نگــه‬ ‫مـی دارد و هــوای معتــدل را بــه ســوی یــک منطقــه نزدیــک‪ ،‬مرتفــع و خنــک در دریــا می بــرد‪.‬‬ ‫بادهــای شــمالی گرمــای هــوا در ماه هــای تابســتان را تغییــر می دهنــد‪ .‬دمــای هــوا از ‪۳۰‬‬ ‫درجــه در اوریــل بــه ‪ ۴۴‬درجــه در اوت می رســد‪ .‬ماه هــای زمســتان (نوامبــر تــا فوریــه)‬ ‫معمــوالً بهتریــن زمــان بــرای دیــدن از کراچــی هســتند‪ .‬ماه هــای ژوئیــه‪ ،‬دســامبر و ژانویــه‬ ‫اب و هــوای خــوش دارنــد و هــوا در هنگامــی کــه جمعیــت زیــاد می شــود‪ ،‬ابــری می گــردد‪.‬‬ ‫گروه هایــی در اطــراف صندوق هــای صدقــه حلقــه می زننــد تــا بــار دیگــر بــه ایــن مــکان‬ ‫زیبــا بیاینــد‪ .‬گردشــگران و مهاجــران از کراچــی در ایــن ماه هــا دیــدن می کننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪32‬‬ صفحه 32 ‫مناطق دیدنی کراچی‬ ‫مزار قائد‬ ‫ایــن مــزار در کراچــی بــه ارامــگاه جنــاح نیــز معــروف اســت‪ .‬ایــن مــکان‬ ‫بــرای پاکســتانی هــا اهمیــت بســیاری دارد بــه ایــن دلیــل کــه ارامــگاه‬ ‫جنــاح اخریــن محــل اقامــت بنیــان گــذار کشــور پاکســتان مــی باشــد‪.‬‬ ‫بنیــان گــذار ایــن کشــور محمــد علــی جنــاح اســت بــه ایــن دلیــل نــام‬ ‫ایــن مــکان را جنــاح گذاشــتند‪ .‬ایــن مــکان عــاوه بــر ارزش معنــوی‬ ‫کــه بــرای مــردم پاکســتان دارد؛ دارای معمــاری بســیار جالبــی نیــز مــی‬ ‫باشــد‪ .‬ایــن ارامــگاه توســط یــک معمــار هنــدی بــه نــام یحــی مرچنــد‬ ‫ســاخته شــد‪.‬‬ ‫ســبک معمــاری ایــن مــزار مــدرن البتــه در ســالهای دهــه ‪۱۹۶۰‬‬ ‫می باشــد‪ .‬زمانــی کــه بایــد بــرای بازدیــد از ایــن مــکان بگذاریــد کمتــر‬ ‫از یــک ســاعت اســت‪ .‬امــا بهتــر اســت حتمــا ان را ببینیــد زیــرا ایــن‬ ‫مــزار بــه عنــوان نمــاد شــهر کراچــی شــناخته مــی شــود‪ .‬ایــن مــزار‬ ‫روزانــه چیــزی در حــدود ‪ ۱۰‬هــزار نفــر بازدیدکننــده دارد‪.‬‬ ‫کاخ موهتا‬ ‫ایــن کاخ در کشــور پاکســتان و شــهر کراچــی قــرار دارد و روزانــه تعــداد‬ ‫زیــادی بازدیــد کننــده دارد‪ .‬از ایــن رو از نظــر اقتصــادی فرهنگــی مــکان‬ ‫مهمــی بــه شــمار مــی رود‪ .‬بســیاری از مــکان هــای ایــن شــهر را هندو هــا‬ ‫ســاختند از ایــن رو ایــن کاخ نیــز توســط یــک تاجــر هنــدو ســاخته‬ ‫شــد‪ .‬ایــن کاخ بــه عنــوان خانــه تابســتانی تاجــر مــورد اســتفاده قــرار‬ ‫می گرفــت‪ .‬ایــن کاخ توســط اقــا محمــد حســین ســاخته شــد‪ .‬بــا وجــود‬ ‫معمــاری و ســاختمان زیبــا تاجــر هنــدو تنهــا تــا دو دهــه قبــل از اســتقالل‬ ‫پاکســتان توانســت از ان لــذت ببــرد‪ .‬بعــد از ان بــه هنــد مهاجــرت کــرد‪.‬‬ ‫ایــن کاخ در یــک محلــه زیبــا و در نزدیکــی ســاحل قــرار گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫فریر هال‬ ‫فریــر هــال بنایــی در کراچــی اســت مربــوط بــه اوایــل دوره اســتعمار‬ ‫انگلیــس در ســند‪ .‬ایــن بنــا در ســال ‪ 1865‬تکمیــل شــد‪ .‬فــری هــال در‬ ‫ابتــدا قــرار بــود بــه عنــوان شــهربازی کراچــی بــه کار گرفتــه شــود و بــه‬ ‫ایــن نیــت ســاخته شــد امــا امــروزه بــه عنــوان یــک فضــای نمایشــگاه و‬ ‫کتابخانــه فعالیــت مــی کنــد‪.‬‬ ‫ایــن ســالن فرهنگــی بــه ســبک ونیزی‪-‬گوتیکــی ســاخته شــده اســت و‬ ‫همچنیــن عناصــر معمــاری انگلیــس را بــا عناصــر معمــاری محلــی ترکیــب‬ ‫در ان ترکیــب شــده اند‪.‬‬ ‫حکاکــی روی دیوارهــا و نقــوش موزائیــک زیبایــی در ایــن بنــا وجــود دارد‬ ‫کــه بــر روی چندیــن دیــوار و ســتون قابــل مشــاهده اســت‪.‬‬ ‫ایــن بنــا عمدتـاً از ســنگ اهکهــای رنــگ زرد محلــی ســاخته شــده اســت‪،‬‬ ‫همچنیــن در ان از ســنگهای اولیــت ســفید نیــز اســتفاده شــده اســت کــه‬ ‫از شــهر بــوالری ســاخته شــده اســت‪.‬‬ ‫ماســه ســنگ قرمــز و خاکســتری نیــز در ســاختمان مــورد اســتفاده قــرار‬ ‫گرفتــه اســت ‪ ،‬کــه از شــهر ســندجی جونگشــاهی اســتخراج شــده اســت‪.‬‬ ‫یــک بــرج هشــت ضلعــی بلنــد در یکــی از گوشــه هــای ســاختمان واقــع‬ ‫شــده اســت کــه توســط قفــس اهنــی ماننــد تــاج در بــر گرفتــه شــده‬ ‫اســت‪..‬‬ ‫سقف سالن با فلز ‪ Muntz‬پوشانده شده است‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪33‬‬ صفحه 33 ‫سایرمناطقدیدنی پاکستان‬ ‫علی بخشی‬ ‫اکثــر شــهرهای پاکســتان دارای اثــار تاریخــی زیبایــی هســتند کــه ســبب جــذب‬ ‫توریســت مــی شــوند‪ .‬اغلــب ایــن شــهرها قبــل از بابلیــان تشــکیل شــده و تاریــخ‬ ‫موجودیــت ان هــا به‪2500‬ســال پیــش ازمیــاد مســیح برمــی گــردد‪ .‬تاریــخ‬ ‫پاکســتان عمدتــاً بــه تاریــخ هنــد و ایــران وابســته اســت و در ســنن و اداب و‬ ‫عــادات‪ ،‬ســابقه ای قبــل ازیونانیــان دارد‪ .‬از خرابــه هــای تمــدن باســتانی گرفتــه تــا‬ ‫بخــش هــای تپــه ای هیمالیــا‪ ،‬همــه جهــان گردانــی را بــه خودجــذب مــی کننــد‪.‬‬ ‫شهر باستانی موهونجودارو‬ ‫شــهر اســرارامیز «موهنجــودارو» موســوم بــه «تپــه مــردگان» از جملــه اثــار‬ ‫بــه جــای مانــده از تمــدن باســتانی «ســند» اســت کــه حکایــت از وجــود تمدنــی‬ ‫پیشــرفته و اعجاب انگیــز در ایــن منطقــه دارد‪.‬‬ ‫در پاکســتان بناهــای تاریخــی زیــادی وجــود دارد امــا شــهر باســتانی کــه در ســال‬ ‫‪ 1922‬توســط «ســر جــان مارشــال» باستان شــناس انگلیســی در نزدیکــی رود‬ ‫ســند کشــف شــد در نــوع خــود بی نظیــر اســت‪.‬‬ ‫شــهر باســتانی مــورد نظــر کــه بــه «موهنجــودارو ‏» بــه معنــای «تپــه مــردگان»‬ ‫معــروف اســت و حــدود ‪ 40‬هــزار نفــر جمعیــت داشــت‪ ،‬بــر فــراز تپــه ای بــه‬ ‫ارتفــاع ‪ 14‬متــر بنــا شــده اســت‪.‬‬ ‫قدمــت ایــن شــهر بــه عصــر فلــز و تقریبــا بــه ‪ 3000‬ســال پیــش از میــاد مســیح‬ ‫بــاز می گــردد‪.‬‬ ‫بــا اینکــه تمــدن ایــن شــهر از تمــدن هنــدو (قدیمی تریــن تمــدن در شــبه قاره)‬ ‫قدیمی تــر اســت امــا نحــوه ســاخت شــهر حکایــت از یــک نظــام شــهری بســیار‬ ‫پیچیــده و پیشــرفته دارد‪.‬‬ ‫باستان شناســان معتقدنــد مــردم ایــن شــهر هــم عصــر بــا مــردم مصــر باســتان‪،‬‬ ‫بابــل و چیــن باســتان کــه در نزدیکــی رود ســند زندگــی می کردنــد بودنــد‪.‬‬ ‫در زمانــی کــه مصری هــا و بابلی هــا بــه ســبب محرومیــت از امکانــات اولیــه زندگــی‬ ‫ســختی را می گذراندنــد مــردم موهنجــودارو از بیشــتر امکانــات رفاهــی از جملــه اب‬ ‫بهداشــتی‪ ،‬سیســتم فاضــاب پیشــرفته‪ ،‬خیابان هــای بــزرگ و انبار هــای غلــه‬ ‫پیشــرفته بــرای ذخیــره مــواد غذایــی برخــوردار بودنــد‪.‬‬ ‫همچنیــن در خیابان هــای شــهر جوی هــای ابــی دیــده می شــود کــه بــرای‬ ‫ذخیــره اب بــاران تعبیــه شــده بودنــد و بــرای اینکــه از ورود حشــرات و ســایر‬ ‫مــواد الــوده بــه اب جلوگیــری شــود روی ایــن جوی هــا بــا شــبکه های تــوری‬ ‫ماننــد کــه از ســنگ درســت شــده بــود پوشــانده شــده بودنــد‪.‬‬ ‫سیســتم ابرســانی ایــن شــهر نیــز به گونــه ای بــود کــه ســاکنان هــر خانــه بــه‬ ‫اب بهداشــتی دسترســی داشــتند‪ .‬ایــن در حالــی اســت کــه تمــام خانه هــا دارای‬ ‫حمــام بــوده و مســیرهایی نیــز بــرای تخلیــه فاضــاب طراحــی شــده بــوده اســت‪.‬‬ ‫یــک اســتخر بــزرگ نیــز در وســط شــهر دیــده می شــود کــه بــه احتمــال زیــاد‬ ‫حمــام عمومــی شــهر اســت‪ .‬ایــن اســتخر بــه طــول ‪ 12‬متــر و عــرض ‪ 7‬متــر و‬ ‫ژرفــای ‪ 2‬متــر بــا دیــواره داخلــی از اجــر‪ ،‬مــات و ســاروج ســاخته شــده و بــرای‬ ‫انجــام مراســم مذهبــی و پــاک شــدن بــه کار می رفتــه اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪34‬‬ ‫مــواد غذایــی مــورد نیــاز مــردم نیــز در انبــار غلــه بزرگــی کــه در مکانــی مرتفــع‬ ‫ســاخته شــده نگهــداری می شــدند کــه حتــی در زمــان خشکســالی نیــاز مــردم‬ ‫را تامیــن می کــرد‪.‬‬ ‫همچنیــن در هــر خیابــان مکانــی بــرای جم ـع اوری زبالــه و انتقــال بــه بیــرون‬ ‫شــهر ســاخته شــده بــود و مکان هایــی نیــز بــرای گردهمایــی و برپایــی‬ ‫جمع هــای دوســتانه در نظــر گرفتــه شــده بــود‪.‬‬ ‫نــوع طراحــی خیابان هــا نیــز نشــان می دهــد کــه خیابان هــای شــهر بــرای‬ ‫عبــور گاری هایــی کــه بــه کمــک گاو حرکــت می کردنــد طراحــی شــده اند‪.‬‬ ‫انــدازه دقیــق اجرهــا‪ ،‬ســبک ســاخت خانه هــا کــه بـ ه صــورت یکســان ســاخته‬ ‫شــده و سیســتم ابرســانی پیشــرفته ایــن شــهر نشــان دهنــده وجــود تمدنــی‬ ‫پیشــرفته و منحصــر بــه فــرد در ایــن منطقــه اســت‪.‬‬ ‫از خرابه هــای شــهر موهنجــودارو ‪ 40‬هــزار قطعــه شــیء باســتانی از جملــه‬ ‫ظــروف ســفالی انــواع مهــر و مجســمه پیــدا شــده کــه نشــان می دهــد مــردم‬ ‫بــرای حمــل و نقــل و جابجایــی از گاو نــر اســتفاده می کردنــد‪.‬‬ ‫مــردم ســند باســتان محصــوالت کشــاورزی خــود از جملــه گنــدم و پنبــه را‬ ‫بــا ســایر کشــورها مبادلــه کــرده و در عــوض اشــیای قیمتــی از جملــه انــواع‬ ‫جواهــرات و فلــز دریافــت می کردنــد‪.‬‬ ‫بیشــتر اشــیای ســاخته شــده کــه از ایــن شــهر بــه دســت امــده از مس ســاخته‬ ‫شــده اســت‪ .‬همچنیــن بــزرگان ســند باســتان صفحــه ای شــبیه بــه شــطرنج‬ ‫طراحــی کــرده و بــا مهره هایــی از عــاج فیــل و عقیــق بــازی خاصــی را انجــام‬ ‫می دادنــد کــه گفتــه می شــود ایــن بــازی بعدهــا تکامــل شــده و بــه شــکل‬ ‫شــطرنج امــروزی درامــده اســت‪.‬‬ ‫انچــه موهنجــودارو را از ســایر تمدن هــای معاصــرش متمایــز می کــرد داشــتن‬ ‫واحدهایــی بــرای وزن کــردن و اندازه گیــری بــود‪ .‬مجموعـه ای کامــل از وزنه هــای‬ ‫کوچــک و بــزرگ به دســت امــده از ایــن شــهر نشــان از دقــت عمــل مــردم در‬ ‫قــد و وزن و وجــود نظارت هــای دقیــق قانونــی در ایــن بــاره دارد‪ .‬ایــن وزنــه هــا‬ ‫از قطعــات کامــل صیقلــی ســنگ چخمــاق‪ ،‬مرمــر ســفید‪ ،‬ســنگ اهــک و پشــم‬ ‫ســاخته شــده اند‪.‬‬ ‫از جملــه دالیــل ســقوط تمــدن دره ســند و موهنجــودارو می تــوان بــه مــواردی‬ ‫چــون خشکســالی تدریجی‪،‬خســارات ناشــی از طغیــان رود ســند‪ ،‬شــیوع یــک‬ ‫بیمــاری ناشــناخته‪ ،‬هجــوم اقــوام غارتگــر و غیــره اشــاره کــرد‪.‬‬ ‫اگرچــه تاریــخ دقیــق نابــودی تمــدن ســند معلــوم نیســت امــا بیشــتر‬ ‫باستان شناســان بــر ایــن باورنــد کــه ایــن تمــدن اعجاب انگیــز در ‪1500‬‬ ‫ســال قبــل از میــاد مســیح بــه طــور اســرار امیــزی نابــود شــده اســت‪.‬‬ ‫باستان شناســان معتقدنــد در حملــه اقــوام غارتگــر بــه موهنجــودارو حتــی یــک‬ ‫نفــر از ســاکنان ایــن شــهر زنــده نمانــده اســت‪.‬‬ ‫ایــن در حالــی اســت کــه بعــد از ایــن کشــتار‪ ،‬اجســاد تــا مدت هــا در ایــن‬ ‫مــکان بــه حــال خــود رهــا شــدند و بــه همیــن علــت ایــن شــهر بــه «تپــه‬ ‫مــردگان» شــهرت یافــت‪.‬‬ صفحه 34 ‫معدن نمک کیهوره‬ ‫دومیــن ذخیــره بــزرگ نمــک خوراکی جهــان در شــمال شــرق پاکســتان قرار‬ ‫دارد‪ .‬یــک شــهر کوچــک نمکــی در ان ســاخته شــده و هــر ســاله ‪ ۲۵۰‬هــزار‬ ‫گردشــگر را بــه ایــن منطقــه می کشــاند‪ .‬ایــن موزه شــهر کــه معــدن نمــک‬ ‫«کیهــوره» نــام دارد‪ ،‬قدیمی تریــن معــدن نمــک در جنــوب اسیاســت؛ در‬ ‫شهرســتان «جهلــم» از توابــع ایالــت «پنجــاب» و در فاصلــه ‪ ۱۶۰‬کیلومتــری‬ ‫اســام اباد پایتخــت پاکســتان و ‪ ۲۵۰‬کیلومتــری شــهر الهــور مرکــز ایالــت‬ ‫پنجــاب قــرار دارد کــه در نهایــت از موقعیــت خوبــی بــرای تبدیــل شــدن بــه‬ ‫یــک مرکــز تفریحــی بین المللــی برخــوردار شــده اســت‪.‬‬ ‫کشــف ایــن معــدن نمــک نیــز حکایــت جالبــی دارد‪ .‬گفتــه می شــود‬ ‫زمانــی کــه اســکندر مقدونــی در ســال ‪ ۳۲۲‬هجــری قمــری بــه هنــد حملــه‬ ‫کــرد‪ ،‬اســب های لشــکرش نزدیــک کیهــوره توقــف کــرده و بــه لیســیدن‬ ‫ســنگ های اطــراف ایــن محــل پرداختنــد کــه همیــن ماجــرا موجــب کشــف‬ ‫ایــن معــدن شــد‪.‬‬ ‫وســعت معــدن نمــک کیهــوره ‪ ۱۱۰‬کیلومتــر مربــع اســت و ‪ ۱۹‬ورودی دارد‪.‬‬ ‫از ایــن میــان‪ ،‬حــدود ‪ ۱۱‬ورودی بــرای اســتخراج نمــک از زیرزمیــن مــورد‬ ‫اســتفاده قــرار می گیــرد و بقیــه ورودی هــا بــرای ورود گردشــگران داخلــی‬ ‫و خارجــی بــه داخــل شــهری کــه در قســمتی از معــدن قــرار دارد اســتفاده‬ ‫می شــود‪ .‬یکــی از جالب تریــن بناهــای ایــن شــهر نمکــی‪ ،‬مســجدی اســت‬ ‫کــه از اجرهــای نمکــی ســاخته و بــا المپ هــای هالــوژن تزئیــن شــده اســت‪.‬‬ ‫همچنیــن بــرای عبــور اب از شــهر نمکــی‪ ،‬شــیارهایی طراحــی شــده کــه از‬ ‫بــه هــم پیوســتن انهــا رودی تشــکیل می شــود‪ .‬ایــن رود از وســط شــهر‬ ‫عبــور می کنــد و برخــی مســافران بــرای اب تنــی از ایــن اب نمکــی اســتفاده‬ ‫می کننــد‪.‬‬ ‫اب مــورد نیــاز ایــن رودخانــه از اب بــاران تامیــن می شــود‪ ،‬امــا بــه علــت‬ ‫شــور بــودن‪ ،‬نوشــیدنی نیســت و ویژگــی درمانــی دارد‪.‬‬ ‫اقامــت در شــهر نمــک بــه عنــوان یــک درمــان طبیعــی مــورد توجــه مــردم‬ ‫اســت و پزشــکانی کــه در شــهر نمــک مســتقر شــده اند خدمــات الزم بــرای‬ ‫اســتفاده بهتــر از شــهر نمــک را بــه مراجعــان ارائــه می کننــد‪.‬‬ ‫ایــن شــهر همچنیــن دارای یــک مرکــز پســت‪ ،‬هتــل‪ ،‬قطــار و ســایر مــواردی‬ ‫اســت کــه یــک شــهر کوچــک بایــد از ان برخــوردار باشــد‪.‬‬ ‫مجســمه های نمکــی‪ ،‬ســوغات معــدن کیهــوره اســت و توصیــه می شــود‬ ‫بــه دلیــل ویژگــی درمانــی در خانــه نگهــداری شــود‪.‬‬ ‫از معــدن نمــک کیهــوره مدت هــا بــه عنــوان ملــک شــخصی ماهاراجه هــای‬ ‫منطقــه اســتفاده می شــد‪ ،‬امــا پــس از اســتقالل پاکســتان از هنــد‪ ،‬ایــن‬ ‫معــدن بــه دولــت واگــذار شــد‪ .‬تونــل اصلــی ایــن معــدن را یــک مهنــدس‬ ‫معــدن بــه نــام دکتــر اچ‪ .‬وارس در ســال ‪ ۱۸۷۲‬میــادی (‪ ۱۲۵۱‬خورشــیدی)‬ ‫توســعه داد‪ .‬در ان زمــان انگلیــس بــر پاکســتان حکمرانــی می کــرد‪.‬‬ ‫پــس از اســتقالل‪ ،‬شــرکت توســعه معــادن پاکســتان ایــن معــدن را در اختیــار‬ ‫گرفــت‪.‬‬ ‫اکنــون کیهــوره بزرگتریــن منبــع تامیــن نمــک موردنیــاز ایــن کشــور اســت و‬ ‫ســاالنه بیــش از ‪ ۳۵۰‬هــزار تــن نمــک تولیــد می کنــد کــه ‪ ۹۹‬درصــد ان هالیــت‬ ‫خالــص اســت‪ .‬براوردهــای ارائه شــده از ذخایــر نمــک ایــن معــدن از بیــن ‪۸۲‬‬ ‫تــا ‪ ۶۰۰‬میلیــون تــن متفــاوت اســت‪.‬‬ ‫ایــن معــدن منبــع درامدهــای گردشــگری بســیاری بــرای پاکســتان اســت‪ .‬در‬ ‫ان بازدیدکننده هــا بــا یــک قطــار بــه داخــل بــرده می شــوند و چندیــن اســتخر‬ ‫پــر از اب نمــک را می بیننــد‪ .‬مســجد بادشــانی کــه در تونل هــای معــدن ســاخته‬ ‫شــده نیــز بــا اجرهــای نمکــی رنگارنــگ تزئیــن شــده اســت‪ .‬عمــر ایــن مســجد‬ ‫بــه ‪ ۵۰‬ســال پیــش می رســد‪.‬‬ ‫دیگــر اثــار هنــری داخــل معــدن شــامل مجســمه منــار پاکســتان‪ ،‬مجســمه عالمه‬ ‫اقبــال و تــوده ای از کریســتال ها بــه شــکل نــام محمــد بــه زبــان اردو اســت و‬ ‫در کنــار انهــا نیــز ماکــت دیــوار بــزرگ چیــن قــرار گرفتــه اســت‪ .‬در ســال ‪۲۰۰۳‬‬ ‫میــادی(‪ ۱۳۸۲‬خورشــیدی) تجهیــزات و جاذبه هــای توریســتی مربــوط بــه ‪۲‬‬ ‫فــاز از ایــن معــدن توســعه یافــت و ‪ ۹‬میلیــون روپیــه بــرای ان هزینــه شــد‪ .‬در‬ ‫ســال ‪ ۲۰۰۷‬میــادی(‪ ۱۳۸۶‬خورشــیدی) نیــز یــک بخــش بالینــی بــا ‪ ۲۰‬تخــت‬ ‫بنــا شــد و ‪ ۱۰‬میلیــون روپیــه هزینــه بــرد‪ .‬ایــن واحدهــای درمانــی بــرای معالجــه‬ ‫اســم و دیگــر بیماری هــای تنفســی بــا اســتفاده از نمک درمانــی کارایــی دارنــد‪.‬‬ ‫در فوریــه ‪ ۲۰۱۱‬میــادی (بهمــن ‪ )۱۳۹۰‬راه اهــن پاکســتان اقــدام بــه راه انــدازی‬ ‫خطوطــی ویــژه بــرای گردشــگرهایی کــرد کــه از الهــور و راولپنــدی بــه کیهــوره‬ ‫می رفتنــد‪ .‬بــه ایــن منظــور ایســتگاه راه اهــن کیهــوره بــا همــکاری یــک شــرکت‬ ‫خصوصــی مرمــت شــد‪.‬‬ ‫از دیگــر جاذبه هــای گردشــگری ایــن معــدن یــک ســالن گردهمایــی اســت کــه‬ ‫‪ ۷۵‬متــر ارتفــاع دارد‪ .‬پــل ســیرات و پلــی نمکــی کــه بــدون هیــچ ســتونی در‬ ‫سراســر اســتخری بــه عمــق ‪ ۲۵‬متــر و پــر از اب شــور قــرار گرفته انــد‪ ،‬دیگــر‬ ‫جاذبــه ایــن معــدن هســتند و در کنــار اینهــا یــک قصــر این ـه ای بــه نــام شــیخ‬ ‫ماهــال بنــا شــده کــه در ان کریســتال های نمــک بــه رنــگ صورتــی کمرنــگ‬ ‫قــرار دارنــد‪ .‬در نهایــت می توانیــد از کافــه معــدن نمــک کیهــوره هــم اســتفاده‬ ‫کنیــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪35‬‬ صفحه 35 ‫پارک ملی دئوسای‬ ‫ایــن پــارک ملــی بــا نــام « ســرزمین غــول هــا « شــناخته شــده اســت‪ .‬فضایــی‬ ‫کــه در فصــل بهــار سرســبز و تماشــایی مــی شــود و بــا وجــود کوههــای برفــی کــه‬ ‫پشــت ان قــرار گرفتــه اســت منظــره ای رویایــی بوجــود مــی اورد‪ .‬چــه کســی بــاور‬ ‫مــی کنــد چنیــن صحنــه زیبایــی را در پاکســتان خواهــد دیــد‪ .‬ایــن پــارک ملــی‬ ‫همچنیــن حیــات وحــش متنوعــی نیــز دارد از روبــاه قرمــز تبتــی گرفتــه تــا مــوش‬ ‫خرماهــای طالیــی ‪ ،‬ایــن حیوانــات پــس از گذشــت زمســتان ســرد در ایــن منطقــه‬ ‫پدیــدار مــی شــوند‪.‬‬ ‫دره کاغان‬ ‫کاغــان دره ای خــوش منظــره در شــمال پاکســتان اســت کــه از جملــه‬ ‫جاذبه هاییســت کــه شــبیه بــه مناظــر رویایــی داســتان هــای افســانه ای اســت‪.‬‬ ‫بــر اســاس یــک افســانه محلــی ‪ ،‬یــک پرنــس ایرانــی در کنــار دریاچــه ســیفول‬ ‫ملــوک عاشــق یــک پرنســس افســانه ای مــی شــود و از انجایــی کــه یــک غــول‬ ‫نیــز عاشــق ایــن شــاهزاده بــوده اســت ‪ ،‬ایــن دو تصمیــم مــی گیرنــد بــا هــم‬ ‫فــرار کننــد و پــس از فــرار انهــا ایــن دریاچــه بــا اشــک هــای غــول ایجــاد‬ ‫مــی شــود‪ .‬امــروزه دره کاغــان و دریاچــه هــای زیبــا و کریســتالی ان بــه یــک‬ ‫مقصــد گردشــگری محبــوب گردشــگران سراســر جهــان تبدیــل شــده اســت‬ ‫بخصــوص کــه اســمانی صــاف بــرای تماشــای ســتارگان در شــب دارد‪.‬‬ ‫ایــن دره از شــمال تــا شــرق منطقــه ی مانســهره پاکســتان را در برگرفتــه و نــه‬ ‫تنهــا گردشــگران داخلــی بلکــه پذیــرای تعــداد زیــادی توریســت خارجــی هــم‬ ‫هســت کــه بــرای فتــح قلــه هــای هیمالیــا بــه ایــن نواحــی مــی اینــد‪.‬‬ ‫اغلــب جاذبــه کاغــان را در شــکوه و جــال زیبایــی هایــش مــی داننــد کــه‬ ‫نمی شــود چشــم از ان برداشــت‪ ،‬در ایــن ناحیــه دیدنــی هــای دیگــری از‬ ‫جملــه شــورگان‪ ،‬جــارد‪ ،‬نــاران‪ ،‬دریاچــه ی ســیف الملــوک‪ ،‬دریاچــه ی دودیپــات‪،‬‬ ‫دریاچــه و مســیر لولــو وجــود دارد و گــردش و تفریحــات مختلفــی مــی توانیــد‬ ‫در کاغــان انجــام دهیــد‪.‬‬ ‫پارک ملی هینگول‬ ‫هینگــول بزرگتریــن پــارک ملــی در پاکســتان اســت کــه در مســیر جــاده‬ ‫ماکــران قــرار گرفتــه و صدهــا مایــل وســعت دارد‪ .‬ایــن پــارک ملــی بخاطر‬ ‫تنــوع حیــات وحــش مشــهور اســت چــرا کــه برخــی از کمیــاب تریــن‬ ‫حیوانــات وحشــی در ان یافــت مــی شــوند‪ .‬عــاوه بــر اینهــا در ایــن پــارک‬ ‫ملــی یــک کــوه گل فشــان فعــال نیــز قــرار گرفتــه اســت ‪ .‬ترکیــب فعالیــت‬ ‫چشــمه هــای ابگــرم ‪ ،‬گاز و اب بــا برخــورد بــه ســنگ هــای اطــراف یــک‬ ‫واکنــش شــیمیایی ایجــاد مــی کننــد کــه بــه موجــب ان گِل هــا بــه جــوش‬ ‫امــده و ســپس از دهانــه ایــن کــوه بــه بیــرون پرتــاب مــی شــوند‪.‬‬ ‫دریاچه عطااباد‬ ‫دریاچــه عطاابــاد در دره هونــزا واقــع شــده اســت ‪ ،‬دریاچــه ای بــا‬ ‫ابهــای الجــوردی شــفاف و کوههــای ســنگی کــه دور تــا دور ان را‬ ‫احاطــه کــرده انــد‪ .‬ایــن دریاچــه در ســال ‪ 2010‬در اثــر ســیلی کــه‬ ‫رخ داد شــکل گرفتــه اســت‪ .‬امــکان قایــق ســواری روی ایــن دریاچــه‬ ‫وجــود دارد کــه از محبــوب تریــن تفریحــات گردشگرانیســت کــه بــه‬ ‫ایــن منطقــه ســفر مــی کننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪36‬‬ صفحه 36 ‫قلعه رانی کوت‬ ‫دیــوار چیــن ایــن بــار ســر از پاکســتان در اورده و «رانــی کــوت» جایــی کــه ایــن دیــوار‬ ‫متولــد شــده اســت‪ ،‬پــر شــکوه و بی ماننــد کــه ریشــه بــر تپــه هــای پاکســتان دارد و ســر‬ ‫بــه اســمان ســاییده اســت‪.‬‬ ‫کمتــر کســی اســت کــه نــام دیــوار چیــن را نشــنیده باشــد دیــوار غیــر قابــل نفــوذی کــه‬ ‫کیلومترهــا کشــیده شــده اســت‪ .‬ولــی ایــن دیــوار همتــای پاکســتانی بــه نــام ‪ Ranikot‬دارد‬ ‫کــه در زیبایــی و عظمــت دســت کمــی نمونــه چینــی خــود نــدارد‪.‬‬ ‫درنــگاه اول شــباهت هــر دو دیــوار بســیار عجیــب بــه نظــر می رســد و تنهــا تفــاوت ان‬ ‫تپه هــای زرد رنــگ پاکســتانی در مقابــل دره هــای ســر ســبز چیــن اســت‪.‬‬ ‫در اصــل ایــن دیــوار نیــز ماننــد همتــای چنیــن خــود مانعــی اســت از نفــوذ دشــمنان و‬ ‫«رانــی کــوت» (‪ )Ranikot‬چــون حصــاری محکــم ســه قلعــه درونــی بــه نــام «میــری کوت»‪،‬‬ ‫«شــیر گــره» و «موهــان کــوت» را در بــر گرفتــه اســت جایــی کــه بعنــوان بزرگتریــن قلعــه‬ ‫جهــان شــناخته می شــود‪.‬‬ ‫ابعــاد ایــن قلعه هــا واقعــا شــگفت انگیــز اســت‪ ،‬دیــوار خارجــی ان حــدود ‪30‬کیلومتــر‬ ‫گســتردگی دارد و درمجمــوع ‪65‬کیلومتــر مربــع مســاحت ایــن قلعــه هاســت‪ .‬فضایــی‬ ‫بزرگتــر از برخــی کشــورهای میکــرو مــدرن جهــان!!!!‬ ‫متاســفانه تحقیقــات جامــع و کاملــی در مــورد قلعــه و دیــواره زیبــای ان نشــده و کســی‬ ‫نمی دانــد وجــود ایــن قلعه هــا باچــه انگیــزه ای و در چــه دورانــی بــوده اســت‪ .‬بنابرایــن‬ ‫بیــن مــردم محلــی عقایــد مختلفــی وجــود دارد‪ ،‬برخــی پیدایــش ان را مربــوط به دویســت‬ ‫ســال اخیــر می داننــد ولــی برخــی عمــر قلعــه را حــدود هــزار ســال اعــام کرده انــد‪.‬‬ ‫ایــن قلعــه زیبــا و دیــوار عظیــم ان کــه در حوالــی شــهر جنوبــی «حیــدر ابــاد» قــرار دارد‪.‬‬ ‫یکــی از بهتریــن جاذبه هــای گردشــگری پاکســتان اســت کــه تــا ســالهای اخیــر توجــه‬ ‫چندانــی بــه ان نشــده بــود‪.‬‬ ‫توقــع بــر ان اســت کــه از ســوی ســازمانهای جهانــی توجــه بیشــتری در جهــت رونــق ان‬ ‫صــورت گیــرد‪.‬‬ ‫دره کاالش‬ ‫کاالش منطق ـه ای زیبــا در پاکســتان اســت کــه جــدای از طبیعــت دیدنــی ان‪ ،‬نکت ـه ای کــه‬ ‫گردشــگران بســیاری را بــه ان کشــانده ســاکنان خــاص منطقــه هســتند‪ .‬اهالــی کاالش بــه‬ ‫زبــان کاالش از زبان هــای هندوایرانــی شــاخه دارد ســخن می گوینــد‪ .‬کاالش هــا اخریــن‬ ‫جامع ـه ای هســتند کــه کیــش کهــن اریایــی را زنــده نگــه داشــته اند‪.‬‬ ‫برخــی از کاالش هــا خــود را از نســل ســپاه اســکندر مقدونــی می داننــد‪ .‬برخــی دیگــر ادعــا‬ ‫مــی کننــد انهــا باقــی مانــده قبایــل گمشــده اســاوی هســتند کــه مســیر خــود را در کــوه‬ ‫هــای کاالش گــم کــرده انــد‪ .‬نظریــه دیگــر ایــن اســت کــه انهــا تبــار اصیــل اریایــی دارنــد‪.‬‬ ‫بنابرایــن هیــچ کــس نمــی توانــد بــه طــور دقیــق منشــا انهــا را تاییــد کنــد‪ .‬امــا دربــاره‬ ‫اینکــه مــردم کاالش از مکانــی بســیار دور بــه ایــن نقطــه از پاکســتان مهاجــرت کــرده انــد‬ ‫شــکی نیســت‪.‬‬ ‫هنــگام مالقــات بــا کاالش هــا متوجــه ظاهــر متفــاوت انهــا مــی شــوید‪ .‬مثــل ایــن اســت‬ ‫کــه شــما از یــک روســتای قدیمــی اروپایــی بازدیــد کــرده ایــد‪ .‬انهــا فرهنــگ منحصربفردی‬ ‫دارنــد کــه کامــا متفــاوت از مــردم پاکســتان و افغانســتان اســت‪.‬‬ ‫دره کاالش بــا واقــع شــدن در روســتاهای پاکســتان از جاذبه هــای معروف برای گردشــگران‬ ‫اســت کــه بــه راحتــی مــی تواننــد بــا اداب و رســوم و مــکان هــای دیدنــی این روســتا اشــنا‬ ‫شــوند‪ .‬مــردم ایــن روســتا از تمــدن هــای باســتانی برخوردارنــد و جشــنواره هــای متعــددی‬ ‫در ایــن مناطــق برگــزار مــی گردد‪.‬‬ ‫دره نیلوم‬ ‫مــی خواهیــم بــه دره ای بپردازیــم کــه ‪ 144‬کیلومتــر اســت و از شــمال تــا شــمال غربــی‬ ‫کشــمیر را فــرا گرفتــه ‪ ،‬دره ی نیلــوم ( ‪ ) Neelam Valley‬دقیقــا در مظفرابــاد پایتخــت‬ ‫منطقــه ازاد کشــمیر واقع شــده اســت‪.‬‬ ‫در نیلــوم رودخانــه ای بــا منظــره ای بســیار چشــم نــواز ‪ ،‬دیــدی پانورمایــی و همــه‬ ‫جانبــه و صدایــی دل انگیــز وجــود دارد ‪ ،‬در اطــراف رودخانــه تپــه هــای کوچــک و‬ ‫سرســبز وجــود دارد و بــه جنــگل هایــی بــا درختــان انبــوه منتهــی مــی شــود‪ ،‬دره ی‬ ‫نیلــوم رویایــی ســت کــه بــه واقعیــت مبــدل شــده‪.‬‬ ‫دره ی نیلــوم بــه دلیــل گیاهــان سرســبز و شــاداب‪ ،‬چشــمه هــا ‪ ،‬رودخانــه ‪،‬دریاچــه و‬ ‫تپــه هــای درهــم و برهمــش همیشــه مــورد توجــه گردشــگران طبیعــت بــوده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪37‬‬ صفحه 37 ‫علی اسدابادی‬ ‫(کرمانشاهی)‬ ‫کارشناس ارشد گردشگری‬ ‫شهرهای مهم پاکستان‬ ‫الهور‬ ‫شــهر الهــور قبــل و پــس از اســتقالل پاکســتان از اســتعمار پیــر انگلســتان‬ ‫در ســال ‪ 1947‬میــادی‪ ،‬از اهمیــت زیــادی برخــوردار بــوده و بــه همیــن دلیل‬ ‫از قدیــم االیــام تــا عصــر حاضــر ضــرب المثلــی در میــان مــردم رواج یافتــه‬ ‫اســت مبنــی بــر اینکــه « اگــر الهــور را ندیــده ایــد مثــل ایــن مــی مانــد کــه‬ ‫اصــا بــه دنیــا نیامــده ایــد» ‪.‬‬ ‫ایــن ضــرب المثــل نشــان مــی دهــد کــه ایــن شــهر بــا بافــت فرهنــگ‪،‬‬ ‫تاریخــی‪ ،‬گردشــگری و روی هــم رفتــه زیبایــی هــای خــود تــا چــه حــد در‬ ‫میــان مــردم پاکســتان از اهمیــت برخــوردار اســت‪.‬‬ ‫الهــور‪ ،‬دومیــن شــهر بــزرگ پاکســتان و مرکــز ایالــت پنجــاب پرجمیعــت‬ ‫تریــن و مهــم تریــن ایالــت در ایــن کشــور بــه شــمار مــی ایــد و بــه عنــوان‬ ‫مرکــز فرهنگــی پاکســتان نیــز شــمرده مــی شــود‪.‬‬ ‫بــر اســاس سرشــماری ســال ‪ 2017‬جمعیــت ایــن شــهر بــا رشــد بیــش از‬ ‫چهــار درصــدی نســبت بــه ســال ‪ 1998‬میــادی‪ ،‬بــه ‪ 11‬میلیــون ‪ 126‬هــزار‬ ‫و ‪ 285‬نفــر مــی رســد ‪.‬‬ ‫الهــور بــا خطــوط جــاده ای ریلــی و هوایــی بــه دیگــر نقــاط پاکســتان و‬ ‫جهــان متصــل اســت و بزرگتریــن فــرودگاه بیــن المللــی پاکســتان نیــز در‬ ‫حومــه شــهر الهــور قــرار دارد ‪.‬‬ ‫هــر یــک از شــهرها و مناطــق پاکســتان بــه دلیــل برخــی خصوصیــت هــا و‬ ‫ویژگــی هــا از شــهرت برخــوردار اســت‪ ،‬امــا از دیــدگاه مــردم ایــن کشــور‬ ‫شــهر الهــور تنهــا بــه دلیــل نــام الهــور مشــهور و در دلهــا مانــده اســت ‪.‬‬ ‫البــه الی اوراق تاریــخ‪ ،‬شــهر الهــور بــا نــام هــای مختلفــی یــاد شــده‬ ‫اســت‪ ،‬امــا تاریــخ دقیــق بنــای ان مشــخص نیســت‪ .‬برخــی از مورخــان‬ ‫معتقدنــد قدمــت ایــن شــهر بــه ‪ 4‬هــزار ســال مــی رســد ‪.‬‬ ‫بــا گشــت و گــذار بــر اوراق کتــاب هــای تاریخــی بــه ســادگی مــی تــوان‬ ‫دریافــت کــه‪ ،‬شــهر الهــور همیشــه مرکــز فرهنگــی و تاریخــی منطقــه‬ ‫پنجــاب بــوده‪ ،‬بــه نحــوی کــه ایــن شــهر لقــب بزرگتریــن شــهر پنجابــی‬ ‫زبانــان در جهــان را نیــز بــه خــود اختصــاص داده اســت ‪.‬‬ ‫در ادوار تاریخــی‪ ،‬ایــن شــهر تحــت ســلطه حاکمــان هنــدو و مســلمانان‬ ‫فارســی زبــان بــوده و ســال هــا پایتخــت حکمرانــان سلســله پادشــاهی‬ ‫گورکانیــان هنــد کــه در شــبه قــاره بــه سلســله مغــول مشــهور اســت‪ ،‬بــود‪.‬‬ ‫پــس از ان تــا زمــان تســلط فرقــه ســیک هــا بــر ان شــهر‪ ،‬الهــور بــه‬ ‫وســیله چنــد تــن از پادشــاهان کوچــک دســت بــه دســت شــد و زمــان‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪38‬‬ ‫اســتعمار انگلیــس بــر شــبه قــاره بــه عنــوان مرکــز ایالــت پنجــاب انتخــاب شــد‪.‬‬ ‫شــهر الهــور قبــل از اســتقالل پاکســتان بــه مرکــز فعالیــت مســلمانان تبدیــل شــد ‪.‬‬ ‫پــس از اســتقالل پاکســتان نیــز ایــن شــهر به مرکــز سیاســی ‪ ،‬اقتصــادی ‪ ،‬اموزشــی‪،‬‬ ‫فرهنگــی و هنــر در کشــور تــازه تاســیس تبدیــل شــد ‪.‬‬ ‫بیشــترین فعالیــت هــای موســیقی و فیلــم ســازی پاکســتان نیــز در این شــهر صورت‬ ‫مــی گیــرد و ایــن شــهر همچنیــن بــه شــهر کریکــت بــازان مشــهور پاکســتانی نیــز‬ ‫شهرت دارد‪.‬‬ ‫شــهر الهــور در زمــان کنونــی هــر چنــد بــه شــهری مــدرن تبدیــل شــده اســت‪ ،‬امــا‬ ‫وجــود ابنیــه و ســاختمان هــای دولتــی بــا معمــاری غربــی از جمله مــوزه شــهر‪ ،‬دادگاه‬ ‫عالــی‪ ،‬دانشــگاه پنجــاب‪ ،‬اداره پســت و کالــج دولتــی الهــور کــه در زمــان ســلطه‬ ‫انگلیــس بنــا شــده بــود‪ ،‬در میــان ســاختمان هــای بلنــد و مــدرن امــروزی در گوشــه‬ ‫و کنــار ایــن شــهر چشــم هــر بیننــده را بــه خــود خیــره مــی کنــد ‪.‬‬ ‫در شــمال غــرب الهــور‪ ،‬محــل بافــت قدیمــی شــهر الهــور‪ ،‬برخــی از دروازه هــای‬ ‫معــروف دیــوار قدیمــی کــه زمانــی دور تــا دور شــهر کشــیده شــده بــود بــر جــای‬ ‫مانــده اســت ایــن دروازه هــا کــه اکنــون دور تــا دور ان را بازارهایــی شــلوغ فراگرفته‪،‬‬ ‫توانســته اســت در برابــر پدیــده مدرنیــزه شــدن شــهر مقاومــت کنــد‪.‬‬ ‫هــوای شــهر الهــور بــه طــور معمــول گــرم و مرطــوب اســت و بهتریــن فصــل ان ماه‬ ‫فروردیــن مــی باشــد کــه دمــا در ان گاه بــه ‪ 40‬درجــه ســانتیگراد نیــز می رســد‪.‬‬ ‫فصــل بارندگــی هــای فصلــی و موســمی در ایــن شــهر در ابتــدای تابســتان یعنــی از‬ ‫خــرداد مــاه اغــاز و تــا ســه مــاه ادامــه مــی یابــد‪ .‬ســردترین مــاه در ایــن شــهر دی‬ ‫مــاه اســت کــه بــه دلیــل رطوبــت زیــاد مــه غلیــظ بیشــتر شــهر را فــرا مــی گیــرد‪.‬‬ ‫بیشــتر ســاکنان ایــن شــهر را مســلمانان و اقلیــت ان را مســیحیان تشــکیل مــی‬ ‫دهنــد‪ ،‬البتــه یــک گــروه کوچــک از زرتشــیان نیــز در ایــن شــهر در فضــای صلــح و‬ ‫ارامــش زندگــی مــی کننــد‪.‬‬ ‫ایــن شــهر بــه دلیــل وجــود برخــی از زیارتــگاه هــای معــروف متعلــق بــه ســیک هــا‬ ‫و هندوهــا هــر ســاله پذیــرای صدهــا هــزار تــن از ایــن دو فرقــه از اقصــی نقــاط‬ ‫جهــان بــه ویــژه کشــور هنــد اســت‪.‬‬ ‫شــهر الهــور مرکــز گردشــگری پاکســتان بــوده و برخــی از بافــت هــای تاریخــی‬ ‫ایــن شــهر در فهرســت میــراث فرهنگــی و تاریخــی ســازمان یونســکو قــرار دارد‪.‬‬ ‫قلعــه الهــور ‪ ،‬مســجد پادشــاهی‪ ،‬بــاغ شــالیمار‪ ،‬ســاختمان مــوزه‪ ،‬مــزار عالمــه‬ ‫اقبــال الهــوری‪ ،‬مــزار نــور جهــان همســر ایرانــی یکــی از پادشــاهان گورکانیــان‬ ‫هنــد ‪ ،‬مــزار جهانگیــر از پادشــاهان گورکانیــان ‪ ،‬مــزار قطــب الدیــن ایبــک‪ ،‬مســجد‬ ‫تاریخــی وزیــر خــان و ده هــا مــکان تاریخــی دیگــر باعــث شــده تــا هــر ســال‬ ‫صدهــا هــزار نفــر از گوشــه کنــار جهــان بــه ایــن شــهر ســفر کننــد ‪.‬‬ ‫شــهر الهــور بــه شــهر شــب زنــده دارهــا نیــز معــروف اســت و بازارهــا و رســتوران‬ ‫هــای ایــن شــهر تــا پاســی از شــب بــاز اســت و مــردم ان برخــاف ســاکنان دیگــر‬ ‫شــهرها ترجیــح مــی دهنــد تــا پاســی از شــب را در بیــرون از خانــه و در رســتوران‬ ‫هــا بگذارننــد‪ ،‬بــه همیــن دلیــل غذاهــای محلــی در الهــور از شــهرت زیــادی در‬ ‫پاکســتان برخــوردار اســت‪.‬‬ صفحه 38 ‫فیصل اباد‬ ‫ایــن شــهر در اســتان پنجــاب کــه یکــی از مهــم تریــن اســتان هــای‬ ‫پاکســتان اســت قــرار دارد‪ .‬فیصــل ابــاد ســومین شــهر بــزرگ پاکســتان‬ ‫اســت‪ .‬البتــه ناگفتــه نمانــد کــه مهــم تریــن شــهر صنعتــی پاکســتان همیــن‬ ‫شــهر اســت‪.‬‬ ‫برج ساعت فیصل اباد‬ ‫بــرج ســاعت فیصــل ابــاد یکــی از معــدود بناهایــی اســت کــه از زمــان رج‬ ‫انگلســتان در ایــن شــهر باقــی مانــده اســت‪ .‬ســازنده ایــن بنــا انگلیســی ها‬ ‫هســتند‪ .‬ایــن بنــا در روز ‪ ۱۴‬نوامبــر ‪ ۱۹۰۳‬پایــه گــذاری شــد‪ .‬افــراد محلــی‬ ‫بــه ایــن بــرج ‪ Ghanta Ghar‬مــی گوینــد‪ .‬ترجمــه ایــن نــام بــه انگلیســی‬ ‫‪ Hour House‬مــی شــود‪ .‬ایــن بــرج در میــان هشــت بــازار قــرار گرفتــه اســت‬ ‫بنابرایــن دارای مــکان یابــی بســیار خوبــی اســت‪ .‬اگــر از نظــر چشــمی بــه‬ ‫ایــن بــرج نــگاه کنیــد متوجــه ســاختار شــبیه پرچــم انگلســتانی کــه در میــان‬ ‫ایــن بــرج قــرار گرفتــه اســت خواهیــد شــد‪ .‬ایــن بــرج در زمــان جشــن‬ ‫اســتقالل پاکســتان بســیار دیدنــی اســت زیــرا شــهردار فیصــل ابــاد در ایــن‬ ‫مــکان جشــنی برپــا کــرده و ســخنرانی مــی کنــد‪ .‬در پایــان نیــز پرچــم‬ ‫پاکســتان را در دکل ایــن بــرج اویــزان مــی کنــد‪ .‬در تاریــخ فیصــل ابــاد کــه‬ ‫نــگاه مــی کنیــم متوجــه مــی شــویم ایــن بــرج دارای اهمیــت بســیار زیــادی‬ ‫مــی باشــد‪.‬‬ ‫چشمه اب گمتی‬ ‫ایــن چشــمه نیــز یکــی از بناهــای تاریخــی شــهر فیصــل ابــاد اســت‪ .‬ایــن نیــز‬ ‫از قــرن ‪ ۱۹‬کــه توســط انگلیســی هــا بنــا شــد تــا بــه امــروز حفــظ شــده اســت‪.‬‬ ‫ایــن بنــا نیــز از اهمیــت بســیار باالیــی در تاریــخ ایــن شــهر برخــوردار اســت‪ .‬در‬ ‫قــرن ‪ ۱۹‬کــه بــه تاریــخ ایــن بنــا نگاهــی مــی اندازیــم متوجــه می شــویم ایــن‬ ‫بنــا در اوایــل قــرن ‪ ۱۹‬بــه عنــوان محلــی بــرای اجتماعــات قومــی ملیتــی مــورد‬ ‫اســتفاده قــرار مــی گرفتــه اســت‪ .‬امــروز نیــز مــی تــوان ایــن بنــا را مشــاهده‬ ‫کــرد‪ .‬بــه ایــن دلیــل بــه ایــن بنــا چشــمه اب گمتــی مــی گوینــد کــه هنــوز‬ ‫هــم چشــمه ابــی کــه درون مرکــز ایــن بنــا قــرار گرفتــه بــود دارای اب و قابــل‬ ‫اســتفاده اســت‪ .‬البتــه امــروزه ایــن بنــا بــرای عبــور و مــرور مــورد اســتفاده قــرار‬ ‫مــی گیــرد‪ .‬امــروزه ایــن بنــا در کنــار راه اهــن فیصــل ابــاد قــرار گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫شــهر هــای صنعتــی یکــی از بهتریــن مــکان هــا بــرای دیــدن هســتند‪ .‬زیــرا‬ ‫نماینــده قشــر اســیب پذیــر یــک جامعــه مــی باشــند‪ .‬فیصــل ابــاد نیــز ایــن‬ ‫گونــه اســت‪.‬‬ ‫راولپندی‬ ‫شــهر راولپنــدی در دویســت و هفتــاد و پنــج کیلومتــری شــمال غربــی الهــور‬ ‫قرارگرفتــه اســت‪ .‬بــا ایــن موقعیــت جغرافیایــی می تــوان گفــت ایــن شــهر در‬ ‫نزدیکــی پایتخــت قــرار دارد‪ .‬از ایــن جهــت یکــی از شــهرهای مهــم پاکســتان‬ ‫می باشــد کــه جاذبــه هــای تاریخــی تفریحــی شــهر هــای پاکســتان را در‬ ‫خــود جــای داده اســت‪.‬‬ ‫ایــن شــهر‪ ،‬مهم تریــن شــهر نظامــی پاکســتان محســوب می شــود و پــس‬ ‫از ســال ‪ ۱۹۶۰‬کــه اســام اباد بنــا گردیــد‪ ،‬بــه همیــن منظــور انتخــاب گردیــد‪.‬‬ ‫شــهر راولپنــدی یکــی از مهم تریــن شــهرهای صنعتــی پاکســتان می باشــد‬ ‫و تعــداد زیــادی از شــهرک ها و کارخانجــات صنعتــی را در خــود جــای داده‬ ‫اســت‪ .‬فــرودگاه بین المللــی اســام اباد‪ ،‬در واقــع در داخــل ایــن شــهر واقــع‬ ‫شده اســت و ایــن امــر‪ ،‬راولپنــدی را بــه یــک شــهر مهــم تبدیــل کرده اســت‪.‬‬ ‫ایــن شــهر یکــی از مراکــز مهــم تجــاری در کل کشــور اســت‪ .‬جمعیــت شــهر‬ ‫راولپنــدی بیــش از ‪3‬میلیــون نفــر بــراورد شده اســت کــه پــس از شــهرهای‬ ‫کراچــی‪ ،‬الهــور و فیصل ابــاد چهارمیــن شــهر پرجمعیــت پاکســتان اســت‪.‬‬ ‫پارک ملی ایوب‬ ‫پارک هــای ملــی و تاســیس انهــا بــرای هــر کشــوری می توانــد گردشــگران‬ ‫بســیاری را بــه ان کشــور یــا شــهر جــذب کنــد‪ .‬پــارک ملــی ایــوب بــه نــام‬ ‫ژنــرال محبــوب پاکســتان و رئیس جمهــور ایــن کشــور ایــوب خــان نام گــذاری‬ ‫شــده اســت‪ .‬مســاحت ایــن پــارک چیــزی در حــدود نهصــد و ســی هکتــار‬ ‫می باشــد‪ .‬ایــن پــارک دارای امکانــات گوناگونــی همچــون فضــای بــازی‪،‬‬ ‫دریاچــه کوچکــی بــرای قایقرانــی‪ ،‬اکواریــوم‪ ،‬باغ‪-‬رســتوران و یــک تاتــر روبــاز‬ ‫می باشــد‪ .‬همیــن امکانــات باعــث شــده تــا ایــن پــارک در میــان جوانــان‬ ‫راولپنــدی محبوبیــت خوبــی داشــته باشــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪39‬‬ ‫موزه ارتش پاکستان‬ ‫در ‪ ۲۴‬اکتبــر ‪ ۱۹۶۱‬به منظــور حفــظ یادگارهــا و اثــار گذشــته ارتــش پاکســتان‬ ‫یــک مــوزه ســاخته شــد‪ .‬مــوزه ای کــه امــروزه نیــز بــه درامدزایــی بــرای بســیاری‬ ‫منجــر شــده اســت‪( .‬گردشــگران بــه ان می رونــد‪ ).‬ایــن مــوزه توانســته بــه خوبــی‬ ‫تحــوالت نظامــی ارتــش پاکســتان را بــا کمــک قطعــات نــادر اســلحه و لباس هــای‬ ‫قدیمــی نظامــی بــه تصویــر بکشــد‪ .‬ایــن مــوزه اکنــون در پادگان هــای اشغال شــده‬ ‫در زمــان اســتعمار انگلســتان دایــر می باشــد‪ .‬ایــن مــوزه حــاوی اثــاری از زمــان‬ ‫مغول هــا تــا بــه امــروز می باشــد‪ .‬یکــی از مکان هــای دیدنــی ایــن مــوزه نگارخانــه‬ ‫ان می باشــد‪ .‬در ایــن مــوزه یــک نگارخانــه بــرای بــه تصویــر کشــیدن عملیات هــای‬ ‫ضــد تروریســتی ارتــش پاکســتان در مناطــق مجــاور افغانســتان یــا حتــی درون خــود‬ ‫پاکســتان‪ ،‬وجــود دارد‪.‬‬ ‫پارک جناح‬ ‫پارکــی در نزدیکــی مجتمع هــای غذایــی و در جــاده زنــدان شــهر راولپنــدی قــرار‬ ‫دارد کــه نــام ان جنــاح می باشــد‪ .‬ایــن پــارک نیــز تــا یــک قــرن پیــش جــزو‬ ‫زندان هــای راولپنــدی قــرار داشــت امــا امــروزه بــه مکانــی بــرای تفریــح گردشــگران‬ ‫تبدیل شــده اســت‪ .‬البتــه یکــی از مهم تریــن اتفاقاتــی کــه در ایــن پــارک افتــاده‬ ‫اســت بــه دار کشــیده شــدن یکــی از افــراد مهــم ایــن کشــور می باشــد‪ .‬ذوالفقــار‬ ‫علــی نخســت وزیر و رئیس جمهــور ســابق ایــن کشــور در ‪ ۴‬اوریــل ‪ ۱۹۷۹‬بــه دار‬ ‫اویختــه شــد‪ .‬ایــن پــارک امــروزه دارای یــک منطقــه بــازی اختصاصــی‪ ،‬چمنــزار‪،‬‬ ‫چشــمه‪ ،‬تخــت گل‪ ،‬مســیر دو در نزدیکــی دیــوار مــرزی و مجموعــه از عالی تریــن‬ ‫رســتوران های راولپنــدی می باشــد‪ .‬ســاعاتی کــه می توانیــد از ایــن پــارک بازدیــد‬ ‫کنیــد از شــش صبــح تــا نیمه شــب می باشــد‪.‬‬ صفحه 39 ‫حیدراباد‬ ‫در اواخــر قــرن شــانزدهم میــادی ‪ ،‬محمدقلــی قطــب شــاه ‪ ،‬ایرانــی اهــل همدان‪،‬‬ ‫از سلســله شــیعه مذهــب قطــب شــاهیان دکــن کــه بــر منطقــه وســیعی از ایــن‬ ‫ناحیــه هندوســتان حکومــت مــی کــرد‪ ،‬تصمیــم گرفــت مرکــز حکومــت خــود را‬ ‫از قلعــه گلکنــده (کــه امــروز در بخــش غربــی حیدرابــاد و بــر فــراز کوهــی قــرار‬ ‫گرفتــه ) بــه نزدیــک تریــن دشــت در حاشــیه رودخانــه انتقــال دهــد و شــهر‬ ‫جدیــدی را کــه امــروز حیدرابــاد نــام دارد‪ ،‬بنــا نهــاد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ 1687‬میــادی ‪ ،‬ایــن شــهر جدیــد توســط لشــکر اورنــگ زیــب ‪،‬‬ ‫امپراتــور گورکانــی هنــد فتــح شــد و حکومــت قطــب شــاهیان بــه پایــان رســید‪.‬‬ ‫در ســال ‪ 1724‬میــادی ‪ ،‬نظــام الملــک اصــف جــاه ‪ ،‬بــا اســتفاده از ضعــف‬ ‫حکومــت مرکــزی ‪ ،‬منطقــه تحــت ســلطه خــود و از جملــه ان حیدرابــاد را مســتقل‬ ‫اعــام نمــوده و سلســله نظــام شــاهیان حیدرابــاد را بنیــان گــذارد کــه تــا زمــان‬ ‫اســتقالل هنــد در ســال ‪ 1948‬میــادی ‪ ،‬پابرجــا مانــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ 1953‬میــادی ‪ ،‬در تقســیمات کشــوری جدیــد دولــت هنــد‪ ،‬ایالــت‬ ‫اندراپــرادش بــه مرکزیــت حیدرابــاد‪ ،‬تشــکیل شــد‪ .‬معمــاران ایرانــی شــهر‬ ‫حیدرابــاد تــاش نمودنــد تــا شــهر حیدرابــاد را مشــابه شــهر اصفهــان بنــا کننــد‬ ‫و بــه همیــن خاطــر نــام دوم شــهر حیدرابــاد‪ ،‬اصفهــان نــو مــی باشــد‪ ،‬زیــرا‬ ‫ســبک معمــاری اصفهــان در ان مشــاهده مــی شــود‪ .‬پــس از فروپاشــی حکومــت‬ ‫گورکانیــان در دهلــی‪ ،‬حکومــت نظــام شــاهیان در جنــوب هنــد (دکــن ) مرکــزی‬ ‫بــرای تجمــع هنرمنــدان و دانشــمندان و محــل رونــق و شــکوفایی فرهنــگ و‬ ‫هنرهــای اســامی شــد‪.‬‬ ‫وجــود معــادن متعــدد ســنگ هــای قیمتــی در ایــن ناحیــه ‪ ،‬ثــروت بــی حســابی را‬ ‫در اختیــار حکومــت نظــام شــاهیان در حیدرابــاد قــرار داد تــا بــه راحتــی بتواننــد‬ ‫مشــوق و حامــی هنرمنــدان و دانشــمندان باشــند‪ .‬در اوایــل قــرن ‪ 19‬میــادی ‪،‬‬ ‫بــه دســت نیروهــای ارتــش انگلیــس ‪ ،‬پادگانــی در خــارج از شــهر حیدرابــاد برپــا‬ ‫شــد کــه بــه نــام حاکــم وقــت سلســله نظــام شــاهی ‪ ،‬یعنــی ســکندرجاه ‪ ،‬ان را‬ ‫ســکندراباد نــام گــذاری کردنــد و بــه تدریــج در اطــراف ایــن پــادگان ‪ ،‬شــهری‬ ‫بــه همیــن نــام ایجــاد گردیــد‪.‬‬ ‫ً‬ ‫امــروزه هــر چنــد دو شــهر حیدرابــاد و ســکندراباد‪ ،‬کامـا بــه هــم متصــل شــده‬ ‫انــد‪ ،‬ولــی هنــوز هویــت مســتقل خــود را حفــظ کــرده انــد‪ .‬حکومــت نظــام‬ ‫حیدرابــاد‪ ،‬پــس از اســتقالل هنــد نیــز تــا مدتــی ادامــه داشــت و بــا تقســیم هنــد‬ ‫بــه دو کشــور هنــد و پاکســتان ‪ ،‬عثمــان علــی خــان ‪ ،‬حاکــم وقــت سلســله نظــام‪،‬‬ ‫خــود را هــم پیمــان پاکســتان اعــام نمــود‪ ،‬ولــی بــه علــت درگیــری هــای قومــی‬ ‫و نیــز حملــه نظامــی دولــت مرکــزی هنــد‪ ،‬ناحیــه تحــت حکومــت وی تصــرف‬ ‫گردیــد و ایــن ناحیــه ضمیمــه خــاک هندوســتان شــده و حکومــت نظــام شــاهیان‬ ‫برچیــده شــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪40‬‬ ‫شــهر ‪ 7‬میلیــون نفــری حیدرابــاد‪ ،‬بــه ویــژه بخــش قدیمــی ان کــه در حاشــیه‬ ‫رود موســی قــرار دارد‪ ،‬بــا فرهنــگ غنــی و شــکوفای اســامی خــود‪ ،‬چهــره‬ ‫خاصــی در میــان شــهرهای هندوســتان دارد‪ .‬بناهــای عظیم و باشــکوه اســامی‪،‬‬ ‫مســاجد و بانــوان محجبــه ایــن شــهر‪ ،‬حکایــت از عمــق فرهنــگ اســامی در‬ ‫ایــن شــهر داشــته و شــهر حیدرابــاد را بــه عنــوان یــک شــهر اســامی ‪-‬‬ ‫ایرانــی ‪ ،‬معرفــی مــی کنــد‪.‬‬ ‫شــهر حیدرابــاد‪ ،‬مرکــز ایالــت اندراپــرادش ‪ ،‬یکــی از ‪ 5‬شــهر بــزرگ هنــد‬ ‫می باشــد کــه سرکنســولی جمهــوری اســامی ایــران ‪ ،‬در ســال ‪ ،1350‬در‬ ‫ایــن شــهر بــرای رســیدگی بــه امــور اتبــاع ایرانــی مقیــم کــه عمدتـاً یــزدی‬ ‫مــی باشــند‪ ،‬تاســیس گردیــد‪ .‬ایــن شــهر بــه جهــات مختلــف سیاســی ‪،‬‬ ‫فرهنگــی ‪ ،‬تاریخــی ‪ ،‬علمــی و اقتصــادی ‪ ،‬از شــهرهای مهــم هنــد و یکــی از‬ ‫قطــب هــای اقتصــادی سیاســی در جنــوب ایــن کشــور مــی باشــد‪.‬‬ ‫ســابقه ‪ 500‬ســاله حضــور ایرانیــان در ایــن منطقــه ‪ ،‬عامــل مهمــی در ایجــاد‬ ‫تحــوالت سیاســی ‪ ،‬اقتصــادی و فرهنگــی در جنــوب هنــد شــده اســت ‪ ،‬بــه‬ ‫طــوری کــه امــروزه هیــچ مــورخ و باســتان شناســی نمــی توانــد بــدون در‬ ‫نظــر گرفتــن نقــش ایرانیــان و پادشــاهان مســلمان و شــیعه مذهــب ایرانــی‬ ‫در ایــن منطقــه ‪ ،‬تصویــر کامــل و درســتی از وضعیــت گذشــته و حــال منطقــه‬ ‫ارائــه کنــد‪.‬‬ ‫اثــرات ایــن حضــور تاریخــی را مــی تــوان در معمــاری ‪ ،‬زبــان ‪ ،‬فرهنــگ ‪ ،‬هنــر‬ ‫و دیگــر ابعــاد زندگــی مــردم جنــوب هنــد‪ ،‬بــه خوبــی مشــاهده نمــود‪ .‬نکتــه‬ ‫قابــل توجــه در ایــن حرکــت تاریخــی ‪ ،‬پیدایــش حکومــت هایــی الهــام گرفتــه‬ ‫از اندیشــه هــای اســامی اســت کــه بــه نوعــی مبیــن اندیشــه تمــدن ســاز‬ ‫اســام اســت و برداشــتی حکومتــی از اســام را بــه منصــه ظهــور رســانده‬ ‫اســت و ایــن موضــوع مــی توانــد عاملــی مهــم ‪ ،‬بــرای تحقیــق و مطالعــه‬ ‫بیشــتر در تاریــخ ایــن بخــش از هنــد باشــد‪.‬‬ ‫طــی ‪ 15‬ســال گذشــته توســعه شــهر حیدرابــاد در تمامــی جهــات ‪ ،‬ســرعتی‬ ‫فزاینــده یافتــه و ایــن امــر بــه علــت توجــه روزافــزون شــرکت هــا و بنیادهــای‬ ‫علمــی و فرهنگــی کشــورهای مختلــف ‪ ،‬بــه ایــن منطقــه اســت و هرســاله تعداد‬ ‫زیــادی از هیــات هــای سیاســی ‪ ،‬اقتصــادی و فرهنگــی از کشــورهای مختلــف ‪،‬‬ ‫از جملــه جمهــوری اســامی ایــران‪ ،‬از ایــن شــهر بازدیــد مــی نماینــد‪ .‬عــاوه‬ ‫بــر ایــران برخــی کشــورها نظیــر فرانســه ‪ ،‬المــان و انگلســتان ‪ ،‬در ایــن شــهر‬ ‫دفاتــر فرهنگــی ‪ ،‬تجــاری و بازرگانــی دارنــد‪ .‬از نظــر اقتصــادی ‪ ،‬ایــن شــهر‬ ‫یکــی از منابــع اصلــی تهیــه مــواد دارویــی کشــورمان مــی باشــد و طــی ســال‬ ‫هــای گذشــته شــرکت هــای فنّــاوری اطالعــات و دیگــر رشــته هــای فنــی در‬ ‫ایــن حــوزه ‪ ،‬نقــش موثــری در صــدور خدمــات فنــی مهندســی بــه جمهــوری‬ ‫اســامی ایــران داشــته انــد‪.‬‬ صفحه 40 ‫مناطق تاریخی حیدراباد‬ ‫شــهر حیدرابــاد بــا توجــه بــه قدمــت ‪ 400‬ســاله و مرکزیــت فرهنگــی‬ ‫خــود‪ ،‬دارای اثــار تاریخــی و مراکــز ســیاحتی و تفریحــی بســیاری اســت و در‬ ‫ســال هــای گذشــته نیــز بــا تبدیــل شــدن ایــن شــهر بــه قطــب اقتصــادی و‬ ‫علمــی هنــد‪ ،‬جاذبــه بیشــتری بــرای گردشــگران پیــدا کــرده اســت ‪.‬‬ ‫در ادامه بخشی از این مراکز و اثار را معرفی می نماییم ‪:‬‬ ‫موزه ساالر جنگ‬ ‫ســاالر جنــگ ‪ ،‬لقــب میــر یوســف علــی خــان بــود کــه طــی ســال هــای‬ ‫‪ 1912‬تــا ‪ 1914‬میــادی ســمت نخســت وزیــری دولــت اصــف جاهــی را‬ ‫داشــت ‪.‬‬ ‫وی مجموعــه ای از نفیــس تریــن کارهــای هنــری ‪ ،‬اشــیای عتیقــه و‬ ‫کتاب هــای ارزنــده را در خانــه شــخصی اش نگــه داری مــی کــرد کــه برخــی‬ ‫از انهــا را خــود تهیــه کــرده و برخــی دیگــر بــه او بــه ارث رســیده بــود‪.‬‬ ‫ســاالر جنــگ در ســال ‪ 1949‬میــادی ‪ ،‬دو ســال پــس از جدایــی دو کشــور‬ ‫پاکســتان و هنــد از یکدیگــر و اســتقالل هنــد‪ ،‬چشــم از جهــان فــرو بســت و‬ ‫در ســال ‪ 1962‬میــادی مجلــس ایالــت تــازه تاســیس اندراپــرادش‪ ،‬کلیــه‬ ‫امــوال عتیقــه و کتــاب هــای او را در محــل ســکونتش ‪ ،‬بــه عنــوان میــراث‬ ‫ملــی اعــام کــرد و هــم اکنــون ‪ ،‬تحــت عنــوان مــوزه ســاالر جنــگ در‬ ‫معــرض دیــد عمــوم قــرار دارد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ 1970‬میــادی‪ ،‬بــا ســاخت بنــای جدیــد‪ ،‬کلیــه اشــیای عتیقــه و‬ ‫کتــب ‪ ،‬بــه محــل جدیــد منتقــل گردیــد‪ .‬در ایــن مــوزه ‪ ،‬مجموعــه ای بــی‬ ‫نظیــر از کتــب خطــی و چاپــی قدیمــی ‪ ،‬صنایــع دســتی ‪ ،‬نقاشــی ‪ ،‬مینیاتــور‪،‬‬ ‫مجســمه هــا‪ ،‬ادوات جنگــی و دیگــر اثار باســتانی از کشــورهای مختلــف وجود‬ ‫دارد و بــه همیــن دلیــل ‪ ،‬ایــن مــوزه یکــی از معــروف تریــن موزه هــای هنــد‬ ‫و حتــی جهــان شــناخته مــی شــود‪.‬‬ ‫مکه مسجد‬ ‫مکــه مســجد‪ ،‬یکــی از معــروف تریــن مســاجد شــهر حیدرابــاد اســت کــه در جنوب‬ ‫غربــی چهــار منــار واقــع شــده اســت ‪ .‬بنــای ایــن مســجد در ســال‪ 1027‬هجــری‬ ‫قمــری ‪ ،‬بــه دســتور ســلطان محمــد قطــب شــاه اغــاز شــد و در زمــان ابوالحســن‬ ‫قطــب شــاه پایــان یافــت ‪ .‬صحــن ایــن مســجد‪ ،‬حــدود ‪ 7500‬متــر مربــع اســت و‬ ‫در ابتــدای درب ورودی ان ‪ ،‬حــوض بزرگــی قــرار دارد‪.‬‬ ‫نمــای بیرونــی مســجد‪ 5 ،‬قــوس محرابــی شــکل و نمــای داخلــی ان ‪ 15 ،‬قــوس‬ ‫محرابــی دارد‪.‬‬ ‫دو منــاره بلنــد‪ ،‬در دو گوشــه جلــوی بنــا و یــک ســاعت افتابــی از دیگــر مشــخصه‬ ‫هــای ایــن مســجد اســت ‪ .‬ســلطان محمــد‪ ،‬ایــن مســجد را بیــت العتیــق نــام نهــاد‬ ‫و هنگامــی کــه حیدرابــاد بــه دســت ســلطان اورنــگ زیب ســقوط کــرد‪ ،‬وی نــام ان‬ ‫را بــه مکــه مســجد تغییــر داد‪ .‬معــروف اســت بــرای قــرار دادن ســنگ بنــای ایــن‬ ‫مســجد‪ ،‬ســلطان محمــد دســتور داد هــر کســی کــه از نوجوانــی نمــاز یومیــه اش‬ ‫قضــا نشــده اســت‪ ،‬حاضــر شــود‪.‬‬ ‫تنهــا دو نفــر حاضــر شــدند و قســم شــرعی یــاد کردنــد کــه هیــچ یــک از نمازهــای‬ ‫انهــا قضــا نشــده اســت ‪ .‬ســپس خــود ســلطان محمــد قســم یــاد کــرد کــه نــه‬ ‫تنهــا از ســن ‪ 12‬ســالگی نمــاز واجبــش قضــا نشــده ‪ ،‬بلکــه نمازهــای تهجــد وی‬ ‫نیــز تــرک نگردیــده اســت‪.‬‬ ‫لــذا او بــه اتفــاق دو نفــر دیگــر‪ ،‬ســنگ بنــای مســجد را نهــاده و کار ســاختمان ان‬ ‫اغــاز گردیــد‪ .‬الزم بــه ذکــر اســت در ســال ‪ 1384‬سرکنســولی جمهــوری اســامی‬ ‫ایــران در حیدرابــاد‪ ،‬تعــداد ‪ 50‬تختــه فــرش ایرانــی بــه ایــن مســجد اهــدا نمــود‪.‬‬ ‫چهار منار‬ ‫چهــار منــار‪ ،‬عمارتــی مربــع شــکل بــا ارتفــاع ‪ 26‬و عــرض ‪ 20‬متــر‪ ،‬قدیمــی تریــن‬ ‫بنــای تاریخــی شــهر حیدرابــاد اســت کــه در ســال ‪ 1006‬قمــری (‪ 1591‬میــادی ) بــه‬ ‫دســتور محمــد قلــی قطــب شــاه بنــا گردیــده اســت ‪ .‬ایــن بنــای عظیــم تاریخــی‪ ،‬دارای‬ ‫چهــار منــار و چهــار دروازه بــزرگ مــی باشــد و هــر یــک از دروازه هــا بــه یــک خیابــان‬ ‫منتهــی مــی شــود و بنــای اولیــه شــهر حیدرابــاد‪ ،‬بــر مبنــای چهــار منــار نهــاده شــده‬ ‫اســت ‪ .‬ایــن اثــر تاریخــی کــه بــه عنــوان ســمبل شــهر حیدرابــاد شــناخته مــی شــود‪،‬‬ ‫امیــزه ای از فرهنــگ اســامی ایرانــی اســت و ســبک معمــاری ان ‪ ،‬ماننــد معمــاری‬ ‫شــهر اصفهــان مــی باشــد و در قســمت داخلــی ان مابیــن هــر یــک از ســتون هــا‪ ،‬نــام‬ ‫مبــارک رســول اکــرم (ص ) و امیرالمومنیــن (ع ) در کنــار هــم نوشــته شــده اســت ‪ .‬ایــن‬ ‫بنــای دو طبقــه در زمــان قطــب شــاهیان ‪ ،‬بــه عنــوان مدرســه علــوم دینــی اســتفاده‬ ‫مــی شــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪41‬‬ صفحه 41 ‫حسین طوسی‬ ‫حیات وحش پاکستان‬ ‫حیــات وحــش پاکســتان شــامل گیاهــان و جانــوران متنــوع در طیــف گســترده ای‬ ‫اســت کــه در زیســتگاه هــا از ســطح دریــا تــا مناطــق مرتفــع در کــوه هــا گســترده‬ ‫شــده اند کــه از ‪177‬نــوع پســتاندار و ‪ 660‬گونــه پرنــده تشــکیل شــده اســت‪.‬‬ ‫مناطــق مهــم حیــات وحــش در پاکســتان شــامل چنــد منطقــه اســت؛ ارتفاعــات و‬ ‫دشــت هــای شــمالی‪ ،‬دشــت هــای انــدوس و بیابــان هــای ســند‪ ،‬ارتفاعــات غربــی‬ ‫شــامل دشــت هــا و بیابــان هــا تــاالب هــا و مناطــق ســاحلی‪.‬‬ ‫متاســفانه تنــوع زیســتی در ایــن کشــور بویــژه پرنــدگان بومــی و مهاجــر در معــرض‬ ‫خطــر اســت‪ .‬بــر اثــر شــکار بی رویــه پرنــدگان کمیــاب توســط شــاهزادگان عــرب‬ ‫در دشــت های پاکســتان تعــداد ایــن گونه هــای مهاجــر ‪ ۷۰‬درصــد کاهــش یافــت‪.‬‬ ‫در اتفاقــی نــادر تعــداد پرندگانــی کــه در فصــل ســرد ســال ســیبری را بــه مقصــد‬ ‫پاکســتان تــرک می کننــد کاهــش چشــمگیری یافــت‪.‬‬ ‫گزارش هــا حاکــی اســت تعــداد پرندگانــی کــه از ســیبری وارد ایالــت ســند پاکســتان‬ ‫می شــوند نســبت بــه ســال های گذشــته حــدود ‪ 70‬درصــد کاهــش داشــته اســت‪.‬‬ ‫ایــن اختــاف فاحــش نشــان دهنــده تغییــر رفتــار پرنــدگان مهاجــر اســت و یکــی از‬ ‫مهم تریــن دالیــل ان را شــکار بــی رویــه پرنــدگان دانســته اند‪.‬‬ ‫در گــزارش منتشــر شــده توســط ســازمان محیــط زیســت پاکســتان امــده اســت از‬ ‫‪ 47‬منطق ـه ای کــه پرنــدگان در ایالــت ســند بــه انجــا مــی رونــد تــا زمســتان خــود‬ ‫را ســپری کننــد شــکار پرنــده تنهــا در ‪ 13‬منطقــه مجــاز اســت بــا ایــن حــال برخــی‬ ‫شــکارچیان بــا هزینه هــای بــاال مجــوز شــکار در ‪ 34‬منطقــه دیگــر را نیــز می گیرنــد‬ ‫و همیــن باعــث وارد شــدن خســارت های جبــران ناپذیــری بــه ایــن گونه هــای‬ ‫ارزشــمند می شــود‪.‬‬ ‫کارشناســان محیــط زیســت هــم معتقدنــد شــکار بــی رویــه پرنــدگان یکــی از‬ ‫مهم تریــن دالیــل کــم شــدن مهاجــرت انــان بــه پاکســتان اســت‪.‬‬ ‫شــاهزادگان کشــورهای عربــی تنهــا افــرادی هســتند کــه بــا صــرف صدهــا هــزار‬ ‫دالر بــرای شــکار پرنــدگان کمیــاب راهــی پاکســتان مــی شــوند و هــر ســال هــزاران‬ ‫قطعــه پرنــده کمیــاب از جملــه هوبــره را شــکار مــی کننــد‪.‬‬ ‫برخــی فعــاالن محیــط زیســت بارهــا و بارهــا علیــه حضــور شــاهزادگان عــرب در‬ ‫پاکســتان اعتــراض کرده انــد ولــی دولــت پاکســتان تاکنــون مانــع امــدن ایــن‬ ‫شــاهزادگان نشــده اســت‪.‬‬ ‫ایــن در حالــی اســت کــه پرنــدگان مهاجــر در ســال هــای گذشــته از ســیبری بــه‬ ‫کشــورهای عربــی مهاجــرت مــی کردنــد و شــکار بــی رویــه انــان باعــث تغییــر رفتــار‬ ‫پرنــدگان و ورودشــان بــه پاکســتان شــد‪.‬‬ ‫چنــدی پیــش نیــز دربــاره شــکار غیرقانونــی جانــوران در معــرض انقــراض پاکســتان‬ ‫خبــر تلخــی بــه گــوش رســید و ان شــکار یکــی از گونه هــای نــادر حیــات وحــش‬ ‫پاکســتان بــا پرداخــت پــول بــود‪.‬‬ ‫و نکتــه قابــل تامــل انکــه خــود ســازمان حیــات وحــش پاکســتان از صــدور مجــوز‬ ‫شــکار بــرای شــکارچی اســپانیایی خبــر داد‪.‬‬ ‫بررسـی ها حاکــی اســت ایــن شــکارچی موفــق بــه دریافــت مجــوز شــکار یــک راس‬ ‫بــز مارخــور پاکســتانی شــده و بــه همیــن منظــور راهــی مناطــق شــمالی ایــن کشــور‬ ‫شــده اســت‪.‬‬ ‫ایــن مــرد اســپانیایی حاضــر شــده بــرای دریافــت مجــوز شــکار یــک راس بــز مــار‬ ‫خــورد ‪ 83‬هــزار و ‪ 500‬دالر بــه دولــت پاکســتان پرداخــت کنــد‪.‬‬ ‫پیــش از ایــن نیــز ســازمان حیــات وحــش پاکســتان بــا دریافــت ‪ 85‬هــزار دالر مجــوز‬ ‫شــکار بــرای یــک شــکارچی ایتالیایــی صــادر کــرده بــود‪.‬‬ ‫طبــق قانــون ‪ 20‬درصــد مبالــغ اخــذ شــده بــه حســاب دولــت پاکســتان واریــز خواهــد‬ ‫شــد و ‪ 80‬درصــد صــرف مــردم مناطــق شــمالی مــی شــود‪.‬‬ ‫قبــل از ان نیــز یــک شــکارچی امریکایــی حاضــر شــد بــرای شــکار یــک راس بــز‬ ‫مارخــور ‪ 90‬هــزار دالر امریکایــی پرداخــت نمایــد‪.‬‬ ‫بــز مارخــور حیــوان ملــی پاکســتان اســت و یکــی از گونــه هــای اعجــاب انگیــز و‬ ‫خــارق العــاده طبیعــت بــه حســاب مــی ایــد کــه در کوهســتان هــای هیمالیــا زندگــی‬ ‫مــی کنــد‪.‬‬ ‫دولــت پاکســتان عــاوه بــر مارخــور بــا دریافــت مبالــغ ســنگین مجــوز شــکار‬ ‫پرنــدگان کمیــاب را نیــز بــه شــاهزاگان عــرب مــی فروشــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪42‬‬ صفحه 42 ‫معرفی برخی جانوران حیات وحش پاکستان‬ ‫گوسفند وحشی اوریال‬ ‫گوســفند وحشــی (قوچ ومیــش) اوریــال گروهــی از زیرگونه هــای گوســفند‬ ‫وحشــی اســت‪ .‬گوســفند وحشــی بــه دو گــروه زیرگونــه ای تقســیم می شــود‬ ‫کــه گــروه غربــی ان گوســفند وحشــی ارمنــی و گــروه شــرقی گوســفند وحشــی‬ ‫اوریــال (در زبــان التیــن بــه معنــی شــرقی) تقســیم می شــوند و گوســفندهای‬ ‫وحشــی البــرز مرکــزی در ایــران تلفیقــی از قــوچ و میش هــای ارمنــی و اوریــال‬ ‫هســتند کــه در محــدوده شــرقی پراکندگــی خــود بــه قــوچ و میــش اوریــال و در‬ ‫محــدوده غربــی بــه قــوچ و میــش ارمنــی شــباهت بیشــتری دارنــد‪.‬‬ ‫نرهــا شــاخ های بلنــدی دارنــد (بلندتریــن شــاخ کــه مربــوط بــه پــارک ملــی‬ ‫گلســتان اســت و رکــورد جهانــی محســوب می شــود ‪ ۱۱۳‬ســانتی متر طــول‬ ‫دارد) شــاخ ها حلزونــی شــکلند و بــه طــرف پهلــوی صــورت و روبــه جلــو‬ ‫خمیدگــی دارنــد‪ .‬ســطح جلویــی شــاخ ها پهــن‪ ،‬بــا زاویــه ای تنــد بــه طــرف‬ ‫لبــه پشــتی اســت‪ ،‬بــه طــوری کــه مقطــع شــاخ ها مثلثــی بــه نظــر می رســد‪.‬‬ ‫ماده ها نیز شاخ های کوتاهی دارند‪.‬‬ ‫از ویژگی هــای دیگــر ایــن قوچ هــا وجــود موهــای بلنــد و ســفید رنگــی در‬ ‫ناحیــه زیــر گــردن و ســینه اســت‪ .‬موهــای پشــت در تابســتان کوتــاه بــه رنــگ‬ ‫زرد شــنی‪ ،‬و در زمســتان بلنــد و قهــوه ای رنــگ اســت‪ .‬زیــر شــکم و کفل هــا‬ ‫ســفیدند‪ .‬در برخــی از مناطــق بعضــی از قوچ هــا دارای موهــای فلفــل نمکــی در‬ ‫زیــر گــردن و ســینه و شــاخ هایی کوتاه تــر هســتند کــه بــه انهــا قــوچ مورچــه‬ ‫می گوینــد‪.‬‬ ‫ایــن حیــوان کــه مثــل بقیــه گوســفندها جنــس نــر ان قــوچ و جنــس مــاده ان‬ ‫میــش نامیــده می شــود بــه چندیــن زیرگونــه تقســیم می شــود کــه در ایــران‪،‬‬ ‫افغانســتان‪ ،‬پاکســتان‪ ،‬کشــمیر‪ ،‬شــمال غربــی هنــد و بخش هــای غربــی‬ ‫اســیای میانــه زندگــی می کننــد‪.‬‬ ‫سگ وحشی اسیایی‬ ‫ســگ جنگلــی یــا ســگ وحشــی اســیایی یــا ســگ وحشــی هنــدی یــا ســگ‬ ‫ســرخ پســتانداری اســت کــه در خــاور دور اســیای مرکــزی و اســیای جنوبــی‬ ‫زندگــی می کنــد‪ .‬ایــن حیــوان درخطــر انقــراض قــرار دارد‪ .‬ســگ جنگلــی در‬ ‫مناطــق جنگلــی زندگــی می کنــد‪.‬‬ ‫ســگ جنگلــی بــا دمــی ســیاه رنــگ و پشــمالو و بدنــی قرمــز رنــگ بــه راحتــی‬ ‫تشــخیص داده می شــوند‪ .‬ایــن حیــوان گوشــت خوار اســت‪ .‬ســگهای جنگلــی‬ ‫اجتماعــی هســتند و اغلــب در دســته هایی کــه بــه بیــش از ‪ ۲۰‬حیــوان می رســد‬ ‫و بــه شــکار می پردازنــد‪ .‬توله هــا بــه رنــگ خاکســتری تیره انــد‪ .‬ممکــن اســت‬ ‫بــا ســگهای اهلــی هــم جفت گیــری کننــد‪ .‬ســگ های جنگلــی از موفق تریــن‬ ‫شــکارچیان به شــمار می اینــد‪ .‬ســگ های جنگلــی یــا ســگ های قرمــز حــدود‬ ‫‪ ۹۰‬ســانتی متر طــول دارنــد‪ .‬طــول ان هــا بــه ‪ ۱۱۲–۶۷‬ســانتی متر می رســد و‬ ‫وزنشــنان ‪ ۲۵–۱۵‬کیلوگــرم‪.‬‬ ‫ایــن حیــوان تعــداد کمــی دارد و در لیســت ســرخ ‪ IUCN‬قــرار دارد‪ .‬یعنــی ایــن‬ ‫پســتاندار در مــدت کوتاهــی منقــرض می شــود‪ .‬شــکارچیان ایــن حیــوان را‬ ‫بــرای پوســت شــکار می کننــد‪.‬‬ ‫ایــن حیــوان تعــداد کمــی دارد و در لیســت ســرخ ‪ IUCN‬قــرار دارد‪ .‬یعنــی ایــن‬ ‫پســتاندار در مــدت کوتاهــی منقــرض می شــود‪ .‬شــکارچیان ایــن حیــوان را‬ ‫بــرای پوســت شــکار می کننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪43‬‬ صفحه 43 ‫بز کوهی مارخور‬ ‫بــز کوهــی مارخــور یکــی از گونه هــای بزرگ جثّــه بــز کوهــی اســت کــه در شــمال‬ ‫شــرقی افغانســتان‪ ،‬شــمال پاکســتان‪ ،‬کشــمیر‪ ،‬جنــوب تاجیکســتان و جنــوب‬ ‫ازبکســتان زندگــی می کنــد‪ .‬ایــن حیــوان در معــرض خطــر انقــراض قــرار دارد و‬ ‫بــراورد می شــود کــه جمعیــت ان در حیات وحــش کمتــر از ‪ ۲۵۰۰‬راس اســت‪.‬‬ ‫مارخــور حیــوان ملــی پاکســتان اســت و نامــش را از زبــان فارســی و بــه معنــای‬ ‫خورنــده مــار گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫ولــی بــا وجــود مقــررات حفاظتــی کــه بــرای ان تعییــن شــده شــکار ان ادامــه دارد و‬ ‫جمعیتــش در دو نســل اخیــر بیــش از ‪ ۲۰‬درصــد کاهــش داشته اســت‪.‬‬ ‫نــام مارخــور کــه در فارســی‪ ،‬اردو‪ ،‬پنجابــی و کشــمیری نــام ایــن جانــور اســت‬ ‫برگرفتــه از باورهــای محلــی اســت کــه ایــن حیــوان مارهــا را کشــته و ان هــا را‬ ‫می خــورد‪.‬‬ ‫ایــن نــوع بــز ‪ ۶۵‬تــا ‪ ۱۱۵‬ســانتی متــر تــا شــانه هایش طــول دارد‪ .‬وزن متوســط‬ ‫ان ‪ ۴۰‬تــا ‪ ۱۱۰‬کیلوگــرم می باشــد‪ .‬مــاده ان معمــوالً بــه رنــگ قهــوه ای مایــل بــه‬ ‫زرد بــا شــکم ســفید رنــگ و پاهــای ســفید و ســیاه اســت‪ .‬جنــس نــر نیــز همرنــگ‬ ‫مــاده می باشــد ولــی رنــگ روشــن تری دارنــد‪ .‬نرهــا همچنیــن صورتــی ســیاه‬ ‫رنــگ دارنــد و قســمت گــردن و سینه شــان بــا موهــای ســفید بســیار بلنــد کــه تــا‬ ‫زانویشــان رشــد کــرده‪ ،‬پــر شده اســت‪ .‬هــم گونــه نــر ان و هــم گونــه مــاده دارای‬ ‫شــاخ بلنــد و مارپیچــی هســتند کــه در نرهــا تــا ‪ ۱۶۰‬ســانتی متــر و در ماده هــا تــا‬ ‫‪ ۲۰‬ســانتی متر رشــد می کنــد‪ .‬مارخورهــا در مناطقــی بــا ارتفــاع ‪ ۵۰۰‬تــا ‪ ۳۵۰۰‬متــر‬ ‫از ســطح دریــا‪ ،‬جایــی کــه بتواننــد علــف و بــرگ گیــاه الزم جهــت تغذیــه بیابنــد‪،‬‬ ‫زندگــی می کننــد‪ .‬ایــن گونــه از بزهــا‪ ،‬بــرای چیــدن بــرگ درختــان بــر روی پاهــای‬ ‫خــود می ایســتند‪.‬‬ ‫مارخورهــا حیوانــات فعالــی هســتند و گونه هــای مــاده ان بــه صــورت گله هــای‬ ‫حــدودا ً نــه تایــی و گونه هــای نــر ان بــه صــورت انفــرادی زندگــی می کننــد‪ .‬اکثــر‬ ‫جمعیــت مارخورهــا در شــمال پاکســتان بــه ویــژه نواحــی چیتــرال‪ ،‬قیــزار و هونــزا‬ ‫زندگــی می کننــد‪ .‬حــدود ‪ ۲۰۰۰‬تــا ‪ ۴۰۰۰‬راس از ایــن نــوع حیــوان در دنیــای‬ ‫وحــش زندگــی می کننــد‪.‬‬ ‫چارلــز دارویــن معتقــد بــود کــه بزهــای اهلــی بــا دورگه ســازی کل و بــز و مارخــور‬ ‫ایجــاد شــده اند‪ .‬برخــی مطالعــات ژنتیکــی هــم ارتبــاط مارخورهــا و برخــی بزهــای‬ ‫اهلــی را نشــان داده اســت‪ .‬البتــه نیــای اصلــی بــز اهلــی یقینـاً کل و بــز اســت‪.‬‬ ‫گراز یا خوک وحشی اوراسیا‬ ‫گــراز یــا خــوک وحشــی اوراســیا نوعــی خــوک اســت کــه نیــای اکثــر خوک هــای اهلــی‬ ‫به شــمار مــی رود‪ .‬ایــن حیــوان‪ ،‬بومــی بیشــتر مناطــق شــمالی و مرکــزی اروپــا‪ ،‬نواحــی‬ ‫مدیترانـه ای (از جملــه کوه هــای اطلــس در شــمال افریقــا) و بیشــتر مناطــق اســیا اســت‪ .‬نســل‬ ‫ایــن حیــوان در شــمال افریقــا و برخــی نقــاط اروپــا منقــرض شده اســت‪ .‬گــراز توســط انســان‬ ‫بــه نقــاط دیگــر دنیــا از جملــه بخش هایــی از ایــاالت متحــده و ارژانتیــن و نیــز اســترالیا‬ ‫وارد شده اســت‪ .‬گــراز دارای ناخن هــای درازی اســت و در صــورت مواجهــه بــا خطــر ناخــن‬ ‫می کشــد‪.‬‬ ‫بــدن گــراز بســیار متراکــم اســت‪ ،‬ســر بــزرگ و پاهــا نســبتاً کوتــاه اســت‪ .‬خــز او از موهــای‬ ‫زبــر و ضخیــم و بلنــدی اســت کــه در پشــت ســر و گــردن تــا شــانه و تــا وســط بــدن بلندتــر‬ ‫اســت‪ .‬رنــگ ان از خاکســتری تیــره تــا ســیاه و قهــوه ای متغیــر اســت‪ .‬امــا در نواحــی مختلــف‬ ‫تنــوع رنگــی زیــادی مشــاهده می شــود به طوری کــه گرازهــای مایــل بــه ســفید در اســیای‬ ‫میانــه دیــده شــده اند‪ .‬گرازهــا در بچگــی روش ـن تر همــراه بــا خطــوط قهــوه ای هســتند امــا‬ ‫بــا بــاال رفتــن ســن ایــن خط هــا کمرنــگ تــر شــده و در بزرگســالی خاکســتری یــا قهــوه ای‬ ‫تیــره می شــوند‪.‬‬ ‫گرازهــای نــر بزرگســال از ‪ ۱۰۰‬تــا ‪ ۱۵۰‬ســانتی متر طــول دارنــد و ارتفاعشــان از شــانه تــا‬ ‫زمیــن بــه ‪ ۹۰‬ســانتیمتر می رســد‪ .‬میانگیــن وزنشــان بیــن ‪ ۶۰‬تــا ‪ ۷۰‬کیلوگــرم می باشــد‪.‬‬ ‫بــا وجــود ایــن‪ ،‬تفــاوت وزن در میــان گرازهــا زیــاد اســت گزارش هایــی از شــکار گــراز‬ ‫بــه وزن ‪ ۱۵۰‬کیلوگــرم و حتــی گزارشــی از یــک نمونــه فرانســوی در ســال ‪ ۱۹۹۹‬بــه وزن‬ ‫‪ ۲۲۷‬کیلوگــرم نیــز شده اســت‪ .‬گرازهــای کوه هــای کارپــات بــه وزن ‪ ۲۰۰‬کیلوگــرم ثبــت‬ ‫شــده اند و ایــن در حالــی اســت کــه گرازهــای روســی و رومانیایــی می تواننــد بــه وزن ‪۳۰۰‬‬ ‫کیلوگــرم نیــز برســند‪.‬‬ ‫دندان هــای ان هــا می توانــد بــرای دفــاع و جنگیــدن و حفــر زمیــن بــه کار ایــد‪ .‬عاج هــای‬ ‫یــک نــر بزرگســال حــدودا ً ‪ ۲۰‬ســانتیمتر می شــود کــه بــه نــدرت بیــش از ‪ ۱۰‬ســانتیمتر‬ ‫ان بیــرون از دهــان می ایــد‪ .‬امــا در مــواردی اســتثنایی طــول عــاج بــه ‪ ۳۰‬ســانتیمتر نیــز‬ ‫رسیده اســت کــه در بیــرون از دهــان بــه شــکل خمیــده و بــه طــرف بــاال امده اســت‪ .‬در‬ ‫جنــس مــاده دندان هــا کوتاهتــر اســت و به طــور اســتثنایی در ماده هــای مســن بــه صــورت‬ ‫خــم شــده درامده انــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪44‬‬ صفحه 44 ‫معرفیبرخیزیستگاه هایطبیعی پاکستان‬ ‫دره هونزا‬ ‫هونــزا دره ای اســت در میــان کوهســتان و گلگت‪-‬بلتســتان کــه در‬ ‫زمان هــای قدیــم خــودش یــک ســرزمین پادشــاهی مســتقل بــوده اســت‬ ‫قــرار دارد‪ .‬دره ی هونــزا از شــمال تــا غــرب کوهســتان در مســیر رود‬ ‫هونــزا امتــداد پیــدا کــرده اســت‪.‬‬ ‫ایــن دره زیبــا در ارتفاعــات کــوه هــای بلنــد اســت و ‪ ۲۵۰۰‬متــر از ســطح‬ ‫دریــا باالتــر مــی باشــد‪ ،‬ایــن منطقــه ان قــدر وســیع اســت کــه بــه ســه‬ ‫منطقــه ی هونــزای شــمالی‪ ،‬مرکــزی و جنوبــی تقســیم شــده‪.‬‬ ‫دره هونــزا از بهتریــن مناطــق طبیعــی پاکســتان اســت کــه درونــش دیدنی‬ ‫هــای بســیاری را جــای داده اســت ‪ ،‬از جملــه ی مــکان هــای دیدنــی ایــن‬ ‫ناحیــه مــی تــوان بــه کمــپ راکاپوشــی‪ ،‬کمــپ دیــران‪ ،‬یخچــال طبیعــی‬ ‫هوپــر‪ ،‬راه خونجــراب ‪ ،‬دریاچــه ی عطاابــاد و دره ی نــاگار اشــاره کــرد‪.‬‬ ‫تپه های موری‬ ‫تپــه هــای مــوری ( ‪ ) Murree‬منطقــه ای ییالقــی اســت کــه بایــد در تابســتان بــه ان رفــت‬ ‫تــا از زیبایــی هایــش لــذت تمــام را ببریــم‪ ،‬البتــه اگــر بــه دنبــال بــرف و ســرما هســتید و‬ ‫می خواهیــد تجربــه ای دیدنــی و شــگفت انگیــز از بــارش بــرف کســب کنیــد ‪ ،‬مــی توانیــد‬ ‫در فصــل زمســتان هــم بــه مــوری برویــد‪.‬‬ ‫ایــن تپــه هــا در قدیــم منطقــه ی گــردش و تفریــح اشــراف بریتانیایــی هــا بــوده اســت امــا‬ ‫در حــال حاضــر مــردم از همــه جــای پاکســتان بــه مــوری مــی اینــد تــا تابســتانی دل انگیــز‬ ‫در هوایــی خنــک داشــته باشــند‪ ،‬در حــال حاضــر اوربانــو مــوری نــو از برتریــن مناطــق‬ ‫ییالقــی پاکســتان هســتند و در مــوری هــم منطقــه ای بــه نــام گالیاتوجــود دارد کــه بــه دلیــل‬ ‫سرســبزی و مناظــر عالــی از نقــاط پرطرفــدار کل اســیا محســوب مــی شــود‪.‬‬ ‫بازدیدکننــدگان بیشــتر در دونــگا گالــی پیــک نیــک برپــا مــی کننــد امــا موســکپور‪ ،‬ناتیــا‬ ‫گالــی‪ ،‬باراگالیــو جــاده ی مــال هــم از مــکان هایــی هســتند کــه مــی تــوان در ان هــا پیــک‬ ‫نیــک کــرد‪.‬‬ ‫شاندور‬ ‫منطقــه ی شــاندور بیــن راه چیتــرال و گلگــت قــرار گرفتــه اســت‪ ،‬ایــن ناحیــه‬ ‫بلندتریــن منطقــه روی کــره زمیــن اســت کــه بــه صــورت یقــه دار شــکل گرفته‬ ‫اســت یعنــی در منطقــه ای کوچــک از ارتفــاع ناچیــزی تــا ارتفــاع بســیار بــاالی‬ ‫‪ ۳۷۳۸‬متــری دریــا کشــیده شــده اســت‪.‬‬ ‫هــر تابســتان در شــاندور در اغــوش طبیعــت جشــنواره ای بــه نــام چــوگان بــا‬ ‫مســابقات هیجــان انگیــز برگــذار مــی شــود کــه بهانــه ای بــرای جمــع شــدن‬ ‫توریســتان مــی شــود‪ ،‬امــا در تابســتان ایــن ناحیــه ســاکت و خلــوت اســت و‬ ‫امــدن بــا ان کار هرکســی نیســت و نوعــی ماجراجویــی اســت‪.‬‬ ‫مــکان دقیــق برگــذاری جشــنواره ی چــوگان ‪ ۱۶۸‬کیلومتــری شــهر چتــرال‬ ‫اســت کــه بایــد از انجــا بــا شاســی بلنــد و جیــپ هــا بــرای دیــدن چــوگان‬ ‫رفــت و ایــن راه در زمســتان بــه دلیــل بــارش شــدید بــرف بســته مــی شــود‪.‬‬ ‫دره جلوم‬ ‫دره ی جلــوم ( ‪ ) Jhelum‬منطقــه ای اســت کــه همیشــه نــزد توریســتان داخلــی‬ ‫و خارجــی محبــوب بــوده در میــان ایــن دره رودخانــه ی مواجــی در جریــان‬ ‫اســت کــه میــان کــوه هــای زیبــای ایــن ناحیــه از شــرق تــا غــرب کشــیده‬ ‫شــده اســت‪.‬‬ ‫البتــه اگــر بخواهیــم دقیــق تــر بیــان کنیــم منطقــه ی جلــوم یــک دره ی زیبــا‬ ‫و منحصــر بــه فــرد بــه نــام لپــا دارد کــه اغلــب گردشــگران بــه دیــدار ان‬ ‫مــی رونــد‪ ،‬در اطــراف ایــن دره خانــه هــای چوبــی محلیــان و مــزارع سرســبز‬ ‫برنجشــان بســیار دیدنــی و خیــره کننــده اســت‪.‬‬ ‫در فصــل تابســتان جلــوم پــر مــی شــود از درختــان گــردو‪ ،‬ســیب و گیــاس و‬ ‫نبایــد فرامــوش کنیــم کــه عســل ایــن منطقــه هــم پرطرفــدار و عالــی اســت‪،‬‬ ‫اگــر بــه دره ی جلــوم رفتیــد مــی توانیــد از دیگــر نواحــی دیدنــی ان مثــل‬ ‫پرچاناســی ‪ ،‬چیــکار ‪ ،‬چینــاری ‪ ،‬لیپــا ‪ ،‬چاکوتــی ‪ ،‬چــاری دوپاتــا ‪ ،‬ســقوط چکوتــی‬ ‫چــم و دریاچــه ی زیلــزال هــم دیــدن کنیــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪45‬‬ صفحه 45 ‫سحر پور حسینی‬ ‫جامعه شناس‬ ‫استاد دانشگاه‬ ‫لباس های محلی پاکستان‬ ‫لبــاس هــای محلــی پاکســتانی بیانگــر فرهنــگ و قومیت هایــی از‬ ‫مناطــق پنجــاب‪ ،‬ســند ‪ ،‬بلوچســتان ‪ ،‬خیبــر پختونخــوا و کشــمیر‬ ‫اســت‪ .‬لبــاس در هــر فرهنــگ منطقــه ای نشــان دهنــده شــرایط‬ ‫اب و هوایــی‪ ،‬شــیوه زندگــی و ســبک متمایــز اســت کــه بــه ان‬ ‫هویــت منحصــر بــه فــردی در بیــن همــه فرهنــگ هــا مــی دهــد‪.‬‬ ‫پوشــش رســمی ایــن کشــور کــه مرتبــط بــا لباســهای محلــی‬ ‫و فرهنــک پاکســتان اســت پوششــی بــه نــام کامیــز اســت و در‬ ‫هــر پنــج اســتان پنجــاب ‪ ،‬ســند ‪ ،‬بلوچســتان ‪ ،‬خیبــر پختونخــوا‬ ‫و گیلگیــت بالتســتان ایــن کشــور و در کشــمیر توســط مــردان و‬ ‫زنــان پوشــیده مــی شــود‪ .‬کامیــز شــامل شــلوار تقریبــا گشــاد‬ ‫اســت و تزییناتــی نیــز بــا خــود دارد بــه همــراه یــم پیراهــن‬ ‫بلنــد اســت‪.‬‬ ‫از ســال ‪ ، 1982‬تمــام مقامــات شــاغل د رادارات دولتــی موظــف‬ ‫هســتند لبــاس ملــی بپوشــند‪.‬‬ ‫پوشــش مــردان عمومــا شــامل کامیــز‪ ،‬کورتــا (نوعــی جلیقــه‬ ‫پاکســتانی)‪ ،‬اچــکان (ژاکــت بلنــد)‪ ،‬شــروانی (نوعــی کــت بلنــد)‬ ‫و چوریــدار یــا لبــاس خــواب اســت‪.‬‬ ‫اجــزا دیگــر پوشــاک شــامل جامــا و انگــرکا اســت‪ .‬کاله رســمی‬ ‫ایــن کشــور کــه جزئــی از پوشــش مــردم اســت کاراکــول نــام‬ ‫دارد کــه کاله مــورد اســتفاده محمدعلــی جمــاح نیــز بــود‪.‬‬ ‫عرقچیــن نیــز از کاله هــای مــورد اســتفاده در پاکســتان اســت‬ ‫کــه در اصطــاح محلــی بــه ان تقیــه گفتــه می شــود‪.‬‬ ‫ایــن کاله اســت از جنــس نــخ یــا ابریشــم اســت کــه بــه ان‬ ‫توبــی هــم گفتــه می شــود و زیــر دســتار پوشــیده می شــود؛ و‬ ‫پیــش از ایــن کاســبان و روحانــی ها انــرا زیــر کاله می پوشــیدند‪.‬‬ ‫لبــاس هــای پاکســتانی زنانــه بــه صــورت پیراهــن هــای بلنــد و طــرح دار دوختــه می شــوند‬ ‫و ایــن مــدل لبــاس هــا ماننــد مــدل لبــاس هنــدی مجلســی اغلــب بــا شــلوار گشــاد و در‬ ‫برخــی مــوارد همــراه بــا تزیینــات پوشــیده مــی شــوند‪.‬‬ ‫لبــاس پاکســتانی دارای طــرح هــای خــاص‬ ‫و زیبایــی اســت و ایــن مــدل لبــاس در عیــن‬ ‫پوشــیدگی جذابیــت و زیبایــی خاصــی دارد و‬ ‫مــی تــوان از ایــن مــدل لبــاس در مهمانــی هــا‬ ‫و مجالــس مختلــف اســتفاده کــرد‪.‬‬ ‫مــدل هــای لبــاس پاکســتانی دارای طــرح‬ ‫هــای خــاص و متفاوتــی هســتند و مطابــق بــا‬ ‫فرهنــگ مــردم پاکســتان دوختــه مــی شــوند‪.‬‬ ‫لبــاس محلــی در پاکســتان بــا توجــه بــه ســالها‬ ‫همزیســتی و زندگــی مشــترک بــا هند‪ ،‬شــباهت‬ ‫زیــادی بــه لبــاس محلــی هنــدی دارد فقــط بــه‬ ‫دلیــل مذهــب پاکســتانی هــا و مســلمان بــودن‬ ‫مــردم ایــن کشــور از پوشــش کامــل تــری‬ ‫برخــوردار اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪46‬‬ صفحه 46 ‫لبــاس هــای پاکســتانی اغلــب کار شــده و بــه عبــارت دیگــر دارای تزییناتــی زیــادی‬ ‫هســتند و هســتند و در انــواع رنــگ هــای تیــره و روشــن دوختــه مــی شــوند ایــن مــدل‬ ‫لبــاس هــا همچنیــن در انــدازه هــای کوتــاه و بلنــد موجــود هســتند کــه انتخــاب انــدازه‬ ‫قــد لبــاس بــه انــدازه قــد و ســلیقه شــخصی افــراد بســتگی دارد‪.‬‬ ‫اغلــب لبــاس هــای پاکســتانی بــا پارچــه هــای گلــدار و طــرح دار دوختــه مــی شــوند که‬ ‫انتخــاب طــرح و رنــگ پارچــه بــرای ایــن مــدل لبــاس هــا از اهمیــت زیــادی برخــوردار‬ ‫اســت و اگــر طــرح و رنــگ پارچــه لبــاس هــای پاکســتانی بــه دقــت انتخــاب شــود بــا‬ ‫پوشــیدن ایــن مــدل لبــاس هــا فــرد ظاهــری خــاص و زیبــا پیــدا خواهــد کــرد‪.‬‬ ‫مد در پاکستان‬ ‫در کشــور اســامی پاکســتان‪ ،‬شــورایی وجــود دارد کــه بــه نــام شــورای طراحــی مــد‬ ‫پاکســتان فعالیــت داشــته و بــا مخفــف ‪ PFDC‬شــناخته مــی شــود‪.‬‬ ‫شــاید بــرای برخــی عجیــب باشــد کــه در ایــن کشــور جنــگ زده اســامی کــه کمتــر‬ ‫در اخبــار دربــاره فعالیــت هــای فرهنگــی و هنــری بیــن المللــی ان چیــزی بــه گوشــمان‬ ‫خــورده اســت‪ ،‬فعالیــت هــای مــد و لبــاس‪ ،‬در ســطح تخصصــی دنبــال شــود‪.‬‬ ‫شــورای مــد و لبــاس ایــن کشــور در ســال ‪ ۲۰۰۶‬میــادی تاســیس شــد و بــه عنــوان‬ ‫تنهــا مرجــع تصمیــم گیــری در ایــن حــوزه در پاکســتان بــه شــمار مــی رود‪ .‬دفتــر مرکــزی‬ ‫ایــن شــورا در الهــور پاکســتان‪ ،‬دومیــن شــهر مهــم ایــن کشــور قــرار دارد‪ .‬ســازمانی‬ ‫غیــر دولتــی بــوده امــا تاثیــر گــذاری ان در برنامــه هــای فشــن‪ ،‬قابــل مالحظــه بــه شــمار‬ ‫م ـی رود‪.‬‬ ‫حمایــت از طراحــان و برگــزار کننــده گان مراســم مــد و لبــاس ایــن کشــور‪ ،‬از جملــه‬ ‫ماموریــت هــای ایــن شــورا اعــام شــده اســت کــه از ســال ‪ ۲۰۱۰‬میــادی نیــز‪ ،‬هر ســاله‬ ‫هفتــه هــای مــدی بــا حضــور طراحــان مــزون هــای پاکســتان برگــزار مــی کنــد‪.‬‬ ‫ایــن شــورا‪ ،‬فعالیــت هــای بیــن المللــی خــود را تــا کنــون بــا همــکاری دو برنــد صاحــب‬ ‫نــام جهانــی بــه نــام ‪ Unilever‬و ‪ L’Oreal‬فرانســه انجــام داده اســت و مــا حصــل کارش‪،‬‬ ‫برگــزاری ‪ ۵‬هفتــه مــد در چنــد ســال اخیــر بــود‪.‬‬ ‫شــورای مــد پاکســتان اخیــرا بــا برنامــه جهانــی غــذا ســازمان ملــل متحــد‪ ،‬همــکاری‬ ‫خــود را اغــاز کــرده و مــی کوشــد تــا بــا ظرفیــت هــای تبلیغاتــی و اطــاع رســانی خــود در‬ ‫ایــن کشــور و ســایر کشــورهای دنیــا‪ ،‬نســبت بــه ارتقــای اگاهــی شــهروندان کشــورهای‬ ‫مختلــف جهــان دربــاره ســوء تغذیــه و ناامنــی‪ ،‬تــاش کنــد‪.‬‬ ‫فعالیــت هــای اخیــر ایــن شــورا گویــا نقــش زیــادی در افزایــش صــادرات مــد و لبــاس‬ ‫پاکســتان بــه جنــوب شــرق اســیا داشــته اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪47‬‬ ‫اکنــون ســازمان جهانــی مــد و هفتــه جهانــی مــد بــا شــورای مــد‬ ‫پاکســتان قــراردادی را منعقــد کــرده و ایــن شــورا را بــه عنــوان‬ ‫نماینــده خــود در ایــن کشــور بــزرگ اســامی خاورمیانــه معرفــی‬ ‫کردنــد‪.‬‬ ‫بــر خــاف هفتــه هــای مــد و غربــی کــه صحنــه کــت واک‬ ‫مانکن هایــی بــا چهــره و لبــاس هــای عریــان غربیســت‪ ،‬مانکــن‬ ‫هــای پاکســتانی اکثــر بــا لبــاس پوشــیده و بــا اســتفاده از طــرح‬ ‫هــای الهــام گرفتــه از اییــن هــا و ســنن ایــن کشــور‪ ،‬جشــنواره‬ ‫ای از ســنت و مدرنیــه را بــه راه مــی اندازنــد کــه از دیــد‬ ‫مخاطبــان‪ ،‬طــرح جدیــدی در دنیــای پــر طرفــدار مــد و لبــاس‬ ‫جهــان بــه شــمار مــی رود‪.‬‬ ‫ســال ‪ 2016‬را در میــان ســال های اخیــر‪ ،‬می تــوان یکــی از‬ ‫موفق تریــن ســال های اجــرای هفتــه ُمــد پاکســتان نامیــد‪ .‬در‬ ‫روزهــا پایانــی ســال ‪ ۲۰۱۶‬میــادی کــه ســال المپیــک و یــورو‬ ‫‪ ۲۰۱۶‬و انتخابــات ‪ ۲۰۱۶‬ریاســت جمهــوری امریــکا بــود و‬ ‫جنجــال هــای بســیاری را در کارنامــه مشــاهده کــرد‪ ،‬دهمیــن‬ ‫ســالگرد برپایــی خــود را جشــن گرفــت‪.‬‬ صفحه 47 ‫غذاهایمحبوبپاکستان‬ ‫پاکســتان کــه از کشــورهای همســایه مــا اســت از نظــر عــادت هــای غذایــی بــه هنــدی هــا شــباهت زیــادی دارد‪ .‬پاکســتانی هــا در‬ ‫پروانه فیروزی‬ ‫غذاهایشــان از ادویــه اســتفاده زیــادی مــی کننــد و بــه خــوردن غــذا بــا نــان عالقــه دارنــد‪.‬‬ ‫محقق‬ ‫غــذا در هــر کشــوری جــزء فرهنــگ ان کشــور محســوب مــی شــود و اشــنایی‪ ،‬ســرو و طبــخ ان هــا‪ ،‬ســبب شناســایی فرهنــگ ان‬ ‫کشــور بــه دیگــر کشــورها خواهــد بــود‪ .‬در پاکســتان مــوادی چــون ماهــی‪ ،‬گوشــت گوســفند‪ ،‬بــره‪ ،‬گاو و مــرغ ارزان اســت و بــه همیــن دلیــل مــردم ان‬ ‫عالقــه زیــادی بــه خــوردن غذاهــای گوشــتی دارنــد و غذاهایــی کــه ســبزیجاتی باشــد نیــز همــراه بــا گوشــت طبــخ مــی کننــد‪.‬‬ ‫مــردم پاکســتان از ادویــه هــای متنــوع در طبــخ غذاهایشــان اســتفاده مــی کننــد و طعــم و عطــر خاصــی بــه غذاهــا مــی دهنــد‪ .‬معــروف تریــن غذاهــای‬ ‫پاکســتان در ایالــت پشــتون‪ ،‬کبــاب و در ایالــت خیبــر پختونخــوا‪ ،‬گوشــت بــره مــی باشــد‪ .‬البتــه در ایــن ایالــت برنــج نیــز جایــگاه خــاص خــود را دارد‪.‬‬ ‫بریانی‬ ‫یکــی از معــروف تریــن غذاهــای پاکســتانی بریانــی اســت‪ .‬ایــن غــذا متعلــق بــه شــبه‬ ‫قــاره هنــد اســت و ممکــن اســت در ســفر بــه هنــد و شــهرهای مختلــف ان مثــل دهلــی‬ ‫هــم ایــن غــذا را (البتــه بــا کمــی تفاوت)مشــاهده کنیــد‪ .‬بریانــی ترکیــب برنــج زرد و‬ ‫گوشــت قرمــز یــا ســفید و ادویــه هــای مختلــف اســت‪ .‬بــرای رنــگ دادن بــه برنــج از‬ ‫ترکیــب ادویــه هــا و ســبزیجات مختلــف اســتفاده مــی شــود کــه عــاوه بــر رنــگ زردی‬ ‫کــه بــه برنــج مــی دهنــد عطــر و طعــم فــوق العــاده ای هــم بــه غــذا مــی دهنــد‪ .‬بــرای‬ ‫تکمیــل شــدن ایــن غــذا‪ ،‬معمــوال لیمــو‪ ،‬ســیب زمینــی و گوجــه هــم بــه غــذا اضافــه‬ ‫مــی کننــد و ســرو مــی کننــد‪ .‬بریانــی غذایــی بســیار خــوش طعــم اســت کــه بــه دلیــل‬ ‫اســتفاده از برنــج و گوشــت بــا ســلیقه و ذائقــه مــا ایرانــی هــا هــم کامــا ســازگار اســت‪.‬‬ ‫چیکن تیکه‬ ‫چیکــن تیکــه یکــی از معــروف تریــن و پرطرفدارتریــن غذاهــای پاکســتانی اســت کــه هــم‬ ‫طعــم فــوق العــاده و هــم ارزش تغذیــه ای باالیــی دارد‪ .‬مشــابه ایــن غــذا را در هنــد بــه‬ ‫نــام تیکــه ماســاال هــم مــی توانیــد مشــاهده کنیــد‪ ،‬امــا مســلما چیکــن تیکــه پاکســتانی‬ ‫تفــاوت هــای زیــادی بــا نســخه هنــدی ان دارد‪ .‬بــرای تهیــه ایــن غــذا‪ ،‬تکــه هــای کوچــک‬ ‫مــرغ را بــا ادویــه هــای ســنتی پاکســتانی ترکیــب مــی کننــد و بعــد کبــاب مــی کننــد‪.‬‬ ‫از نظــر انــدازه و ظاهــر چیکــن تیکــه کمــی شــبیه بــه جوجــه کبــاب خودمــان اســت‪،‬‬ ‫امــا ادویه هایــی کــه بــرای مــزه دار شــدن مــرغ اســتفاده مــی شــود ان را بــه غذایــی‬ ‫منحصربفــرد و فــوق العــاده خوشــمزه تبدیــل مــی کنــد‪.‬‬ ‫سمبوسه‬ ‫سنبوســه خوراکــی اســت کــه از خمیــر پهن شــده درســت می شــود بــه همیــن دلیــل‬ ‫نوعــی پــای محســوب می شــود کــه میانــش را بــا گوشــت کوبیــده و پیــاز و ادویــه پــر‬ ‫کــرده و در روغــن برشــته کــرده باشــند‪.‬‬ ‫از خوراکی هــای معــروف پاکســتان اســت کــه در ایــران نیــز خــوراک بومــی مناطــق‬ ‫جنــوب و شــرق ایــران نظیــر هرمــزگان و خراســان وبلوچســتان اســت‪.‬‬ ‫در طبــخ سنبوســه از نــان لــواش‪ ،‬گوشــت قرمــز‪ ،‬ســبزیجات معطــر‪ ،‬ســیب زمینــی‪،‬‬ ‫فلفــل ســیاه قرمــز‪ ،‬ادویــه و برخــی مــواد دیگــر کــه مرتبــط بــا نــوع سنبوســه اســت‬ ‫اســتفاده می شــود‪.‬‬ ‫سنبوسه در ایران به عنوان خوراکی ‪-‬و نه وعده غذائی‪ -‬مصرف می شود‪.‬‬ ‫سنبوســه امــروزه تقریب ـاً یــک غــذای جهانــی اســت و در همــه کشــورها کــم و بیــش‬ ‫وجــود دارد و در رســتوران های کشــورهای خاورمیانــه نیــز یافــت می شــود‪.‬‬ ‫سنبوســه را پــس از امــاده کــردن و گذاشــتن مــواد (کوبیــده نخود‪-‬پیــاز‪ -‬ســبزیجات و‬ ‫گوشــت خــورد شــده) و بــا تــا کــردن الیه هــای خمیــر روی همدیگــر و فشــردن‪ ،‬ان را در‬ ‫اب جــوش می انداختنــد و اشــی درســت می شــد کــه بــه ان اش جــوش پــره یــا اش‬ ‫لشــخک می گفتنــد امــا امــروزه به جــای پختــن سنبوســه (جــوش پــره) در اب‪ ،‬ان را در‬ ‫روغــن ســرخ می کننــد و ایــن شــیوه امــروزه در بیشــتر نقــاط جهــان رایــج شده اســت‪.‬‬ ‫در تاریخ بیهقی امده این غذا از دوران بسیار قدیم در خراسان رایج بوده است‪.‬‬ ‫امــروزه بــرای پختــن سنبوســه مــواد تشــکیل دهنــده (معمــوالً پیــاز خوردشــده‪ -‬گوشــت‪-‬‬ ‫ســبزیجات و نخــود از قبــل پختــه شــده) را در تک ـه ای بــزرگ از نــان لــواش یــا برگــی از‬ ‫خمیــر می ریزنــد و نــان لــواش یــا بــرگ خمیــر را بــه صــورت ســه گــوش می بندنــد و‬ ‫ســپس ان را در ماهی تابــه می گذارنــد و در روغــن ســرخ می کننــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪48‬‬ صفحه 48 ‫سیخ کبابی‬ ‫یکــی دیگــر از غذاهــای پاکســتانی ســیخ کبــاب نــام دارد کــه گوشــت (اغلــب گوســاله)‬ ‫کبابــی مــزه دار شــده اســت‪ .‬گوشــت را ابتــدا بــا ادویــه هــای مختلــف حســابی مــزه دار‬ ‫مــی کننــد و بعــد بــه ســیخ مــی کشــند و روی بســتری از ذغــال کبــاب مــی کننــد‪ .‬روش‬ ‫کبــاب کــردن گوشــت باعــث مــی شــود کبــاب بافتــی بســیار لذیــذ و ابــدار داشــته باشــد‪.‬‬ ‫در رســتوران هــای پاکســتان اگــر ســیخ کبــاب ســفارش بدهیــد اغلــب ان را در کنــار پلــوی‬ ‫ســبزیجات یــا نــان ســرو مــی کننــد‪.‬‬ ‫چنا چات‬ ‫چنــا بــه معنــی نخــود اســت و ایــن غــذای ســبک و گیاهــی کــه عمدتــا بــا نخــود‬ ‫تهیــه مــی شــود یکــی از محبــوب تریــن غذاهــای پاکســتانی اســت‪ .‬بــرای تهیــه‬ ‫چنــا چــات نخــود را بــا ســبزیجات مختلــف مثــل هویــج‪ ،‬پیــاز‪ ،‬گوجــه و ســبزیجات‬ ‫و ادویــه هــای مختلــف مــی پزنــد و همــراه بــا نــان میــل مــی کننــد‪ .‬چنــا چــات‬ ‫بــه عنــوان میــان وعــده‪ ،‬یــک شــام ســبک یــا در کنــار ســایر غذاهــای پاکســتانی‬ ‫خــورده مــی شــود و طعــم بســیار خوبــی هــم دارد‪.‬‬ ‫کباب سجی‬ ‫کبــاب ســجی یکــی از پرطرفدارتریــن غذاهــای پاکســتانی اســت کــه خاســتگاهش‬ ‫ایالــت بلوچســتان پاکســتان اســت‪ .‬امــروزه ایــن غــذا در پاکســتان بســیار رایــج و‬ ‫متــداول اســت و مخصوصــا در مناســبت هــای ویــژه و خــاص ســرو مــی شــود‪.‬‬ ‫بــرای تهیــه ســجی‪ ،‬یــک مــرغ یــا بــره کامــل و درســته را بــا نمــک و رب پاپایــا‬ ‫مــزه دار مــی کننــد‪ ،‬بــا بــا برنــج داخلــش را پــر مــی کننــد و بــرای ســاعت هــای‬ ‫طوالنــی روی ذغــال کبــاب مــی کننــد تــا گوشــت ارام ارام کبــاب شــود و طعمــی‬ ‫لذیــذ و فــوق العــاده پیــدا کنــد‪.‬‬ ‫کبــاب ســجی بــه دلیــل حجــم بــاالی گوشــتی کــه دارد اغلــب در میهمانــی هــای‬ ‫بــزرگ و بــرای تعــداد زیــاد میهمانــان ســرو مــی شــود‪.‬‬ ‫حلیم‬ ‫حلیــم یکــی از خوشــمزه تریــن غذاهــای منطقــه خاورمیانــه اســت کــه البتــه در هــر‬ ‫کشــور و منطقــه بــه ســبک ســیاق خاصــی تهیــه مــی شــود‪ .‬حلیــم یکــی از معــروف‬ ‫تریــن غذاهــای پاکســتانی هــم هســت‪ ،‬امــا بــا حلیمــی کــه در ایــران رایــج اســت‬ ‫تفــاوت هایــی دارد‪.‬‬ ‫حلیــم پاکســتانی از ترکیــب مــوادی مثــل گنــدم‪ ،‬جــو‪ ،‬گوشــت چرخکــرده گوســاله‪،‬‬ ‫گوســفند‪ ،‬بــره یــا مــرغ و عــدس تهیــه مــی شــود‪ .‬درســت مثــل حلیــم خودمــان‪،‬‬ ‫امــاده شــدن حلیــم پاکســتانی هــم نیازمنــد مــدت زمــان زیــادی اســت تــا طعــم‬ ‫ترکیبــات مختلــف کامــا بــه خــورد هــم بــرود و غــذا بــه اصطــاح جــا بیفتــد‪ .‬حلیــم‬ ‫پاکســتانی را بــه ویــژه بــا ســرد شــدن هــوا و بــه عنــوان پیــش غــذا یــا غــذای‬ ‫اصلــی و همــراه بــا نــان میــل مــی کننــد‪.‬‬ ‫قرمه‬ ‫قرمــه غذایــی پاکســتانی اســت کــه بــا گوشــت قرمــز یــا مــرغ در روغــن پختــه‬ ‫می شــود‪ .‬پاکســتانی ها گوشــت را بــه قطعــات کوچــک خــرد کــرده و ان را بــا‬ ‫روغــن در ماهیتابــه و روی شــعله زیــاد بــه مــدت ســی دقیقــه می پزنــد‪ ،‬ســپس‬ ‫در ان گوجــه‪ ،‬ســیب زمینــی و فلفــل شــیرین اضافــه می کننــد و یــک ربــع دیگــر‬ ‫هــم ان را روی شــعله قــرار می دهنــد و در نهایــت بــا ادویــه زیــاد از جملــه فلفــل‬ ‫ســیاه یــا جعفــری یــا فلفــل شــیرین ســبز ســرو می کننــد‪.‬‬ ‫پیالف کشمیری‬ ‫ایــن غــذا عبــارت اســت از برنجــی کــه روی ان گوشــت گوســفند و یــا گاو قــرار‬ ‫می دهنــد‪ .‬برنــج را بــا اب گوشــت می پزنــد و بــرای تزییــن روی ان اجیــل‬ ‫می ریزنــد‪ .‬ایــن غــذا اصالتــی کشــمیری دارد‪ ،‬امــا در همــه جــای پاکســتان پیــدا‬ ‫می شــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪49‬‬ صفحه 49 ‫فواد محمدهاشم‬ ‫کارشناس تربیت بدنی‬ ‫ورزش افغانستان‬ ‫پاکســتان در ورزش حرفــه ای در دنیــا جــزو کشــورهایی اســت کــه چنــدان مطــرح نبــوده و نتوانســته‬ ‫اســت موفــق باشــد‪ .‬ایــن کشــور حتــی در بازیهــای اســیایی نیــز توانســته اســت بــه رتبه هــای بــاالی‬ ‫جــدول دســت پیــدا کنــد‪.‬‬ ‫امــا در برخــی رشــته هــا ماننــد هاکــی‪ ،‬اســکواش و کریکــت توانســته در ســطح جهانــی حرف هایــی‬ ‫بــرای گفتــن داشــته و بعضــا موفقیت هــای چشــمگیری بدســت اورد‪.‬‬ ‫محبوبتریــن رشــته ورزشــی ایــن کشــور کریکــت اســت و عالقمنــدان بســیار زیــادی در ایــن کشــور‬ ‫داشــته و شــاید بتــوان محبوبیــت ان را بــا فوتبــال در کشــور ایــران قیــاس کــرد‪.‬‬ ‫هاکی روی چمن‬ ‫هاکــی روی چمــن کــه در پاکســتان هاکــی نامیــده می شــود‪ ،‬ورزشــی اســت کــه‬ ‫پاکســتان بیشــترین موفقیــت در المپیــک را توســط ان کســب کرده اســت‪ ۳ .‬مــدال‬ ‫طــا (بازی هــای المپیــک تابســتانی ‪ ،۱۹۶۰‬بازیهــای تابســتانی المپیــک ‪ ۱۹۶۸‬و‬ ‫بازی هــای المپیــک تابســتانی ‪ )۱۹۸۴‬پاکســتان همچنیــن جــام جهانــی هاکــی را ‪۴‬‬ ‫بــار در ســالهای ‪ ۱۹۷۸ ،۱۹۷۱‬و ‪ ۱۹۸۲‬و ‪ ۱۹۹۴‬از ان خــود کرده اســت‪.‬‬ ‫اسکواش‬ ‫تیــم ملــی اســکواش پاکســتان پــس از طــی یــک دوره رکــود‪ ،‬در ســال‬ ‫‪ 2018‬بــه روزهــای طالیــی خــود بازگشــت‪ .‬پــس از یــک مــدت طوالنی‪،‬‬ ‫تعــداد زیــادی از بازیکنــان در ســطح جهانــی در شــهرهای مختلــف‬ ‫کشــور در مســابقات حرفــه ای ورزش اســکواش (‪ )PSA‬حضــور یافتنــد‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه اقدامــات ‪ ،PSF‬پاکســتان بــا برگــزاری بیشــترین تعــداد‬ ‫رویــداد هــای ‪ )11( PSA‬در یــک ســال در سراســر اســیا بــه نقطــه‬ ‫عطــف خــود رســیده اســت‪.‬‬ ‫در ایــن زمینــه‪ ،‬پاکســتان پــس از کشــور هــای ایــاالت متحــده (‪،)28‬‬ ‫کانــادا (‪ ،)21‬اســترالیا (‪ )14‬و انگلســتان (‪ ،)12‬افتخــار میزبانی بیشــترین‬ ‫رویــداد هــای ‪ PSA‬در جهــان را دارد‪.‬‬ ‫مجمــوع میــزان جایــزه ای کــه توســط پاکســتان در ‪ 11‬تــور ‪PSA‬‬ ‫ارائــه شــده اســت‪ 229،500 ،‬دالر مــی باشــد‪ ،‬بیــش از نیمــی از ان –‬ ‫‪ 127،500‬دالر – توســط ســند تامیــن شــده اســت‪.‬‬ ‫میزبانــی رویدادهــا‪ ،‬بــه ویــژه در کراچــی‪ ،‬از طریــق منابــع شــخصی‬ ‫مهاجــم اســکواش جهانگیــر خــان کــه مــی خواهــد انگیــزه جوانــان‬ ‫بــرای احیــای افتخــار گذشــته امــکان پذیــر ســازد‪ ،‬تامیــن شــده اســت‪.‬‬ ‫کراچــی بــرای مــدت طوالنــی یــک مرکــز عمــده فعالیــت هــای بیــن‬ ‫المللــی اســکواش اســت‪ .‬بیــش از ظهــور مجتمــع اســکواش راشــکان‬ ‫خــان‪ -‬جهانگیــر خــان در ســال ‪ 1991‬و مجتمــع اســکواش اســیف نــواز‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪50‬‬ ‫در باشــگاه ‪ DA Creek‬در ســال ‪ ،1993‬مجتمــع اســکواش ‪ PIA‬بــود کــه در تمــام‬ ‫فعالیــت هــای اســکواش حضــور داشــت‪.‬‬ ‫فدراســیون اســکواش پاکســتان (‪ )PSF‬و واحدهــای وابســته بــه ان‪ ،‬بــه ویــژه انجمــن‬ ‫اســکواش ســندی (‪ ،)SSA‬شایســته بــرای برگــزاری حداقــل ‪ 11‬مســابقه ‪ PSA‬در‬ ‫کراچــی‪ ،‬الهــور و اســام ابــاد‪ ،‬بــا میلیــون هــا دالر جایــزه بــه منظــور کمــک بــه‬ ‫احیــای شــکوه و عظمــت ایــن بــازی‪ ،‬مــی باشــد‪.‬‬ ‫تعــدادی از بازیکنــان ماهــر افتخــار بــازی را در مســابقات ‪ PIA‬و ‪Open Pakistan‬‬ ‫داشــتند‪ .‬همچنیــن پاکســتان افتخــار میزبانــی بــازی ‪-‬هــای‪ World Open‬را در‬ ‫مجتمــع اســکواش ‪ PIA‬در ســال ‪ 1984‬داشــت‪ .‬در ســال ‪ ،1993‬مســابقات جهانــی‬ ‫‪ World Open‬و قهرمانــی جهــان نیــز در مجتمــع اســکواش اصــف نــواز برگــزار‬ ‫گردیــد‪ .‬پاکســتان میزبــان یــک دوره مســابقات قهرمانــی جهــان در اســام ابــاد در‬ ‫ســال ‪ 2005‬نیــز بــوده اســت‪.‬‬ ‫متاســفانه‪ ،‬پــس از ‪ 11‬ســپتامبر‪ ،‬پاکســتان بــه علــت امتنــاع بازیگــران خارجــی و‬ ‫امنتــاع حضــور تیــم هــا بــه دلیــل نگرانــی هــای امنیتــی‪ ،‬بــه شــدت تحــت تاثیــر‬ ‫قــرار گرفــت‪ .‬بــا ایــن وجــود‪ ،‬تــاش هــای بســیاری توســط ‪ ،PSF‬تــاش هــای‬ ‫جهانگیــر خــان‪ ،‬پشــتیبانی قابــل مالحظــه از ســوی ســازمان هــای امنیتــی و حامیــان‬ ‫مالــی‪ ،‬باعــث شــده اســت کــه پاکســتان یــک بــار دیگــر بــه روز هــای اوج خــود در‬ ‫اســکواش برســد‪.‬‬ صفحه 50 ‫کریکت‬ ‫در اغــاز‪ ،‬کریکــت یــک بــازی کامــا انگلیســی بــود امــا بــا گســترش‬ ‫امپراطــوری بریتانیــا‪ ،‬کریکــت توســط بســیاری از مهاجــران بــه مناطــق‬ ‫دوردســتی چــون اســترالیا‪ ،‬افریقــا‪ ،‬حــوزه کارائیــب و هنــد انتقــال یافــت‪.‬‬ ‫بــازی کرکیکــت یــک بــازی تیمــی ‪ 11‬نفــره اســت کــه در ان از چــوب‬ ‫هــای ویــژه و توپــی بــا ســایزی کمــی بزرگتــر از تــوپ پینــگ پنــگ‬ ‫اســتفاده مــی شــود‪.‬‬ ‫بــازی کریکــت یکــی از محبــوب تریــن بازی هــا در بیــن مردم کشــورهای‬ ‫مختلــف اســت و تیــم ملــی کریکــت پاکســتان طرفــداران زیــادی در ایــن‬ ‫کشور دارد‪.‬‬ ‫بــازی کرکیــت در پاکســتان از ســالیان پیــش طرفــداران زیــادی دارد‪ .‬بــه‬ ‫نحــوی کــه در گوشــه و کنــار ایــن کشــور زمیــن هــای کریکــت از ســطوح‬ ‫ابتدایــی و ســاده تــا ســطوح بســیار پیشــرفته دیــده مــی شــود‪.‬‬ ‫کــودکان پاکســتانی از دوران کودکــی بــرای افزایــش مهــارت خــود در‬ ‫ایــن بــازی تــاش مــی کننــد تــا بتواننــد روزی بــه تیــم ملــی کرکیــت‬ ‫پاکســتان وارد شــوند‪.‬‬ ‫از ســوی دیگــر بازیکنــان تیــم ملــی پاکســتان نیــز در طــول تاریــخ همواره‬ ‫بهتریــن تــاش خــود را بــه کار بســته انــد تــا بــا نمایــش یــک بــازی‬ ‫منحصــر بــه فــرد بــه اعتمــاد مــردم و دولتمــردان پاکســتان احتــرام‬ ‫بگذارنــد‪.‬‬ ‫هنــد و پاکســتان رقبــای اصلــی کریکــت در شــبه قــاره انــد‪ .‬نخســتین‬ ‫بــازی در هنــد در ســال ‪ ۱۷۲۱‬میــان شــماری از دریانــوردان در غــرب ایــن‬ ‫کشــور ثبــت شــده اســت‪ .‬در جریــان ســه قــرن گذشــته کریکــت بــه‬ ‫محبوب تریــن بــازی در هنــد تبدیــل شــده و بازیکنــان مشــهور کریکــت‬ ‫از ثروتمندتریــن افــراد جامعــه هنــد بــه شــمار می رونــد‪.‬‬ ‫در مقابــل تــی ملــی کرکیــت پاکســتان در عــرض تنهــا دو ســال نخســتین‬ ‫پیــروزی خــود در کریکــت را در ســال ‪ ۱۹۵۴‬بــه ثبــت رســاند‪ .‬بــروز‬ ‫ی هــای‬ ‫جنــگ در ســال ‪ ۱۹۶۰‬میــان هنــد و پاکســتان باعــث شــد بــاز ‬ ‫کریکــت متوقــف شــود‪.‬‬ ‫فوتبال‬ ‫ســهم پاکســتان در فوتبــال جهــان از ســال هــای پیــش تاکنــون تنهــا‬ ‫تولیــد تــوپ هــای جــام جهانــی اســت و پاکســتانی هــا حتــی در فوتبــال‬ ‫قــاره پهنــاور و کهــن اســیا نیــز جایگاهــی ندارنــد‪.‬‬ ‫پاکســتان نزدیکــی چندانــی بــا پرطرفدارتریــن رشــته ورزشــی جهــان‬ ‫یعنــی فوتبــال نــدارد و تاکنــون در هیــچ یــک از مســابقه هــای بیــن‬ ‫المللــی فوتبــال حتــی در قــاره اســیا نیــز حضــور نداشــته اســت‪ ،‬ولــی‬ ‫ســهم قابــل توجهــی در بــازی هــای جــام جهانــی ‪ 2018‬فوتبــال روســیه‬ ‫ایفــا مــی کنــد‪.‬‬ ‫ایــن کشــور در رویــداد بــزرگ ورزشــی جــام جهانــی فوتبــال حضــور‬ ‫ظاهــری نــدارد‪ ،‬ولــی بیــش از ‪ 200‬میلیــون پاکســتانی بــا عرضــه تــوپ‬ ‫هــا و لبــاس هــای ورزشــی تولیــدی ایــن مســابقه بــزرگ از شــهر صنعتــی‬ ‫‹ ســیالکوت›‪ ،‬ســهم بزرگــی در برگــزاری مســابقات جــام جهانــی فوتبــال‬ ‫ایفــا مــی کننــد‪.‬‬ ‫تیــم فوتبــال پاکســتان در اکتبــر ســال ‪ 1950‬میــادی در نخســتین بــازی‬ ‫خــود مقابــل تیــم ملــی فوتبــال ایــران بــا پنــج گل مغلــوب شــد‪.‬‬ ‫در ایــن بــازی ان چــه کــه تماشــاگران را بــه خــود جلــب کــرد حضــور‬ ‫بازیکنــان پاکســتان بــا پــای برهنــه در زمیــن بــود ‪.‬‬ ‫تیــم ملــی فوتبــال پاکســتان در دومیــن مســابقه بــا تیــم کشــور عــراق بــه‬ ‫تســاوی دســت یافــت و در بازگشــت بــه کشــور خــود بــا اســتقبال مــردم‬ ‫روبــرو شــد‪.‬‬ ‫تیــم ملــی فوتبــال پاکســتان در ســال هــای بعــد توانســت در مســابقات‬ ‫متعــدد اســیایی شــرکت کنــد و موفقیــت هــای خوبــی نیــز کســب کنــد‪،‬‬ ‫امــا ایــن موفقیــت هــا و ایــن رشــته ورزشــی بــه دلیــل عــدم توجــه و‬ ‫عــدم برنامــه ریــزی از ســوی دولــت بــرای شــکوفایی فوتبــال‪ ،‬نتوانســت‬ ‫بیشــتر از چنــد ســال دوام اورد‪.‬‬ ‫ایــن روزهــا در شــهرهای پاکســتان از شــور و حــال فوتبــال خبــری‬ ‫نیســت و عالقــه منــدان بــه ایــن ورزش پــر طرفــدار ترجیــح مــی دهنــد‬ ‫ایــن بــازی هــا را از تلویزیــون هــای خانگــی تماشــا کــرده و اینگونــه تیــم‬ ‫مــورد عالقــه خــود را مــورد تشــویق قــرار دهنــد‪.‬‬ ‫تیــم ملــی فوتبــال پاکســتان در حــال حاضــر در جایــگاه ‪ 201‬جهــان قــرار‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪51‬‬ ‫اگرچــه ایــن وضعیــت در منطقــه ‹لیــاری› شــهر بنــدری کراچــی پاکســتان قــدری‬ ‫متفــاوت اســت‪ ،‬بــا وجــود عالقــه وصــف ناپذیــر ســاکنان منطقــه لیــاری در شــهر‬ ‫کراچــی فوتبــال در ایــن کشــور از جایــگاه خاصــی برخــوردار نیســت‪.‬‬ ‫عالقــه و شــوق و اشــتیاق وصــف ناپذیــر جوانــان و نوجوانــان منطقــه ‹لیــاری› شــهر‬ ‫بنــدری کراچــی بزرگتریــن و پرجمعیــت تریــن شــهر پاکســتان زبانــزد عــام و خــاص‬ ‫در ایــن کشــور اســت و زمانــی کــه بــازی هــای جــام جهانــی فوتبــال اغــاز مــی شــود‬ ‫شــور و شــعف خاصــی در ایــن منطقــه دیــده مــی شــود‪.‬‬ ‫مــردم ایــن منطقــه‪ ،‬بــا کمــک همدیگــر تلویزیــون هــای بــزرگ در زمیــن هــای فوتبــال‬ ‫نصــب کــرده و پیــر و جــوان و زن و مــرد و کــودک در کنــار هــم بــه دیــدن فوتبــال‬ ‫پرداختــه و تیــم مــورد نظــر خــود را تشــویق کننــد‪.‬‬ ‫در ایــن منطقــه گــروه هــای مختلفــی وجــود دارد کــه هــر گــروه تیــم مــورد نظــر خــود‬ ‫را تشــویق مــی کننــد و ارژانتیــن‪ ،‬برزیــل‪ ،‬المــان‪ ،‬اســپانیا و ایتالیــا تیــم هــای مــورد‬ ‫عالقــه مــردم در ایــن منطقــه هســتند‪.‬‬ ‫نکتــه جالــب در مــورد مــردم ایــن شــهر حمایــت انهــا از تیــم ملــی فوتبــال ایــران‬ ‫در جــان جهانــی روســیه بــود‪ .‬هــزاران نفــر از مــردم لیــاری از تیــم ملــی ایــران بــه‬ ‫دلیــل همســایگی و اشــتراکات فرهنگــی و تاریخــی بیــن دو کشــور حمایــت کردنــد و‬ ‫بــا نصــب پرچــم ایــران در کــوی و بــرزن بــرای پیــروزی تیــم ملــی ایــران در برابــر‬ ‫حریفــان خــود دعــا می کردنــد‪.‬‬ صفحه 51 ‫معماری پاکستان‬ ‫فاطمه عبدالمحمدی‬ ‫نویسنده و کارشناس‬ ‫ارشد فلسفه‬ ‫معمــاری پاکســتان بــا معمــاری شــبه قــاره بــزرگ هنــد در هــم تنیــده اســت‪.‬‬ ‫بــا اغــاز تمــدن اینــدوس در اواســط هــزاره ســوم قبــل از میــاد‪ ،‬بــرای اولیــن‬ ‫بــار در منطقــه ای کــه شــامل پاکســتان امــروزی اســت ‪ ،‬یــک فرهنــگ شــهری‬ ‫پیشــرفته توســعه یافتــه بــا امکانــات بــزرگ ســاختاری توســعه یافــت کــه‬ ‫برخــی از ســازه های ان تــا بــه امــروز باقــی مانــده انــد‪.‬‬ ‫ســبک معمــاری ایــن منطقــه بــه دنبــال ســبک گنــداره در معمــاری بودایــی‬ ‫بــود کــه از عناصــر یونــان باســتان را وام مــی گرفــت‪ .‬ایــن بقایــا در پایتخــت‬ ‫گنــداره یعنــی منطقــه تاکســیال قابــل مشــاهده اســت‪.‬‬ ‫معمــاری هندواســامی در دوره قــرون وســطی پدیــدار شــد ‪ ،‬کــه عناصــر‬ ‫هنــدی و اســامی را بــا هــم ترکیــب کــرد‪ .‬امپراتــوری مغــول بیــن قــرن ‪16‬‬ ‫و ‪ 18‬حکومــت کــرد و شــاهد ظهــور معمــاری مغــول بــود کــه بیشــترین و‬ ‫بهتریــن نمونه هــای ان را می تــوان در الهــور مشــاهده نمــود‪.‬‬ ‫در دوره اســتعمار انگلیــس ‪ ،‬ســبک هــای اروپایــی ماننــد بــاروک ‪ ،‬گوتیــک و‬ ‫نئوکالســیک رواج پیــدا کــرد‪ .‬انگلیســی هــا نیــز ماننــد مغــول ها ســاختمان های‬ ‫پیچیــده ای را بــرای پیــش بینــی قــدرت خــود ســاخته انــد‪ .‬ســبک هنــد و‬ ‫ســاراکنیک ‪ ،‬تلفیقــی از عناصــر انگلیســی و هندی‪-‬اســامی نیــز شــکل گرفــت‪.‬‬ ‫پــس از اســتقالل ‪ ،‬ســبک هــای معمــاری مــدرن ماننــد ســبک بیــن المللــی‬ ‫محبوبیــت پیــدا کــرد‪.‬‬ ‫تمدن ایندوس‬ ‫باســتان شناســان‪ ،‬بســیاری از شــهرهای باســتانی را کاوش کردنــد ‪ ،‬از جملــه‬ ‫انهــا موهونجــودارو‪ ،‬هاراپــا و کــوت دیجــی کــه دارای یــک ســاختار یکنواخــت‬ ‫و مناســب بــا جــاده هــای گســترده و همچنیــن ســرویس هــای بهداشــتی و‬ ‫زهکشــی هســتند‪.‬‬ ‫بیشــتر ســاختهای اجــری کشــف شــده ســاختمانهای عمومــی ماننــد حمــام و‬ ‫کارگاه هــا هســتند‪ .‬چــوب و لــوم (ترکیبــی از ماســه‪ ،‬ســیلیت و رس) بــه عنــوان‬ ‫مصالــح ســاختمانی بــه کار می رفتنــد‪.‬‬ ‫معابــد در مقیــاس بــزرگ ‪ ،‬ماننــد نمونــه هایــی که در ســایر شــهرهای باســتانی‬ ‫یافــت مــی شــوند‪ ،‬در ایــن مناطــق نیــز وجــود دارنــد‪ .‬بــا فروپاشــی تمــدن دره‬ ‫اینــدوس ‪ ،‬ایــن معمــاری نیــز اســیب هــای قابــل توجهــی را متحمــل شــد‪.‬‬ ‫متاســفانه اطالعــات کمــی در مــورد ایــن تمــدن وجــود دارد‪ ،‬بخشــی از ان بــه‬ ‫دلیــل ناشــناخته شــدن در حــدود ســال ‪ 1700‬قبــل از میــاد و بــه دلیــل عــدم‬ ‫رمزگشــایی زبــان‪ ،‬در اواســط قــرن نوزدهــم بــود کــه اشــکار گردیــد‪ .‬شــواهد‬ ‫باقــی مانــده از ایــن تمــدن کــه در دهــه ‪ 20‬میــادی کشــف شــد نشــانگر‬ ‫تمــدن پیچیــده ای اســت‪ .‬شــهرهایی ماننــد هاراپــا و موهنجــودارو («شــهر‬ ‫مــردگان») جمعیتــی حــدود ‪ 35000‬نفــر داشــتند کــه طبــق سیســتم شــبکه ای‬ ‫ســاخته شــده انــد‪.‬‬ ‫ســاکنان در خانــه هــای اجــری پختــه شــده بــدون پنجــره ســاخته شــده در‬ ‫اطــراف یــک حیــاط مرکــزی زندگــی مــی کردنــد‪ .‬ایــن شــهرها همچنیــن‬ ‫دارای ارگ بــود کــه در ان ســاختمانهای عمومــی و مذهبــی قــرار داشــت ‪،‬‬ ‫اســتخرهای بــزرگ بــرای اســتحمام ایینــی ‪ ،‬انبارهــای نگهــداری مــواد غذایــی‬ ‫و سیســتم پیچیــده ای از زهکشــی هــا و فاضــاب هــای پوشــیده شــده در ان‬ ‫وجــود داشــت‪.‬‬ ‫دوره باستان و کالسیک‬ ‫بــا ظهــور بودیســم ‪ ،‬بناهــای معمــاری برجســته ای دوبــاره ســاخته‬ ‫شــد‪ ،‬کــه تــا بــه امــروز ادامــه داشــته انــد‪ .‬عــاوه بــر ایــن ‪ ،‬نفــوذ‬ ‫تمــدن ایــران و یونــان منجــر بــه توســعه ســبک یونانــی و بودایــی‬ ‫شــد و از قــرن اول میــادی شــروع شــد‪.‬‬ ‫نقطــه اوج ایــن دوران بــا اوج ســبک گنــداره بــه دســت امــد کــه‬ ‫شــهری بــود کــه قدمــت ان بــه دوران هخامنشــی بــاز می گــردد‪.‬‬ ‫بقایــای مهــم ســاخت و ســازهای بودایــی‪ ،‬اســتوپاها و ســاختمانهای‬ ‫دیگــر بــا مجســمه هــای یونــان و عناصــر ایــن ســبک کامـ ً‬ ‫ا قابــل‬ ‫تشــخیص اســت‪ .‬عناصــری ماننــد ســتون هــا و نیــم ســتون ها کــه‬ ‫در کنــار ویرانــه هــای ســایر دوره هــا ‪ ،‬در تاکســیال پایتخــت گانــدورا‬ ‫در شــمال پنجــاب یافــت مــی شــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪52‬‬ صفحه 52 ‫دوره اسالمی‬ ‫اثــار ورود اســام بــه پاکســتان امــروز ‪ -‬نخســتین بــار در ســند ‪ -‬در قــرن ‪ 8‬میــادی به‬ ‫معنــای پایــان ناگهانــی معمــاری بودایــی بــود‪ .‬بــا ایــن حــال ‪ ،‬انتقــال ایــن نــوع معماری‬ ‫بــه ســازه های ایــن منطقــه از اســیا بــدون اســتفاده از تصویــر بــرای تزیینــات همــراه‬ ‫بــود‪ .‬چراکــه در دیــن اســام اســتفاده از تصاویــر کراهــت داشــت و بــر عــدم اســتفاده‬ ‫از تصاویــر تاکیــد شــده بــود‪.‬‬ ‫نحــوه ســاخت مســاجد اولیــه بــا تزئینــات‪ ،‬انهــا را بــه شــدت بــه ســبک عربــی ســوق‬ ‫مــی داد‪ .‬اولیــن نمونــه مســجد از روزهــای نخســتین اســام در اســیای جنوبــی مســجد‬ ‫میرابلــوزه بمپــور اســت کــه از ســال ‪727‬م اولیــن مــکان عبــادت مســلمانان در اســیای‬ ‫جنوبــی اســت‪.‬‬ ‫در دوره ســلطان دهلــی‪ ،‬ســبک ایرانی‪-‬مرکــزی از تاثیــرات عــرب پیشــی گرفــت‪.‬‬ ‫مهمتریــن ویژگــی ایــن ســبک ایــوان اســت کــه از ســه طــرف بســته شــده و یــک‬ ‫انتهــای ان کام ـ ً‬ ‫ا بــاز اســت‪ .‬ویژگــی هــای بیشــتر شــامل ســالن هــای نمــاز بــزرگ‪،‬‬ ‫گنبدهــای گــرد بــا موزائیــک و نمونــه هــای هندســی و اســتفاده از کاشــی هــای نقاشــی‬ ‫شــده اســت‪ .‬یکــی از مهمتریــن ایــن بناهــای کشــف شــده بــه ســبک ایرانــی‪ ،‬مقبــره‬ ‫شــاه رکــن العلــم (ســاخته شــده از ســال ‪ 1320‬تــا ‪1324‬م) در مولتــان اســت‪.‬‬ ‫گورســتان مکلــی در تهتــه شــامل مقبــره هــای مختلــف حاکمــان ‪ ،‬اشــراف و صوفیــان‬ ‫اســت ‪ ،‬بیــن قــرون ‪ 14‬و ‪ 18‬ســاخته شــد‪ .‬ایــن بنــا معمــاری گســترده ای شــامل هنــدو‬ ‫اســامی ‪ ،‬فارســی ‪ ،‬هنــدو و راجپــوت و گجراتــی را نشــان مــی دهــد‪.‬‬ ‫نمونــه هــای دیگــر شــامل قلعــه روتــاس اســت کــه توســط شیرشــاه ســوری در قــرن‬ ‫شــانزدهم و مقبــره هــای تالپــور میــس ســاخته شــده اســت‪.‬‬ ‫دوره مغول‬ ‫معمــاری مغــول در دوره قــرون وســطی در زمــان ســلطنت پادشــاهان مغــول در‬ ‫ســده های ‪ 15‬تــا ‪ 17‬ظهــور یافــت‪ .‬ســاختمانهای مغــول از الگــوی ســاختار و شــخصیتی‬ ‫یکنواخــت برخــوردار هســتند ‪ ،‬از جملــه گنبدهــای بــزرگ و پیــازی ‪ ،‬منــاره هــای باریــک‬ ‫در گوشــه ها ‪ ،‬تاالرهــای عظیــم ‪ ،‬دروازه هــای بــزرگ طــاق و تزئینــات ظریــف کــه‬ ‫معمــوالً در هــر چهــار طــرف توســط بــاغ هــا احاطــه شــده اســت‪.‬‬ ‫ایــن ســاختمانها معمــوالً از ماســه ســنگ قرمــز و ســنگ مرمــر ســفید ســاخته شــده اند‬ ‫و از کارهــای تزئینــی ماننــد پاچیــن کاری و صفحــه هــای بــا روکــش جالــی اســتفاده‬ ‫مــی کننــد‪.‬‬ ‫پادشاهی اکبرشاه و جهانگیر (‪)1627-1556‬‬ ‫اولیــن نمونــه ایــن دوره در پاکســتان قلعــه الهــور اســت کــه حداقــل از قــرن یازدهــم‬ ‫وجــود داشــته امــا توســط امپراتورهــای مختلــف مغــول کامـ ً‬ ‫ا بازســازی شــده اســت‪.‬‬ ‫مقبره انارکالی ‪ ،‬هیران مینار و مسجد بگم شاهی نیز به این دوره برمی گردد‪.‬‬ ‫شاه جهان (‪)1658-1628‬‬ ‫مقبــره جهانگیــر ‪ ،‬چهارمیــن امپراتــور مغــول ‪ ،‬در ســال ‪ 1637‬و در زمــان ســلطنت‬ ‫پســرش و جانشــین شــاه جهــان بــه پایــان رســید‪ .‬امپراتــور ســاخت گنبــد را بــر روی‬ ‫مقبــره خــود ممنــوع کــرده بــود ‪ ،‬بنابرایــن ســقف ســاده و عــاری از هرگونــه تزئینــات‬ ‫اســت‪ .‬در میــان باغــی قــرار دارد کــه مقبــره نــور جهــان ‪ ،‬مقبــره اصــف خــان و اکبــری‬ ‫ســارایی ‪ ،‬یکــی از بهتریــن کاروانســراهای پاکســتان را نیــز در خــود جــای داده اســت‪.‬‬ ‫معمــاری مغــول در قــرن هفدهــم میــادی و در زمــان ســلطنت شــاه جهــان بــه زینــت‬ ‫خــود رســید‪.‬‬ ‫در ایــن مــدت چندیــن مــورد اضافــی بــه قلعــه الهــور اضافــه شــد‪ .‬شــاهکارهای دیگــر‬ ‫ایــن زمــان عبارتنــد از‪ :‬مســجد وزیرخــان ‪ ،‬مســجد دای انــگا ‪ ،‬مقبــره دا انــا ‪ ،‬بــاغ هــای‬ ‫شــالیمار و شــاهی همــام در الهــور اســت ‪ .‬مســجد شــاه جهــان در تهتــه نشــان دهنــده‬ ‫تاثیــر شــدید معمــاری و هنــر ایرانــی اســت‪.‬‬ ‫اورنگریب (‪)1707-1658‬‬ ‫مسجدپادشــاهی در الهــور در زمــان ســلطنت اورنگزیــب در ســال ‪ 1673‬ســاخته شــده‬ ‫اســت‪ .‬ایــن بنــا از ماســه ســنگ قرمــز و ســه گنبــد مرمــر ســاخته شــده اســت ‪ ،‬بســیار‬ ‫شــبیه بــه جمــاج مســجد دهلــی اســت‪ .‬پادشــاهی یکــی از بزرگتریــن مســاجد جهــان‬ ‫بــه شــمار مـی رود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪53‬‬ ‫دوره استعماری انگلستان‬ ‫در زمــان اســتعمار بریتانیــا ‪ ،‬ســبک هــای معمــاری اروپایــی ماننــد‬ ‫بــاروک‪ ،‬گوتیــک و نئوکالســیک غالــب تــر شــدند‪ .‬تــاالر فریــر ‪،‬‬ ‫کلیســای جامــع ســنت پاتریــک و بــرج ســاعت ِمــردره در کراچــی و‬ ‫تــاالر مونتکومــری نئوکالســیک در الهــور نمونه هایــی از ایــن دســت‬ ‫هســتند‪ .‬یــک ســبک جدیــد از معمــاری معــروف بــه ســبک احیــای‬ ‫هنــد و ســاراکنیک‪ ،‬کــه از ترکیبــی از اجــزای اروپایــی و هنــد و اســامی‬ ‫شــکل گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫از جملــه اثــار برجســته تــر در شــهرهای کراچــی (کاخ محتــا ‪،‬‬ ‫ســاختمان شــرکت کالنشــهر کراچــی) ‪ ،‬در پیشــاور (دانشــگاه کالــج‬ ‫اســامی) و الهــور (مــوزه الهــور ‪ ،‬دانشــگاه پنجــاب و دانشــگاه‬ ‫پزشــکی کینــگ ادوارد) هســتند‪.‬‬ صفحه 53 ‫بناهای مشهور در پاکستان‬ ‫مسجد پادشاهی‬ ‫شــهر باســتانی الهــور دومیــن شــهر بــزرگ پاکســتان محــل بناهــا و‬ ‫اماکــن تاریخــی متعــددی اســت کــه از میــان ان مســجد پادشــاهی‬ ‫همچــون نگینــی مــی درخشــد‪.‬‬ ‫ایــن بنــای تاریخــی در قســمت غــرب قلعــه تاریخــی الهــور قــرار دارد و‬ ‫در ســال هــای قدیــم‪ ،‬اطــراف ان دیــواری عظیــم ســاخته شــده بــود کــه‬ ‫امــروز تنهــا در قســمت هایــی از ایــن دو بنــای تاریخــی ایــن دیوارهــا‬ ‫توانســته اســت بــا مقاومــت در برابــر حــوادث تاریخــی و خشــم طبیعــت‬ ‫بــه حیــات خــود ادامــه دهــد‪.‬‬ ‫عظمــت و شــکوه ایــن مســجد بــه انــدازه ای اســت کــه هــر ســاله صدهــا‬ ‫هــزار نفــر از گردشــگران خارجــی از ایــن مســجد دیــدن مــی کننــد‪.‬‬ ‫مســجد پادشــاهی ششــمین مســجد بــزرگ جهــان و دومیــن مســجد‬ ‫بــزرگ پاکســتان پــس از ‹فیصــل مســجد اســام ابــاد› اســت و مــی توانــد‬ ‫پذیــرای ‪ 100‬هــزار نمازگــزار باشــد‪.‬‬ ‫ســاخت ایــن بنــای عظیــم در ســال ‪ 1671‬میــادی از ســوی اورنگزیــب‬ ‫پادشــاه گورکانیــان هنــد کــه در شــبه قــاره بــه پادشــاهان مغــول معــروف‬ ‫اســت اغــاز شــد و ایــن بنــا بــا تــاش شــبانه روزی کارگــران هنــدی و‬ ‫معمــاران ایرانــی طــی دو ســال یعنــی ‪ 1673‬بــه پایــه تکمیــل رســید‪.‬‬ ‫ایــن بنــای بــی نظیــر یــادگار مهمــی از شــاهکارهای معمــاری سلســله‬ ‫گورکانیــان هنــد اســت کــه بــرای بنــای ان از اجرهــای کــوره ای پختــه‬ ‫شــده بــا روکشــی از ســنگ هــای شــنی بــه رنــگ قرمــز و مرمــر اســتفاده‬ ‫شــد‪.‬‬ ‫مســجد پادشــاهی پــس از افــول سلســله گورکانیــان بــه اشــغال ‹ســیک‬ ‫هــا› و ســپس اســتعمار پیــر انگلیــس درامــد‪.‬‬ ‫ایــن مســجد در ان زمــان بــه عنــوان دژ نظامــی مــورد اســتفاده قــرار‬ ‫گرفــت‪ ،‬پــس از اســتقالل پاکســتان مســجد پادشــاهی بــه عنــوان یکــی از‬ ‫نمادهــای اصلــی کشــور جدیــد التاســیس تبدیــل شــد ‪.‬‬ ‫دولــت پاکســتان در ســال ‪ 2008‬میــادی مرمــت و بازســازی ایــن مســجد‬ ‫تاریخــی را اغــاز کــرد و در حــال حاضــر ایــن مســجد بــه حالــت اولیــه کــه‬ ‫در قــرن ‪ 17‬میــادی ســاخته شــده بــود درامــده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪54‬‬ ‫مهندســان پاکســتانی در هنــگام بازســازی مســجد و مفــروش کــردن صحــن‬ ‫ان بــه منظــور حفــظ اصالــت اولیــه ان از ســنگهای قرمــز منطقــه ‹جــی پــور› در‬ ‫راجســتان هنــد کــه در ســال ‪ 1671‬مــواد اولیــه از همیــن منطقــه تامیــن شــده‬ ‫بــود اســتفاده کردنــد‬ ‫در محوطــه بیرونــی مســجد پادشــاهی و در فاصلــه کمتــر از قلعــه الهــور مقبــره‬ ‫عالمــه اقبــال الهــوری فیلســوف و شــاعر بــزرگ فارســی زبــان شــبه قــاره‬ ‫هنــد قــرار دارد‪.‬‬ ‫در پاکســتان از عالمــه اقبــال بــه دلیــل مطــرح کــردن اهمیت تشــکیل کشــوری‬ ‫مســلمان نشــین بــرای مــردم شــبه قــاره بــه عنــوان معمــار پاکســتان یــاد‬ ‫مــی شــود‪.‬‬ ‫بــرای ورود بــه صحــن اصلــی مســجد دروازه بزرگــی قــرار دارد کــه بــه ‹دروازه‬ ‫عالمگیــر› معــروف اســت کــه پــس از پیمــودن ‪ 22‬پلــه بــزرگ در ســه طــرف‬ ‫میتــوان وارد مســجد شــد‪.‬‬ ‫در ســر در ورودی مســجد نیــز کتیبــه ای بــه زبــان فارســی و خــط ثلــث‬ ‫نســتعلیق نگاشــته شــده اســت کــه زمــان تاســیس ایــن بنــا در ان نگاشــته‬ ‫شــده اســت‪.‬‬ ‫پــس از گذشــت از درب اصلــی بــا صحنــی بــزرگ و قرمــز رنــگ بــا مســاحت‬ ‫‪ 276‬هــزار متــر فــوت مواجــه خواهیــم شــد ‪.‬‬ ‫هماننــد معمــاری مســاجد ایرانــی‪ ،‬وســط صحــن مســجد پادشــاهی الهــور‬ ‫حوضــی بــزرگ وجــود دارد کــه بــرای گرفتــه وضــو از ســوی نمازگــزاران‬ ‫ســاخته شــده اســت‪.‬‬ ‫قســمت درونــی و بیرونــی مســجد بــا دقــت زیــاد از ســنگ هــای مرمــر ســفید‬ ‫بــا رنــگ و نقــش و نگارهــای مختلــف تزیــن و حکاکــی شــده اســت و بازتابــی‬ ‫از معمــاری اســامی ایرانــی اســت کــه از ســوی پادشــاهان مغــول بــکار‬ ‫گرفتــه شــد‪.‬‬ ‫صحــن اصلــی مســجد بــه هفــت بخــش تقســیم مــی شــود کــه ســه قســمت‬ ‫از ان بــا دو گنبــد کوچــک و یــک گنبــد بــزرگ بــا ســنگ مرمــر ســفید‬ ‫باســتونهایی عظیــم پوشــانیده شــده اســت ‪.‬‬ ‫در تزئینــات درونــی مســجد نیــز از منبــت کاری‪ ،‬گچــکاری‪ ،‬حکاکــی بــا نقــش‬ ‫و نگارهــای زیبــا بــر روی دیــوار اســتفاده شــده اســت کــه زیبایــی مســجد را‬ ‫دو چنــدان مــی کنــد ‪.‬‬ ‫در چهــار گوشــه مســجد نیــز چهــار منــار هشــت ضلعــی ســه طبقــه بــا ارتفــاع‬ ‫‪ 60‬متــر وجــود دارد کــه در قدیــم از ان بــرای نگهبانــی و حفــظ مســجد از‬ ‫حمــات دشــمنان نیــز مــورد اســتفاده قــرار مــی گرفــت‬ ‫هــر چنــد در حــدود ‪ 350‬ســال از بنــای باشــکوه مســجد پادشــاهی از ســوی‬ ‫معمــاران ایرانــی مــی گــذرد امــا عظمــت و شــکوه ان بیانگــر نفــوذ و ریشــه دار‬ ‫بــودن فرهنــگ و تمــدن ایرانــی اســامی در شــبه قــاره هنــد اســت‪.‬‬ صفحه 54 ‫مسجد شاه فیصل‬ ‫مســجد شــاه فیصــل در اســام ابــاد پاکســتان یکــی از بزرگتریــن و مشــهورترین‬ ‫مســاجد دنیاســت‪ .‬ایــن مســجد پــس از ســاخت در ‪ ۱۹۶۹‬تــا ‪ ۱۹۹۳‬بزرگتریــن‬ ‫مســجد جهــان بــود کــه در زمینــی بــه مســاحت پنــج هــزار متــر مربــع ســاخته شــده‬ ‫و گنجایشــی معــادل ســیصد هــزار نمازگــزار دارد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۶۶‬زمانــی کــه شــاه فیصــل بــن عبدالعزیــز پادشــاه عربســتان از‬ ‫اســام اباد دیــدن کــرد انگیــزه بــرای ســاخت ایــن مســجد شــروع شــد‪ .‬در ســال‬ ‫‪ ۱۹۶۹‬مســابقه ای بین المللــی و البتــه محــدود و منحصــر بــه معمــاران مســلمان‬ ‫برگــزار شــد‪ .‬طــرح می بایســت بایــد بــه صــورت ســمبولیک انتظــارات و ارزش هــای‬ ‫فرهنگــی مــردم پاکســتان را در نظــر می گرفــت‪ .‬در ان مســابقه معمــاران از ‪۱۷‬‬ ‫کشــور ‪ ۴۳‬طــرح پیشــنهادی بــرای ســاخت مســجد ارائــه دادنــد پــس از ‪ ۴‬روز‬ ‫بررســی‪ ،‬طــرح پیشــنهادی ودات دالــوکای (‪ )۱۹۲۷-۱۹۹۱‬معمــاری از کشــور ترکیــه‬ ‫انتخــاب شــد‪.‬‬ ‫طــرح اولیــه تنهــا بــرای یــک نمازخانــه بــزرگ در نظــر گرفتــه شــده بــود‪ ،‬امــا در‬ ‫ســال ‪ ۱۹۷۰‬و ‪ ۱۹۸۲‬تصمیــم گرفتــه شــد کــه فضاهــای دیگــری نیــز بــه ان الحــاق‬ ‫شــود‪ .‬انچــه کــه در نهایــت احــداث شــد‪ ،‬عــاوه بــر نمازخانــه و فضاهــای مربــوط‬ ‫بــه مســجد‪ ،‬شــامل مرکــز پژوهش هــای اســامی‪ ،‬کتابخانــه‪ ،‬مــوزه ســالن کنفرانــس‬ ‫و دفاتــری بــرای اســتادان دانشــگاه اســامی بین المللــی بــود‪.‬‬ ‫مجموعــه ایــن الحاقــات‪ ،‬مســاحتی را کــه در اغــاز بــرای منظــور شــده بــود‪ ،‬بــه‬ ‫بیــش از دو برابــر افزایــش داد و روی هــم هزینــه ســاخت ان را بــه چهــل میلیون دالر‬ ‫امریــکا رســاند‪ ،‬امــا از انجــا کــه بخش هــای الحاقــی‪ ،‬همگــی خــارج از نمازخانــه‬ ‫اصلــی بودنــد‪ ،‬تغییــری در طــرح اصلــی مســجد ایجــاد نکردنــد‪.‬‬ ‫در طــرح جامــع شــهر اســام ابــاد‪ ،‬مســجد در شــمال و در انتهــای جــاده ورودی‬ ‫اصلــی شــهر‪ -‬شــاهراه اســام ابــاد‪ -‬پیش بینــی شــد‪ .‬زمین هــای پیرامــون‬ ‫مجموعــه بــاز هســتند و مســجد در ان هماننــد یــک فضــای تندیــس گونــه در‬ ‫نظــر می ایــد‪ .‬ایــن موضــوع باعــث می شــود بنــا بــه صــورت یــک منظــره‬ ‫مســتقل جلوه گــر شــود‪ ،‬نــه بــه عنــوان ترکیــب یــک پارچ ـه ای از بافــت شــهر‬ ‫و از ایــن جنبــه شــبیه بیشــتر مســاجد ایالتــی و ملــی اســت‪.‬‬ ‫ســاخت مســجد در ســال ‪ ۱۹۷۶‬توســط ســازندگان پاکســتان بــه سرپرســتی‬ ‫«عزیــم بروجــردی» شــروع شــد‪ .‬ســرمایه ای معــادل ‪ ۱۳۰‬میلیــون ریال ســعودی‬ ‫معــادل ‪ ۱۲۰‬میلیــون دالر امریــکا بــرای ســاخت ایــن مســجد توســط دولــت‬ ‫عربســتان ســعودی در نظــر گرفتــه شــد‪ .‬ســاخت ایــن مســجد در ســال ‪۱۹۸۶‬‬ ‫بــه اتمــام رســید و بــه عنــوان دانشــگاه بین المللــی اســامی مــورد اســتفاده‬ ‫قــرار گرفــت‪.‬‬ ‫دالــوکای ســاختار خیمــه ماننــد و بدیــع را در طــرح خــود پیشــنهاد کــرد کــه‬ ‫دارای ســقف های شــیبدار‪ ،‬ســقف خارجــی مرمریــن و چهــار منــاره بلنــد بــود‪.‬‬ ‫در حقیقــت طــرح‪ ،‬دالــوکای از جملــه نخســتین طرح هــای بــود کــه در پاکســتان‬ ‫از انــواع قوس هــا و گنبدهــای ســنتی و متعــارف پیــروی نمی کــرد‪.‬‬ ‫دالــوکای بــه همــان انــدازه کــه بــه مــدرن بــودن طــرح توجــه می کنــد‪ ،‬اصــول‬ ‫طراحــی اســامی ســنتی را نیــز بــه خوبــی بــه کار می گیــرد‪ .‬ارتفــاع هــر یــک‬ ‫چهــار منــاره کــه تحــت تاثیــر معمــاری ترکیــه بلنــد و باریــک و نــوک تیــز‬ ‫هســتند بــه نــود متــر می رســد‪.‬‬ ‫از انجایــی کــه شــاه فیصــل عبدالعزیــز ســرمایه گذار اصلــی و بانــی ســاخت‬ ‫ایــن مســجد بــود ایــن مســجد و خیابــان مجــاور ان پــس از بــه قتــل رســیدن‬ ‫وی در ســال ‪ ۱۹۷۵‬بــه همیــن نــام ثبــت شــد‪.‬‬ ‫ایــن مســجد در زمینــی بــه مســاحت پنــج هــزار متــر مربــع ســاخته شده اســت‬ ‫کــه گنجایــش ان معــادل ســیصد هــزار نمازگــزار اســت‪.‬‬ ‫ترکیــب معمــاری ســنتی و معمــاری مــدرن طراحــی منحصربه فــردی بــه ایــن مســجد‬ ‫داده اســت‪ .‬بــر خــاف طراحــی ســنتی مســاجد ایــن مســجد فاقــد گنبــد اســت و گنبــد‬ ‫ان بــه شــکل چــادر طراحــی شده اســت‪ .‬ســالن نمازگــزاران مثلثــی شــکل و ‪ ۴‬منــاره‬ ‫اطــراف ان بــه شــکل مدادهــای باریــک اســت ورودی مســجد توســط لوســترهای بزرگ‬ ‫و دیوارهــا توســط موزائیک هــای زیبــا و خطاطــان مشــهور پاکســتانی بــه خــط کوفــی‬ ‫نوشــته و طراحــی شــده اند‪ .‬بــه هــر حــال از بعضــی جهــات ایــن مســجد پلــی بیــن‬ ‫معمــاران ســنتی عربــی‪ ،‬ترکــی و مســلمانان پاکســتانی اســت‪.‬‬ ‫ارتفــاع پوســته ســقف بــه چهــل متــر می رســد و روی چهــار شــاه تیــر بتونــی عظیــم‬ ‫تحمــل می شــود‪ .‬ایــن پوســته یــک شــاهکار مهندســی دقیــق و حساب شده اســت و‬ ‫بــه صــورت ســازه فضایــی و متشــکل از قالب هــای بتنــی مثلثــی شــکل اســت‪.‬‬ ‫فواصــل شیشــه دار مــا بیــن قاب هــا‪ ،‬نــور طبیعــی را بــه داخــل سرســرای اصلــی‬ ‫مســجد هدایــت می کنــد و ارزشــی معنــوی بــه فضــای داخلــی می بخشــند‪.‬‬ ‫ســطح خارجــی بنــا بــا ســنگ مرمــر ســفید رنــگ پوشــیده شده اســت و ســطوح داخلــی‬ ‫بــا طرح هــای موزاییکــی اراســته شــده اند‪ .‬دیــوار قبلــه در نمازخانــه اصلــی مســجد‬ ‫بــا کاشــی های لعــاب داده ترکــی در رنگ هــای ابــی طالیــی مزیــن شده اســت‪ .‬در‬ ‫نمازخانــه اصلــی‪ ،‬قابــل توجه تریــن جنبــه‪ ،‬تاکیــدات عمــودی اســت‪.‬‬ ‫محورهــای عمــودی کــه بیشــتر بــه معمــاری عثمانــی شــباهت دارد‪ ،‬بــه گونــه ای‬ ‫اســتفاده شده اســت کــه امتدادهــای افقــی اصلــی در فضــا را کــه بــه ســمت مکــه‬ ‫هســتند‪ ،‬شــاخص تر می کنــد‪.‬‬ ‫محــراب بلنــد و غیــر متعــارف ایــن مســجد‪ ،‬یــک عنصــر معمــاری تندی ـس وار ســاده‬ ‫بــه شــکل یــک قــران مفتــوح عمــودی اســت ولــی منبــر طــرح نســبتاً متداولــی دارد‪.‬‬ ‫یــک چل چــراغ زیبــای بــزرگ در نمازخانــه اصلــی وجــوددارد کــه در ان از هــزار المــپ‬ ‫الکتریکــی اســتفاده شده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪55‬‬ صفحه 55 ‫ادبیات پاکستان‬ ‫سمیه عبدالمحمدی‬ ‫کارشناس فرهنگی‬ ‫ادبیــات پاکســتان ادبیــات مســتقلی اســت کــه پــس از بــه دســت اوردن اســتقالل در ســال ‪ ، 1947‬بــا ظهــور ســنت هــای ادبیــات جنــوب اســیا ‪ ،‬بــه تدریــج‬ ‫تعریــف شــد‪.‬‬ ‫ســنت مشــترک ادبیــات اردو و ادبیــات انگلیســی هنــد بریتانیــا توســط دولــت جدیــد بــه ارث رســیده بــود‪ .‬در طــی دوره زمانــی طوالنــی ‪ ،‬ادبیاتــی منحصــر بــه‬ ‫فــرد بــرای پاکســتان تقریبـاً در تمــام زبانهــای اصلــی پاکســتان ‪ ،‬از جملــه اردو ‪ ،‬انگلیســی ‪ ،‬پنجابــی‪ ،‬ســراییکی ‪ ،‬بلوچــی‪ ،‬ســندی و پشــتو پدیــد امــده اســت‪.‬‬ ‫ماهیــت ادبیــات پاکســتان بالفاصلــه پــس از اســتقالل بــه دلیــل تمرکــز زیــاد‬ ‫بــر وقایــع تلــخ مربــوط بــه نهضــت اســتقالل ‪ ،‬باعــث ایجــاد اختــاف در میــان‬ ‫نویســندگان شــد‪ .‬بــه گفتــه گیالنــی کامــران (دانشــگاه ‪ ، )GC‬ادبیــات پاکســتانی‬ ‫انتظــار مــی رفــت کــه در ایــن مقطــع بــه همــراه کشــور جدیــد پاکســتان مســیر‬ ‫جدیــدی را طــی کنــد ‪ ،‬امــا بالفاصلــه ایــن انتظــار را بــراورده نکــرد‪.‬‬ ‫ســعادت حســن منتــو (‪ ، )1955-1912‬نویســنده برجســته داســتانهای کوتــاه‬ ‫از وقایــع مربــوط بــه اســتقالل هنــد و پاکســتان اثــار تاثیرگــذاری خلــق کــرد‪.‬‬ ‫ادبیــات وی از نظــر لحــن و روحیــه مترقــی اســت‪ .‬بــه گفتــه بســیاری از منتقدیــن‬ ‫نــه تنهــا هویــت مســتقل خــود را تکامــل داده بلکــه نقــش مهمــی در مستندســازی‬ ‫مشــکالت و امیدهــای پاکســتان در نیمــه دوم قــرن بیســتم داشــته اســت‪.‬‬ ‫امــروز ‪ ،‬ادبیــات پاکســتان بــا بــه تصویــر کشــیدن انســان عــادی در میانــه‬ ‫سیســتم طبقــه ای پیچیــده‪ ،‬شــکل خــاص خــود را گرفتــه اســت‪ .‬همچنیــن در‬ ‫ادغــام اشــکال ادبیــات اردو و ادبیــات انگلیســی منجــر بــه ازمــون خطــای بســیار‬ ‫شــده اســت‪ .‬بســیاری ازداســتان نویســان ادبیــات مــدرن پاکســتان از ادبیــات‬ ‫انگلیســی وام گرفتنــد‪.‬‬ ‫زبان انگلیسیی‬ ‫زیبــان انگلیســی بــا توجــه بــه ســال ها اســتعمار انگلســتان در شــبه قــاره هنــد‪ ،‬یکــی‬ ‫از زبان هــای مهــم در ایــن کشــور محســوب می شــده اســت‪.‬‬ ‫گویــش انگلیســی کــه در پاکســتان صحبــت مــی شــود بــه انگلیســی پاکســتانی‬ ‫معــروف اســت‪ .‬شــعرهای زبــان انگلیســی از پاکســتان از ابتــدا در نــگارش اســیای‬ ‫جنوبــی جایــگاه ویــژه ای را بــه خــود اختصــاص داده اســت‪ ،‬خصوص ـاً بــا کارهایــی از‬ ‫شــهید ســهروردی‪ ،‬احمــد علــی‪ ،‬عالمگیــر هاشــمی‪ ،‬داود کمــال‪ ،‬توفیــق رفعــت ‪ ،‬و مکــی‬ ‫کوریشــی و غیــره‪.‬‬ ‫امــا داســتان در پاکســتان در نیمــه دوم قــرن بیســتم بــا محبوبیــت نویســنده پارســی ‪،‬‬ ‫بیپســی ســیدهوا کــه کتاب هــای ‪ )1988(The Crow Eater ، Cracking India‬و غیــره‬ ‫را نوشــت اغــاز شــد‪.‬‬ ‫پــس از ان‪ ،‬احمدعلــی و ذوالفقــار غــوث شــروع بــه فعالیــت در زمینــه داســتان نویســی‬ ‫بــه زبــان انگلیســی کردنــد حنیــف کورشــی بــا رمــان ‪The Buddha of Suburbia‬‬ ‫(‪ )1990‬کــه برنــده جایــزه ادبــی کاســتا در بریتانیــا شــد‪.‬‬ ‫عامــر حســین مجموعــه داســتان کوتــاه تحســین شــده ای را بــه زبــان انگلیســی‬ ‫نوشــت‪ .‬ســارا ســولری خاطــرات ادبــی خــود را بــا عنــوان ‪ Meatless Days‬روزهــای‬ ‫بــدون گوشــت (‪ )1989‬منتشــر کــرد‪.‬‬ ‫ادبیات زبان فارسی‬ ‫در اوایــل دوره مســلمانان ‪ ،‬زبــان فارســی تبدیــل بــه زبــان خارجــی‬ ‫مهمــی بــرای مــردم ایــن خطــه از جنــوب اســیا شــده و بــه نوعــی‬ ‫هــم ردیــف بــا زبــان فرانســه می تــوان ان را مقایســه کــرد‪.‬‬ ‫اکثــر فرهیختــگان و دولتمــردان پاکســتانی از ایــن زبــان و نوشــتار‬ ‫اســتفاه می کردنــد‪.‬‬ ‫اردو ‪ ،‬زبــان ملــی پاکســتان اســت کــه تاثیــران شــدیدی را از زبــان‬ ‫فارســی بــه خــود گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫اگرچــه ادبیــات فارســی در ایــن خطــه در ذات خــود محبــوب بــود‪،‬‬ ‫امــا چندیــن چهــره در اســیای جنوبــی و بعدهــا پاکســتان بــه باعــث‬ ‫محبوبیــت بیشــتر ایــن زبــان شــدند کــه برجســته تریــن انهــا‬ ‫عالمــه اقبــال اســت‪ .‬زبــان فارســی زبــان اداری مغول هــا باقــی‬ ‫مانــد امــا در دوران اســتعماری اردو و انگلیســی جایگزیــن ان شــد‪.‬‬ ‫پارســی بــا وجــود گســترش اردو ‪ ،‬در اوایــل حکومــت انگلیــس در‬ ‫جنــوب اســیا وضعیــت خــود را حفــظ کــرد ه بــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪56‬‬ ‫از دهــه ‪ 1980‬ادبیــات انگلیســی پاکســتان شــروع بــه رونــق کــرد و زمانــی کــه اکادمــی‬ ‫ادبیــات پاکســتان اثــاری را بــرای اولیــن بــار بــه زبــان انگلیســی در جوایــز ســاالنه‬ ‫ادبیــات خــود‪ ،‬گنجانیــد‪ ،‬بــه نوعــی شــکل رســمی بــه خــود گرفــت‪ .‬نخســتین نویســنده‬ ‫بــزرگ انگلیســی کــه ایــن افتخــار ملــی را دریافــت کــرد ‪ ،‬عالمگیــر هاشــمی بــود‪ .‬پس از‬ ‫ان ‪ ،‬طــی ســه دهــه گذشــته ‪ ،‬تعــدادی دیگــر از نویســندگان انگلیســی زبــان ‪ ،‬از جملــه‬ ‫بیپســی ســدهوا و نــادم اســلم ‪ ،‬توســط اکادمــی شــناخته شــده انــد‪.‬‬ ‫در ســالهای اولیــه قــرن بیســت و یکــم ‪ ،‬تعــدادی از رمــان نویــس هــای پاکســتانی‬ ‫کــه بــه زبــان انگلیســی مــی نویســند ‪ ،‬جوایــز بیــن المللــی را از ان خــود کردنــد و یــا‬ ‫در لیســت نامزدهــای ایــن جوایــز قــرار گرفتنــد‪ .‬محســن حمیــد اولیــن رمــان خــود‬ ‫را بــا نــام ‪ )2000( Smoke Smoth‬را منتشــر کــرد ‪ ،‬کــه برنــده جایــزه ‪Betty Trask‬‬ ‫شــد و فینالیســت جایــزه ‪ / PEN‬همینگــوی بــود‪ .‬او از ان زمــان دومیــن رمــان خــود را‬ ‫بــا عنــوان «‪ )2007( »The Reluctant Fundamentalist‬منتشــر کــرده اســت ‪ ،‬کــه در‬ ‫فهرســت نامزدهــای جایــزه ادبــی ‪ Man Booker‬نیــز قــرار گرفــت‪.‬‬ ‫اســد شــبیر بــا انتشــار اولیــن رمــان خــود بــه نــام «لئــو ســوالی» در ســن ‪ 16‬ســالگی‪،‬‬ ‫بــا تبدیــل شــدن بــه جوانتریــن نویســنده در ســطح بیــن المللــی‪ ،‬نــام خــود را در ادبیات‬ ‫پاکســتان مانــدگار کرده اســت‪.‬‬ ‫نادیــم اســلم ‪ ،‬نویســنده انگلیســی و پاکســتانی ‪ ،‬بــرای دومیــن کتــاب خــود بــا عنــوان‬ ‫‪ )2004( Maps for Lost Lovers‬برنــده جایــزه کریامــا شــد‪ .‬اولیــن رمــان محمــد‬ ‫حنیــف‪ )2008( A Case of Exploding Mangoes ،‬بــرای جوایــز کتــاب اول نگهبــان‬ ‫ســال ‪ 2008‬در لیســت کوتــاه قــرار گرفــت‪.‬‬ صفحه 56 ‫مشاهیر ادبیات پاکسیتان‬ ‫اقبال الهوری‬ ‫محمــد اقبــال الهــوری یــا عالمــه اقبــال (‪ ۱۸‬ابــان ‪ ۱۲۵۶‬ســیالکوت ‪ ۱ -‬اردیبهشــت ‪ ۱۳۱۷‬الهــور)‬ ‫شــاعر‪ ،‬فیلســوف‪ ،‬سیاســت مدار و متفکــر مســلمان پاکســتانی بــود کــه اشــعار زیــادی نیــز بــه‬ ‫زبان هــای فارســی و اردو ســرود ه اســت‪ .‬اقبــال نخســتین کســی بــود کــه ایــده یــک کشــور مســتقل‬ ‫را بــرای مســلمانان هنــد مطــرح کــرد کــه در نهایــت منجــر بــه ایجــاد کشــور پاکســتان شــد‪ .‬اقبــال در‬ ‫ایــن کشــور به طــور رســمی «شــاعر ملــی» خوانــده می شــود‪.‬‬ ‫اقبــال در ســیالکوت‪ ،‬کــه امــروزه در ایالــت پنجــاب پاکســتان واقــع شده اســت‪ ،‬بــه دنیــا امــد‪ .‬نیــاکان‬ ‫او از قبیلــه ســپروی برهمنــان کشــمیر بودنــد و در ســده هفدهــم میــادی‪ ،‬حــدود دویســت ســال پیــش‬ ‫از تولــد او‪ ،‬اســام اورده بودنــد‪ .‬پــدر او مســلمانی دینــدار بــود‪ .‬اقبــال قــران را در یکــی از مســاجد‬ ‫ســیالکوت اموخــت و دوران راهنمایــی و دبیرســتان خــود را در کالــج میســیونری اســکاتلند (‪Scotch Mission‬‬ ‫‪ )College‬گذرانــد‪ .‬تحصیــات او در رشــته فلســفه در دانشــگاه الهــور اغــاز شــد و مــدرک کارشناســی‬ ‫ارشــد فلســفه را در ســال ‪۱۸۹۹‬م بــا رتبــه اول از دانشــگاه پنجــاب دریافــت کــرد‪ .‬وی پــس از ان از‬ ‫دانشــگاه کمبریــج و دانشــگاه مونیــخ مــدرک دکتــرای خــود را در رشــتهٔ فلســفه گرفــت‪.‬‬ ‫اقبــال در دورهٔ کارشناســی ارشــد بــا تومــاس ارنولــد ارتبــاط نزدیکــی پیــدا کــرد و در اروپــا نیــز بــا بــا‬ ‫ادوارد بــراون و رینولــد نیکلســون مــراودات علمــی داشــت‪.‬‬ ‫اقبــال در دوران جنــگ جهانــی اول در جنبــش خلیفــه کــه جنبشــی اســامی بــر ضــد اســتعمار بریتانیــا‬ ‫بــود‪ ،‬عضویــت داشــت‪ .‬وی بــا موالنــا محمــد علــی و محمــد علــی جنــاح همــکاری نزدیــک داشــت‪ .‬وی‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۲۰‬در مجلــس ملــی هندوســتان حضــور داشــت امــا از انجــا کــه گمــان می کــرد در ایــن‬ ‫مجلــس اکثریــت بــا هندوهــا اســت پــس از انتخابــات ‪ ۱۹۲۶‬وارد شــورای قانونگــذاری پنجــاب شــد‬ ‫کــه شــورایی اســامی بود و در الهــور قــرار داشــت‪ .‬در ایــن شــورا وی از پیش نویــس قانــون اساســی‬ ‫کــه محمــد علــی جنــاح بــرای احقــاق حقــوق مســلمانان نوشــته بــود حمایــت کــرد‪ .‬اقبــال در ‪ ۱۹۳۰‬بــه‬ ‫عنــوان رئیــس اتحادیــه مســلمانان در اهلل ابــاد و ســپس در ‪ ۱۹۳۲‬در الهــور انتخــاب شــد‪.‬‬ ‫اقبــال همــواره کوشیده اســت کــه مــردم را اگاه کــرده و از بنــد اســتعمار برهانــد؛‬ ‫ازایــن رو نگاهــی ژرف بــه کشــورهای استعمارشــده اســامی پیرامــون خــود‬ ‫داشــت و بــا نظــر بــه ویژگی هــای سیاســی ان زمــان و اندیش ـه های اســامی‪،‬‬ ‫او پذیــرش ویــژه ای پیــدا کــرد‪ .‬دلیــل دیگــر چهــره فرامــرزی وی را می تــوان‬ ‫در پیوســتگی فرهنگــی و تاریخــی و مذهبــی کشــورش بــا برخــی کشــورهای‬ ‫همســایه ماننــد ایــران و افغانســتان دانســت‪.‬‬ ‫اقبــال یکــی از فیلســوفان بــزرگ اســام اســت کــه منبــع فکرشــان بــا قــران‬ ‫ارتبــاط دارد‪ .‬اقبــال معتقــد اســت کــه روح قــران بــا تعلیمــات یونانــی ســازگاری‬ ‫نــدارد و بســیاری از گرفتاری هــا از اعتمــاد بــه یونانی هــا ناشــی شده اســت‪.‬‬ ‫از نظــر وی از ان جــا کــه روح قــران بــه امــور عینــی توجــه داشــت و فلســفهٔ‬ ‫یونانــی بــه امــور نظــری می پرداخــت‪ ،‬کوشــش مســلمانان بــرای فهــم قــران از‬ ‫منظــر تعالیــم یونانــی محکــوم بــه شکســت اســت‪.‬‬ ‫در بــاب فهــم تجربــی و پوزیتیــو‪ ،‬او معتقــد اســت کــه اندیشــه مســلمانانی ماننــد‬ ‫ابن حــزم در خصــوص ادراکات حســی به عنــوان منبــع شــناخت و ابن تیمیــه در‬ ‫تبَیُّــن اهمیــت روش اســتقراء‪ ،‬کنــدی در خصــوص احســاس متناســب بــا انگیــزه‬ ‫و اســتعمال ان در روان شناســی‪ ،‬مقدمــات نظــری مباحــث تجربــی جدیــد غــرب را‬ ‫پدیداورد‪.‬اقبــال شــکوفایی روش تجربــه و مشــاهده را در تمــدن اســامی در نتیجــه‬ ‫جــدال ممتــد بــا اندیشــه یونانــی می دانــد‪ .‬وی در تاییــد پیشــگامی مســلمین در‬ ‫روش تجربــی شــاهد مثال هایــی را از اثــار و نظریه هــای علمــی جاحــظ و ابــن‬ ‫مســکویه در نظریــه تکامــل‪ ،‬بیرونــی در ریاضیــات و مســئلهٔ زمــان‪ ،‬خوارزمــی‬ ‫در جبــر و اعــداد و عراقــی و خواجــه محمــد پارســا در روان شناســی دینــی ذکــر‬ ‫می کنــد‪.‬‬ ‫دیدگاه هــای فلســفی اقبــال‪ ،‬بــه شــدت تحــت تاثیــر اندیشـه های انــری برگســون‬ ‫بوده اســت‪ .‬اقبــال‪ ،‬برگســون را اولین بــار در ســال ‪ ۱۹۳۲‬در یــک همایــش‬ ‫مالقــات نمــود‪ .‬اقبــال کتابــی بــا عنــوان «حقیقــت و حیــرت‪ :‬مطالعــه بیــدل در پرتــو‬ ‫اندیشــه های برگســون» نیــز نوشته اســت کــه در ان اندیشــه ها و نــگاه فلســفی‬ ‫برگســون و بیــدل را بررســی و مقایســه نموده اســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪57‬‬ صفحه 57 ‫فیض احمد فیض‬ ‫فیــض احمــد فیــض (زاده ‪ -۱۹۱۱‬درگذشــته ‪ )۱۹۸۴‬شــاعر بــزرگ پاکســتانی و فعــال‬ ‫کمونیســت بــود‪ .‬او در ســیالکوت متولــد شــد کــه شــهری در منطقــه پنجــاب اســت کــه‬ ‫در حــال حاضــر بخشــی از پاکســتان محســوب می شــود‪ .‬او پــس از جدایــی پاکســتان در‬ ‫‪ ۱۹۴۷‬در ان کشــور باقی مانــد و در الهــور درگذشــت‪ .‬فیــض عضــو «جنبــش نویســندگان‬ ‫پیشــرو» بــود و در ضمــن مارکسیســت و کمونیســتی مصمــم و جــدی بــود‪ .‬او در ‪۱۹۶۲‬‬ ‫جایــزه صلــح لنیــن را از اتحــاد شــوروی دریافــت کــرد‪.‬‬ ‫در ‪ ۱۹۳۰‬فیــض بــا زنــی بریتانیایــی بــه نــام الیــس فیــض ازدواج کــرد‪ .‬ان هــا صاحــب دو‬ ‫دختــر شــدند‪ .‬معــروف اســت کــه الیــس تاثیــر عظیمــی بــر زندگــی و اشــعار فیــض داشــته‬ ‫ا ست ‪.‬‬ ‫پروین شاکر‬ ‫پرویــن شــاکر (‪ ۲۴‬نوامبــر ‪ ۲۶ - ۱۹۵۲‬دســامبر ‪ )۱۹۹۴‬یــک شــاعر اردو زبــان‪ ،‬و یــک نویســنده‪ ،‬معلــم و‬ ‫کارمنــد رســمی دولــت پاکســتان بــود‪.‬‬ ‫انتشــار اولیــن مجموعــه اشــعار وی بــا عنــوان خوشــبو در ســال ‪ ۱۹۷۶‬جایــزه ادبــی ادامجــی را بــه دســت‬ ‫اورد‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۹۰‬جایــزه افتخــار حســن کارکــرد رئیس جمهــور پاکســتان کــه یکــی از باالتریــن جوایــز‬ ‫مدنــی ایــن کشــور اســت بــرای کمک هــای برجســته او بــه شــعر اردو را برایــش بــه ارمغــان اورد‪.‬‬ ‫شــاکر بــه عنــوان یــک دانشــجوی فوق العــاده و برجســته‪ ،‬مــدرک کارشناســی ارشــد در رشــته های ادبیــات‬ ‫انگلیســی‪ ،‬زبانشناســی و مدیریــت بانکــی و دکتــرا در مدیریــت بانکــی را بــه دســت اورد و همچنیــن در‬ ‫مدیریــت دولتــی از دانشــگاه هــاروارد فــوق لیســانس گرفــت‪.‬‬ ‫شــاکر از نظــر شــغلی بــرای مدتــی طوالنــی مــدرس زبــان انگلیســی در دانشــگاه بــود و ســپس بــه خدمــات‬ ‫دولتــی پیوســت و بــا صعــود در رده هــای مختلــف‪ ،‬دبیــر دوم دفتــر فــدرال پاکســتان شــد‪ .‬شــاکر در طــول کار‬ ‫خــود‪ ،‬همچنــان بــه انتشــار کتاب هــای جالــب توجــه اشــعار خــود پرداخــت‪ .‬از جملــه صــد بــرگ (‪ ،)۱۹۸۰‬خودکالمــی (‪،)۱۹۹۰‬انــکار (‪ ،)۱۹۹۰‬مــاه تمــام (‪ .)۱۹۹۴‬شــاکر‬ ‫بــا نوشــتن از دیــد یــک زن جــوان و بــا اســتفاده از واژه دختــر (بــه اردو ل‪-‬کــی) در اشــعار خــود بــرای اولیــن بــار توانســت قالــب مردســاالر ان زمــان را شکســته و بــا‬ ‫بیــان صریــح و اشــکار وضعیــت زن از نظــر عاطفــی و واقــع گرایانــه‪ ،‬ســنت شــکنی کنــد‪.‬‬ ‫موسســه اعتمــاد پرویــن شــاکر در ســال ‪ ۱۹۹۴‬تاســیس شــد کــه یــک جشــنواره ادبیــات اردو اســت و هــدف ان پــرورش نســل بعــدی چهره هــای ادبــی زبــان اردو‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫فاطمه بوتو‬ ‫فاطمــه بوتــو نویســنده و روزنامه نــگار پاکســتانی اســت‪ .‬او بــرادرزاده بــی نظیــر بوتــو‬ ‫نخسـت وزیر فقیــد پاکســتان و نــوه ذوالفقــار علــی بوتــو اســت‪.‬‬ ‫فاطمــه بوتــو در ‪ ۲۹‬مــاه مــه ‪ ۱۹۸۲‬میــادی در کابــل متولــد شــد‪ .‬پــدرش میــر مرتضی‬ ‫بوتــو بــرادر بــی نظیــر بوتــو و مــادرش فوزیــه فصیــح الدیــن بوتــو دختــر وزیــر امــور‬ ‫خارجــه وقــت افغانســتان بــود‪ .‬پــس از مــدت نــه چنــدان طوالنــی پــدر و مــادرش از‬ ‫هــم جــدا شــدند و پــدرش بــا زنــی لبنانــی بــه نــام غنــوا ازدواج کــرد‪ .‬فاطمــه بوتــو‬ ‫در ســوریه و لبنــان بــزرگ شــد و پــس از مدتــی بــه همــراه خانــواده اش بــه پاکســتان‬ ‫بازگشــت‪ .‬در ســال ‪ ۱۹۹۶‬هنگامــی کــه عم ـه اش بــی نظیــر بوتــو نخس ـت وزیر بــود‪،‬‬ ‫پــدرش میــر مرتضــی بــه دســت پلیــس پاکســتان کشــته شــد‪ .‬پــس از تــرور بــی نظیر‬ ‫بوتــو‪ ،‬فاطمــه بــه عنــوان یکــی از معــدود بوتوهــای باقی مانــده مــورد توجــه رســانه ها‬ ‫قــرار گرفــت‪ .‬فاطمــه بوتــو و نامــادری اش همــواره بــی نظیــر بوتــو و همســرش اصــف‬ ‫علــی زرداری را مســئول قتــل میــر مرتضــی دانســته اند‪.‬‬ ‫فاطمــه بوتــو دانش اموختــه رشــته زبــان و فرهنــگ خاورمیانــه و اســیا (‪Middle Eastern‬‬ ‫‪ )and Asian Cultures and Languages‬از دانشــگاه کلمبیــا اســت و مــدرک کارشناســی ارشــد‬ ‫خــود را نیــزدر رشــته دولت هــا و سیاســت ها در جنــوب اســیا ‪South Asian Government‬‬ ‫‪ and Politics‬از‪ School of Oriental and African Studies‬در لنــدن گرفته اســت و در حــال حاضــر‬ ‫بــه عنــوان نویســنده و همچنیــن ســتون نویس روزنامــه فعالیــت می کنــد‪.‬‬ ‫وی بــا نــا مــادری اش غنوا بوتــو‪ ،‬بــرادر ناتنـی اش ذوالفقــار و بــرادر خوانده خردســالش‬ ‫میرعلــی در کلیفتــون ‪ ۷۰‬کــه یکــی از مشــهورترین خانه هــای شــهر کراچــی اســت‬ ‫زندگــی می کنــد‪.‬‬ ‫عــاوه بــر مقاله هــای مختلفــی کــه بــه قلــم وی در روزنامه هــای گوناگــون بــه چــاپ‬ ‫رسیده اســت‪ ،‬فاطمــه بوتــو دو کتــاب بــه عنوان هــای ‪ Whispers of the Desert‬و ‪.8:50a.m‬‬ ‫‪ 2005 October 8‬نوشته اســت کــه انتشــارات دانشــگاه اکســفورد(‪Oxford University‬‬ ‫‪ )Press‬هــر دوی ان هــا را بــه چــاپ رسانده اســت‪ .‬وی در تازه تریــن کتــاب خــود کــه‬ ‫در ســال ‪ ۲۰۱۰‬توســط ناشــرهای مختلــف در سراســر جهــان منتشــر کــرد و ان را بــا‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪58‬‬ ‫الهــام از یکــی از اشــعار خســرو گلســرخی‪« ،‬ترانه هــای خنجــر و خــون»‬ ‫(بــه انگلیســی‪ )Songs of Blood and Sword :‬نامیده اســت‪ ،‬بــه صراحــت و بــا‬ ‫ارائــه شــواهدی‪ ،‬عمــه فقیــد خــود‪ ،‬بــی نظیــر بوتــو و شــوهرش اصــف علــی‬ ‫زرداری رئیــس جمهــور پاکســتان را مســئول قتــل پــدرش میــر مرتضــی‬ ‫بوتــو اعــام کرده اســت‪.‬‬ ‫ایــن کتــاب جنجالــی کــه در داخــل پاکســتان واکنش هــای فراوانــی را بــه‬ ‫همــراه داشــت‪ ،‬تــا کنــون فــروش خوبــی داشته اســت و ســبب شــهرت‬ ‫بیشــتر فاطمــه بوتــو شده اســت‪.‬‬ ‫موضــوع مقاله هــای فاطمــه بوتــو بیشــتر مســائل سیاســی و اجتماعــی بــه‬ ‫ویــژه اعتــراض نســبت بــه اوضــاع نابســامان اقتصــادی در پاکســتان و‬ ‫بی توجهــی مســئوالن ایــن کشــور بــه وضعیــت طبقــه محــروم و همچنیــن‬ ‫انتقادهــای تنــد از سیاســت مداران پاکســتانی از جملــه پرویــز مشــرف‬ ‫رئیس جمهــور ســابق پاکســتان‪ ،‬عمـه اش بــی نظیــر بوتــو و شــوهر عمـه اش‬ ‫اصــف علــی زرداری اســت‪.‬‬ صفحه 58 ‫دانیال معین الدین‬ ‫دانیــال معیــن الدیــن زاده ســال ‪ ۱۹۶۳‬میــادی‪ ،‬نویســنده پاکســتانی‪-‬امریکایی اســت‬ ‫کــه بــه زبــان انگلیســی داســتان می نویســد‪ .‬مجموعــه داســتان کوتــاه وی بــه نــام‬ ‫در اتاق هــای دیگــر‪ ،‬شــگفتی های دیگــر بــه ‪ ۱۶‬زبــان ترجمــه شــده و برنــده جایــزه‬ ‫اســتوری در ســال ‪ ۲۰۰۹‬نیــز شده اســت‪.‬‬ ‫دانیــال معیــن الدیــن در لوس انجلــس متولــد شــد‪ .‬پــدرش غــام معیــن الدیــن از‬ ‫اهالــی پاکســتان و مــادرش باربــارا نروژی‪-‬امریکایــی بــود‪ .‬پــدر در بخــش خدمــات‬ ‫حقوقــی هنــد خدمــت می کــرد و پــس از اســتقالل پاکســتان کارش را در سیســتم‬ ‫دولتــی پاکســتان ادامــه داد‪ .‬در ســال های پایانــی دهــه ‪ ۱۹۵۰‬پــدر دانیــال بــه منظــور‬ ‫برعهــده گرفتــن مســئولیت مذاکــرات تقســیم اب بیــن هنــد و پاکســتان چنــد ســالی‬ ‫را بــه واشــنگتن اعــزام شــد‪ .‬در انجــا بــود کــه بــا همســر خــود باربــارا کــه خبرنــگار‬ ‫روزنامــه واشــنگتن پســت بــود‪ ،‬اشــنا شــد‪ .‬معیــن الدیــن در لــس انجلــس بــه دنیــا‬ ‫امــد‪ .‬دو مــاه پــس از تولــد‪ ،‬همــراه مــادرش بــه راولپنــدی پاکســتان نــزد پــدر رفتنــد‬ ‫و پــس از چنــد ســال بــه الهــور نقــل مــکان کردنــد‪ .‬دانیــال در انجــا در مدرســه‬ ‫امریکایــی الهــور تحصیــل کــرد‪.‬‬ ‫در ســیزده ســالگی پــدر و مــادرش از یکدیگــر جــدا شــدند و دانیــال و بــرادرش بــه‬ ‫همــراه مــادر بــه امریــکا بازگشــتند‪ .‬در انجــا از کالــج دارتمــوث فارغ التحصیــل شــد‪.‬‬ ‫دانیــال تابســتان ســالی کــه فارغ التحصیــل شــد بــه پاکســتان رفــت‪ .‬پــدرش کــه‬ ‫هشــتاد و چنــد ســاله و بیمــار بــود‪ ،‬از او خواســت کــه در پاکســتان بمانــد و مزرعــه‬ ‫خانوادگــی را مدیریــت کنــد‪ .‬پــدرش اندکــی بعــد درگذشــت و دانیــال ســعی کــرد کــه‬ ‫مزرعــه را بــه شــیوه ای جدیــد و غیرفئودالــی اداره کنــد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۱۹۹۳‬تصمیــم گرفــت بــار دیگــر بــه غــرب بازگــردد‪ ۳ .‬ســال بــه مدرســه‬ ‫حقــوق ییــل رفــت پــس از اتمــام تحصیــات بــرای مــدت کوتاهــی در ســازمان دیدبــان‬ ‫حقــوق بشــر کار کــرد و ســپس در فاصلــه ســال های ‪ ۱۹۹۸‬تــا ‪ ۲۰۰۱‬بــه عنــوان‬ ‫وکیــل در یــک شــرکت مشــغول بــه کار شــد‪ .‬ایــن کار چنــدان رضایــت خاطــرش‬ ‫را فراهــم نکــرد و تصمیــم گرفــت عالقــه بــه نوشــتنش را دنبــال کنــد؛ بنابرایــن در‬ ‫دانشــگاه اریزونــا و رشــته نویســندگی ثبــت نــام کــرد و توانســت در ســال ‪۲۰۰۴‬‬ ‫فارغ التحصیــل شــود‪ .‬اولیــن داســتانش بــه نــام بانــوی مــا از پاریــس در ســال ‪۲۰۰۶‬‬ ‫در مجلــه زوتــروپ چــاپ شــد‪ .‬ایــن داســتان توجــه یــک کارگــزار ادبــی را بــه خــود‬ ‫جلــب کــرد و دانیــال بــا کمــک او توانســت ‪ ۳‬داســتان دیگــر را در مجلــه نیویورکــر‬ ‫منتشــر کنــد‪ .‬اولیــن کتــاب دانیــال معین الدیــن در قالــب یــک مجموعــه داســتان‬ ‫متشــکل از ‪ ۸‬داســتان بــه هــم پیوســته بــه نــام در اتاق هــای دیگــر‪ ،‬شــگفتی های‬ ‫دیگــر اســت‪ ،‬در ســال ‪ ۲۰۰۹‬منتشــر شــد‪.‬‬ ‫جوایز‬ ‫معیــن الدیــن برنــده جایــزه بنیــاد خانــواده روزنتــال در ســال ‪ ۲۰۱۰‬شــد‪.‬‬ ‫مجموعــه داســتان در اتاق هــای دیگــر‪ ،‬شــگفتی های دیگــر موفــق شــد جایــزه‬ ‫اســتوری در ســال ‪ ۲۰۰۹‬را از ان نویســنده اش کنــد‪ .‬ایــن کتــاب هم چنیــن‬ ‫توانســت یکــی از ‪ ۴‬راه یافتــه بــه بخــش نهایــی جایــزه کتــاب ملــی و و یکــی از‬ ‫‪ ۳‬راه یافتــه بــه بخــش نهایــی جایــزه پولیتــزر ‪ ۲۰۱۰‬باشــد‪.‬‬ ‫ایــن کتــاب هم چنیــن در فهرســت ‪ ۱۰‬کتــاب برگزیــده ســال مجلــه تایــم و‬ ‫اکونومیســت قــرار گرفــت‪ ،‬کتــاب برگزیــده روزنامــه گاردیــن شــد و نیویــرک‬ ‫تایمــز ان را بــه عنــوان یکــی از ‪ ۱۰۰‬کتــاب برجســته ســال معرفــی کــرد‪.‬‬ ‫در ســال ‪ ۲۰۰۸‬ســلمان رشــدی یکــی از داســتان کوتاه هــای او بــه نــام‬ ‫نواب الدیــن برقــکار را بــرای چــاپ در مجموعــه بهتریــن داســتان های کوتــاه‬ ‫امریکایــی کــه هــر ســال منتشــر می شــود‪ ،‬انتخــاب کــرد‪.‬‬ ‫شمس العماء‬ ‫میــرزا قلیــچ بیــگ معــروف بــه شــمس العلمــاء (زاده ‪ ۷‬اکتبــر ‪ ،۱۸۵۳‬درگذشــت ‪ ۳‬ژوئیــه‬ ‫‪ )۱۹۲۹‬یــک سیاسـت مدار‪ ،‬مترجــم‪ ،‬نویســنده‪ ،‬ادیــب و دانشــور برجســته گرجــی و تاثیرگــذار‬ ‫در ادبیــات ســندی بوده اســت‪.‬‬ ‫نیــاکان او از گرجســتان بــه ترکیــه مهاجــرت کــرده‪ ،‬از انجــا بــه ایــران‪ ،‬و پــس از توقــف‬ ‫کوتاهــی در ایــران‪ ،‬بــه ایالــت ســند پاکســتان رفتــه و در شــهر حیدرابــاد ســاکن شــدند‪.‬‬ ‫داســتان زندگــی او در کتــاب «داســتان یــک گرجی فرزانــه از قفقــاز تا ســند» نوشــته«مهرافروز‬ ‫میرزاحبیــب» از ســوی انتشــارات دانشــگاه اکســفورد بــه انتشــار رســیده اســت کــه ترجمــه‬ ‫فارســی ان نیــز توســط «ســینا توســلی» و از ســوی «مجمــع ذخائــر اســامی» در ســال ‪۱۳۹۳‬‬ ‫در قــم منتشــر شده اســت‪.‬‬ ‫میــرزا قلیــچ بیــگ فرزنــد میــرزا فریــدون بیــگ گرجــی‪ ،‬در ســال ‪ ۱۸۵۳‬میــادی در محلــهٔ‬ ‫تندوتهــورو حیدرابــاد در ســند پاکســتان زاده شــد‪.‬‬ ‫او در ابتــدا تحصیــات خــود را نــزد پــدر اغــاز کــرد و ســپس نــزد علمــا زبان هــای فارســی و‬ ‫عربــی را فــرا گرفــت‪ .‬زبان هــای ســندی و ســرائیکی زبــان مــادری اهالــی ســند بــود و او ایــن‬ ‫دو زبــان را بــدون اســتاد یــاد گرفتــه بــود؛ ولــی زبــان انگلیســی را در مراکــز اموزشــی شــهر حیدرابــاد یــاد گرفــت‪.‬‬ ‫میــرزا قلیــچ بیــگ تمــام عمــر خــود را در اســتیالی انگلیس هــا بــر ســند ســپری کــرد و یکــی از چنــد فــردی بــود کــه در دولــت انگلیــس مســئولیت ســنگینی بــر عهــده‬ ‫داشــت‪ .‬در کنــار کارهــای طاقــت فرســای دولتــی از کارهــای ادبــی‪ ،‬ســخنوری‪ ،‬پژوهشــی و ترجمــه غافــل نمانــد و نزدیــک بــه ‪ ۴۵۷‬جلــد کتــاب تالیــف و ترجمــه نمــود‪.‬‬ ‫شــمس العلمــاء میــرزا قلیــچ بیــگ اولیــن کســی اســت کــه در ســرزمین ســند متــون فارســی را بــه زبان هــای یــاد شــده برگردانــد تالیــف و ترجمــه نمــوده ولــی از ‪۴۵۷‬‬ ‫جلــد اثــار او تنهــا هفــت اثــر بــه چــاپ رســیده اســت کــه هیچ کــدام بــه زبــان فارســی نیســت‪.‬‬ ‫قلیــچ بیــگ بعــد از یــک زندگــی بســیار موفــق کــه در ان کارهــای علمــی و پژوهشــی بســیار ارزشــمند کــرده بــود‪ ،‬در ســال ‪ ۱۹۲۹‬میــادی در محــل زادگاه خــود درگذشــت‬ ‫و در همیــن محــل دفــن گردیــد‪ .‬اکنــون مــزار وی مرجــع فرهیختــگان علــم و دانــش می باشــد‪.‬‬ ‫میــرزا قلیــچ بیــگ ‪ ۴۵۷‬جلــد کتــاب (نمایشــنامه‪ ،‬پژوهــش نامــه‪ ،‬رمــان و تاریــخ) بــه زبان هــای ســندی‪ ،‬ســرائیکی‪ ،‬فارســی‪ ،‬عربــی‪ ،‬انگلیســی و اردو تالیــف و ترجمــه نمــوده‬ ‫اســت ولــی از ایــن میــان تنهــا هفــت اثــر بــه چــاپ رســیده اســت کــه هیچ کــدام بــه زبــان فارســی نیســت‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪59‬‬ صفحه 59 ‫کیانوش زاده یوسف‬ ‫سینمای پاکستان‬ ‫تــا ســال ‪ ۱۹۷۱‬ســه مرکــز اصلــی تولیــد فیلــم در کشــور پاکســتان شــهرهای الهــور‪ ،‬داکا‬ ‫و کراچــی بودنــد کــه بزرگتریــن مرکــز ســینمایی پاکســتان در شــهر الهــور بــه «اللیــوود»‬ ‫معــروف بــود و پــس از جدایــی بنــگالش از پاکســتان‪ ،‬شــهر داکا در کشــور بنــگالدش قــرار‬ ‫گرفــت و صنعــت ســینمایی بنــگالدش بــه «دالیــوود» شــهرت گرفــت‪.‬‬ ‫بیشــتر فیلــم هــای پاکســتان بــه زبــان اردو تولیــد مــی شــود‪ ،‬امــا فیلــم هایــی بــه زبــان هــای‬ ‫انگلیســی یــا گویــش هــای پنجابــی‪ ،‬پشــتو‪ ،‬ســیندهی نیــز ســاخته مــی شــوند کــه این مســاله‬ ‫بــه دلیــل تنــوع گویــش هــا در کشــور پاکســتان اســت‪.‬‬ ‫بیشــترین مخاطــب فیلــم هــای پاکســتانی‪ ،‬مــردم کشــور پاکســتان هســتند و این کشــور تالش‬ ‫هــای بســیار اندکــی بــرای ورود بــه بازارهــای جهانــی و جشــنواره هــای جهانــی داشــته اســت‪.‬‬ ‫بــه همیــن دلیــل صنعــت ســینمای پاکســتان مهجــور مانــده و خــارج از پاکســتان شناخته شــده‬ ‫نیست ‪.‬‬ ‫اصطــاح «اللیــوود» نیــز در رقابــت بــا صنعــت ســینمای بالیــوود و هالیــوود‪ ،‬نخســتین بــار توســط‬ ‫ســلیم ناصــر ســتون نویس مجلــه گلمــور در تابســتان ســال ‪ ۱۹۸۹‬اســتفاده شــد کــه بــازی بــا‬ ‫کلمــه هالیــوود بــود‪.‬‬ ‫صنعــت ســینمایی کــه در شــهر الهــور قــرار دارد در ســال ‪ ۱۹۲۹‬بــا افتتــاح اســتودیوهای‬ ‫یونایتــد پلیــرز در جــاده راوی اغــار بــه کار کــرد‪ .‬در ان دوران پاکســتان و هنــد یــک کشــور‬ ‫بودنــد‪ .‬موســس اســتودیوهای یونایتدپلیــرز‪ ،‬عبدالرشــید کاردار نــام داشــت‪ .‬ایــن اســتودیو‬ ‫در رقابــت بــا شــهرهای دیگــر هندوســتان کــه فیلــم تولیــد مــی کردنــد‪ ،‬شــهرهای مومبایــی‬ ‫و کلکتــه‪ ،‬دســت بــه تولیــد فیلــم مــی زد‪.‬‬ ‫نظیــر احمــد خــان‪ ،‬بازیگــری هنــدی ‪ -‬پاکســتانی بــود کــه بعدهــا بــه کارگردانــی و تهیــه‬ ‫کنندگــی روی اورد و در دوران فعالیتــش کــه بیــش از ‪ ۵۵‬ســال بــود در ‪ ۲۰۰‬فیلــم حضــور‬ ‫یافــت‪ .‬نظیــر احمــد خــان نخســتین چهــره موفــق ســینمای پاکســتان پیــش و پــس از‬ ‫اســتقالل ایــن کشــور بــود‪ ،‬امــا وی در مقــام بازیگــر بــه دعــوت دوســتش عبدالرشــید کاردار‬ ‫بــه شــهرهای کلکتــه و بمبئــی رفــت و امــد مــی کــرد‪ .‬کاردار خاطره انگیزتریــن نقــش هــای‬ ‫کارنامــه احمــد خــان را بــه او پیشــنهاد مــی داد‪.‬‬ ‫نظیــر احمــد خــان در شــهر بمبئــی (هنــد) نیــز اســتودیو داشــت کــه در دوران شــورش هایــی‬ ‫کــه منجــر بــه جدایــی هنــد و پاکســتان شــد‪ ،‬در اتــش ســوخت‪ .‬پــس از ان احمــد خــان کامال‬ ‫بــه پاکســتان مهاجــرت کــرد و دوســتش عبدالرشــید کاردار نیــز شــهر زادگاهــش الهــور را‬ ‫بــرای زندگــی برگزیــد‪ .‬ایــن دو شــخص پیشــگامان صنعــت ســینمای پاکســتان هســتند‪.‬‬ ‫بعد از استقالل‬ ‫یــک ســال پــس از جدایــی هنــد و پاکســتان در ســال ‪ ۱۹۴۷‬تولیــد‬ ‫فیلــم در پاکســتان شــروع شــد امــا کشــور تــازه تاســیس دچــار کمبــود‬ ‫تجهیــزات فیلمبــرداری بــود و بســیاری از بازیگــران و کارگــردان هــای‬ ‫ســینما بــه هنــد مهاجــرت کــرده بودنــد‪.‬‬ ‫نخســتین فیلــم بلنــد پاکســتان «بــه یــاد تــو» بــه کارگردانــی دائــود‬ ‫چانــد در ســال ‪ ۱۹۴۸‬فیلمبــرداری شــد امــا در ســال های ‪ ۱۹۵۰‬بــود‬ ‫کــه نخســتین فیلــم موفــق پاکســتان بــا نــام «دو انســو» بــه کارگردانــی‬ ‫انــور کمــال پاشــا و مرتضــی گیالنــی ســاخته و مــدت ‪ ۲۵‬هفتــه بــر پــرده‬ ‫نمایــش بــود‪« .‬دو انســو» داســتانی از حکیــم شــجاع دربــاره خودخواهــی‬ ‫طبقــه مرفــه جامعــه را دســتمایه فیلــم قــرار داده بــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪60‬‬ صفحه 60 ‫دوران اوج‬ ‫ســال هــای ‪ ۱۹۶۰‬اغــاز تولیــد فیلــم هــای رنگــی در پاکســتان و دوران طالیــی‬ ‫ســینمای پاکســتان اســت‪ .‬در ســپتامبر ســال ‪ ۱۹۶۵‬ورود و نمایــش فیلــم هــای هنــدی‬ ‫در پاکســتان ممنــوع شــد امــا ســینمای پاکســتان از ایــن تصمیــم اســیبی نخــورد و‬ ‫توانســت تماشــاگر بیشــتری را جــذب تولیــدات خــود کنــد‪.‬‬ ‫ســال هــای ‪ ۱۹۷۰‬اســتعدادهای جدیــدی در ســینمای پاکســتان پیــدا شــدند کــه یکــی‬ ‫از انهــا «ســانجیتا» بــود‪ .‬ســانجیتا نــام هنــری بازیگــر و کارگــردان مشــهور پاکســتانی‬ ‫اســت‪ .‬او نخســتین بــار در ‪ ۱۹۶۹- Kankganin‬نقــش افرینــی کــرد‪ .‬ســانجیتا در‬ ‫ســال‪ ۱۹۷۱‬بــه شــهر الهــور امــد و در ایــن شــهر ســاکن شــد‪.‬‬ ‫وی در ســال ‪ ۱۹۷۹‬بــرای نخســتین بــار پشــت دوربیــن قــرار گرفــت و «دختــر اجتماعی»‬ ‫را ســاخت‪ .‬فیلــم بــا فــروش خوبــی روبــه رو شــد و ســانجیتا جوایــز بهتریــن کارگــردان‬ ‫و بهتریــن بازیگــر زن «نــگار» را از ان خــود کــرد‪« .‬نــگار» مهــم تریــن مراســم اهــدای‬ ‫جوایــز در ســینمای پاکســتان اســت‪.‬‬ ‫«دختــر اجتماعــی» همچنیــن ســید نــور را بــه عنــوان یــک فیلمنامــه نوبــس خــوش‬ ‫قریحــه بــه جامعــه ســینمای پاکســتان معرفــی کــرد‪ .‬ســید نــور بعدهــا بــه فیلمســازی‬ ‫روی اورد‪.‬‬ ‫سید نور‬ ‫یکــی از بهتریــن فیلمســازان در شــهر الهــور کــه بــه احیــای دوبــاره‬ ‫صنعــت ســینمای «اللیــوود» در ســال هــای میانــی ‪ ۱۹۹۰‬کمــک کــرد‪،‬‬ ‫ســید نــور نــام دارد‪ .‬او فیلمســازی پــرکار اســت کــه تــا حــاال بیــش از ‪۴۰‬‬ ‫فیلــم کارگردانــی کــرده اســت‪ .‬نخســتین تجربــه فیلمســازی او «قســم»‬ ‫(‪ )۱۹۹۲‬در دورانــی تولیــد شــد کــه ســینمای پاکســتان بدتریــن دوره‬ ‫خــودش را ســپری مــی کــرد‪.‬‬ ‫«قســم» بــا فــروش خوبــی روبــه رو شــد و در تضــاد بــا فیلــم هــای‬ ‫پرفــروش پنجابــی بــود کــه ان ســال هــا در پاکســتان فــروش خوبــی‬ ‫داشــتند‪ .‬فیلــم بعــدی ســید نــور‪« ،‬جیــوا» (‪ )۱۹۹۵‬بــه فقــر و تــاش مــردم‬ ‫پاکســتان در مهاجــرت بــه کشــور یونــان مــی پــردازد کــه ایــن افــراد بــه‬ ‫اینــده بهتــری بــرای خانــواده هــای خــود امیــد دارنــد‪.‬‬ ‫دوران افول‬ ‫بــا روی کار امــدن محمــد ضیــاء الحــق در ســال هــای پایانــی دهــه ‪۷۰‬‬ ‫قوانیــن جدیــدی بــرای فیلمســازان وضــع شــد‪ .‬فیلمســازان پاکســتانی‬ ‫بایــد دارای مــدارک تحصیلــی مــی بودنــد‪ .‬عــاوه برایــن تعطیلــی‬ ‫بســیاری از ســالن های ســینما و مالیــات هــای ســنگین بــه فروپاشــی و‬ ‫رکــود ســینمای پاکســتان کمــک کــرد‪.‬‬ ‫در ســال هــای ‪ ۱۹۹۰‬تولیــد فیلــم بــه چهــل عنــوان در ســال رســید کــه‬ ‫همــه ایــن فیلــم هــا را معمــوال یــک اســتودیو تهیــه مــی کــرد‪ .‬تولیــدات‬ ‫کمپانــی هــای دیگــر بــا هزینــه شــخصی کارگــردان هــا ســاخته مــی‬ ‫شــد‪ ،‬امــا تعــدادی کارگــردان توانســتند از ایــن بحــران جــان ســالم بــه‬ ‫در ببرنــد‪.‬‬ ‫سینمای امروز‬ ‫ســال ‪ ۲۰۰۵‬مقامــات مســئول ســینمای پاکســتان مجــوز ورود فیلم هــای‬ ‫بالیــوود را بــه پاکســتان صــادر کردنــد‪ .‬نمایــش فیلــم هــای هنــدی در‬ ‫ســینماهای پاکســتان رقابتــی را میــان فیلمســازان ایــن کشــور بــا‬ ‫محصــوالت مشــهورتر کشــور همســایه بــه وجــود اورد و بــه تعامــل و‬ ‫همــکاری هــای بیشــتر صنعــت دو کشــور هنــد و پاکســتان منتهــی شــد‪.‬‬ ‫ایــن امــر مزایایــی بــرای ســینمای پاکســتان داشــت امــا رقابــت را برای‬ ‫فیلمهــای پاکســتانی ســخت کــرد‪ .‬هرچنــد در ایــن میــان فیلمهایــی بــا‬ ‫کیفیتــی بــه لحــاظ فــروش در گیشــه بــه دلیــل همیــن رقابــت شــکل‬ ‫گرفــت امــا بــه نوعــی تقیلــد از ســینمای هالیــوود و بالیــوود بــود و‬ ‫ســینمای مســتقل پاکســتان را عمــا بــه حاشــیه رانــد‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪61‬‬ صفحه 61 ‫افشین اسد زاده‬ ‫رویدادهای فرهنگی پاکستان‬ ‫چندیــن جشــنواره مهــم در طــول ســال توســط مســلمانان پاکســتان جشــن گرفتــه مــی شــود کــه وابســته بــه تقویــم اســامی اســت‪ .‬دو تعطیــل رســمی‬ ‫در اســام وجــود دارد‪ :‬عیــد فطــر و عیــد قربــان‪ .‬در مــاه رمضــان‪ ،‬مــاه نهــم تقویــم قمــری‪ ،‬بــرای ‪ 29‬یــا ‪ 30‬روز‪ ،‬روزه می­گیرنــد و بــه دنبــال ان عیــد فطــر‬ ‫اســت‪ .‬عیــد فطــر در پایــان مــاه مبــارک رمضــان جشــن گرفتــه مــی شــود و مســلمانان معمــوال بــه دادن زکات و امــور خیریــه می­پردازنــد‪ .‬هندوهــا و ســیکهای‬ ‫پاکســتان در ایــام دیوالــی‪ ،‬جشــنواره نــور و معابــد و گــوردوارا را بــا اشــتیاق مذهبــی جشــن می ­گیرنــد‪ .‬هندوهــای پاکســتان مدتهاســت کــه خواســتار تعطیــل‬ ‫رســمی دیوالــی شــده انــد‪ .‬مســیحیان پاکســتان اصــوال افــراد فقیــری هســتند و بــا توجــه بــه توانایی هــای خــود جشــن کریســمس را برگــزار می­ کننــد‪.‬‬ ‫عید فطر‬ ‫پاکســتان کــه روزگاری بزرگ تریــن کشــور اســامی جهــان بــود اینــک‬ ‫دومیــن کشــور بــزرگ اســامی از لحــاظ جمعیــت اســت‪.‬‬ ‫عیــد ســعید فطــر یکــی از بزرگتریــن اعیــاد اســامی اســت کــه در‬ ‫پاکســتان بــا شــور و شــوقی بی نظیــر جشــن گرفتــه می شــود و مــردم‬ ‫از مدت هــا قبــل بــه فکــر تهیــه لبــاس عیــد خــود هســتند‪.‬‬ ‫بــدون اغــراق بایــد بگوئیــم تقریبــا تمــام مــردم پاکســتان تــاش‬ ‫می کننــد کــه بــرای روز عیــد لبــاس نــو بــه تــن کــرده و در نمــاز عیــد‬ ‫شــرکت کننــد‪.‬‬ ‫پــس از نمــاز مســلمانان پاکســتان ضمــن مصافحــه بایکدیگــر تــاش‬ ‫می کننــد تــا از عیــد فطــر بــه عنــوان زمانــی بــرای تحــول و اغــازی‬ ‫دوبــاره اســتفاده کننــد و بــرای هــم طلــب مغفــرت نماینــد‪.‬‬ ‫دربســیاری از مناطــق پاکســتان پــس از نمــاز عیــد دیــد و بازدیــد و صلــه ارحــام شــروع مــی شــود و در هــر خانــه ای ســفره شــیرینی و شــربت‬ ‫پهــن مــی شــود تــا میهمانــان دقایقــی حضــور پیــدا کــرده و از خــود پذیرایــی کننــد‪.‬‬ ‫در این روز بزرگترها به کودکان عیدی می دهند و به این ترتیب عید فطر برای کودکان شیرینی خاص خود را دارد‪.‬‬ ‫عید قربان‬ ‫پاکســتانی ها بــه هنــر اراســتن ماشــین هــا و کامیون هــا‬ ‫مشــهور هســتند ولــی ایــن فقــط کامیون هــای پاکســتانی‬ ‫نیســتند کــه دســت هنــر بــر ســر انهــا کشــیده می شــود بلکــه‬ ‫حیوانــات نیــز پیــش از انکــه قربانــی شــوند تزئیــن می شــوند‪،‬‬ ‫هنرمندانــه و زیبــا‪.‬‬ ‫وقتــی از یــک پاکســتانی می پرســیم کــه چــرا حیــوان را پیــش‬ ‫از ســربریدن تزئیــن می کنیــد جــواب می دهــد ایــن جشــن‬ ‫عبــادت و بندگــی خداســت و بــرای حیــوان نیــز نقطــه اوج‬ ‫اینجاســت کــه در عیــد قربانــی گوشــت بدنــش نــذر فقــرا شــود‬ ‫پــس بایــد رفتــن بــه ایــن مســلخ بــا کشــته شــدن در روزهــای‬ ‫معمولــی تفــاوت داشــته باشــد‪.‬‬ ‫عیــد قربــان یکــی از بزرگتریــن اعیــاد تمــام فــرق اســامی اســت و بــه‬ ‫همیــن علــت مــردم پاکســتان از پیــر و جــوان ‪ ،‬زن و مــردم و تمامــی اقشــار‬ ‫مدت هــا قبــل از فــرا رســیدن عیــد قربــان خــود را امــاده برگــزاری هــر‬ ‫چــه باشــکوتر ایــن روز می کننــد‪.‬‬ ‫بازارهــای خریــد و فــروش قربانــی رنــگ و رونقــی بی مثــال پیــدا می کنــد‬ ‫و در برخــی شــهرهای بــزرگ ایــن بازارهــا بصــورت شــبانه روزی دایــر‬ ‫هســتند‪.‬‬ ‫همــه تــاش می کننــد تــا بهتریــن و زیباتریــن قربانــی را خریــداری کــرده‬ ‫و در روز عیــد گوشــت ان را بــه فقــرا و نیازمنــدان صدقــه داده و دعــای خیــر‬ ‫انــان را همــراه یــک ســال خــود ســازند‪.‬‬ ‫شماره ‪| 47‬راز شقایق| ‪62‬‬ ‫کــودکان نیــز شــور و شــوق فراوانــی دارند تــا در تزئیــن حیوانات‬ ‫همــکاری کننــد‪ ،‬روی بــدن برخــی حیوانــات نقاشـی های زیبایــی‬ ‫نیــز کشــیده می شــود‪.‬‬ ‫مــردم پاکســتان بــه لطــف داشــتن حیوانــات بومــی ماننــد‬ ‫«یهــاگ» کــه یــک نــوع گاو منحصــر بــه فــرد می باشــد‪ ،‬یــا‬ ‫«بزهــای بــزرگ» کــه نمونــه ان را جــز در پاکســتان نمی تــوان‬ ‫دیــد یــا «گاوهــای ســیاه پنجــاب» کــه از دور بیشــتر بــه‬ ‫خرس هــای عظیم الجثــه شــباهت دارنــد‪ ،‬تنــوع فراوانــی در انتخــاب‬ ‫قربانــی خــود دارنــد و بســته بــه ســطح درامــد خانــواده حیوانــی کــه قــرار‬ ‫اســت قربانــی شــود را انتخــاب می کننــد‪.‬‬ ‫دقیقــا بــه همیــن دلیــل صاحبــان حیوانــات نیــز از ماه هــا قبــل تــاش‬ ‫فراوانــی می کننــد تــا حیوانات شــان فربــه شــده و بــه قــول معــروف‪،‬‬ ‫مشــتری بــا نــگاه اول خریــدار شــود‪.‬‬ ‫افــراد متمــول ممکــن اســت ده هــا میلیــون روپیــه هزینــه قربانــی کــرده و‬ ‫بزرگتریــن و منحصــر بــه فــرد تریــن حیوانــات بــازار را انتخــاب کننــد‪.‬‬ صفحه 62 ‫جشنواره دیوالی‬ ‫دیوالی از جمله جشن های هندوان در سراسر دنیا از حمله هند و پاکستان است‪.‬‬ ‫دیوالــی یــک جشــنواره پنــج روزه هندوهــا اســت کــه در سراســر هنــد و در میــان هندوهای‬ ‫پاکســتان اجــرا می شــود و تاریــخ اجــرای ان بــه زمان هــای پیــش از تاریــخ بازمی گــردد‪.‬‬ ‫ایــن جشــنواره پنــج روزه بــر اســاس گاهشــماری هنــدی‪ ،‬در روز پانزدهــم کارتیــکا اغــاز‬ ‫می شــود‪ .‬از انجایــی کــه محاســبه ماههــای هنــدی‪ ،‬قمــری اســت؛ تاریــخ دیوالــی در‬ ‫تقویمهــای دیگــر متغیــر اســت‪.‬‬ ‫طــی روزهــای قبــل از جشــن‪ ،‬تمــام خانه هــا پاکیــزه و مرتــب شــده و پنجره هــا بــرای‬ ‫خوشــامدگویی بــه الکشــمی (‪ ،)Lakshmi‬الهــه توانگــری و کامیابــی گشــوده می شــوند‪.‬‬ ‫نــام دیوالــی‪ ،‬تحریــف شــده واژه دیپاوالــی (‪ – )Deepavali‬دیپــا بــه معنــی نــور و اوالــی‬ ‫بــه معنــای ردیــف و صــف ‪ -‬و در کل بــه معنــای صفــی از نــور اســت‪ .‬در واقــع نمایــش‬ ‫نــور در ایــن جشــنواره یکــی از جذابتریــن بخش هــای ان اســت‪ .‬تمــام خانه هــا‪ ،‬از‬ ‫فقیرانه تریــن کلبه هــا تــا اشــرافی ترین کاخهــا‪ ،‬بــا نــور نارنجــی رنــگ فانوســهایی بــه‬ ‫نــام دیــا (‪ )Diya‬بــرای تبریــک و ســام بــه الکشــمی روشــن می شــوند‪.‬‬ ‫فانــوس یــا دیــپ (‪ ،)Deep‬نشــانه دانــش اســت و افروختــن چــراغ دانــش در بیــن مــردم‬ ‫بــه معنــای درک فلســفه هــر روز خــاص از ایــن جشــنواره و بــه عمــل دراوردن این فلســفه‪،‬‬ ‫در زندگــی روزمره اســت‪.‬‬ ‫طرحهــای الــوان رنگولــی (‪ Rangoli‬نقوشــی ســنتی و بســیار زیبــا کــه در روزهــای عیــد‬ ‫و مناســبتها‪ ،‬از دیربــاز بــرای تزییــن کــف اتــاق‪ ،‬حیــاط و درگاه خانه هــا‪ ،‬بــرای خوشــامد‬ ‫گویــی بــه خدایــان ترســیم می شده اســت‪.‬این نقاشــیها بــا پودرهــای رنــگ و توســط‬ ‫زنــان اجــرا می شده اســت)‪ ،‬گل ارایــی و اتــش بــازی‪ ،‬ایــن فســتیوال را کــه پیــام اور‬ ‫شــادی‪ ،‬نشــاط و خوشــبختی در ســال جدیــد اســت‪ ،‬از شــکوه و زیبایــی خاصــی برخــوردار‬ ‫می کنــد‪.‬‬ ‫هندوهــای پاکســتان در معبــد شــری ســوامینرایان در کراچــی بــا مراســم نیایــش‪ ،‬پخــش‬ ‫شــیرینی و اتــش بــازی دیوالــی را معمــوال جشــن می گیرنــد‪.‬‬ ‫جشن سالروز تولد محمدعلی جناح‬ ‫مــردم و مقامــات پاکســتانی همــه ســاله در ســالگرد تولــد «محمد علــی جنــاح»‬ ‫بنیانگــذار ایــن کشــور‪ ،‬مراســم باشــکوهی برگــزار می کننــد‪.‬‬ ‫بــه همیــن مناســبت‪ ،‬شــمار زیــادی از مــردم و مقامــات پاکســتانی بــا حضــور بــر ســر‬ ‫مــزار رهبــر خــود بــه وی ادای احتــرام می کننــد‪.‬‬ ‫همچنیــن پاکســتانی ها بــا شــلیک ‪ 21‬تــوپ ســالگرد تولــد رهبــر خــود را گرامــی‬ ‫داشــتند و مقمامــات بلندپایــه ارتــش بــا تقدیــم حلقه گل بــه بنیانگــذار پاکســتان ادای‬ ‫احتــرام می کننــد‪.‬‬ ‫بــه مناســبت ایــن روز جش ـن های باشــکوهی در سراســر پاکســتان برگــزار می شــود‬ ‫و قــوای مســلح پاکســتان نیــز بــا گلبــاران و رژه مقابــل ارامــگاه محمــد علــی جنــاح‬ ‫بــه وی ادای احتــرام می کننــد‪.‬‬ ‫جشن نوروز‬ ‫هــر ســاله‪ ،‬بــا فــرا رســیدن مــاه فوریــه و شــنیده شــدن صــدای پــای بهــار‪ ،‬در کشــور های‬ ‫ســنت» برگــزار مــی شــود‬ ‫اســیای جنوبــی بویــژه هنــد و پاکســتان‪ ،‬مراســمی بــا عنــوان «ب َ َ‬ ‫کــه ایــن روز را بــا هــوا کــردن بادبــادک هــای رنگــی جشــن مــی گیرنــد‪ .‬مرکــز اصلــی‬ ‫ســنت» در پاکســتان‪ ،‬پایتخــت فرهنگــی ایــن کشــور یعنــی شــهر‬ ‫برگــزاری جشــن هــای «ب َ َ‬ ‫الهــور اســت‪ .‬در پاکســتان‪ ،‬نــوروز را «عالــم افــروز»‪ ،‬بــه معنــای روزی کــه بــا امدنــش‬ ‫جهــان را روشــن و درخشــان مــی کنــد‪ ،‬نیــز مــی نامنــد‪.‬‬ ‫جشــن هــای شــروع فصــل بهــار و عیــد نــوروز ســنت مشــترک کشــورهای جمهــوری‬ ‫اســامی ایــران‪ ،‬پاکســتان‪ ،‬افغانســتان‪ ،‬تاجیکســتان‪ ،‬ترکیــه و برخــی از کشــورهای اســیای‬ ‫میانــه دیگــر اســت‪.‬‬ ‫جشــن هــای نــوروزی و مراســم اغــاز فصــل بهــار در پاکســتان در مناطــق ایاالت بلوچســتان‬ ‫(شــهرهای کویتــه‪ ،‬جعفرابــاد‪ ،‬مکــران‪ ،‬گــوادر)‪ ,‬ایالــت گلگیت – بلتســتان (شــهرهای گلگیت‪،‬‬ ‫اســکردو‪ ،‬هنــزه‪ ،‬اســتور‪ ،‬چیترال)‪،‬ایالــت خیبرپختونخــوا (شــهرهای پیشــاور‪ ،‬ســوات‪ ،‬بنــو و‬ ‫برخــی از مناطــق قبایلــی) و شــهرهای مختلــف ایالــت پنجــاب در شــرق ایــن کشــور برگــزار‬ ‫می شــود‪.‬‬ ‫از رســوم ســنتی عیــد نــوروز در پاکســتان بویــژه در ایالــت گلگیت‪-‬بلتســتان در شــمال ایــن‬ ‫کشــور؛می تــوان بــه هدیــه دادن تخــم مــرغ هــای رنگــی بــه یکدیگــر‪ ،‬رفــت و امــد بــه‬ ‫منــازل اقــوام و بــازی و تماشــای بــازی چــوگان اشــاره کــرد‪.‬‬ ‫عیــد نــوروز و ایــام فــرا رســیدن فصــل بهــار در ایــاالت بلوچســتان و پنجــاب نیــز بــا‬ ‫حضــور مــردم در دامــن ســبز طبیعــت ‪ ،‬اجــرای برنامــه هــای ســنتی از جملــه پریــدن از روی‬ ‫اتــش بــه معنــای اینکــه باعــث پــاک شــدن گناهــان مــی شــود‪ ،‬جشــن گرفتــه مــی شــود‪.‬‬ ‫شماره ‪| 46‬راز شقایق| ‪63‬‬ صفحه 63 ‫طبیعت منطقه «خیبر پختونخوا» در پاکستان‬ صفحه 64