روزنامه صمت شماره 287
روزنامه صمت شماره 287
روزنامه صمت شماره 287
بازی با عارف
یا دلجویی از عارف
هفتهنامهخبری،تحلیلی /سال ششم /شماره دویست و هشتاد وهفت 23/ابان 88 /1394صفحه5000/تومان
ایا کارگزاران به ریاست
عارفتمکینمیکند؟
مثلث درگفتوگو با کارشناسان ،این فرضیه را ثابتکردهکه
مردم ترکیه برای امنیت به سراغ حزب اردوغان رفتند
اردوغانسرعقلمیاید؟
بررسی سیاستهای منطقهای حزب
عدالت و توسعه درصفحات این شماره
توازنقوایجدید
مثلث ،فرضیههای مختلف درباره توصیه جدید اشتونکارتر
بهکشورهای عرب خلیجفارس را بررسیکرده است
برادرانهمیشگی
مثلث رابطه ایثارگران و رهپویان در
ماجرای برجام را بررسیکرده است
اختالل در اقتصادهای رانتیر
کشورهای حاشیه خلیجفارس در سال2020
هفتصد میلیارد دالرکسری بودجه دارند
رفیقفلسفه
مخالف تفکیک
عالمه جعفریکه بود
و چگونه فکرمیکرد؟
جدال روحانی و منتقدان
چگونهنمایشگاهمطبوعات
بهموضوعیجنجالی
و سیاسی تبدیل شد؟
جلد
د
و
م
مباحثه 2رئیس
اغاز
6
مثلث | شماره 255
ایت اهللاملیالریجانیبهصحبت هایحسنروحانیپاسخگفت
مثلث | شماره 255
اغاز
7
مابهدنبالاسالماصیلهستیم
هفته نامه سیاسی ،فرهنگی با رویکرد خبری ،تحلیلی
صاحب امتیاز و مدیر مسئول :مصطفی اجورلو
سردبیر :سعید اجورلو
مــا میخواهیــم اســام را ـ الاقــل
حکومتــش را ـ به یــک نحوی که شــباهت
داشته باشد به اسالم اجرا بکنیم تا شما معنی
دموکراسی را به انطوری که هست بفهمید ،و
بشر بداند که دموکراسی که در اسالم هست
ِ
دموکراســی معــروف اصطالحی که
با ایــن
دولتها و روســای جمهوری و ســاطین ادعا
میکنند بسیار فرق دارد .قوانین الهی طوری
نیست که بشود با این مجالس دربارۀ ان ـ ولو
اجما ً
ال ـ توضیح داد لکن یک نمونۀ کوچکی
را اینجا مــن اظهار میکنم .قوانین اســام
یک قوانینی است که برای اشخاص هست ،فرد فرد بشر،
روابطی که هر فرد بشر با خدا دارد ،روابطی که هر فرد بشر
با پیغمبر اسالم دارد ،با حکومت دارد ،روابطی را که هر فرد
با فرد دیگر باید داشته باشد ،روابطی که هر فرد با غیر ملت
خودش باید داشته باشد ـ کلیۀ روابطی که امکان دارد بین
یک بشر با افراد دیگر بشر یا جوامع بشری باشد ـ در اسالم
مطرح است و حکم دارد.
احکام بســیاری راجع به روابط بشر با خداست؛
این
ْ
همان طوری که حضرت مســیح ـ ســامال ّل ه علیه ـ همین
ُبعد (انطوری که حاال به حسب مذهب مسیح معلوم است)
همین ُبعد از بشــریت را تحت نظر اورده است؛ فقط روابط
مابین خدا و خالق را منظور داشــته است .در اسالم به طور
کامل این مطلب حکم دارد ،احکام بسیار زیاد دارد و عالوه
10-19
خبرنامه
علتلغزشبرخیدرفتنه 88نداشتنبصیرتبود
مباحثه 2رئیس
ظریف:نامزد 1400نیستم
پروژهنفوذ«نزار»
20- 25
گفتارها
لیبرالیسمکانادایی
کانادانمی تواندشریکبزرگایرانشود
لیبرال هاشرایطراتغییرمی دهند؟
پیش شرط هاییبرایموفقیتیکتاکتیک
26- 35
سیاست
بازیباعارفیادلجوییازعارف
شایدعارفنامزدنشود
برادرانهمیشگی
فاصله اینیست
تحریریه:
مثلث؛هفتهنامه ایخبری،تحلیلیاستکهسعیداردروایتیمنصفانهوعادالنه
از واقعیت ها ارائه دهد .نامش تمثیل و اشــاره ای است به سه ضلع استقالل،
ازادی و جمهوری اسالمی .مرامش تقویت گفتمان انقالب اسالمی ،چارچوبش
اسالم ،انقالب ،امام و رهبری ،ارمانش گســترش و سیادت اسالم خواهی در
سراسر جهان و عزت مسلمانان ،توسعه و پیشرفت ایران اسالمی و رفاه مردم
شریف ایران و رونق گرفتن عدالت .مرزش رواداری و تالیف قلوب اهالی انقالب
و ایستادگی در برابر مقابالن گفتمانی و عملی نظام و سیاق و مشرب مان نجابت
قلم و روزنامه نگاری مومنانه و تالش در جهت رونق گرفتن سنت گفت وگو میان
فرهیختگانونخبگانکشوراست.امیدواریمکهدرروایت مانصادق،برمرام مان
مستمر و دائم ،بر چارچوب مان مستقر ،بر ارمان مان مومن ،بر مرزهایمان مراقب
و هوشیار و بر سیاق مان استوار بمانیم.
دبیرتحریریه :مصطفیصادقی
سیاست :مصطفی صادقی(دبیر) -علی حاجی ناصری -امیدکرمانی ها
حنیف غفاری -داوود حشمتی
فرهنگ و اقتصاد :علیرضا بهرامی(دبیر) -فاطمه کریمخان
سارا میرشجاعی -شیما غفاری -مسعود نجفی -محمدصادق لواسانی
تاریخ و گفتارها :مصطفی شوقی(دبیر) -زهیر توکلی -حمید عزیزی
بین الملل :سعیده سادات فهری (دبیر)
دیدار :افشین خماند(دبیر)
ورزش :مهدی ربوشه (دبیر)
جامعه شناسی :علی حاجی ناصری (دبیر)
بازار :محمد شکراللهی (دبیر)
مشاور هنری :نیما ملک نیازی
گرافیک و صفحه ارایی :فاطمه قنائی -علی اجورلو
و افشین جم
پردازش تصاویر :هومن سلیمیان
عکس :امیر طالیی کیوان -عدنان جعفری و محمد برنو
ویرایش :ژیال شاکری -امیر عزیزی و نرگس حاجیلو
حروفچینی :داود حشمتی
مدیر مالی :محمد پالیزدار
سازمان اگهی ها :محمد شکراللهی
بازرگانی و بازاریابی :محمدعلیاجورلو
امور اداری :علیرضا اسدالهی
انفورماتیک :شهرام زحمتی
ناظر چاپ :بابک اسکندرنیا
با تشکر از :دکتراسماعیل تبار -دکترایت الهابراهیمی-سیدضیاءایمانی
حسین زندی -احمد طالیی -مهندس صدوقی -حسین مجاهدی -حاج اقاتوکلی
هادیانباردار -منصور شیخ االسالمی -دکتر زارعیان -علیرضا حسن زاده
سیدحمیدخالقی
36- 41
جامعه شناسی
جدال روحانی و منتقدان
در غیاب اصولگرایان
خاکستری
48-65
بینالملل
گریز از ازادی
سیگنال های خصمانه
اموزه های امریکایی
شوک نفتی
ورزش
اژیر قرمز برای پیراهن زردها
داوریفوتبالایرانمریضاستامافاسدنیست
دستور پرزیدنت
66-73
بر این ،روابط دیگری هســت و احکام دیگری هســت که
اولی که
این احکام[نیز]راجع به افراد است .و کیفیت ،از ّ
متولد نشده اســت یک فرد؛ یک احکامی برای توطئۀ[]1
تولد یک فرد صحیح ،سالم ،مهذب .و در حالی که ازدواج
حاصل میشــود بین شــوهر و زن؛ و قبل از ازدواج ـ برای
زوجین
انتخاب همسر؛ و در زمان ازدواج و در زمان معاشرت ْ
با هم؛ در ِ
زمان حمل؛ در زمان شــیر دادن بچه؛ زمانی که
بچه در دامن مادر باید تربیت بشود؛ زمانی که بچه در پیش
معلمهای اول باید تربیت بشوند ـ تمام اینها در اسالم حکم
دارد و برای تربیت یک بشر قوانین دارد.
و عالوه بر اینها ،مذهب اســام مثل مذهب مسیح
نیست که راجع به حکومت و راجع به ادارۀ مملکت دستوری
نداشته باشد یا اگر داشته باشد به مسیحیین نرسیده باشد.
اســام حکومت دارد ،و حکومتش همــان نحوی
که حکومتهای دیگری هســت و تشــکیالت دارد،
تشکیالت دارد لکن تشکیالتی که تمامش بر مبنای
عدالت اســت .روابط حکومت با رعیــت ،با اصناف
رعیت ،روابط رعیت با حکومــت ،روابط حکومت با
مذاهب اقلیت ،روابط مردم جامعه با اقلیتها ،روابط
حکومت با حکومتهــای دیگر ،روابط خــود جامعۀ
اسالمی با جوامع دیگر ـ تمام اینها قوانین دارد .و من
نمیتوانم که قوانین اسالم را اینجا برای شما تشریح
کنم ـ حتــی اجمالش را .ان شــاءال ّل ه اگر چنانچه به
شما خداوند توفیق عنایت کند و وارد اسالم بشوید،
بتدریج این مسائل را هر کدام اهلش باشید خواهید
فهمید.
مکاتبه خبرساز
طراح جلد :مصطفی مرادی
بازی با عارف
یا دلجویی از عارف
هفتهنامهخبری،تحلیلی /سال ششم /شماره دویست و هشتاد وهفت 23/ابان 88 /1394صفحه5000/تومان
ایا کارگزاران به ریاست
عارفتمکینمیکند؟
جدال روحانی و منتقدان
چگونهنمایشگاهمطبوعات
بهموضوعیجنجالی
و سیاسی تبدیل شد؟
مثلث درگفتوگو با کارشناسان ،این فرضیه را ثابتکردهکه
مردم ترکیه برای امنیت به سراغ حزب اردوغان رفتند
اردوغانسرعقلمیاید؟
بررسی سیاستهای منطقهای حزب
عدالت و توسعه درصفحات این شماره
سازمان اگهی ها :تلفن0919 - 2341774 :
چاپ :هنر سرزمین سبز -پردازش تصویر رایان
توزیع :نشر گستر امروز
نشانی :تهران ،خیابان شهید عباسپور(توانیر) ،خیابان نظامی گنجوی ،کوچه پناه،
پالک 19
تلفن 88198280 :
توازنقوایجدید
مثلث ،فرضیههای مختلف درباره توصیه جدید اشتونکارتر
بهکشورهای عرب خلیجفارس را بررسیکرده است
برادرانهمیشگی
مثلث رابطه ایثارگران و رهپویان در
ماجرای برجام را بررسیکرده است
اختالل در اقتصادهای رانتیر
کشورهای حاشیه خلیجفارس در سال2020
هفتصد میلیارد دالرکسری بودجه دارند
رفیقفلسفه
مخالف تفکیک
عالمه جعفریکه بود
و چگونه فکرمیکرد؟
شماره پیامک3000411711 :
ظریف :نامزد نمی شوم
خبرنامه
محمدجواد ظریف می گوید بنا ندارد کاندیدای انتخابات ریاست
جمهوری در ســال 1400باشــد .او این خبر را به یکی از روزنامه های
اصالح طلب داده اســت .در خبرنامه این هفته عالوه بــر این موضوع
به واکنش ها در مورد ســخنان جنجالی حســن روحانی در نمایشگاه
مطبوعات نیز پرداخته ایم.
رهبرمعظمانقالب:
خبرنامه
10
مثلث | شماره 287
علت لغزش برخی در فتنه88
نداشتنبصیرتبود
حضــرت ایت اللــه خامنــه ای رهبر معظــم انقالب
اسالمی در دیدار روســای دانشگاه ها ،مراکز و موسسات
اموزش عالی ،پارک های علم و فناوری و مراکز پژوهشی
کشور ضمن تبیین مبسوط تاریخ و میراث و تجربه علمی
کشــور در دوران قبــل و بعد از اســام و جایــگاه و نقش
دانشــگاه ها در تاریخ معاصر به ویژه در نهضت اســامی
و بعد از پیــروزی انقالب اســامی ،بر لــزوم برنامه ریزی
ی برای استفاده از میراث و تجارب
دانشگاه ها و مراکز علم
علمی متراکــم ،به منظور نقش افرینــی در ایجاد «تمدن
نوین اســامی» تاکید کردند و گفتند« :نیازسنجی علمی
برای حال و اینده ،جلوگیری از کاهش ســرعت پیشرفت
علمی ،اجرای دقیق نقشــه جامع علمی ،توجه به کیفیت
در اموزش عالی ،پیگیری جدی ارتباط دانشگاه و صنعت،
نقش افرینی دانشــگاه ها در اقتصاد مقاومتی ،گســترش
فضای فرهنگ ایمانی و اســامی ،عمق بخشی بصیرت
دینی و سیاســی و میدان دادن به دانشــجویان و اساتید
ارزشی ،انقالبی و متدین ،از لوازم نقش افرینی دانشگاه ها
در شکل گیری تمدن نوین اسالمی است ».رهبر انقالب
اســامی در این دیدار جلسات با دانشــگاهیان را یکی از
بهترین و شیرین ترین جلســات توصیف کردند و با اشاره
به جایگاه علم به عنوان ابزار پیشــرفت و اقتدار ،افزودند:
«دانشگاه مهمترین مرکز تربیت مدیران اینده کشور است،
به گونه ای که عملکرد مناسب یا غیر مناسب دانشگاه ها در
این زمینه ،اینده کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد».
حضرت ایت الله خامنه ای به سابقه طوالنی پرورش
و تربیــت بــزرگان و نخبگان علمــی در ایــران ،همچون
ابن ســینا ،فارابی ،زکریای رازی ،خوارزمی ،و تعداد زیاد
دیگری از نام اوران علمی در عرصه های مختلف اشاره و
خاطرنشــان کردند« :ایران در طول تاریخ ،ق ّله تولید فکر
و علم بوده است و این روند تا قبل از دوران قاجار و پهلوی
ادامه داشت».
ایشان گفتند« :متاسفانه در دوران قاجار و پهلوی،
حرکت علمی کشــور به دالیل خاص متوقف شــد و زمانی
که دوران شــکوفایی علمی در اروپا بود ،ما نتوانســتیم از
ی خود استفاده
ی و اخالق علم
استعدادها و زمینه های علم
کنیم ،بنابراین از حرکت علمی دنیا عقب ماندیم».
رهبر انقالب اسالمی با اشاره به برنامه ریزی غربی ها
برای کشورهای به اصطالح جهان سوم ،به منظور تربیت
مدیرانی براســاس تفکر و ســبک زندگی غربــی از طریق
دانشــگاه ها افزودند« :انها در اجرای ایــن طراحی خود
در ایران ،به دلیل هویــت ایرانی و همچنین گســترش و
تعمیق تفکــرات اســامی و دینی در میان دانشــجویان
و دانشــگاهیان با مشــکل مواجه شــدند و بعد از نهضت
اسالمی در ســال ۱۳۴۱نیز یک حرکت عظیم و رو به رشد
دینی در دانشگاه ها اغاز شد».
حضرت ایت الله خامنه ای گفتند« :پیروزی انقالب
اســامی که همچون زلزله ای برای دنیای غرب و شــرق
ان روز بود ،تاثیر بســیار زیادی در دانشــگاه ها گذاشت و
در مقطعی سوخت راکتور تهران که برای
تولید رادیو دارو اســت ،رو بــه پایان بود و
غربی ها شــروط خفت باری برای تحویل
این ســوخت مطرح کردند امــا جوانان با
استعداد و مومن ما با تالش شبانه روزی،
اورانیوم بیست درصد را تولید و نیاز کشور
را برطرف کردند
مثلث | شماره 287
بسیاری از فداکارترین و صادق ترین یاران انقالب از متن
دانشگاه ها بودند ».ایشان با اشاره به شرایط دانشگاه ها در
۳۷سال گذشته و فراز و فرودها و حضور سالیق گوناگون
داخل نظام و جریان های مختلف فکری در دانشــگاه ها،
خاطرنشــان کردند« :اکنون مهمترین ســوال این است
که دانشگاه ها با اســتفاده از این میراث تاریخی و علمی
و تجربه گرانقدر انقالب اســامی ،چگونــه می توانند در
شــکل گیری «تمدن نوین اســامی» که همان «جامعه
ارمانی اسالم» است ،نقش افرینی کنند».
رهبر انقالب اســامی ،مســئوالن امــوزش عالی و
ی را به تفکر و تعمق در این
روسای دانشگاه ها و مراکز علم
خصوص فراخواندند و گفتند« :باید تمام برنامه ها و مسیر
حرکت دانشــگاه ها در جهت نقش افرینی در ایجاد تمدن
نوین اسالمی باشد».
حضرت ایت الله خامنه ای الزمه حرکت در این مسیر
را ،اطالع دقیق و میدانی مسئوالن وزارت علوم و بهداشت
از شــرایط واقعی دانشــگاه ها دانســتند و تاکیــد کردند:
«نباید فقط به گزارش ها بســنده کرد بلکه باید خروجی ها
را به صورت میدانی مورد بررســی قرار داد تا متوجه شد که
اهداف مورد نظر تا چه حد محقق شده اند».
ایشان وجود نیروهای مستعد را برای حرکت علمی،
مهم خواندند و خاطرنشــان کردند« :مهمتر از نیروهای
مســتعد ،جهت گیری علمی اســت ،زیرا اگر جهت گیری
علمی ،صحیــح و در چارچوب اخالق و معنویت نباشــد،
تبعات زیادی را به وجود خواهد اورد».
رهبر انقالب اسالمی« ،استعمار» و «بمب اتم» را
دو نمونه تاریخی از نتایج قرار گرفتن علم در مســیر غلط
دانستند و افزودند« :باید همواره مراقب باشیم تا اخالق و
معنویت در کنار علم قرار گیرد».
حضرت ایت الله خامنه ای «نیاز سنجی علمی» برای
حال و اینده کشور را بسیار ضروری خواندند و گفتند« :در
حرکت علمی بایــد نیازهای فعلی و نیازهای اینده کشــور
مد نظر قرار گیرند و در رشــته هایی سرمایه گذاری شود که
مورد نیاز کشور است».
ی و پایان نامه های
ایشان جهت دهی به مقاالت علم
دکترا در چارچوب نیازهای فعلی و اینده کشور را موضوعی
مهــم دانســتند و افزودند« :دانــش هســته ای از جمله
موضوعات مورد نیاز کشور است که از سال ها پیش روی
ان سرمایه گذاری شد زیرا اگر امکان استفاده از نفت نباشد
یا ذخایر نفت به پایان برسد ،قطعا نیازمند انرژی جایگزین
هستیم».
رهبر انقالب اســامی بــار دیگر به موضــوع تولید
اورانیوم بیست درصد به دست دانشــمندان جوان ایرانی
اشــاره کردند و گفتند« :در مقطعی سوخت راکتور تهران
که برای تولید رادیو دارو اســت ،رو به پایان بود و غربی ها
شــروط خفت باری برای تحویل این سوخت مطرح کردند
اما جوانان با اســتعداد و مومن ما با تالش شــبانه روزی،
اورانیوم بیســت درصــد را تولیــد و نیاز کشــور را برطرف
کردند».
حضــرت ایت اللــه خامنــه ای بــا تاکیــد بــر اینکه
ســخت ترین مرحلــه غنی ســازی اورانیــوم ،تــا میــزان
بیســت درصد اســت و دســتیابی به غنی ســازی باالتر از
ان تا نود و نــه درصد به راحتی امکان پذیر اســت ،گفتند:
«علت دســتپاچگی غربی ها در قضیه هســته ای ،همین
موضوع بود .البته اگــر انها همان موقع ســوخت راکتور
تهــران را تحویــل می دادنــد ،مــا به دنبال غنی ســازی
بیست درصد نمی رفتیم ».ایشان در جمع بندی این بخش
از سخنان خود خاطرنشــان کردند« :نیاز سنجی علمی و
سرمایه گذاری روی دانش مورد نیاز کشور بسیار مهم است
و باید همواره مدنظر قرار گیرد».
رهبر انقالب اسالمی« ،ســرعت پیشرفت علمی»
را بــرای جبــران عقب ماندگی هــا و همچنیــن اســتمرار
حرکت علمی ،بســیار ضروری و اساسی خواندند و گفتند:
«متاسفانه برخی که خود دانشگاهی هستند ،در دانشگاه ها
به دانشــجویان می گویند کــه این پیشــرفت های علمی
دروغ است! اگر نادرست اســت ،پس چرا مرکز تحقیقات
رژیم صهیونیســتی از پیشــرفت علمی ایران ابراز نگرانی
می کند؟»
ی کشور،
ایشان با اشاره به عقب ماندگی تاریخی علم
ی کشور کم شود،
تاکید کردند« :اگر سرعت پیشرفت علم
فاصله ما با حرکت علمی دنیا بیشــتر خواهد شد ،بنابراین
باید سرعت پیشرفت خود را حفظ کنیم».
رهبــر انقــاب اســامی پژوهش محــور شــدن
دانشگاه ها ،اجرای دقیق نقشه جامع علمی کشور ،توجه
به کیفیــت اموزش عالــی و تعیین شــاخص های دقیق و
منطبق با واقعیات ،و ارتباط دانشگاه با صنعت را مورد تاکید
قرار دادند و گفتند« :یکی از راههای ایجاد اشتغال برای
دانش اموختگان دانشگاه ها ،برقراری ارتباط میان صنعت
و دانشگاه اســت که الزمه این موضوع هم ،برنامه ریزی
وزرای مربوطه و ایجاد همکاری جامع میان دانشگاه ها و
صنعت در بخش های دولتی و غیردولتی است».
حضرت ایت اللــه خامنــه ای به لــزوم نقش افرینی
دانشــگاه ها در اقتصــاد مقاومتی از طریق شــرکت های
دانش بنیان نیز اشــاره و درخصوص اجرای سیاست های
اقتصــاد مقاومتــی ،خاطرنشــان کردند« :درخصــوص
اجرای اقتصاد مقاومتــی ان چیزی که بایــد اتفاق بیفتد
هنوز اتفاق نیفتاده است و مسئوالن دولتی تازه ،گزارشی
درباره برنامه های در نظر گرفته شده برای اجرای اقتصاد
مقاومتی به من داده اند».
ایشــان در ادامــه به موضــوع مســائل فرهنگی در
دانشــگاه ها نیز اشــاره کردند و با انتقاد از برخی اقدامات
انجام گرفته ،گفتند« :برخی کار فرهنگی را با کنســرت و
اردوهای مختلط اشــتباه گرفته اند و برای توجیه کار غلط
خود می گویند ،دانشجویان باید شاد باشند!»
رهبر انقالب اسالمی افزودند« :شاد بودن برای هر
محیطی خوب است ،اما به چه قیمتی؟ به قیمت برگزاری
مراســم و اردوهای مختلط؟ مگر غربی ها از اختالط چه
بهره ای جز جنایات کنونی جنســی برده اند که ما به دنبال
پیروی از همان شیوه ها هستیم؟»
حضرت ایت اللــه خامنه ای بــا تاکید بــر اینکه کار
فرهنگی ماهیت دیگری دارد ،گفتند« :مسئوالن فرهنگی
دانشــگاه ها بفهمند چــه می کننــد .کار فرهنگی صحیح
این اســت که انســان مومن ،متخلق ،انقالبی ،معتقد به
ارمان ها ،دوستدار کشور و نظام اسالمی و دارای بصیرت
و عمق دینی و سیاسی تربیت شود».
ایشــان بصیرت دینی و سیاســی را بــرای جوانان و
جلوگیری از لغزش ها بســیار مهم خواندند و خاطرنشــان
کردند« :علــت لغزش بســیاری از افراد در فتنــه ،۸۸که
انسان های بدی هم نبودند ،نداشتن بصیرت بود .هنگامی
که طرف مقابل می گوید «انتخابات بهانه اســت و اصل
نظام نشانه اســت» ،فرد معتقد به نظام چه باید بکند؟ اگر
بصیرت نباشد ،وظیفه لحظه نیاز انجام نخواهد شد».
رهبر انقالب اسالمی ،ایجاد اعتماد به نفس و امید
به اینده در میان جوانان را از دیگر کارهای فرهنگی الزم در
دانشگاه ها برشمردند و گفتند« :در کشور نقاط امیدواری
بســیار زیاد اســت که از جمله انها ظرفیت های فراوان و
موقعیت و اقتدار کنونی کشور است».
حضرت ایت الله خامنــه ای خود کم بینی را بزرگترین
خطر خواندند و افزودند« :خود کم بینی و دست کم گرفتن
توانایی و قدرت ملت و کشور باعث می شود ،در شرایطی
که همه به قدرت و نفوذ جمهوری اسالمی ایران در منطقه،
اذعان دارند ،فردی در داخل بگوید «ما کســی نیستیم و
منزوی هستیم!»»
ایشــان تربیت جوانان معتقد به اســتقالل فکری،
سیاسی ،فرهنگی و اقتصادی را از دیگر کارهای فرهنگی
الزم در دانشگاه ها دانستند و گفتند« :خبرهایی که به من
از برخی دانشگاه ها می رسد و امیدوارم که درست نباشند،
بر خالف این موارد است به گونه ای که تشکل های مومن و
انقالبی و خوشفکر را تحت فشار قرار می دهند».
رهبر انقالب اســامی خطاب به مســئوالن وزارت
علوم و بهداشت و روسای دانشگاه ها تاکید کردند« :باید
به جوان هــای انقالبی و مومن ،خــوش روحیه ،متدین و
دارای عزت نفس میدان بدهید ،به گونه ای که فضا دست
انها باشد».
حضــرت ایت اللــه خامنــه ای در جمع بنــدی
سخنان شــان ،با اشــاره به عالقه دیرین و فراوان خود به
دانشگاه و جامعه دانشگاهی ،خاطرنشان کردند« :امروز
دانشگاه و دانشجو اماج بزرگترین توطئه هاست و دشمنان
کشور از حضور دانشــگاهیان با روحیه انقالبی و تهاجمی
در میدان و برهم زدن خط قرمزهای انان و باال بردن پرچم
علم و پر رنگ کردن شــعارهای انقالبی وحشــت دارند و
برای مقابله با این حرکت برنامه ریزی و هزینه های سنگینی
می کنند».
ایشان به تغییر روش های استعماری در دوره کنونی
اشاره کردند و افزودند« :ســلطه گران اکنون به دنبال این
هستند که تفکر عناصر فعال ،هوشمند و نخبه یک کشور
را به نحــوی تغییر دهند کــه این عناصر ،اهــداف انان را
براورده کنند».
حضرت ایت اللــه خامنــه ای همچنین بــا تاکید بر
ضــرورت ترویــج ارزش هــا در محیط های دانشــگاهی،
گفتند« :باید به دغدغه دانشــجویان ارزشــی و انقالبی و
همچنین هزاران نفر از اســاتید مومن و انقالبی که امروز
در دانشگاه ها هستند ،توجه کرد و از این اساتید قدردانی
و قدرشناسی کرد».
خبرنامه
مباحثه 2رئیس
ایت ال ّله املی الریجانی به
صحبت های حسن روحانی
پاسخ گفت
اعتراض به صداوسیما
سرافراز و پورمحمدی از مردم
اذربایجان عذرخواهی کردند
پروژه نفوذ «نزار»
یک تبعه لبنانی -امریکایی
بازداشت شد
11
خبرنامه
مباحثه 2رئیس
ایت ال ّله املی الریجانی به صحبت های حسن روحانی پاسخ گفت
نمایشگا ه مطبوعات سال 93یکی از حاشیه سازترین
نمایشــگاه هایی بود که دولــت یازدهم برگــزار کرد .این
دومین دوره برگزاری نمایشگاه مطبوعات در دولت روحانی
است که همزمانی ان با دستگیری برخی روزنامه نگاران و
همچنین عدم حضور برخی از رسانه های منتقد دولت در ان
موجب شد تا بازتاب های وسیعی داشته باشد .اما مهمترین
بخش این نمایشگاه ،سخنرانی افتتاحیه روحانی بود که در
ان کنایه هایی به قوه قضائیه دیده می شد .کنایه هایی که
پاسخ املی الریجانی را در پی داشت.
تسنیم و نسیم نیز به نمایشگاه نرفتند .همچنین سایت های
پربازدید متعلــق به اصولگرایــان همچــون جهان نیوز،
رجانیوز ،راه دانا ،مشرق و 598که در سال های گذشته در
نمایشگاه مطبوعات شرکت می کردند امسال در نمایشگاه
حاضر نشــدند .البته انها در توضیح این اقدام به «فشــار
دولت به مطبوعات منتقد» اشــاره کردنــد .دو نگاه درباره
این عدم حضور رسانه های منتقد وجود داشت .برخی ان
را سیاسی می دانســتند و برخی دیگر معتقد بودند این تنها
خبرنامه
12
مثلث | شماره 287
انها که نیامدند
پیش از اغــاز برگزاری نمایشــگاه نشــریات منتقد
دولت تصمیــم گرفتنــد تا در این نمایشــگاه به نشــانه
اعتراض بــه سیاســت های تبعیض امیز وزارت ارشــاد
شــرکت نکننــد .روزنامه های وطــن امــروز ،کیهان و
جوان در کنار هفته نامه های پنجــره 9 ،دی و یا لثارات
و رمز عبور از نشــریات مکتوبی بودند که از این کمپین
حمایت کردند و شــاید این اولین بار باشــد کــه کیهان
به عنوان یکی از بزرگترین موسســات مطبوعاتی کشور
در بزرگتریــن گردهمایــی خانــواده مطبوعــات حضور
نداشته است.
در کنار این نشــریات ،ســه خبرگزاری مهم فارس،
رئیس قــوه قضاییه به عــاوه این بخش
از ســخنان رئیس جمهور را که «از طریق
برخی روزنامه ها می تــوان فهمید که فردا
چه کســی دستگیر می شــود» نادرست و
خالف واقع و توهین به دســتگاه قضایی
دانســت و معتقد بــود« :چرا با ســخنانی
که به قول طلبه ها از ســنخ تناقض صدر و
ذیل اســت به حرف های خالف واقع دامن
می زنیم و این طور القا می کنیم که روزنامه
خاصی بر قوه قضاییه سیطره دارد؟
یک اعتراض صنفی و خواسته شغلی است که انها را وادار
به این کار کرده اســت .برخی از کانال هــای تلگرامی نیز
خبری را مبنی بر اینکه حسام الدین اشــنا مسئول فشار بر
مطبوعات بوده است منتشر کردند که اشنا ان را رد کرده و
گفته بود« :دروغ خوب نیست و عاقبت به خیری ندارد؛ چرا
برای توجیه یک کار اشتباه به دروغ متوسل می شویم؟»
روحانی در نمایشگاه
افتتاحیه امســال نمایشــگاه مطبوعــات همراه بود
با ســخنرانی حســن روحانــی .او درحالی به نمایشــگاه
رفــت کــه تنهــا دو روز از دســتگیری چهار نفر گذشــته
بود کــه حداقــل یکــی از انهــا در روزنامه ایــران (ارگان
دولــت) مقاله می نوشــت .موضــوع این دســتگیری ها
یکــی از مهمترین بخش هــای ســخنرانی رئیس جمهور
بود.
رئیس جمهوری در این سخنرانی به موضوع توقیف
مطبوعات اشــاره کرد .او بدترین جوانمرگی را جوانمرگی
رســانه دانســت و گفت« :خیلی نامطلوب است که وقتی
رسانه ای هنوز به طور کامل متولد نشده ،بال و پر نگشوده
و کامال خــود را معرفی نکــرده ،به دالیل واهــی گرفتار و
تعطیل شود».
روحانی درباره توقیف مطبوعات نیز قانون را مالک
خبرنامه
دانســت و در اظهاراتی تعجب برانگیز گفت که اظهارات
یک «مامور امنیتی» نمی تواند معیار ارزیابی باشد« :اگر
رسانه ای مرتکب تخلفی شود این نهاد نظارتی رسانه است
که می تواند بگوید تخلفی واقع شــده است ،نه اینکه نهاد
دیگری اعالم جرم کند .ان نهــادی می تواند ،به ارزیابی
فعالیت نشــریات و مطبوعــات بپردازد که بــرای این کار
ایجاد شــده و بر پایه معیار و قانون فعالیــت می کند و نظر
یک مامور امنیتــی نمی تواند معیار ارزیابــی فعالیت های
رسانه ای باشد».
رئیس جمهوری همچنین در بخش دیگری «انقالبی
بودن» را پایبندی به اخالق ،دروغ نگفتن ،تهمت نزدن و
دادن اعتماد و امید به مردم خواند و افزود« :تالش برای
ریختن ابروی اشخاص خالف اموزه های اسالمی است.
معنا ندارد رســانه ای برای همیشه حاشــیه امنیت داشته
باشد و یا به جای اطالع رسانی ،نقش پلیس مخفی را نیز
ایفا کند و شما از محتوای ان اگاه شوید که فردا چه کسی
بازداشت خواهد شد و کجا تعطیل می شود و یا ابروی چه
کسی ریخته خواهد شد».
او ادامه داد« :انقالبی گــری با اینکه از یک پایگاه
و یــک بخــش از حکومــت ،به بخــش دیگــر حکومت
هجمه شــود ،منافــات دارد .مــا کــه روزگاری به دنبال
هماهنگــی راهبــردی بودیــم ،نبایــد به گونــه ای عمل
کنیــم که امروز اینگونه اســتنباط شــود که بــرای ایجاد
ناهماهنگــی راهبردی تــاش می کنیم؛ ایــن بزرگترین
خطری اســت که می تواند یک جامعــه را تهدید کند».
این بخش از اظهــارات رئیس جمهور به نظر می رســید
به موضوع دســتگیری ها مرتبط باشــد ،چرا کــه یکی از
دستگیرشــدگان لبنانی تبــاری بود کــه از مدعوین خانم
مالرودی از نهادریاســت جمهوری به شــمار می رفت.
از ســوی دیگر به نظر می رســد منظور از عدم هماهنگی
راهبردی می تواند اشاره ای مستقیم به عدم اطالع دولت
از این ماجرا باشد.
همه قابل نقد هستند
او در عیــن حــال تیغ انتقــاد خودش را نســبت به
برخی نشــریات که از انها نام نبرد ،تیز تــر کرد و گفت:
«مگــر قابل تحمل اســت کــه در یک کشــوری برخی
رسانه ها برای همیشه از تنبیه ،توقیف ،تعطیل و تهدید
مصون باشــند و حاشــیه امن امنیتی دائمی بــرای انها
مقرر شــده باشــد و نه تنها هرچه بخواهنــد بگویند بلکه
گاهی هم به عنوان پلیــس مخفی عمل کنند؟ شــما از
برخی نشــریات می فهمید که فردا چه کســی دســتگیر
می شــود؛ فردا کجا تعطیل می شود و ابروی چه کسانی
باید برود ».این بخش از اظهــارات رئیس جمهور مورد
توجه رســانه های خارجی نیــز قرار گرفتــه و انها معتقد
بودند که منظور روحانی روزنامه کیهان اســت .کیهان
نیز روز بعد در گزارشی از تله پاتی روحانی و رسانه هایی
مانند صدای امریکا و بی بی ســی حــرف زد و به بازتاب
سخنان رئیس جمهور توسط این رســانه ها پرداخت که
همه قابل نقد هستند.
نباید از ان مایوس شود؛ زیرا قاضی مامن جامعه است».
این بخش از اظهارات روحانی بی پاســخ نمانــد .روز بعد
ایت الله املی الریجانی به ان پاسخ داد و مشخصا به این
بخش از اظهارات رئیس جمهور اشاره کرد.
روحانی در بخــش پایانی نیز به موضــوع انتخابات
اشــاره کرد و اظهار امیدواری کرد کــه در انتخابات پیش
رو «همه باید بتوانند افراد مورد نظرشان را در لیست های
انتخاباتی ببینند» .این بخش نیز از ســوی رئیس دستگاه
قضا به صورت تلویحی پاسخ داده شد.
پرهیز از اختالف افکنی
یــک روز بعــد رئیس دســتگاه قضــا بــه اظهارات
روحانی اشاره کرد و ضمن تاکید بر اینکه تاکنون تالش
کرده است از «ســخنان تنش افرین» دوری کند از باب
نصیحت و نقد به اظهــارات روحانی با تصریــح بر اینکه
«نباید نســبت به قوه قضاییــه جفا کرد» گفــت« :همه
می دانند کــه همواره از دولــت حمایت کــرده ام؛ بعد از
این هم حمایــت خواهم کرد .رئیس جمهــور محترم دو
ســه عبارت را به کار بردند از جمله اینکه قوه قضاییه باید
مامن جامعه باشــد و اگر نمک ســالم باشــد ،هر چیزی
اشکال داشته باشــد می توان جلوی ان را گرفت اما اگر
نمک فاسد شــود کار بسیار سخت می شــود ،باید پرسید
مقصود از این جمالت شــرطی چیســت ان هم در حالی
که ایــن جمالت در مورد قــوه مجریه هــم کاربرد دارد و
می توان گفــت اگر قوه مجریه فاســد شــود ،اگر دولت
فاســد شــود و اگر رئیس جمهور فاســد شــود کار سخت
می شود».
ایت اللــه املی الریجانی اظهار کــرد« :اگر مقصود
این اســت که القا کنیم قوه قضاییه این طور شــده است
که افترا اســت و اگر غیر از ان باشد اهانت است ،چرا باید
دستگاهی را که مشــغول خدمت به مردم است و با وجود
تنگناهای شــدید و مشــکالت متعدد بودجه و امکانات،
در طول ســال ۱۵میلیون پرونده را رسیدگی می کند مورد
عتاب و خطاب وهن امیز قرار دهیم و مستمســکی برای
بدخواهان».
رئیس قــوه قضاییه به عالوه این بخش از ســخنان
رئیس جمهور را که «از طریق برخــی روزنامه ها می توان
فهمید که فردا چه کســی دستگیر می شــود» نادرست و
خالف واقع و توهین به دســتگاه قضایی دانست و معتقد
بود« :چرا با ســخنانی که به قول طلبه ها از ســنخ تناقض
صدر و ذیل است به حرف های خالف واقع دامن می زنیم
و این طور القــا می کنیم که روزنامه خاصــی طوری بر قوه
قضاییه ســیطره دارد کــه امــروز می گوید و فــردا فردی
دستگیر می شود ،اینها سخنان خالفی است که هیچ گاه
انتظار بیان ان را از مســئوالن مطلع نظــام نداریم .البته
ممکن اســت روزنامه ای تخلف کند و از اطالعات خود به
نحو نادرست اســتفاده کند ،این ربطی به دستگاه قضایی
ندارد».
او همچنیــن درحالی کــه روحانــی از «حضور همه
سلیقه ها در لیســت انتخاباتی» ســخن گفته بود ،اظهار
داشت« :این سخن که گفته شده است «همه باید بتوانند
افراد موردنظر خــود را در لیســت های انتخاباتی ببینند»
سخن مقبولی نیست».
روحانی پیشــتر نیز گفتــه «هیچ قوه ای نیســت که
مردم بــدون لکنت نظــر خــود را بگویند به جــز دولت» و
«وقتی بگوییــد از قوه قضاییــه انتقاد کنیــد می گویند تو
را به خدا ،اقــا بگذارید زندگی مــان را بکنیم ».اظهاراتی
که نشــان می داد به اعتقاد روحانی قــوه قضائیه نقد پذیر
نیست.
اظهارات روحانی در رســانه های خارجی نیز بازتاب
داشت .نیویورک تایمز نوشته بود« :رئیس جمهور ایران با
متهم کردن برخی رسانه های تندروی داخلی به پلیس های
مخفی از عملکرد این رسانه ها انتقاد کرد».
بعد از اظهــارات رئیس جمهــور ،عبــاس مقتدایی
از نماینــدگان مجلس بــه ان واکنش نشــان داد و معتقد
بود که دولــت نبایــد «ناتوانی خــود را گــردن نهادهای
تاثیرگــذار» بینــدازد .او معتقد بــود بی توجهی ها موجب
ایجاد «هــاری سیاســی» می شــود« :اینکه بخشــی از
بدنه های دولت در باالترین سطوح ،مجموعه هایی مانند
بسیج ،سپاه ،شــورای نگهبان یا برخی نهادهای دیگر از
جمله مجلس شورای اسالمی که ســاختارها و نهادهای
رسمی قانونی و تاثیرگذار کشور هستند را مورد هجمه قرار
دهند ،برای اینکه بخشی از ناکارامدی های خود را گردن
انها بیندازند از اســاس با شــیوه صحیــح حکومت داری
مغایرت دارد».
حسام الدین اشــنا نیز درباره اظهارات رئیس جمهور
توضیح داد که لحن روحانــی نه تنها تغییر نکــرده ،بلکه
مالیم تر هم شده و در مورد کاهش یارانه های منتقدان نیز
گفت« :هر چه میزان انتقاد به سیاست های دولت بیشتر
باشد یارانه ان رسانه کاهش می یابد ،البته این رابطه ممکن
است که به صورت بر عکس هم اتفاق بیفتد یعنی ممکن
است هر چقدر که یارانه کمتر شود انتقاد بیشتر شود».
هرچــه بــود نمایشــگاه دوم مطبوعــات در دولــت
یازدهم بدون حضور رســانه های منتقد و شــناخته شــده
دولت اما با حاشــیه های فــراوان برگزار شــد .روحانی در
بخشــی از اظهاراتــش گفته بود کــه قابل قبول نیســت
که با پــول بیت المــال علیه دولت بنویســند و ایــن کار را
باید با پول شــخصی انجــام داد .باید منتظــر ماند و دید
که ایــا یارانــه رســانه های منتقــدان دســتخوش تغییر
خواهد شد؟
حسام الدین اشنا درباره
اظهارات رئیس جمهور توضیح
داد که لحن روحانی نه تنها تغییر
نکرده ،بلکه مالیم تر هم شده
عباس مقتدایی از نمایندگان مجلس
گفته است که دولت نباید «ناتوانی خود
را گردن نهادهای تاثیرگذار»
بیندازد
مثلث | شماره 287
رئیس جمهور در بخش دیگری از ســخنانش به قوه
قضائیــه پرداخت و گفت« :دســتگاه قضایــی باید مامن
جامعه باشد .هر چیزی اشکال داشته باشد اگر نمک سالم
باشد می شود جلویش را گرفت اما وقتی نمک فاسد باشد
کار بسیار دشوار می شــود ».او تاکید داشت که دستگاه
قضا باید مامن جامعه باشــد« :دســتگاه قضا پایگاه امن
مردم اســت .مردم ان روزی کــه از همه اعــم از دولت،
روزنامه ها ،اســتاد دانشــگاه و حتی عالم مایوس شوند،
باب عدل در خانه قاضی اســت که هیچ وقت و هیچ کس
خبرنامه
کنایه روحانی به قوه قضائیه
13
خبرنامه
اعتراض به صداوسیما
سرافراز و پورمحمدی از مردم اذربایجان عذرخواهی کردند
ماجرای اهانت به یکی از مهمترین اقوام ایرانی سبب
شد تا سرافراز ،رئیس سازمان صداوسیما ناچار شود به این
دلیل عذرخواهی کند .او گفت« :رسانه از خطای به وجود
امده پوزش می طلبــد و در ایفای وظایــف خود در تحکیم
وحدت اقوام و انســجام ملــی با همتــی مضاعف تالش
خواهد کرد».
در بخشی از برنامه «فیتیله» که برای کودکان تهیه
و پخش می شد ،در ایتمی نمایشــی درباره مسواک زدن،
شــخصیت های نمایش ترکی حرف می زنند که با واکنش
منفی اذری های ایران روبه رو شد .اقای سرافراز همچنین
گفت که با مدیران و عناصر دخیل در ساخت و پخش این
قسمت« ،برخورد جدی و رسیدگی کامل» می شود .سازمان
صدا و سیما هم در بیانیه ای رسما عذرخواهی و اعالم کرد
که پخش این برنامه فعال متوقف شده است.
در بیانیه صدا و سیما امده بود که در برنامه جمعه ۱۵
ابان ماه« ،به سبب اشتباه ،بی دقتی و عدم نظارت درست
عوامل برنامه ســاز و ناظر مربوطــه ،دیالوگ هایی به زبان
اذری بیان می شود که باعث تمســخر و در نتیجه رنجش
خاطر و ناراحتی هموطنان غیور و عزیز اذری زبان شــده و
شکایاتی را موجب می گردد».
این بیانیه می افزود که مدیر پخش و مدیر گروه کودک
شبکه دو «به دلیل سهل انگاری توبیخ کتبی خواهند شد» و
جانشین مدیر پخش که مسئول نهایی نظارت برنامه هاست
نیز «توبیخ و از مسئولیت برکنار می شود».
در واکنش بــه پخش ایــن برنامه ده ها نفــر از مردم
ارومیه روز دوشــنبه در دانشگاه این شــهر دست به تجمع
زدنــد .شــرکت کنندگان در ایــن تجمــع پالکاردهایی در
اعتراض به «نژادپرستی» و تبعیض علیه ترک ها در دست
داشــتند .فیتیله از برنامه های ویژه کودکان و نوجوانان در
شبکه دوم تلویزیون ایران اســت و در بیانیه صدا و سیما از
ان به عنوان برنامه ای «باسابقه و پربیننده» یاد شده بود.
برنامه «فیتیله جمعــه تعطیله» از ســال ها پیش در
تلویزیون ایران پخش شــده و هســته اصلی برنامه سازان
ان را اعضای گروه تئاتر چهره نما ،محمد مسلمی ،حمید
گلی و علی فروتن تشکیل می دهند .موضوع این اهانت با
واکنش شدید اذری زبانان روبه رو شد و در شبکه های مجازی
و رسانه های جمعی به ان پرداخته و انتقادات بسیاری وارد
شده بود.
خبرنامه
14
مثلث | شماره 287
ظریف :نامزد
1400نیستم
محمد جواد ظریف هفته گذشــته در مصاحبه ای با
روزنامه شــرق گفت که «به ضرس قاطع» می گوید که در
انتخابات سال 1400شرکت نخواهد کرد .برخی بر این باور
بودند که او ممکن است برای روحانی همچون داووداوغلو
برای اردوغان باشد .با این حال او این احتمال را رد می کند.
او در جــواب مصاحبه کننــده که می گفت« :لبخند شــما
هنگام «خیر» گفتن برای حضور در انتخابات سال ١٤٠٠را
می توان اینگونه تعبیر کرد که می توانیم ظریف را در قامت
یک رئیس جمهور ببینیم؟ ،پاسخ می دهد« :بازهم خیر ،از
خدا می خواهم به من در همین مســئولیت و جایگاهی که
هســتم کمک کند تا بخشــی از محبت های مردم را پاسخ
بگویم»ظریف تنها وزیرخارجه ایران است که با وزیرخارجه
امریکا نه تنها مذاکره داشته بلکه تعداد این دیدارها از 50
جلســه نیز فراتر رفته اســت .او در این مصاحبه می گوید
«هرکاری در ایــران انجام می دهــد بــرای او هزینه بردار
است» به گفته او مخالفان اصلی او و دلواپسان نگران این
هستند که «امریکایی ها عهدشــکنی کنند و برجام را اجرا
نکنند» او همچنین خطاب به مخالفان گفته « :کسی نباید
نگران باشد که در موضوعی با این درجه از اهمیت ،باوجود
مخالفت مســئوالن عالی کشــور ،اقدامی صورت بگیرد.
مخالفان مطمئن باشــند که وزارت امور خارجه و دستگاه
دیپلماسی کشور به دنبال این موضوع نیست».
وی در بخش دیگری از این گفت وگو درباره تهدید به
ترورش گفته« :ممکن است فرد دیگری چنین تهدیدی را
شنیده باشد ،اما من نشنیده ام .بعید هم می دانم دوستان
ما و منتقدان سیاســت های دولت دستشان الوده به چنین
اقداماتی شــود .صحبت هایی که هفته های گذشــته در
مجلس انجام شد ،عادی اســت .ما با این نوع صحبت ها
بسیار روبه رو می شویم .تهدید بوده اما تهدید به ترور را بعید
می دانم کسی گفته باشد».
او در عیــن حال تاکیــد کرده که رهبری همیشــه در
جریان ریز مذاکرات بوده« :تیــم مذاکره کننده گزارش ها
را بالفاصله بعد از پایان مذاکرات با جزئیات خدمت رهبری
ارائه می کرد .اینکه من همــواره گفته ام رهبری در جریان
ریز مذاکرات بوده اند ،حتما بوده اند؛ اما اینکه رهبری در ریز
مذاکرات مداخله می کردند ،حتما نمی کردند».
نظر ایت الله مصباح در مورد دموکراسی
الریجانیگزینهاصالح طلباننیست
احتمال انتخاب روحانی در دوره بعد
ضعیفاست
ایت اللهمصباح یزدیدردیدارجمعیازمسئوالنشورای
حلاختالفاستانکهگیلویهوبویراحمد،بااشارهبهاینکهحق
حاکمیت بر مردم تنها برای خدا و کســانی است که از خداوند
اجازه حکومت داشته باشند ،اظهار داشت« :طبق ایه قران،
اطاعت از پیامبران هم به اذن خدا واجب است؛ یعنی اگر اذن
خداوند نباشد ،از انبیا هم نمی توان تبعیت و پیروی کرد».وی
با اشــاره به اینکه دالیل متعددی وجود دارد کــه ولی فقیه در
زمان غیبت ،به عنوان نا یب امام
عصر (عج) به شــمار مــی رود و
اطاعت از وی واجب است ،ادامه
داد« :اما عده ای خود را به غفلت
می زنند و دموکراسی را همچون
وحی منزل و مقدس تــر از همه
مقدسات می دانند».
رئیــس شــورای مرکزی
حزب ندای ایرانیان در واکنش
به اعتقاد برخی کــه الریجانی
را گزینه مناســبی برای ریاست
مجلس اینده می دانند ،گفت:
«ما چنیــن اعتقــادی نداریم؛
چراکه رئیــس فعلــی مجلس
شورای اســامی در یک صف دیگر و ما در جبهه دیگر قرار
داریم ».خرازی ادامه داد« :با توجــه به اینکه الریجانی در
ماجرایبرجامبهدولتکمککردهاست،عده ایمی خواهند
کام وی را شیرین کنند ،در حالی که ما معتقدیم که این گونه
نیست و ما با الریجانی اختالفات فکری و سیاسی داریم و در
اینحال،احترامخاصیبرایایشانقائلهستم،چونیکی
ازچهره هایفوق العادهسیاستمدار،جدیوفعالاست».
مصباحی مقدم باتاکیدبراینکهدولتدرحلمشکالت
اقتصادی کند اســت ،گفت« :با ادامه مسیر کنونی دولت،
احتمال انتخاب روحانی در دوره بعد ضعیف اســت ».وی
بیان داشت « :امار واردات در شش ماهه اول سال حکایت از
کاهش واردات دارد .این طور نیست که واردات ما نسبت به
سالگذشتهوسال هایگذشته
افزایش جدی پیدا کرده باشد.
دولت بایــد ترکیــب واردات را
به گونه ای قرار دهد که تولید ما
تقویت شــود و ما شاهد واردات
ماشــین االت و قطعات و ابزار
تولید به جای واردات کاالهای
نهاییومصرفی باشیم».
یک تبعه لبنانی -امریکایی بازداشت شد
در هفته گذشــته یک تبعه لبنانی-امریکایی به اتهام
جاسوسی در خاک جمهوری اسالمی ایران بازداشت شد.
نزار زاکا که در پایگاه ریورســاید امریکا اموزش دیده است
به عنوان یک شهروند امریکایی محسوب می شود و این در
حالی است که مقامات امریکایی ضمن تایید این مطلب،
از پذیرفتن مسئولیت او شانه خالی کرده و ان را به مقامات
لبنانی حواله کرده اند.
نزار زاکا به عنوان یک مهره اطالعاتی دستگاه امنیتی
امریکا به شــمار می اید .او فعالیت هــای مختلفی را برای
س جاسوسی امریکا انجام داده است .این شخص که
سروی
به عنوان گنج پنهان در میان منابع اطالعاتی ایاالت متحده
مشهور است در جریان انقالب سدری لبنان نقش ویژه ای را
ایفا کرده است .نزار زاکا از عواملی است که در سال ۲۰۰۵
و در جریان ترور رفیق حریری با همراهی مقامات امریکایی
بشار اسد را متهم به کشتن نامبرده کرده و در نتیجه موجبات
این مساله را فراهم کرد که روابط حسنه بین سوریه و لبنان
مخدوش و اتش فتنه و تفرقه شــعله ور شود .او که دبیرکل
سازمان عربی اطالعات و ارتباطات بوده ،در زمینه فضای
سایبری نیز فعالیت های مختلفی انجام داده و در اسنادی
که از ویکی لیکس منتشر شده ،امده است« :او پیش از این
حامی جریان ازاد ملی لبنان بوده است ،اما بعدها و در سال
۲۰۰۹مسئولیت ستاد انتخاباتی جریان ۱۴مارس در منطقه
زحله را به عهده گرفت.
پیروزی جریان سعید حریری در انتخابات باعث شد
تا اسرائیل بتواند اقدامات خود را علیه لبنان گسترش داده
و لبنان را به لحاظ سیاست داخلی تضعیف و متفرق نماید.
به این ترتیب ژنرال میشــل عون رهبر ائتالف ضد سوری
تصمیم به پیوســتن به مخالفان را گرفت .در همین حال
امریکا به همراه اســرائیل ترورهای هماهنگی را در لبنان
انجام داد ،به گونه ای که امریکا طرح های ترور بیشــتری
را به منظور خالص شدن از دست عون برنامه ریزی کرد».
زاکا که از او به عنوان گنج پنهــان ایاالت متحده یاد
می شــود ،فار غ التحصیل اکادمی نظامی «ریور ســاید»
امریکا در سال ۱۹۸۵و عضو شورای فارغ التحصیالن این
اکادمی است.
نزار زاکا طی ایــن مدت به عنوان یکــی از لیدرهای
اموزش دیده توسط امریکا ،عاملی برای تضعیف حزب الله
لبنان نیز به شــمار می امد .به گونه ای که برای در دســت
گرفتن کنترل لبنان به یــک انقالب مخملی نیــاز بود که
این انقالب به خاطر پیروزی جریــان مخالف حزب الله در
سال ۲۰۰۵به انقالب سدری لبنان معروف شد .پس از ان
امریکایی ها بر اساس همین تجربه در لبنان دست به انقالب
مخملی در صربســتان و گرجســتان و جاهای دیگر زدند.
انچه بیش از همه درخصوص این جاسوس امریکایی جلب
توجه می کند ،پوششی است که او برای فعالیت های خود
انتخاب کرده اســت؛ فعالیت در حوزه فناوری اطالعات از
جمله پوشش هایی است که زاکا ،اقدامات ضدامنیتی خود
را تحت این عنوان پیش می برده است.
ســخنگوی وزارت خارجــه امریکا همچنیــن اعالم
کرده که قضیه زاکا بر عهده مقامات کشــور لبنان اســت.
همچنین خانواده زاکا با صدور بیانیه ای هر گونه ارتباط وی
را با محافل اطالعاتی و امنیتــی امریکا تکذیب کردند .در
این بیانیه با تکذیب شدن تابعیت امریکایی زاکا تاکید شده
است وی بر اساس دعوت رســمی در ماه سپتامبر گذشته
به تهران برای شرکت در کنفرانســی درباره زنان سفر کرده
است .این در حالی است که ســی ان ان گزارش داده که
دستگیری زاکا چند روز بعد از دســتگیری سیامک نمازی
صورت گرفته اســت .در عین حــال منابع مطلــع ایرانی،
امریکایی بودن نزار را تایید می کنند.
روزنامــه امریکایی وال اســتریت ژورنال بــه نقل از
مقام های امریکا مدعی شده اســت در هفته های گذشته
ارتش سایبری ایران ایمیل و حساب های شبکه اجتماعی
باراک اوبامــا رئیس جمهــور امریکا را هک کرده اســت.
بر اساس گزارش این روزنامه امریکایی ،مقامات امریکایی
بر این باورند این موضوع با دستگیری اخیر سیامک نمازی،
یک تاجر امریکایی ایرانی تبار در ایران گره خورده است.
یک مقام امریکایی به ژورنال گفته است دولت امریکا
مشغول بررسی مساله دستگیری نمازی در تهران و احتمال
ارتباط این دســتگیری با حمالت ســایبری اخیر است .به
نوشته وال استریت ژورنال دوستان و شرکای تجاری نمازی
در دوبی گفته اند پس از دســتگیری نمــازی لپ تاپ او در
محل زندگی اش ضبط شده و این مساله می تواند بی ارتباط
با هک های اخیر نباشد.
یک عضو هیات نمایندگی ایران در ســازمان ملل در
نیویورک امــا در رابطه با این ادعای جدید ان را ســاختگی
خوانده است.
توزیع نشریه علیه ظریف در قم
سرانجامهفت تیرکشیسهراهیاسر
ابراهیــم اصغــرزاده در
بیســت و یکمین نمایشــگاه
مطبوعــات بــا حضــور در
غرفــه خبرگــزاری کار ایران،
ایلنــا در مــورد شــورای عالی
سیاســتگذاری اصالح طلبان
و فعالیــت انتخاباتــی جریان
اصالحات گفت« :به نظر من
از اردوگاه اصالحــات دود ســفید وحــدت بلند می شــود.
انها در حال به دســت اوردن مکانیســم هایی هســتند تا
اختالف ســلیقه های خــود را بــه حداقل برســانند ».وی
افزود« :عکس این مساله در جناح اصولگراست .وضعیت
به شدت بغرنج اســت .انها دچار تفرقه هستند و دعواهای
جــدی را در روزهــای اینده در ایــن جناح شــاهد خواهیم
بود ».او ادامه داد« :به نظر می رســد خبرهــای خوبی از
اردوگاه اصالح طلبان در راه اســت که حکایت از این دارد
اصالح طلبان به سازمان رای هماهنگی خواهند رسید».
توصیهپناهیانبرایاربعین
حجت االســام علیرضا
پناهیان چندی پیش در هیات
دانشگاه هنر با اشاره به مسائلی
که اســتکبار و دشــمنان برای
اربعین برنامه ریــزی کرده اند،
گفــت« :بعضی وقت هــا این
ســفارش را دوســتان داشــته
باشــند؛ در مســی ِر اربعیــن
اباعبدالله الحسین(ع) مواظب باشــید زمان اربعین زمان
اوج صبوری و انعطاف پذیری است! فتنه هایی در این زمینه
می خواهند درست بکنند .پارسال هم یک زمینه هایش بود،
الکی دعوا راه بیندازند! بهتریــن کاری که انها می خواهند
بکنند حملۀ داعشــی ها و تروریســت ها به اربعین نیست،
بهترین کاری که می کنند دعوای داخلــی راه بیندازند .اقا
فرمودند عکس من را حق ندارید ببرید انجا تبلیغ کنید بزنید
به در و دیوار .این صبوری ،این بزرگواری ،این منش ،این
ما را نجات می دهد».
کارکردهایپنج گانهمحوریت«سهفقیه»
دبیرکل جمعیت رهپویان
با بیــان اینکه حضــرات ایات
مصباح یزدی ،موحدی کرمانی
و یــزدی امکانــی را فراهــم
کرده اند که امید بســیار باالیی
برای تفاهم وجود دارد ،گفت:
«محوریت این علمای بزرگوار،
کارکردهــای پنج گانه ای برای
اصولگرایــان دارد ».زاکانــی
ادامه داد« :توجه به اصول و دوری از سهم خواهی امکان
موفقیت را برای نیروهای انقالب فراهم می کند ».دبیرکل
جمعیت رهپویان یاداور شد« :علمای بزرگوار و سه گانه ای
که مورد عنایــت و تفاهم همه اصولگرایــان قرارگرفته اند
یعنی حضرات ایات مصباح یزدی ،موحدی کرمانی و یزدی
امکانــی را فراهم کرده اند کــه ما امید بســیار باالیی برای
رسیدن به این تفاهم داشته باشیم ،ازاین رو چون اصل بر
وحدت بر محور اصول است ،محوریت این علمای بزرگوار،
کارکردهای پنج گانه ای دارد».
مثلث | شماره 287
روزنامه جمهوری اسالمی
در گزارشی خبر داد که در قم،
یک هفته نامــه دو برگی تحت
عنوان «رصد» میــان مردم و
از جملــه در نماز جمعــه توزیع
می شــود که خود را منتسب به
«بسیج دانشــجو یی دانشگاه
قم» معرفی می کنــد و حاوی
توهین به مقامات دولتی و در مــواردی ضدیت با اقدامات
ملی اســت .در تازه ترین شــماره این هفته نامه دو برگی،
کاریکاتورهایی از دکتر محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه
کشورمان به چاپ رسیده و وی با عنوان «ظریف الممالک»
متهم به تهاجم به ملت شده و اعضا ی گروه مذاکره کننده
هسته ای نیز مورد تمسخر قرار گرفته اند.
محسن هاشمی در پاسخ به پرسشی در مورد ماجرای
هفت تیرکشی سه راه یاســر با بیان اینکه این ماجرا بیش از
اندازه بزرگ شد ،گفت« :این ماجرا اتفاق ساده ای بود و یک
تخلف ترافیکی باعث ایجاد درگیری لفظی میان طرفین شد
اما متاسفانه حاشیه های زیادی به ان داده شد ».وی با بیان
اینکه اصوال بحث هفت تیرکشی وجود نداشته است ،گفت:
«برادران سپاه انصار که مسئولیت حفاظت را بر عهده دارند
وظایف خــود را انجام می دهند
و این وظیفــه انها ســت که به
اینگونهمواردرسیدگیکنند.من
نیز شنیده ام که به این موضوع
رســیدگی کرده اند و به نتایجی
نیز رسیده اند که ان شاءالله انها
را اعالم خواهند کرد».
دود سفید از اردوگاه اصالحات؟
خبرنامه
پروژه نفوذ «نزار»
خبرنامه
15
روزانه حجم بســیاری از عکس های خبری به ما می رســد .تعداد این عکس ها
انقدر زیاد اســت که گاهی به راحتی از کنار ان عبور می کنیم اما شاید بهتر باشد روی
بعضی از عکس ها تامل بیشتری داشته باشیم .مثلث در این صفحات ،هفته را با مرور
عکس ها از نو یاداوری می کند.
تصویرنگاری
روحانی در حال «بریل خوانی
دیدار رئیس پارلمان اروپا با الریجانی
روحانی در حال خواندن خط بریل
سلفی با قالیباف در مترو
خبرنامه
16
مثلث | شماره 287
مراسم ترحیم پدر حاج صادق اهنگران
بوسه داریوش ارجمند بر پالک سردار همدانی
نشست هم اندیشی گفتمان انقالب اسالمی
عکس یادگاری با افخم
صادق زیباکالم و هفته نامه رسایی
سلفی با سیل
پایان دو سال محاصره فرودگاه حلب
مثلث | شماره 287
خبرنامه
اغاز طرح فروش خودرو با تسهیالت دولت
هدیه ویژه معلوالن به کارلوس کی روش
17
شبکه اجتماعی
به ما پیامک بزنید:
3000411711
lسالم و عرض ادب اینجا کربال ...دعا گوی
همه مردم ایران زمین هستیم...
lبســته اقتصادی دولت غیــر از اینکه برای
جلوگیری از رکود بیشــتر اقتصاد کشور صورت
می گیــرد بــوی انتخاباتی نیــز دارد .فراموش
نکنیم کــه همین اقایــان دولت گذشــته را به
مهندسی کردن انتخابات از طریق بسته های
حمایتی متهم می کردنــد و هنوز هم می کنند.
اما امروز خودشــان در حال انجــام همین کار
هســتند .وقتی هدف قدرت باشــد انسان چه
کارهایی را که مرتکب نمی شود.
lارائــه وام بــرای خرید خــودرو بســیار کار
مناســبی بوده اســت .رونق بــه بــازار داخلی
بازگشته است و شــیطنت ها برای تحریم بازار
خودروی داخلی شکست خورده است .
lچه کسی مســئول رسیدگی به سوخت های
بی کیفیــت ارائه شــده در مراکز پمــپ بنزین
اســت؟ چرا بعضی جایگاه ها نوشــته ا ند بنزین
سوپر ولی هیچ وقت بنزین سوپر ندارند؟
lاقای رئیس جمهور در جواب نامه رهبری در
تایید مشــروط برجام اظهار داشتند دل ملت از
تایید جنابعالی شاد شــد .ضرورت دارد توضیح
داده شــود که برجام در صورت رعایت الزامات
اعالم شده توســط رهبری تایید شده و فقط به
حفظ این شرایط شــادی ملت را در پی خواهد
داشت.
lمحرم دارد می رود ..چقدر رنگ سید الشهدا
گرفتیم؟
lپوتین در روسیه نمایش قدرت داد و امریکا
و انگلســتان هیچ کاری نتوانســتند بکنند .اما
سکوت اسرائیل حائز اهمیت است.
18
lنمایشــگاه مطبوعــات بــا شــرکت نکردن
رســانه های اصولگــرا در واقــع به نمایشــگاه
دولتی ها تبدیل شــد .شــاید هم بــرای همین
بود که رئیس جمهــور به راحتــی هرچه دلش
خواست گفت.
مثلث | شماره 287
خبرنامه
lمســاله مواد مخــدر روز بــه روز حادتــر
می شود .مســئوالن اما فقط در فصل سرما به
فکر جمع اوری موقت انها می افتند.
lنفوذ را نباید فقط از راه مک دونالد دید ،نفوذ
از راه شــرکت های بزرگ تجاری و کارتل های
عظیم نفتی عملیاتی می شود.
lخطای برنامه فیتیله یک خطای ریشه ای و
با سابقه در فرهنگ ماست.
به اینستاگرام مثلث بپیوندید
اینســتاگرام هفته نامه مثلث فعال شــده اســت .کاربران این شــبکه
اجتماعی می توانند با پیوستن به اینستاگرام مثلث تصاویر مربوط به هفته نامه
را مشاهده کنند.
گفت وگوبارفیقاحمدی نژادکاردسترشیدپورداد
برنامه «دید در شــب» که با اجرای رضا رشــیدپور از
سایت اپارات پخش می شود ،به تازگی با حاشیه ای جدید
روبه رو شده است.
«دید در شــب» برنامه ای گفت وگومحور اســت که
پنجشنبه شــب هر هفته بــا حضور یک چهره شــاخص از
دنیای هنر ،سیاست یا ورزش برگزار می شود .این برنامه که
تاکنون میزبان چهره هایی نظیر کفاشیان ،شیال خداداد،
اکبر عبدی و امیرتتلو بوده است ،پنجشنبه هفته گذشته به
ی در ساعت مقرر
دالیل نامعلوم
پخش نشد.
میهمــان ایــن قســمت
از برنامــ ه رشــیدپور ،علی اکبر
جوانفکر مشاوره رســانه ای و
مطبوعاتی احمدی نژاد و یکی
س دولت
از دوستان نزدیک رئی
نهم و دهم بود که بنا به اعالم
صفحــه رســمی ایــن برنامه،
گفت وگویی جنجالی با رشــید
پور داشــته و در بخش هایی از
ان هاشمی رفسنجانی را به تهذیب نفس و رعایت اخالق
فراخوانده است .این صفحه مطابق معمول قبل از پخش
برنامه گزیده ای از این گفت وگو را منتشر کرد.
در انتهای این متن زمان پخش این گفت وگو ساعت
22پنجشــنبه 14ابان اعالم شــده بود .اما ایــن برنامه در
ســاعت مقرر پخش نشــد و مخاطبان منتظــر به صفحه
اینستاگرام «دید در شــب» و صفحه رضا رشیدپور مراجعه
کردند تا شاید دلیل این بی نظمی و بدقولی را متوجه شوند.
کم کــم اخباری مبنی بر سانســور این قســمت از «دید در
شب» و پخش نشدن ان در فضای مجازی شکل گرفت.
در همین اوضاع صفحه رســمی این برنامه به انتظار
مخاطبانش پایان داد و ضمن عذرخواهی از انان بیانیه ای
را درباره علت تاخیر در پخش شدن این برنامه منتشر کرد.
متن این بیانیه که به طور همزمان در صفحه رضا رشیدپور
نیز منتشر شد به شرح زیر است:
واو به واو واقعیت
«گفت وگو با اقای جوانفکر بسیار شفاف و سخت بود،
ایشان هم با سعه صدر به تمام پرسش ها پاسخ دادند و هیچ
مشکلی بین سازندگان برنامه و میهمان ان به وجود نیامد.
ماجرا از لحظه ای اغاز می شود که برخی تیترهای گفت وگو
مطابق معمول منتشر و میهمان برنامه معرفی گردید.
شاید در کشور ما طبیعی باشد که جمالت تند سیاسی
واکنش های هیجانی و مقطعی به وجــود بیاورد .از همان
لحظه ســیل تماس ها و پیام های دوســتانه(!) اغاز شد،
توقع هرکدام هم متفاوت بود! «لطفا فالن جمله ایشان را
حذف کنید»« ،اصال به نفعتان
نیست که پخش شود»« ،در
مورد فالن مســئول چه گفته
شده است»« ،اگر پخش شود
شنبه »...البته دریافت چنین
پیام هایی برای سازندگان این
برنامه عادی اســت اما زمانی
موضــوع خنــده دار می شــود
که هرکســی در تــاش برای
انتصــاب خــود بــه یکــی از
نهادهای امنیتی باشد!
ما شــرمنده مخاطب فرهیخته این برنامه هســتیم و
از اختاللی که به وجود امده عذرخواهی کرده و دســت به
ســینه منت دار صبر و نجابت شــماییم و به احترام همین
نجابت و اعتماد شما هرگز زیربار سانســور و تقطیع برنامه
نمی رویم .شعار و ارمان ما حرکت براساس قوانین و موازین
جمهوری اسالمی ایران اســت و مثل همیشه خودمان را
ملزم بــه حرکت در چارچــوب خطوط قرمــز می دانیم ،اما
یقینا برخوردهای ســلیقه ای را از هر قشر و حزبی که باشد
برنمی تابیــم .در پایان مجــددا تاکید می کنیــم که اجازه
سانسور ثانیه ای از برنامه را نخواهیم داد ،حتی اگر به قیمت
عدم پخش ان باشد .رایزنی فشرده جهت پخش برنامه از
روز چهارشنبه اغاز شده و همچنان ادامه دارد».
رشــید پور پیش از این نیز ســابق ه تعطیلــی ناگهانی
برنامه هایی مثل مثلث و مثلث شیشه ای را در کارنامه کاری
خود دارد .حال بایــد صبر کرد و دید سرنوشــت این برنامه
چگونه رقم خواهد خــورد؟ ایا «دید در شــب» محکوم به
سانسور و توقیف می شود یا با گفت وگوهایی جنجالی به کار
خود ادامه خواهد داد.
احمدی نژاد در دوران
فرمانداری
لبخند دو سردار
پرداخــت وام خــودرو در حالی اغاز شــد که اعضای
کمپین نخرید خودرو صفر ،کمپین تازه ای به منظور مقابله
با دریافت وام خرید خودرو راه انداخته اند .ان طور که پیش
از این اعالم شده بود ،وام 25میلیون تومانی خرید خودرو
طیهفتسالبازپرداختمی شود،اماتازه تریناخبارحاکی
از این است که دوره بازپرداخت این وام به چهارسال کاهش
یافته است .از ســوی دیگر منتقدان این وام معتقدند دلیل
مردم برای پیوستن به کمپین نخریدن خودرو صفر نداشتن
نقدینگی نبود ،بلکه این اعتراضی بــه پایین بودن کیفیت
خودروها بود .از این رو ،همین افــراد کمپین تازه ای برای
نه گفتن به دریافت وام 25میلیون تومانی راه انداخته اند.
یکی از توجیه های اعضــای کمپین جدید این اســت که
بهتر است مردم 25میلیون تومان خود را در خرید بیمه عمر
هزینه کنند .در توضیح این مطلب امده است« :در صورتی
که پول اقســاط وام ۲۵میلیون تومانی خودرو را در یکی از
شــرکت های بیمه ای ســرمایه گذاری کنیم در پایان هفت
سال چه مبلغی خواهیم داشــت؟ شما خودرویی می خرید.
هفت میلیون تومان ان را نقد و ۲۵میلیون تومان ان را طی
اقساطهفتساله ماهانه حدود 496هزارتومان می پردازید.
در پایان سال هفتم شما یک خودرو هفت ساله با ۲۱۰هزار
کیلومتر کارکرد دارید که بابت ان ۴۹میلیون پول پرداخت
کرده اید ،اما ارزش زمانی خــودرو چیزی حدود ۱۸میلیون
تومان است .پس عاقالنه فکر کنید!»
اعضای کمپین این بار هم مانند قبل از تصاویر برای
نشان دادن هر چه بهتر هدف خود استفاده کرده اند .با این
حال بسیاری از ایرانیان از فرصت به دست امده برای خرید
خودرو با سود کمتر و سهولت بیشتر استقبال کردند.
اولین نفوذ انگلیس در ایران
«روزنامه اعتماد» در صفحه دیپلماسی خود در گزارشی با عنوان
«مبارزه با داعش سهم مشترک بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای در
سوریه » می نویسد« :سخنان علی اکبر والیتی ،رئیس مرکز تحقیقات
استراتژیکمجمعتشخیصمصلحتنظامدرخصوصشرکتفعاالنه
ایران در نشست سوم وین در خصوص ســوریه بازتاب گسترده ای در
رسانه هایبین المللیداشتهاست.درشرایطیکههفتهگذشتهحسین
امیرعبداللهیان ،معاون امور خاورمیانه و افریقای وزارت امور خارجه اعالم کرده بود که اگر نشست های سوریه مفید نباشد،
ایران در انها شرکت نخواهد کرد ،علی اکبر والیتی ،مشاور ارشد مقام معظم رهبری در امور بین الملل تاکید کرد که ایران
با رعایت خطوط قرمز خود در این نشست ها شــرکت می کند .نخستین نشست سوریه با حضور تمام بازیگران منطقه ای و
فرامنطقه ای ٣٠اکتبردرپایتختاتریشبرگزارشدوگفتهمی شودکهدومیننشستیااواخرهفتهجارییا شنبهایندهمجددا
در هتل امپریال وین برگزار خواهد شد .خبرگزاری رویترز با بازانتشار سخنان والیتی نوشته است که پیش از این ایران از نقش
منفی برخی کشورها در نشست اخیر سوریه در وین سخن گفته بود که به نظر می رسید منظور این کشور عربستان سعودی
باشد .انچه که از مجموع سخنان والیتی در رسانه های غربی پررنگ شده این است که ایران باتوجه به استانداردهای خود
و همچنین لحاظ کردن خطوط قرمز در این نشست شرکت خواهد کرد .در حالی که پیش بینی می شود اندک اندک جامعه
جهانیازبرگزارینشست هاییباجمعیتدونشستوین ١و ٢فاصلهگرفتهوادامهتصمیم گیریدرخصوصپروندهسوریه
به بازیگران اصلی تر منطقه ای و فرامنطقه ای واگذار شود ،تحلیلگران متفاوت از همفکری های جدید و همزمان اختالف
راهکارهای نو میان برخی متحدان قدیمی سخن می گویند .حقیقت امر این است که بحران سوریه به نتیجه نخواهد رسید
مگر زمانی که طرفین متنوع درگیر در این پرونده به استراتژی برد – برد تن داده و از بازی با حاصل جمع صفر پرهیز کنند».
تله پاتیبارئیس جمهور
«روزنامــه کیهــان» در ســتون اخبــار ویــژه خــود در خبــری با
عنوان«تله پاتی VOAو BBCمنظور رئیس جمهور کیهان بود!» درباره
سخنانرئیس جمهورنوشت«:بی بی سیوصدایامریکادریکتله پاتی
با رئیس جمهور می گویند منظور تندگویی روحانی در نمایشگاه مطبوعات
کیهان بوده است .وب ســایت صدای امریکا نوشت :حسن روحانی در
ی نشــریات می فهمید که فردا
نمایشگاه مطبوعات گفت« :شما از برخ
چه کسی دستگیر می شود VOA ».افزود« :به نظر می رسد اشاره حسن روحانی عمدتا به روزنامه کیهان است ».همزمان
وب سایت بی بی سی با استقبال از پرخاشگری روحانی نوشت« :حسن روحانی به شدت از رسانه هایی که حاشیه امن دارند و
کار «پلیس مخفی» را انجام می دهند انتقاد کرده است ».بی بی سی می افزاید« :بنابراین به نظر می رسد که اقای روحانی
باتوجه به رابطه نزدیک روزنامه کیهان با سازمان اطالعات سپاه ،نگران گسترده شدن حوزه بازداشت های اخیر به مدیران
ارشد دولتی و مشخصا بازداشت احتمالی اقای جهانگرد باشد .نیک اهنگ کوثر ،همکار فراری نشریات زنجیره ای نیز با
اشارهبهیادداشتمدیرمسئولکیهاندرسال 82وباعنوان«خانهعنکبوت»کهبهمعرفیشبکهنفوذدررسانه هااختصاص
داشت ،نوشت :کیهان پروژه جدید «خانه عنکبوت» را به اجرا گذاشته است .گفتنی است تقریبا تمامی کسانی که سال82
در یادداشت کیهان از انها با حروف اختصاری نام برده شده و به عنوان عوامل نفوذی یاد شده بود ،امروزه به امریکا و انگلیس
گریخته و پناهندگی گرفته اند .یاداور می شود اقای روحانی دیروز در حاشیه نمایشگاه مطبوعات خطاب به همسر احسان
مازندرانی -مدیر مسئول بازداشت شده روزنامه فرهیختگان ارگان دانشــگاه ازاد و از فعاالن فتنه -88گفت «:این جوانان
سرمایه های نظام هستند و نباید دلسردشان کنیم(!)»
پروسه نفوذ در «جمعیت مقاوم»
سعدالله زارعی در سرمقاله روزنامه کیهان به مساله نفوذ در میان معتقدان به نظام
پرداخته اســت .او با اشــاره به ماجرای دوم خرداد و قرار گرفتن نهاد ریاست جمهوری و
مجلسدراختیارکسانیکهبهگفتهوی«بهنظاماعتقادنداشتند»می نویسد«:واقعیت
ایناستکهانان[امریکایی ها]بهاینحلقهمفقودهدرتودهمردمنیزتوجهدارندوبیشاز
نفوذدردوقوهمجریهومقننهایرانبهنفوذدر«جمعیتمقاوم»چشمدوخته اند».نویسنده
معتقد است که پروژه امریکایی ها به این شکل اســت« :امریکایی ها در گام اول تالش
می کنندتااینجمعیتموثرده هامیلیونیباورکنندکهرودررویاناننهفقطامریکاوغرب
ومرتجعینبلکهده هامیلیونشهروندایرانیقرارگرفته اندواینکاینتودهمقاومدرموضع
اقلیتقراردارد.غربوبه خصوصامریکایی هابابرجسته سازیاشخاصوتیپ هایمخالفنظاموباالقایبدبینینسبتبه
نتایجانتخاباتیتالشمی کنندتاایننیروهاکهستون هایانقالبونظامبردوشانانقراردارد،حسدر«اقلیتبودن»راپیدا
کنند.دراینمیاندشمنازبعضیچهره هایداخلیبهره می بردتاایناحساسجابیفتدوحالانکهاگرنیکبنگریمدرمی یابیم
کههیچکاندیداییدرجمهوریاسالمیدرروزانتخابات،اپوزیسیوننظاممحسوبنمی شدهتااراییکهبهناماودرصندوق ها
ی از طریق واسطه ها به این جمع های متدین
ریخته شده ،وجهه ای اپوزیسیونی داشته باشد .گام دوم این است که امریکای
نزدیکشودوبهانانالقاکندکهشعارهایانقالبیوازجملهمبارزه طلبیدرعرصهخارجیمنسوخشده اندودیگرنهتوده هاونه
مسئوالنکشوراینشعارهاراباورندارند.هدفدشمنایناستکهنیرویانقالبیمدافعنظام،دنباله گیریشعارهایانقالبی
رابی فایدهدیدهوازاندستبکشدوبهامورفردیخودشبپردازد.اگربهانبوهپیام هاییکهازطریقشبکه هایاجتماعیبه
خوردخلق اللهدادهمی شودنگاهیبیندازیمبههزارانپیامازایننوعبرمی خوریم».
مثلث | شماره 287
وحید یامین پور در پســت اینســتاگرام خود منتشــر
کرد «:اولین نمونه نفــوذ مربوط به روابط انگلیســی ها با
خانواده ابراهیم خان کالنتر در اوایل دوران قاجار اســت ؛
انگلیســی ها به جای مواجهه مســتقیم با ایــران از روش
حمایــت از چهره های متمایــل به خود در ایران اســتفاده
می کردند».
او در این باره نوشت« :انها توانستند میرزا ابوالحسن
خان ایلچی را پس از سال ها اموزش در انگلیس به باالترین
سطح سیاست خارجی در ایران برســانند و نتیجه کار او دو
قرارداد ترکمانچای و گلســتان و انبوهی از امتیازات براى
انگلیسی ها بود.
بعــد از جنگ جهانــی دوم دکترین دولــت امریکا بر
توسعه نفوذ و هژمونی امریکایی در دنیا متمرکز شد .یکی
از برنامه هایی کــه این راهبــرد را محقق می کــرد دعوت
از دانشــگاهیان و روزنامه نگاران جوان بــه اروپا و امریکا
جهت توســعه روابط فرهنگی و سیاســی با انهــا بود .این
اقدام اســتراتژیک به برنامه تبادالت فرهنگی Fullbright
معروف است.
استراتژی این بود که فارغ التحصیالن این برنامه با
ارزش های امریکایی اشنا شوند و به انها گرایش پیدا کنند؛
فارغ التحصیالن به طور ناخوداگاه متمایل به خواسته ها
و ارمان های مدرن غربی خواهند شــد .اکنون بسیاری از
سیاســتمداران بانفوذ در جهان سوم ،انگلیسی را به خوبی
حرف می زنند و خاطرات خوشــی از دوران تحصیلشان در
امریکا و اروپا دارند .امریکا معتقد است تعامل با این دست
کارگزاران بسیار ساده تر و مفیدتر اســت ،بنابراین براى به
قدرت رسیدن انها تالش می کند و حتی هزینه می کند» .
سهم مشترک همه از سوریه
خبرنامه
راه اندازی کمپین جدید علیه
«وام خودرو»
بررسی رسانه ای هفته
19
زلزله سیاسی در اوتاوا
گفتارها
با پیروزی جاستین ترودو در راس حزب لیبرال کانادا در برابر حزب
محافظه کار به رهبری اســتفان هارپر در انتخابات فدرال این کشــور
احتمال بازســازی روابط دیپلماتیک جمهوری اسالمی ایران و کانادا
بیش از همیشــه شده اســت .حاال بعد از چند ســال روابط تیره و تار
گویا دوران جدیدی در انتظار است.
ایاجوامعغربیازصهیونیسمبیزارشده اند؟
لیبرالیسمکانادایی
حنیف غفاری
گفتارها
20
مثلث | شماره 287
کارشناس بین الملل
سرانجامهمانگونهکه در نظرسنجی ها نیزپیش بینی
می شد ،جاستین ترودو از حزب لیبرال کانادا در انتخابات
پارلمانی این کشــور با پیروزی بر حزب محافظه کار حاکم
به قدرت رسید و استفن هارپر ،نخســت وزیر کانادا را پس
از سه دوره کنار زد .شکست هارپر برای رژیم صهیونیستی
که دولت کانــادا را حیاط خلوت خود در امریکای شــمالی
می دانست گران تمام شده اســت .اگرچه لیبرال ها نیز در
کانادا نسبت به کلیت حمایت از رژیم صهیونیستی رویکردی
مشابه دیگر کشورهای غربی دارند ،اما رویکرد دولت سابق
کانادا به گونه ای بود که برخی تحلیلگران به طعنه از هارپر
به عنوان وزیر کابینه نتانیاهو در اتاوا نام می بردند .مواضع
ن هارپر در قبــال جمهوری
تند ،خصمانه و ســلبی اســتفا
اســامی ایران نیز ایــن رونــد را تقویت می کــرد .دولت
کانادا در زمــان هارپر تنها دولتی بود کــه از برجام حمایت
نکرد و مذاکرات هســته ای ایران و اعضــای 5+1ر ا مانند
ر ِژیم صهیونیستی بیهوده خواند.
ت هارپر در سال 2012به بهانه تهدید ایران برای
دول
اسرائیل ،سفارت کشــورش در تهران را تعطیل کرده بود.
در هر صورت پیروزی جاستین ترودو در انتخابات سراسری
کانادا و شکست ســنگین هارپر ،نخســت وزیر سابق این
کشــور ،مولد تحلیل های تــازه ای در فضای رســانه ای و
سیاسی غرب است .ترودو با شعار تغییر در سیاست خارجی و
داخلی کانادا وارد میدان شده و توانسته است ارای بسیاری
از مهاجرین را نیز نســبت به خود جلــب نماید ؛ مهاجرینی
که در دوران هارپر نســبت به سیاســت های وی به شدت
نگران بودند.
هم اکنون ظاهرا دوران جدیدی در سیاست خارجی
کانادا اغاز شــده اســت .نخســت وزیر کانادا اعالم کرده
اســت که خواســتار پایان دادن بــه انزوای کشــورش در
نظام بین الملل اســت ،انزوایی که ســال ها بود در دوران
نخست وزیر هارپر شاهد عینیت یافتن ان بوده ایم.
اظهارات نخســت وزیر جدیــد کانــادا در خصوص
برقــراری روابط با ایــران در نوع خــود قابل تامل اســت،
اظهاراتی که نشــان می دهد او امده اســت تا با رویکردی
متفاوت نســبت به دولت گذشــته به تعامل با کشــورمان
بپردازد .با این حال بدیهی اســت تا زمان عملی شدن این
وعده ها و حتی پس از ان نمی توان با نگاهی خوشــبینانه
ایــن وعده ها را مــورد رصد و تحلیــل قرار داد زیــرا دولت
کانادا طی یک دهه اخیر با اتخاذ سیاست های نادرست و
خصمانه ،کارنامه سیاهی از خود در رابطه با تهران به جای
گذاشته است.
مروری بر اظهارات نخســت وزیر و وزیر امور خارجه
گفتارها
جدید کانــادا در خصوص ایران و برقــراری روابط مجدد با
کشورمان در نوع خود قابل تامل اســت؛ اظهاراتی که در
جریان تبلیغــات انتخاباتــی درباره «برجام» و بازگشــایی
سفارت کشــورش در تهران بیان کرده است« .ترودو» در
مصاحبه ای در زمــان تبلیغات انتخاباتی خــود محتاطانه
درباره «برجام» ابراز خوش بینی کرده است.
نخســت وزیر فعلی کانادا در پاسخ به ســوالی درباره
توافق هسته ای ایران و گروه 5+1گفت« :همه ما درباره
این موضوع ،از نقطه ای یکسان اغاز می کنیم و ان اینکه
ایران مســلح به ســاح هســته ای نه تنها برای اسرائیل و
منطقه ،بلکه برای جهان خطرناک است و ما باید مطمئن
شــویم که ایران به ان دســت پیدا نمی کند .ما محتاطانه
درباره توافق هسته ای خوش بین هستیم .نمی گوییم که
تحریم ها را امروز بایــد بر داریم .واضح اســت که مراحل
زیادی هستند که باید پشت سر گذاشته شوند».
ترودو در زمان تبلیغات انتخاباتی خود نیز در خصوص
بازگشایی ســفارت کانادا در تهر ان و بالعکس اظهار کرده
اســت« :احســاس می کنم که خیلی خوب است که امید
داشته باشــیم که زمانی این ســفارت را باز کنیم ،چون ما
فقط نباید برای دوستانمان سفارت داشته باشیم ،بلکه باید
برای کســانی که با انها مخالف هستیم هم سفارت داشته
باشیم».اگرچه در این دو اظهارنظر ترودور ،همان ادبیات
مقامات حزب دموکرات امریکا (دولت فعلی این کشور) به
امروز هر سیاســتمداری در غــرب بهتر بتواند
«وضعیت موجود» را به چالش بکشــاند ،برنده
انتخابات خواهد بــود .این خــود مقدمه وقوع
حوادث و رخدادهای تازه ای در امریکای شمالی
واروپاخواهدبود؛رخدادهاییکهبنیان هاواصول
قدرت را در غرب ،در اینده ای نزدیک هدف قرار
خواهد داد .موضوعی که مســلما لرزه بر اندام،
سیستم و ساختار دولتی و سیاسی فعلی حاکم
برغربخواهدانداخت
مثلث | شماره 287
گفتارها
چشم می خورد اما این ادبیات با ادبیات به کار رفته توسط
ن هارپر که هر گونه توافق هســته ای میان ایران و
اســتفا
اعضای 5+1را غیر قابل قبول دانسته و از عدم حمایت خود
از برجام خبر داده بود متفاوت اســت .همچنین اظهارات
ترودور در خصوص بازگشایی سفارت ایران نیز در تعارض با
رویکرد دولت قبلی اتاواست.
اظهــارات اخیر وزیر امــور خارجه کانادا نیــز دال بر
همین موضوع اســت .راچنا میشــرا ،یکی از سخنگویان
وزارت خارجه کانادا درباره روابط بین دو کشور ایران و کانادا
نظر وزیر خارجه این کشــور را اعالم کرده کــه در این باره
گفته است کانادا به دنبال برقراری مجدد روابط دیپلماتیک
با تهران است.
البته این مقام وزارت امور خارجه کانادا اعالم جزئیات
این مطلب را به ماه های اتی موکول کرد .روزنامه کانادایی
الپرس در شــماره شــورای انقالب نوامبر خود با این تیتر
ن ترودو کــه کانادا به
از قــول وزیر خارجــه دولت جاســتی
دنیا برمی گردد ،نظر وی درباره روابط بــا ایران را این گونه
منعکس کرده اســت« :کانــادا روابط خود با ایــران را که
سه سال است قطع شده احیا خواهد کرد».
از ایــن رو تغییــر دولت کانــادا می توانــد تحوالتی
را در روابــط اتــاوا و تهران ایجــاد کند .با این حــال اقبال
شهروندان کانادایی نسبت به انتخاب فردی ک ه مانند هارپر
به رژیم صهیونیســتی تعلق خاطر نــدارد ،از منظر دیگری
ل گذار از
نیز قابل بحث اســت .به عبارت بهتر ،رشــد میــ
صهیونیسم منفور بین المللی بین شــهروندا ن کشورهای
غربی موضوعی نیســت که بتوان ان را نادیده انگاشــت.
در این خصوص الزم است رصد هوشــمندانه ای را نسبت
به صحنه ای که در حال رخ دادن در غرب اســت داشــته
باشیم .رصد هوشــمندانه این صحنه ســبب خواهد شد تا
اجزای متکثر و پراکنده را در همه کشورهای غربی و افکار
عمومی در امریکای شمالی و اروپا جمع کرده تا به تصویر
واحد و شفافی برسیم .طی ما ه های اخیر رخدادهای قابل
تاملی در غرب به وقوع پیوسته است .حدود سه ماه قبل نیز
ی کوربین توانست در رقابتی که حیرت صاحب نظران
جرم
و تحلیلگران مسائل سیاســی را برانگیخت ،بر رقبای خود
در داخل حزب کارگر انگلیس غلبه پیدا کرده و رهبر جدید
این حزب لقب گیرد .از سوی دیگر ،در جریان رقابت های
انتخابات ریاست جمهوری ایاالت متحده امریکا نیز شاهد
ظهور چهره ای به نام برنی ســاندرز بودیم .ســاندرز مانند
جرمی کوربین گرایش های سوسیالیســتی دارد و مطابق
اخرین نظرسنجی ها توانسته اســت ارای حدود ۲۰درصد
از طرفداران حزب دموکرات را نسبت به خود جلب کند .در
اینجا اساسا اهمیتی ندارد که ساندرز بتواند به کاخ سفید راه
یابد یا خیر ،اما اقبال درصد قابل توجهی از طرفداران یک
حزب اصلی در امریکا نســبت به نامزدی که گرایش های
سوسیالیستی و منتقدانه دارد ،در نوع خود قابل توجه است.
به راســتی چه اتفاقی رخ داده و زیر ساخت های سیاسی و
اجتماعی و بین المللی در غرب چگونــه نزد افکار عمومی
جا به جا شده است؟ چرا سیاســتمداران برخی کشورهای
اروپایی و متعاقبا سیاستمداران امریکایی نتوانسته اند خود
را با این تغییرات وفق دهند؟
واقعیت امر این اســت که مقامات غربــی هنوز پیام
ایجاد تغییــرات بنیادین در افــکار ،نگاه هــا و ذائقه های
شــهروندان خــود را نپذیرفته انــد .همه شــواهد موجود
نشان دهنده این اســت که افکار عمومی در غرب« ،گذار
از وضعیت موجود» را در دســتورکار خود قرار داده است.
پیــروزی تــرودو در انتخابات سراســری کانادا نیــز نماد و
نشــانه ای از گذار از وضعیت موجود در غرب است؛ گذار
از سیاستمدارانی مانند هارپر ،نخست وزیر سابق کانادا که
ترجمان سیاست های نظام ســرمایه داری و نماد پیروی از
رژیم صهیونیستی هستند.
به عبارت گویاتر« ،وضعیت موجود» همان مولفه ای
اســت که ماندن در ان برای شــهروندان غربــی نیز دیگر
معنایی ندارد .وضعیتی که در ان تعهدات دولت های غربی
به رژیم صهیونیستی ،ستیز کشورهای غربی با دنیا ،حس
سلطه گری نســبت به کشــورهای دیگر و ...در نقطه اوج
خود قرار دارد.
اینها مواردی هســتند کــه شــهروندان امریکایی و
اروپایی و کانادایی نیز نســبت به انها احســاس خستگی و
اســتیصال کرده و بنابراین درصدد تغییر انها هستند .میل
به تغییر در درون شهروندان امریکایی و اروپایی و کانادایی
بیدار شده است ،حال انکه این میل مهم و تعیین کننده هنوز
در دل سیاستمداران غربی بیدار نگردیده و روز به روز انها را
بیشتر به ورطه شکست و سقوط می کشاند.
امروز تصمیم گیری شــهروندان امریکای شــمالی
و اروپا بر اســاس همین میــل به گــذار از وضعیت موجود
تعبیر می شود .این گذار اکنون تا حد چشمگیری به مبنای
تصمیم گیری سیاســی شهروندان کشــورهای امریکای
شــمالی و اروپا تبدیل شده است .شــهروندان کشورهای
اروپایی و امریکایی امــروز نه تنها سیاســتمداران حاکم،
بلکه نظام سرمایه داری و ســلطه گر حاکم بر خود و پایه ها
و اصول ان را بــه چالش می کشــند .در این برهــه زمانی
حساس نگاه نقادانه نسبت به افراد و سیاستمداران ،جای
خود را به نگاه چالش برانگیز در قبــال نهادها و ارگان های
رسمی در غرب داده است .بدیهی اســت که استمرار این
نگاه مولد وقــوع رخدادهای تازه ای در غــرب خواهد بود ؛
رخدادهایی که مطلوب ســاختار حکومتی در غرب نیست
و متعاقبا رژیم صهیونیستی نیز به میزان زیادی از وقوع ان
وحشت زده است.
جدال میان «حــال» و «اینده» روز بــه روز در غرب
پررنگ تر می شــود .شــهروندان غربــی امروز هــر نماد و
نشانه ای که خبر از حفظ وضعیت موجود در امریکا و اروپا
بدهد را بر نتافته و دست به تغییر ان می زند .بی دلیل نیست
که مطابــق نظرســنجی های متعددی که دســتگاه های
امنیتی در غــرب انها را محرمانه نگاه داشــته اند ،اکثریت
افکار عمومی در امریکا و اروپا با رژیم صهیونیستی و رفتار
دولت هایشان نسبت به این رژیم اشغالگر مخالف هستند.
این قاعده تنها معطوف به دولت نتانیاهو نمی شود و کلیت
رژیم صهیونیستی را در بر می گیرد .این قاعده در خصوص
ن هارپر از انجا که مدافع محض
کانادا نیز صادق بود .استفا
و مطلق رژیم صهیونیستی و دولت نتانیاهو بود مورد خشم و
غضب شهروندان کانادایی قرار گرفت.
طی ماه های اخیــر دیالکتیک ها و منازعات جدیدی
در حوزه امریکای شــمالی و اروپا رخ داده اســت .در این
میان بسیاری از تحلیلگران غربی مدافع وضعیت موجود،
نگرانی خود را بابــت رخدادهایی که در امریــکا و اروپا رخ
می دهد ،ابــراز کرده اند .این تحلیلگــران معتقدند جنس
اعتراضات شــهروندان امریکایی و اروپایی نسبت به قبل
تفاوت پیدا کرده و بنیان های قدرت در غرب را هدف قرار
داده است .بر این اســاس ،خطوط قرمز شهروندان غربی
به طــور کامل تغییر یافته اســت ،یعنی اگر تــا چندی قبل
اعتراض علیه کلیت نظام سرمایه داری خط قرمز شهروندان
غربی محســوب می شــد ،امروز این اعتراض فراگیر خود
را در جای جای غرب جلوه گر ســاخته اســت .این قاعده
در قبال اتحادیه اروپا نیز صادق اســت .در اروپای واحد،
شاهد ظهور احزاب و گروه هایی هستیم ک ه با کلیت منطقه
یورو و اتحادیه اروپا به تقابل برخاســته و اتفاقا مورد اقبال
افکار عمومی قرار گرفته اند.
امروز اگر ســخن از «تغییر» در افکار عمو می غرب
به میان می اوریم ،در حقیقت سخن از تغییری می گوییم
که بنیان ها را در امریکای شــمالی و اروپا هدف قرار داده
اســت نه روبناها و نماهــای موجــود را! قدرت نمایی فرد
یا افــرادی مانند جرمــی کوربین در حــزب کارگر انگلیس
نشــان دهنده تغییر اساســی و کالنی اســت کــه در نگاه
رای دهندگان انگلیســی بــه وقوع پیوســته و روز به روز نیز
جدی تر می شود .جرمی کوربین فردی است که افکارش
نه تنها با نهاد ســلطنت ،بلکه با ســاختار سیاسی حاکم بر
انگلیس نیز به صورتــی عینی در تعارض اســت .بی دلیل
نیست که ســازمان های اطالعاتی و جاسوسی انگلیس از
حاال درصدد حذف وی از مناسبات سیاسی لندن برامده اند.
سیاستمداران امریکایی و اروپایی که تاکنون بارها با وعده
تغییر درصدد فریــب افکار عمومــی خود برامــده بودند،
هم اکنون جملگی به نماد شکســت و گذار در غرب تبدیل
شــده اند .باراک اوبامــا را می توان از جملــه اخرین نمونه
سیاستمدارانی دانست که با شــعار تغییر توانست بر سرکار
بیاید و امــروز اقبال افــکار عمومی امریکا نســبت به او به
زیر ۵۰درصد رسیده است .از این رو شهروندان امریکای
شــمالی و اروپا به دنبال تغییری واقعی هســتند که بتوانند
ضمن تکیه بر ان ،گذار از «وضعیت موجود» به «وضعیت
مطلوب» را تجربه نمایند.
بی دلیل نیســت که امروز هر سیاستمداری در غرب
بهتر بتواند «وضعیت موجود» را به چالش بکشــاند ،برنده
انتخابــات خواهد بود .ایــن خود مقدمه وقــوع حوادث و
رخدادهای تــازه ای در امریــکای شــمالی و اروپا خواهد
بود؛ رخدادهایی که بنیان ها و اصول قدرت را در غرب ،در
اینده ای نزدیک هدف قرار خواهد داد .موضوعی که مسلما
لرزه بر اندام ،سیستم و ساختار دولتی و سیاسی فعلی حاکم
بر غرب خواهد انداخت.
21
گفتارها
کانادا نمی تواند شریک بزرگ ایران شود
اینده روابط ایران-کانادا چگونه خواهد بود؟
دکتر نادر انتصار
گفتارها
22
مثلث | شماره 287
استاد دانشگاه االبامای جنوبی
با پیروزی جاستین ترودو در راس حزب لیبرال کانادا
در برابــر حزب محافظــه کار بــه رهبری اســتفن هارپر در
انتخابات فدرال این کشــور زمزمه هایی مبنی بر بازسازی
روابط دیپلماتیک جمهوری اسالمی ایران و کانادا شنیده
می شــود .اگر بخواهیم مروری بر تاریخ روابط دو کشــور
داشته باشیم ،می توانیم بگوییم پیش از اینکه کانادا به طور
ناگهانی روابط خود را با ایران قطع کند ،ایران همواره روابط
خوبی با این کشور داشته اســت .حتی در دوران ماجرای
تســخیر ســفارت امریکا در ایران و کمک دولت کانادا به
کاخ ســفید در بازگشــت برخی از کارکنان این سفارتخانه،
این اتفاق نتوانست روابط دو کشور را بر هم زند .اما در یک
گذشته یعنی دوران نخست وزیری استفن هارپر تنش میان
تهران و اوتاوا رخ داد ولی در این برهه زمانی نیز اختالفات
مطرح شده تنها یک طرفه بوده و تنها از سوی دولت کانادا
مطرح شد .بنابراین احتمال بســیاری وجود دارد که دولت
جدید این کشــور به رهبر جاســتین ترودو به همان رویکرد
چندین سال پیش بازگردد.
به طور کلی کانــادا به عنوان یک کشــور معتدل در
مناقشات بین المللی بدون طرفداری از یک جبهه یا جبهه
دیگر همــواره با اتخاذ نقــش میانجیگــری خواهان حل
مشکالت در عرصه منطقه ای و بین المللی بوده است .بر
همین اســاس می توان این نتیجه گیری را کرد که روابط
کانادا با بسیاری از کشورهایی که بد شده بود ،بهبود خواهد
یافت.
همچنین اگر بخواهیم اظهارات مقامات جدید کانادا
را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیــم ،می توان به اظهارات
اســتفان دیون وزیر خارجه این کشور اشــاره کرد .وی که
به تازگی در کابینه جدید نخســت وزیری جاســتین ترودو
ماموریت خود را اغاز کرده اســت ،با بیــان ایجاد تغییرات
محسوســی در رویکرد کانادا نســبت به خاورمیانه ،تاکید
کرد که دوره روابط ویژه با اسرائیل به سر امده است .حال
این ســوال به وجود می اید که ایا می تــوان در دوره جدید
شاهد تغییرات محسوسی در سیاســت خارجی کانادا بود،
در پاسخ به این سوال باید گفت که در طول تاریخ همواره
این کشــور به عنوان میانجی در حل و فصــل چالش های
منطقه ای و بین المللی به خصوص در خاورمیانه عمل کرده
است .هارپر در دوران نخست وزیری اش سیاست خارجی
این کشــور را کامال دگرگون کرد و روابط افراط گرایانه ای
با اسرائیل به خصوص با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر این
رژیم برقرار کرد .البته این نزدیکی افراطی وی به اسرائیل
ت هارپر و کلیســایی که عضو ان
بیشــتر به خود شــخصی
اســت ،مربوط می شــود .کلیســای اوانجلیکان یکی از
افراطی ترین کلیساها در جهان اســت که بنابر اعتقاد انها
اسرائیل باید فلســطین را نابود کند .این در حالی است که
مردم کانادا چنــدان به این مذهب گرایــی افراطی تمایل
ندارند واکنون با انتخاب جاستین ترودو این مذهب گرایی
را کنار گذاشته اند.
برخی بر ایــن باورند که باتوجه به پیــروزی لیبرال ها
در برابر محافظــه کاران در کانــادا و ورود مجید جوهری و
علی احساسی شــهروندان ایرانی تبار این کشــور و از هم
حزبی های ترودو به پارلمان ،امکان توســعه روابط ایران-
کانــادا در دوره جدید اثرگذاری این نماینــدگان ایرانی تبار
وجود دارد ،در این باره باید به این نکته اشاره کرد همانگونه
که این مساله ضرری برای روابط دو کشور نخواهد داشت
اما بر خالف انچه که برخی تصور می کننــد ،چندان تاثیر
مثبتی هم نمی تواند به همراه داشته باشد .این نمایندگان
ایرانی بیشــتر پیگیر مســائل داخلی کانادا هســتند که در
کمپین انتخاباتی خود اعالم کرده اند و به نظر می رسد که
برای این دو نماینده ایرانی چندان مسائل سیاست خارجی
این کشور مطرح نیست.
در این میان یکی از مســائلی که از سوی بسیاری از
تحلیلگران و صاحبنظران داخلی و خارجی ،پس از پیروزی
لیبرال هــا در برابر محافظــه کاران در کانادا مطرح شــد،
امکان بازگشایی سفارت کانادا در ایران بود ،در این باره بر
این باورم که این اتفاق خواهد افتــاد اما وقوع ان در اینده
تقریبا بعید به نظر می رســد ،این اتفاق زمانبر اســت .زیرا
عالوه بر سیاست های خصمانه هارپر یکی از مسائلی که
به بسته شدن سفارت کانادا در تهران منجر شد ،این بود که
این کشور در حوزه سیاســت خارجی با مسائل مالی مواجه
شده بود و به همین دلیل برخی از ســفارت های خود را در
برخی کشورها بست تا بدین شکل بتواند کمی صرفه جویی
کند .به نظر می رسد که بسیاری از این سفارتخانه ها بسته
خواهد ماند .اما می توان این امیدواری را داشت که شاهد
بازگشــایی ســفارت این کشــور در ایران بود اما اگر چنین
اتفاقی رخ دهد ،این اقدام بیشــتر برای مســائل سیاسی
خواهد بود تا مســائل تجاری و روابط اقتصــادی میان دو
کشور.زیرا ایران حتی زمانی که روابط خوبی با کانادا داشت،
روابط خوب تجاری با این کشــور در مقایسه با کشورهای
دیگر نداشــت و در ان دوران بیشتر رفت وامدهای موجود
در سفارتخانه این کشور در حوزه مسائل کنسولی بود .اما
به طور کلی باتوجه به اینکه ایران در خاورمیانه یک کشور
مهم و تاثیر گذار اســت به همین دلیل بازکردن سفارتخانه
می تواند به صورت سمبلیک یک اقدام بسیار مهم باشد.
البته اکنون این سوال نیز مطرح می شود که باتوجه
به رفــت و امــد هیات های تجــاری و اقتصادی از ســوی
کشــورهای جهان به خصوص در دوران پســا تحریم ،ایا
می توان در اینده شــاهد ایــن گونه رفت وامدها از ســوی
کانادا بود؟ در پاســخ به این ســوال باید گفــت که چنین
امکانی وجود دارد اما در حال حاضر بازارهایی که کانادا در
انها فعالیت می کند ،تقریبا مشخص شده است و فکر نکنم
که بازار ایران در میان بازارهای مورد اســتفاده این کشور
مطرح باشــد .در همین راســتا حتی اگر روابط دو کشور از
نظر سیاسی از ســر گیرد و بهبود یابد ،بعید به نظر می رسد
که این اتفاق رخ دهــد .همچنین در این بــاره باید به این
نکته توجه کرد که اقتصاد کانادا با اقتصــاد امریکا ادغام
شده است و برای این کشور مشکل خواهد بود که سیاست
اقتصادی مجزایی از امریکا ایجــاد کند ،مگر اینکه روابط
ایران و امریکا بهبود یابد .بر همین اساس باتوجه به تیرگی
روابط میان تهران -واشنگتن ،که ممکن است تا ابد ادامه
داشته باشد ،کانادا نمی تواند به صورت یک بازیگر مستقل
وارد عمل شده و به شریک بزرگ تجاری ایران تبدیل شود.
در پایان ،در پاســخ به اینکه بیشــترین تمرکز روابط
تهران – اوتاوا در صورت بهبود مناســبات ،در چه حوزه ای
خواهــد بود ،می تــوان گفت کــه دو کشــور می توانند در
حل مســائل و چالش های منطقه ای مانند بحران لبنان با
یکدیگر همکاری کنند .همچنین همکاری های فرهنگی و
امورزشی گسترده ای میان دو کشور می تواند ایجاد شود.
اما سهم ایرانیان مقیم کانادا چندان پر رنگ نخواهد بود ،
زیرا باتوجه به شــواهد موجود در تاریخ روابط دو کشــور،
تاکنون این ایرانیان نقشــی در ایجاد پلــی در بهبود روابط
میان ایران و کانادا نداشــته اند و ممکن است در اینده نیز
تمایلی برای اتخاذ این نقش نداشته یا توانایی انجام این کار
را نداشته باشند.
لیبرال ها شرایط را تغییر می دهند؟
دولت کانادا همچنان همسوی امریکا و اسرائیل است
مهدی مطهرنیا
استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل
مثلث | شماره 287
زمانی که یک دولت افراطی و راستگرا در قدرت بود و چه
االن که یک دولت چپ اندیش به قدرت رســیده است،
به واشــنگتن نزدیک بوده و هست و همســویی بسیاری
میان مقامات کانادا و امریکا مشاهده می شود .البته این
نزدیکی میان واشنگتن و اوتاوا به معنای وابستگی نیست
بلکه مفهوم ان ،پیوستگی رفتاری و انجام کنش سیاسی
بر اساس این پیوستگی است.
برخی از تحلیلگران بر این باورند کــه کانادا در چند
سال اخیر نسبت به مســائل منطقه ای و بین المللی مانند
انچه در سوریه می گذرد ،منفعل رفتار کرده است و در دوره
جدید به رهبری جاســتین ترودو این امیدواری وجود دارد
که با اتخاذ سیاســتی پویاتر در عرصه بین المللی به دنبال
نقش افرینی پر رنگ در عرصه منطقه ای و جهانی باشــد.
در این باره باید بر این مساله تاکید کرد که کانادا در گستره
سیاســت های ایاالت متحده امریکا در قرن بیست و یکم
میالدی به واشــنگتن نزدیک تر خواهد بود و در مواجهه
با مســائل منطقه ای و بین المللی در همین راستا و در این
چارچوب عمل خواهد کرد.
همچنین یکــی از دالیل دیگری که باعث می شــود
کانــادا بــرای ایــران دارای اهمیــت جلوه کنــد ،حضور
چشــمگیر اتباع ایران در این کشور است .در همین راستا
این ســوال مطرح می شــود که ایا ایرانیان مقیــم کانادا
می توانند در بهبود روابط دو کشــور تاثیرگذار باشــند؟ در
پاسخ به این سوال باید گفت که بی تردید نمی توان نقش
این ایرانیان را نادیده گرفت .ایرانیانی که در کانادا زندگی
می کنند یا در دانشــگاه های مختلف این کشــور مشغول
تحصیل و پژوهش هستند ،بســیار فرهیخته اند و جایگاه
برجسته ای در سطح دانشــگاهی ،علمی و تجاری دارند.
اما وجود یــک فضای مبتنی بــر توقعات فزاینــده ،درباره
میزان اثرگذاری انها بر مناســبات دو کشــور قدری دور از
واقعیت به نظر می رســد و تردیدهایی جدی در این زمینه
ایجاد می کند.
بــا ایــن حــال ،به طــور کلــی
باید گفت کــه دســت اندرکاران حوزه
سیاســت خارجی ایران بایــد در قبال
ایرانیان خارج از کشور و ارتقای سطح
تاثیرگــذاری انان بــر روابط ایــران با
کشورهای مختلف جهان در چارچوب
سیاست گذاری ها و برنامه های دقیق
اقــدام کننــد .به طور نمونه ،شــورای
عالی ایرانیان خارج از کشور با همکاری
وزارت امور خارجه و دیگر سازمان ها و
ارگان های مرتبط می تواند زمینه ســاز
ایجاد فضایی مناســب برای ایرانیان
خارج از کشــور باشــد تا بتوانند برای
بهبــود روابــط ایــران با کشــورهای
مختلف ،به ویژه کشورهایی که گذشته
روابط ما با انها پرتنش تر بوده اســت،
تالش کنند.
اما اینــده روابط ایــران و کانادا؛
یکی از نکات اصلی و بســیار مهم در
این زمینه ان اســت که بایــد ببینیم ایا
این روابط در تمامی حوزه ها گسترش
می یابــد یا ممکن اســت تنهــا در بعد
فرهنگی یا اقتصادی شــاهد توســعه
روابط باشیم.
بایــد در این بــاره ایــن نکتــه
را خاطرنشــان کــرد کــه ایــران یک
کشــور فرهنگی است و متاســفانه یا
خوشبختانه همه حوزه های ان سیاست
زده اســت .امــا در حــوزه بین الملل،
منطق ناشــی از خردورزی سیاســی و تجربه گرایی عینی
نشان می دهد که باید با بسترسازی مناسب در جهت ایجاد
پیوندهای اقتصادی در راستای مستحکم تر کردن و ارائه
ضمانت بهتر اجرایــی تحرکات سیاســی و فرهنگی خود
حرکت کنیم.
گفتارها
لیبرال های کانادا به رهبری جاســتین ترودو موفق
شــدند با پیروزی در انتخابات پارلمانی این کشور به حدود
یک دهه حاکمیت محافظه کاران در کانادا پایان دهند .در
این باره می توان انتخابات اخیر در کانادا را یک انتخابات
به هنگام و در بستری مناسب برای ارتباط منطقی با ایران
ارزیابی کرد .در توضیح این گزاره باید گفت که با موفقیت
دکترین تعامل ســازمانده با حل و فصل پرونده هسته ای
ایران و ایجــاد فضای مطلوب در نگاه به این کشــور پس
از شکســت تئوری جنگ نامتعادل ،اگرچــه چالش های
منطقه ای در خاورمیانه وجود دارد و هریک از کشورهای
منطقه ای را به نوعی درگیر کرده اســت اما همگان شاهد
گســترش بســتر ارتباط گیری و بســط تعامالت ســازنده
منطقه ای و بین المللی با ایران هستند.
در کل ،پــس از به دســت امدن توافق هســته ای
میان ایران و کشورهای عضو گروه ،5+1بستر تعامل در
افکار عمومی به خصوص در میان کشورهای غربی بیش
از گذشــته فراهم شده است .در همین راســتا با به قدرت
رسیدن جاســتین ترودو در کانادا که
جهت گیری های مثبتی برای تعامل
با ایــران نیــز دارد ،می تــوان گفت
که زمینه های مناســبی در راســتای
ایجاد فضایی منطقی و تعاملی برای
دســتیابی به ارتباط بیشــتر با ایران
فراهم می شود.
در ایــن چارچوب بایــد بر این
نکتــه تاکیــد داشــت کــه باتوجه،
عملیاتی شــدن برنامه جامــع اقدام
مشــترک (برجام) و تالش جمهوری
اسالمی ایران در به کار بردن ادبیاتی
مدبرانه و اتخاذ رفتارهایی معقوالنه
و همچنیــن کنش هــای متکــی بر
اقناع گری سیاسی در حوزه سیاست
خارجی می توان رویکرد اتخاذ شده
از سوی جاستین ترودو نخست وزیر
جدید کانادا با ایران را مثبت ارزیابی
کرد .در همین راســتا می توان این
گونه تحلیل کرد کــه با حمایت های
مردم کانــادا از جاســتین تــرودو و
انطبــاق این حمایت ها با پشــتیبانی
مــردم از دولــت حســن روحانی در
ایران ،در چارچــوب دکترین تعامل
ســازنده می تــوان بــه اینــده روابط
جمهوری اســامی ایــران و کانادا
نســبت بــه گذشــته بیــش از پیش
امیدوار بود.
یکــی از مســائل کلیــدی در
چشــم انداز روابط ایران و کانادا ،مساله بازگشایی سفارت
کانادا در تهران و ســفارت ایران در اتاوا اســت .در پاسخ
به این ســوال که ایا احتمال بازگشایی سفارتخانه های دو
کشور وجود دارد یا نه باید به این نکته اشاره کرد که باتوجه
به مشاهده شدن سیگنال های مثبت مانند به قدرت رسیدن
جاستین ترودو در کانادا و تمایل ایران برای عادی سازی
روابط با تمامی کشورهایی که در گذشته روابط تنش داری
با انها داشته اســت ،این امیدواری وجود دارد که سفارت
کانادا در تهران و ســفارت ایران در اتاوا فعالیت های خود
را از سر بگیرند.
از جمله نکات دیگری که باید ان را مد نظر داشــت
این اســت که در دوران نخســت وزیری اســتفان هارپر
در کانادا ،این کشــور روابط بســیار نزدیکی بــا مقامات
رژیم صهیونیستی داشت که این امر نشان دهنده رویکرد
افراطی و راســتی هارپر بوده اســت .اما اکنون شــاهد
اظهارنظرهای تازه ای از ســوی مقامات جدید این کشور
مبنی بــر پایــان یافتــن دوره روابــط ویــژه و تنگاتنگ با
رژیم صهیونیستی هســتیم .البته درباره سیاست خارجی
کانادا باید این نکته را هم مورد توجــه قرار داد که به هر
حال کانادا عضو شــرکای اســتراتژیک و حیاتی امریکا
اســت و از ان در کنــار کشــورهای کره جنوبــی ،ژاپن و
استرالیا در محور شــرکای قرن بیســت و یکم امریکا نام
برده می شــود .بر همین اســاس ،باید توجه داشــت که
کانادا همواره همسو با سیاســت خارجی امریکا در قبال
رژیم صهیونیستی رفتار کرده است و حتی سیاست خارجی
جدید این کشــور تا حدود زیادی متاثر از روابط امریکا با
این رژیم قرار خواهد داشــت .به تعبیر دیگر ،کانادا چه
گفتارها
23
گفتارها
پیش شرط هایی برای موفقیت یک تاکتیک
تحریک تقاضا راهی برای کاهش موجودی انبار هاست
وحید شقاقی
عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی
گفتارها
24
مثلث | شماره 287
عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی
بارها گفته و شنیده شده است که اقتصاد ایران دچار
مشکالت ساختاری اســت ،از جمله این مشکل ها وجود
همزمان دو معضل تــورم و رکود در این اقتصاد اســت که
گاهی به نظر می رسد راهی برای گذر از ان وجود ندارد .با
این حال علم اقتصاد به ما نشــان می دهد که برای درمان
هر دوی این معضالت به صورت همزمان ،راه حل تحریم
طرف عرضه است.
اصالحات ســاختاری و نهادی اقتصاد باید در جهت
تحریک طرف عرضه باشد تا در نتیجه ان تولید باال برود،
افزایش تولید منجر به جلوگیری از اضافه تقاضا می شــود
و در نتیجه ان تورم مهار می شــود .از طرف دیگر افزایش
تولید نیازمند افزایش اشتغال است که بیکاری را کم می کند
و اقتصاد را به رونق وا می دارد.
سیاســت های تحریک عرضــه نیازمند یک ســری
پیش شرط هاست ،از جمله اینکه در غالب این سیاست ها
باید با فساد ،رانت و انحصار مقابله بشود ،چرا که باال بودن
میزان اینها در اقتصاد مانع افزایش سرمایه گذاری و عامل
باز دارنده تولید است .پیش شرط الزم دیگر برای اجرای این
سیاست ها اصالح نظام بانکی است ،چرا که بانک هایی که
در خدمت تولید نباشند و بیشــتر به فعالیت های اقتصادی
غیر مولد گرایش داشته باشند نمی توانند به تحریک تولید
و افزایش عرضه کمک کنند .از طرف دیگر سیاست های
تحریک عرضه بــه اصالح نظام کســب و کار در کشــور
نیازمند است .ارتقای بهره وری در اقتصاد است که تولید را
اقتصادی می کند و سود ان را افزایش می دهد.
همان طور کــه از ظاهر امــر بر می اید بــا اینکه علم
اقتصاد راه حل هایی برای خروج از شــرایط تورم و رکود به
صورت همزمان دارد اما این راه حل بســیار مشکل است،
اجرای چنین سیاســت هایی به جســارت و توانایی باالیی
نیاز دارد کــه تا کنون در هیچ کــدام از دولت های ما وجود
نداشته است.
در نتیجه دولت ها که نمی توانند راه حل اصلی را اجرا
کنند سراغ نســخه های جایگزین می روند که یکی از انها
تحریک طرف تقاضا است .اینجا باید توصیفی از شرایطی
که دولت در ماه های گذشــته در ان قرار داشته است ارائه
بدهم ؛ دولــت یازدهم وقتی کشــور را تحویــل گرفت که
تورم 35/5درصــد و تورم نقطه به نقطــه 40درصد بود ،در
چنین شرایطی اولین کاری که دولت به ان دست زد تالش
برای کاهش این رقم بود ،برای این هدف سیاســت های
ثبات اقتصادی در پیش گرفته شــد ،هم زمــان با کنترل
بازار عرضه و مدیریت پایه پولی ،جلو گیری از اســتقراض
از بانــک مرکزی .حاکم کــردن یک انضبــاط مالی دولت
توانســت تورم را تا حدود 15درصد کاهــش دهد ،هر چند
سهم عمده در این مســیر را سیاست خارجی و توافق های
بین المللی به عهده داشت اما سیاست های انقبا ضی دولت
هم در ان موثر بود.
با وجود اینکه دولت توانسته اســت تورم را مدیریت
کند امــا از انجا که قیمت هــای انتظاری مــردم باتوجه به
توافق هسته ای باز هم کمتر از ان چیزی است که االن به
ان رسیده ایم تقاضا برای کاال هنوز هم وجود ندارد .انتظار
کاهش قیمت ها منجر به این می شود که مردم برای خرید
هر چیزی که فوری نیست ،دســت نگه دارند چرا که انتظار
دارند در اینده قیمت ان چیز کمتر شود ،در نتیجه موجودی
انبار ها رو بــه افزایش می گــذارد .در کنار سیاســت های
انقبا ضی دولت این موضوع فشــار بیشــتری به بنگاه های
تولیدی می اورد و کار را به جایی می رســاند که دولت اخیرا
اعالم می کند که موجودی انبار ها بیــش از 9هزار میلیارد
تومان است.
طبیعی اســت که در چنین شرایطی بنگاه ها به دولت
فشــار می اورند که تولید را کاهش خواهند داد و دســت به
تعدیل نیرو خواهند زد؛ در نتیجه دولت چاره ای به جز اینکه
طرف تقاضا را تحریک کند نخواهد داشت .سیاست هایی
مانند اعطای وام و کارت اعتباری برای خرید کاالی ایرانی و
مانند ان در این چارچوب قرار می گیرند و هدف انها افزایش
مصرف است.
باید دقت کنیم که افزایش مصرف برطرف کردن رکود
نیست و حتی یک گام به جلو تر برداریم و بگوییم که افزایش
مصرف تحریک طرف تقاضا هم نیســت ،این تنها راهی
برای کاهش موجودی انبار ها است نه بیشتر.
دولت هم این موضوع را می داند و برای همین اعالم
می کند که قصــد دارد تامین مالی پروژه هــای عمرانی را
افزایش دهد ،در حالی که در چند ماه گذشته سال جاری،
تنها حدود شش هزار میلیارد دالر بودجه عمرانی تخصیص
پیدا کرده است دولت می گوید که می خواهد در ماه های
باقی مانده سا ل 30هزار میلیارد تومان دیگر در این بخش
هزینه کند ،از طرف دیگر دولــت همزمان در حال اجرای
سیاست هایی برای تحریک بانک ها به پرداخت وام های
بیشــتر اســت .بانک مرکزی اخیرا اعالم کرده اســت که
می خواهــد رقم ســپرده قانونی بانک هــا را کاهش دهد،
سپرده قانونی بخشی از دارایی بانک ها است که انها باید
برای اعطای تسهیالت نزد بانک مرکزی به امانت بگذارند،
بانک مرکزی می گویــد این رقم را که در حــال حاضر 13
درصد است برای بانک های مختلف بســته به سابقه انها
می تواند حتــی تا 10درصد هــم کاهش دهــد ،بنا بر این
بانک ها پول بیشتری در اختیار خواهند داشت که ان را به
مردم و متقاضیان وام بدهند ،و پول بیشتر در دست مردم
کمک می کند که تقاضا برای کاال بیشتر شود.
با این وجود انتقاد هایی به این سیاســت وجود دارد،
با اینکه دولت در ماه های گذشته تمام تالش خود را کرده
است که تورم را مدیریت کند مجموع سیاست های جدیدی
که در حال اجرای ان است سیاست های انبساطی هستند
که حجم پول در دســت مردم را افزایــش می دهند و طبعا
به دنبال ان تورم را باال می برند.
اما به نظر می رســد گزینه دیگــری پیش روی دولت
قرار ندارد ،اجرای سیاست ها برای تحریک طرف عرضه
زمان بر اســت و نیاز مند جســارت زیادی هم هست ،بنا بر
این بعید اســت که بتــوان از دولت انتظار داشــت که در
کوتاه مدت بتواند سیاست هایی با این هدف را با موفقیت
اجرا کند.
مجادله برای سرلیست
سیاست
اصالح طلبان برای انتخابات مجلس با تصمیم سازانی مواجه شده اند
که صاحب یک نظر واحد برای چگونگی حضور در این رقابت نیستند .اکنون
دو طیف چپ و راست این جناح هرکدام نگاهی متفاوت به انتخابات پارلمان
دهم دارند .در میان تکذیب ها از نشــانه ها می شــود فهمید اکنون یکی از
مهمتریناختالف نظرهابرسرایناستکهچهکسیسرلیستتهرانشود.
ایاکارگزارانبهریاستعارفتمکینخواهدکرد؟
بازی با عارف یا دلجویی ازعارف
سیاست
مثلث | شماره 287
شاید عارف نامزد نشود
26
فاصل ه اینیست
عبدالله ناصری
مجتبی شاکری
احزاب و شخصیت ها
مهدی حسن پور
روزنامه نگار
1
از جناح اصالح طلبــان یک خبر تازه امده ،ریاســت
عارف بر شورای عالی سیاستگذاری اصالح طلبان رسمی
شده و اعضای دیگر این شورا نیز در یک جلسه انتخاباتی
برگزیده شــده اند .این خبر که بعد از تاییــد و تکذیب های
متعدد رنگ رســمی به خود گرفته ،البته همراه شده است
ی حکایت دارد.
با تحوالت دیگری که از تصمیمات مهم
یک شورا ،چند سوال
ماجرا از این قرار است که از چندی پیش خبرهایی از
تصمیم اصالح طلبان برای تشکیل شورای سیاستگذاری
حکایــت می کــرد ،خبرهایی که البتــه از همــان ابتدا نام
محمد رضا عــارف را هم به عنوان رئیس این شــورا مطرح
می کرد .حاال خبرهای تازه از ترکیب این شــورا و جز ئیات
کارکرد ان روایت می کند.
رســول منتجب نیــا ،قائم مقــام حزب اعتمــاد ملی
ماجرای انتخاب محمد رضا عارف و تشکیل هیات رئیسه را
این گونه بازگو می کند« :ریاست اقای عارف بر این شورا از
قبل قطعی شده بود .شورای هماهنگی جبهه اصالحات در
جلسه هفته گذشته خود ریاست ایشان را تصویب کرده بود
و از طرف دیگر اعضای کمیته راهبردی برای ریاست ایشان
نامه ای نوشته بودند .در نتیجه اکثریت اعضا ،ریاست اقای
عارف را از قبل پذیرفته بودند و الزم به رای گیری نبود ولی
برای تشریفات دموکراسی این کار انجام شد و اقای عارف
شاید یک گمانه این باشــد که پای یک
تاکتیک فریب و نوعــی از جنگ روانی
دو سویه در میان است .کارگزارانی ها با
این اقدام در مرحله نخست می توانند با
این یارکشی سیاســی جدالی فکری در
اردوگاهرقیبپدیداوردهودرمرحلهدیگر
محمد رضا عارف و طیف بنیاد باران را در
موقعیتاچمزنگهدارند
محمدرضا عارف
رئیس شورای عالی
سیاست گذاری
اصالح طلبان
شده است.
عالی سیاستگذاری اصالح طلبان نام برده شده است.
از کنار این اخبار ســواالت مهمی به میــان می اید.
ســواالتی که جســتار برای یافتن پاســخ انهــا می تواند
تحلیل های در مورد وضعیــت اصالح طلبــان را با نمایی
واضح و درست تر مواجه سازد.
نکته نخست هم حتما چرایی تشکیل چنین شورایی
است .به یک معنا با نگاهی به گذشته می توان دریافت که
اصالح طلبان چند ماه پیش سا ز وکار دیگری برای انتخابات
طراحی کرده بودند .به این شــکل که پس از توافق میان
شــورای هماهنگی جبهه اصالحات و شــورای مشــورتی
اصالح طلبان ١٢چهــره اصالح طلب شــورای راهبردی
انتخابات را به ریاست سید عبدالواحد موسوی الری ،وزیر
کشور دولت اصالحات تشــکیل داده بودند .قرار بود این
١٢نفر به همراه رابطین ملی در استان ها حلقه ای ١٠٠نفره
را تشکیل دهند .اعضای شــورا ،با انتخاب علی صوفی،
وزیر تعاون دولت اصالحات و چهره نزدیک به محمدرضا
عارف ،مرتضی مبلغ ،معاون سیاسی وزارت کشور در دولت
اصالحات و ســید محمود میرلوحی ،معــاون امور حقوقی
و مجلس وزارت کشــور اصالحات دبیرخانه این شــورا را
تشکیل می دادند.
بر اساس ســاز و کاری که اصالح طلبان اعالم کرده
بودند قرار بود شــورای راهبــردی انتخابات اصالح طلبان
متشــکل از پنج کمیته باشــد .همان زمان اعالم شــد که
حضور حسین مرعشی ،مرتضی حاجی ،اذر منصوری ،علی
انچــه در میــان اصالح طلبــان می گــذرد در نمایی
موسوی الری می گوید:
الریجانی و ناطق به کار
اصالح طلبان نمی ایند
صادق خرازی گفته مخالف
ریاست علی الریجانی بر
مجلس دهم است
تاکتیک فریب؟
مثلث | شماره 287
سیاست
با اتفاق ارا به عنوان رئیس شــورای عالی سیاست گذاری
اصالح طلبان انتخاب شــد .مــن پیشــنهاد داده بودم که
ترکیب هیات رئیسه این شورا به شکلی باشد که از دو تفکر
کمیته راهبردی و شورای هماهنگی جبهه اصالحات در ان
به عنوان دو نایب رئیس حضور داشته باشند که تقریبا همین
پیشــنهاد هم رای اورد و اقای موسوی الری رئیس کمیته
راهبردی و اقای موســوی تبریزی رئیس دوره ای شورای
هماهنگی جبهه اصالحات به عنوان دو نایب اقای عارف
انتخاب شــدند .بنابر تاکید اصالح طلبان بر حضور زنان و
جوانان در عرصه ،دو نفر خانم نیز به عنوان منشی در ترکیب
هیات رئیسه انتخاب شدند».
او علت انتخاب محمد رضا عــارف را چنین توصیف
می کند« :عارف فــردی معتقد و پایبند به اصول اســت و
حساســیتی هم نســبت به ایشــان از جانب تندروها وجود
ندارد؛ چون وی به عنوان فردی عقالیی و پایبند به اهداف
نظام مورد قبول اســت .بر این اســاس ،شخص دیگری
نمی توانست این ریاست را برعهده بگیرد و امید است که با
تدبیر ایشان مسائل پیش رود».
در خبری تازه تر از سید حسن رسولی ،جعفر توفیقی،
صادق بناب ،الهه کوالیی ،ســید مهدی نادمی و محسن
مهرعلیزاده به عنوان نمایندگان محمد رضا عارف در شورای
کاراکتر جدید
صوفی ،عبدالله ناصری و یک عضو نزدیک به اعتماد ملی
از شورای مشورتی و محســن رهامی ،احمد حکیمی پور و
حســین کمالی نیز از شــورای هماهنگی جبهه اصالحات
در این لیست ١٢نفره قطعی شده اســت .قرار بود شورای
راهبردی انتخابات اصالح طلبان در نخستین گام اجرایی
به تعییــن «رابطین ملــی» برای هر اســتان بپــردازد و با
تشکیل شوراهای استانی فرایند انتخاب نامزدهای اصلی
اصالح طلبان در هر استان اغاز شود.
اما زمان زیادی نگذشت که رســانه های یک طیف
از اصالح طلبان خبر از انحالل کمیتــه انتخاباتی دادند.
خبری که اگر چه با تکذیب یکی از چهره های اصالح طلب
مواجه شد اما نشانه ها و شواهد حکایت از بروز اختالف در
سازوکار تعیین شده داشت .محســن رهامی ماجرای این
انحالل و تشکیل شورای عالی سیاستگذاری را این گونه
روایت می کند« :مجموعا قرار شد شورایی به عنوان شورای
سیاستگذاری انتخابات اصالح طلبان ایجاد کنیم و ترکیب
ان متشــکل از کمیته انتخابات و کمیته راهبردی و برخی
اشــخاص حقیقی اصالح طلب مانند اقای عارف باشــد،
بنابراین این بــه معنای انحالل کمیته انتخابات نیســت.
قرار شــده که تهران دخالتی در امور شهرستان ها نداشته
باشــد و تنها یک شــورای سیاســتگذاری در تهران امور
شهرســتان ها را هماهنگ می کند .این با انحالل و ادغام
شــورای هماهنگی تفاوت می کند .اکثر اصالح طلبان با
پیشنهاد تشــکیل این شورا موافق هســتند .طی جلسات
مفصلی با اقای خاتمی نیز این مساله مطرح شده ،بنده نیز
جلسه ای با اقای موسوی الری داشتم و در مورد کلیات این
طرح به توافق رســیدیم ».پس انچه رخ داد این بود که با
تغییر ساز و کار انتخاباتی یک نهاد تازه برای تصمیم سازی
شــکل گرفت .یک نهاد که ترکیب ان به ما می گوید تمام
اعضای معرفی شده ،الاقل تا امروز به سید محمد خاتمی
نزدیک هستند تا اکبر هاشمی رفســنجانی .به بیان دیگر
می توان گفت خبری از کارگزارانی ها نیســت .انها اگر چه
در نوشتار و اظهارنظر به استقبال این نهاد جدید امده اند،
اما گویا خوشحالی انها از زاویه دیگری است .انها از اینکه
چنین نقشی به محمد رضا عارف داده شده خرسند هستند
اما این روی گشــاده و فرش قرمز بــرای محمد رضا عارف
شاید از این جهت باشد که می خواهند بگویند «عارف سهم
گذشتش را گرفت» .سهمی که اندازه ان همین پست تازه
است نه بیشتر!
شاید به همین جهت اســت که می گویند محمد رضا
عارف فقط می تواند یک رئیس فراکســیون خوب باشد نه
رئیس مجلس.
27
احزاب و شخصیت ها
سیاست
28
مثلث | شماره 287
باالتــر می توانــد به نوعــی حاصــل سیاســت ورزی اکبر
هاشمی رفســنجانی و محمــد خاتمی در مقابــل یکدیگر
باشــد ،به این معنا که طیف های نزدیک بــه این دو چهره
سیاســی در مواجهــه با یکدیگــر بــا جاگیری هــا و ارائه
تاکتیک های مختلــف در تالش بــرای امتیاز گیری های
بیشــتر هســتند .اگر روزی محمد عطریانفر از چهره های
نزدیک به هاشمی رفسنجانی بدون رودربایستی می گفت
علی الریجانــی را به محمد رضا عــارف ترجیح می دهیم،
امروز هم در اظهارنظری صریح تر این موسوی الری چهره
نزدیک به محمــد خاتمی اســت که می گویــد الریجانی
و ناطق بــه کار اصالح طلبــان نمی ایند .ایــن یعنی اینکه
دو تفکر کامال متفــاوت در میــان اصالح طلبان هر کدام
ســعی می کنند در تصمیم ســازی نظــر خود را به کرســی
بنشــانند .در نگاهی متفاوت تر ماجرا می تواند از این قرار
باشــد که هاشمی رفســنجانی همچنان مــدل ائتالفی را
برای انتخابات می پســندد .درست شــبیه همان سازوکار
انتخابات سال .92او البته اکنون غیر از کارگزاران حمایت
طیف هایی از اصالح طلبان را نیز با این ایده خود به همراه
دارد .حمایت هایی که نشــانه اش را می توان از تازه ترین
اظهارات سعید حجاریان دریافت .انجا که تالش می کند
با باالنس کردن سطح توقعات اصالح طلبان به انها بگوید
زمان حرکت مســتقل و غیر ائتالفی فرا نرسیده است .انجا
کــه او توصیه می کنــد چهره های رادیــکال اصالح طلب
ســودای نامزدی مجلس را در ســر نپرورانند .این اما همه
ماجرا نیست .هاشمی رفسنجانی هنوز مخالفان قابل شمار
و البته موثری در میان اصالح طلبــان دارد .مخالفانی که
غالب انها در میان اعضای بنیاد باران حضور دارند و شاید
عقیده شان این باشد که حزب کارگزاران سازندگی نمی تواند
برای انتخابات مجلس نقش برادر بزرگتــر را برای انها ایفا
کند .انها یــک خاطره تلخ هــم در ذهن دارنــد .جایی که
اصالح طلبان با اصرار طیف نزدیک به هاشمی رفسنجانی
نامزد خودشان را برای شــهرداری تهران به خاطر محسن
هاشمی کنار گذاشتند.
درست در همین جای تحلیل باید به این پرداخت که
چرا کارگزارانی ها تا این حد به حمایــت از علی اکبر ناطق
نوری و پس از ان علی الریجانی اصرار می کنند؟ شفاف تر
اینکه ایا این یک دعوت صادقانه است؟
محمد عطریانفر ،عضو شــورای مرکــزی کارگزاران
ســازندگی در تازه ترین اظهارنظرش گفته اســت« :چون
اقای ناطق نوری سابقه اصولگرایی دارد و بحث حضورش
نیز در انتخابات مطرح اســت ،به باور اصالح طلبان ،وی
شخصیتی فراتر از اصولگرا دارد و یک شخصیت ملی است
بنابراین حضورش در انتخابات برای اینده سیاســی کشور
مغتنم است .اگر ناطق نوری در عرصه سیاست انتخاباتی
حضور پیدا کند ،مورد استقبال جدی اصالح طلبان خواهد
بود .ما ایشان را به حضور تشــویق خواهیم کرد ».او البته
ادامه می دهد «:اقای الریجانی نیز با عملکرد سیاسی اش
مسیری را طی می کند که اقای ناطق نوری در مجلس طی
کرده و این قابل ســتایش اســت ».شــبیه همین حرف را
دیگرا نی از کارگزارانی ها نیز تکرار کرده اند.
کارگزاران تاکتیک پیچیده ای را برگزیده
اســت؛ حمایــت صــوری از الریجانی و
ناطق نوری ،اعطای سهم تصمیم سازی
مقطعــی انتخاباتی بــه محمد رضا عارف
و در نهایــت معرفی گزینــه اصلی برای
سرلیستی تهران
در مقابل اما چهره های نزدیک به سید محمد خاتمی
چنین می گوینــد« :حضور ناطــق و الریجانی در لیســت
اصالح طلبان محلی از اعراب ندارد .این حرف ها را برخی
ژورنالیســت ها در رســانه ها می زنند .جریان اصالح طلب
ضمن احترام خاص به اصولگرایان عاقل و خردورز ،انها را
به نوعی رقابت منطقی و عاقالنه دعوت می کند نه ائتالف
ریاکارانه و فرصت طلبانه .ما برای اقای ناطق احترام قا ئلیم
اما او را یک اصولگرای عاقــل می دانیم نه اصالح طلب.
مطلوب ما این اســت کــه امثال اقــای ناطق زمــام امور
اصولگرایــان را به دســت گیرند .کارکرد اقــای الریجانی
را در مواجهه با مســائلی از قبیل برجــام کامال مثبت تلقی
می کنیم .اقــای الریجانی در جریان برجــام خیلی خوب،
قوی و منطقی عمل کرد .این نشان می دهد که اگر جریانی
که رقیب ما است دارای این ویژگی ها باشد و بتواند مصالح
ملی را به موقع تشخیص دهد ،ما استقبال می کنیم اما این
بدان معنا نیست که انها به لیست ما بیایند و ما در لیست انها
برویم .با این کار ســر مردم را کاله گذاشته ایم .این نه در
شان ان جریان است و نه در شان ما .ما با چهره هایی نظیر
اقای ناطق و الریجانی رقابت می کنیم نه شراکت .از اقای
ناطق می خواهیم کــه زمام امور اصولگرایان را به دســت
بگیرد تا گرفتار افراط و تفریط نشــوند .اگر اقای ناطق از
هویت اصولگرایی خود فاصله بگیرد نمی تواند انها را سامان
دهد .باید در ان جمع باشد» (موسوی الری در مصاحبه با
روزنامه اعتماد)
«نظر حزب ندای ایرانیان ریاســت علــی الریجانی
بر مجلس دهم نیســت ،چرا که خط فکری الریجانی با ما
متفاوت است»(صادق خرازی )
یا برخی دیگــر از چهره های نزدیک بــه خاتمی نیز
برای حمایــت از علی الریجانی شــرط گذاشــته اند« :در
جریان جبهه پایداری زمزمه هایی شــنیده شــده که برخی
افراد مثل جلیلی را بخواهند برای رقابت با الریجانی در قم
مطرح کنند و اصالح طلبان هم موضع شان این بود که اگر
چنین اتفاقی بیفتد حتما از الریجانی حمایت خواهند کرد»
(عبدالله ناصری)
پس تا اینجای کار صورت ماجرا در ســطح نخســت
از ایــن قرار اســت کــه کارگــزاران چهره هــای مهمی از
اصولگرایان را که البته فاصله هایی میا ن انها و طیف های
دیگر اصولگرا افتاده برگزیده اند و با این تفسیر که رسیدن به
ریاست مجلس یک خواسته حداکثری است انها را به عنوان
گزینه های مورد پســند برای ائتالف معرفی می کنند .اما
ایا از این ســطح از تحلیل باید به این نتیجه برسیم که انها
به سرلیســتی یک اصولگرا و بعد از ان بــه حمایت از یک
اصولگرا برای ریاست مجلس فکر می کنند؟
حاال که این بحث به میان امده شاید یک گمانه این
باشــد که پای یک تاکتیک فریب و نوعــی از جنگ روانی
دو سویه در میان است .کارگزارانی ها با این اقدام در مرحله
نخست می توانند با این یارکشی سیاسی جدالی فکری در
اردوگاه رقیب پدید اورده و در مرحله دیگر محمد رضا عارف
و طیف بنیاد باران را در موقعیت اچمز نگه دارند.
به این معنا که محمد رضا عارف و دوستانش باید تمام
تالششان را بکنند تا گزینه ائتالف با یک اصولگرا را از ذهن
طیف دیگر پاک کرده و ان را از معادالت خارج کنند .برای
خروج چنین تصمیمی از معادالت البد باید امتیازاتی داده
شود و درست همین جاســت که پای نامزد اصلی به میان
می اید ؛ یک فرد نزدیک به هاشمی و کارگزاران که معادالت
طیف چپ را برهم خواهد زد.
یک چهره رسانه ای نزدیک به کارگزاران در تازه ترین
پست فضای مجازی اش نوشته است« :دکتر محمد علی
ی بهترین گزینه بــرای سرلیســتی اصالح طلبان در
نجفــ
انتخابات مجلس است .امیدوارم دوستان به این نکته توجه
کنند و از ایشان برای شرکت در انتخابات دعوت کنند .نجفی
طیف نزدیک به
هاشمی رفسنجانی مخالف
سرلیستی محمدرضا عارف است
برای انتخابات ریاست جمهوری ســال 88و نیز انتخابات
سال 92از سوی برخی از اصالح طلبان جهت کاندیداتوری
دعوت شــد ولی این دعوت ها را رد کــرد .باتوجه به اینکه
انتخابات امسال مجلس در نوع خود هم برای دولت و هم
برای اصالح طلبان مهم اســت ،خوب است احزاب موثر
اصالحات از او جهت کاندیداتوری و سرلیســتی تهران در
انتخابات مجلس دعوت به عمل بیاورند».
در تحولی دیگــر در این مــورد روزنامه ارمــان که از
رسانه های نزدیک به اکبر هاشمی اســت نیز در مطلبی با
حمایت از نجفی نوشــته اســت« :نباید فرامــوش کرد که
نجفی عضو شــورای مرکزی حزب کارگزاران است و اینکه
حزب کارگزاران بــدون تعــارف در این انتخابــات ایفاگر
نقش پدری اســت یعنی به نحــوی برنامه ریــزی کرده که
تصمیماتش بر تصمیمات گروه های دیگر اولویت داشته
باشد .نجفی از قدرت تعامل باالیی در مواجهه با نهادهای
تاثیرگذار برخوردار است و می تواند در مواقع الزم به رایزنی
به نفع جریان اصالحــات بپردازد .همچنیــن نجفی مورد
تایید اصالح طلب دوستان جامعه اســت یعنی عملکرد او
در سازمان هایی که حضور داشته به نحوی بوده که معموال
تمایلی برای خداحافظی او وجود نداشته است .نزد افکار
عمومی هم نجفی به عنوان شــخصیتی گریزان از چالش
و بگو مگو شناخته می شــود که امتیازی برای او محسوب
خواهد شــد».ارمان ســه هفته پیش نیز به عارف هشدار
داده بود که به خاطر محاصره شدن توسط «دوست نماهای
نااشــنا به سیاســت» به ریاســت مجلس بعدی نیندیشد.
ارمان در تحلیلی با عنوان «به ریاست مجلس نیندیش!»
نوشته بود« :محمدرضا عارف بیش از سایر اصالح طلبان
فعالیت های انتخاباتی خود را بــرای ورود به مجلس دهم
اشکار و نمایان کرده اســت .عارف بیش از انکه به عنوان
یک چهره سیاســی مطرح باشــد یک چهره دانشگاهی و
اکادمیک است».
همه اینها می تواند نشــانه این باشــد کــه کارگزاران
تاکتیک پیچیــده ای را برگزیده اســت؛ حمایت صوری از
الریجانــی و ناطق نوری ،اعطای ســهم تصمیم ســازی
مقطعی انتخاباتی به محمد رضا عارف و در نهایت معرفی
گزینه اصلی برای سرلیستی تهران.
انها حاضر نشده اند در شــورایی حضوریابند که قرار
است برای اصالح طلبان سیاســتگذاری انتخاباتی کند،
شاید بنایشان این اســت که قاعده بازی را طبق معمول در
روزهای اخر به هم بزنند .انها فهرســت جداگانه نخواهند
داد اما فهرست جدایی غیر از انچه در نظر محمد رضا عارف،
بنیاد باران و سید محمد خاتمی است سامان خواهند داد.
یک فهرست با وزن سنگین کارگزارانی ها !
شایدعارفنامزدنشود
گفت وگویمثلثباعبداللهناصری
مثلث | شماره 287
درباره نوع ائتالف اصالح طلبان حرف های زیادی
به گوش می رسد؛ یک سخن این است که «طیف
حامی دولت و اصولگرایان میانــه رو می خواهند
با هــم ائتالف انتخاباتی داشــته باشــند» ،نظر
دیگر اینکــه «اصالح طلبان امروز به شــرایطی
رســیدند که می توانند رویکرد مستقل از دولت و
حامیانش را در پیش بگیرنــد» ،یک جای دیگر
گفته می شــود «حامیان دولت و اصالح طلبان با
هم لیست ائتالفی مستقل از اصولگرایان میانه رو
می دهنــد» ،گاهی نیز بیان می شــود «هر ســه
ســلیقه یعنی حامیــان دولــت ،اصالح طلبان و
اصولگرایان میانه رو با هم یک لیست انتخاباتی
می دهند»؛ باالخره کدام یک از انواع ائتالف های
یادشده مدنظر است؟
اوال حزب اعتدال و توسعه نگاه دولت را در شورای
سیاســتگذاری نمایندگی می کند و حضــور فعالی در این
شورا خواهد داشــت ،طبیعتا اصالح طلبان باتوجه به نظر
سیاست
خط مشــی حاکم بر اردوگاه اصالحــات با هدف
حضور در عرصه دهمین دوره انتخابات مجلس
شــورای اســامی چگونه تعریف شــده است؟
به عبــارت دیگــر بفرماییــد اصالح طلبــان چه
رویکردی را در رقابت سیاســی پیــش رو دنبال
خواهند کرد؟
اگر بخواهــم در یک جمله ،راهبرد و اســتراتژی
اصلی اصالح طلبــان را بیان کنــم باید بگویــم «حضور
فعال ،منســجم و ائتالفی در کل کشــور» شــعار اصلی
اصالح طلبان برای حضور در انتخابات مجلس شــورای
اســامی اســت و طبعا برای تحقق این راهبــرد هر نوع
تالشی را به کار می برند که به نتیجه برسند.
یک بحثی که همین جا وجود دارد چگونگی ورود
اصالح طلبان بــه انتخابات و رســیدن به هدفی
است که شما از ان یاد کردید و اینکه صحبت های
زیادی درباره نوع ائتــاف اصالح طلبان مطرح
می شــود ،بفرماییــد ائتالفی کــه اصالح طلبان
برای رسیدن به ان تالش می کنند چه ویژگی ها
و خصایصی دارد؟
اصالح طلبان در واقع با تجربه ای که در انتخابات
ریاست جمهوری ســال 92به دســت اوردند برای رعایت
منافــع ملــی و مصالــح عمومی کشــور ممکن اســت در
شــرایط مقتضی در بعضی حوزه های انتخابیه به گونه ای
تصمیم گیری کنند کــه الزاما انتظــارات حداکثری انها را
براورده نکند ،چون معتقدیم اصالح طلبان یک ســقف و
کف در رویکرد و تالش و کنشــگری خود برای انتخابات
مجلس اینده در پیش گرفتند ،انتظــارات حداکثری انها
طبعا احراز حداکثر کرســی های مجلس اینده است .نگاه
حداقلی اینکه مجلسی الاقل فارغ از یک اقلیت رادیکال
تشکیل شود به عبارت بهتر اقلیت رادیکالی که در مجلس
فعلی شــاهدش هســتیم به مجلس اینــده راه نیابد چون
اعضای اقلیت رادیکال اساسا به منافع ملی و مصالح ملی
بی توجه هستند و در مقابل رویکردهای حزبی و تشکیالتی
را دنبال می کنند.
2
عبداللــه ناصــری،
عضــو شــورای مشــورتی
اصالح طلبــان درباره اینکه
کارگــزاران گزینه هــای
متعــددی را مقابــل عــارف
مطرح می کند معتقد است:
«این گزینه ها خیلی برای دکتر عارف ،شورای عالی
ائتالف و تمامی احزاب اصالح طلــب نگران کننده
نیســت .احتمال وجود دارد که اقای عارف خودش
از حضــور در مجلــس خــودداری و فقط شــورای
سیاســتگذاری و شــورای عالی ائتالف را مدیریت
کند اما اگــر او ثبت نام کند حتما در صدر فهرســت
حضور خواهد داشت».
همراهان و همدالن با دولت استراتژی و راهبرد انتخاباتی
خود را تعریــف خواهند کند بنابراین این وجهی اســت که
االن مدنظر اســت اما به طور طبیعی بارها گفته شــده که
در نزدیکــی انتخابات حســب اقتضائات ،ممکن اســت
شرایطی پیش بیاید که بســته به ان شرایط تصمیم گیری
خواهد شد مثال اگر دو نامزد اصولگرا یکی معتدل و یکی
از طیف مخالف دولــت در برابر هم قــرار بگیرند و در این
شــرایط تشــخیص داده شــود اصالح طلبان به نفع شان
اســت در این حوزه انتخابیه نامزد نداشــته باشند ،طبعا از
نامزد اصولگــرای معتدل حمایت می کنند یا انکه حســب
اقتضای شــرایط موقعیت رای گیری و رای اوری نامزدها
را حتما مدنظر خواهند داشــت ،به این معنــا که حتما اگر
یک نامزد مشخص اصولگرا متعلق به جناح رادیکال باشد
تمام سعی و تالش اصالح طلبان بر این خواهد بود که او
از ورود به مجلس باز بایســتد و نامــزد اصولگرای معتدل
در رقابــت بــا او رای بیــاورد .اگرچه رویکــرد کلی تالش
اصالح طلبان بر این است که در تمام حوزه های انتخابیه
نامزد اصالح طلب داشــته باشــند و در واقع رقابت اصلی
خودشــان را با اصولگرایان معتدل رقم می زنند و بر همین
اســاس مبارزه انتخاباتی خودشــان را پیش خواهند برد و
شکل خواهند داد.
در رقابتی که اصالح طلبــان می خواهند فعاالنه
شرکت کنند اقای عارف کجای صحنه انتخابات
برای اصالح طلبان نقش افرینی خواهد کرد؟
اقای عــارف از این بــه بعد رئیس شــورای عالی
سیاســتگذاری اصالح طلبان اســت و طبیعتا در هر حوزه
انتخابیه هم که نامزد انتخابات مجلس شــورای اسالمی
دهم شود در صدر فهرســت و لیســت قرار خواهد گرفت
و اگرچه این بحث هــا را باید به طــور واقع بینانه درباره ان
اظهارنظر کنیم اما باید گذاشت به زمان خودش و نزدیک
انتخابات .به هر صورت ایــن رویکرد فعلی اصالح طلبان
است.
شــما نــگاه اصالح طلبــان را بــه ائتالف هــای
انتخاباتی تشــریح کردید ،بفرماییــد کارگزاران
29
احزاب و شخصیت ها
سیاست
30
مثلث | شماره 287
کارگزارانی ها محمدعلی نجفی را
برای سرلیستی مطرح کردند
جزو جناح اصالحات محسوب می شود یا خیر؟
کامــا ،حــزب کارگــزاران در شــورا ی عالی
سیاســتگذاری اصالح طلبان حضور فعال دارد و با همین
رویکرد انتخابات را دنبال خواهد کرد.
کارگزاران مدتی اصــرار بر کاندیداتــوری اقای
ناطق نوری در انتخابات مجلس شورای اسالمی
داشــت اما اقای ناطق نــوری صراحتا اعالم کرد
نامزد انتخابات مجلس نمی شــود چراکه معتقد
است اقای الریجانی مدیریت به روزی در مجلس
دارد« ،بعد گفتنــد نقد الریجانی بهتر از نســیه
عــارف اســت» ،االن صحبــت از اقــای نجفی
می کنند .به نظر شما چرا حزب کارگزاران این قدر
گزینه جلوی اقای عارف می گذارد؟
طرح ایــن گزینه هــا خیلی بــرای دکتــر عارف،
شــورای عالی ائتــاف و تمامــی احــزاب اصالح طلــب
نگران کننده نیست .اصال طرح سر لیستی به عبارتی یک
بحث انحرافی است که جناح رقیب بعضا به ان دامن می زند
اما این به ان معنا نیســت که اصالح طلبان در تالش این
نباشــند که از امثال اقای ناطق نــوری و اقای نجفی برای
حضور در انتخابــات دعوت بکنند چــون معتقدیم این دو
بزرگوار و افرادی از این جنس حضورشان به هر شکلی در
مجلس اینده به مصلحت ملت ،دولت و کل نظام جمهوری
اسالمی ایران است.
یک مقاله ای را مجله نزدیک به کارگزاران چندی
پیش نوشــت به ایــن مضمــون که «شــورای
سیاســتگذاری که اقــای عارف رئیس ان شــد
خیلی اقدام خوبی بود و باید از ان استقبال کرد اما
در نهایت اقای عارف می تواند رئیس فراکسیون
اصالح طلبان مجلس دهم باشــد» .به نظر شما
چرا کارگزاران این قدر تالش می کند جایگاه اقای
عارف را به او یاداور شود و بگوید «اقای عارف با
همه اقدامات و تالش هایی که انجام می دهد در
نهایت رئیس مجلس نمی شــود بلکه در جایگاه
پایین تری قرار می گیرد»؟
االن که نمی تــوان گفت اکثریــت مجلس اینده
دست اصالح طلبان اســت یا در اختیار اصولگرایان قرار
دارد .طبیعتا اگر اکثریت مجلس در دست اصالح طلبان
باشــد حتما به طور منطقی ریاســت مجلس به عهده یک
اصالح طلب خواهد بود ولی باز ایــن را تاکید می کنم که
انتخابات ســال 92انتظارات اجتماعی را نــزد هواداران
اصالح طلب بســیار باال برده که حسب شــرایط مقتضی
تصمیم خاص بگیرند .فعال اصالح طلبان در این لحظه با
همین رویکرد که اقای دکتر عارف نامزد شود جلو می روند
چون این احتمال وجود دارد که ایشــان خودش از حضور
در مجلس خودداری کند و فقط شــورای سیاســتگذاری
و شــورای عالی ائتالف را مدیریت کند امــا اگر او ثبت نام
کند حتما در صدر فهرســت حضور خواهد داشــت و البته
این را هم نادیده نگیریم که بعضــی احزاب اصالح طلب
از جمله کارگزاران ممکن است نگاه متفاوت با این داشته
باشند اما به هر صورت این قابل گفت وگو و قابل حل است،
همان طور که در انتخابــات ریاســت جمهوری بین دکتر
عارف و دکتر روحانی براساس یک نظرسنجی و براساس
یک پیام اجتماعی انتخاب انجام شــد و اقــای عارف در
نهایت کنار رفت .تاکید می کنم رویکرد و اســتراتژی کلی
ائتالف و انسجام اصالح طلبان ،تشکیل مجلسی کارامد
به نفع مصالح عمومی کشور در انتخابات اسفند ماه است.
ایا خبر دارید که اقای محمدعلی نجفی تصمیمی
برای نامزدی در انتخابات مجلس دارد یا خیر؟
هنوز هیــچ خبری نــدارم ولی قطعــا دکتر نجفی
یکی از چهره های ارزشــمند اصالح طلب اســت ،اگر در
انتخابات مجلس حضور پیدا کند رای اوری اش بی تردید
است همچنان که در انتخابات شوراهای شهر تهران رای
قابل توجهی اورد ،حــال انکه اصالح طلبان در شــورای
شــهر قبلی در اقلیت بودند اما اقای دکتر نجفی موقعیت
اجتماعی و رای اوری بسیار معنی دار و قابل توجهی در ان
انتخابات داشت.
نقدی که به پیشنهاد حمایت از اقایان ناطق نوری
و علی الریجانی مطرح می شــد این بود که انها
شــخصیت های اصولگــرا هســتند حــال انکه
اصالح طلبان چهره و شخصیت های زیادی دارند
که نیازی به حمایت از شخصیت های اصولگرا در
انتخابات نمی بینند اما با نام بردن از اقای نجفی
تقابل دو گزینه اصالح طلب را شــاهد هســتیم،
این مساله به نظر شــما جناح اصالحات را در چه
موقعیتی از انتخاب قرار می دهد؟
این مساله کامال قابل مدیریت شدن است .ما در
انتخابات ریاست جمهوری ســال 92تجربه کردیم فردی
که متعلق به جامعه روحانیت مبارز و یک حزب و تشــکل
اصولگرا بود اما گفتمان اصالح طلبی داشت و تا امروز هم
این گفتمان را حفظ کرده مورد حمایت اصالح طلبان قرار
گرفت ،در واقــع او جایگزین نامزد اصلــی اصالح طلبان
شد .تاکید می کنم اصالح طلبان مصالح و منافع عمومی
کشور و همســویی و هم جهتی مجلس با دولت را در صدر
تصمیم گیری های خود مدنظر خواهند داشت.
یعنی شما می گویید وقتی اصالح طلبان بین یک
نامزد اصالح طلب و یک نامزد اصولگرا با گفتمان
اصالح طلب ،نامزد اصولگرا را انتخابات کردند،
حاال مدیریت بین دو گزینه اصالح طلب برای انها
راحت تر است؟
حتما این کار قابل مدیریت است ،عالوه بر اینکه
یک جریان سیاســی اقتضــا می کند نامزد خــودش را در
فهرست داشته باشــد اما این به ان معنا نیست که تالشی
برای متقاعد ساختن برخی چهره های کارامد اصولگرای
معتدل مثل اقای ناطق برای حضور در صحنه انتخابات و
نقش افرینی در جبهه اصولگرایان نکند.
قطعــا دکتر نجفــی یکــی از چهره های
ارزشــمند اصالح طلــب اســت ،اگــر
در انتخابــات مجلــس حضور پیــدا کند
رای اوری اش بی تردید است همچنان که
در انتخابات شوراهای شهر تهران رای
قابل توجهی اورد
اقــای ناصــری! اگــر اصالح طلبــان اکثریــت
شــکننده ای در مجلس اینده داشــته باشــند و
اقایان عارف و نجفی برای ریاست مجلس اعالم
امادگی کنند ان زمان چطور فضا میان این دو نفر
مدیریت می شود؟ ایا فکری برای چنین موقعیتی
شده است؟
در زمان انتخابات که رای هیچ کدام نمی شــکند
چون هر کدام جایــگاه و ظرفیت رای اوری خــود را برای
حضور در مجلس دارنــد اما تصمیم گیری برای ریاســت
و هیات رئیســه مجلس را باید به نمایندگان اصالح طلبی
واگذار کرد که در مجلس اینده حضور پیدا خواهند کرد.
به نظر شــما اینکه حزب کارگــزاران گزینه های
زیادی را مقابل عارف برای ریاست مجلس مطرح
می کند بازی خودش اســت یا انکه در ســطحی
باالتــر یعنی اقای هاشــمی مدیریــت صحنه را
انجام می دهد؟
من خبر از این ندارم.
تحلیل تان را بفرمایید.
تحلیلــم این اســت که بــه هر صــورت در درون
جبهه اصالحات الزاما در همه زمینه هــا ارای بین احزاب
و شــخصیت های اصالح طلب یکســان و منطبق بر هم
نیست ،به طور طبیعی در روند جلسات و گفت وگوهایی که
از حاال به بعد ادامه خواهد داشــت شکل خواهد گرفت و
نکته مهم این اســت که همه اصالح طلبانی که نام بردیم
در یک زمینه مشــترکند و ان اینکه مصلحت را چه در ارائه
فهرست ،چه در زمان ثبت نام نامزدها و چه در شکل گیری
مدیریت مجلس مدنظر خواهند داشت.
ســوال اخر را جواب ندادید که به نظر شــما این
ایده خود حزب کارگزاران است یا کارگزاران نظر
اقای هاشمی را نمایندگی می کند؟
می گویم من خبر ندارم که ایا طرح چنین مساله ای
خواسته اقای هاشمی است یا خیر .مسلم است کارگزاران
منویات اقای هاشمی را همیشــه مدنظر داشته و دارد ،به
همین جهت اســت که حزب کارگــزاران را در واقع متعلق
به اقــای هاشــمی می دانند امــا اصالحــات جریانی که
نمادش اقای خاتمی است ،اقای هاشمی را خارج از دایره
رویکردها و راهبردهای اصالح طلبی نمی ببیند.
شــما می گوییــد اقــای خاتمــی نمــاد جریــان
اصالحات است ،اقای عارف در انتخابات مجلس
شورای اسالمی به مثابه جریان اصالحات عمل و
نماد این جریان را نمایندگی خواهد کرد یا فردی
خواهد بود که در انتخابات ریاست جمهوری امد
یک ظرفیت رایی به دست اورد و حاال می خواهد
در یک سطح باالتر ایفای نقش کند؟
نماد جریــان اصالحــات کــه در عرصــه ملی و
بین المللی پذیرفته شــده اســت ولــی اقــای خاتمی در
انتخابات مجلس اینده در واقع تمام کار را به شورای عالی
سیاســتگذاری واگذار کرده که ریاســتش بر عهده اقای
عارف اســت .او اگــر نقطه نظری هم داشــته باشــند به
شــورای عالی منتقل می کند و تصمیم شــخصی و فردی
نخواهد گرفت ،ضمــن انکه هیچ شــخصی را هم فردی
برای ورود بــه مجلس یا بــرای مدیریــت مجلس مطرح
نمی کند.
اقای عارف چطور؟ ایا شــورای سیاستگذاری را
نمایندگی می کند یا شخصیت حقیقی خواهد بود
که در انتخابات ریاست جمهوری ظرفیت رایی به
دست اورد و حاال می خواهد در انتخابات مجلس
ایفای نقش کند؟
اقای عارف کامال شــورای سیاســتگذاری را در
انتخابات مجلس شــورای اســامی نمایندگی و مدیریت
می کند.
سیاست
تداوم یک ائتالف
وقتی جمعیت ایثارگران در ماجرای تصمیم برجام رویه ای متفاوت از
جمعیت رهپویان اتخاذ کرد ،برخی تحلیل ها بر این پایه استوار شد که زمان
جدایی این دو تشکل سیاســی که ســابقه ائتالف طوالنی دارند فرا رسیده
اســت.حاال اما با اعالم موضع جدید حســین فدایی گویا این همچســبی
سیاسی تداوم خواهد یافت.
برادرانهمیشگی
ایثارگرانورهپویانباردیگربههمنزدیکشدند
مثلث | شماره 287
سیاست
31
احزاب و شخصیت ها
رضا شفیعی
روزنامه نگار
در صحنه سیاســت ایران ائتالف ها و شکاف های
متعددی تجربه شــده اســت که در این میان همچسبی
سیاســی جمعیت رهپویان و جمعیــت ایثارگران از جمله
ائتالف های با قدمت شده اســت .در این میان اما این
ائتالف با فراز و نشیب هایی نیز همراه بوده است .از جمله
اینکه در ماجــرای تصویب برجام در مجلــس ایثارگران
ترجیح داد ســکوت کند و این علیرضــا زاکانی بود که به
نمایندگی از رهپویان کار را جلــو می برد .همین موضوع
موجب شــد برخی بگویند میان ایثارگــران اختالف نظر
وجود دارد .اما ماجرا به همین سادگی نیست.
ماجــرا از این قــرار بــود کــه علیرضا زاکانــی بعد
از رســیدن به ریاســت کمیســیون برجــام همچنان به
مخالفت خوانی هایش با توافق هســته ای اصرار داشت
و حاال که چنین نقش مهمی هم به او ســپرده شــده بود
حرف های او محل توجه بسیاری شده بود .ایثارگرانی ها
البته در این مخالفت خوانی تــا اندازه ای همراه رهپویان
شــدند اما کار که باال گرفت و به دوجلسه علنی مجلس
رســید ایثارگران ترجیح داد راه خود را جدا کرده و همراه
حاشیه های پدید امده نباشد .این البته با گذر زمان شدت
بیشــتری هم به خود گرفت ،طرفه اینکــه چهره هایی از
ایثارگران در نوشــته هایی بــه نقد اتفاقات جلســه علنی
مجلس هــم پرداختند .ایــن نــوع از مواجهه بــا ماجرا
موجب شــد که برخی بگویند دوقلوهای سیاســی از هم
جدا شده اند.
حرف های درگوشی زیاد شد و البته حاال که حسین
فدایی ،دبیرکل جمعیــت ایثارگران بــه حمایت علیرضا
زاکانی پرداخته دیگر می توان گفت این هم چسبی فعال
ادامه خواهد داشــت .انجا که او گفتــه« :اگر مجلس
می توانســت با وحــدت و اقتدار مســاله برجــام را پیش
ببرد ،برای نظام و کشــور بهتر بود؛ ولی متاسفانه برخی
از دوســتان با عجله و ناپختگی برای کشور هزینه ایجاد
کردند».
84که گروه هــای مختلــف اصولگرایی عمــا در یک
رقابت جدی قرار گرفتند ،جمعیــت رهپویان و ایثارگران
معتقد بودند باید نسبت به گذشته اسیب شناسی و تحولی
در روش ها و سیاســت ها ایجــاد کنیم .بــه همین دلیل
اصولگرایان تحولخواه شکل گرفت».
این پاسخ پرویز سروری ،قائم مقام جمعیت رهپویان
انقالب اســامی اســت ،وقتی که از وی پرســیده شده
چــرا «اصولگرایان تحولخــواه» نــام گرفته اید .احمد
نجابت ،عضــو جمعیت ایثارگــران هم در پاســخ به این
ســوال می گوید« :ما گرفتار دنیا و مســائل مادی شده
بودیم و جبهه و جنگ یادمان رفته بود .مسلمان و شیعه
واقعی کسی است که هر روز اصول خود را بررسی کند».
جمعیت ایثارگران انقالب اسالمی در سال 78و جمعیت
رهپویان انقالب اســامی (که باید ان را برخاسته از دل
ایثارگران دانســت) به فاصله 10ســال بعد یعنی ســال
87در شــرایطی پا به عرصه حیات سیاسی کشور نهادند
که معتقد بودند در فضای سیاســی کشور (پس از پایان
جنگ و دوران سازندگی و اصالحات) که متاثر از دو جناح
عمده سیاسی موســوم به چپ و راست بود ،جمع زیادی
از نیروهای انقالب و جنگ حضور داشــتند که معتقد به
انجام کار تشکیالتی و سیاسی بودند ،اما نمی خواستند
در دسته بندی رایج چپ و راست قرار گیرند.
با توجه به وجود چنین زمینه هایی این دو جمعیت که
خود معتقدند قرابت بسیاری با یکدیگر دارند و اکثر مواضع
و رویکردهایشان در مسائل مختلف یکسان است ،شکل
گرفتند و شاید بتوان انتخابات ریاست جمهوری سال 84
را نخستین حضور جدی اصولگرایان تحولخواه در صحنه
سیاسی کشور دانست.
جمعیت ایثارگران که به لحاظ اسمی و تشکیالتی،
قدمــت بیشــتری از رهپویــان دارد ،در انتخابــات
ریاست جمهوری دوره هشــتم ( ،)1380از احمد توکلی
به عنوان کاندیــدای اصولگرای خــود در مقابل محمد
خاتمی حمایت کرد .هر چند احمد توکلی به صورت رسمی
با ایثارگران رابطه تشــکلی ندارد و ظاهرا عضو تشکل و
حزب و گروهی خاص نیست ،اما به لحاظ فکری قرابت
خاصی با این تشکل دارد.
توکلی که پیــش از این نیز در ســال 72به رقابت با
علی اکبر هاشمی رفســنجانی پرداخته بود ،رتبه ای بهتر
حسین فدایی نتوانست وارد
مجلس نهم شود .او که دبیرکل
جمعیت ایثارگران است حامی
نامزدی علی رضا زاکانی در
انتخابات ریاست جمهوری
یازدهم بود
علیرضا زاکانی که ریاست
کمیسیون برجام را برعهده داشت
تبدیل به یکی از لیدرهای مخالفان
توافق هسته ای شد و البته در
همین راستا به ائتالفی نانوشته با
اعضای جبهه پایداری رسید
1
داستان یک ائتالف
«پس از انتخابات ریاســت جمهوری نهم در سال
از دوم در هر دو رقابت نصیبش نشــد و شــاید به همین
خاطر بود که در انتخابات ریاست جمهوری 84انجا که
ملغمه ای از حضور نیروهای اصولگرا به وجود امد دوباره
اعالم حضور کرد .اما این بار قبل از انکه در معرض رای
افکار عمومی قرار گیرد ،با صدور بیانیه ای در مرحله اول
انصراف خود را به نفع قالیباف ،کاندیدایی که ان روزها
مورد حمایــت ایثارگرانی ها بود اعالم کــرد .نکته قابل
توجه اینکه در ان مقطع علیرضا زاکانی ،دبیرکل جمعیت
رهپویان انقالب اسالمی ریاســت ستادهای انتخاباتی
محمدباقر قالیباف را بر عهده داشت.
اما در مرحله دوم انتخابات نهم ریاســت جمهوری
که برخی گروه های اصولگرای دیگر باالجبار و برخالف
میل باطنی خــود در برابر هاشمی رفســنجانی ،پشــت
محمــود احمدی نژاد قــرار گرفتنــد ،تحولخواهان نیز
همیــن سیاســت را در پیــش گرفتــه و دنبالــه رو دیگر
هم قطاران شدند و شاید اغاز اختالف این طیف با دولت
را باید پس از انتخــاب احمدی نژاد به عنوان کاندیدایی
که مد نظر اصولگرایان نبود ،جست وجو کرد.
تحول خواهان و سازوکارهای انتخاباتی
جمعیــت ایثارگــران بــا همراهــی رهپویانی هــا،
همیشه نقش محوری در سازوکارهای انتخاباتی را بازی
کرده اند .از ســازوکار 5+6برای مجلس هشــتم گرفته
تا کمیته وحــدت 7+8مجلس نهم .علیرضــا زاکانی،
دبیرکل رهپویان نیز همیشــه پای ثابت این ســازوکارها
بوده اســت .وحدت و اجمــاع نیز دو عنصــری بود ه اند
که این دو تشــکل ،همواره بــر انها تاکید داشــته اند و
نجــات اصولگرایــان و اصولگرایــی را تنهــا در تحقق
انها جســت وجو کرده اند .اگرچه ســاز و کار مدنظر این
دو قلوهــای سیاســی در انتخابــات مجلس هشــتم با
موفقیت نسبی روبه رو شــد اما می توان گفت رهپویان و
ایثارگران در انتخابات مجلس نهم چندان موفق نبودند.
انجایی که حتی اعضای شــاخص این دو جریان
با عدم پیروزی مواجه شــدند و حســین فدایــی دبیرکل
ایثارگران ،پرویز ســروری قائم مقام جمعیت رهپویان و
زهره الهیان از دیگر تاثیرگذاران این جریان از راهیابی
به مجلس نهم بازماندند.
یک تجربه ناموفق
رهپویان و ایثارگران اگرچــه در انتخابات مجلس
نهم نتوانستند موفقیت زیادی به دست اورند اما با تالش
خود را برای انتخابات هیات رئیسه ســامان بخشیدند.
موضوع از انجا شروع شد که این دو تشکل با تمام توان
سیاسی و تشــکیالتی خود در برابر علی الریجانی قرار
گرفته و از ریاســت غالمعلی حدادعادل بر مجلس نهم
حمایت کردند .اما نتیجه چیزی نبود غیر از ریاست علی
الریجانی ،تشکیل فراکسیون رهروان والیت و در اقلیت
قرار گرفتن اصولگرایان نزدیک به رهپویان و ایثارگران
در مجلس شــورای اســامی .به این لیســت البته باید
دست دادن پشت سر هم کمیسیون های مهم مجلس و
ریاست مرکز پژوهش ها را نیز اضافه کرد.
سیاست
32
مثلث | شماره 287
پیش به سوی پاستور
امــا انتخابــات ریاســت جمهوری یازدهم فضای
دیگری برای رهپویان و ایثارگــران ایجاد کرد .در حالی
که از ابتدا گمان می شد این دوقلوهای سیاسی به سمت
حمایــت از محمد باقر قالیباف یــا غالمعلی حدادعادل
بروند اما نشانه ها حکایت از تصمیمات دیگری داشت.
چه اینکه پرویز ســروری ،قائم مقــام جمعیت رهپویان
با اشــاره به طراحی ســاز و کار جدیــد بــرای انتخابات
ریاســت جمهوری یازدهــم گفتــه بــود« :درخصوص
احزاب و شخصیت ها
شایعه جدایی جمعیت رهپویان از جمعیت ایثارگران انجا جدی شد که افرادی از جمعیت ایثارگران مخالفت خود را با انچه توسط رهپویان و پایداری
در جلسه علنی تصمیم برجام رخ داد عیان کرده اند .شایعه ای که نباید جدی اش گرفت.
مثلث | شماره 287
در ماجــرای تصویب برجــام در مجلس
ایثارگران ترجیح داد ســکوت کند و این
علیرضا زاکانــی بود که بــه نمایندگان از
رهپویان کار را جلو می برد .همین موضوع
موجب شد برخی بگویند میان ایثارگران
اختالف نظر وجود دارد
سیاست
سیاست و اســتراتژی جمعیت رهپویان در حال بحث در
دفتر سیاسی هستیم .ما مدل پیشنهادی خود را طراحی
می کنیم ،البته با اسیب شناسی مدل های گذشته».
قائم مقام جمعیت رهپویان البته با اشاره به نزدیکی
این جمعیت به ایثارگران خاطرنشــان کــرده بود« :این
امور دیگر مشهود است .دلیلش هم اشتراکات بیشتری
اســت که بین ما و ایثارگران نســبت به دیگــر گروه های
مختلف اصولگرایان وجود دارد ».ســروری در خصوص
ناکامی های این جمعیت نیــز می گوید« :باالخره اینها را
بگذارید جزو هزینه های وحدت .وحدت یک هزینه هایی
دارد کــه فکــر می کنــم این شکســت جــزو هزینه های
ان اســت ».احمد نجابــت ،از اعضای شــورای مرکزی
جمعیت ایثارگــران نیــز در خصوص اســتراتژی حضور
در صحنه انتخابات گفتــه بود که بنای حضور مســتقل
در صحنــه انتخابــات ریاســت جمهوری را نداریــم و تا
دقیقه 90دنبال وحدت هســتیم .نجابــت نیز به نزدیکی
دیدگاه ایثارگران و رهپویان اشاره و خاطرنشان کرده بود
اشتراکات مواضع مان با رهپویان بیش از بقیه گروه های
اصولگراست .وقتی از وی پرســیده شده بود چرا دبیرکل
جمعیت ایثارگران در انتخابــات مجلس نهم رای نیاورد،
گفته بود« :خب رای نیاورد که نیاورد .چه اشکالی دارد؟
فدایی هزینه وحدت را پرداخت».
هر چه بود با گذشــت زمان مشــخص شد جمعیت
ایثارگران و رهپویان برنامه ای دیگر برای انتخابات دارند.
جمعیت ایثارگــران در اولیــن بیانیه مبســوط انتخاباتی
خود که در اسفند 91منتشــر کردند و گفتند که هر اقدام
و تالشــی از ســوی هر فرد ،گروه یا جریانی که بر اساس
معیارهــای انقالبی و اســامی بــه انســجام ،وحدت،
همگرایی و ائتالف بین اصولگرایــان و نیروهای وفادار
به نظام و کســانی کــه روی اصول ،مبانــی و محکمات
ایســتادگی می کنند ،منتهی شــود ،مورد قبول جمعیت
ایثارگران اســت ،قطعا این حرکت بــه دور از جناح بازی،
سیاسی کاری و ســهمیه خواهی خواهد بود و بنابراین هر
اقدامی که در این راســتا صورت بگیرد ،از منظر ما مورد
قبول است.
در همین بیانیه 23اسفند جمعیت ایثارگران اعالم
کرد که بــرای معرفی یــک نامزد متدیــن ،والیت مدار و
کارامد عاقل با روحیه جهادی و در بررســی مصداق های
مطرح شــده ،بیش از 51نفر را مورد بررســی قرار دادیم
که در نهایت به فهرستی چند نفره رسیدیم لیکن در میان
این افراد اقایان دکتر حدادعادل ،علیرضا زاکانی و سعید
جلیلی ،در اولویت و ترجیحات جمعیت ایثارگران انقالب
اسالمی قرار دارند.
روزهای نزدیک به ثبت نــام ناگهان علیرضا زاکانی
کاندیدای انتخابات شــد و حتی با اعالم نامزدی ســعید
جلیلی هم حاضر به انصراف نشد .علیرضا زاکانی در 21
اردیبهشت و بعد از ثبت نام سعید جلیلی ،ضمن استقبال
از ورود دبیر شورای عالی امنیت ملی به عرصه انتخابات
از ائتالف گفتمانی با او خبر داد و گفت« :حضور ایشان را
پربرکت ،امیدبخش و باعث تقویت جبهه نیروهای انقالب
می دانم و همانطور که قبال نیز بارها اعالم کرده ام تفاوت
گفتمانی مابین خود و ایشــان نمی بینم و بنابراین تالش
می کنیم ائتالفی گفتمانی تشکیل شود تا توان نیروهای
انقالب در مقابل جریانات فتنــه ،انحراف و جریان اقای
هاشمی تجمیع شود».
اما بعد از اعالم اســامی نامزدهای تایید صالحیت
شــده علیرضا زاکانی که نامش در این فهرســت نبود در
بیانیه ای حمایت از حدادعادل و ســعید جلیلی را وظیفه
خود دانست و اعالم امادگی کرد که نتایج مطالعات خود
برای ارائه برنامه های دولت اینده را در اختیار نامزدهای
معتقد به گفتمان پیشــرفت اســامی قرار دهد .این در
حالی بود کــه خبرها حکایت از اســتقرار اعضای مرکزی
جمعیت ایثارگران در ستادهای حدادعادل داشت؛ حسین
نجابت به عنوان رئیس ،الیاس نادران به عنوان سخنگوی
اقتصادی ،مجتبی شاکری به عنوان سخنگوی سیاسی و
مجتبی توانگر به عنوان ســخنگوی حدادعادل منصوب
شدند که به معنی حمایت کامل جمعیت ایثارگران از دکتر
حدادعادل بود.
زاکانی اما 13خرداد اعالم کرد که تشکل جمعیت
رهپویان در انتخابات 24خــرداد از غالمعلی حدادعادل
حمایت خواهد کرد .او گفت کــه می توان با طیب خاطر
گفت ایشــان (دکتر حدادعادل) نســبت بــه نامزدهای
دیگر ترجیح داشــته و اصلح هســتند به عــاوه معتقدم
حضور اقای حدادعادل ظرفیتی برای گفتمان پیشرفت
اسالمی و نیروهای انقالب است که باید غنیمت شمرده
شود زیرا امتحانات خود را درصحنه های متفاوت به خوبی
انجام داده و هر کجا انقالب به وی نیازمند بوده با تالش
فراوان در ان صحنه حضور داشته و به دور از هوای نفس
و قدرت طلبــی و با بصیرت مثــال زدنی کــه نمونه ای از
ان را در مقابله با فتنه مشــاهده کردیــم در صحنه حاضر
بوده اند .اعالم حمایت از حدادعادل و استقرار اعضای
مرکزی جمعیت ایثارگران در ستاد دکتر حداد در حالی بود
که برخــی گمانه ها و پیش بینی ها حکایت از ان داشــت
که نامزد ائتالف ســه گانه به زودی از عرصــه انتخابات
کنــار خواهد رفــت .حدادعادل بعیــد نبود کــه زودتر از
زمان انصراف خــود از عرصه انتخابات بــه نفع ائتالف
کناره گیری کند.
و باالخــره جمعیــت ایثارگــران بعــد از انصــراف
حدادعادل و در شــرایطی که ســعید جلیلــی در صحنه
بود در اخریــن روزهای منتهــی به انتخابــات همچنان
بر ســرمایه گذاری های دو جانبه خود ادامــه داد .احمد
نجابت عضو شورای مرکزی در 21خرداد ( 3روز مانده به
انتخابات) با تاکید براینکــه جمعیت ایثارگران و رهپویان
انقالب اسالمی از قالیباف و جلیلی در انتخابات حمایت
خواهند کرد ،گفت« :این دو تشــکل سیاســی قالیباف
و جلیلــی را به عنــوان دو نامــزد جریــان اصولگرایی در
رقابت هــای انتخابات ریاســت جمهوری قبــول دارند و
باتوجه به اینکه انتخابات به مرحله دوم کشیده می شود
هریک از این نامزدها کــه به مرحلــه دوم بروند حمایت
ایثارگران و رهپویان را خواهند داشــت .نتیجه انتخابات
اما پیروزی هیچ کدام از این نامزدها نبود».
از فردای رفتن روحانی به پاســتور تحول خواهان
به منتقــدان دولت تبدیل شــدند .ایثارگــران و رهپویان
این مخالفت خوانــی را از جلســه رای اعتماد بــه وزرا تا
اســتیضاح و ســوال از اعضای کابینه تا کنون به نمایش
گذاشــته اند .انها در موارد متعددی به مخالفت با دولت
یازدهم پرداختند.
حاال بعــد از عبــور از ماجــرای برجــام ایثارگران و
رهپویــان باز به هم نزدیک شــده اند .بایــد منتظر ماند و
برنامه های انها برای انتخابات مجلس را رصد کرد.
33
احزاب و شخصیت ها
فاصله اینیست
سیاست
34
مثلث | شماره 287
روابط ایثارگران – رهپویان درگفت وگو با مجتبی شاکری
اصولگرایان در بررســی و تصویب طرح «اقدام
متناسب و متقابل دولت جمهوری اسالمی ایران
در اجرای برجام» رویکردهای متفاوتی را دنبال
کردند .ارزیابی شما از این اتفاق چه بود؟
کمیسیون ویژ ه بررسی برجام از طیف های مختلف
تشکیل شد و مسئوالنی که از شــورای عالی امنیت ملی،
وزارت خارجه و سازمان انرژی اتمی به نشست کمیسیون
امدند و به پرسش های نمایندگان پاسخ دادند عامل اشنایی
همه طیف ها با ابعاد مختلف برجام شد .درباره اتفاقی هم
که هنــگام رای به طرح یــک فوریتی «اقدام متناســب و
متقابل دولت جمهوری اســامی ایران در اجرای برجام»
رخ داد اشکال از رای دهندگان نبود ،معتقدم هم 50نفری
که مخالف و هــم 160نفری که موافــق رای دادند دنبال
این بودنــد که مالحظات مقــام معظم رهبــری در اجرای
برجام رعایت شود ،منتها خبری که رئیس مجلس از دفتر
مقام معظم رهبری نقل کرد حاشیه ســاز شد و موجب شد
که پیشــنهادات مربوط به طرح بررســی نشــود .در واقع
این مســاله فاصله ایجاد کرد حال انکه اگر پیشــنهادات
مطرح می شــد همه نمایندگان مجلس بــا اجماع و اتفاق
پای مصوبه مجلس می ایستادند و این دسته بندی صورت
نمی گرفت.
درباره وقایع مربوط به دو جلسه تصویب کلیات
و جزئیات طرح یک فوریتی «اقدام متناســب و
متقابل دولت جمهوری اسالمی ایران در اجرای
برجام» طیــف ســنتی اصولگرا ســکوت کرد٬
پایداری خیلی شدید و صریح مقابل طرح ایستاد
و جمعیــت ایثارگــران و رهپویــان هــم مواضع
خودشان را داشتند .به نظر شما کدام یک از این
سه طیف بهتر عمل کردند؟
فکــر می کنــم ان خبــری کــه اقــای الریجانی
نقل کــرد که با بیــت حضرت اقــا مذاکره داشــته فضای
جلســه را به ســمت و ســویی برد که دیگر نیازی به طرح
پیشنهادات نیســت ،در واقع این طور القا شــد که از باال
گفتند پیشنهادات مطرح نشــود .معتقدم اقای الریجانی
این شکاف را ایجاد کرد .زمانی اقای ناطق نوری سال 84
از اصولگراها فاصله گرفت و به ســمت کارگزاران و اقای
هاشــمی رفت .این فاصله در انتخابات ریاست جمهوری
سال 88بیشتر شد .حاال هم اقای الریجانی دارد به نوعی
این مسیر را ادامه می دهد و یک سمت و سوی دیگری پیدا
می کند .البته اقای باهنر هم به او کمک می کند اما به نظر
می رسد حزب موتلفه اسالمی پای کار ایستاده و جلسات
خود را با پایــداری و ایثارگــران ادامه می دهــد .بنابراین
در این قضایا به نظر می رســد بخشــی که از اصولگرایان
فاصله گرفتند و به سمت اصالح طلبان رفتند یا یک نحوه
تعاملی را دارند با انها برقرار می کنند .این نقد شــامل حال
انها می شود.
یعنی شما می گویید اقای باهنر هم دارد به سمت
اصالح طلبان می رود؟
او هم بــا تکروی هایی که انجــام می دهد همان
راستای مسیر اقای الریجانی را دارد دنبال می کند .منتها
با یک پوزیشن خاص خودش این کار را انجام می دهد.
این نظر جمعیت ایثارگران است؟
خیر ،نظر من است.
ایا ایثارگران تالشی کرده که طیف های اصولگرا
این قدر از هم فاصله نگیرند؟
ســازوکارهایی که تعیین شــد برای ایــن بود که
اصولگرایــان به یک وحــدت نظری برســند .این فضای
جدیدی که میان موتلفه ،پایداری و ایثارگران ایجاد شد با
این هدف بود که مجموعا بتوانند شخصیت های صاحب
نفوذ اصولگرا را در یک ســاختار مناسب قرار بدهند و یک
لیســت واحد اتفاق بیفتد ،در واقع تالش هایی اســت که
انجام شــد اما باالخره برخی افراد مشی خودشان را دنبال
می کنند یا نوع نظراتشان طوری است که حتی اگر شده به
قیمت اینکه با جناح مقابل هم دست دهند حاضر نیستند با
سلیقه های مختلف اصولگرایی یک جا جمع شوند.
شــما می گویید سه تشــکل سیاســی پایداری،
موتلفــه و ایثارگــران همچنان دارنــد همگرایی
خودشان را ادامه می دهند گرچه این همگرایی به
ائتالف منجر نشده اســت اما بفرمایید رهپویان
کجای قضیه است؟
باید دید منظور از ائتالف چیســت ،جلســات دو
جانبه و ســه جانبه برقرار بــوده و مطالب توافق شــده هم
مکتوب است یعنی از این جهت سیر پیشرفت خوب تلقی
می شود.
اما با همــه این وجود هنــوز به ائتالف نرســیده
است .چون هم اقای سروری قائم مقام جمعیت
رهپویان و هم اقایان ترقی و بادامچیان از موتلفه
این مساله را چندی پیش مطرح کردند.
ائتالف نکردیم به چه معناســت؟ یعنی ســیر این
جلسات را منکر می شوند؟
می گوینــد مذاکره داشــتیم اما هنــوز منتهی به
ائتالف نشده است؟
اگر معنای ائتالف این باشــد که به یک لیســت
واحد رسیده باشیم ،خیر ،این اتفاق نیفتاده است اما مسیر
ائتالف الیه بــه الیه پیش می رود تا بــه نقطه اصلی یعنی
فهرست واحد برسد .بنابراین همگرایی وجود دارد.
چرا دائم از سه ضلع موتلفه ٬ایثارگران و پایداری
نام برده می شود ولی از رهپویان یاد نمی شود؟
انها در گفت وگوها هم نظرند یعنی مشکلی نیست.
رهپویــان در مقطع کنونی بیشــتر بــا ایثارگران
هم نظر و نزدیک تر است یا به دو ضلع دیگر یعنی
پایداری و موتلفه؟
مجموع مباحثی که سه تشکل موتلفه ٬ایثارگران و
پایداری به توافق می رسند انها هم توافق دارند یعنی اینکه
حاال در تک تک مطالب...؛ در واقع جایی که این سه ضلع
اصولگرایی توافق می کنند انها هم موافقت دارند.
تا پیش از این از ایثارگــران و رهپویان به عنوان
دو قلوهای تشکل های سیاســی یاد می شد ،ایا
همچنــان این ارتبــاط نزدیک فکری میــان انها
وجود دارد یا خیر؟
به لحاظ تشکیالت رهپویان و ایثارگران هر کدام
دفاتر و نشســت های خود را دارند اما به لحــاظ دیدگاه در
خیلی از موارد به هم نزدیک هستند.
اینکــه گفته می شــود رهپویــان کم کــم دارد از
ایثارگــران فاصله می گیرد و بــه پایداری نزدیک
می شود صحت دارد؟
خیر ،شــاید اگر مالک را رهبری بگیریم به نظرم
همه به این ســمت می رویم کــه وحدت میــان نیروهای
انقالب شکل گیرد .پایداری و موتلفه هم به این جو نزدیک
می شــوند .نشســتی که بین ایات عظــام مصباح یزدی،
موحدی کرمانی و یزدی انجام شــد ،نشانه همین مطلب
است .شــاید در دوره های قبل این نزدیکی ها این مقدار
نبود ولی جلساتی که برقرار شــد زمینه این همگرایی را به
خوبی فراهم کرد.
پس چرا مطرح می شود که شورای اصولگرایان
هنوز تشکیل نشده است؟
هم اکنون روند برای رســیدن به هدف رو به رشد
احزاب و شخصیت ها
حضرت اقا مطرح کردند؛ باید دید دولت از این پیچ تاریخی
چگونه می خواهد عبور کند و مجموعه را به دور از ان عنصر
نفوذی که طراحی امریکایی ها است به مقصد برساند.
یعنی تصمیم گیری دربــاره انکه اصولگرایان در
انتخابات ریاســت جمهوری 96گزینه بدهند یا
ندهند هنوز زود است؟
به طــور طبیعــی یــک حــزب و جریان سیاســی
متولد می شود چون می خواهد تفکر ،ســاختار ،نیروها و
موقعیت هایش را به جامعه معرفی کند بنابراین باید کاندیدا
بدهد یعنی جایی که مردم برای شناختن شخصیت ها نیاز
به مشورت دارند و کلی خبر و تحلیل از این جریان شنیدند،
منتظرنــد ببینند کــه جریان یادشــده در زمــان انتخابات
مجلس شــورای اســامی ،ریاســت جمهوری ،خبرگان
رهبری و شوراهای اســامی شهر و روســتا چه کسانی را
معرفی می کند.
ســال 84وقتــی دولــت اصالحــات تمام شــد
اصولگرایان می خواســتند یک گزینــه میانه رو
مثل الریجانی و قالیبــاف را به عنوان نامزد مورد
حمایت خود معرفی کنند االن که دولت روحانی
روی کار اســت چطور می خواهند بــه انتخابات
ریاست جمهوری سال 96ورود کنند؟ کاندیدای
مناسب را الریجانی و قالیباف می دانند یا فردی
مثل احمدی نژاد ،جلیلی و زاکانی؟
سال 92پدیده ای امد و با اختالف 354هزار رای
توانست سکان ریاست جمهوری را در مرحله اول به دست
گرفت ،مردم هم اکنون دارند عملکردش را رصد می کنند
که چقدر می تواند به شعارها و وعده هایش عمل کند .این
دولتی که به عنوان اعتدال شکل گرفت ساخت و بافتش
همان اصالح طلبان و کارگزاران است یعنی ان طرفی که
باید اصولگرایان را به کار می گرفت لمس است و هنوز به
کار نیفتاده ولی سمت اصالح طلبان خیلی فعال است .این
اعتدالی که می خواست دو طرف را با هم پیش ببرد ،نشد و
به همین شکل ناقص دارد پیش می رود .حاال اینکه اقای
روحانی چقدر بتواند این مساله را اصالح کند باید دید اما به
نظر می رسد سهم کارگزاران و اصالح طلبان در دولت خیلی
بیشتر است تا انکه از اصولگرایان استفاده شده باشد.
باالخره جنس کاندیدای اصولگرایان باید چطور
باشد؟
جنــس کاندیــدای اصولگرایان حتمــا از جنس
اصال ح طلبــان و کارگــزاران نیســت ولــی از جنــس
احمدی نژادی که یازده روز خانه نشــینی هم کند نیست.
احمدی نــژاد ســال 84ان گفتمانی را دنبــال می کرد که
مثلث | شماره 287
بــه لحــاظ تشــکیالت رهپویــان
و ایثارگــران هــر کــدام دفاتــر و
نشســت های خــود را دارنــد امــا به
لحاظ دیدگاه در خیلی از موارد به هم
نزدیک هستند
سیاست
اســت ولی اینکه به نقطه تعیین کاندیداها در اســتان ها
رسیده باشیم ،خیر ،هنوز به ان مرحله نرسیدیم.
االن شــورایی که میــان پایــداری ،ایثارگران و
موتلفه تشــکیل شــده احزاب و گروه های دیگر
اصولگرا همچون رهپویان هم به ان پیوستند؟
بله ٬همه در جریان هستند ،الیه های بعدی همین
شورایی که هست جمعیت بیشتری از طیف های متنوع تر
اصولگرا را شامل می شود .شخصیت های اصولگرا که به
همین جا ختم نمی شود .یک ساختار خوشه ای است که
همین طور به ان اضافه می شــود .حتی پیش بینی شــده
اقای الریجانی ،محســن رضایی ،قالیبــاف و حتی اقای
باهنر را هم در برگیرد .یعنی به نوعی برایند به سمت و سویی
است که همه اصولگرایان در ان باشند ،حاال ممکن است
برخی اســتنکاف کنند و فاصله بگیرند ولــی انچه مدنظر
است همه کسانی که به سلیقه و ذائقه جریان اصولگرایی
و گفتمان انقالب اسالمی نزدیک هستند در این مجموعه
حرکتی که دارد صورت می گیرد دیده شــده اند البته مهم
نیست چه کســانی اغاز کننده حرکت بودند ،وقتی حرکت
صحیحی است همه در ان قرار می گیرند.
شما از اضافه شدن خوشه ای به حرکت همگرایی
اصولگرایــان صحبت کردید ،ایا این ســخن به
معنای ان است که موتلفه «اعضای جبهه پیروان
خط امام و رهبری و اقای الریجانی» ،ایثارگران و
رهپویان و اقای قالیباف و پایداری و اقای جلیلی
و طیف حامی او را جذب می کنند؟
موتلفه یک حزب فراگیر کشــوری است و مجموعه
جبهه پیروان خط امام و رهبری را در بر می گیرد یا پایداری
خیلی طیف های خودشــان را در حوزه و دانشــگاه را در بر
می گیرد یــا جمعیت ایثارگران و رهپویان احزاب وســیعی
هســتند کــه در کل کشــور حضور دارنــد .از ایــن جهت
گفت وگوهایی که صورت می گیرد با این هدف اســت که
همه ســلیقه های اصولگرایی در این قضایا حضور دارند.
االن هم کسی جا نمی ماند از اینکه نظرش مطرح نشد.
یعنی هر کدام از این سه ضلع ماموریت دارند که
شــخصیت های اصولگرای نزدیک به خود را به
ائتالف نهایی جذب کنند؟
شــورایی که بــه نمایندگــی با این شــخصیت ها
گفت وگو می کنند از طرف این سه جریان اصولگرا هستند.
یعنی این طور نیست که هر تشکل با شخصیتی
که نزدیک تر اســت مذاکره کنــد و دنبال جذب
او باشد؟
انها هم تالش خودشــان را می کنند اما از طرف
این جمع اصولگرا که منشوری را به توافق رسیدند جمعی
می روند و شــخصیت ها برای گفت وگوها ،اظهارنظرها و
تصمیم گیری ها دعوت می شوند.
جمعیــت ایثارگــران نگاهــش بــه انتخابــات
ریاست جمهوری سال 96چیست؟
خیلی زود است.
یعنی هیچ تئوری هم برای ان موقع ندارد؟
حتما مجموعه ای که گفتمان انقالب اسالمی و
رهبر معظم انقالب را دنبال می کند بستری دارند و مسیری
را طراحی کردند و نظرشان را در انتخابات قبلی هم گفتند و
این مساله ای پنهان نیست ،یعنی همین االن مصاحبه ها
جست وجو شــوند موضع مجموعه معلوم اســت اما االن
انتخابــات مجلس مطرح اســت .دولت اجــرای برجام را
پیش رو دارد و اینکه چقــدر می تواند به وعده هایش عمل
کند .این مــوارد در جلب نظر رای دهنــدگان در انتخابات
ریاست جمهوری 96تعیین کننده است ،بنابراین االن زود
اســت که معادالت انتخابات ریاســت جمهوری را تحلیل
کنیم .ضمن انکه مطلب بسیار مهم فراتر از ان وجود دارد
که همان بحث هوشــیاری مقابل نفوذ دشــمن است که
2
مجتبی شــاکری ،عضو
جمعیــت ایثارگــران انقــاب
اسالمی شــائبه فاصله افتادن
بیــن جمعیــت ایثارگــران و
جمعیت رهپویان را رد می کند.
در همین رابطه بــا او گفت وگو
کردیم.
گفتمان اصولگرایان بود .ان گفتمان توانست مجموعه
نیروها را با خود همراه کند.
اما ان زمان شــورای هماهنگی نیروهای انقالب
در نهایــت بــه انتخاب میــان دو گزینــه اقایان
الریجانی و قالیباف رسید.
تصمیم شورای هماهنگی نیروهای انقالب این
بود که براساس نظرسنجی انتخاب صورت می گیرد .در
یک زمان مشخصی هر کدام از کاندیداها که رتبه برتر را
داشت بماند و بقیه به نفع او کنار بروند ٬اقای احمد توکلی
به این وعده عمل کرد ،اقای والیتی ســهم خواهی کرد
و گفت «یا من را معرفی کنید یا اصال در ائتالف شــرکت
نمی کنم» .اقای محسن رضایی هم در دو روز اخر اعالم
کرد «به نفــع ملت ایران کنــار می روم» و نگفــت به نفع
قالیباف کنار می روم .بنابرایــن او هم به وعده خود عمل
نکرد ،اقــای احمدی نژاد هم ایــن کار را نکرد حال انکه
تصمیم تصمیمی جمعی بود .از طرفی یک شــبه موتلفه
و جبهــه پیروان به خصوص شــخص اقــای ناطق نوری
امدند و حمایت خود را از اقــای الریجانی اعالم کردند.
این اتفاق قبل از روشــن شــدن نتیجه نظرسنجی اتفاق
افتاد .در مجمــوع اقایان الریجانی ،محســن رضایی و
احمدی نژاد به وعده خود عمل نکردند و ما در مرحله اول
وقتی دیدیم اقای قالیباف رایش باالتر از بقیه کاندیداها
است به او رای دادیم اما مرحله دوم بیانیه دادیم که اقای
احمدی نــژاد چون کاندیــدای اصولگرایان اســت همه
باید او را تایید کنند ولــی در ان مرحله هم برخی احزاب و
دوستان حاضر نشــدند اقای احمدی نژاد را تایید کنند.
یعنی اقایان والیتی ،محسن رضایی ،الریجانی و قالیباف
این کار را نکردند که این خالف عهد بود .در واقع مرحله
اول که از اقای قالیباف حمایت کردیم مطابق عهد بود و
ایثارگران به عهد خود عمل کرد ،در مرحله دوم هم وقتی
از اقای احمدی نژاد حمایت کــرد مطابق عهدی بود که
همه اصولگرایان بســته بودند حاال انها که عمل نکردند
خودشان باید پاسخ دهند.
اینجا یک شــائبه ای در فضای سیاســی کشور
ایجاد شــده که بیــن ایثارگــران و رهپویان دارد
فاصله می افتد ،ان هم در بررسی برجام مشهود
شــد .در واقع بعد از انکه رویکرد اقــای زاکانی
بیشتر به سمت پایداری ها رفت این شائبه تقویت
شــد به ویژه انکه نیروهــای مطبوعاتی جمعیت
ایثارگران در یادداشت های خود بعضا نقدهایی
به اقای زاکانی وارد کردند با این مقدمه بفرمایید
ایا جدایی بین ایثارگران و رهپویان اتفاق افتاده
یا خیر؟
خیر ،مجموع جمع بندی که اقــای زاکانی انجام
داد در کمیســیون ویژه و مســیری که دنبال کرد به نظرم
مسیر درستی بود .انچه که پیش امد همان حاشیه سازی
بود که اقای الریجانی با ان خبــری که داد صورت گرفت
وگرنه جمع بنــدی زاکانی را ما هم قبول داریم و دوســتان
دیگر هم قبول دارند ،در این 50نفر مخالف مصوبه مجلس
نیز اگر نگاه شــود مجموعه اصولگرایــان را می توان دید
حتــی در ان 160نفر همیــن طور اســت .معتقدیم علت
گنگی رای مربوط به نحوه عمل اقای الریجانی در اعالم
ان خبر بود چون فرصت پیگیــری را از نمایندگان مجلس
گرفت .در واقع نماینــدگان در کوتاهی زمان و گنگی خبر
مجبور شــدند رای دهند و سرنوشت ان شــد ولی مجموع
ارا را ارایی می دانم که حمایت از مقام معظم رهبری بوده
چراکه در تشخیص ان طور شد .باالخره ان خبری که اقای
الریجانی داد انها را دچار این گنگی کرد.
یعنی فاصله ای بین ایثارگــران و رهپویان ایجاد
نشده است؟
من ندیدم و چیز خاصی را احساس نکردم.
35
داستان یک نمایشگاه
جامعهشناسی
برای رســانه ای ها در چند ســال اخیر نمایشــگاه مطبوعات همواره
موعدی و فرصتی بوده برای یک هم نشینی دسته جمعی .امسال اما این
نمایشگاهفضایمتفاوتیراتجربهکرد؛اکثراصولگرایانتصمیمگرفتنددر
نمایشگاهشرکتنکنندوهمینتصمیمطبعاطیفمقابلرابیشترروبه روی
چشمبازدیدکنندگانقرارداد.نمایشگاهامسالحاشیه هایزیادیداشت.
تی
تر
یک
جدال روحانی و منتقدان
چگونهنمایشگاهمطبوعاتبهموضوعیسیاسیوجنجالیتبدیلشد؟
علی حاجی ناصری
دبیرگروه جامعه شناسی
جامعه شناسی
36
مثل ث | شماره 287
1
نمایشــگاه مطبوعــات بیســت ویکم از روز 17ابان
رسما اغاز به کار کرد؛ نمایشــگاهی که برای نخستین بار
رئیس جمهــور روحانــی در ان حضــور یافــت و بــه بیان
مانیفســت رســانه ای خود پرداخــت .این نمایشــگاه هر
ســال با کارگردانــی معاونــت مطبوعاتی وزارت ارشــاد و
همکاری تشکل های صنفی رسانه ها برای ارتباط رسانه ها
با مخاطبان شان از یک سو و تعامل چهره های رسانه ای از
سوی دیگر برگزار می شــود و میزبان بسیاری از رسانه ها و
مخاطبان رسانه است.
از جشنواره مطبوعات تا نمایشگاه مطبوعات
نمایشــگاه مطبوعــات در ابتــدا جشــنواره بــود؛
جشنواره ای که از سال 73در حاشیه نمایشگاه بین المللی
کتاب تهران برگزار می شد .نخستین جشنواره مطبوعات،
میزبــان 200رســانه بود .هر چه می گذشــت ،بــه تعداد
رسانه های حاضر در جشنواره مطبوعات افزوده می شد و در
پایان دولت سازندگی ،قریب به 300نشریه در این جشنواره
حضور یافتند .نخســتین جشــنواره مطبوعــات در دولت
اصالحات در اردیبهشــت 1377در حالی برگزار شــد که
تعداد رسانه های حاضر در این جشنواره به طور چشمگیری
افزایش یافت و به 500رسانه رســید .این جشنواره هر از
گاهی نیز با وقفه یا عدم برگزاری مواجه می شد؛ بارزترین
نمونه این اتفاق برگزار نشدن جشنواره مطبوعات در سال
79بود .در سال ،82جشنواره مطبوعات میزبان بیشترین
تعداد رسانه ها در تاریخ برگزاری خود بوده است؛ به گونه ای
که 911رسانه در این جشــنواره حضور یافتند .ابان 86را
می توان زمانی برای مستقل شــدن نمایشگاه مطبوعات
دانست .در حالی که عده بسیاری با استقالل این نمایشگاه
و تبدیل شدن ان از قالب جشــنواره به نمایشگاه مخالف
بودند و به ان اعتراض داشــتند ،اما معاونــت مطبوعاتی
دولت وقت ،تصمیم خود را اجرا کرد و نســبت به برگزاری
مستقل این نمایشگاه مبادرت ورزید .به تدریج بخش های
استانی ،موزه مطبوعات و نشست های تخصصی رسانه به
این نمایشگاه افزوده شد اما بار دیگر یک وقفه در سال ،92
باعث شــد که بین دو دوره متوالی این نمایشگاه دو سال
وقفه بیفتد .حاال بیســت و یکمین نمایشگاه مطبوعات،
خبرگزاری هــا و پایگاه هــای خبری با حضور 600رســانه
برگزار شده است؛ این در حالی است که در نمایشگاه سال
گذشته 520 ،رسانه حضور داشتند.
در نمایشگاه مطبوعات امسال ،غرفه جدیدی تحت
عنوان «چهره ها و تجربه ها» راه اندازی شده و قرار است
هزینه های نمایشگاه مطبوعات امســال دو هفته پس از
پایان نمایشگاه اعالم شود .همچنین در حاشیه نمایشگاه
مطبوعات امسال ،نشست هایی با صاحب نظران و اهالی
رسانه درباره سیاست های معاونت مطبوعاتی شکل گرفت
و صاحب نظران دیدگاه های خودشان را در این نشست ها
ارائه کردند؛ نشست هایی که اغلب در «تاالر گفت وگو»ی
نمایشگاه برگزار شد .عالوه بر این ،غرفه موزه مطبوعات
ایران نیز پذیرای بازدیدکنندگان بیست ویکمین نمایشگاه
مطبوعات بود .انتشار ویژه نامه های روزانه بیست ویکمین
نمایشگاه مطبوعات ،به هفت روزنامه واگذار شد؛ ویژه نامه
روز نخست نمایشگاه را روزنامه ایران منتشر کرد و ویژه نامه
روزهای بعد نیز به روزنامه های اطالعات ،شرق ،شهروند،
دنیای اقتصــاد ،فرهیختگان و هفت صبح واگذار شــد.
طبــق ایین نامــه نمایشــگاه ،ویژه نامه ها حداقــل در 16
صفحه منتشر شدند که تمام رویدادهای روز قبل نمایشگاه
در حداقل چهــار صفحه خبــری در انها منعکس شــده و
در نمایشــگاه توزیع می شــدند .بهتریــن ویژه نامه روزانه
نمایشــگاه توســط شــورای سیاســت گذاری نمایشگاه،
انتخاب و در روز اختتامیه معرفی شــد .این اقدام ســتاد
برگزاری بیست ویکمین نمایشــگاه مطبوعات در راستای
استقبال ســال گذشــته روزنامه ها ،واگذاری امور به خود
رسانه ها و کاهش تصدیگری دولت انجام شد.
دو مجموعه عکــس «دیوار تاریــخ» و «مذاکرات
هســته ای بــه روایــت تصویــر» از پربازدیدکننده تریــن
بخش هــای بیســت ویکمین نمایشــگاه مطبوعــات و
خبرگزاری هــا بــود .عکس هــای تاریخــی ایرنــا نیــز از
پربازدیدکننده ترین بخش های نمایشگاه مطبوعات بوده
است.
عالوه بر ایــن ،دو مجموعه تصاویــر تاریخی ایرنا
از تسخیر ســفارت امریکا در تهران ،دوران دفاع مقدس
و عملیات نظامی ،افتتاح شــاه لوله گاز سراســری ایران -
شوروی ،مراسم عزاداری حسینی در دهه چهل شمسی،
سفر روســای جمهور کشــورهای دیگر به ایران ،از جمله
ژنرال دوگل رئیس جمهوری فرانســه ،برگزاری انتخابات
مختلف در کشور ،ایین سنتی -مذهبی قالی شویان مشهد
اردهال کاشــان در دهه چهل شمســی ،حضور حضرت
ایت الله خامنه ای در اجالس مجمع عمومی سازمان ملل
متحد و اغاز به کار واحد هواپیماهــای فانتوم در ایران از
جمله تصاویر مورد عالقه بازدید کنندگان از این نمایشگاه
بود که در غرفه ایرنا به نمایش گذاشته شده بود.
مانیفست رسانه ای رئیس جمهور
باشــد .ما نیازمند به یک نظام ،قانون ،مقررات و یکسانی
همه در برابر قانون هســتیم .افتخار قانون اساسی ما این
اســت که می گوید همه افراد حتی رهبری معظم نظام در
برابر قانون یکسانند .این افتخار اسالم و نظام ما است که
کنار میز محاکمه قاضی ،امام مسلمین و امیرالمومنین با
یک ذمی برابرند و کنار هم می نشینند.
این افتخار قضای اسالم است که همه در برابر قانون
مساوی هستند .مگر قابل تحمل است در یک کشور برخی
رســانه ها از تنبیه و توقیف و تهدید برای همیشــه مصون
ی برای انها مقرر شده باشد که
باشند و یک حاشیه امن دائم
نه تنها هر چه می خواهند بگویند بلکه نقش پلیس امنیتی را
هم بازی کنند .از تیتر برخی رسانه ها می شود فهمید فردا
چه کسی دستگیر می شود ،یا کجا تعطیل می شود .بعضی
رسانه ها با پول بیت المال اداره می شوند.
باید از این رسانه ها پرسید با پول دولت علیه دولت؟
هیچ اشکالی ندارد که کســی متقاضی روزنامه ای بشود با
پول شخصی و از اول تا اخرش مخالف دولت باشد اما اگر
می خواهید با پول مردم علیه راه مردم اقدام کنید ،با اجازه
چه کسی؟ پول مردم علیه مردم؟! این نمی تواند برای یک
جامعه ای قابل قبول باشــد .افتخار ملی مــا این بوده که
نمایندگان سرفراز ملت توانسته اند به خوبی از حقوق حقه
خودشان دفاع کنند».
رئیس دولت می گوید که از نقد منصفانه اســتقبال و
سعی می کند پاسخی مسئوالنه در قبال نقدهای منصفانه
داشته باشد« :دولت باید نقد شود ،قوه قضاییه و مجلس
باید نقد شود .اسالم که باالتر از این را هم مجاز می داند و
می گوید امام هم باید نقد شود .انتقاد کنیم از روی دلسوزی
و بگوییم این کار خوب بود و اینجا اشکال داشت و اگر این
طور می شد بهتر بود.
بیاموزانیم و بیاموزیم .خودمان کاری کنیم که اینده
بهتری در انتظارمان باشــد .اما نقد ،نه اتهــام و تهمت و
تخریب و دروغ .کاری کنیم که اینده بهتری در انتظارمان
باشد و در شرایط جدید و سراسر کشور امید ،تبلور بیشتری
دارد و این امید را هم می توانید اضافه کنید و هم احساس
امید را تقویــت کنیم و راهــی را که در فضــای جدید و در
توسعه کشور باید استفاده کنیم».
روحانــی در بخش دیگری از ســخنانش گفت« :ایا
این درست است که رســانه ما فقط نقد را بگوید یا واقعیت
را بگوید و بعد به نقد و بعد به راه حل برســد و در مجموع به
مردم امید بدهد یا انکه از اغاز تا پایانش یاس باشد .البته
ان رســانه هایی که ناامیدی را تزریق می کنند تعدادشان
بسیار محدود است و انها که به نفع مردم تالش و کوشش
می کنند بســیار زیاد هســتند ».صحبت های روحانی اما
انتقادات فراوانی را برانگیخت.
اگرچه نمایشگاه مطبوعات امســال به نوعی تحت
تاثیر تحریم رســانه های اصولگرا بود اما نمی توان برخی
از اتفاقات مهــم ان را نیز نادیده انگاشــت .خبرگزاری ها
غرفه های بزرگ تــری را به خود اختصــاص داده بودند و
مثل ث | شماره 287
حال و هوای یک نمایشگاه متفاوت
فضاسازی های بیشــتری نســبت به مجالت و روزنامه ها
داشــتند و بعضی به ســیاق ســال های قبل غرفه ارایی و
برخی هم ســعی کرده بودند ابتکار شــان را برای متفاوت
بودن در طراحی غرفه شان به نمایش بگذارند .روز نخست
نمایشــگاه کامال تحت تاثیر فضای ایجادشده از سخنان
رئیس جمهور روحانی بود.
در گوشه و کنار نمایشــگاه ،افراد بسیاری از سخنان
رئیس جمهور در مراســم افتتاحیه ســخن می گفتند و به
تحلیــل ایــن اظهــارات می پرداختند .میهمانــان اغلب
از چهره هــای دولتی و سیاســتمداران نزدیــک به طیف
اعتدالیــون و اصالح طلبان بودند و اظهارات شــان حول
محور انتخابات اسفند 94بود.
از روز دوم ،بــه تدریج برخی چهره های سرشــناس
اصولگرا نیز وارد نمایشگاه شدند که از جمله انها می توان
به عالءالدین بروجردی و قاضی زاده نماینده طیف پایداری
در مجلس اشاره کرد.
یکــی از جالب ترین ابتــکارات دولــت در روزهای
برگزاری نمایشــگاه ،برگزاری نشســت محمدباقر نوبخت
سخنگوی دولت یازدهم در محل نمایشگاه مطبوعات بود
تا بتواند با این اقدام ،خبرنگاران رسانه های اصولگرا را به
فضای نمایشگاه بیاورد.
از مهمترین میهمانان نمایشگاه مطبوعات می توان
به محسن هاشمی رفسنجانی ،فاطمه هاشمی رفسنجانی،
علی شــمخانی دبیر شــورای عالــی امنیت ملــی ،مجید
انصاری معاون پارلمانی رئیس جمهور ،محمد نهاوندیان
رئیس دفتــر رئیس جمهــور ،محمدرضا نعمــت زاده وزیر
صنعت و تجارت ،عباس اخوندی وزیر راه و شهرســازی،
محمود واعظــی وزیــر ارتباطــات ،محمدباقــر نوبخت
رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی و سخنگوی دولت،
سید حســن هاشــمی وزیر بهداشــت ،محمــود گودرزی
وزیر ورزش و جوانان ،مرتضی اشــراقی نــوه امام راحل،
ابراهیم اصغرزاده فعال سیاســی اصالح طلب ،اســدالله
عســکراوالدی از چهره های اصولگرای سنتی ،غالمرضا
انصاری عضو شــورای شــهر تهــران ،محمدرضا عارف
معاون اول دولــت اصالحات ،علی شــکوری راد دبیرکل
حزب اتحاد ملــت ایران اســامی ،ســید محمد غرضی
کاندیــدای انتخابات ریاســت جمهوری یازدهــم و برخی
دیگر از چهره های سیاســی و فرهنگی از جمله میهمانان
نمایشگاه امسال بودند.
در نمایشــگاه مطبوعات امســال ،اغلــب غرفه ها
فضایی ارام و به دور از حاشیه را تجربه می کردند و خبری از
جنجال و تنش در محیط نمایشگاه نبود.
البته ایــن فضــای ارام در خصوص همــه غرفه ها
صدق نمی کرد؛ چــه انکه غرفــه خبرگزاری دانشــجو از
معدود خبرگزاری های منتقد دولت که در این نمایشــگاه
شرکت کرده است ،با حاشــیه هایی مواجه شده بود .این
غرفه محل بحث منتقدان و موافقان سیاست های دولت
مستقر شده بود.
برخــی رســانه ها البتــه از نحــوه چینــش غرفه ها
انتقاد داشــتند و معتقد بودند که قــرار گرفتن غرفه های
خبرگزاری ها ،سایت ها و روزنامه های سیاسی و پرمخاطب
در میانه نمایشگاه شایســته تر بود و می توانست در جلب
مخاطبان موثرتر باشــد .از دیگر حاشــیه های نمایشگاه
می توان به اظهارات جنجالی اســدالله عسگراوالدی در
غرفه ای نسبتا ناشناخته اشاره کرد .او در واکنش به نصب
پوسترهای مرگ بر امریکا و مرگ بر اسرائیل در این غرفه
گفت« :من هم با شــعار مرگ بر اسرائیل موافقم اما شعار
مرگ بر امریکا را حذف کنید .ما باید در سال های اینده این
شعار را حذف کنیم ».عســگراوالدی زمانی که با واکنش
یکی از حاضران مواجه شد ،ادامه داد« :امام نگفته بودند
که تا ابد بگویید مرگ بر امریکا»...
جامعه شناسی
نمایشــگاه امســال با یک جنجال اغاز شد؛ انجایی
که حجت االســام روحانی رئیس جمهور در سخنان خود
در اییــن افتتاح نمایشــگاه مطبوعات به بیان مانیفســت
رسانه ای خود پرداخت.
در حالــی کــه دوربین های رســانه ها منتظــر ورود
رئیس جمهور بودند روحانی وارد نمایشگاه شد و سخنانش
را اغاز کرد .او هرچه ادامه می داد ،ســخنانش جنجالی تر
می شد« :بدترین جوانمرگی ،جوانمرگی مطبوعات و رسانه
است ،رسانه ای که هنوز متولد نشــده و بال و پر نگشوده
و خود را معرفــی نکرده به دالیل واهی مــورد تخریب قرار
می گیرد .کلمه توقیف و تعطیــل باید اخرین کلمات یک
رسانه باشد .همان طور که نیازمند به نهاد رسانه هستیم به
نظام مطبوعات شفاف و روشن هم نیازمندیم».
او گریزی هم زد به قوانین موجــود و انچه اقدامات
خودسرانه عده ای می خواند« :اگر قانون روشن باشد هر
روز جمعی با به دست اوردن یک کلمه و جمله نمی توانند
با ازادی مطبوعات بازی کنند .تنبیه و تشویق باید روشن و
شفاف باشد .در همه جای دنیا اعدام ،اخرین و شدیدترین
مجازات است .نخستین مجازات اعدام نیست ،نخستین
مجازات جریمه و توقیف کوتاه مدت و زندان اســت .یک
رســانه اگر بر فرض تخلف کرده و نهاد رســانه گفته است
که او متخلف اســت نه نهــادی دیگر ،کــه در این زمینه
وزارت ارشاد داریم ،هیات نظارت و قوه قضاییه داریم .ان
پایگاه هایی که می توانند سخن بگویند و قضاوت کنند راجع
به نشریه که ایا از خود یا بیگانه سخن می گوید به نفع کشور
حرف می زند یا به نفع بیگانه ،یک معیاری دارد؛ هر مامور
امنیتی که نمی تواند معیاری برای مطبوعات و نشــریات
اگرچــه نمایشــگاه مطبوعات امســال
تحت تاثیر تحریم رسانه های اصولگرا
بود اما نمی توان برخی از اتفاقات مهم
ان را نیز نادیده انگاشت .خبرگزاری ها
غرفه هــای بزرگ تــری را بــه خــود
اختصاص داده بودند و فضاسازی های
بیشتری نسبت به مجالت و روزنامه ها
داشتند
جامعه شناسی
37
جامعه شناسی
درغیاب اصولگرایان
نمایشگاه مطبوعات با حاشیه های فراوان برگزار شد
2
غیبت رســانه های اصولگرا در بیست ویکمین دوره
نمایشــگاه مطبوعــات می توانــد یکــی از جنجالی ترین
اتفاقات در حوزه رسانه باشد؛ اتفاقی بی سابقه که حتی در
رسانه های بیگانه نیز بازتاب داشت .خبر این بود« :امسال
برای نخســتین بار ،تعدادی از رســانه هایی که می گویند
منتقد عملکرد دولت یازدهم هستند ،نمایشگاه مطبوعات
و خبرگزاری هــا را تحریم کرده انــد .روزنامه های کیهان،
وطن امروز و جوان ،خبرگزاری های فارس ،تسنیم و نسیم،
هفته نامه ٩دی و سایت های خبری مشرق و رجانیوز از ان
جمله اند .این در حالی است که این رسانه ها در سال های
گذشته بخش قابل توجهی از مساحت نمایشگاه را به خود
اختصاص می دادند».
جامعه شناسی
38
مثل ث | شماره 287
دو روایت متفاوت از تحریم نمایشگاه
مدیران رســانه هایی کــه در ایــن دوره از حضور در
نمایشگاه خودداری کرده اند ،معتقدند که فضای دیگری
برای رساندن صدای اعتراضشان به عملکرد دولت وجود
ندارد و از این رو ناچار شده اند تحریم نمایشگاه مطبوعات
را برای این اعتراض انتخاب کنند .برخی دیگر نیز از صنفی
بودن ماجرا و مشکالتی همچون قطع بیمه خبرنگاران در
دولت یازدهم و بی عدالتی در تخصیص یارانه مطبوعات
به عنوان علت اعتراض خود سخن می گویند.
عبدالله گنجی ،مدیرمســئول روزنامــه اصولگرای
جوان ،علت تحریم نمایشــگاه مطبوعات بیســت ویکم
از سوی رســانه های اصولگرا را این گونه روایت می کند:
«واقعیت این اســت که ما نســبت به مواجهــه حاکمیتی
وزارت ارشاد انتقاد داریم .در سال گذشته این انتقادات را
پیگیری کردیم و نتیجه ای نگرفتیم .ما تبعیض را در حوزه
حمایت ها می دانیم چرا که دولت یارانه بخشی از رسانه ها
را قطع کرد و در بخش اگهی های دولتی سهم ما را به یک
ششم تقلیل دادند .من شخصا این موضوعات را پیگیری
کردم و نتیجه نگرفتیم .البتــه تصمیمات فراتر از معاونت
مطبوعاتی و مربوط به دولت است و از انجایی که ما نتیجه
نگرفتیم ،گفتیم شــاید این اعتراض صنفی بیشــتر مورد
توجه قرار بگیرد».
اظهارات این چهره رسانه ای اصولگرا اما با واکنش
حسین انتظامی معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد مواجه شد.
او در پاســخ به گنجی چنین گفت« :نمایشگاه مطبوعات
یک گردهمایی ساالنه خانواده مطبوعات است در نتیجه
اینکه کســی اعالم کند من بــه این جشــن نمی ایم یعنی
پرونده نمایشگاه مطبوعات بیست ویکم
بــا عد م حضــور خبرگــزاری فــارس،
خبرگزاری تســنیم ،خبرگزاری نســیم،
روزنامه کیهان ،روزنامــه جوان ،روزنامه
وطن امروز ،سایت مشــرق نیوز ،سایت
رجانیوز ،سایت جهان نیوز ،سایت ،598
هفته نامه 9دی و هفته نامه پنجره بسته
حضور در خانــواده را منتفــی می کند .ما نقش ســرایدار
این خانه را داریــم و دولت خود را هیچ وقــت نباید مالک
بداند ،اگر ما به سرایدار خانه اعتراض داریم شب به خانه
نمی رویم؟ باید از این جشن خانوادگی استقبال کرد و اگر
اعتراضی هم هست هما ن جا مطرح شود».
انتظامی پیرامون یارانه های دولتی و معیار تخصیص
ان نیز اظهارنظر کرد؛ انجا که گفت« :رویکرد عمومی دولت
عقب نشینی به نفع بخش خصوصی و به نفع صنوف است.
دولت بی خود در طی این مدت فربه شــده اســت و
خیلی از کارها عمال باید به صنوف واگذاری شود .در این
عقب نشینی دولت نباید خودش را رقیب بخش خصوصی
بدانــد و فقط سیاســت گذاری کنــد .وقتی دولــت چنین
رویکردی دارد معنایش این اســت که اوال با رســانه هایی
که به نام دولــت می خواهند وارد شــود مقابلــه کند .من
سالیان ســال هم در روزنامه همشــهری و هم در روزنامه
جام جم مسئولیت داشتم و جنس این نوع کار مطبوعاتی
می شناســم ،ولــی وقتــی دولــت می گویــد می خواهم
عقب نشینی کنم به معنای این است که امکانات رانتی را
کنترل کند یعنی بگوید چون دســتگاه های دولتی امکان
دمپینگ دارند یارانــه به انها اختصــاص نمی یابد .دولت
طی دوسال گذشته به هیچ کدام از نهادهای دولتی مجوز
روزنامه یا خبرگزاری نداده است».
فضای نمایشگاه بدون حضور رسانه های اصولگرا
از درب اصلی که وارد شبستان مصلی می شوید ،به
جامعه شناسی
مثل ث | شماره 287
انتظامی می گوید دولت در حوزه
مطبوعات ،خود را رقیب بخش
خصوصی نمی داند
عبدالله گنجی مدیرمسئول
روزنامه جوان اعتراض
اصولگرایان را صنفی خواند
جامعه شناسی
وضوح احساس می کنید که با نمایشگاهی متفاوت نسبت
به سال های قبل مواجه هســتید .هرچه جلوتر می روید،
فضای نمایشگاه سیاسی تر می شود و با چهره های سیاسی
و رسانه ای مشــهورتری مواجه می شوید .در این میان اما
جای غرفه های بزرگی همچون فارس و تسنیم خالی است
و در میان روزنامه ها نیز غرفه کیهان به چشــم نمی خورد.
حاال نبض نمایشــگاه در غرفه های رسانه های منتسب به
دولت و اصالح طلب می زند؛ هر چهره شناخته شده ای که
وارد نمایشگاه می شود در غرفه خبرگزاری های دولتی ایرنا
و ایسنا و روزنامه ایران حضور می یابد و سری هم به غرفه
روزنامه هــای اصالح طلب می زند تا با خبرنــگاران انها به
گپ و گعده بنشیند.
در طرف دیگر میدان اما شعار «نقد منصفانه ،پاسخ
مســئوالنه» ،با واکنش منفی برخی رسانه ها همراه شده و
تحریم را برگزیده اند؛ برخی نیز حضور دارند اما حضورشان
با ســکوت همراه اســت .در نمایشــگاهی که حاشیه ان
با غرفه هــای رســانه و مقاومت ،دفاع مقــدس ،چهره ها
و تجربه هــا ،موزه مطبوعــات ،نمایشــگاه عکس توافق
هسته ای و کارگاه کاریکاتور همراه است ،برخی غایب اند
یا به قولی تحریم کرده اند و غرفه خبرگزاری دانشــجو نیز
در سکوت حضور دارد و رســانه ای مانند والفجر کنار درب
ورودی را انتخاب کرده است.
خبر تحریم نمایشگاه مطبوعات از صفحه شخصی
ســردبیر روزنامــه وطن امروز در اینســتاگرام بیــرون امد
اما تنها به واکنش هــای مجازی محدود نماند .ســردبیر
روزنامه وطن امروز در صفحه شــخصی اینســتاگرام خود
چنین نوشــته بود« :طنز روزگار؛ شــعار نمایشگاه امسال
نقد منصفانه ،پاســخ مســئوالنه اســت؛ دولتی که نقد را
نمی پذیرد و با دادگاه و فشار امنیتی -انتظامی -اقتصادی
پاسخ رسانه های منتقد را می دهد و حتی برای تیتری درباره
پادشاه خبیث ســعودی ،رســانه را روانه دادگاه می کند».
اندکی بعد روزنامه وطن امروز در صفحه اول خود با اشاره
به بخشی از ســخنرانی حســن روحانی ،رئیس جمهور در
مراســم تحلیف به نقد رویکرد رســانه ای دولــت یازدهم
پرداخت و عدم حضور خود و رســانه های همسو با خود را
اعالم کرد .این حضور نداشــتن اما به هیچ وجه به معنای
غیبت رسانه های منتقد دولت از بیست ویکمین نمایشگاه
مطبوعات و خبرگزاری های کشــور نبود؛ چــه انکه کافی
است سری به نمایشگاه بزنید تا در راهروی اصلی نمایشگاه
غرفه دونبش و بزرگی را ببینید که اگرچه خالی اســت ولی
از در و دیــوارش انتقاد از دولــت یازدهم اویزان اســت.
غرفه بر پیشــانی اش عنوان خبرگزاری دانشجو را دارد اما
بر یکی از دیوارهایش تابلویی نصب شــده است که روی
ان لوگوی کیهــان ،وطن امروز ،پنجــره ٩ ،دی ،جوان،
جام نیوز ،مشــرق نیوز ،جهان نیوز ،رجانیــوز ،خبرگزاری
فارس ،تسنیم و نسیم و همچنین سایت های خبری دانا و
٥٩٨دیده می شود؛ تابلوی نصب شده در کنار این غرفه،
از عدم حضور این نشریات و خبرگزاری ها در نمایشگاه خبر
می دهد .دورتــادور غرفه با روبانــی بنفش رنگ که یاداور
رنگ انتخاباتی حسن روحانی است ،محصور شده تا نشانی
باشد برای منع ورود .به جای ادم های زنده ،ادمک هایی در
غرفه گذاشته شده اند که دهانشان با ضربدری بنفش رنگ
بسته شده است .بر تن این ادمک برچسب هایی که روی
انها کلمات بی سواد ،بی شناسنامه ،سرهنگ ،چماق دار،
متحجر ،بزدل و ...نوشــته شده ،چســبانده شده است؛
برچسب هایی که به زعم این رسانه ها از سوی منتقدانشان
به انها داده می شود.
اما بی شناسنامگی شاید مهم ترین این انتقادها برای
رسانه های منتقد دولت باشــد ،چراکه بر دیوار دیگری از
غرفه عکســی از یک دانشجوی شناســنامه به دست قرار
گرفته اســت که باز هم دهانش با ضربدر قرمز بسته شده
و شعار «منتقدین بی شناســنامه نیستند» ،در تصویر دیده
می شود .این شعار اشاره به ســخنی از رئیس جمهور دارد
که منتقدان دولت را دعوت کرده بود با شناسنامه از دولت
انتقاد کنند و چراغ خاموش وارد حوزه نقد نشــوند .تصاویر
دیگری نیــز بر درودیــوار غرفه دیده می شــود که همگی
می خواهند محکــوم به ســکوت بودن را فریاد بکشــند؛
فریادی که به گوش بازدیدکنندگان نمایشگاه هم رسیده و
مخاطبان بسیاری روبه روی غرفه می ایستند و به تماشای
ان مشغول می شوند.
انهایی کــه نمی دانند ماجرا از چه قرار اســت درباره
پیشــینه این اتفاق می پرســند .یکی از بازدیدکنندگان در
واکنش به این تحریم می گوید« :همه باید باشند؛ منتقد و
غیرمنتقد .هرکسی که مجوز انتشار دارد باید در نمایشگاه
باشد .مخاطبان خودشــان باید تصمیم بگیرند چه چیزی
بخوانند ،چه چیزی نخواننــد ».در مقابل این غرفه ،عده
زیادی جمع شــده اند و درباره تحریم یــا عدم تحریم این
رویداد بزرگ رســانه ای بــا یکدیگر تبادل نظــر می کنند؛
جمع هایی که در حلقه های متفاوت تشــکیل می شــود و
گاهی جدال موافقان و مخالفان باال می گیرد.
در ایــن میــان گفت وگویــی میــان دو بازدیدکننده
اصولگرای نمایشــگاه مطبوعات توجه اطرافیان شان را
جلب می کند .یکی از بازدیدکنندگان که جوانی 28ســاله
است ،از مخالفت خود با تحریم نمایشگاه سخن می گوید:
«ما در اســتانه انتخابات مجلس دهــم و مجلس خبرگان
هســتیم .چرا باید اصولگرایان چنین اشــتباه راهبردی را
مرتکب شــوند و در چنین شرایطی نمایشــگاه مطبوعات
را تحریم کننــد؟ عالوه بر ایــن ،ما در وضعیتی هســتیم
که اجــرای برجام از ســوی دولت اغاز شــده اســت .چرا
باید در چنین شــرایطی تریبون ها را تقدیــم جریان مقابل
کنیم؟» جوان دیگر امــا او را مخاطب قــرار می دهد و از
مشکالت پیش رو سخن به میان می اورد« :ما خبرنگاران
اصولگرا ،مشکالت صنفی بسیاری داریم اما دولت به این
مشکالت توجهی نمی کند .ما جایی برای رساندن صدای
اعتراض مان به مســئوالن دولتی نداشــتیم و این رویداد
را بهترین فرصت دیدیم تا بتوانیم مشــکالت مان را بازگو
کنیم .عالوه بر این ،گروهی از دوســتان مــا معتقدند که
رســانه های اصولگرا ،ازادی الزم برای بیان نظرات خود
را ندارند و خواســته اند با این اقدام اعتراض خود را نشان
دهند .به همین دلیــل من معتقدم که تحریم نمایشــگاه
مطبوعات و حضور نیافتن رســانه های اصولگــرا در این
رویداد ،اقدامی صحیح و شایسته بود».
همه اصولگرایان اما در نمایشگاه مطبوعات غایب
نیســتند؛ خبرگزاری اصولگرای مهر ،مشــهورترین رسانه
اصولگرای حاضر در نمایشــگاه مطبوعات اســت؛ خانه
ملت ،تابناک ،نماینــده ،فرهنگ امروز ،عصر اندیشــه و
چند رســانه اصولگرای دیگر نیز در نمایشــگاه مطبوعات
حضور دارند.
در مقابل اما برخی رســانه ها همچون روزنامه کلید و
سایت خبری انصاف که در توقیف و محاق به سر می برند،
دارای غرفه رســمی در نمایشگاه بیســت ویکم هستند و
رابطه چهره به چهره با مخاطبان خود برقرار می کنند.
پرونده نمایشگاه مطبوعات بیست ویکم با عدم حضور
خبرگزاری فارس ،خبرگزاری تســنیم ،خبرگزاری نســیم،
روزنامــه کیهــان ،روزنامه جــوان ،روزنامــه وطن امروز،
سایت مشرق نیوز ،ســایت رجانیوز ،ســایت جهان نیوز،
ســایت ،598هفته نامه 9دی و هفته نامــه پنجره و مثلث
بسته شد.
39
جامعه شناسی
خاکستری
رابطه جامعه و مطبوعات چگونه است؟
نمایشــگاه خاکســتری؛این روشــن ترین تعبیــری
است که می توان از نمایشــگاه مطبوعات بیست و یکم به
مخاطبان رسانه ها ارائه کرد .از در شبستان که وارد مصلی
می شوید ،اغلب با رسانه هایی مواجه می شوید که گرایش
اصالح طلبانه یا نزدیک به دولت دارند؛ در برخی ســاعات
نیز می توان چهره های اصولگرا را در نمایشگاه دید؛ چه بسا
اگر تعداد اصولگرایان بازدیدکننده از نمایشگاه مطبوعات
بیشتر از اصالح طلبان و اعتدالیون نباشد ،کمتر هم نیست.
جامعه شناسی
40
مثل ث | شماره 287
سیاست بدون هیاهو
برایرسیدنبهغرفه هایسیاسینمایشگاهمطبوعات
بیست و یکم باید مســیر ابتدا تا انتهای سالن را طی کنید؛
غرفه هایی که میهمانان خبرســاز ترجیــح می دهند در انها
حاضر شــوند و به بیان نظرات خود بپردازنــد .خبرنگاران و
دست اندرکاران غرفه هایی همچون خبرگزاری های ایسنا،
ایرنا ،مهر ،ایلنا و برنا و روزنامه هایی همانند ایران ،شــرق،
اعتماد ،ارمان ،قانون ،فرهیختگان و دنیای اقتصاد تمام
تالش خود را به کار می گیرند تا میهمانان شناخته شــده را
به غرفه های خود دعوت کنند و مصاحبه ای خبرساز از انها
منتشر کنند .در کنار این رسانه ها ،برخی سایت های خبری
همچون تابناک و خبرانالین ،از دعوت در میهمانان پیشی
می گیرند تا بتوانند بر تعداد «خبرهای کلیک خور» بیفزایند.
یک جوان 35ســاله که تاکید دارد هر روز اخبار مهم
و جنجالی را دنبــال می کند ،در این زمینــه می گوید« :من
معموال رسانه های اصولگرا را مطالعه می کنم اما انها امسال
به نمایشگاه نیامده اند .چرا باید شرایط به گونه ای باشد که
رسانه های این طیف فکری از حضور در نمایشگاه محروم
باشــند؟» همچنین خانم جوانی که خودش را دانشــجوی
ارتباطاتمعرفیمی کند،چنینمی گوید«:منقصددارمکه
درایندهنهچنداندوربایکیازرسانه هایشناخته شدهکشور
همکاریکنم.البتهعلتحضورمندرنمایشگاهمطبوعات،
یافتن شغل نیســت و من به این نمایشــگاه به چشم بنگاه
کاریابی نگاه نمی کنم بلکه به اینجا امده ام تا جنب و جوش
و نحوه فعالیت خبرنگاران را ببینم و از انها الگو بگیرم».
برخی جوان های اصولگرا که به نمایشــگاه امده اند،
از عدم حضور رسانه های اصولگرا ابراز نارضایتی می کنند.
یکی از این افراد می گوید« :دولت بایــد زمینه حضور این
رسانه ها را فراهم می کرد تا ما بتوانیم با این رسانه ها تعامل
برقرار کنیم .رســانه عرصــه ای برای تضــارب ارا و نظرات
مختلف است و همه رســانه ها باید از دولت بخواهند که با
همه رسانه ها برخورد یکسانی داشته باشد .کنار رفتن یک
جریان ،به نفع جریان رســانه ای و خبری جامعه نیســت و
اگر یک جریان کنار برود ،نباید جریان مقابل تصور کند که
پیروزی خاصی را به دست اورده است .به نظر من این یک
بازی دوسر باخت اســت ».فرد دیگری که در مقابل غرفه
خبرگزاری دانشجو ایستاده است ،می گوید« :من اقدام این
خبرگزاری را بسیار پســندیدم .وقتی رسانه های این جریان
اجازه ندارند که نظرات خود را مطرح کنند ،باید راهی بیابند
که اعتراض کنند و به عقیده من ،این تنها راه باقیمانده برای
یک رسانه اصولگرا بود».
فضای متفاوت موافقان دولت
برخی دیگر از غرفه ها اما فارغ از خبرهای روز ،ترجیح
می دهند به ارتباط رو در رو با مخاطبان بســنده کنند و البته
با دعوت از میهمانان ویژه ،فضای نمایشــگاه را گرم کنند.
گروه هم میهن که نشریات مهرنامه ،صدا و تجربه را منتشر
می کند،ازجملهاینغرفه هاست.بازدیدکنندگانکهاغلباز
عالقه مندان به حوزه های روشنفکری ،علوم انسانی و اخبار
تحلیلی هستند ،در مقابل این غرفه جمع می شوند تا با طرح
سواالت خود از میهمانان ویژه هم میهن ،بر اطالعات مورد
عالقه خود بیفزایند .ماهنامه اندیشــه پویا نیز یکی دیگر از
این غرفه هاست که مشی مشابهی دارد و «گزارش محور»
بودن را به «خبر محــور» بودن ،ترجیــح می دهد؛ چرا که
رسالت کاری خود را فارغ از پرداختن به اخبار روزمره ،و توجه
به تحلیل و ترجمه تعریف کرده است.
یــک بازدیدکننــده از غرفه گروه نشــریات هم میهن
نترجیحمی دهمبهجایدنبالکردنخبرهای
می گوید«:م
روز ،یک نشریه تحلیلی را مطالعه کنم تا بتوانم نگاه جدیدی
را تجربه کنم .این غرفه می تواند برای عالقه مندان به علوم
انسانی ،هنر و اخبار تحلیلی مفید باشــد اما من به شخصه
وارد حیطه خبرهای جنجالی نمی شوم ».مرد جا افتاده ای
ی در پاسخ به این جوان می گوید« :اتفاقا
با موهای جوگندم
بهتر اســت که با علم به اخبار روز ،نگرش تحلیلی داشــته
باشــید تا بتوانید روند تحوالت را دنبال کنیــد و به واکاوی
انها بپردازید .من روزهای شــنبه ،هفته نامه هایی اصولگرا
و اصالح طلبی همچون صدا و مثلث را تهیه می کنم اما از
مطالعه نشــریاتی همچون مهرنامه و اندیشه پویا نیز غافل
نمی شوم.مطالعههمزمانایندونوعازرسانه،بهمنکمک
کرده است تا به خوبی به بررسی اتفاقات بپردازم ».همچنین
یک جوان 28ساله و دانشجوی رشته علوم سیاسی وقتی با
یکی از دبیران هفته نامه صدا مواجه می شود ،با او به گفت
وگو می پردازد.
یــک خانــم میانســال کــه خــود را فارغ التحصیل
جامعه شناســی معرفی می کند ،در مقابل غرفه اندیشه پویا
ایستاده است و سخنش را با بیتی از موالنا اغاز می کند« :گر
جان عاشق دم زند اتش در این عالم زند ،وین عالم بی اصل
را چون ذره ها بر هم زند ...رسانه ها و نشریاتی می توانند در
جامعه اثرگذار باشــند که کمتر به سیاست بپردازند و با زبان
جدیدی با مردم صحبت کنند .جامعه از تنش و درگیری های
بی فایده خســته شــده و مردم ترجیح می دهند با نوشیدن
یک فنجان چای ،مطلبی بخوانند که بر دانسته های شان
بیفزاید».یکجواننیزکهمی گویددررشتهفلسفهتحصیل
می کند،نظرخودرااین گونهبیانمی کند«:احساسمناین
استکهرسانه هاییهمچونمهرنامهواندیشهپویاتنهابرای
گروه خاصی از جامعه یعنی عالقه مندان به علوم انســانی
و روشنفکران مفید هستند؛ در حالی که بهتر است حداقل
بخشــی از مقاالت انها ،بــرای گروه کثیــری از مردم قابل
فهم باشــد تا به تدریج به مطالعه در این حوزه ها عالقه مند
شوند .من با افراد زیادی روبه رو شده ام که بعد از مطالعه این
نشــریات ،به کتاب های حوزه علوم انسانی روی اورده اند و
ی خود را افزایش داده اند».
از این طریق ،اطالعات علم
بازار داغ سوپراستارها
غرفه های هنری و سینمایی به واسطه فعالیت هایی
که دارند ،مخاطبان خاص و عــام دارند؛ مخاطبان خاص
انها چهره های هنری و فعال در عرصه فرهنگ و هنر هستند
ومخاطبانعام شان،طیفگسترده ایازبازدیدکنندگانیکه
هر روز اخبار حوزه هنر و سینما را دنبال می کنند .یک جوان
«تیپ ارت» در مقابل یکی از غرفه های نشریات موسیقی
ایستاده است .او می گوید« :من و دوستانم دانشجوی رشته
موسیقی هســتیم و اکنون به نمایشگاه مطبوعات امده ایم
تا با نشریاتی که با رشته تحصیلی مان مرتبط هستند ،اشنا
شویم ».او البته تاکید می کند که عالقه چندانی به مطالعه
اخبار ندارد و ترجیح می دهد به عالقه مندی های روزمره خود
بپردازد .مردی که خودش را کارمند معرفی می کند ،به همراه
همســر و فرزندش در مقابل یک غرفه سینمایی ایستاده و
با یکی از بازیگران مشــهور ســلفی می گیرد .او می گوید:
«مجالت و نشریات سینمایی برای ما سرگرم کننده هستند.
البتهمنهیچفعالیتهنرینداشته اماماخانواده امصفحات
سینماییروزنامهوهمچنینمجالتهنریرادنبالمی کنند.
معموالرسانه هاییبرایمامفیدهستندکهجنبهسرگرم کننده
داشته باشــند ».یک دنبال کننده دیگر نشریات سینمایی
اما می گوید« :من این رســانه ها را به واسطه فعالیت های
هنری ام مطالعه می کنم و حتی از چند سال پیش تعداد قابل
توجهی از این نشریات را ارشیو کرده ام و در زمان های مورد
جامعه شناسی
نیاز ،از مطالب منتشرشده در انها اســتفاده می کنم .من با
نگاه برخی افراد مخالفم که نشریات حوزه سینما و فرهنگ را
نشریاتعامه پسندیمعرفیمی کنندومخاطبانانهارامردم
عادی و کم سواد می دانند؛ اتفاقا اگر نشریه ای به درستی در
این زمینه قلم بزند ،مخاطبان معدود اما اگاهی دارد که با علم
به اهمیت موضوع به ان مراجعه کرده اند».
وقتی یک بازیگر مشهور وارد نمایشگاه می شود ،عده
زیادی از بازدیدکنندگان او را احاطه می کنند؛ به گونه ای که
حتیبرخی خبرنگارانحوزهفرهنگینمی توانندخودرابهاین
بازیگر برسانند و او را به غرفه خود دعوت کنند .یک خبرنگار
با ابراز ناراحتی از این وضعیــت می گوید« :ما برای دعوت
کردن از این افراد دردسرهای خاص خودمان را داریم .من
واقعا متوجه نمی شوم که چرا عده زیادی دور بازیگران جمع
می شوند.ایاگرفتنیکعکسسلفیتااینحداهمیتدارد
که در کار دیگران خلل ایجاد شود؟» دو نوجوان از کنار این
بازیگرمشهورفاصلهمی گیرندوبانگاهکردنبهصفحهتلفن
همراه خود ،از عکسی که گرفته اند ،ابراز رضایت می کنند.
استقبال از منهای سیاست
برخی رســانه ها نیز مخاطبــان خاص خــود را دارند؛
غرفه های نشریات اشــپزی ،خیاطی ،سالمت ،موفقیت،
خانواده و کــودک از ان جمله اند .برخــی از این غرفه ها از
نخســتین ســاعات صبح میزبان دانش اموزانی هستند که
به نمایشگاه امده اند تا با رسانه ها اشــنا شوند و رسانه های
متناسب با سن خود را تهیه کنند .وقتی از مقابل غرفه های
این گونه نشریات رد می شوید ،جمعیت فراوانی را می بینید
که برای خرید نشریات مورد عالقه خود صف کشیده اند و با
صدای بلند از متصدیان غرفه ها می خواهند که انچه به ان
نیاز دارند ،در اختیارشان قرار دهد.
خانمی که خود را خانه دار معرفی می کند ،می گوید:
«من همیشه نشریات اشپزی و خیاطی را تهیه می کنم و در
زندگی خانوادگی ،اســتفاده زیادی از انها برده ام .البته جز
این غرفه ها به غرفه نشــریات روانشناسی و کودک هم سر
می زنم تا برای همســر و فرزندانم نیز نشریاتی تهیه کنم».
یک جوان که لباس سربازی به تن دارد ،می گوید« :من در
حال تصمیم گیری برای دوره بعد از سربازی هستم .اگرچه
قصد ادامه تحصیل ندارم ،اما به نشریات مرتبط با کارافرینی
و موفقیت عالقه مند هستم و انها را تهیه می کنم تا در اوقات
فراغتم بخوانم ».چند دانش اموز که به همراه یکی از اولیای
مدرسه به نمایشگاه مطبوعات امده اند ،در حال خرید از یک
غرفه کودک و نوجوان هســتند .یکی از انها مجله ای را به
همکالسی اش معرفی می کند و خودش هم ان را می خرد.
برخی از انها نیز به غرفه ای مراجعه می کنند تا ساعتی خود را
با کشیدن نقاشی سرگرم کنند.
یک نمایشگاه پرحاشیه
مثل ث | شماره 287
جامعه شناسی
می توان در یک جمع بندی کلی این گونه اظهارنظر
کرد کــه اغلب مخاطبان نمایشــگاه مطبوعات امســال،
افرادی بودند کــه خود را به جریان منتســب بــه دولت و
اصالح طلبان نزدیک تر می دیدند و تصورشان بر این بود
که فضای نمایشــگاه به ســود جریان متبوع شان است.
این در حالــی بود کــه اصولگرایان و رســانه های انها نیز
از حضور در این نمایشــگاه غافــل نبودند و بــا حضور در
مصالی تهران ،وضعیت این نمایشگاه را رصد و ارزیابی
می کردنــد .نمونه ایــن مســاله ،حضور شــخصی تعداد
زیادی از خبرنگاران رســانه های اصولگرا در نمایشــگاه
مطبوعات بــود .اغلب این افــراد خواســتار ان بودند که
دولت و رســانه های همســو با ان ،از معاونت مطبوعاتی
وزارت ارشاد و تشــکل های صنفی مطبوعاتی و رسانه ای
درخواست کنند تا صدای اعتراض رسانه های اصولگرا را
بشنوند و خواسته های انها را اجابت نمایند.
41
رفیق فلسفه ،مخالف تفکیک
تاریخ سیاسی
عالمه محمد تقی جعفری از اندیشــمندان بزرگ معاصر اســت که جامعیت
علمی بی نظیری داشته اند .البته در مورد ارا و اندیشه های او نقل قول های متفاوتی
صورت می گیرد،یکی از انها تفکیکی بودن ایشان است که با توجه به مشی استاد
در رویکردهای فلسفی،عارفانه و رعایت مذهب توسط برخی از شاگردان ایشان رد
شده است .در سالروز فوت ایشان ،ارای عالمه را بررسی کرده ایم.
ابن سینای زمان
عالمهجعفری کهبودوچگونهفکرمی کرد؟
42
1
مثلث | شماره 287
تاریخ سیاسی
مسعود میرزایی
خبرنگار
لحن شــیرین و بیان ســاده و صمیمی اش مخاطب
را مجذوب می کرد .نزدیکان و شــاگردانش می گویند که
بســیار ساده زیســت بود و با اخالق و با دغدغه و به همین
دلیل طیف وسیعی از مخاطبان مختلف را در حلقه خویش
داشت.
هیــچ گاه در فضای سیاســی روز وارد نمی شــد ،اما
اهل سیاســت بود و دغدغه سیاســی خود را ذیل گفتمان
اسالم سیاسی در تبیین اندیشه سیاسی ان مورد توجه قرار
می داد و اثاری در این زمینه منتشر کرد.
بسیاری به او لقب ابن سینای معاصر داده اند و شاید
همین موضوع به دلیل تنوع و جامعیت تفکری و اندیشه ای
اوســت .او صاحب تئوری هایی اســت مثل از «هست»
و «باید» انســان تــا «ارتباطات چهارگانه» و «ســواالت
تو خیز و تکاپوافرین
ششگانه» .وی نهیب سواالت پر جس
من کیســتم؟ از کجا امده ام؟ به کجا امده ام؟ با کیستم؟
برای چه امده ام؟ و به کجا می روم؟ را با نسیم زوال ناپذیر
ارتباطات چهارگانه :ارتباط انســان با خویشتن ،با خدا ،با
جهان هســتی و با همنوع خود پاســخ می داد و بشــر را در
خویش غرقه نمی ساخت ،بلکه وی را همواره به «باید»ش
فرا می خواند.
در فلســفه ،عرفــان ،فقــه ،اصــول ،نجــوم،
ریاضــی و روانشناســی و ادبیــات بــا اثــر ســترگ و
بــزرگ شــرح مثنــوی معنــوی او در عصر مــا امــا یگانه
دوران بود؛ محمد تقی جعفری.
«پدرم درس نخوانده بود ،امــا حافظه ای غیر عادی
داشت و اغلب ســخنان وعاظ شــهر را جمله به جمله بیان
می کرد .بعدها ما به عظمت پدرمان پــی بردیم .او روحیه
بسیار باالیی داشت و ادم رقیق القلبی بود .شغلش نانوایی
بود و بدون وضو دست به خمیر و نان نمی زد .یک بار با پدرم
خدمت اقا میرزا هادی حائری کــه از همدوره های مرحوم
عصار بود ،رفتیم .ایشــان به من گفت «:راهــی را که ما با
تاریخ سیاسی
یکیازشاگرداناستاددرشرحنگاهلطیف
ایشان به مثنوی معنوی با اشاره به برگزاری
کنگره موالنا در دهــه 50خاطره عجیبی را
نقل می کند .عالمه جعفری به او گفته بود:
ایا در جلسات کنگره ،اوای «نی» را شنیدی
یا نه؟ گفتم :نه .گفت :اگر صدای «نی» را
شنیده بودی ،نه در پی «شکایت» بودی و
نه «حکایت!» من همان جا منقلب شــده و
بی اختیارگریستم.
دموکراسی تفسیر نشده
روح عالمــه بســیار لطیف بــود و بــه موضوعات به
دیده اخالقی نگاه می کرد .او در یادداشــتی می نویســد:
«همین ساعت که این جمالت را می نویسم ،در همین روز
( 1367/1/4هـ .ش) بر خالف تمامــی مقررات و قوانین
بین المللی ،موشک های وحشــتناک و مرگبار ،یکی پس
از دیگری مناطق مســکونی ـ یعنی خانه ها و کاشانه های
مردم را که برای زندگی ســاخته و اباد کرده انــد ـ به ت ّلی از
ویرانه ها مبدل می کند و با شکستن چراغ های زندگی پیر و
جوان و کودک ،زن و مرد ،بیمار و تندرست را در مدارس،
مساجد و بیمارســتان ها ،انها را خاموش می سازد .همین
روزها ،چند نفری در اتاقی نشســته و دربــاره پدیده قدرت
و ناتوانی شرم او ِر بشر از اســتفاده صحیح و منطقی از ان
بحث می کردیم کــه ناگهان صدای بســیار مهیب انفجا ِر
یک موشــک ،برای لحظاتــی گفتگوی مــا را قطع کرد و
همگی به روی هم خیره می نگریستیم که هم اکنون عده ای
[انســان] بی گناه به خاک و خــون درغلطیدند .در همین
حال ،یکی از دوســتان که اهل فضل و دانش است ،وارد
شد و گفت :دیشب حادثه ای را دیده ام که هم تفسیرکننده
دموکراسی که ترقی و تمدن بشــری را اثبات می کند بود و
هم تفسیرکننده سوسیالیســم که با جبر تاریخ وارد عرصه
زندگی انسان ها شده است .این حادثه ،انفجار یک موشک
ویرانگر در نزدیکی خانه ما بود .پس از ارام کردن خانواده
خودم ،به ســرعت به طرف جایگاه اصابت موشک رفتم؛
منظره بســیار هولناکی را دیدم که توانایــی توصیف ان را
ندارم و گمــان نمی کنم ضربه روانــی ان حادثه در درونم،
تا نفس های واپسینم زایل شــود .تلی از خاک را دیدم که
همه افراد یک خانواده را در خود دفن کرده بود و تنها ســر
کودکی شیرخوار با انگشتان کوچک یک دستش ،بیرون
مانده بود .اهسته و بسیار مالیم خاک ها را از پیرامون ان
سر کنار زدم و صورت کودک پیدا شد .در حالی که دهان او
باز[بود] و پستانکش در فاصله کمی دیده می شد ،با خود
گفتم :ای کاش ،صدایم بلند بود و به گوش قانون نویس ها
و ســازمان های بین المللی حمایت از انســان ها می رسید
که اقایان ،تشــریف بیاورید و پاسخ این کودک را که برای
سوال از شــما دهان باز کرده ،بدهید .ولی هیهات !یکی
از حاضران جلسه گفت :شما کجایید؟ اصال معلوم است
چه می گویید؟ مگر انان نمی دانند در اینجا چه می گذرد؟
اگر شما فقط یک شــب و روز ،انچه را که رسانه های دنیا
می گویند ،گــوش بدهید ،خواهید دید همان کســانی که
با فروش اســلحه برای خونریزی ،کاخ امال زندگی خود را
بنا می گذارند ،خبر و خط می دهند .بسیار خوب ،حاال من
مانع بحث شما نشوم ،ادامه بدهید ایا می توان راهی پیدا
ی با ان همه ادعاهایش که به تکامل رســیده و
کرد که ادم
تمدن به وجود اورده است ،هنگام رسیدن به قدرت ،مبدل
به حیوانی ناتوان نگردد و ان قدرت را در مسیر سازندگی به
کار بیندازد؟»
ابن سینای معاصر در 25ابان 78درگذشت و در روضه
رضوان مشهد به خاک سپرده شد.او تاثیر بسیار بزرگی در
میان حوزه های علمیه و دانشگاهی گذاشت .مباحثش در
باب تفسیر نهج البالغه در واقع تبین اندیشه سیاسی اسالم
بود و دریای بی کران تفسیر مثنوی معنوی گذری به وادی
عرفان و اخالق اســامی و از همه مهمتر هدف استاد در
تمام تالیف و اثارشان،شناخت درســت از انسان و چگونه
زیستن او بود .از این جهت عالمه جعفری با جامعیت علمی
که داشتند ،یکی از نوادر دوران خود می باشند.
مثلث | شماره 287
برخی دیگر از دانش های گونه گون به شناخت تمدن علم
ی
غرب و اروپا و ادبیات دوران پس از رنسانس اشنا شود .این
موضوع در اولین کتابش با عنوان «ارتباط انسان ـ جهان»
که در سن 30ـ 28سالگی به رشــته تحریر درامد ،بازتاب
یافته است .در دهه سی بود که به تهران امد و تالش هایش
را در زمینه های گوناگون پی گرفت .پرسش اساسی عالمه
جعفری زیست انسان معاصر است.
او می کوشید که انسان و انســان جدید را به درستی
بشناسد .بر این اســاس ،برای انســان ها فراتر از اهمیت
صوری و نظری ،ارزش عملی و عینی قائل بود و با اخالقی
سازنده و ســلوکی راهگشــا ،زیباترین جلوه های اخالقی
و حکمی خــود را در همین رابطــه بروز می داد .شــاید در
پرتو همین جلوه ها بود که در مــدت زمانی نه چندان زیاد،
توانســت تالیفاتی پر شــمار و عمدتا بدیع از خود به یادگار
نهد ،که از مشــهورترین انهــا می توان بــه مجموعه 15
جلدی «تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی» و «ترجمه و تفسیر
نهج البالغه» در 27مجلد اشــاره کرد .ایــن دو اثر به نوبه
خود ،حاوی عمده ترین تفکراتی است که او به مدت چهار
دهه متناوب ،به انها پرداخت و کوشید یافته های خویش
را در قلمروهایی چون :انســان شناســی ،جهان شناسی،
روان شناسی ،جامعه شناسی ،اخالق ،حکمت ،فلسفه و
عرفان ارائه کند.
یکی از شاگردان استاد می گوید در دهه 50کنگره ای
برای موالنا تشکیل داده بودند که اســتاد را دعوت نکرده
بودند و ما از این مســاله ناراحت بودیم .به یاد دارم در این
کنگره ،شــادروان مجتبی مینوی در متن سخنرانی خود،
از نظر نسخه شناسی شک داشت که در بیت اول مثنوی،
بشنو از نی چون «حکایت» می کند درست است ،یا بشنو از
نی چون «شکایت» می کند؟ من وقتی موضوع «حکایت»
و «شکایت» را با ناراحتی و طنز نقل کردم ،ایشان گفت:
«اقای مینوی در واژه شناســی و نســخه شناسی استادی
بزرگ هستند ،صحیح نیست به تحقیر از او یاد کنی! اگر از
اینکه مرا دعوت نکرده اند ،ازرده خاطر هستی ،نباید نسبت
به کسانی که دعوت شده اند ،بی حرمتی کنی! حاال به من
بگو :ایا در جلســات کنگره ،اوای «نی» را شنیدی یا نه؟
گفتم :نه .گفت :اگر صدای «نی» را شنیده بودی ،نه در
پی «شکایت» بودی و نه «حکایت!» من همان جا منقلب
شده و بی اختیار گریستم.
از یادگاری های اســتاد شــرح مثنوی موالنا است که
حدود پنج ســال (از ســال 1348تا 1353خورشیدی) به
طول انجامید .او از ابتدا به افکار و اندیشه های جالل الدین
مولوی توجه جدی و عمیق داشت .از نظر عالمه ،مولوی
یکی از انسان شناسان بزرگ جهان اسالم است که به دلیل
قرار گرفتن در جاذبیت شــمس تبریــزی و پیمودن مراحل
و منازل عرفان مثبت ،با تمام دانشــمندان و ســخنگویان
تفاوت های اساســی دارد .جالب اینکه اما تفســیر مثنوی
ماجرای دیگری نیز داشــت .امتیاز این مجموعه شــامخ،
در دهه 60خورشیدی توسط استاد جعفری به ناشر فروخته
شــد! به راســتی چرا؟ ایشــان به علت تغییر محل زندگی،
تصمیم گرفت منزل قدیمی خود را واقع در خیابان خراسان
بفروشــد و برای توسعه بیشــتر کارهای علمی و پذیرایی از
مراجعان داخلی و خارجی ،خانه وســیع تری تدارک ببیند.
الزمه این امر ،تهیــه و پرداخت مابه التفــاوت ان بود و به
علت اینکه ایشــان تفاوت مبلغ را نداشت و از قرض کردن
و یا پذیرفتن هرگونه کمک مادی ابا داشت ،بنابراین ،تنها
راه ،انصراف از تدارک و ساخت منزل جدید بود و یا فروش
حق تالیف این اثر.
عالمه جعفری گرچه از حوزه علمیه برخاســته بود و
با اقایان انقالبیون رفت و امد داشــت امــا پس از انقالب
هیچ گاه به دنبال مقام و پســت نرفت و از ایــن موضوع ابا
داشت .در سال ،1359جوانی از او سوال کرد :شما چرا به
فعالیت های اجرایی (سیاسی) نمی پردازید؟ وی در پاسخ
این گونه اظهار داشــته بود :فعالیت های اجتماعی بر دو
نوع است :یک نوع ان ،کارهای اجرایی است و نوع دیگر
کارهای علمی و فرهنگی؛ من از عهده کارهای اجرایی بر
نمی ایم .از من کارهای فرهنگی برمی اید که سال هاست
به انها مشغولم .با این حال بســیاری از مقامات جمهوری
اســامی در نزد او در رفت و امد بودند .عالمه محمدتقی
جعفری ،در زمره نخســتین یاران حضــرت امام رحمه الله
ی ســترگ در شــکل گیری و تــداوم انقالب
بوده و ســهم
اسالمی و نیز پی ریزی ساختمان فکری و عقیدتی انقالب
و نظام جمهوری اسالمی ایران داشته است .اگرچه در دو
دهه پس از پیروزی انقالب اســامی ،کم و بیش حضور
متعهدانه و دلیرانه ان عالم ربانی و مرزبان حماســه جاوید
در حراست از حریم اســام و انقالب اسالمی ،بر همگان
اشکار شده بود ،ولی سابقه مبارزاتی پیش از پیروزی انقالب
و چالش عمیق و گســترده فکری و علمی ایشــان با رژیم
ستمشــاهی ،تاکنون جز بر صاحب نظران ،چندان روشن
نشده است .کمتر کســی از مردم و حتی نزدیکان ایشان
تصور می کرد که در زمان رژیم پهلوی ،ساواک پرونده ای
مفصل برای عالمه جعفری تشکیل داده باشد .به هر حال
عالمه جعفری از جمله کســانی بود که تمامــی برنامه ها،
تاریخ سیاسی
مشــقت ـ ان هم هفتاد ســال علم و حکمت ـ طی کردیم،
پدر تــو در خونش دارد » .پدرم بــه کار خیلی عالقه مند بود
و می گفت«:کار جوهر زندگی من اســت و بیکاری را برای
خود مرگ تلقی می کرد .مادرم برخالف پدرم با سواد بود و
جوان هم از دنیا رفت .به هنگام مرگ ( 1321خورشیدی)
یو دو سال داشت .نخستین بار ،او قران را به من یاد داد.
س
» محمد تقی در سال دوم قرن جدید در تبریز به دنیا امد .ابتدا
به مدارس علوم جدیده رفت و یک راست به کالس چهارم
ی را طی کرد به صورتی
رفت ،او در ادامه همین جهش علم
که پس از ورود به مدرسه طالبیه تبریز و بعد از ان تهران و قم
در محضر درس فقها و حکمایی چون میرزا مهدی اشتیانی،
شیخمحمدرضاتنکابنیوعارفداناسرشتمیرزامحمدتقی
زرگر تبریزی حضور یافت .خودش می گوید« :در فلسفه هم
خدمت میرزا مهدی اشتیانی رسیدم و حکمت منظومه حاج
مالهادی سبزواری و بخشی از امور عامه اسفار را در محضر
ایشان خواندم .ایشــان روح واالیی داشــت و در معقول و
منقول بسیار واال بود ،ولی دانش خود را اظهار نمی کرد».
او این شانس را داشت که در مکتب اصولی و فلسفی تهران
از یگانه های روزگار درس اموزی کند .پس از تالمات روحی
ناشی از مادر فرزانه اش به تبریز روانه شد و پس از ان به حوزه
علمیه هزارساله نجف رفت.
در نجف اما هم اندیشی با محمدرضا مظفر فیلسوف،
فقیه و منطقی نواندیش در نجف و احمد امین ریاضی دان
برجسته دانشگاه بغداد مولف کتاب «التکامل فی االسالم»
که سال های سال تداوم یافت ،نشان از جامعیت خاصی
بود که سبب شد وی در موضوعاتی چون «فقه و فیزیک»،
«فلســفه و زیبایی شناســی»« ،تاریخ و روان شناسی» و
صدای نی را شنیدی
ســخنرانی ها و حرکاتش از طرف ســاواک زیرنظر بود و به
دقت کنترل می شد.
43
تاریخ سیاسی
حیات طیبه برنامه زیستن انسان است
تاریخ سیاسی
44
مثلث | شماره 287
فرهاد بابایی ،از شاگردان نزدیک عالمه جعفری درگفت وگو با مثلث
عالمه محمد تقی جعفری چه کســی بودند؛ این
شاید سوال ساده ای باشد ،اما در مورد ایشان پر
از نکته و حرف است.
بزرگان بســیاری از جمله اقــای حکیمی تصریح
دارند ،جامعیت علوم برای استاد قطعی است .ایشان نسبت
به علومی که بیشتر نیاز انسان امروز باشد ،پردازش بیشتری
داشتند .اجازه می خواهم که این تعبیر را برای ایشان به کار
ببرم که حضرت عالمه همه جوره جالب بودند .این بســیار
مهم است چه انکه ما در تاریخ چه در غرب و چه در شرق،
دانشمند ،عارف ،فیلسوف ،فرزانگان و فرهیختکان بزرگی
داشتیم که هر کدام جایگاه خاص خود را دارند .اما در میان
این همه بزرگانی که امده اند و رفته اند ،عده ای هستند که
به لحاظ ویژگی هــای منحصر به فردی کــه دارند ،جالب
هســتند .یکی از اینها عالمه محمد تقی جعفری است که
باتوجه به جامعیت علومی که داشــتند در این جایگاه قرار
می گیرند .جدا از جنبه های بی نظیر علمی ،حضرت عالمه
دارای جنبه های اخالقی بودند که ابعاد شخصیتی واالی
ایشان را نشان می داد.
نظریه معروف عالمه جعفری با نــام حیات طیبه
در واقع از پرسش ایشان در مورد انسان معاصر
نشات می گیرد .ایشان ذیل همین موضوع نظام
سیاسی مورد نظرشان در واقع انسان را از حیات
مادی و بحران های ناشی از اعمال مادیات نجات
می دهد .این ارمانگرایی نیست؟
عالمه به انســان یک نــگاه ارمانی داشــتند ،اما
ارمانگرایــی حقیقی یــا به عبارتــی دیگر می شــود گفت
که ارمانی را به رشــته حقیقــت دراورده بودنــد و به تعبیر
2
فرهاد بابایی از شاگردان نزدیک عالمه محمد تقی
جعفری است که از سال های نوجوانی در محضر درس
او حضور داشــته اســت .خودش از عصر زمســتانی
می گوید که در باالترین درجه تالمات روحی برای اولین
بار به محضــر مرحوم عالمه حضور یافته و ســال های
ســال در محضر ایشــان درس ها اموخته است .اقای
بابایی گرچه سال هاست تهران را ترک گفته و در دامغان
منزل گرفته اســت اما در حوزه های مرتبط با فلســفه،
اخالق و عرفان در دانشــگاه ها و کالس های درســی
تدریس می کند .او همچنین با استان قدس رضوی نیز
همکاری پژوهشی دارد .مثلث در گفت وگو با اقای بابایی
به تفکرات استاد در مورد انسان پرداخته و نظریه استاد
جعفری در مورد زیستن انسان ذیل حیات طیبه را مورد
توجه قرار داده است.
صحیح تر انسان را به حقیقت ارمانی می دانستند .عالمه
جعفری انسان را ارمانی می دیدند و در کنار ان انسان را در
حوزه حقیقت و واقعیت ها می دانســتند .یک جور انسان
ارمانگرا و حقیقت مدار .این نکته بســیار ظریفی است که
می بایســت مورد توجه قرار گیرد .برخی هــا این دو مقوله
را جدا از هم دیده اند ،گروهی بــه واقعیت های موجود در
انســان عنایت داشــته اند و گروه دیگر صرفا به جنبه های
ارمانی توجه نشــان داده بودند .عالمه جعفری به انسان
بســیار اهمیت می دادند و بر همین اســاس مساله انسان
برای اســتاد ،موضوعی اساســی و حیاتی بود و به همین
دلیل تمام عمر پربرکت شــان معطوف به این مساله بود و
مکررا در نوشته هایشــان و سخنانی که داشــته اند مساله
انســان حقیقت مدار ارمانی را مورد توجه قرار داده اند .در
حقیقت عالمه می خواســتند انســان را در نظام افرینش
در جایــی که به طــور سیســتماتیک برایش تعبیه شــده،
نشان دهند .اضافه بر اینکه عالمه در این نگاه مثل سایر
موضوعات دیگر ،بسیار عمیق ،ژرف و بسیط به موضوع
نــگاه می کردند ،هیــچ گاه انســان را مچالــه و کوچک و
محقر و دارای جنبه های کم نمی دیدند .در همین جا افق
دیگری روی ما روشن می شود که روشنفکری ایشان است.
بی تردید یکی از بزرگترین روشــنفکران معاصر در مسائل
گوناگون از جمله مســاله پــردازش انســان ،محمد تقی
جعفری اســت .همان طور که گفتید یکی از موضوعاتی
که ذیل مساله انســان مورد توجه قرارداد داده اند ،همین
موضوعات مرتبط با اجتماع ،قدرت و سیاســت است که
بسیار عمیق ،جامع ،ژرف و بسیط به مساله نگاه کرده اند.
استاد به همین موضوع قدرت و سیاست نگاهی
عارفانه دارند...
در مقدمه عرض کنم ،درباره نگاه استاد به انسان
باید نکته ای را مــورد توجه قرار دهیم کــه مبانی پردازش
استاد به انســان متکی به چه چیزی اســت .مبانی ایشان
منبعث از وحی است و در این زمینه هم در ابعاد عقلی و هم
در ابعاد نقلی وارد شــده بودند .ایشــان در ابتدا موضوع را
دریافت ه بودند و بعد این شــناخت را بیان می کردند .در این
رابطه گرچه ایشان شناخت خود از انسان را از وحی دریافته
بودند اما هر متدی را نیز در این زمینه رها نمی کردند و نادیده
نمی گرفتند .یعنی با یک روشــنفکری منصفانه و عادالنه
عجیبی که انصافا در این زمینه بــه جامعه ،جوامع علمی،
است .زیستن انســان و راه و روش های ان به دلیل اینکه
مقوله ای به نام رستگاری را در بر می گیرد مورد توجه استاد
است .اینکه بر اساس فطرت و معرفتی که در وجود انسان
است با نوع زیستی که می کند به رستگاری برسد .در همین
زمینه است که استاد توجه ویژه ای به موضع دانایی و نگاه
عارفانه دارند .تمام تالش استاد این است که بودن انسان
را و خود بودن انســان را از انســان نگیرد و در عین حال به
مســائلش هم بپردازد .نمی شــود متفکری این گونه باشد
اما بــه دانایی و عارفانه نــگاه کردن نیندیشــد .الجرم باید
به انســان این گونه نگاه کند چه انکه این دانایی است که
این گونه اندیشیدن را به ارمغان می اورد .اگر چنین نباشد
انسان را به تک بعدی گرایی ســوق می دهد .یا باید طوری
رفتار کند که انســان را به موجــودی ایده ال گرا تبدیل کند
یا اینکــه موجودی پوچ گرا باشــد ،موجــودی میان تهی،
موجودی سرگردان و طرف های واهی و ...ولی می بینیم
اینها در سیاق ایشان نیست بلکه حقیقت ها را هیچ گاه در
مورد انسان از دست نمی دهد در حالی که انسان را ارمانی
می بیند .خیلی از کســانی که انســان را ارمانی می بینند،
بســیاری از حقیقت ها را در مورد انســان ندیده اند ،به طور
مثال خیلی که به حوزه ارمانی انسان وارد شده اند وقتی وارد
قضایای غریضی انسان شده اند ،نتوانسته اند پاسخ گویند یا
عبور کرده اند یا اینکه از کنار ان رد شده اند و موضوع را مچاله
کرده اند .یا افرادی که به انسان بسیار عقلی نگاه کرده اند،
با یک حقیقت گرایی محض عقالنی به انســان در همین
حوزه غرایض انسان را به صورتی ازاد گذاشته اند که مبتال به
بالیایی شده است که امروز می بینیم .به خاطر همین است
که جهان تشنه تفکرات ایشان است و کتاب های ایشان به
زبان های مختلف ترجمه شده اســت .مطالبی که امدن و
ایا عالمه محمد تقی جعفری تفکیکی بود؟
3
پاسخ به یک شبهه در مورد اندیشمند بزرگ معاصر
ُ
«بسیط
ل ب ه اشیاء از را ه قاعده
م مبدا متعا
مساله اثبات ،عل
ن مبنی
ت و بر ای
ن صور
خ الرئیس ،ک ه ب ه ای
الحقیقه » ،بر شی
ی دیگر تصویر می کند،
ل ندارد و موضو ع را ب ه صورت
ن را قبو
ا
خرده می گیرد و می فرماید« :هر کس اهل کشــف نباشد
و از ذوق تام بهره نیافته باشــد ،به این مطلب نمی رسد».
شیخ الرئیس ابن ســینا ،با منطق عظیم «شفا» ،بر ستیغ
بلند تاریخ علم منطق پر گشوده اســت .او با مغز منطقی و
ریاضی خویش و بر شــالوده اصول منطقی و مبانی تعقلی
صرف ،مســائلی را رد می کند و نمی پذیرد ،مانند «حرکت
جوهری»ُ « ،م ُثل افالطونی »« ،اتحاد عاقل و معقول »،
«مادیه الحــدوث بودن نفــس انســانی » ،و «تجرد قوه
ن مقا م نیز می فرماید« :اینها
ن در ای
خیال » .صدرالمتالهی
همه به این دلیل اســت که شــیخ اهل مکاشــفات نبوده
اســت » .و می فرماید که خود به این مراحل و اصل گشته
ت اورد ه است .
ن را ه ب ه دس
ل را از ای
ن مسائ
ت ای
ت و صح
اس
ی سینا» -از
ت بوعل
ب «حکم
ی سمنانی ،در کتا
عالم ه حائر
س از صدرالمتالهین
ت وجود» را ،ک ه پ
جمل ه -مساله «اصال
ن مسال ه در «فلسفه اولی »
ل اصلی ،یا اصلی تری
جزو مسائ
(در مشرب فلســفی جمعی از فاضالن اسالمی) به شمار
می اید ،مورد نقد قرار داد ه است .استاد عالم ه جعفری ،در
ن مرقو م داشته اند« :مساله
ن بار ه چنی
مقدمه جلد سوم ،در ای
ک از مشکالت
«اصالت وجود» یا «ماهیت » که بدون ش
ت ک ه افکار
ی اس
عظیمه فلسف ه به شمار می رود و از دیرگاه
مثلث | شماره 287
عالمه محمد تقی جعفری به دلیل جامعیت علمی که
داشتند در مشــرب های گوناگون و تفکرات متفاوت سیر
می کردند .یکی از از موضوعاتی که به اشــتباه در مورد او
گفته می شود این اســت که وی به مکتب تفکیک علقه و
عالقه داشته اســت .مکتب تفکیک به ضدیت با فلسفه و
انتقاد تند از مالصدرا مشهور است و در مقابل مرحوم عالمه
ضرورت اســتنباط عقلی را در امور واجب می دانستند .این
ماجرا اما زمانی شکل عمومی تر یافت که استاد محمدرضا
ت استاد عالمه
ن حیا
ی ک ه در زما
حکیمی در رسال ه مبسوط
ت کرد که
ی جعفری منتشر شــد ،با ادله و افی ه ثاب
محمد تق
ب موجود ،بیشتر متوجه
ن مکات
ش استاد عالم ه در میا
گرای
مکتب تفکیک است .شــرح این نوشــتار را که در مقدمه
ب «تکاپوگر اندیشــه ها» امد ه اســت ،می خوانید .در
کتا
بخشی از این نوشــته با اشــاره به رابطه اســتاد جعفری با
عالمه سمنانی از ســران مکتب تفکیک به نوشتن مقدمه
عالمه جعفری بر کتاب عالمه سمنانی دلیل این مساله را
چنین روایت می کند« :چون استاد عالمه جعفری ،به این
ابعاد ارزشی و علمی و تربیتی کتاب عالمه سمنانی وقوف
یافتند -از باب وظیفه علمی و دینی -به نوشــتن مقدمه ا
ی
به منظور شناساندن بیشــتر ان و توجه دادن اذهان پویا و
ن پرداختند .از جمله
جا
ی پرار
ی ازاد ب ه محتوا
اندیشــه ها
نکته های مهمی که در مقدمه خویش یاداور شــدند ،نقد
علمی عالمه است بر مساله «اصالت وجود» .این مساله
ذاتا عرفانی است نه فلســفی (یعنی منسوب به «شهود»
ل و بزرگوار ،حضرت
ف فاض
ن فیلسو
ت ن ه «عقل ») ،لیک
اس
صدرالمتالهین شیرازی -رحمه الله علیه -کوشیده است تا
ی منطقی ) عرضه
ی (و قیاس ها
ن فلســف
ب بیا
ن را در قال
ا
بدارد .البته ،جای جای ،در بیان خود مســاله و فروع مهم
دعیات کشــفی » استدالل می کند
ان ،به «کشف » و « ُم َ
و عرفانی بودن ان را می نمایاند و ذوقــی بودن موضوع را
به صراحت و مکرر مــورد تایید قرار می دهــد و درباره ان و
ی می شود .این
ی شهود باطن
ن مدع
شکل تحریر و اثبات ا
ی خالص
ی (تعقل
ن می دارد ک ه مســال ه ذاتا فلسف
هم ه روش
ی صرف) نیســت .در ادامه این مقاله به
ی و قیاســ
و منطق
نقد اســتاد عالمه بر صدرالمتالهین مالصدرا امده است:
«یاداوری می کنیم که جناب صدرالمتالهین -از جمله -در
رفتن انسان را با بیان استنتاجی بیان کرده است.
در موضــوع حیات طیبه اســتاد ســه گانه عقل،
مذهب و فطرت را بیان می کند کــه در نهایت به
حیات معقول منتهیمی شود.شاخصایننظریه
استاد چیست؟
سوال مهم اینجاست که استاد موقعیت انسان را در
کجا می بیند؟ استاد جعفری ،انسان ،این اشرف مخلوقات
را در منشــا وحی می بنید که همین شــرافت و کرامت را به
انسان داده است .استاد در شــرح نهج البالغه مهمترین
موضوعی که به انسان داده است را همین شرافت و کرامت
عنــوان می کنند .وقتی به انســان از این زوایــه می پردازد
انسان را کجا می بیند؟ پاسخ اینجاست که موقعیت انسان
را حیات معقول می بیند .در واقع ارائه حیات معقول همان
چیزی است که وحی برای انسان طراحی کرده بود .نکته
مهم اینجاست که بسیاری از متفکران و اندیشمندانی که
درباره انســان کار کرده اند ،اشتباه بزرگ شــان این بود که
انسان را در جای خودشــان ندیده اند ،موقعیتش را درست
تشــخیص نداده اند .فضای زیســتن ،فعل و انفعاالت و
تقالهای او را خوب ندیده اند یا اینکه درست ندیده اند .در
نتیجه نتوانسته اند تفسیری دقیق ،راست ،منظم ،شفاف،
روشن و صحیح ارائه دهند .بنابراین دچار التقاط شده اند.
اما یکی از ویژگی های استاد جعفری همین است که بسیار
بسیط و ژرف به موقعیت انسان پرداخته اند و جایگاه حقیقی
ان را بیان کرده اند و چگونه واقعی او را تشخیص داده اند.
همه اینها را در بیان طیبه یا حیات معقول بیان کرده است.
حیــات طیبه یا حیــات معقول در واقــع یک جور
برنامه زندگی به انسان است؟
نکته درستی گفتید .ایشان به انسان می اموزد که
گویی تو جایگاه خــود را گم کرده ای ،انجا که باید باشــی
نیســتی .در ان مداری که باید قرار نداری .در واقع حیات
معقول برنامه زیستن انسان اســت .چگونه رفتن انسان و
چگونه بودن انسان است .چگونه عمل کردن انسان است.
یکی از نویســندگان غرب به نام تئــودر می گوید ای کاش
می دانستم چگونه زندگی کنم یا کســی را می یافتم که به
من بگوید چگونه زیست کنم .استاد جعفری به جای اینکه
به دنبال چنین سواالت فانتزی یا مطالب رمانتیک بروند ،به
حقیقت مطلب پرداخته اند.
تاریخ سیاسی
دانشگاه و حوزه شــناخته نشــده اند ،به بحث و بررسی در
رابطه با انسان با بی باکی می پرداختند .نکته ظریف در این
مساله این است که گرچه در وادی های تفکری متفاوت در
مورد انســان ورود می کردند اما هیچ گاه از خط وحی خارج
نمی شــدند .بنابراین در ایــن زمینه به غلــط نمی افتادند و
مجموعه استنتاجات ایشان همیشه در مسیر درست بود .در
نتیجه مبنای نگاه استاد وحی بود و به قول معروف از دریچه
افرینش به موضوع نگاه می کردنــد ،با این حال مجموعه
مسائل و تفکراتی که در دنیا مرتبط با انســان بود را نیز باز
می گذاشتند و به ان ورود می کردند .به همین دلیل اعتقاد
دارم که بر مبنای این باید به موضوعات مرتبط با مســائلی
که استاد فرموده اند بپردازیم .موضوع منشاء قدرت و نگاه
ایشان به اجتماع و سیاست نیز بر همین اساس است.
بر همین اساس است که منشــاء قدرت را علم و
معرفت عنوان می کردند .ایا می توان این موضوع
را این گونه تعبیر کرد که ایشان به حکومت دانایان
در جامعه اعتقاد داشتند؟
استاد زمانی که مســائل مرتبط با انســان را بیان
می کند ،تنها روی انسان نمی ایســتند .خیلی ها بودند که
مســائل مربوط به انســان را مورد پردازش قرار داده اند اما
نتیجه ان را بیان نکرده اند ،یعنی برای حیات انسان نتیجه
در نظر بگیرند .ساده تر اینکه انها تنها درباره انسان کلمات
زیبا گفته اند اما ارائه راه به انسان نداده اند و به این پرسش
پاسخ نداده اند که حاال این انسان باید چه کار کند ،چه راهی
را برود ،چگونه حیات داشته باشد؟ نگاه استاد این بود که
سرانجام انســان با یک خط پررنگی که در وحی مشخص
شده اســت را بیان می کند .بیان اســتاد در برگیرنده انچه
در دنیای ازاد امروز که همه چیز را با عقل می ســنجد و هم
انچه در وحی امده اســت ،بود .در واقع مصدر نگاه استاد
در موضوع انســان ریشــه در وحی دارد که عقل نیز در ان
جوالن می دهد .البته عقل جدا از وحی نیســت و وحی نیز
جدا از عقل .برهمین اساس است که موضوع سعادتمندی
انسان مساله مهم و درشت در نگاه استاد است .بنابراین در
پردازش حوزه های مختلف همین موضوع ســعادتمندی
مورد توجه اســت که انســان از چه راهــی و چگونه به ان
برســد .یکی از موضوعاتی که استاد درزمینه سعادتمندی
انسان مورد توجه قرار داده است همین حوزه قدرت سیاسی
عالمه جعفری بــه انســان می اموزد که
گویی تو جایگاه خود را گم کرده ای ،انجا
که باید باشی نیســتی .در ان مداری که
باید قرار نداری .در واقــع حیات معقول
برنامه زیســتن انســان اســت .چگونه
رفتن انسان و چگونه بودن انسان است.
چگونه عمل کردن انسان است.
تاریخ سیاسی
45
تاریخ سیاسی
46
مثلث | شماره 287
تاریخ سیاسی
فالسفه را به خود مشــغول کرده و موجبات تالش فکر
ی
انها را فراهم اورده است .در این بحث -مانند سایر مباحث
ل برتری
ی استدال
ت و نیرو
ن ب ه قدر
ت متفکرا
فلسفی -عظم
پیدا کرده اســت .مثال را ثبات دعوای «اصالت وجود»،
ن «وجود ذهنی »
ق میا
ت صدرالمتالهین ،بیشتر از فر
عظم
ت وجود
م قائلین بــ ه اصال
و «وجــود خارجی » -ک ه به رغــ
مهم ترین دلیل «اصالت وجود» اســت -موثر واقع شــده
است .همان گونه که عظمت میرداماد به منظور معتقدان
ع ظهور یافت ه است .
ن موضو
ت در ای
ت ماهی
اصال
مثلث در مورد این مقاله و نوشــته از فرهــاد بابایی،
شــاگرد نزدیک اســتاد جعفری در مــورد رابطه ایشــان با
مکتب تفکیک پرسیده است و بابایی پاسخ را چنین داده:
«سوالی که پرسیدید هم مهم است و هم فراگیرکه باید در
مورد ان دقیق صحبت کرد .البته من ســعی می کنم که به
صورت کوتاه اما دقیق به این مســاله پاسخ گویم .یکی از
ویژگی های استاد محمد تقی جعفری جامعیت علمی ایشان
است.عالمهبه رغماینجامعیتعلمی بسیارعمیقوبسیط
به موضوعات نگاه می کردنــد .در نتیجه واحــد واحد ان
چیزی که در حوزه فکری و حوزه دانایی به جمیع هر دو حوزه
به ان می پردازد ،نمی تواند هیچ واحدی را کنار بگذارد و هر
دو را با هم نگاه می کند.
متاســفانه در جامعــه ما در مــورد عالمــه جعفری و
بزرگان دیگری همچون ایشان تک نظری ها و تک بعدی
اندیشــی ها صــورت می گیــرد .البتــه این حــرف من به
معنــای نقد انچه حضــرت اقــای حکیمی این دانشــمند
و عارف گرانمایــه نوشــته اند نیســت .ایــن موضوعی که
عرض کردم در واقع مورد کل اســت به صورتــی که ما در
قضاوت های خود مثال از کسی چیزی و یا نکته ای بخوانیم
و بر اساس ان بدون در نظر گرفتن جامعیت اش ،تک بعدی
به تفکر او نگاه کنیم.
کوتاه ســخن در مورد انچه گفته شــده اســت؛ ابزار
فلسفه عقل است و می خواهد بر اساس ان به حقیقت برسد.
ابزار مذهب هم نقل است و البته عقلی که در این عقل وجود
دارد؛ انهم می خواهد به حقیقت برســد .عرفان هم شهود
باطنی اســت و از طریق پرداختن به خویشــتن می خواهد
به حقیقت برسد .ما اشتباه می کنیم و نمی خواهیم در ابتدا
نتیجه اینها را ببینیم؛ هر ســه اینها می خواهند به حقیقت
برسند .فقط در شــیوه و روشــی که می خواهیم به مقصد
برســیم فراز و نشــیب و طریقه وجــود دارد .در این میانه
استاد جعفری شخصیتی هســتند که هم در حوزه فلسفه،
هم مذهــب و هم عرفان و بــه غیر از علوم دیگــر از جمله
ادبیات و ...فعال بوده اند و یک سیر بسیار پرفراز و نشیب
توام با درستی و راستی داشــته و به استنتاجات باالیی هم
رسیده اند .حال چگونه می شود که یک فردی که فیلسوف
واقع گرا و متفکر و اسالم شناســی حقیقت گرا و واقع جو و
عارفی روشن ضمیر ،عمیق و بسیط هستند وارد مدار بعضی
از مباحثی به طور مثال تفکیک شــود؟ حال انکه تفکیک
موضوعی اســت که مورد نظر اقل بعضی از بزرگان است.
اینکه ایشــان قائل به تفکیک بوده و یا اینکه در مکتوبات
ایشــان موضوعاتی در مورد تفکیک ارائــه کنیم که گفته
باشند که تفکیک از مسلمات اســت و من به ان باور دارم،
انصافا نداریم.
یــا اینکــه بگوییــم ایشــان در درس هایشــان،
نوشته جاتشان ،مکتوباتشــان بی توجه به این مساله بوده
و به ان نپرداخته و یا اینکه به بحث ازاد نگذاشــته اســت،
این هم بی انصافی است .شــاید بیان این موضوع سخت
باشد چه انکه ما با شخصیتی مواجه هستیم که به صورت
جامع به ان پرداخته اما ما باید بسیار زیرکانه ،نقادانه و دقیق
برای پاسخ به این پرسش بپردازیم .ما نمی توانیم به سادگی
بگوییم که نظر عالمه جعفری در مورد مساله ای این است.
من متاسفانه این موضوع را دیده ام.
عالمه به مولوی نقد هم داشت
خانم زهره محمدعلی از شاگردان عالمه جعفری از ویژگی های استاد میگوید
استاد محمد تقی جعفری چگونه می زیستند و
مهمترین دغدغه ایشان چه بود؟
هنگامی که با ایشان اشنا شدم نوجوان بودم و از
همان ابتدا شیفته اخالق و سیر و سلوک ایشان شدم و به
صورتی برنامه ریزی کردم که در کالس های درس ایشان
مخصوصا موضوعاتــی مثل مثنوی و اخالق اســامی
حضور داشته داشته باشم.
همان طور که به ایشان عالمه می گفتند در معنی و
سلوک نیز به تمام معنا عالمه بودند .در حکمت ،فلسفه و
عرفان دارای اندیشه های متفاوت اما اگر به قول مولوی
از باال به موضوع نگاه شــود ،اتحادی را در این منظومه
می بینید.
در یک نگاه کلــی مرحوم عالمه بــه نظر من یک
انســان کامل در عصر معاصر هســتند .مرحــوم عالمه
از ســنین نوجوانی به مباحــث مرتبط با انسان شناســی
عالقه بســیاری داشتند ،به شدت شــیفته و عالقه مند به
اهل بیت بودند ،مخصوصا امام حســین(ع) که مرحوم
اســتاد در یکی از کتاب هایشــان به نام امام حسین(ع)
فرزند پیش رو انســانیت ،به قدری به شــخصیت حسین
بن علــی عالقه مند هســتند که می گوینــد حاضرم همه
زندگی ام را بدهم که فــردی همانند ویکتور هوگو ادیب و
متفکر بزرگ در مورد ایشــان مطلبی را بیان کنند .در کنار
این موضوع پایه تفکر ایشان دینمداری و تو جه به شیوه و
روش اهل بیت است.
بر همین اساس در ارتباط با حضرت علی (ع) کتاب
27جلدی تفســیر نهج البالغه را تا ســاعات پایانی عمر
تقریر می کنند .عالقه مندی به حوزه های انسان شناسی
ایشان را وامی دارد که مکاتب شرق و غرب را مورد بررسی
قرار دهد اما همان طور که گفتم پایــه ذهنی او ،مذهب
است .مرحوم استاد نخبه ای اخالقمدار ،وامدار فرهنگ
غنی و دانشمند بودند.
ایشــان در حوزه های مختلف شــخصیتی جامع و
فعال بودند .معموال کســی که در حوزه فقه و اصول کار
می کند ،کمتر به موضوعات دیگری مثل کتاب های ادبی
می پردازد .مرحوم استاد با تفسیر کتاب مثنوی معنوی در
واقع اعتقاد داشتند که این کتاب فراتر از یک کتاب صرفا
ادبی است و باتوجه به هیجانات روحی مولوی دربرگیرنده
مفاهیم عمیق انسانی است و باید مورد توجه و دقت قرار
مرحوم عالمــه به دنبال عملیاتی کــردن مثنوی
ی و پاســخگویی نیازهای انسان گم گشته
معنو
معاصر است .او در تحلیل و نقد و تفسیر مثنوی
خودشان بیشتر از انکه بخواهند کالم را تفسیر
کنند یا به بررســی لغــوی ان بپردازنــد ،رویکرد
انسان شناســی را باتوجه به فطریات انســانی و
اعتالی منش انســانی و انســان ایده ال مطرح
می کنند
شرح مثنوی معنوی با
رویکردهای انسان شناسی یکی
از بهترین اثار عالمه جعفری
است
شرح و تفسیر نهج البالغه
حضرت علی بن ابی طالب (ع)
هم از اثار مهم عالمه جعفری
است
و ســخنی ناصواب را دربــاره عزاداری مــردم حلب بیان
می کند ،مرحوم عالمه در جلد 13تفسیر خودشان مولوی
را مورد خطاب قــرار می دهد کــه جناب اقــای مولوی!
شمایی که از داستان به عنوان تمثیل استفاده می کنید و
گاهی این داستان های شــما هم واقعیت ندارد ،از قصه
واقعی مظلومیت امام حســین(ع) ،دلیل قیام ایشــان و
دالوری هــای حضرت عباس(ع) شــما بهــره نگرفتید و
استفاده نکردید.
البته نقدهای دیگــری نیز به طور شــاخص به
مثنوی معنوی دارند...
بله ،نقدهایی در حوزه عدم رعایت ادب و نزاکت
توسط مولوی که گوشــزد می کردند کتابی که می تواند
اثرات تعلیمی و تربیتی داشته باشد نباید الوده به سخنان
زشت و بی ادبی باشــد و این یکی دیگر از نقدهای جدی
مرحوم استا د است .
یکی از ویژگی های تفســیر مرحــوم عالمه را،
تفســیر قرانــی و روایــی از اهل بیــت ،عنوان
می کنند که به نوعی گفته می شود که در شرایط
کنونــی در واقع یــک کار خوب و رو بــه جلو در
کتاب های ادبی این چنینی است.
بله .البتــه مرحوم عالمه ایــن کار را برای اولین
بار انجام نــداده بودند و پیــش از این نیــز همین کتاب
مثنوی معنوی مورد توجه مفســران با رویکردهای قر انی
نیز بوده است.
توجه شــما را به ایــن نکته جلب می کنــم که یکی
از دالیل اصلــی ماندگاری مثنوی این اســت که در تمام
عصرها و روزها تازه و نو است ،چه انکه از فطرت انسانی
سخن می گوید.
ضمن اینکه در کنار این مســاله بیــش از 200ایه
قر انی نیز در مثنوی معنوی وجود دارد و در کنار ان روایات
و رخدادهای مرتبط با اهل بیت و رســول مکرم اســام
مثلث | شماره 287
که نشــان می دهد که چرا مرحوم عالمه به دنبال شرح و
تفسیر مثنوی است .ایشــان فرمودند که این مرد حرف
برای گفتــن دارد .نگاه مرحوم عالمه بــه مولوی صرف
یک ادیب نبود.
نگاهشــان ،تفســیری و ادبی نبود .نــگاه مرحوم
عالمه به مولوی به عنوان یک انسان وارسته و توانمندی
است که توانسته به حکمت و حیات معقول که به نوعی
نظریه خود عالمه است ،دست پیدا کند .ایشان در کتاب
مولــوی و جهان بینی ها ،حــدود 200عنــوان مطلب را
به عنوان جذابیت های سخنان موالنا مطرح می کند .اما
از طرف دیگر در تفسیر ایشــان بیش از 80مورد مولوی
را نقد می کند.
چه انکه با تمام جذابیت ها و موضوعات مهمی که
برای مولوی قائل است که او دارای هیجانات روحی قابل
بررسی است ،باز هم در نقد مولوی جدی است.
دلیل نقد مولوی چیست؟
به هر حال مرحــوم عالمه یک اســتقالل رای و
اندیشــه را مورد توجه قرار می دادند و بــا اینکه مولوی را
دارای ویژگی هــای منحصر به فرد می دانــد و او را برای
تعلیم و تربیت انســان مفید می داند باز هــم قائل به نقد
اوست .چه انکه احساس می کند که مولوی می توانست
با بیان بهتر نســبت به این موضوع مطلبــی را ارائه کند.
به طور مثال در داســتان روایت مردی که از حلب می اید
4
زهــره محمدعلــی یکــی از شــاگردان عالمــه
محمد تقی جعفری اســت که به گفته خودش 18سال
توفیق بهره گیری از محضرعالمه جعفری و جلســات
درس و بحث او را داشــته و امروز خود «تفســیر و نقد
و تحلیــل مثنوی» اســتادش را درس می دهــد .زهره
محمدعلی که دانش اموخته رشته ادبیات است ،حتی
پایان نامه اش را به موضوع «اخــاق عملی در مثنوی
معنوی از دیدگاه عالمه جعفری» اختصاص داده است.
با ایشــان در مورد ویژگی هــای نگاه تفســیری عالمه
جعفری به کتاب مثنوی معنوی و ســیر سلوک معنوی
استادش گفت وگو کرده ایم.
نیز در ان وجود دارد .بیش از اینهــا خوارزمی که یکی از
مفسران قدیمی است مثنوی را ایینه قران می داند.
حاج مالهادی سبزواری که از فقهاست و از فالسفه
است .از کسانی است که شرحی بر مثنوی نوشته و مثنوی
معنوی را ایینه ای از نهج البالغــه می داند .پس پیش از
مرحوم عالمه نگاه های قرانی و روایی در شــرح تفســیر
مثنوی معنوی وجود داشته اســت .اما چیزی که مرحوم
عالمه را متمایز می کند ،دغدغه ایشــان است .حضرت
اســتاد در شــرح تفســیر مثنوی در واقع به دنبال حیات
معقول یا حیات طیبه است.
البتــه این موضوعــی فراگیــر در اندیشــه و تفکر
حضرت استاد است و همین موضوع را می توان در تمام
اثاری که از خود به جا گذاشته اند مشاهده کنید .عالمه
به عنوان یک فیلسوف به دنبال پاسخ به سواالت چهارگانه
من کیستم ،خدا کیســت ،همنوعان من کیستند و عالم
هستی چیست ،است.
در واقــع مرحوم عالمــه به دنبــال عملیاتی کردن
مثنوی معنوی و پاســخگویی نیازهای انســان گم گشته
معاصر است .مرحوم عالمه با گسترش مطالعات خود در
فرهنگ غرب و اشرافی که بر فرهنگ اسالمی داشتند و
باتوجه به موضوع انســان در این حوزه ها ،روی موضوع
انسان متمرکز می شوند و در تحلیل و نقد و تفسیر مثنوی
خودشــان بیشــتر از انکه بخواهند کالم را تفســیر کنند
یا به بررســی لغوی ان بپردازند ،رویکرد انسان شناســی
را باتوجه به فطریات انســانی و اعتالی منش انســانی و
انســان ایده ال مطرح می کنند .از این جهت اســت که
ایشــان به رویکرد تفســیری خود از مثنــوی موضوعیت
انسانی می دهند.
در پایان عالمــه محمد تقی جعفــری را چگونه
می توان شناساند؟
مرحوم عالمه جعفری شاید ناشناخته ترین عالم
ربانی دوران اخیر باشد که متاســفانه زوایای شخصیتی
ایشان شناخته نشده است .ایشان در سبک زندگی شان
معتقد به انفکاک هستی از همدیگر نبودند ،یعنی معتقد
بودند که هستی ،یک سیر متصل پیوسته است که زنجیر
مفقوده ای در ان وجود ندارد و هیچ فطور و سستی طبق
ایه قران در هستی مشاهده نمی شود ،چون هستی یک
کل جاری است و به قول مرحوم عالمه ،هستی هر ان به
صورت فوتون هایی ریزش می کنــد و فیض علی الدوام
نسبت به موجودات ریزش دارد.
پس ایشــان برای کل هســتی و شــئون و مراتب
هســتی حرکتی خاص قا ئل بودند و چــون این نوع تفکر
بر ذهن ایشــان حاکم بود رفتار ایشــان با دانشجویان و
مخاطبانشان احترام امیز بود.
تاریخ سیاسی
ت که در فلسفه صا حب نظر
گیرد .مرحوم عالمه کسی اس
است ،جبر و اختیار را تبیین کرده اســت و برهان را بیان
کرده ،از نظر فقهی به اجتهاد رسیده است و کتاب نسبت
میان انسان و جهان را به نگارش دراورده است .بعید است
که به صورت مجــرد مثنوی معنوی را بــه صرف یک اثر
ادبی مورد توجه قرار دهد.
از چــه دریچــه ای بــه مثنــوی معنــوی نــگاه
می کردند؟
حضرت اســتاد ،مولــوی را دارای شــخصیتی
تالشــگر و دارای هیجانــات روحــی می دانســتند
کــه رویکردهــای او را محصــول اندیشــه های حکمی
می دانســتند ،ضمن اینکه جدا از موضوعاتی که عرض
کردم ایشــان در حــوزه عرفان اصلــی هــم ورود کرده
بودند و بــر همین مبنــا کتابی بــا عنوان علــل و عوامل
جذابیــت مولــوی را در ایــن حــوزه مرتــب بــه نگارش
در اورده بودند.
بر همین مبناست که شــرح و تفسیر مولوی را نیز از
نگاه عرفان اسالمی در کنار موضوعات دیگر مورد توجه
قرار داده بودند.
در کنار ایــن موضوعات ویژگــی اصلی مثنوی
معنــوی از نــگاه اســتاد محمد تقــی جعفــری
چیست؟
ایشان در سنین جوانی در نجف به اجتهاد رسیده
بودند .مرحوم عالمه با پیشینه فقاهتی و مطالعه مکاتب
بین المللی احساس می کنند که باید در مورد مولوی سخن
بگویند .یک بــار تعبیری را در مورد مولــوی به من گفتند
تاریخ سیاسی
47
اردوغان سرعقل میاید؟
بین الملل
ترکیهدرشوکفرورفت.کمترکسیباورمیکردکهنتایج دومیندورانتخاباتپارلمانیاینچنین
بهسودحزبعدالتوتوسعهتمامشوداماحزباردوغانتوانستدرطول 5ماهگذشتهبرموجناامنی
سوارشودوتصویریرادراذهانعمومیمتبادرکندکهمتناسببااولویتاصلیوبنیادینمردمباشد.
ترکهابهدلیلبحرانسوریهوهمچنینفعالیتهایتجریهطلبانهکردهادرمناطقجنوبیدرماههای
اخیر امنیت را بر ازادی ترجیح دادند و به همین دلیل هم اکثریت کرسیهایپارلمانیرابهاردوغانو
هم حزبی هایش واگذار کردند .اردوغان اما در چند سال گذشته جاه طلبی های زیادی در سیاست
خارجیداشت.حاالسئوالاین است کهدردورهجدیداوسرعقلمیاید؟
تی
تر
یک
ترکیه ای هابرایامنیتبهسراغحزباردوغانرفتند
بین الملل
48
مثلث | شماره 287
گریز از ازادی
ارای لرزان در سبد اک پارتی
گفت و گوی مثلث با سیامک کاکایی
کارشناس مسائل ترکیه
دکتر قدیرگلکاریان
کارشناس روابط بین الملل
1
مثلث | شماره 287
تابعدرکخویومنشانساندانست.ازادیفطریاستوحقوقمسلم
انسانبهشمارمی رود.پسدراینصورتنادیدهگرفتنقداستازادی
و ترجیح بر ازادی های ناشی از تاثیر و تاثر عوامل اقتصادی ،سیاسی،
اجتماعیوروانیدرحقیقتگریزازازادیمثبتوماندندرازادیمنفی
است .همانطور که پیش تر اشــاره شــد ،ماندن در این شرایط و درک
ازادی توهمی بیش نخواهد بود .با این اوصاف شــرایط پدید امده در
فضای پیش و پس از انتخابات پارلمانی ترکیه و موفقیت حزب عدالت
و توسعه و در راس ان را باید گریز از ازادی واقعی مردم به ترجیح ازادی
منفیدانست ،چرا کهموفقیتویحاصلشرایطبه وجودامدهازعوامل
روانی ،اجتماعی ،سیاسی و اقتصادی موجود بوده است.
دولــت ترکیه از ســال 2013پیوســته با تنش های خواســته و
ناخواسته ای در سیاست های داخلی و خارجی خود درگیر بوده است.
از یکســو پاســیفیزه کردن ارتش از قدرت برای جلوگیــری از هر گونه
تو توسعه) و عدم اطمینان
اقدام نظامی علیه دولت حاکم (حزب عدال
ی کشــور به دلیل شبهه در بروز خیانت شان
به مدیران نظامی و انتظام
و وابسته شــدن به اتاق های فکری هدایتگر از خارج کشور؛ از سوی
دیگر ،ایجاد شکاف عظیم در میان هواداران سیاسی -فرهنگی حزب
عدالت و توســعه به جهت افشــای دولت موازی به رهبــری فتح الله
گولن و جبهه گیری جدی میان طرفداران وی و حزب حاکم و تصفیه
کردن عوامل دولت موازی از سیستم قضایی ،نظامی ،انتظامی و حتی
رسانه ای باعث شــد که دولت اردوغان دیدگاه خود را نسبت به اشاعه
و بســط ازادی های واقعی تغییر دهد .در نــگاه وی هر انچه مانعی در
ن و هر انکه در مســیرش سر ناسازگاری
رســیدن به اهدافش بود ،خائ
می گذاشت ،دشمن قلمداد شد .از این رو پارامترهای او برای تعریف
ازادی دگرگون شد.
بدیهیاستشناختوتعریفمفهومازادیبرایهمگانهمان
ازادی واقعی بوده است .بنابر این شــرایط پدید امده از سوی اردوغان
نمی توانســت برای همگان مورد پذیرش بوده باشــد .به همین خاطر
کنشــگران حقوق اجتماعی و ازادی های مدنی نخستین تحرکات و
بازخورد محدودیت های اعمال شده از سوی حزب عدالت و توسعه را از
ماجرای پارک گزی استانبول اغاز کردند .متعاقب ان رسوایی اختالس
و رشــوه گیری چهار وزیر کابینه اردوغان که اظهر من الشمس بود ،به
جای اینکه بر اســاس قوانین مدنی و منطبق بر ازادی های ادعا شده،
محاکمه شوند ،پرونده های انان ماجرای سر به مهری شد که منجر به
افشاگری های روزنامه نگاران شد و به همین خاطر فشار بر رسانه های
جمعی و ایجاد محدویت های اجتماعی روز به روز فزونی گرفت.
درسیاستخارجی،افتادنبهباتالقسوریهوتحملهزینه های
زیاد سیاســی و اقتصادی در ایــن زمینه و دخیل شــدن در ماجراهای
سوریه برای رســیدن به هدف ســردمداری دنیای اهل ســنت از نظر
ن شد .اعتراضات بحق
سیاسی ،موجب گم گشتگی روز افزون اردوغا
از یکسو و عناد و حرص طلبی وی از سوی دیگر ،باعث شد که اردوغان
رفرمیست در مسائل اجتماعی ،لیبرال در مسائل اقتصادی و دمکرات
درازادی هایمدنیبهشخصیتیتک تازودگماتیکتبدیلشود.گرچه
در شرایط خاصی حالت پراگماتیکی را از خود نشان داده بود ولی به طور
کلیچهره ایازخودبرجاینهادکهقابلتصوربرایاپوزیسیونمخالف
نبود .به هر حال ...با شرایط پیش امده در بین دو تاریخ سرنوشت ساز
انتخابات پارلمانی 7ژوئن و 1نوامبر باعث شــده است که نگاهی نو به
تابلویسیاسی-اجتماعیترکیهبیندازیم.
همانگونه که در انتخابات مــاه ژوئن حزب اردوغــان با ریزش
غیر قابل باور اراءروبه رو شــد و این حاصل اعتراضــات مردمی در پای
صندوق هابرتکتازیویبهشمارمی رفت،بههماننسبتدرانتخابات
1نوامبر ،افزایش غیر قابل باور اراء توانست وی را دوباره بر مسند قدرت
مطلق و تکتازانه قرار دهد .حال سوال این است که چه عواملی در این
پیروزی دخیل بوده اند؟ همانطور که پیش تر توضیح داده شده است،
ترجیح جامعه ترکیه بر ازادی منفی به جای ازادی واقعی عاملی در این
موفقیت به شمار می رود ،زیرا شرایط پیش امده در طول پنج ماه مابین
دو تاریخ انتخاباتی ،توانست به عنوان عوامل مهم روانی ،اجتماعی،
سیاسی و اقتصادی مفاهیم ازادی را در جامعه بر اساس درک خوی و یا
منشانسانیجامعهترکیهمتظاهرسازد.
قشــر اقتصادی جامعه اعــم از صاحبــان صنایــع ،بازرگانان،
هتلداران ،اتحادیه های گردشگری ،بازاریان به دلیل افت ارزش پول
ملی در برابر ارزهای بیگانه ،بروز دشــواری در تعیین قیمت تمام شده
کاالهایتولیدیکهریشهدرمواداولیهوارداتیداشتند،کاهشمیزان
گردشــگران ورودی ،تکمیل نشــدن ظرفیت کامل هتل ها در طول
تابستان ،رشــد تورم از 8/3درصد به 9/8درصد در مدت پنج ماه ،بروز
تنش های قومی و نژادی میان ترک ها و کردها ،نا امن شدن جامعه به
دلیلبروزحوادثترورویابمب گذاری هاو...دریککالمباعثتشتت
خاطراحادجامعهو ترجیحدریافتنراهبرونرفتازبحران هایمختلف
منجر بهتوفقحزب عدالتوتوسعه در انتخابات شد.
همانگونه که اریک فروم در تعریف انســان در خصوص ازادی
اشارهبهانداردکهانسانمعاصرچنانچهبهصورتفردیدرجامعهخود
رادربرابرمشکالتتنهابداند،شرایطحادثشدهبراوچونکوهیجلوه
می کند و باورش می شود که به تنهایی قادر به حل انها نیست .ان زمان
حالت بیهودگی و پوچی توام با ترس و ناتوانی بر او عارض شده و خود را
بی تاثیردر کنشهایحق طلبانهوتصمیمگیرندهاجتماعیدانستهوسر
تعظیم در برابر شرایط بروز کرده فرود می اورد .چنین حالتی همان گریز
خطرناکی استکه به نفعسیستم های اوتوریتری و اوتوکراسی است.
مردم ترکیه در انتخابات اخیر باتوجه به عوامل یاد شده ،گزینه
دیگری به غیر از حزب عدالت و توسعه نداشــتند .از یک طرف میان
احزابراستگراهمدلیوهمسانینبودوحزبچپ گراماننددموکراتیک
خلق هانیزمنجربهناامیدیجامعهشدهوحوادثترورهمدلیلمضاعف
بردلسردیازاینحزب شد.ازاینروبرایرسیدنبهارامشاقتصادی،
تثبیت سیستم سیاسی ،حضور و سکون روانی و امنیت اجتماعی راهی
جز انتخاب حزب اردوغان در پیش نبود.
اما حال باید به این اندیشــید که ایا اردوغان به راستی امنیت و
ازادیراتامینخواهدکرد؟ایامردممطالباتخودشانرادرروزهایاتی
خواهند توانست از حزب عدالت و توسعه دریافت کنند؟
پاسخ به این سواالت در شرایط کنونی چه به صورت خوشبینانه
و چه به طرز ناامیدانه چیزی بیش از گمانه زنی نخواهد بود .اما شرایط
کنونی نشان می دهد که حزب عدالت و توسعه به دفعات در پی رسیدن
به خواســته های سیاســی خود در این توافق انتخاباتی است .تغییر
قانون اساسی و گذر از سیســتم پارلمانی به ریاستی به عنوان اهداف
اصلی حزب اردوغان اســت .نباید فراموش کرد که حــزب عدالت و
توسعه حزبی است که از 13سال پیش تا به امروز با مانیفست پروژه ای
متظاهر شده اســت .هدف غایی ان رســیدن به اقتدار تا یکصدمین
ســالگرد دولت جمهوری و یا به عبارتی نیل به ســالی است که یکصد
ســال از ســقوط امپراتوری عثمانی می گذرد .اردوغــان طالب ایجاد
سیســتم دولتی نئو عثمانی بوده و برای سال 2023طرحی جامع با 63
ماده را دارد که یکی از مهمترین انها ،تاثیر مطلق بر سیاســت خارجی
کشورهای مســلمان و تحقق اقتدار دولت ترکیه در خاورمیانه بیش از
سایر کشورهای رقیب منطقه است .طبیعی است که برای نیل به این
هدف،هرگردونه ایقابلتغییر،هرچرخیقابلتوقف،هرمانعیقابل
شکستوهرکنشیقابلمحکومیتاست.گمانمی رودمطالباتمردم
باتکیه برپایگاهفکری -عقیدتی جامعهتنها درقالبشکلگیری دولت
مقتدر ومنطبقبرارکانانخواهدبود.اینارکانبازریشهدرسنت گرایی
و محافظه کاری دارد .مادامی که چنین ساختاری در ترکیه وجود داشته
باشــد ،تصور حاکمیت ازادی بــه معنای واقعــی و اخص خوش بینی
متوهمانه است .مگر شرایط دگرگون شود!
بین الملل
«هر چیزی قابل تغییر اســت لیکن حقوق اولیه انســانی که با
فطرتاوعجینبوده،قابلتغییرنیست( ».توماسجفرسون)
خواه فریــاد در تاریکی برای اعتراض به اختنــاق و خواه زمزمه
شادی در ظلمات نمی تواند برای انســان دریچه امید و روشنایی بوده
باشــد .مادامی که تاریکی از هم دریده نشود ،در هر دو حالت تنهایی،
ترسوتحیرهمچنانباقیخواهدماند.انسان هاهیچ گاهیارایتحمل
تاریکی را برای همیشــه ندارن د و به خاطر چیزهای گذرا قادر به قناعت
فکری دائمی برای صرف نظر از ازادی نیســتند .مادامی که انسان ها
قدرتعبورازازادیمنفیبهازادی هایمثبترانداشتهباشند،انزمان
ازادی برایشان توهمی بیش نخواهد بود .در جوامع امروزی و در عصر
کنونی راه های گریز اجتماعی زیادی دیده می شــود .کشورهایی که
با دیکتاتوری و فاشیسم اداره می شــوند ،اگر دارای ازادی هم باشند،
ازادی های انها به منزله ازادی مثبت نیســت .گاهی شــرایطی پیش
می اید که افراد جامعه برای گذار از شــرایط به وقوع پیوسته ،گریزان
از ازادی منطقی می شــوند و خود را مقید به اطاعت و تبعیت از عوامل
سیاسیمی سازند.
اریکفرومدراینخصوصنظریهگریزازازادیرابیانمی کند؛
وی معتقد است که شرط اعتالی ادمی و عزت انسان به ازادی است.
اما همین ازادی گاهی چنان بازیچه سیاستمداران و روانشناسان قرار
می گیرد که مقوله ازادی به نوبه خود عامل سیاهکاری دزدان سعادت
بشریتمی شود.
این شرایط را در ســاختار وضعیت سیاسی – اجتماعی ترکیه در
مدت چند ماه گذشته تا به امروز شــاهد بوده ایم .ترکیه ای که در طول
سال های گذشته در سندان کوبش زمان و تجربه و با تکیه بر باورهای
به وجود امده از دوران جمهوری سعی در رسیدن به دموکراسی داشته
است.به رغماینکهجامعهترکیهکنونیباوجودهمگنیباشرایطفرهنگی
مدرن تالشی بس شگرف در رســیدن به دروازه های پیشرفت از خود
نشان داده و مایل اســت خود را به عنوان کشوری در ردیف کشورهای
توسعه یافته متظاهر سازد ،اما شرایط سیاسی به وجود امده از انتخابات
10ابانماه ( 1نوامبر) نشــان داد که هنوز این کشور در گیر و دار شرایط
سنتی گراییومحافظه کاریمذهبی-ملی است.
معنای ازادی هایی که در هســته فکــری اکثریت جامعه ترکیه
شکل گرفته است ،شــاکله ای از باورهای ان اســت .ازادی مبتنی بر
باورها با ازادی هایفطریو ذاتیکه می باید به انرسید،تفاوتزیادی
دارد .از این رو باور اینکه شرایط مدیریت سیاسی ان کشور در وضعیت
کنونی ترجیحعمومیبودهباشد،بسیدشوارمی نماید.
اصال مفهوم ازادی برای انســان معاصر چه می تواند باشــد؟
چرا انســان ها با وجود زندگی در عصر 21هنوز هم به ناچار ازادی های
خودشــان را به دســت دولتمردان و گاهی زمامــداران دیکتاتور ماب
می ســپارند و زندگی روبات گونه را ترجیح می دهند؟ مادامی که انسان
ازادی خود را تصاحــب نکند ،با وجــود احراز شــرایط بیولوژیکی وبه
یدک کشــیدن نام انســان ،باز از نظــر روحی مانند عروســک کوکی
اســت .این گونه انســانی فاقد هیجان ،تحرکات ذهنــی و ابراز کننده
استعدادهاست .یعنی به عبارتی موجود زنده ای نیست که قادر به تولید
چیزیماندگارودرعینحالنوینباشد.شرایطحاضررابرایان ترجیح
می دهد که می تواند به انچه که نیاز دارد ،به ســهولت نایل شــده و در
رابطه اش به راحتی تصمیم بگیرد .اما این ازادی واقعی نیست .شاید
ازادی پراتیک یا عملی بوده باشد ولی خود ازادی نیست.
ازادی واقعی ان است که عوامل روانی ،اجتماعی ،اقتصادی،
سیاسیوتاریخیدرتغییرمفاهیمانتاثیرینداشتهباشد.همانمفهوم
مقدسی را که دارد ،در هر شرایطی حفظ کند .یعنی ازادی را نمی توان
سیگنال های خصمانه
چرا کارتر خواستار تقویت نیروی
زمینی اعراب در برابر ایران شد؟
شوک نفتی
کشورهای حاشیه خلیج فارس
در سال 700 ،2020میلیارد دالر
کسری بودجه دارند
49
بین الملل
ارای لرزان در سبد اک پارتی
بین الملل
50
مثلث | شماره 287
گفت وگوی مثلث با سیامک کاکایی ،کارشناس مسائل ترکیه
برخی از کارشناســان معتقدند که گزینه امنیت
و انتخاب ثبات در کشــور باعث شد که مردم به
حزب عدالت و توســعه رای دهند .ایا شما نیز به
این موضوع اعتقاد دارید که تغییر ارا در انتخاب
ترکیــه به نفع حــزب عدالت و توســعه بــه دلیل
کاهش امنیت در فضای داخلی ترکیه بوده است؟
اردوغــان بسترســازی الزم بــرای پیــروزی در این
انتخابات را انجام داد ،بنابراین شرایط و فضای سیاسی و
اجتماعی داخلی ترکیه را دستخوش تغییراتی کردند و فضا
امنیتی شد .در ترکیه یک ارایی وجود دارد که به انها ارای
لرزان گفته می شود .این دســته از رای دهندگان به دلیل
انکه نســبت به رای دادن میان دو حــزب ملی گرا و کردها
دو دل بودند ،رای خود را به حزب عدالت و توســعه دادند.
در واقع این گروه ها باتوجه بــه فضایی که بعد از انتخابات
ماه ژوئن پیش امــد ،در انتخابات اخیر بــه حزب عدالت و
توسعه ســوق پیدا کردند .بنابراین نتیجه انتخابات نشان
داد که حزب حاکم در ترکیه هدف گذاری درستی انجام داد.
در این میان اما برخی پیکان تیز انتقاد را به سمت
کم کاری احزاب دیگر نشانه می روند .به نظر شما
این موضوع تا چه اندازه در پیروزی حزب عدالت
و توسعه می تواند تاثیر گذار باشد؟
در ترکیه نظام انتخاباتــی و فعالیت های حزبی تا
حدود زیادی تابع شرایط نگرشــی خود اعضا و طرفداران
انهاســت .چهار حــزب اصلــی در این انتخابات شــرکت
داشتند که شامل حزب عدالت و توسعه ،جمهوری خلق،
حرکت ملــی و دموکراتیک خلق ها بودنــد .در واقع ارا بین
این احزاب تقســیم شــده بود .نه اینکه انها در این مدت
نتوانســتند تبلیغات کننــد بلکه در
شــیوه گمانه زنی ها یــا در واقع در
رویکــرد رای دهنده هــا تغییرات و
نگرانی هایی ایجاد شد و اردوغان
بعد از انتخابات ژوئن که انتخاباتی
زود هنگام بــود تاکید کرد که مردم
باید به ثبات رای بدهند و منظور او
از ثبات حزب عدالت و توســعه بود
به دلیــل اینکه این حــزب در چند
سال گذشــته در ســه دوره پیاپی
که حکومــت در دســتش بود یک
زمامداری نســبی حداقل در زمینه
اقتصادی ایجاد کرد.
بنابرایــن در انتخابــات اخیر
نگرانی ها در خصوص اینده داخلی
کشور افزایش یافت و بر این اساس
بخشــی از رای دهنده هــا از جمله
کردها مردد بودند .به همین دلیل،
نگرانی ها به این ســمت رفت که اگر شــرایط اینده کشور
نا امید کننده باشــد منجر به بی ثباتی می شــود .از انجا که
تجربه سیاســی در ترکیه نشان داده اســت که دولت های
ائتالفی توفیقی در اداره کشور ندارند بنابراین مردم بار دیگر
نگران شدند که اگر شرایط سیاسی ترکیه به دوران گذشته
بازگردد ،چه اتفاقی می افتد؟ از ســوی دیگر در ســه دوره
پیاپی که عدالت توانسته دولت تک حزبی تشکیل داد در
ساماندهی امور مختلف تا حدود زیادی موفق بود یا حداقل
اداره امور برای این حزب راحت تر بوده تا چینش سیاســی
دولت در ترکیب کابینه ،تابع چینش سیاسی پارلمان باشد.
از ســوی دیگر احــزاب ترک هــر یک ارای ســنتی
مخصوص به خود را دارند .به طــور مثال در این دوره ارای
2
استاددانشگاهوکارشناس
مســائل ترکیه معتقد است که
مردم در انتخابــات اخیر ترکیه
به ثبات و امنیت رای دادند زیرا
هدف حــزب عدالت و توســعه
برهم زدن فضــای داخلی برای کســب هدفمند نتیجه
انتخابات بوده است .وی در گفت وگو با «مثلث» تاکید
دارد« :فروکش کردن تنش ها در ترکیه بستگی مستقیم
به سیاســتی دارد که حزب حاکم دنبــال می کند ،اینکه
سیاســت های جدید دولت و حزب عدالت و توســعه تا
چه انــدازه می تواند نظر مردم و احــزاب را جلب کند .به
نظر می رسد که در انتخابات اخیر هرچند حزب عدالت و
توسعه پیروز شد ولی این مساله برای انها مشخص شد
که ناگزیرند در رویکردهای خودشان تغییرات جدی را
ایجاد کنند».
حزب جمهوری خلق نه تنها کم نشــد بلکه سه کرسی هم
اضافه کرد و این نشــان داد که طرفــداران حزب ترکیب و
نگرش خودشــان را حفظ کرده اند .اینکــه در بین کردها و
ملی گرا ها یک مقدار تغییرات ایجاد شــد و بخشی از ارای
انها ،از جمله ملی گرا ها به سوی حزب عدالت و توسعه سوق
پیدا کرد ،سبب شد که این بار شمار کرسی های حزب نسبت
به انتخابات ژوئن بیشتر بشود.
اینده ترکیه بعد از پیروزی حزب عدالت و توسعه
از یک سو و رجب طیب اردوغان از سوی دیگر را
چگونه پیش بینی می کنید؟
رجب طیب اردوغان کــه رئیس جمهوری ترکیه
است و در واقع به شیوه ای عمل کرده است که منتقدانش
می گویند که ایشان نقش نخست وزیر را ایفا می کند .طبق
قانون اساسی رئیس جمهور باید در حقیقت فراتر از احزاب
عمل کند و عضو حزبی نباشد اما اردوغان این چارچوب را
شکسته است .اما اینده سیاسی ترکیه در نتیجه انتخابات
اخیر و پیروزی عدالت و توسعه برای تشکیل دولت چهارم
تابع دو مساله اســت؛ اول در سیاست داخلی و تالشی که
شــخص رئیس جمهوری ترکیه و احمــد داوود اوغلو برای
تغییر قانون اساسی دارند ،این بر ســاختار سیاسی کشور
می تواند تاثیر گذار باشــد ،به این مفهوم که نظر اردوغان
این است که سیســتم از پارلمانی به ریاستی تبدیل بشود و
بند های قانون اساسی دستخوش تغییر شوند و این چرخش
سیاســی از این جهت می تواند تحوالتــی را ایجاد کند که
حزب عدالت و توســعه برای تغییر قانون اساسی دو سوم
کرسی ها را به دست بیاورند .شــماره کرسی های عدالت و
توسعه 316است که با 360کرسی فاصله دارد .اگر هم این
حزب قصد داشته باشد برای کسب خواسته خود همه پرسی
برگزار کند باید ســه پنجم نمایندگان رای بــه تغییر قانون
اساسی دهند که این موضوع نیز نیازمند 330کرسی است
بنابراین این حزب 14کرسی کم دارد .در نتیجه اگر حزب
عدالت و توســعه قصد تغییر در قانون اساسی این کشور را
دارد در هر دو وجه نیازمند توافق با احزاب دیگر است و این
مستلزم دادن امتیازاتی به احزاب دیگر است.
به نظر می رسد که حزب دموکراتیک خلق یعنی حزب
وابسته به کردها برای پذیرش این مساله یک مقدار انعطاف
نشان داده است اما عبور عدالت و توسعه از این مرحله ساده
نخواهد بود و اینکه اگر بخواهد کردها را همراه بکند حتما
باید یک شــرایطی فراهم بکند که در قانون اساسی جدید
بندهایی به نفع کردها باشد.
سیاســت خارجــی هــم ترکیــه در ســال های اخیر
با چالش هــای جــدی در ارتباط با ســوریه مواجــه بوده،
به خصوص در منطقه خاورمیانه یک رکودی در سیاســت
خارجی ایجاد شــد ،بنابراین دولت ترکیه اگــر بخواهد در
سیاســت خارجی خود بازنگری داشته باشــد این موضوع
مستلزم تغییر در نگرش انهاســت .برای اینکه اولویت در
سیاست خارجی این کشــور نیز تابع نگاهی است که حزب
عدالت و توســعه تعقیب می کند ،ضمــن اینکه در عرصه
داخلی اگر بازگشــتی داشــته باشیم
انجام تغییرات در قالب اســتراتژی
بلندی که عدالت و توســعه ترســیم
کرده است ،این حزب را ممکن است
در این دوره تا حدودی در راســتای
جلب نظر کردهــا و علوی ها حرکت
بدهد.
به نظر شــما در صورتی که رجب
طیــب اردوغــان سیاســت های
خود را تغییر ندهد ،ترکیه شــاهد
افزایش تنش های داخلی خواهد
شد؟
تنش ها بین حــزب عدالت
و توســعه و چند حــزب دیگر صورت
گرفته از جملــه علویــان و کردها و
بخشی از جامعه ای که هنوز نگاه به
نظامی ها وجود دارد .فروکش کردن
تنش ها بستگی مستقیم به سیاستی
دارد که این حزب دنبال می کند .اینکه سیاست های جدید
دولت و حزب عدالت و توســعه تا چه انــدازه می تواند نظر
مردم و احزاب را جلب کند.
به همین دلیــل در اولویــت سیاســت داخلی حزب
عدالت و توسعه و احزاب دیگر نوع نگرش اهمیت اساسی
دارد ،به طور مثال اردوغان گفته ممکن است مذاکرات با
کردها را دیگر ادامه ندهد ،بنابراین اگر رویکرد نظامی گری
همچنان وجود داشته باشد خواه ناخواه این تنش ها بازیابی
خواهد شد .به نظر می رسد در انتخابات اخیر هرچند حزب
عدالت و توسعه پیروز شد ولی این مساله برای انها مشخص
شــد که ناگزیرند در رویکرد های خودشان تغییرات جدی
ایجاد کنند.
بین الملل
ترجیح امنیت به دموکراسی
حزبعدالتوتوسعهدچارانشعابمی شود
رحیمرئیس نیا
3
کارشناسمسائلترکیه
مثلث | شماره 287
بین الملل
بنا به گفته یکی از ناظــران خارجی ،انتخابات اخیر ترکیه
در شــرایطی غیرعادالنه صورت گرفت .بنا بــه گفته این ناظر
بین المللیحزبعدالتوتوسعهدرشرایطیتوانستپیروزرقابت
شود که ترورهای متعددی در این کشور حاکم بود .غیرعادالنه
بودن انتخابات در واقع به معنای ان اســت که احزاب دیگر در
مقایسهباحزبحاکمامکاناتوفرصتفعالیتنداشتند.دراین
زمینه می توان به بسته شدن رسانه هایی اشاره کرد که به شدت
تحت فشــار دولت حاکم در پنج ماه اخیر بودند .بر این اساس
بسیاری از فعاالن رسانه ای تهدید یا دستگیر شدند و بسیاری از
نشریاتی که با حزب حاکم همسو نبودند نیز بسته شدند .درواقع
هدف حزب حاکم بعد از شکست در انتخابات ژوئن بیشتر تحت
فشار قرار دادن جامعه ترکیه برای ان بود تا مردم رای خود را به
حزب عدالت و توسعه دهند.
از ســوی دیگر در پنج ماه گذشــته ترکیه شاهد ترورهای
مختلفی بوده است که امنیت در فضای اجتماعی را برای مردم
دشوار کرده بود .بعد از کشتارهای متعددی که در ترکیه صورت
گرفت ،رعب و وحشت فضای ترکیه را فرا گرفت و براین اساس
عمده ترینخواستهمردمازاحزابموردنظرتامینامنیتوایجاد
ثبات در کشور بوده است .در این مدت شاهد کشتار بسیاری از
افراد نظامی و سیاسی در ترکیه بودیم .در این میان مردم عادی
نیز تلف شدند و همین موضوعات باعث شد تا مردم رای خود را
به اک پارتی دهند.
از زمانی که نتیجه انتخابات ژوئن اعالم و مشخص شد
که اک پارتی تنها 41درصد ارا را کسب کرده پروسه «مذاکرات
پک ک» قطع و حمله به مواضع
اشــتی و حل مشــکالت با
پک ک اغاز شد .هر چند حزب کارگران کردستان ترکیه نیز به
دلیل صلح و حضور در پروسه مذاکرات عملیات نظامی نداشت
اما به دلیل بی اعتمادی به حاکمیت ترکیه سالح های مخفیانه
خود را خارج کرد و بار دیگر مبارزه میان دولت ترکیه با این گروه
اغاز شد .انها نیز به ترور نظامیان و غیرنظامیان روی اوردند که
حالت بسیار بدی داشت .این موضوع در جامعه ترکیه وحشت
ایجاد کرد و از سوی دیگر به حزب دموکراتیک خلق کردها نیز
ضرباتیراواردکرد.حزبجمهوریخلقکردهانیزموضعدقیق
پک ک نگرفتند .زیرا از یک ســو ترورهای
و شــفافی در برابر
صورت گرفته را محکوم می کردند و از سوی دیگر نمی توانستند
پک ک جداســت .بنابراین استقبالی که
بگویند حساب ما از
در انتخابات 5ماه پیش از حزب جمهوری خلق کردها صورت
گرفت ،در انتخابــات اخیر فروکش کردو این حــزب تعداد 20
کرسی خود را از دست دادند .نتیجه همه این مسائل ان شد که
مردم امنیت را به دموکراسی ترجیح دهند و براین اساس عدالت
وتوسعه پیروز شود .این در حالی است که اعضای حزب عدالت
و توسعه تاکید کرد اگر ما نتوانیم پیروز شویم انتخابات دیگری
نیز در راه خواهد بود .بنابراین مردم دیدند که اگر به حزب متبوع
اردوغان رای ندهند مجبورند در فضای ناامن و پرمخاطره روزگار
بگذرانند بنابراین رای خــود را به صندوقــی ریختند که مدنظر
اردوغان و حزب حاکم بود.
در این میان اما حزب حرکت ملی تاثیر بسیاری در پیروزی
حزب حاکم در ترکیه داشت ،به طوری که بیشترین ارای حزب
عدالت و توسعه از حزب حرکت ملی بود .برهمین اساس در حال
حاضر شاهد ان هستیم که 80نماینده انتخاب شده این حزب
در انتخابات ژوئن بــه 40نماینده در انتخابــات کنونی کاهش
یافته اند .دلیل این موضوع نیز ان بود که این حزب اعالم کرد
ما در هیچ ائتالفی که حزب جمهوری خلق کردها حضور دارد،
شرکت نمی کنیم .این حزب در جریان انتخاب رئیس مجلس
نیز عقب نشینی کرد و بنابراین ریاست مجلس نیز به دست حزب
عدالت و توسعه افتاد .در حالی که اگر این حزب با احزاب دیگر
همکاری می کرد ،مردم ترکیه در شرایط حاضر به سر نمی بردند.
حزب ملی گرای حرکت ملی 40کرسی خود را در حالی به عدالت
وتوســعه داد که با ائتالف در انتخابات قبلی می توانست حزب
حاکم را کنار بزنند.
ی که در تحــوالت اتی ترکیه پیش روی
اما موضوع مهم
مردم و سیاسیون این کشور قرار دارد ،بحث تغییر قانون اساسی
از پارلمانی به ریاستی است .به طوری که نخست وزیر ترکیه نیز
پس از پیروزی اک پارتی تبدیل سیستم حکومتی به ریاستی را
یکی از اهداف مهم خود عنوان کــرد .از انجا که حزب عدالت
وتوسعه در حال حاضر 317نماینده در مجلس ترکیه دارد ،این
میزان برای پیشبرد اهداف رجب طیب اردوغان مبنی بر تغییر
قانون سیاسی این کشــور از پارلمانی به ریاستی کافی نیست.
طبق قانون اساسی ترکیه برای تغییر قانون اساسی تنها دو راه
وجود دارد .یا حزب حاکم باید تعــداد 330نماینده در مجلس
داشته باشد تا اینکه رفراندوم برگزار شــود .در رفراندوم اگر 51
درصد مردم قبول کردند این قانون مصوب می شــود .از سوی
دیگر اگــر 367نماینده مجلــس موافقت خود بــا تغییر قانون
اساســی را اعالم کنند ،دیگر نیازی به برگزاری رفراندوم نیست
و قانون اساسی تغییر می کند .بنابراین اگر اردوغان بخواهد از
هر دو مسیر موجود برای تغییر سیستم ریاستی اقدام کند باید
نماینده های احزاب دیگر را راضی کند تا به نتیجه برسد .باتوجه
بهفضایسیاسیکنونیترکیهمحتمل ترینگزینهایناستکه
حزب عدالت و توسعه برای رسیدن به خواسته خود با نمایندگان
حزب حرکت ملی مذاکراتی داشته باشد تا بتواند رفراندوم برگزار
کند.زیرادرشرایطفعلیگزینهدومیعنیراضیکردن 50نماینده
مجلس برای موافقت با تغییر قانون اساســی بــدون برگزاری
رفراندوماصالمحتملنیست.
با این وجود در حالی که دولت ترکیه درگیر مسائل بسیار
اجتماعی ،اقتصادی و سیاســی درون کشور اســت اما به نظر
می رسد که درون حزب حاکم انشــعاباتی به وجود امده است.
چون برخی از شــخصیت های حــزب عدالت و توســعه اخیرا
اظهارنظرهایی کردند که موجب افزایش تنش ها در این حزب
شده اســت .به عنوان مثال عبدالله گل از ماندن در این حزب
پا پس کشــیده و اختالفات درون حزب افزایش یافته اســت.
بنابراین از بنیانگذاران حزب عدالت و توسعه تنها اردوغان باقی
مانده است و مابقی از شــیوه دولت داری او نارضایتی بسیاری
دارند .به این دلیل و دالیل دیگر ترکیه ابســتن مسائل بسیاری
است.به خصوصانکهبحثتعطیلیرسانه هاوافزایشفشارها
به فعاالن مدنی در این کشــور موجب افزایش تنش ها خواهد
شد و ارامشــی نیز در این کشــور وجود ندارد و نخواهد داشت.
به خصوص انکه پ ک ک نیز اعالم مبارزه کرده اســت این در
حالی است که شیوه مبارزاتی این گروه تغییر کرده و پایگاه های
انهاافزایشیافتهاست.برایناساسایندهسیاستداخلیترکیه
نشانی از ارامش ندارد.
به دلیل افزایش تنش ها در داخل به نظر می رسد رویکرد
دولت ترکیه در سیاســت خارجی کاهش تنش ها و به کارگیری
رویکرد منعطف تر باشــد .به خصوص انکه نخست وزیر ترکیه
اخیرا اعالم کرده اســت که مســاله مــا در خصوص ســوریه
تنها رفتن بشــار اســد نیســت .این موضوع نشــان دهنده ان
اســت که ترکیه قصد دارد در سیاســت خارجی خــود تغییراتی
را ایجاد کند.
51
بین الملل
اک پارتی سوار موج ناامنی شد
بین الملل
52
مثلث | شماره 287
حسین پاشایی درگفت وگو با مثلث
با توجه به پیروزی قاطع حزب عدالت و توســعه
در انتخابات یکــم نوامبر ،ارزیابی شــما از نگاه
جامعه شناختی چیست؟
انتخابات هفتم ژوئن در طول 13ســالی که حزب
عدالت و توســعه در اقتدار بود نقطه عطف و زنگ خطری
برای این حزب بود .زیرا این حزب در سال ٢٠١٤با حرکت
عظیمی که انجام داد رهبــر کاریزماتیک خود را راهی کاخ
ریاست جمهوری کرد و این حزب به دست احمد داووداوغلو
نخست وزیر ترکیه که تجربه رهبری چندانی نداشت ،سپرده
شد .در همان زمان بر اساس نظرسنجی هایی که انجام شد،
این زنگ خطر به صدا درامد و بر همین اساس کمپین های
انتخاباتــی را رجب طیب اردوغــان رئیس جمهور ترکیه بر
خالف قوانین مربوطه به دست گرفت .در این میان بحث
تغییرسیستمترکیهازپارلمانیبهریاست جمهوریمهمترین
بحثی بود که در کمپین ها مطرح می شد ،ولی همانطور که
نظرســنجی ها مطرح کرده بودند حزب عدالت و توسعه در
انتخابات هفتم ژوئن دچار بزرگ ترین شکست خود شدند.
پس از این اتفــاق از انجایی که حزب اک پارتی یک
حزب پراگماتیستی است ،از فردای اعالم نتایج انتخابات،
نظرســنجی هایی را در درون حزب و در میــان مردم انجام
دادند و از همــان روز حتی برخی از اعضــای حزب اعالم
کردند که پیام انتخابات هفتم ژوئن را دریافت کرده اند.
همچنین در درون حزب دو گروه به وجود امد که اولین
گروه طرفدار ائتالف بودند و دومین گروه همانند اردوغان
هنوز ســودای حکومت تک حزبی را در سر می پروراندند.
البته در این باره باید این نکته را مورد توجه قرار داد که ترکیه
تجربه خوبی از حکومت های ائتالفی نداشــته اســت .در
4
حزب محبوب رجب طیب
اردوغان رئیس جمهــور ترکیه
توانست در انتخابات اخیر این
کشــور به پیروزی چشمگیری
دســت یابــد ؛ پیــروزی ای که
حتی شــرکت های نظرسنجی
نتوانستندپیش بینیکنند،برهمین اساسپسازاعالم
نتایج انتخابات ،رسانه های داخلی و خارجی تحلیل های
بسیاری درباره چگونگی دســتیابی حزب حاکم به این
پیروزی مطرح کرده و می کنند ،در این میان بسیاری بر
این باورند که اردوغان توانســت بر اساس نظریه گریز
از ازادی ارای از دست رفته خود را بار دیگر به دست اورد
اما حسین پاشایی کارشناس مسائل ترکیه در گفت وگو
با مجله مثلث اگرچه معتقد است که اک پارتی به خوبی
توانســت ســوار بر موج ناامنی ایجاد شــده در کشور
به پیروزی برســد اما دلیل اصلی این اســت کــه در این
انتخابات مردم ترکیه به این نتیجه رسیدند که به جای
اینکه یک دولت ضعیف ائتالفی داشته باشند ،خواستند
که یک دولت مقتدر تک حزبی بر سر کار اید.
نهایت حزب عدالت و توسعه که در طول این ١٣سال قدرت
را به صورت مطلق در دست داشت ،به هیچ وجه راضی نشد
که قدرت را با یک حزب ان هم مخالف خود تقسیم کند.
از دیگــر اتفاق های ایــن دوره پنج ماهــه می توان
به کنار گذاشــته شــدن روند مذاکرات صلح و از سرگیری
درگیری های مســلحانه از ســوی نیروهای حزب کارگران
کردستان (پ.ک.ک) اشاره کرد .دو انفجار بزرگ در ترکیه
و کشته شدن بیش از صد نفر از شهروندان و ورود جنازه های
سربازان این کشور به شهرهای مختلف در میان مردم ترکیه
یک فضای روانی ناامنی ایجاد کرد ،البته حزب حاکم هم
توانست روی این موج ناامنی ایجاد شده بنشیند.
با توجه به اظهارات شما می توان گفت که حزب
حاکم برای پیروزی قاطع در انتخابات یکم نوامبر
از سیاست جنگ و ناامنی استفاده کرده است؟
بســیاری از تحلیلگــران داخلــی و خارجی براین
باورند ،اما من چنین اعتقادی ندارم .ماباید جامعه ترکیه را
از نگاه جامعه شناختی مورد بررسی قرار دهیم .این جامعه
شکاف هایی دارد که اگر یک دولت متمرکز و قوی نداشته
باشد این شــکاف ها عمیق تر و بیشتر مشــهود می شوند.
اگرچه حزب عدالت و توسعه از شکاف ها و فضای به وجود
امده استفاده کرد اما نمی توان گفت که این فضای ناامنی
از سوی اردوغان و حزب حاکم مهندسی و سازماندهی شده
است .به عبارت دیگر اشتباه است که تصور کنیم اردوغا ن
جامعه را به اشــوب و نا ارامی کشــاند تا از قبل ان بتواند به
پیروزی دست یابد.
ایا می توان عملکرد اردوغان و حزب اک پارتی را
بر اساس نظریه گریز از ازادی اریک فروم مورد
تجزیه و تحلیل قرار داد؟
در درجه اول باید این نکتــه را مورد توجه قرار دهیم
که در میان کشورهای خاورمیانه ،ترکیه ازادی نسبتا مناسبی
دارد .دولت این کشور توانست با یک سازمان تروریستی که
حتیازسویکشورهایاروپاییوامریکاییتروریستیشناخته
می شود،واردمذاکرهشدوتوافقیراامضاکرد.احزابمخالف
می توانند به راحتی علیه یکدیگر اظهارنظر کنند و حتی حزب
حاکمرابهقتلمردممتهمکردند،درکمترجایدنیامی توان
اینگونه اظهارات راشــنید .در واقع جامعه ترکیه یک جامعه
محافظه کاریاستکهحزبعدالتوتوسعهبه عنوانبرایند
واقعیانتوانستهاست ١٣سالحکومتکند.
گفته می شــود که حزب عدالت و توسعه اگر چه
در ســال های اخیر از ارمان های خود دور شــده
اســت اما پایگاه اجتماعی خود را دارنــد که این
افراد زمانی که این زنگ خطر را شنیدند که ممکن
است اک پارتی از دستیابی به قدرت مطلق ناکام
بماند ،به ایــن حزب رای دادند ،ارزیابی شــما در
این باره چیست؟
اینکه حزب عدالت و توســعه کمــی از ارمان ها و
اهداف خود دور شده است ،شــکی وجود ندارد اما به نظر
می رســد که در این انتخابات مــردم ترکیه بــه این نتیجه
رسیدند که به جای اینکه یک دولت ضعیف ائتالفی داشته
باشند ،خواستند که یک دولت مقتدر تک حزبی بر سر کار
اید .از سوی دیگر هیچ یک از احزاب مخالف از ملی گرایان
گرفته تا سکوالر ها هنوز اقتدار الزم را به دست نیاورده اند.
با توجه به اظهارات شــما می توان به این نتیجه
رسید که در میان احزاب دیگر رقیب جدی به حد
و اندازه رجــب طیب اردوغان وجود نــدارد و این
می تواند یکی از دالیل پیروزی حزب محبوب وی
در انتخابات باشد؟
این مساله یکی از واقعیت های تلخ جامعه ترکیه
اســت که هیچ یک از احزاب مخالف رقیبی در حد و اندازه
اردوغان چــه از نظــر ایدئولوژیکــی و چه از نظــر پایگاه
اجتماعی ندارد .در همین راســتا می توان به این مســاله
اشاره کرد که کم نیستند کســانی که در داخل حزب حاکم
مخالف اردوغان هستند .اما چون کســی به اندازه وی در
میان توده های مختلــف مردم محبوبیت ندارد ،ســکوت
می کنند .رجب طیب اردوغان خود را همتراز مصطفی کمال
اتاتورک می داند و برخــی از طرفــداران وی او را اتاتورک
مسلمان می نامند.
پیش به سوی رفرم
عدالت و توسعه به سراغ بهبود وضعیت اقتصادی می رود
احمد مرجانی نژاد
پژوهشگر مسائل ترکیه
5
دارنــد از حزب عدالت و توســعه حمایت کردند .از ســوی
دیگر ایــن حزب هوشــمندانه فهرســت هایش را طی این
پنج ماه تغییر داد ،روند صلح بــا اکراد را متوقف کرد و علیه
پک ک نیز حمله نظامی انجــام داد تا موجب برانگیختن
احساسات ناسیونالیستها شود .نمادهایی از دستگیری
عوامل مرتبط بــا داعش را به مردم نمایــش داد و عملیات
برون مرزی را تبلیغ کرد و توانست به این ترتیب ارای مردم
را به سمت خود جذب کند .مردم ترکیه در انتخابات نخست
60درصد به احزاب مخالف رای داده بودند و انتظار داشتند
که یک حکومت ائتالفی تشکیل شود اما از انجایی که این
احزاب نخواستند یا نتوانستند ائتالف کنند یک امتیاز برای
عدالت و توسعه شد تا مطرح کند که احزاب مخالف توانایی
مدیریت تشکیل دولت را ندارند.
حزب عدالت و توســعه پس از پیــروزی در انتخابات
اعالم کرد که نخســتین هدفش تغییر قانون اساســی از
پارلمانی به ریاستی است .البته با این تعداد ارای کسب شده
نمی تواند به تنهایــی چنین هدفی را محقــق کند و مجبور
است با احزاب دیگر به ویژه با حرکت ملی گرا ائتالف کند و
همه پرسی انجام دهد تا بتواند قانون اساسی را تغییر دهد.
اما در سیاست داخلی این حزب قطعا تجربه تلخ انتخابات
17خرداد را مدنظر دارد و ســعی خواهد کرد گشایش های
اقتصادی -رفاهی جامعه را بیشتر مورد توجه قرار دهد .اما
این مساله که اســاس عملکرد حزب تغییر کند بعید به نظر
می رسد و فقط در سطح رفورم هایی در سیاست داخلی اقدام
خواهد کرد .در حوزه سیاســت خارجی نیز مانند دوره های
پیشــین در بلوک هایی که عضویــت دارد فعالیت هایش را
ادامه خواهد داد .حساسیت و خط قرمز ترکیه در برهه فعلی
مساله کردهاست و در این خصوص به دنبال موقعیت است
تا از فرصت ها اســتفاده کند .همچنان که االن با برخی از
کشورهای حوزه خلیج فارس همسو شده و فشار می اوردند
تا طرح های منطقه ای پرواز ممنوع از طریق امریکا اعمال
شــود .ولــی در کل سیاســت های ترکیه تغییــر ان چنانی
نخواهد کرد و فقط ممکن است تغییرات جزئی و تاکتیکی
را به اجرا بگذارد .در حال حاضر حزب عدالت و توســعه با
نتیجه انتخابات اخیر تا 4ســال دیگر تضمیــن کرد که به
حکومتداری ادامه دهد .اما مسلما جهت رضایت مردم ،به
مسائل اقتصادی بهای بیشتری خواهد داد چراکه نارضایتی
اول مردم بحثهای اقتصادی اســت .این در حالی است
که با وجود امنیت و ثبات ،ارتقای اقتصادی نیز امکانپذیر
خواهد شــد و در وهله بعد در خصوص ازادیهای مدنی و
اجتماعی نیز رفور مهایی را انجام خواهد داد.
مثلث | شماره 287
بین الملل
ترکیه نوین توســط اتاتورک بر مبنــای غرب گرایی و
ناسیونالیسم قومی بنیاد گذاشته شده و ترک بودن مهمترین
ویژگی هویت ان محســوب می شــود .بنابراین کردهای
دیگر هویت ها از جمله اکراد و علویان مورد ســرکوب قرار
گرفته اند .بیگانگی ســایر هویت هــا در جامعــه ترکیه به
شــکل اقدامات اعتراضی و خشــونت بار نمــود پیدا کرده
است .بنابراین می توان جمهوری الئیک ترکیه را کشوری
چند تکه توصیف کرد زیرا اختالفــات غیر قابل حلی میان
نهادهای سیاسی غربی و بنیان های فرهنگی اسالمی در
جامعه این کشور وجود دارد .به طور کلی باید توجه داشت
که ازادی موجب مشارکت بیشتر در انتخابات می شود اما در
جامعه ترکیه ،جامعه ای که در گام های نخست دموکراسی
به ســر می برد چنین حالتی وجــود نــدارد و دالیل افزایش
ارای غیر منتظره حزب عدالت و توســعه بــر محور ازادی
مردم نبود .فاکتورهــا و عوامل دیگــری در افزایش ارای
حزب حاکم ســهیم بودند که برای بررسی انها نخست باید
عوامل شکســت این حزب را در انتخابات خرداد ماه سال
1394بیان کرد.
از جمله عواملی که باعث شد حزب عدالت و توسعه
بعــد از 12ســال نتواند در انتخابــات خــرداد 94یا همان
7ژوئن 2015میــادی ،به ارای مورد نظر دســت نیابد،
بحث کردهاست .ترکیه در جریان کوبانی هیچ تالشی برای
نجات کســانی که در دام داعش گرفتار شده بودند انجام
نداد ،بلکه با حمایت های غیرمســتقیم از تروریست ها در
نظر داشت که کوبانی به دست داعش و دیگر تروریست ها
بیفتد .بنابراین جامعه کرد در ایــن برهه با انتقاد از عملکرد
حزب عدالت و توســعه ارای خود را به حــزب دموکراتیک
خلق ها دادنــد .دومین عامل ،علوی هــا بودند .زیرا طرح
گشــایش برای علوی ها به رغم شــعارهایی که حزب داده
بــود ،ناکارامد بود و همچنــان هویت علوی هــا در جامعه
ســرکوب می شــدند و یا مطالبات شــان براورده نمی شد.
کردها و علوی ها در ترکیه جمعیتی حدود 30میلیون نفر را
شامل می شوند .مساله دیگر به نقض قانون اساسی توسط
اردوغــان در انتخابات مربــوط می شــود .ا و در انتخابات
خیلی مداخله کرد ،در حالی که بر اساس قانون اساسی در
انتخابات رئیس جمهور یا نخست وزیر باید شخص مستقلی
باشــد اما اردوغان در انتخابات به مثابــه بلندگوی حزبش
فعالیت های بســیاری انجام داد .افشای فسادهای مالی
نزدیکان اردوغان و وزرای حکومت از دیگر مسائلی است
که بر نتیجه انتخابات ترکیه تاثیر داشت .قضیه گزی پارک
نیز منجر به ان شــده بود که اوضاع اجتماعی جامعه برهم
ریزد و سرمایه های خارجی از ترکیه خارج شوند .حدود 10
میلیارد ســرمایه خارجی پس از ان حــوادث از ترکیه خارج
شد و فشــاری که بر مطبوعات ترکیه وارد شد نیز اثار منفی
بر جامعه برجای گذاشت .این مســائل نارضایتی هایی را
از حزب حاکم برجای گذاشــت و منجر به ان شد که حزب
عدالت و توســعه نتوانــد در انتخابــات ارای الزم را برای
تشکیل دولت تک حزبی کسب کند.
حال سوال اینجاســت که چه اتفاقی افتاد که همین
حزب در انتخابات پنج ماه بعد به ارایی دست یافت که حتی
رهبران حزب نیز انتظار نداشتند ؟
یکــی از پایه هــای اصلی مطــرح در عرصــه روابط
بین الملل ،فوبیا یا ایجاد ترس اســت .وقتی در جامعه ای
ایجاد ترس می شود ،ثبات ،استقرار و امنیت تحت الشعاع
قرار می گیرد .بــه نظر من افزایش ارای عدالت و توســعه
یک اتفاق نبود ،بلکه یک مدیریت هوشــمندانه از ســوی
حزب عدالت و توسعه بود .زمان میان دو انتخابات و ظرف
پنج ماه ســه انفجار مهیب در ترکیه اتفاق می افتد که طی
ان 40نفر کشــته و هزاران نفر نیز زخمی شدند .همچنین
در این پنج ماه 40 ،خبرنگار و روزنامه نگار بازداشت و زندانی
شدند .در واقع حزب عدالت و توسعه استراتژی اش را تغییر
داد .این حزب فضایی را به وجود اورد تا افکار عمومی را از
طریق بزرگنمایی خطرات و چالش های امنیتی به وســیله
اعمال فشار امنیتی بر کردها و علوی ها بترسانند .در عین
حال فضایی به وجود امد تا به طور غیر ضمنی اعالم شــود
که احزاب و گروه های سیاسی از جمله حزب دموکراتیک
پک ک غیرقانونی
خلق ها به دلیل درگیری یا وابستگی به
اعالم شــوند .بنابراین ایــن حزب مجبور شــد که در الک
دفاعی فــرو رود و تبلیغات انتخاباتــی اش را محدود کند.
از دیگر دالیــل پیروزی حزب عدالت و توســعه این بود که
بخش خاکستری افکار عمومی را که یا نمی خواستند رای
دهند یا مردد بودند را با تشویق های اجتماعی و اقتصادی
جذب خود کرد.
البته حوادث شمال ســوریه و تبلیغاتی مبنی بر اینکه
اینها با ایجاد کانتون ها می خواهنــد در ترکیه نیز کردها را
مستقل کنند مردم را بسیار ترســاند و به مردم القا کردند که
اگر سیاســت خارجی حزب عدالت و توســعه نباشد چنین
حوادثــی در ترکیه نیــز پیش خواهــد امد و این کشــور به
سمت تجزیه می رود .به این ترتیب از طریق حمله نظامی
پک ک و تشــییع جنازه کســانی که به دست نیروهای
به
پ ک ک کشــته شــده بودند ،احساســات ناسیونالیستی
مردم را باال بردنــد .بنابراین ناسیونالیســت های ترکیه که
همواره به حــزب ملی گــرا رای می دانند بسیاری شــان به
عدالت و توسعه رای دادند و این حزب توانست با تحریک
احساسات ناسیونالیســتی مردم ترکیه 40کرسی ان حزب
را به خود اختصاص دهد .همچنین حزب حاکم از تمامی
امکانات حکومتی برای تبلیغات ســود بــرد .در عین حال
ســرمایه گذاران خارجــی و دو انجمن صاحبــان صنایع و
کارفرمایان ترکیه که تمام بخش اقتصاد و تولید را در اختیار
بین الملل
53
راهبرد امریکا؛ توازن قوای جدید
ایاالت متحده امریکا می خواهد با عصر مداخله مستقیم نظامی در خاورمیانه خداحافظی
کند ،از همین رو راهبرد امریکا برقراری موازنه قدرت از طریق نیروهای منطقه ای اســت .در این
میان نیروی زمینی قدرتمند ایران به یک معضل راهبردی برای تحقق این سیاست امریکایی در
امده است .به همین دلیل اوباما و دستیارانش تصمیم گرفته اند از طریق اعمال فشار بر کشورهای
عربی تقویت نیروی زمینی این بازیگران را در دستور کار قرار دهند.
بین الملل
سیگنال هایخصمانه
چراکارترخواستارتقویتنیرویزمینی
اعراب در برابر ایران شد؟
بین الملل
54
مثلث | شماره 287
1
ادعاهــای پوشــالی مقام هــای امریــکا و «ایــران
هراســی» انها پایان ندارد؛ حتــی با انکــه در مذاکرات
هســته ای به صلح امیز بودن برنامه های هسته ای ایران
اذعان کرده و تحریم های اقتصــادی ظالمانه خود را هم
پایان می دهند .امریکا که مســئوالن ان روزگاری را به یاد
نمی اورند که درگیر جنگ افروزی در کشــورهای مختلف
نبوده باشند ،از ایران انتقاد می کنند که هیچ گاه یک جنگ
را شروع نکرده و فقط در راستای دفاع از مرزهای خود توان
بازدارندگی خود را در چارچوب اصول و قوانین بین المللی
گسترش می دهد.
اشــتون کارتر ،وزیر دفاع امریکا به تازگی گفته که
دلیل نفوذ ایران در منطقه ،حضور نظامی زمینی اســت و
از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس انتقاد کرده است
که به اندازه کافی برای گســترش نفوذشان در سوریه و
عراق تالش نمی کنند .اقای کارتــر در گفت وگو با مجله
امریکایــی اتالنتیک گفته اســت« :اگــر به دنبال دلیل
افزایش نفوذ ایرانی ها باشــید( ،می بینیــد) انها در بازی
حضور دارنــد ،روی زمین .او گفته اســت کــه امریکا از
این حضور ایران خشنود نیســت و در عین حال از بعضی
کشــورهای حاشــیه خلیج فارس انتقاد کرده است که به
جای حضور زمینی «در ارتفاع ۳۰هزار پایی هســتند».
کارتر ،حــدود 10روز پیش هم در مصاحبــه ای با پایگاه
خبری اتالنتیک گفت که کشــورش با رژیم صهیونیستی
برای مقابلــه با انچه بــه ادعــای وی «اقدامات مخرب
ایران» در منطقه اســت ،همکاری می کند .وی با اشاره
به ســفر وزیر جنگ رژیم صهیونیســتی به منطقه گفت:
«ما باید به سمت فعالیت های مشترکی که داریم حرکت
کنیم ،به ویژه دربــاره ایران و این به معنــای همکاری با
یکدیگر برای مقابله با اقدامات مخرب انها در منطقه که
برای ما به اندازه اسرائیل نگران کننده است».
سخنان یک بام و دو هوا
اما ایــن ادعاهــا ،تنها ســخنان واهــی مقامات
امریکایــی نیســت و انها در ایــن زمینه هم ســابقه ای
طوالنــی دارند .روســای جمهــور و مســئوالن نظامی
امریــکا همــواره ایــران را متهــم بــه مــواردی مانند
«تروریســم و جنگ افــروزی» کرد ه انــد ،در صورتی
که تاریــخ معاصــر جهــان سرشــار از جنایــات انها و
متحدا ن شان است .کافی اســت به جنگ هایی توجه
کنیم که امریکا انها را بــا بهانه هایی واهی مانند مبارزه
با تروریسم و جنگ شروع کرده است :حمله به ویتنام،
عراق ،افغانســتان و دخالت در امور کشــورهایی مانند
فلسطین ،یمن و ســوریه تنها چند مورد از د ه ها جنگی
اســت که امریکا در انها حضور داشته است .از طرفی
متحدان ایــن کشــور هــم در جنگ طلبــی ،کوتاهی
نمی کننــد .رژیم صهیونیســتی در فلســطین ،لبنــان و
بین الملل
امریکا و متحدانش ،پولشان را
صرف خرید سالح می کنند
هر ساله ،موسسات و نهادهای بین المللی مختلف
اماری از بودجه نظامی کشورهای مختلف منتشر می کنند.
نکته ای که در امارهای سال های مختلف این موسسات
و نهادها ثابت مانده اســت ،ســرمایه گذاری سنگین این
کشــور و متحدانش بر تجهیزات نظامی اســت که بیشتر
انها هم برای حمله به کشــورهای دیگر استفاده می شوند
و بنا به گفتــه اشــتون کارتــر ،جنگنده های پیشــرفته و
موشــک های هوا به زمین هســتند .عربســتان سعودی
یکی از کشــورهایی اســت که بنابر امارهــای بین المللی
بزرگتریــن خطــر منطقه ای محســوب می شــود .بودجه
نظامی این کشور پادشاهی براســاس امارهای «موسسه
بین المللی مطالعات اســتراتژیک» بیــش از 80میلیارد
دالر در ســال 2014م بوده و از این نظر در جایگاه ســوم
جهان قرار گرفته اســت؛ یعنی باالتر از کشورهایی مانند
روسیه ،انگلستان ،فرانســه ،ژاپن ،المان ،ایتالیا و حتی
رژیم اشــغالگر قدس .نکته جالب ان است که درامدها و
تولید ناخالص داخلی عربستان نســبت به کشورهای نام
برده شده بسیار پایین تر است و این به معنای ان است که
شهروندان عربستانی باید هزینه جنگ طلبی شاهزاده های
خود را بپردازند.
ناتوانی امریکا برای حل مشکالت منطقه
امریکا برای شــروع جنگ های خــود در خاورمیانه
همواره گفته اســت که هدفش اســتقرار صلح اســت .با
این حال ،نــه تنها نتوانســته امنیت منطقــه را حفظ کند،
بلکه باعث اشــوب های گســترده تر و ظهــور گروه های
افراطی مانند داعش هم شــده اســت؛ این موضوع فقط
یک ادعا نیست و اکنون براســاس گفته نیویورک تایمز و
واشنگتن پست و بسیاری از رســانه های امریکایی دیگر،
باور عمومی شــهروندان امریکا بر ان که سیاســت های
نادرســت بوش در عراق (از جملــه بعثی زدایی در دولت و
انحالل ارتش بعث) باعث به وجود امدن گروه هایی مانند
داعش شده است.
ایــن وضعیــت در ســوریه هم مصــداق داشــته و
دخالت های انها باعث وخیم تر شــدن اوضاع شده است.
تا جایی که نمی توانند چاره ای برای مشکالت خود در این
کشورها پیدا کنند و دســت به دامن ایران شده اند .اکنون
زمان ان اســت که ایران با «حضور مستشــاری» خود در
عراق و سوریه ،منطقه را به ارامش دعوت کند .با این وجود
همچنان ادعاهای پوشالی مسئوالن امریکایی ادامه دارد.
واکنش مقام های ایرانی
مثلث | شماره 287
بین الملل
سوریه و عربستان و امارات در کشــور یمن مصادیقی
برای این ادعا هستند.
بر خــاف امریــکا و متحدانــش ،ایــران همواره
حسن نیت خود را در اختالف های بین المللی نشان داده
است .ایران کشوری است که هیچ گاه یک جنگ را اغاز
نکرده و بودجه نظامی خــود را هم بر تقویت توان دفاعی
متمرکز کرده اســت .جای تعجــب دارد که چــرا امریکا
و کشــورهای حاشــیه خلیج فارس بایــد از تقویت نیروی
دفاعی ایران نگران باشــند .کشــورهای عربی تا جایی
پیش رفتنــد که حتی بارها از روســیه درخواســت کردند
ســامانه موشــکی «اس »300خود را به ایــران تحویل
ندهد؛ درخواست بیجایی که باعث شــد روس ها باز هم
بر صلح امیز بودن برنامه های نظامــی ایران تاکید کنند:
اعراب مگر قصد حمله به ایران را دارند که از فروش اس
300نگرانند؟
مقامات نظامــی امریکا هنــوز نیاموخته اند که صلح
از راه صلــح به دســت می ایــد و نــه از راه جنــگ! با این
حال ،خوشــبختانه هیچ گاه اظهارات مداخله جویانه انها
بدون پاســخ نمانده است .ســردار سرلشــکر سیدحسن
فیروزابادی رئیس ســتاد کل نیروهای مســلح جمهوری
اســامی ایران در واکنش بــه اظهارات اخیــر وزیر دفاع
امریکا مبنی بر اینکــه دلیل نفوذ ایــران« ،حضور نظامی
زمینی» است اظهار داشت« :ایران اسالمی با هیچ یک
از کشــورهای همســایه خود اختالف ســرزمینی و منافع
ملی نــدارد و با تمام این کشــورها نیز روابــط دیپلماتیک
برقرار است».
وی با بیان اینکه وزیر دفاع امریکا زیاده گویی کرده و
خارج از اندازه خود حرف زده و منویات درونی خود را اشکار
ســاخته اســت ،افزود« :امریکا و هم پیمانان کاخ سفید
میل به مسلمان کشی دارند و تروریســت های تکفیری و
مسلمان کش در افغانستان ،پاکســتان ،عراق ،سوریه،
یمن ،لبنان و شــمال افریقا ظاهرا میل انها را ارضا نکرده
است بنابراین می خواهند کشورهای مســلمان را به جان
هم بیندازند ».رئیس ســتاد کل نیروهای مســلح تصریح
کرد« :دشــمنان اصلــی ایــران ،امریکا و رژیــم غاصب
صهیونیستی هستند و اقتدار دفاعی ما برای مقابله با فتنه
انگیزی انها است ».عضو شورایعالی امنیت ملی کشور با
اشاره به سیاست های خردمندانه و وحدت بخش جمهوری
اسالمی ایران در قبال کشورهای اسالمی خاطرنشان کرد:
«سیاست ما درباره کشورهای همسایه و مسلمان ،وحدت
اسالمی ،حفظ منافع مسلمین ،استقالل و حاکمیت ملی
همه انها اســت ».فیروزابادی با تقبییح اظهــارات اخیر
اشتون کارتر گفت« :ما اطمینان داریم سخنان وزیر دفاع
امریکا از روی اطالعات غلط و عدم درک صحیح از مسائل
منطقه است و راه به جایی نخواهد برد».
سردار حسین دهقان ،وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای
مسلح هم در جمع گروهی از مدیران و کارکنان وزارت دفاع
طی سخنانی با اشاره به راهبرد امریکا و رژیم صهیونیستی
برای تداوم نا امنــی ،جنگ و خونریــزی در منطقه گفت:
«روزگاری امریکا و ماشــین جنگــی ان ،دارای اهمیت و
تاثیری بود لکن امروز حتــی بچه های کوچه و خیابان هم
تهدیدات و چنگ و دندان نشــان دادن مسئوالن نظامی
امریکا را به سخره می گیرند و با ان هماوردی می طلبند».
دهقان افزود« :دیگر امریکایی ها نمی توانند چهره کریه و
زشت تجاوزکارانه خود را زیر لباس شعارهای فریبنده پنهان
کنند ،این پرده ســالیانی اســت که فروافتاده و هیچ ملتی
امریکا را خیرخواه خود نمی داند».
وزیر دفاع گفت« :قدرت و نفوذ جمهوری اســامی
ایران صرفــا برامده از تــوان نظامی نیســت ،بلکه عزم و
اراده مقابله با خوی متجاوز و ظالم نظام سلطه است که در
احاد مردم منطقه و جهان تحت استبداد وابسته و محروم
مانده از حقوق اولیه انســانی اســت که ســیلی بنیان کن
در مقابل نظام ســلطه به راه انداخته و جمهوری اسالمی
ایران این عــزم و اراده را نمایندگی می کنــد ».دهقان در
ادامه اظهار داشــت« :تعجب از سیستم های اطالعاتی
پیچیده و به ظاهر قدرتمند و در همه جا حاضر امریکاست
که هنوز در فضای ذهنی ابرقدرتی خود مسائل را دریافت و
تجزیه و تحلیل می کنند و با ذهن علیل خود ،مسئوالنشان
را بــه مواضــع غیر واقعــی ،غیر عقالیی و پرخاشــگرانه
می کشانند ».وی افزود« :بهتر است وزیر دفاع امریکا با
نگاهی به گذشته عملکرد خود در این موضع مسئولیتی،
موضع گیری های قلدر مابانه و اشتلم کننده خود را بررسی
و من بعد عاقالنه تر و محتاط تر حرف بزند و امریکا را دچار
دردسرهای دیگری مشابه انچه در سومالی ،افغانستان،
عراق و یمن گرفتار ان اســت نکند و به تحریک احساس
کشورهای منطقه از موضع تحقیر نپردازد».
وزیــر دفــاع خاطرنشــان کــرد« :ایشــان و همــه
امریکایی هــا می داننــد کــه ایران اســامی با پشــتوانه
عظیــم مردمــی و تجــارب گرانســنگ خــود در مقابله با
تجاوزگری هــا و زیاده خواهی هــای امریــکا و همچنین
همراهی تمام ملت های تحت ســتم ،هیــچ گاه مرعوب
تهدیــدات توخالــی انهــا نخواهــد شــد ».وی افــزود:
«مســیر مقاومــت و مقابله با نظــام ســلطه و در راس ان
امریکا زنده اســت و هرروز مســتحکم تر و قوی تر خواهد
شــد ».دهقان تاکید کــرد« :ایــران اســامی خواهان
ثبــات و امنیــت منطقــه اســت و تاکنــون هزینــه ان را
پرداخته اســت ».وزیر دفــاع ،حکام منطقه را به بســتن
بازار مصرف سالح های گران قیمت امریکایی ها دعوت
کرد و افــزود« :ما امنیــت منطقه را در ســایه عدم حضور
و مداخله امریــکا و قدرت های فرامنطقــه ای می دانیم،
ایران لنگــرگاه ثبــات و امنیت پایــدار منطقــه و همراه و
هم راســتای کشــورهایی اســت که طالب ثبات و امنیت
هستند».
55
موضوع تاکید داشته است که مزیت نســبی ایران در محیط
منطقه ای معطوف به نیروی زمینی بوده ،اما نقش یابی مولفه
هویت ،انگیزش و مفاهیم ایدئولوژیــک در تحرک نظامی و
منطقه ای ایران نادیده گرفته شده است .واقعیت های محیط
منطقه ای نشان می دهد که محور اصلی موقعیت یابی ایران را
باید «انگیزه کنش راهبردی» دانست .نیروی زمینی به تنهایی
چنین قابلیت هایی را دارا نبوده و صرفا در شرایطی می تواند به
چنین توانمندی نایل شود که نیروی زمینی در اختیار اهداف
نهضتی قرار گیرد .اهداف نهضتی محوریت جنبش مقاومت
در محیط منطقه ای را شکل می دهد.
ریشه های تحلیلی و تئوریک ضدراهبرد
در الگوی دفاع منطقه ای امریکا
اموزه هایامریکایی
مزیت نسبی ایران در خاورمیانه ،نیروی زمینی قدرتمند است
ابراهیم متقی
2
استاددانشگاه
جایگاه یابی ایران در سیاســت امنیتی و دفاعی امریکا
تابعی از الگوی کنش راهبردی جمهوری اســامی در محیط
منطقه ای است .ایاالت متحده و کشــورهای غربی همواره
تالش داشته اند تا اقتدار راهبردی خود را در محیط سیاسی و
منطقه ایایرانتثبیت کنند.نقشراهبردیایراندرسال های
1969-79نیــز تابعــی از ضرورت های امنیت دست نشــانده
و قدرت ســازی ایران برای جنگ هــای نیابتی بوده اســت.
پیروزی انقالب اســامی را می توان به عنــوان نقطه عطف
جدیدی دانست که ایران توانست قابلیت های راهبردی خود را
به گونه ای ارتق ا دهد که از اثرگذاری منطقه ای برخوردار باشد.
نقش یابی ایران در فضای ژئوپلیتیکی اسیای جنوب غربی و
خاورمیانه عربی همواره با تضادهای سیاسی ،ایدئولوژیک و
امنیتیکشورهایمنطقه ایبه موازاتقدرت هایبزرگروبه رو
بودهاست.اشتونکارتروزیردفاعایاالتمتحدهدرمصاحبهبا
ت نسبی منطقه ای
«نشریه اتالنتیک» مبادرت به تبیین «مزی
ایران» کرده و بــر ضرورت های کنش راهبردی کشــورهای
منطقه ایبرایتقویتقدرتزمینیتاکیدداشتهاست.اشتون
کارتر در مصاحبه با نشری ه اتالنتیک بر این موضوع تاکید دارد
که« :دلیل نفوذ نظامی ایران در منطقه را باید در قابلیت نیروی
زمینیایراندانست.کشورهایعربیفاقدنیرویزمینیموثری
هستند .به همین دلیل انه ا به اندازه کافی برای ایفای نقش در
عراقوسوریهتالشنمی کنند.امریکاازحضورایراندرمنطقه
خشنودنیست.قدرتنظامیایرانرویزمیناستدر حالی که
کشورهای عربی در فضای 30هزار پایی قرار دارند».
بین الملل
56
مثلث | شماره 287
ضدراهبرد به مثابه تداوم نگرانی امنیتی امریکا
در محیط منطقه ای خاورمیانه
بیان چنین رویکردی به مفهوم ان است که اشتون کارتر
متحدینمنطقه ایامریکادرخلیج فارسوخاورمیانهرابراساس
«اموزه ضدراهبرد» هدایت می کند .ضدراهبرد به مفهوم ان
است که چگونه ایاالت متحده و کشورهای غربی می توانند در
مقابلهبامزیتنسبیایراندرحوزهمنطقه ایایفاینقش کنند؟
بسیج کشورهای عربی خاورمیانه برای مقابله با ایران به مفهوم
ان اســت که زیرســاخت های قدرت نیروی زمینی جمهوری
اسالمیبراینقش یابیدرمحیطمنطقه ایبهاندازه ایتقویت
گردیده که از حوزه جغرافیای ســرزمینی ایران عبور کرده و از
قابلیت الزم برای ایفای نقش معطوف به موازنه گرایی قدرت
منطقه ای برخوردار شده است .رویکرد دفاعی اشتون کارتر در
واکنش به موقعیت منطقه ای ایران شکل گرفته است .بخش
قابل توجهی از دستگاه های سیاستگذاری امنیتی و راهبردی
ایاالت متحده تــاش دارند تا علل موفقیــت و قابلیت های
امنیتی ایران در محیط منطقه ای را مورد بررســی قرار دهند.
انه ا درنهایتبهاینجمع بندیرسیده اندکهمزیتنسبیایران
مبتنیبر«تحرکنیرویزمینیوعملیاتی»بودهاست.براساس
چنین انگاره ای انان احساس می کنند که اگر کشورهای عربی
به ارتقای قابلیت نیروی زمینی خود مبادرت کنند ،در ان شرایط
از مطلوبیت بیشتری در برابر ایران برخوردار خواهند شد.
دالیل تبیین ضدراهبرد در نشریه اتالنتیک
نشــریه اتالنتیک در زمره رســانه های اطالع رســانی
راهبردی و امنیتی محسوب می شود .بسیاری از رویکردهای
مطرح شدهدربارهقابلیتهسته ایایران،دیپلماسیهسته ای
و اینده برنامه جامع اقدام مشترک در نشریه اتالنتیک به چاپ
رسیده است .مصاحبه اشــتون کارتر با نشــریه اتالنتیک به
معنای ان است که رویکرد جدیدی در اولویت های تاکتیکی
و عملیاتــی امریکا در محیــط منطقه ای خاورمیانــه در حال
شکل گیری است .اشــتون کارتر تالش دارد تا زمینه تقویت
ســاختار نیروی زمینی کشــورهای منطقه ای را فراهم سازد.
ناکامی عربستانواماراتمتحدهعربیدرجنگیمنانعکاس
فقدان تحرک نیروی زمینی موثــر و کارامد برای نقش یابی در
جنگ های منطقه ای اســت .اشــتون کارتر درصدد است تا
این موضوع را نشــان دهد که علت اصلی مزیت نسبی ایران
در محیط منطقه ای بهره گیری از نیروی زمینی و بهینه سازی
ان در روند جنگ های هویتی بوده است .تحلیل اشتون کارتر
نشان می دهد که در اینده ای نزدیک برنامه نظامی ،دفاعی و
عملیاتی کشورهایی همانند عربستان و امارات عربی متحده
معطوف به تقویت نیروی زمینی خواهد بود .اگرچه اشــتون
کارتر در زمره تکنوکرات هایی محســوب می شــود که دارای
اندیشه های راهبردی است ،اما نامبرده هنوز به واقعیت مزیت
نســبی ایران در محیط منطقه ای نایل نشــده است .از سوی
دیگر اشتون کارتر هنوز نســبت به فرهنگ نظامی و عملیاتی
کشورهایحوزهخلیج فارسوقوفچندانیندارد.اینکشورها
در هیچ یک از نبردهای منطقه ای بــه نتایج عملیاتی موثری
نایل نشدند .به همین دلیل است که تالش اشتون کارتر برای
تقویت نیروی زمینی کشورهای منطقه ای طبعا اثار عملیاتی و
تاکتیکی موثری نخواهد داشت .اگرچه اشتون کارتر بر این
مصاحبه اشتون کارتر با نشریه اتالنتیک دارای انعکاس
و پیامدهای گسترده ای در امنیت منطقه ای خواهد بود .بیان
چنین رویکردی نشان می دهد که اشــتون کارتر و اتاق های
فکر تحلیل قابلیت راهبردی ایران بیــش از انکه نگاه فراگیر
داشته باشند ،خود را محصور رویکردهای تاکتیکی و عملیاتی
قرار داده اند .نگرش راهبردی و اموزه های دفاعی اشتون کارتر
به گونه ای است که می توان مشابهت های زیادی بین تفکر
راهبردی وزرای دفاع امریکا در یک دهه گذشته یعنی رابرت
گیتس ،لئون پانتا و اشتون کارتر مشاهده کرد .هر چهار وزیر
دفاعامریکادر 10سالگذشتهبرایدورانخاصیدرنهادهای
امنیتی و راهبردی امریکا فعالیت داشته اند .از سوی دیگر انان
ارتباط موثری با حوزه های دانشگاهی و مراکز علمی را تجربه
کرده و در زمره کارگزاران راهبردی و تکنوکرات هایی محسوب
می شوندکهازاعتبارتکنیکیموثریدرساختارسیاسیامریکا
برخوردار شــده اند .جایگاه راهبردی اشــتون کارتر مبتنی بر
قابلیت های فردی در فرایند نظریه پردازی است .طبیعی است
که چنین افرادی تالش خواهند داشــت تــا درک دقیق تری
از قابلیت های راهبردی ایران به دســت اورند .سابقه فعالیت
اجرایی و نقش یابی تکنیکی اشتون کارتر مربوط به سال هایی
اســت که امریکا نیازمند طراحــی کنش راهبــردی جدید در
حوزه های منطقه ای بوده است .اشــتون کارتر قرار بود بعد از
استعفایلئونپانتابه عنوانوزیردفاعدرایاالتمتحدهایفای
نقش کند .اما رفاقت های قدیمی اوبامــا ،جان کری و چاک
ب هاگل شد .به همین
هاگل در مجلس ســنا منجر به انتصا
دلیل است که اشتون کارتر پست وزارت دفاع را رها کرده و بار
دیگر وارد عرصه دانشگاهی شد .روابط اشتون کارتر با سوزان
رایس مربوط به دورانی است که انها نقش های متفاوتی را در
حوزه های دانشگاهی و اجرایی ایاالت متحده ایفا می کردند.
رهیافتتقویتنیرویزمینیکشورهایمنطقه ایبرایکنترل
قدرت تاکتیکی ایران در زمره موضوعاتی بوده که توسط مراکز
تحقیقاتی و اتاق های فکر نیروهای مسلح امریکا در یک دهه
گذشتهطراحیشدهاست.یکیازدالیلاستعفایچاک هاگل
رامی تواناختالف نظرگستردهوزیردفاعباسیاست هایاوباما
وشورایامنیتملیایاالتمتحدهدربارهعراق،سوریهوایران
دانســت .نگرش ضدراهبرد اشــتون کارتر معطوف به اتخاذ
سازوکارهایی است که امریکا بتواند موقعیت خود را در سیاست
منطقه ایوبین المللیبازسازیکند.
دالیل تبیین رهیافت ضدراهبرد در ساختار
دفاعی امریکا
اشــتون کارتر همواره در زمره کارگزارانی بوده است که
بر ضرورت کاربرد شــدت عمل علیه کشــورهایی همانند کره
شمالی تاکید داشته است .به عبارت دیگر می توان شرایطی
را مشــاهده کرد که نشــان می دهد اگر رابطه اشتون کارتر با
مجلس سنا و نمایندگان اینده امریکا که فعالیت خود را از 21
ژانویه 2011اغاز می کنند در حال بازســازی است؛ روندی که
نشــان می دهد دولت و کنگره به تفاهم راهبردی در ارتباط با
دیپلماسی هســته ای ایران نایل خواهند شد .نگرش اشتون
بین الملل
کارتر برای جایگاه یابی ایران معطوف به فرایندی اســت که
به موجبانراهبرد«نیرویزمینیاینده»()ArmyAfterNext
ایجاد شــود .چنین نگرشــی به مفهوم ان اســت که امریکا
می تواند زمینه فعال شــدن نیروی زمینی در ســاختار دفاعی
کشــورهای منطق ه را به وجــود اورده و به این ترتیــب از این
نیروها برای بهینه ســازی موقعیت و نقــش منطقه ای امریکا
استفاده کند .اشتون کارتر در دورانی که به عنوان معاون لئون
پانتا در وزارت دفــاع ایاالت متحده ایفــای نقش می کرد ،بر
ضرورت انجام حمله پیش دســتانه علیه تاسیسات هسته ای
کره شــمالی تاکید داشــت .چنین افرادی می توانند اعتماد
کنگره را به دست اورند .از سوی دیگر اشتون کارتر قادر خواهد
بود موضوعات منطقه ای در روابط امریکا و روسیه را بازسازی
کند .چنین نگرشی به مفهوم ان است که رویکرد تکنوکراتیک
می تواند زمینه های الزم برای ایجاد توازن در روابط راهبردی
امریکا ،روســیه و اتحادیه اروپا را به وجود اورد .از سوی دیگر
انتصاب اشتون کارتر می تواند روابط دولت و کنگره در ارتباط با
موضوعاتیهمانندافغانستان،عراق،سوریهوایرانرابراساس
اعتماد متقابل فراهم ســازد .بیان رویکــردی که معطوف به
کنترل راهبردی ایران توسط بازیگران منطقه ای باشد ،نه تنها
هزینه تاکتیکی و عملیاتی امریــکا را کاهش خواهد داد بلکه
اعتبار اشــتون کارتر در ساختار سیاســی و راهبردی امریکا را
بهبودمی بخشد.رویکرداشتونکارتردرتبیینضدراهبردبرای
نادیده گرفتن موقعیت ایران در سیاست منطقه ای معطوف به
شرایطی اســت که امریکایی ها از نقش یابی مصالحه جویانه
ایران در حــوزه منطقه ای نگران هســتند .رویکــرد انتقادی
مقام معظم رهبری بــه کنفرانس وین که موضوع جانشــینی
در ســوریه را پیگیــری می کردند را می تــوان به عنوان عامل
اصلی شکل گیری ضدراهبرد در تفکر امنیتی امریکا دانست.
بررسی اندیشه های راهبردی اشتون کارتر نشان می دهد که
نامبرده تمایل چندانی برای وارد کــردن نیروی زمینی امریکا
به حوزه های بحرانی خاورمیانه ندارد .رویکرد اشتون کارتر در
نقطه مقابل اندیشه های تاکتیکی و عملیاتی چاک هاگل در
سوریه و عراق قرار دارد .هاگل بر ضرورت اقدام پرشدت علیه
دولت بشاراسد تاکید داشته و به این جمع بندی رسید که مقابله
با داعش ،منجر به تغییر در استراتژی امنیتی امریکا در سوریه
شدهاست .هاگلهمچنیناینموضوعرابهسوزانرایسابراز
داشته بود که شورای امنیت ملی امریکا و رئیس جمهور باید در
اینبارهتوضیحدهندکهچگونهمی تواندولتاسدراسرنگون
کرد ،در حالی که بسیاری از شواهد نشــان می دهد که روابط
اسد و امریکا در حال بازسازی تاکتیکی بوده و این امر راهبرد
ایاالت متحده را دگرگون کرده است .نگرش راهبردی اشتون
کارتر در دوران توجیه برنامه جامع اقدام مشــترک که حاصل
دیپلماسی هسته ای ایران و کشورهای 5+1بوده را می توان
زمینه ســاز روندی دانست که محدودســازی قدرت تاکتیکی
ایران را اجتناب ناپذیر سازد .نامبرده به این جمع بندی رسیده
بود که ایران مزیت نسبی خود در قدرت منطقه ای را از دست
داده و به همین دلیل با محدودیت های اقتصادی و راهبردی
در اینده روبه رو خواهد بود .چنین نگرشی زمینه بهره گیری از
راهبرد ائتالف سازی با ایران و قرار دادن جمهوری اسالمی در
فضای الحاق راهبردی به سیاست جهان غرب را به وجود اورد.
پیامدهای امنیتی و دفاعی ضدراهبرد
در ساختار دفاعی کشورهای خاورمیانه عربی
پیامدهای ضدراهبرد در اینده ساختار دفاعی
و الگوی عملیاتی کشورهای منطقه ای
نتیجه گیری
مفاهیم به کار گرفته شده از سوی باراک اوباما و اشتون
کارتر در 22و 23جــوالی 2015چنیــن واقعیتی را منعکس
می سازد .مصاحبه اشــتون کارتر با نشــریه اتالنتیک از این
جهت اهمیت دارد که الگوی جدید کنش راهبردی امریکا در
محیطمنطقه ایراطراحیو ترسیممی کند.درچنینشرایطی
ت زمینه های الزم برای مقابله با
ساختار دفاعی ایران ناچار اس
تهدیدات از طریق سازوکارهای دفاعی ،عملیاتی ،حقوقی،
دیپلماتیک و راهبردی را فراهم سازد .تنظیم قطعنامه شورای
امنیت برای نقش یابی امریکا ،برخی از کشــورهای اروپایی،
عربستان و برخی از کشورهای منطقه ای در مقابله با انصارالله
را می توان در زمره ســازوکارهای به کار گرفته شــده از سوی
اشــتون کارتر برای محدودســازی قدرت راهبردی ایران در
محیط منطقه ای دانست .روندهای موجود منطقه ای نشان
می دهد که همبستگی بیشــتری در سیاست دفاعی و امنیتی
امریکا و عربستان در حال شــکل گیری است .سابقه تعامل
راهبردی عادل احمد عبدالحبیر وزیر خارجه جدید عربستان
و اشتون کارتر وزیر دفاع جدید امریکا نشان می دهد که انان
در زمره بازیگران عرب محور و اســرائیل محور در امریکا بوده
و بر ضرورت مقابله پرشدت تر در برخورد با ایران تاکید دارند.
بســیاری از مفاهیم و ادبیاتی که توســط مقامات و کارگزاران
راهبردی امریکا منتشر می شود را می توان نشانه ای از تهدید
دانســت .از جمل ه چنین ادبیاتی می توان به رویکرد اشــتون
کارتر وزیر دفاع امریکا در روند دیدارهای منطقه ای خاورمیانه
عربی و اسیای جنوب غربی اشاره داشت .کارتر بر این موضوع
تاکید داشته است که ایران به عنوان دشمن مشترک امریکا و
عربستانمحسوبمی شود.بیانچنینرویکردیبایدانعکاس
موثری از ســوی رســانه ها به وجود اورد .در فرایند دیپلماسی
هسته ای و موافقت نامه وین ،اشتون کارتر وزیر دفاع امریکا
نیزدرسفرمنطقه ایخودادبیاتتهدیدومفاهیمخصومت امیز
مثلث | شماره 287
تبیین ضدراهبرد توسط وزیر دفاع امریکا برای مقابله با
ایرانبه مفهوماناستکهایاالت متحدهازانگیزهگسترده ای
برایمتوقف سازیقدرتنهضتیوقابلیت هایتاکتیکیایران
در محیط منطقه ای برخوردار است .وزیر دفاع امریکا تالش
دار د به کشورهای منطقه ای هشدار دهد که انان در سال های
اینده بــا ناکامی های بیشــتری در محیط منطقــه ای روبه رو
خواهند بود .ماهیت جنگ و منازعه امنیتی در خاورمیانه تابعی
از ضرورت های جنگ زمینی بوده و به این ترتیب امریکا تالش
دار د زمینه های تقویت ســاختار دفاعی کشورهای منطقه ای
براســاس نقش یابی نیروی زمینی در رونــد منازعات محیطی
را به وجود اورد .اشــتون کارتر بر این اعتقاد است که سقوط
صدام حسین،خالقدرتنیرویزمینیدرمنطقهراافزایشداده
ودرچنینشرایطیاستکهایرانبهتحرکژئوپلیتیکیمبادرت
کرده است .ساختار دفاعی امریکا در دوران ریاست جمهوری
باراک اوباما با تغییرات متعدد و فراگیری همراه بوده اســت.
افرادیهمانند«رابرتگیتس»«،لئونپانتا»«،چاک هاگل»
و «اشتون کارتر» را می توان به عنوان وزرای دفاعی امریکا در
دوران ریاست جمهوری اوباما دانست .هر یک از افراد یادشده
دارای نگرش دفاعی و راهبردی کامال تمایز یافته ای نسبت به
دیگری بوده اند .اشتون کارتر تالش دارد تا موضوع مربوط به
قدرت سازیراهبردیدرحوز همنطقه ایرابراساسسازماندهی
جنگ های نیابتی جدید تنظیم کند .جنگ های نیابتی موجود
بیش از انکه توسط کشورهای منطقه ای سازماندهی شود ،از
سوی بازیگران هویتی و نیروهای فروملی مورد استفاده قرار
گرفته است .در چنین شرایطی ،امکان بهینه سازی موقعیت
و جایگاه نیروی زمینی کشــورهای منطقــه در نبردهای اینده
کار دشــواری خواهد بود .به همین دلیل اســت که اشــتون
کارتر تالش دارد روند جدیدی را سازماندهی کند که معطوف
به ضدراهبرد بــوده و از این طریق زمینه کنترل مزیت نســبی
ایران را به وجود اورد .اشــتون کارتر تالش دارد تا ضدراهبرد
را به عنوان محور اصلی سیاست دفاعی امریکا در منطقه و در
جهت کنترل قدرت تاکتیکی ایران مورد اســتفاده قرار دهد.
الزم به توضیح است که رویکرد دفاعی امریکا در دوران رابرت
گیتس و لئون پانتا معطوف به سازوکارهایی ازجمله «راهبرد
متوازن» بوده است .هم اکنون «ضدراهبرد» کاترین اشتون
در برابر «راهبرد متوازن» رابــرت گیتس صف ارایی می کند.
رابرت گیتــس دارای «راهبرد متــوازن» در تنظیم تحوالت
بین الملل
توصیه هــای راهبــردی اشــتون کارتر به کشــورهای
منطقه ای را می توان به عنوان بخشی از دغدغه امنیتی ایاالت
متحده برای ســومین دهه قــرن 21دانســت .در این فرایند
امریکایی هااحساسخالتاکتیکیوعملیاتیدرحوزهنبردهای
منطقه ایبارویکردهویتیدارند.ارزیابی هایانجام شدهبیانگر
ان است که صرفا کشــورهایی از قابلیت الزم برای نقش یابی
راهبردی در شرایط بحرانی برخوردارند که نیروی زمینی خود را
به گونهقابلتوجهیارتق ا دهند.رابرتگیتسواشتونکارتربر
این اعتقادند که مزیت نسبی ایران برای تاثیرگذاری بر امنیت
منطقه ایناشیازقدرتزمینیدرجنگ هاینهضتیوجنبش
مقاومت بوده اســت .ناکارامدی نیروی هوایی عربســتان و
امارات عربی متحده در جنگ علیه انصارالله یمن این رویکرد
را تقویت کرد که به کارگیری نیروی هوایی به تنهایی نمی تواند
قابلیت کشــورهای منطقه ای را در شــرایط عدم تقارن بهبود
بخشد .به همین دلیل است که اشتون کارتر بر ضرورت های
«جنگ پنج بعدی» تاکیــد دارد .جنگ پنج بعدی براســاس
محوریت نیروی زمینی طراحی شده و در قالب پروژه موسسه
مطالعات راهبردی دانشگاه جنگ نیروی نظامی امریکا منتشر
شــده اســت .اصطالح جنگ پنج بعدی به مفهوم ان است
که عالوه بر محوریت نیروی زمینــی در نبردهای منطقه ای،
متحدین امریکا باید به گونه تدریجی قدرت دریایی ،هوافضا،
سایبری و موشکی خود را ارتق ا دهند .در چنین فرایندی نقش
نیروی زمینی به عنوان عامل اصلی متوازن کننده قدرت امریکا
در جنگ های منطقه ای افزایش پیدا می کند .اشــتون کارتر
تالشدار دبخشیازمسئولیتکنشراهبردیامریکارامتوجه
گروه های منطقه ای به ویــژه متحدین عــرب در خاورمیانه،
خلیج فارس و اسیای جنوب غربی کند .رویکرد اشتون کارتر
معطوفبهاناستکهبتواندقابلیت هایتاکتیکیوعملیاتی
کشورهای منطقه ای در حوزه جنگ های زمینی را ارتق ا دهد.
محیط منطقه ای بوده اســت .نامبرده که برای مدتی ریاست
سازمان اطالعات مرکزی امریکا را نیز عهده دار بوده ،در زمره
نظریه پردازان «جنــگ ضروری» در ســاختار دفاعی امریکا
محسوب می شود .گیتس در شرایطی وزارت دفاع امریکا را
عهده دارشدکهرویکردانتقادیمشخصیرانسبتبهالگوهای
رفتار «دونالد رامسفلد» ارائه داده بود .رامسفلد بر این اعتقاد
بود که هرگونه منازعه ای در تثبیت هژمونــی امریکا ضروری
تلقی می شود .در حالی که گیتس نگرش کامال متفاوتی را در
ارتباط با سیاست امنیتی و راهبردی امریکا ارائه داد .در شرایط
موجود اشــتون کارتر تالش دارد تا راهبرد بهینه سازی قدرت
نیروهایمنطقه ایرابه گونه ایدردستورکارقراردهدکهزمینه
کاهش نقش نظامی امریکا در حوزه تاکتیکی را فراهم سازد.
لئون پانتا نگرش راهبردی ب ه مسائل امنیت ملی امریکا داشته
و تالش داشت تا سیاست دفاعی ایاالت متحده را با حوزه های
امنیتی پیوند دهد .اختالف نظر بین پانتا و جیمز کالپر زمینه
تضادهای ســاختاری در سیاســت خارجی و امنیتی امریکا را
اجتناب ناپذیرمی ساخت.درچنینشرایطیبودکهپانتادرصدد
برامد تا «الگوی کاهش تراکم راهبردی امریکا در خلیج فارس
و خاورمیانه» را در دستورکار قرار دهد .پانتا درصدد بود تا زمینه
نقش یابی بیشتر نیروهای مســلح امریکا در اسیای شرقی را
به وجود اورد .چاک هاگل در زمره سناتورهای هم فکر با اوباما
و جان کری در کنگره امریکا بوده است .نامبرده برای سالیان
طوالنی تالش داشــت تا الگوهای جدید برای تنظیم راهبرد
امنیتی امریکا را تنظیم کند .هاگل بر ضرورت حداقل ســازی
نقش نیروهای نظامی امریکا در خارج از کشور تاکید داشت.
براساس نگرش ها گل زمینه برای کاهش هزینه نظامی امریکا
به وجود امــده و این امر بــا ضرورت های سیاســت مبتنی بر
نظامی گری در مجموعه های فوق صنعتی امریکا هماهنگی
نداشت .بحران لیبی ،زمینه برکناری هاگل و دیوید پترائوس را
از سمت اجرایی در حوزه های راهبردی به وجود اورد.
57
بین الملل
را به کار گرفته است .ادبیات دوگانه کارگزاران سیاست خارجی
و مقامات دفاعی امریکا نشان می دهد که اینده روابط ایران و
بسیاری از کشــورهای جهان غرب در فضای ابهام قرار دارد.
مذاکرات هســته ای ایران و گــروه 5+1معطوف بــه اتخاذ
سازوکارهایی برای کاهش تهدیدات علیه جمهوری اسالمی
از طریق سازوکارهای صلح امیز و مسالمت جویانه بوده است.
واقعیت این است که توافق برنامه جامع هسته ای ایران
و گروه 5+1نمی تواند زمینه هــای تنش زدایی در روابط ایران
و امریــکا را به وجــود اورد .در تفکر راهبردی ایــران و امریکا
هیچگونهنشانه ایازهمکاریموثرامنیتیوجودندارد.دراین
ارتباط ،جان کری در 18جوالی 2015بر این موضوع تاکید
داشت که امریکا در خصوص ایران متوهم نیست .جان کری
اعالم داشت که ایران و امریکا متحد و دوست نیستند .اشتون
کارتردراستانهسفرخودبهاسرائیلبراینموضوعتاکیدداشت
که در توافق با ایران هیچگونه نشانه ای از ممنوعیت در ارتباط
با کاربرد ابزار نظامــی در ارتباط با ایران وجــود ندارد .نگرش
ضدراهبرد از سوی اشــتون کارتر در شرایطی مطرح شده که
ایاالت متحده تالش دارد تا زمینه سقوط بشار اسد در سوریه
را به وجود اورد .تمامی کشورهای غربی در کنفرانس وین که
در اواخر اکتبر 2015برگزار شــد ،تالش داشتند تا زمینه های
متقاعدســازی تمامی کشــورها برای پایان دادن بــه اقتدار
سیاسی و ساختاری بشار اسد را به وجود اورند .چنین رویکردی
ایران همیشه یک قدم جلوتر است
داوود حشمتی
خبرنگار
بین الملل
58
مثلث | شماره 287
3
فلسفه حرف های کارتر چیست؟
برگزاری کنفرانس وین درباره حل مناقشــه سوریه و
حضور ایران در ایــن کنفرانس که نشســت دوم ان برگزار
شد ،دستاورد دوم ایران در سال های اخیر به شمار می رود.
درحالی که کشــورهای منطقــه به خصوص عربســتان،
اســرائیل و ترکیه تالش می کردنــد تا از حضــور ایران در
ســوریه پروژه ای برای ایران هراسی بســازند ،حاال به این
نتیجه رسیده اند که چاره ای جز پذیرش ایران ندارند .شاید از
همین رو بود که وزیردفاع امریکا به انها هشدار داد و از انها
خواست که به جای سیرکردن در «اسمان» به «روی زمین»
بیایند .اظهارات هفت گذشته اشتون کارتر بازتاب وسیعی
داشت .او به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس
توصیه کرد به جای خرید تسلیحات به سمت نیروی زمینی و
تشکیل نیرویی ویژه بپردازند که بتوانند با ایران مقابله کنند.
اشــتون کارتر ضمن اشــاره به فعالیت های نظامی ایران
در کشورهای ســوریه ،عراق ،لبنان و یمن گفت« :اگر به
جاهایی نگاه کنیــد که ایرانی ها می تواننــد در انجا اعمال
نفوذ کنند( ،می بینید) کــه انها در میدان عمــل در داخل
بازی هســتند ».وزیر دفاع امریکا افزود« :ما از اینکه انها
داخل بازی هستند خشنود نیستیم اما به هرحال انها داخل
بازی هســتند! این حس وجود دارد که برخی از کشورهای
خلیج(فارس) در ارتفاع سی هزار پایی حضور دارند (اشاره
به خرید جت های جنگنده پیشــرفته) و بیشتر عالقه مندند
که به جت های جنگنده پیشرفته دست یابند تا اینکه اقدام
به ایجاد و استقرار نیروهای عملیات ویژه بکنند ».منظور
وزیردفاع امریکا کامال واضح است .او از حضور نیروهای
ایران در روی زمین سخن می گوید .نیروهایی که خصوصا
در سال های اخیر همیشــه در مقابل اقدامات تروریستی
دولت اسرائیل خودشــان را نمایان کرده اند .از حضور در
لبنان تا عراق .از جنگ 33روزه تا عملیات اســتان االنبار
عراق .این کامال درست اســت که ایران نیروهای ویژه ای
را تربیت کرده اســت که در کنار نیروهای محلی در مقابل
اقدامات تروریستی می ایستد .بعد از جنگ تحمیلی شاید
اولین بروز و ظهور واقعی نیروهای ایران در جنگ 33روزه
لبنان دیده شد .در جنگ 33روزه که شمال اسرائیل و تمام
لبنان را در بر گرفت و در اوت سال 2006با قطعنامه سازمان
ملل پایان یافت هیچ مرز بین المللی جابه جا نشد .این اولین
نقطه ای بود که نیروهای حزب الله توانستند در مقابل تجاوز
اســرائیل مقاومت کنند و اجازه ندهند اســرائیل همچون
گذشته یک قطعه از سرزمین های اطراف را از ان خود کند.
نکته مهم دراین باره این است که از حزب الله در ان ایام تنها
ایران ،سوریه و یمن حمایت کردند.
اسرائیل از همان زمان به قدرت نیروهای تربیت شده
ایران پی برد و ســردار ســلیمانی به عنوان فرمانده نیروی
قدس به کانون هدف اسرائیل و امریکا تبدیل شد ،چراکه
انها می دانســتند هرجا پای ســپاه قدس به میان می اید،
مقاومت جان تازه ای می گیرد .یک بار دیگر اگر به توصیه
کارتر اشتون توجه کنیم که از اعراب خواسته بود به جای
خرید «تســلیحات» به ســمت تربیت «نیروهــای ویژه»
بپردازند می توان به روشنی این موضوع را دید که توصیه در
واقع به ساخت نیرویی ویژه همچون سپاه قدس می شود.
کافی است یکبار دیگر به اسفندماه سال گذشته برگردیم؛
جایی کــه نتانیاهو با اصــرار فــراوان و بدون دعــوت و با
بی محلی اوباما به کنگره امریکا رفت تا علیه ایران و توافق
هسته ای به ســخنرانی بپردازد .او دیگر از دستیابی ایران
به سالح هسته ای سخن نمی گفت بلکه مهمترین بخش
اظهاراتش جایی بود که گفت« :چهار پایتخت شامل صنعا
در یمن و بیروت و بغداد و دمشق پایتخت هایی هستند که
در کنترل ایران قرار دارند ».امریکا و رژیم های وابســته و
متحد او در منطقه ،حاال به خوبی دریافته اند که برای حضور
و نفوذ در خاورمیانه نیاز به نیروهایی دارند که در کف میدان
نبرد حضور داشته باشند ،اما فاقد چنین نیروهایی هستند.
نیروهایی که ایران توانســته با تجربه عظیم دفاع مقدس
ســازماندهی و پرورش دهد .سخنان اشــتون کارتر اولین
نوع از این دست اظهارات نیست .انها تا پیش از این از سر
ناچاری به نفوذ ایران در منطقه اعتراف می کردند ،حاال چاره
را در ترغیب کردن کشورهای مسلمان حاشیه خلیج فارس
برعلیه ایران دیده اند .اســتراتژی ای که پیــش از این نیز
دنبال می شد اما به علت ضعف عمده در نیروهای میدانی با
شکست مواجه بودند.هنریکیسینجریکی از برجسته ترین
استراتژیست های سیاســت خارجی امریکا نیز پیش تر از
خطر ایران سخن گفته و حتی ایران را خطرناک تر از داعش
معرفی کرده بود .او البته با این بیان که «ایران مستعد ترین
کشور منطقه برای ایجاد هژمونی و تشکیل یک امپراتوری
قوی در خاورمیانه» است ،در واقع به ناچار اعتراف بزرگی را
بیان کرد که حاال با اظهارات اشتون کارتر تکمیل می شود.
کیسینجر تاکید کرده بود که در شــرایط کنونی یک
محور شــیعه از ایران تا بغداد و ســوریه و از انجا تا جنوب
لبنان و مرزهای مدیترانه کشیده شده است که این مساله
در شــرایط کنونی که مرزهای سیاســی ســابق خاورمیانه
در حال فرسایش اســت ،امکان تشــکیل به گفته او یک
«امپراتوری» را به ایران در منطقه خاورمیانه می دهد .این
اتفاق رخ نداده مگر به واسطه حضور نیروهای سپاه قدس
در میدان نبــرد و درگیــری .بالفاصله بعد از بــروز و ظهور
داعش در منطقه و خصوصا بعد از انکه این گروه در عراق
بخش هایی را اشغال کرد ،به طور مرتب تصاویر مربوط به
بااهدافراهبردیونگرشکارگزارانجنبشمقاومتدرمنطقه
هماهنگیندارد.
دیپلماســی نهضتی ایران بیــش از انکه تحــت تاثیر
مفاهیم و ادبیات دیپلماتیک جهان غرب قرار داشــته باشد،
بر قابلیت های تاکتیکی و عملیاتی خــود تاکید دارد .طبعا در
چنینشرایطیامریکاباچالش هایجدی تریدرمحیطامنیت
منطقه ای خاورمیانه روبه رو خواهد شد .تقویت ساختار نیروی
زمینی کشورهای حوزه خلیج فارس از این جهت برای سیاست
و اهداف دفاعی امریکا از اهمیت و مطلوبیت برخوردار خواهد
بود که زمینه بازدارندگی در برابر قدرت مقاومت ایران در محیط
منطقه ای را اجتناب ناپذیر می سازد.
حاج قاسم سلیمانی در میان رزمندگان عراقی دیده شد .تا
انجا که حتی رســانه های غربی را به فکر وادار کرد که چرا
تصاویر او به این سادگی منتشر می شود .تصاویر فرمانده
ســپاه قدس در حالی دیده می شــد که در خط مقدم نبرد با
داعش حضور پیــدا می کرد .انچه امروز تئوریســین های
امریکایی به ان واقف شدند این است که انها نیاز به داشتن
چنیــن نیروهایــی در منطقه دارنــد و تــاش می کنند این
مساله را از طریق کشورهای عربی دنبال کنند .با این حال
می بینیم که ایران همچنان در خط مقــدم دفاع قرار دارد.
شهادت سرداران رشید سپاه در عراق و سوریه نشان دهنده
این اســت که انها باوجود ارائه خدمات مستشاری نظامی
در مقابلــه با داعش اما خودشــان به جای قــرار گرفتن در
ســتادهای فرماندهی ،در میدان نبرد حاضر هســتند .اما
مهمترین نقطه قوت ایــن نیروها در پیوند عمیق با ســپاه
قدس است .به این معنا که اتفاقا نیروهایی که مشغول دفاع
از کشورشان هســتند از نیروهای محلی تشکیل شد ه اند.
ایران به حضور نظامی شبیه انچه امریکا در لشگرکشی ها به
عراق و افغانستان انجام داد اعتقادی ندارد .مثلث در پرونده
ویژه ای که به مناسبت شهادت سردار همدانی منتشر کرد،
نحوه حضور مستشاری ایران در عراق و سوریه را به تفصیل
به بحث گذاشته بود .از مهمترین مولفه های این حضور که
توانســته ان را به نقطه قوتی در معادالت سیاسی و نظامی
منطقه تبدیل کنــد ،هدایت و پیونــد بانیروهای مردمی در
لبنان ،سوریه ،عراق و یمن است .در این استراتژی ایران
نیروهای مردمی را در این کشورها تقویت کرده و با پیوندی
عمیق توانسته انها را به ارمان های دفاع در مقابل سلطه و
تهاجم صهیونیست و تروریست همراه کند .حاال این حضور
با حمالت نظامی روسیه تقویت شده و توانسته توجهات را
به سمت خود جلب کند .پیام اصلی اظهارات کارتر اشتون
یک موضوع مهم اســت .ایــن پیام را جفــری گلدبرگ در
نشریه اتالنتیک اینگونه بیان می کند« :اینکه سران دفاعی
اســرائیل باید درک کنند که اگر امریکا تامین کننده اصلی
سیستم های پیشرفته تسلیحاتی کشورهای خلیج(فارس)
باشــد برای انها بهتــر خواهد بود اما ســران کشــورهای
خلیج(فارس) نیز باید درک کنند که به برخی از تسلیحاتی
که به دنبال خرید انها هســتند نیازی ندارند .اشتون کارتر
خطاب به این کشورهای عربی می گوید اگر شما به دنبال
ان هســتید که این چیزها(تســلیحات) از شما محافظت
کند ،نخواهید توانست از تمامیت کشورتان محافظت کنید
و نمی توانید با داشتن مشتی تجهیزات تجملی ،جلوی نفوذ
بیرونی را بگیرید».
به این ترتیــب انها را ترغیب می کند تــا حداقل مانند
امارات دست به تربیت نیروهای زمینی بزنند که حاضر باشند
در موقع جنگ به میدان نبرد بروند .این درحالی اســت که
می توان گفت ایران حتی یک قدم از انها جلوتر است .ایران
نه تنها فرماندهانشان را به میدان نبرد می فرستد ،بلکه قادر
است از نیروهای مردمی کشــورهای منطقه به نفع دفاع از
خودشان سد محکمی در مقابل انها بسازد.
فتنه مذهبی در راه است
مسعود اسداللهی درگفت وگو با مثلث
مثلث | شماره 287
امریکا به صراحت اعالم کرد که این دولت ها اگر به دنبال بقای
خود هستند باید با مردم خود راه بیایند و اصالحات و ازادی هایی
را برای جامعه درنظر بگیرند.
ایا می توان گفت که اکنون نگاه دولت اوباما نســبت
به بحران هــای خاورمیانه و حضور ایــران در منطقه
تغییرکردهاست؟
دولت اوباما از ابتدا که روی کار امد نسبت به خاورمیانه
و غرب اســیا این نگاه و تحلیل را داشت که این منطقه به یک
بحران الینحل تبدیل شده است .البته این نگاه دولت امریکا
به پیش از بروز تکفیری ها و بحران های اخیر مربوط می شود.
در ان زمان که مســاله اصلی خاورمیانه بحث فلســطین بود،
دولت اوباما به این نتیجه رسیده بود که این مساله یک بحران
الینحل اســت و امریکا بیش از حد وقت و توان خود را صرف
حل این بحران کرده که این مساله باعث شده از خطر چین در
شرق اسیا غافل شوند .استراتژیست های امریکایی معتقدند
خطری کــه در چند دهه اینده به شــدت امنیت ملــی امریکا را
تهدید می کند رشد روز افزون چین است .زیرا این کشور عالوه
بر اینکه یک ابرقدرت اقتصادی است در حال تبدیل شدن به
یک ابرقدرت نظامی نیز هست و در واقع به دولت اوباما توصیه
کرده اند به جای تمرکز بر خاورمیانه تمرکزش را بر مقابله با چین
قرار دهد .از طرف دیگر این مساله نیز در امریکا مطرح شد که
این کشور تا سال 2020از نفت خاورمیانه بی نیاز خواهد شد،
زیرا بر اساس براوردها تولید داخلی اش به قدری افزایش خواهد
یافت که دیگر نیازی به نفت خاورمیانه نخواهد بود .این مسائل
باعث شد تا باراک اوباما در ابتدا نیم نگاهی به مسائل خاورمیانه
داشتهباشدوتصمیمگرفتهبوددربحث هایعراقوافغانستان
با خروج نیروهایش ،خود را از این باتالق نجات دهد و به مقابله
با چین و روسیه بپردازد .اما بروز دو عامل باعث شد که مجددا
تمرکز امریکا بر بحث های خاورمیانه معطوف شــود؛ نخست
قدرت گرفتن گروه های تروریستی تکفیری در این منطقه که
به خطری بــرای امنیت جهانی تبدیل شــده اند و دیگری ورود
پرقدرت روســیه به مسائل خاورمیانه اســت .این موارد باعث
شد تا بار دیگر دولت اوباما نگاه مجددی به مسائل خاورمیانه
بیفکند و به همین خاطر شاهد هستیم که هم در بحث سیاست
خارجی و هم سیاست دفاعی اظهارنظرهای مقامات امریکایی
دچار تغییر شده است .بنابراین اشتون کارتر نیز اخیرا به همین
دالیلی که ذکر شد صحبت هایی در مورد ایران داشت و تاکید
کرد که خرید سالح های پیشرفته به خصوص در زمینه نیروی
هوایی دردی از کشورهای عربی دوا نمی کند .البته این موضوع
یک واقعیت اســت و ما ان را در حمله صدام حسین به کویت
دیدیم .به رغم اینکه کویت و عربستان سعودی میلیاردها دالر
سالح از امریکا خریداری کرده بودند اما ارتش عراق به صورت
پیاده روی و زمینی و بدون انکه جنگی در بگیرد کویت را اشغال
کرد .در همان زمان مشخص شد که این نوع خرید سالح برای
کشورهای عرب شیخ نشین خلیج فارس هیچ گاه دردی را دوا
نکرده است و فقط صنایع تسلیحاتی امریکا را رونق می بخشد.
باتوجهبهاینکهکشورهایعربی،تسلیحاتخودرااز
امریکا خریداری می کنند ،چرا باید وزیر دفاع امریکا
چنین صحبت هایی را که به ضرر صنایع تسلیحاتی
کشورش است بیان کند؟
بیان این موضوع از زبان وزیر دفاع امریکا یک تحول
جدید به شــمار می اید ،زیرا همانطور که اشــاره کردید صنایع
دفاعی امریکا از این روند راضی هستند و مایلند که همچنان به
شیخ نشینانسالحبفروشند.درواقعاشتونکارتربهیکواقعیت
اشارهمی کندبرایناساسکهایننوعسالح هاهیچ گاهنتوانسته
هیچ جنگی را یکســره کند و انچه که عمال می تواند سرنوشت
یک جنگ را تغییر دهــد در واقع جنگ روی زمین اســت .این
در حالی اســت که ارتش های شیخ نشینان خلیج فارس اصوال
چنین بنیه ای ندارند .مشــاهده کردیم که ارتش عربســتان با
وحشیانه ترین روش ها به یمن حمله کرد اما نتایجی که حاصل
شدمفتضحانهبود.حتیشاهدهستیمکهبخش هاییازجنوب
عربستانتوسط نیروهاییمنیتصرفشده است.
از طــرف دیگــر گروه هــای تروریســتی تکفیــری در
منطقه بسیار گســترش یافت ها ند و اشــتون کارتر در ادعاهایی
که اخیرا مطرح کرده ایــران را در کنار داعــش ،دو خطر برای
شیخ نشین های خلیج فارس برشمرده است .در حالی که اکنون
کامال اشکار شده و حتی جو بایدن نیز به صراحت بیان کرده که
گروه تکفیری تروریستی داعش به واسطه حمایت های مالی
و تسلیحاتی عربســتان ،قطر و ترکیه رشد کرد ه است .بنابراین
کارتر به نوعی مغالطه می کند و ما می دانیم که چاقو ،دسته خود
را نمی برد و این گروه ها نیز دست پرورده همین کشورها هستند.
نگاه واشنگتن نسبت به حضور مستشاری ایران در
کشورهایی چون سوریه و عراق چیست؟ باتوجه به
اینکه این حضور در برخی مواقع در جلوگیری از نفوذ
و گسترش نیروهای تروریستی تکفیری در عراق و
سوریه بسیار موثر بوده است.
امریکایی هــا از ابتدا نســبت به حضور مستشــاری
ایران چه در بحران سوریه و چه در بحران عراق نگاهی منفی
داشتند .اما پس از انکه بحث سقوط موصل و پیشروی داعش
به سمت مناطق مرکزی و جنوبی عراق پیش امد ،انها به نقش
مثبت نیروهای مستشــاری ایــران معترف شــدند و اعتراف
کردند که اگر نیروهای مستشــاری ایران و به ویژه شــخص
سردار سلیمانی حضور نداشتند این منطقه به طور کامل سقوط
می کرد .بنابراین غرب و به خصوص امریکا در برابر ایران دچار
نوعی تناقض شده اند؛ از یک سو مشاهده می کنند که نقش
مستشــاری ایران در مبارزه با گروه های تروریستی و تکفیری
بســیار حائز اهمیت است و قابل انکار نیســت از سوی دیگر
اشتون کارتر اعتراف کرده که به دلیل وجود همین نیروهاست
که نفوذ ایران در منطقه بسیار گسترش یافته است .پیش تر
دیدیم که دولت عراق بــه صراحت اعالم کرد کــه از لحظه
نخســتی که موصل ســقوط کرد ایرانی ها با قدرت به صحنه
امدند و از دولت عراق و کردها حمایت کردند .بنابراین امریکا
در یک پارادوکس گرفتار شده است؛ از یک طرف علیه حضور
مستشــاری ایران در کشــورهای منطقه مانند عراق و سوریه
صحبت می کنند و از طرف دیگر می دانند که حضور ایران در
جلوگیری از رشد و پیشروی نیروهای تروریستی تکفیری بسیار
اثرگذار بوده است.
بین الملل
چندی پیش اشــتون کارتــر ،وزیر دفــاع امریکا در
سخنانی با اشاره به اینکه در کشورهای منطقه مانند
سوریه ،عراق و یمن ،ایران در بطن بازی و روی زمین
است ،ولی اعراب ۳۰هزار پا فراتر از متن مسائل در
اسمان ِســیر می کنند ،خطاب به کشــورهای عربی
حاشیه خلیج فارس از تمرکز بیش از حد انها بر خرید
جنگنده ها و سایر جنگ افزارها انتقاد کرد و خواستار
اموزشواماده سازینیرویزمینیکارامدوواحدهای
نظامی ویژه برای دخالــت در بحران های خاورمیانه
شــد .این ســخنان وزیر دفاع امریکا از کجا ناشی
می شود و با چه اهدافی بیان شده است؟
این درخواســت کارتر دو دلیل دارد؛ نخســت اینکه
امریکایی ها نمی خواهند نیروهای زمینی خودشان را به منطقه
اعزام کنند زیرا می دانند تلفات ســنگینی خواهنــد داد و جامعه
امریکا نسبت به این موضوع به شــدت حساس است .از سوی
دیگر از نظر مذهبی نیز وقتی این نیروهــای زمینی عربی وارد
صحنهشوند،درواقعفتنهمذهبیتشدیدخواهدشدواینمساله
به نفع امریکاست .زیرا امریکا و اسرائیل قویا به دنبال ان هستند
که فتنه مذهبی میان شیعه و ســنی را تاجایی که ممکن است
تعمیقبخشندوسپسباپیگیریسیاستتفرقهبیندازوحکومت
کن ،حاکمیت خود را بر منطقه گسترش دهند .بنابراین به رغم
اینکه در ظاهر عجیب به نظر می رسد که وزیر دفاع امریکا علیه
صنایع تسلیحاتی کشورش ســخن بگوید اما در واقع عالوه بر
فروش سالح ،امریکا می خواهد باب جدیدی را بگشاید مبنی
بر اموزش و تربیت نیروهای زمینی شــیخ نشین ها و استفاده از
انها به جای ســربازان امریکا در بحران های منطقه برای حفظ
منافعامریکا.
از یک سو شاهد مواضع نرم و دیپلماتیک جان کری،
وزیر امور خارجه امریکا در قبال ایران هســتیم و از
ســوی دیگر وزیر دفاع چنین صحبت هایی را علیه
تهرانبیانمی کند.دراینشرایطجمهوریاسالمی
باید کدام نگاه امریکا را بیشتر مورد توجه قرار دهد؟
ت ابتدا کمی در
برای پرداختن به این مساله بهتر اس
مورد شخصیت اقای اشــتون کارتر به عنوان وزیر دفاع امریکا
توضیحاتی را بیان کنم؛ ایشــان جز و معدود افرادی است که
از ابتدا در وزارت دفاع خدمت کــرده و از زمانی که روی کار امد
مواضعی که در رابطه با ایران اتخــاذ می کند برخالف مواضع
جان کری و بــاراک اوباما مواضــع تندی بوده اســت .به نظر
می رســد که نوعی تقســیم کار از ســوی رئیس جمهور امریکا
میان وزیر دفاع و وزیر خارجه صورت گرفته اســت به گونه ای
که اشــتون کارتر به عنوان وزیر دفاع مواضع تند علیه ایران را
همواره تکرار می کند و مواضع نرم و دیپلماتیک از سوی کری
دنبال می شود .این موضع گیری ها را ،هم می توان تقسیم کار
توصیف کرد و هم ناشی از تفاوت دیدگا ه میان این دو شخص.
در هر حال اصوال مواضع کری و کارتر نسبت به ایران با یکدیگر
بســیار تفاوت دارد .در عین حال باید توجه داشــت که اشتون
کارتر در سیاست خارجی امریکا خیلی تعیین کننده نیست و از
صحبت های او بیشتر به عنوان عامل فشار علیه ایران استفاده
می شودوسیاستخارجیامریکاعلیهایراندراصلتوسطاوباما
تعیینوتوسطجانکریدنبالمی شود.دراینمیانواشنگتنبا
هدف انکه هم همپیمانان خود را در منطقه راضی نگه دارد و هم
نوعیتهدیدعلیهایرانراحفظکند ،چنینسخنانیعلیهایرانرا
بیانمی کند.بایدتوجهداشتکهشخصاوبامانیزچندیپیش
گفته بود که مشکل شیخ نشین های خلیج فارس ،تهدید ایران
نیستوتهدیدواقعی،جوانانوملت هایاینمنطقههستندکه
از عملکرد حکام خود به شــدت ناراضی هستند .رئیس جمهور
4
مســعود اســداللهی،
کارشــناس ارشــد مســائل
خاورمیانه در گفت وگو با مثلث
درباره هشــدارهای اخیر وزیر
دفاع امریکا به اعراب نســبت
به حضور نیروهای زمینی ایران در عراق ،سوریه و یمن
گفت که امریکایی ها ابتدا نســبت به حضور مستشاری
ایران چه در بحران سوریه و چه در بحران عراق نگاهی
منفی داشــتند .اما پس از انکه بحث ســقوط موصل و
پیشروی داعش به سمت مناطق مرکزی و جنوبی عراق
پیش امد ،انها به نقش مثبت نیروهای مستشاری ایران
معترفشدندواعترافکردندکهاگرنیروهایمستشاری
ایران و به ویژه شخص سردار سلیمانی حضور نداشتند،
این منطقه به طور کامل سقوط می کرد .اسداللهی معتقد
است درخواست اشتون کارتر برای تقویت نیروی زمینی
اعراب دو دلیل دارد؛ نخست اینکه خودشان نمی خواهند
نیرو به منطقه اعــزام کننــد و دیگر اینکه بــا این طرح
به دنبال تشدید فتنه مذهبی میان شیعه و سنی هستند.
بین الملل
59
بین الملل
ناامیدیپنتاگون
ایران به ساختارسازی بومی در خاورمیانه دست زده است
سعداهلل زارعی
کارشناس مسائل خاورمیانه
بین الملل
60
مثلث | شماره 287
5
سخنان اخیر اشــتون کارتر ،وزیر دفاع امریکا که به
کشورهای عربی برای تقویت نیروهای زمینی شان هشدار
داده و قدرت و نفوذ منطقه ای ایران را گوشزد کرده ،حاوی
دو مساله و نکته اساسی است؛ مساله نخست این است که
امریکایی ها در ادامه سیاست ایران هراسی تالش دارند تا
کشــورهای عربی را در مقابل جمهوری اسالمی فعال نگه
دارند و در واقع انها را وادار کنند تا در یک تشریک مساعی
جمعی یک سپر نظامی در برابر قدرت و نفوذ ایران تشکیل
دهند .به همین جهت اشــتون کارتر با بیان ســخنانی که
بوی تحقیر نیز از انها به مشام میرسد کشورهای عربی را
تحریک کرده که در مقابل ایران فعال باشند .این در حالی
اســت که انچه که در منطقه قدرت جمهوری اســامی را
تشکیل می دهد سازوبرگ نظامی نیست که اگر سازوبرگ
نظامی بود کشــورهایی نظیر عربستان بســیار مجهزتر از
ایران هســتند .بنابراین برخالف تصویری کــه وزیر دفاع
امریکا ارائه داده اســت انچه کــه قدرت ایــران و نگرانی
امریکا و جبهه ان را تشکیل می دهد نفوذ معنوی و انسانی
جمهوری اسالمی است که به مدد سیاست های منطقی و
مردمی ایران در منطقه به دســت امده است .درواقع نفوذ
ایران با فداکاری ایران توام بوده اســت نه با قدرت طلبی و
استیالجویی ایران .طبیعتا چنین نفوذی که کمک کننده
به کشورهای منطقه است نه تنها برای مردم و دولت های
منطقه ناراحت کننده نیســت بلکه این مســاله به نوعی در
ردیف اقتدار کشــورهای منطقه محسوب می شود؛ از این
جهت انها از نفوذ و موقعیت منطقه ای جمهوری اسالمی
ایران اســتقبال می کنند .به این ترتیب ادرسی که اشتون
کارتر به کشــورهای عربی داده اشتباه اســت ،تاثیری در
قدرت ایران برجای نخواهد گذاشــت و کمکی هم به حل
مساله کشورهای وابسته به امریکا نخواهد کرد .جنبه دیگر
سخنان اشتون کارتر به یاسی که امریکایی ها از تحوالت
منطقه ای دارند باز می گردد .از ســال 2001تا امروز یعنی
طی 15سال گذشته امریکا با یک سلسله اقدامات نظامی
از قبیل اشغال کشورها که الاقل شــامل دو کشور عراق و
افغانستان می شود و همینطور از طریق کمک به رژیم های
سرکوبگر شامل رژیم عربستان و برخی کشورهای دیگر و
در عین حال راه اندازی گروه های تروریستی و جنگ های
نیابتی ،باز هم نتوانست نیات خود را در منطقه عملی کند و
شرایط منطقه را به نفع خود تغییر دهد .این در حالی است که
در مقابل امریکا و متحدانش ،جمهوری اسالمی با سیاست
نرم و با پشتیبانی از یک سلسله برنامه های منطقی و مطابق
با منافع کشورهای منطقه توانســت در کشورهای منطقه
نفوذ گســترده ای داشته باشــ د و امروزه بر اساس اعترافی
که امریکایی ها کرده اند ،ایران توانســته از دریای عمان
تا دریای مدیترانه جبهه گسترده ای را در برابر استیالطلبی
امریکا ایجاد کند .به بیان دیگر این صحبت های کارتر بوی
ناامیدی می دهد و بیانگر ان اســت که سیاست امریکا در
منطقه دچار یک بحران هویتی و کارکردی شده است .زیرا
به لحاظ هویتی سیاست ها امریکا برای کشورهای منطقه
استعمارگرانه تلقی می شــود و بنابراین بر عمق نفرت مردم
می افزاید و از حیث کارکردی نیز این سیاست های نمی تواند
تامین کننده منافع امریکا در منطقه باشد.
باید توجه داشــت که کشــورهای متحــد امریکا در
منطقه تمام ظرفیــت نظامــی امنیتی خود را بــرای تغییر
شرایط منطقه به نفع خود و امریکا به کار گرفتند و کشوری
مانند عربســتان ســعودی ظرفیت ناشــناخته ای در حوزه
امنیتی نظامی ندارد کــه بخواهد ان را به میــدان بیاورد.
بنابراین این تحریکات امریکایی ها نمی تواند جبهه متحد
امریــکا در منطقه را منســجم کند .از طرف دیگــر در این
اواخر شاهد هستیم که در بحث ســوریه و یمن ،امریکا به
ســمت گفت وگو و مذاکره گام برداشته اســت .تمایل به
گفت وگو بعد از مدتهــا جنگ و جنایت نشــان دهنده ان
است که عملیات نظامی انها با بن بست مواجه شده است.
در خبرها نیز امده اســت که امریکا و انگلیس به عربستان
گوشزد کرده اند که امکان پیروزی در جنگ را ندارند و باید با
تکیه بر قطعنامههای سازمان ملل و کمک غرب به سمت
امتیازگیری سیاسی حرکت کنند .این مسائل بیانگر ان است
که ما در ماههای اینده احتماال از بعد نظامی شاهد کاهش
تحرکات هستیم ولی در مقابل با افزایش تحرکات سیاسی
مواجه خواهیم شد .یعنی مذاکره حول محور قطعنامههای
سازمان ملل با هدف به دست اوردن امتیاز از طریق سیاسی
از سوی تمام کشورهای اثرگذار در بحرانهای منطقه دنبال
خواهد شد.
باز هم تکــرار می کنــم در واقــع انچه کــه امریکا،
عربســتان و کشــورهایی از این قبیــل را از جانــب ایران
نگران کرده اســت قدرت یا عملیات نظامی یا حتی حضور
مستشاری ایران در کشــورهای منطقه نیست .زیرا اساسا
نفوذ ایران بــه حضور مستشــاری اش در منطقــه مربوط
نمی شود و این نفوذ دســته کم به سه دهه قبل باز می گردد
که انقالب اسالمی با حرکت در یک مسیر منطقی مطابق
با یک الگوی اســامی و هم تراز با منافع ملی کشــورهای
منطقه توانســت محبوبیت و نفوذ قابل توجهی در منطقه و
کشورهای اسالمی به دست بیاورد .در این میان امریکا و
عربستان تالش دارند تا به قدرت و نفوذ ایران یک ماهیت
و ســاخت نظامی ببخشــند و از طریق نظامیزه کردن نفوذ
ایران سعی دارند این نفوذ را دارای ماهیت استیالگرایانه و
مخرب معرفی کنند .در حالی که محبوبیت شخصی چون
سردار سلیمانی در منطقه که در بسیاری از عملیاتها علیه
داعش نقش بسیار اثرگذاری داشتند به این بازمی گردد که
از طریق دفع تهدیدات امنیتی از کشورهای منطقه به یک
چهره امنیت ساز تبدیل شده است .این چهره امنیت ساز با
اسلحه و موشک به دست نیامده بلکه با ساختارسازیهایی
که داخل این کشورها به صورت بومی به وجود امده ،شکل
گرفته اســت .ایران با ساختارســازی در میــان ملتهای
منطقه ،انها را به ســمتی ســوق داد که بتوانند بــا تکیه بر
ی متناسب با شرایط
نیروهای خودشان ســاختارهای امنیت
جدید را ایجاد کرده و امنیت خــود را تامین کنند .در نتیجه
مشکل اصلی غربیها و ســعودی ها این است که تحرک
سیاسی و اجتماعی جمهوری اسالمی در کشورهای منطقه
مبتنی بر توانمندسازی خود ملتها بوده است نه اینکه مانند
امریکا با اعزام لشکرهای نظامی و با بمباران مردم و مناطق
کشورهای منطقه ،سیاستهای خود را به پیش ببرند .زیرا
ی یا حتی نظامی در تمام دنیا و از جانب
کمک های مستشار
بسیاری از کشورها تاکنون صورت گرفته است و امریکا نیز
مشــکلی با انها ندارد .مگر غیر از این اســت که اکنون در
اتاق عملیات ســعودی ها علیه یمن ،مستشاران عالیرتبه
امریکایی ،اسرائیلی و افرادی از ناتو حضور دارند بنابراین
مســاله حضور مستشــاری ایران برای انها اهمیت ندارد،
بلکه انها از این مساله نگران و ناراحت هستند که جمهوری
اسالمی ایران توانسته اســت یک ساختارسازی بومی در
منطقه ایجاد کند.
اختالل در اقتصادهای رانتیر
بین الملل
کاهش شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی اقتصاد کشورهای حاشی ه خلیج فارس را تهدید
می کند .این مسئله می تواند اصالحات ساختاری در اقتصاد این کشورها را به تاخیر بیندازد و در
عین حال بر پروسه توزیع رانت در میان نخبگان و حوزه عمومی برای کسب اطاعت سیاسی تاثیر
منفی بگذارد .به نظر می رســد تداوم وابستگی اقتصاد کشورهای حاشــیه خلیج فارس به نفت
سیاست این کشورها را تا اطالع ثانوی با بی ثباتی و فراز و فرودهای بسیار همراه خواهد کرد.
شوک نفتی
کشورهایحاشیهخلیج فارسدرسال2020
700میلیارددالرکسریبودجهدارند
1
ترجمه :سید سپهر ثامنی
روزنامه نگار
مثلث | شماره 287
بین الملل
درست پنج سال پیش ،کشــورهای بحرین ،عمان،
قطر ،عربستان سعودی و امارات متحده عربی حدود 600
میلیارد دالر مازاد بودجه داشــتند .اما صنــدوق بین المللی
پول پیش بینــی می کند که تا ســال ،2020این کشــورها
روی هم رفته 700میلیارددالرکسریبودجهداشتهباشندودر
صورتی که قیمت های نفت همچنان پایین بمانند ،شرایط از
این هم بدتر خواهد شد.
این خبر بد بار دیگر نشــان می دهد که کشــورهای از
لحاظ منابع طبیعی غنی حاشیه خلیج فارس به شدت نیازمند
ساخت اقتصادهای متنوعی هســتند که بتواند شوک های
وارده از طریق تغییرات قیمت نفت را تحمل کند.
اگرچه دولت های کشــورهای عربــی از خیلی وقت
پیش متوجه نیاز به ایجاد تغییر در اقتصــاد خود و رهایی از
وابستگی شدید به هیدروکربن ها شده اند ،اما در انجام این
کار موفقیت چندانی نداشــتند .برای مثال کشــوری مانند
عراق ،متنوع سازی اقتصاد را به عنوان یک هدف اصلی در
سیاست گذاری هایخودبرایبرنامهاولتوسعهپنجسالهکه
در سال 1965اغاز شد ،قرار داد .با این وجود وابستگی این
کشور به نفت در طی زمان حتی افزایش داشت.
برای کشورهای قطر ،کویت و عربستان سعودی نیز
از دهه 1970تاکنون ،متنوع سازی اقتصاد به عنوان هدف
اصلی در سیاســت گذاری های انها قرار داشته است .حتی
اقتصاد امارات متحده عربــی -متنوع ترین اقتصاد در میان
کشورهای حاشــیه خلیج فارس -شــدیدا به صادرات نفت
وابستگیدارد.چرادولت هایعربیباوجودوعده هایبسیار
و برنامه ریزی های بزرگ ،همواره در تالش برای متنوع سازی
اقتصادهایخود بی نتیجهماندهاند؟جواباینسوالبیشتر
با مسائل سیاسی در ارتباط است تا مسائل اقتصادی.
البته اگر متنوع ساختن یک اقتصاد تنها به وارد کردن
نقشــه های فنی از کشــورهای مانند مالزی و نروژ خالصه
می شــد ،کشــورهای عربی تا امروز به هدف خود رســیده
بودند .مشکل اینجاست که در بسیاری از کشورهای عربی،
سیاست هایاقتصادیخوب،بهندرتدرحوزهسیاست های
کلی انها قرار می گیرند .دلیل این مشــکل اینجاســت که
متنوع ســازی اقتصاد ،به ایجاد تغییرات ســاختاری در این
کشورها نیازمند است .این بدان معنی است که قدرت دادن
به حوزه تجارت و کسب و کار ،افزایش درامد را برای بخش
خصوصی بــه همــراه دارد .افزایش درامــد و قدرت بخش
خصوصی می تواند رقبای بالقوه ای برای حکومت های این
کشورها ایجاد کند.
برای مثال در کویت ،رشد یک تاجر مستقل می تواند
قدرت پادشــاهی را تضعیف کند .امارات متحده عربی تنها
به این دلیل که بخش خصوصی در این کشور به نیروی کار
خارجی وابســته بوده و تهدید سیاسی محسوب نمی شود،
اجازه متنوع شدن اقتصاد را داده است.
برای اینکه متنوع ســازی اقتصاد موفقیت امیز باشد،
می بایست هزینه های سیاســی ان برای حکام کشورهای
عربیکاهشیابد:حکامبایدبدانندکهمناقعانجاماصالحات
61
بین الملل
62
مثلث | شماره 287
بین الملل
از ضررهای ان بیشتر اســت .بنابراین هرگونه مباحثه جدی
در رابطه با متنوع ســازی اقتصاد ،بایستی با ضمانت جبران
خســارات وارده به قدرت و ثروت وابســته بــه منابع طبیعی
پادشــاهان ،اغاز شــود .کشــورهایی که اقتصاد خود را به
صورتموفقیت امیزیمتنوعکردند،ساختارسیاسیمناسبی
که بتوانــد تغییرات را تحمــل کند ،داشــته و در منطقه ای
قرار داشتند که دولت ها انها را در تبدیل شدن به کشوری با
اقتصاد متنوع ،تشویق می کردند .برای مثال «بوتسوانا»،
کشوری که در ســال 1966اســتقالل یافته و در ان زمان
شدیدا به استخراج مواد معدنی -به خصوص الماس -وابسته
بود ،اکنون اقتصــاد خود را با توســعه صنایع کشــاورزی و
توریسم ،متنوع کرده اســت .موفقیت بوتسوانا را می توان
به چند شاخص نسبت داد« :این کشــور مردمی داشت که
از متنوع ســازی اقتصاد حمایت می کردند ،همچنین وجود
رقابت سیاســی و ائتالف های پایدار در این کشــور به روند
متنوع ســازی کمک کرد ».عضویت بوتســوانا در اتحادیه
گمرکیافریقا،نقشاساسیبه عنوانیکانگیزهخارجی،در
انجام اصالحات کالن اقتصادی این کشور ایفا کرد .چراکه
این اتحادیه بوتسوانا را از اجرای سیاست های مالی و تجاری
بی تدبیرانه ،منع کرد .این دالیل در کنار یکدیگر ،توســعه
بخش های متنوع اقتصادی را تشویق کرد.
بانگاهکردنبهروندتوسعهمالزی،درس هایمشابهی
اموخته می شود .اقلیت چینی های مالزی در زمان استقالل
این کشور در سال ،1957قسمت عمده بخش خصوصی را
دردستداشتهوبه عنوانیکرقیبقدرتمنددرمقابلبخش
منابع طبیعی قرار گرفته بودند .این رقابت بر بخش سیاسی
مالزی نیز تاثیر گذاشت .چینی ها ،باوجود اینکه یک اقلیت
محسوب می شدند ،توانستند از منافع اقتصادی خود دفاع
کنند .سیاست های کالن اقتصادی بد -به خصوص نرخ ارز
گرانکهتنهابهبخشعرضهکنندهمنابعطبیعیکمککرده
و رقابت پذیری بنگاه های داخلی با واردات را کاهش می داد
از نظر اقلیت چینی ها غیر قابل قبول بود .همزمان نزدیکیمالزی به مســیرهای عمــده تجارت جهانی بــه بنگاه های
مالزیاییاجازهدادتابهشبکهتجارت،سرمایه گذاریوعرضه
منطقه ای وصل شــده و منافع اقتصادی بسیاری به دست
بیاورند .این دالیل در کنار یکدیگر درب را برای حرکت مالزی
به سوی اقتصادی که نه تنها به دلیل عرضه مواد اولیه ،بلکه
به دلیل تولید محصوالت صادراتی ،امروزه پر رونق و متنوع
شده اســت ،باز کردند .اگر به کشــورهای عربی نزدیک تر
شویم ،ایران را با موفقیت های مشابه در زمینه متنوع سازی
اقتصادی ،مشــاهده می کنیم .ایران به مانند بوتســوانا و
مالزی،ازگذشتهدارایتمایالتمتنوع سازیاقتصادیبوده
است.تمایالتیکهدرنتیجهانهاسیاست هایاقتصادیاین
کشور به گونه ای شکل گرفته که اکنون بخش های متنوعی
چون اقتصاد مشهور «بازار» که توســط تجار شهری اداره
می شــوند ،خودروســازی های قدرتمند و تولید کننده های
ی را در ایران مشاهده می کنیم.
کاالهای مصرف
موقعیت جغرافیایی ایران نیز به متنوع سازی اقتصاد
این کشــور کمک کرد .ایران به دلیــل تحریم های پس از
انقالب اسالمی در ســال 1979و قطعنامه های پس از ان
راهی جز توســعه دادن بخش هایی که استخراج نفت خام
شامل انها نبود ،نداشــت .همین امر باعث شد بخش هایی
نظیر پتروشیمی و تولیدات کاالهای مصرفی توسعه یابند و
اقتصاد ایران از همسایه های عرب خود بسیار متنوع تر شود.
کشــورهای عربی هر سه عامل اساســی که در موارد
موفق بیان شده به متنوع ســازی اقتصادی کمک کرده بود
را در اختیار ندارند :تمایالت اقتصاد متنوع ،اتحاد سیاسی
مستحکمواثراتمثبتکشورهایهمسایه.
کشــورهای عربی پس از مســتقل شــدن ،جوامعی
با تمایالت متنوع ســازی اقتصادی را در اختیار نداشــته و
فعالیت های اقتصادی در این کشورها تنها بین خانواده های
ســلطنتی در حال چرخش بوده است .کشف نفت اوضاع را
بدتر در این کشــورها بدتر کرد .درگیری های فراگیر در این
منطقه از جهان نیز با قطــع ارتباط تجار بــا دنیای اطراف،
به شدت تسلط پادشاهان دامن زد.
جوامع عربی برای حرکت به سوی کاهش وابستگی به
نفت،می بایستساختارسیاسیکشورهایخودرابه گونه ای
تغییــر دهند کــه حکام مجبــور شــوند راه را بــرای فعالیت
بخش خصوصی باز کنند .البته اینجا یک ســوال اساســی
مطرح می شود :وقتی اقتصاد بسته و وابسته به نفت به سود
حاکماناست،انگاهچهچیزیمی تواندانهارامجابکندکه
اجازه متنوع شدن اقتصاد را صادر کنند؟ چه چیزی می تواند
ضربه سیاسی وارده به حکام که از برابری قدرت اقتصادی
بخش خصوصی حاصل می شود را جبران کند؟
جواباینسوالرابایدازچینی هاگرفت.چینتوانست
با جــذب رهبران اقتصادی به ســاختار حزب کمونیســت،
اصالحات اقتصادی را همزمان بــا حفظ قدرت حاکمیت،
اجرا کند .یکی دیگر از مثال های شــبیه چین ،رشــد سریع
اقتصادی اتیوپی است .کشــوری که اکنون بین 10کشور
دارای سریع ترین رشد اقتصادی جهان قرار دارد ،موسساتی
با مدیریت وابسته به حزب حاکم تاسیس کرده و از انها برای
رونق دادن به بخش های محروم استفاده کرد.
این مــوارد ثابت می کند که اگر حاکمیــت در اقتصاد
ی داشته باشد یا بزرگترین سهم را داشته باشد ،انگاه از
سهم
رشد و توسعه ان حمایت می کند.
قیمت های پاییــن نفت اکنون فرصت مناســبی را در
اختیار کشــورهای حوزه خلیج فارس قرار داده تا اصالحات
الزمراانجامدهند.بسیاریازانهابهمتنوع سازیاقتصادهای
خود اندیشیده اند ،اما تاکنون در اجرای سیاست های الزم
برای راه اندازی بخش های دیگر اقتصاد ،درنگ کرده اند.
بعضی کشــورهای حوزه خلیج فارس که برای مقابله
با بحران کاهش قیمت نفت ،حتی به فــروش اوراق قرضه
فکر می کننــد ،می بایســت اصالحات اقتصــادی الزم که
مدت هاستدراجراییکردنانهاتعللکرده اندراایجادکنند.
کشورهاینفت خیز عربیهمچنینمی تواننددربخش های
تضمین شده ای نظیر کاالهای مصرفی ،ساخت و ساز و بازار
مسکن سرمایه گذاری کنند .البته برای اجرایی شدن هرکدام
ازاینراه ها،حاکمانمی بایستجز وسهامداراناصلیباشند
تا مشکلی در پیشرفت کار به بوجود نیاید.
نکته اساســی دیگــر بــرای موفقیت متنوع ســازی،
نزدیک تر شدن ارتباط میان اقتصاد کشورهای عرب است.
موسســات خصوصی از طریق روابط منطقه ای پیشــرفت
می کنند.روابطیکهمواداولیهبیشتریدراختیارتولیدکننده
قرار می دهد ،بازارهای بزرگتری را برای فروش محصوالت
فراهم می کند و دولت ها را برای انجــام اصالحات تجاری
تشــویق می کند .برای مثال در اســیا و امریــکای التین،
بازارهایمنطقه ایمتصلبهیکدیگر،باوصلکردنبنگاه ها
به زنجیره تولیدات بین المللی ،روند صنعتی شدن را سرعت
بخشیدند .شــاید صحبت کردن در رابطه با برقراری ارتباط
نزدیک در خاورمیانه باتوجه به شــرایط امنیتی کنونی انجا،
غیر عملی باشد ،اما می توان در اینده به ثبات در این منطقه
امیدوار بود .حتی می توان اینگونه به این مساله نگاه کرد که
تنها راه برقراری ثبات در خاورمیانه ایجاد ارتباطات تجاری و
اقتصادی بین کشورها است.
متنوع ســازی اقتصــادی در خاورمیانــه از یک بحث
تکنیکی فاصله زیــادی دارد ،چراکه در ایــن منطقه متنوع
سازی با قدرت حاکمیت ها در تضاد است و مشکالت برون
مرزی فراوانی وجود دارد .اگر کشورهای حاشیه خلیج فارس
به دنبال منافع متنوع سازی اقتصاد خود هستند ،می بایست
ضررهای وارده بــه حکام را کاهــش داده و منافع حاصله از
متنوع سازی را افزایش دهند.
منبع :فارن افرز
نوچه های امریکا
اعراب از اقتصاد رانتی
ضربهسنگینیمیخورند
حسین راغفر
2
استاد دانشگاه
اقتصاد کشورهای حاشیه خلیج فارس اغلب وابسته
به تولید و فروش نفت است؛ البته میزان وابستگی به منابع
طبیعی همچون نفت در تمام این کشورها یکسان نیست.
در این میان کشــوری مانند کویت وابســتگی اش به نفت
زیاد است اما شیخ نشــین دبی بیش از انکه اقتصادش به
نفت وابســته باشــد به تجارت وابسته اســت و درامدهای
تجاری شان در ان حد است که اقتصادشان را تامین کند.
عربستان که اصلی ترین و بزرگترین کشور عربی است نیز
اقتصادش به نفت وابسته اســت .در رابطه با اقتصادهای
وابســته به منابع طبیعی همچون نفت یا گاز مساله ای که
وجود دارد نوســان در قیمت این منابع یا کاهش انهاست.
زیرا در صورت کاهش منابع یا کاهش قیمت ،اقتصادهای
وابســته به منابع طبیعی اگر وابســتگی اقتصادی دیگری
نداشته باشند به شدت ضربه می خورند.
در رابطه با کشــورهای عربی باید توجه داشت انچه
که انها را خیلی اســیب پذیر کرده مساله ســرمایه انسانی
انهاســت .در هر صورت اینده اقتصادی این کشورها تنها
به منابع نفتی شان وابسته نیســت .همانطور که اشاره شد
منابعی چون نفت و گاز تحلیل می رود و یا قیمت هایشــان
دچار نوسانات می شود و این سرمایه انسانی کشورهاست
که میتواند نقش اصلی را در توسعه اقتصادی ایفا کند .از
خواب های اشفته
سیاستکاهشقیمتنفت
گریبان اعراب را می گیرد
کامران کرمی
پژوهشگر مرکز بین المللی مطالعات صلح
3
رئیس صندوق بین المللی پول هفته گذشته هشدار
داد که بهای جهانی انرژی ممکن اســت سال ها درسطح
پایین باقی بمانــد و از دولت های عرب حــوزه خلیج فارس
مصرانه خواست بودجه هایشــان را تنظیم کنند .کریستین
الگارد پس ازمالقات با وزیران شــش کشور عضو شورای
همکاری خلیج فارس گفت صندوق بین المللی پول معتقد
است که رشد اقتصادی در این مجموعه از 3/2درصد طی
سال جاری به 2/7درصد در سال 2016تنزل خواهد یافت.
درامدهای صادراتی این کشورها به دلیل بهای پایین انرژی
275میلیارد دالر کمتر از سال 2014خواهد بود .قیمت نفت
از اغاز سال 2014بیش از نصف کاهش یافته و در معامالت
چند روز گذشته برای تحویل نفت در ماه دسامبر بشکه ای
47/42دالر به فروش رفت .پیش از این صندوق بین المللی
پول با پیش بینی کســر بودجه 145میلیارد دالری اعضای
شورای همکاری خلیج فارس در ســال 2015اعالم کرد،
بین الملل
این جهت این کشــورها نوعا کشورهایی هستند که توسط
کشورهای خارجی مدیریت می شــوند بنابراین بسیاری از
کاالها و محصوالتی که برای توســعه عمرانی شــان نیاز
دارند از کشــورهای دیگر وارد می شــود حتی بســیاری از
پیمانکارهایشان نیز خارجی هستند .در واقع این کشورهای
عربی ،ظرفیت های انسانی یا دانش فنی الزم را برای توسعه
کشور نتوانسته اند شــکل دهند و چنانچه بخواهند تغییر و
تحولی صورت دهند باتوجه به ســاختار اقتصادی حاکم،
این امر خیلی امکانپذی ر نیست .زیرا این کشورها وابستگی
شدیدی به درامد نفتی دارند و ساختار اقتصادی شان عمدتا
متاثر از همین درامدهای مبتنی بر نفت بوده است .بنابراین
این مساله توزیع در امد را به نحوی شکل داده که انها بیش
از انکه نگران اینده شان باشند بر این درامدها متکی بودند.
به همین خاطر عمال سرمایه انسانی کافی و مناسبی در این
کشــورها پدید نیامده که بتواند اینده را تضمین کند .حتی
کارخانجاتی که بتواند اینده صنعتی این کشورها را تضمین
کند نیز وجــود ندارد .ضمــن اینکه این کشــورها به دلیل
محدودیتهای منابع ابی ،صنعت کشــاورزی نیز ندارند و
بیشترین تاکیدشــان بر صنعت نفت بوده است .عربستان
ســعودی کشــوری اســت که بزرگترین منبع درامدی اش
به جز نفت ،وجــود خانه خدا و برگزاری مراســم حج در این
کشــور اســت و همین منبع درامدی حاصل از برپا کردن
مراسم حج و بحث زیارت خانه خداست که می تواند اینده
اقتصادی انهــا را تامین کند .البته توریســم مذهبی برای
عربستان در صورت وجود بحران های سیاسی در این کشور
می تواند دستخوش نوسان و تغییرات جدی شود .در این
میان کشــورهایی مانند کویت و قطر ،اقتصادشان شدیدا
وابسته به نفت است و سخت است که اینده اقتصادی انها
را بدون در نظر گرفتــن صنعت نفت ،مدنظر داشــت .اما
شیخ نشــینهایی مانند دبی یا ابوظبی به واسطه تجارت،
اقتصاد خود را تامین می کننــد .همچنین اخیرا رئیس ناتو
تاکید کرده بود که اولویت کنونی ناتو ،امنیت خلیج فارس
است که این سخن قابل تامل است .این صحبت ها از جانب
دبیرکل ناتو نشان می دهد که انها نگران امنیت عربستان
هستند زیرا اگر تغییرات و ناامنی هایی در این کشور شکل
بگیرد می تواند تاثیرات مهمی بر کشــورهای عربی دیگر
باقی بگذارد .از این جهت به نظر می رسد ظاهرا عربستان
ابستن یک سری حوادث و مشکالت باشد و دلیل تاکید بر
فروپاشی احتمالی اقتصاد وابسته به نفت برخی کشورهای
عربی که از سوی رسانه های غربی مطرح می شود نیز بیشتر
به نگرانی هایی که از اینده عربســتان وجــود دارد ،مربوط
می شود .از سوی دیگر باید در نظر داشت که اصلی ترین
مانع توســعه کشــورهای عربــی خلیج فارس ،وابســتگی
شدیدشان به اقتصادهای دیگر است و انها به این اقتصادها
به عنوان زائده هایی نگاه می کنند که باید متقاضی کاالهای
کشورهای غربی باشند .به خصوص دبی و ابوظبی به عنوان
استان هایی از انگلیس تلقی می شوند و قطر ،عربستان و
کویت نیز بیشتر به اقتصاد امریکا وابسته هستند .بنابراین
این کشورها در نظام منطقه ای عمال بازارهایی هستند برای
کاالهای خارجی .حتی بسیاری از منابع و نیازهای ساخت
مسکن در کشورهای عربی توســط غرب تامین می شود و
کارخانه های غربی برای شان کاال تولید می کنند .بنابراین
برج ها و اسمان خراش های بسیار در دبی و ابوظبی و یا حتی
دیگر کشورهای عربی کاالهای خود را اغلب از کشورهای
غربی میخرند.
یکی از اصلی ترین دالیلی که مانع از توســعه واقعی
اقتصــادی این کشــورها میشــود نیز همین وابســتگی
اقتصادی اســت و انچه که در کشــورهای عربی حاشــیه
خلیج فارس و شیخ نشــین ها شــاهدش هســتیم صورت
ظاهری توسعه یافتگی است و از عمق الزم برخوردار نیست.
به همین دلیل غرب اجازه نمی دهد این کشورها به سمت
اســتقالل اقتصادی یا درجه ای از توســعه اقتصادی گام
بردارد تا بتوانند تامین کننده نیازهای خودشــان باشند .در
نظام جهانی نیز همین نقش برای کشورهای عربی تعیین
شــده و عمال انتظاری فراتر از این از انهــا نمیرود .علت
این وابستگی این اســت که اعراب تامین کننده نیازهای
کشورهای غربی هستند و امروز مرز اقتصادی انگلیس در
منطقههمینکشورهایجنوبخلیج فارسهستند.بنابراین
انها بیش از انکه برای کشورهای منطقه اهمیت اقتصادی
داشته باشــند منافع کشــورهایی چون انگلیس و امریکا را
تامین می کنند .همچنین امروز مشاهده می کنیم که بحث
ایجاد پایگاه نظامی برای بحرین با هزینه خودشان از سوی
انگلیس در حال شکل گیری است و هدف از پیگیری این
طرح و حضورشــان ،دســتیابی به منابع اقتصادی منطقه
است .در حال حاضر نیز وضعیت کشورهای عربی مطلوب
غرب است .زیرا غرب خواستار ان است که اعراب وابستگی
کامل به انها داشــته باشــند .در عین حال غربی ها اصال
تمایلی به فروپاشی اقتصادی کشورهای عربی ندارند زیرا
این امر به ضرر انها تمام می شود .صحبت های اخیر دبیرکل
ناتو که نسبت به امنیت خلیج فارس ابراز نگرانی کرده بود نیز
از انجا ناشی می شــود که غرب نگران دومینوی فروپاشی
کشورهای عربی است و امنیت در کشورهای عربی عمال
تامین کننده منافع کشــورهای غربی اســت .طبیعتا برای
غرب بســیار ســهمگین خواهد بــود که در منطقه شــاهد
دگرگونی هایی باشند که در نهایت به زیان و ضرر انهاست.
به همین دلیل اســت که غرب در برابر ســرکوب هایی که
در کشــورهای عربی صورت می گیرد یا نقض حقوق بشر
چشم فروبسته است و هیچ اقدام سیاسی یا حقوقی انجام
نمی دهد .زیــرا اگر انهــا بخواهند در برابــر اقدامات ضد
حقوق بشری یا حاکمیت های سرکوبگرانه کشورهای عربی
واکنش نشان دهند شرایط تغییر می کند و دیگر به سان قبل
نمی توانند منافــع اقتصادی خود را از این کشــورها تامین
کنند .این در حالی است که کشورهای غربی از این شرایط
بهره برداری نیز میکنند یعنی انها با سکوت شــان در قبال
جنایات یا اقدامات ضد حقوق بشری اعراب از انها امتیازاتی
را دریافت میکنند.
در صورت ادامه روند کاهش بهای نفت ،این رقم در فاصله
ســال های 2015و 2020از مرز 750میلیارد دالر نیز فراتر
می رود .این صندوق درخصوص عربستان پیش بینی کرده
بود کسری بودجه این کشور در سال جاری به 130میلیارد
دالر برسد .عربستان کسری بودجه خود در سال جاری را به
نقل از ابراهیم العســاف وزیر اقتصاد این کشور 39میلیارد
دالر پیش بینی کرده بود ،اما صندوق بین المللی پول و دیگر
موسسات بین المللی معتقدند رقم واقعی کسری بودجه این
کشور بسیار بیشتر از رقم اعالم شده است .ریاض نزدیک به
90درصد از درامد خود را از فروش نفت به دست می اورد .این
کشور در سال ،2014کسری بودجه 17/5میلیارد دالری را
تجربه کرد که دومین کسری بودجه این کشور از سال2002
تاکنون بوده است .ریاض تاکنون توانسته به لطف ذخایر
مالی عظیم خود این شکاف را پر کند.
افزایش یافت که نشــان از رشــد پی در پی تولید ناخالص
داخلی داشــت .اما این رقم در سال جاری میالدی با 100
میلیارد دالر کاهش به 644میلیارد دالر می رسد .عربستان
برای تامین هزینه های جاری ،منبعی به جز خام فروشی نفت
در اختیار ندارد .ریاض نخستین بار از سال 2009از ذخایر
ارزی خود استفاده کرد .حجم ذخایر ارزی عربستان 736
میلیارد دالر براورد شده است و کاهش بهای جهانی نفت،
مقامات ســعودی را وادار کرد تا از ان برای جبران کسری
بودجه خود استفاده کنند .عربستان مقابله با کسری بودجه
را در فهرست اولویت های برنامه مالی خود قرار داده است
و تالش می کند ان را به 23/1میلیارد دالر کاهش دهد.
جفری البرت تاکر ،کارشناس بنیاد اموزش اقتصادی
در همین زمینه معتقد اســت که عربستان به دردسر افتاده
و کاهش شــدید قیمت نفت در بازارهای جهانی ،شرایطی
را شبیه به انچه که در سال 2008برای امریکا اتفاق افتاد
پیش روی ریاض گذاشته است .از سوی دیگر ،این کشور
نمی تواند تولیــد نفت خود را کاهش دهــد چون با کاهش
تولید ،درامدش نیز کاهش می یابد .تاکر در بخش دیگری
از مقاله خود به تاثیر این کاهش درامدها بر وضعیت سیاسی
و اجتماعی کشورهای شورای همکاری می پردازد و معتقد
است که روند نزولی قیمت نفت ،شــرایط فرهنگی و حتی
سیاســی این کشــور را تحت تاثیر قرار خواهــد داد ،چون
ریاض بدون درامد نفتی باید تنوع بیشــتری داشته باشد تا
بتواند ســرمایه گذاری خارجی را جذب کنــد .پیش از این
صندوق بین المللی پول در گزارش سال 2014خود با صدور
بیانیه ای پیش بینی کرده بود که اعضای شورای همکاری
خلیج فارس در حساب های مالی خود با مازاد بودجه معادل
یکصد میلیارد دالر در سال 2015و حدود 200میلیارد دالر
در ســال های 2015تا 2020روبه رو شــوند .اما در ســال
جاری ادامه روند کاهش قیمت نفت موجب شد بهای ان به
کمترین میزان خود در هفت سال اخیر یعنی به کمتر از 50
دالر برسد ،در حالی که در ماه ژوئیه 2014بهای هر بشکه
نفت 115دالر بود .این موسسه در گزارش خود اورده است:
«کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به جز کویت در
شرایطی در سال 2015و 2016میالدی با کسری بودجه
10درصدی مواجه هســتند که از ســال 2010الی 2014
بودجه مازاد 9درصدی را تجربه می کردند».
کسری اقتصادهای رانتی
مثلث | شماره 287
میــزان تاثیرگذاری شــورای همــکاری خلیج فارس
در معادالت سیاســی منطقه خاورمیانه ،همواره بر اساس
تو گاز بوده است.
اهمیت مقدار ذخایر ،تولید و صادرات نف
اکثر کشــورهای خلیج فــارس در طول چند دهه گذشــته
اقتصاد تک محصولی مبتنی بر تولید و فروش نفت را تجربه
کرده اند .بــا این حال ،این کشــورها در تالش هســتند تا
اقتصاد خود را متنوع ساخته و از وابستگی ان به درامدهای
نفتی بکاهند .در این زمینه امارات متحــده عربی ،به ویژه
دبی تالش زیادی انجام داد ه و گذشــته از التهابات ناشی
از رکود اقتصاد جهانی ،تالش کرده است الگوی جدیدی
از تنوع اقتصادی را ارائه دهد .اما این وضعیت رشد بسیار
کندی به خصوص در دیگر اعضا داشته و باتوجه به خطراتی
که هم در ابعاد سیاســی و هم اقتصادی بــرای ان متصور
اســت ،اما اهمیت ان در دســتورکار زمامداران سیاسی و
اقتصادی قرار نگرفته اســت .طبق گزارش اخیر صندوق
بین الملل
در روند تحوالتی که منجر بــه کاهش قیمت جهانی
نفت شــد ،موسســه امریکایی اعتبارســنجی «مودیز» از
کسری ۱۱۰میلیارد دالری بودجه عربستان در سال ۲۰۱۵
میالدی خبر داد .این موسسه با بررسی وضعیت اقتصادی
عربستان ســعودی و با ذکر برخی امارها اینگونه استدالل
می کند که عربستان باتوجه به اتکای بودجه این کشور بر
درامدهای نفتی ،به دلیل کاهش قیمت نفت برای چندین
سال مستمر کسری بودجه خواهد داشت و در بودجه سال
جاری میالدی 411میلیارد ریال ( 110میلیارد دالر) کسری
بودجه دارد .تولید ناخالص داخلی عربستان از 734میلیارد
دالر در ســال 2012بــه 746میلیارد دالر در ســال 2014
رشد کند تولیدات غیرنفتی
63
بین الملل
بین المللی پول ،سرمایه گذاری های غیرنفتی انجام شده
در عربستان سبب شــده تا تحوالت مثبتی در اقتصاد این
کشور ایجاد شود .بر اساس این گزارش ،سهم عربستان در
رشد غیر نفتی اقتصاد کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا
بالغ بر 1/5درصد بود و سهم دیگر کشورهای عضو شورای
همکاری های خلیج فارس در رشد غیر نفتی این منطقه در
سال 2013میالدی برابر با یک درصد بود ،اما در سال های
2014و 2015میالدی به بالغ بر 1/3درصد خواهد رسید.
سهم کشــورهای عضو منطقه خاورمیانه و شــمال افریقا
که عضو شــورای همکاری خلیج فارس نیســتند ،طی این
سه سال روندی کاهشی خواهد داشت.
بین الملل
64
مثلث | شماره 287
چشم انداز پیش رو
به نظر می رســد که هشــدارهای پیاپی موسســات
معتبر مالی بین المللــی در خصوص کاهــش قیمت نفت
و اثرات اقتصــادی و سیاســی ان بر اقتصادهــای رانتی
خلیج فــارس حکایت از ایــن واقعیت دارد که وابســتگی
به منابــع هیدروکربن و عــدم توجه بــه تولیــد غیرنفتی و
سرمایه گذاری ها در این خصوص چه پیامدهای نامطلوبی
بر منابع و درامدهای دولت و در سوی دیگر وضعیت سیاسی
و اجتماعی کشــور خواهد گذاشــت .وابســتگی نزدیک
به 80درصدی اقتصاد شــورای همــکاری خلیج فارس به
درامدهای نفــت و گاز باعث شــده تا از مجــرای کاهش
50درصــدی قیمت نفت شــاهد کســری بودجه ،کاهش
اعتبارات تخصیص یافته ،سوبسیدها و اعطای کمک ها
و اعانه ها در یکســو و قدرت مانور منطقه ای و بین المللی
این کشــورها از ســوی دیگر باشــیم .به نظر می رســد که
گرایش به سمت تولیدات غیرنفتی و سر مایه گذاری های
جدید از جمله اقداماتی باشــد که در دســتورکار این شورا
قرار بگیرد .در این میان ،تنظیمات بودجه از جمله کنترل
شــدید بر هزینه ها به ویژه در بخش دســتمزدهای دولتی
و تشــویق رشــد بخش خصوصی یکــی از ایــن اقدامات
باشــد .نکته ای کــه در این میان قابل اشــاره اســت این
موضوع اســت که میزان و فوریت این تنظیم بودجه برای
دولت های شورای همکاری متشــکل از بحرین ،کویت،
عمان ،قطر ،عربســتان ســعودی و امارات عربی متحده
متفــاوت خواهــد بــود .عربســتان و قطر از کشــورهایی
هســتند که مجبــور بــه تنظیم بودجــه هســتند .میزبانی
جام جهانی 2022خرج زیادی طی ســال های اخیر روی
دست این کشور گذاشته و اخیرا وزیر دارایی قطر تایید کرده
که کشورش سال اینده با کسری بودجه روبه رو خواهد شد.
اســتیون دیک ،نایب رئیس موسســه خدمات مالی
مودیز در این باره اظهار داشت :کاهش درامد های حاصل
از هیدروکربن ها بر بودجه کلی کشورهای عربی خلیج فارس
موجب شود که این کشورها در سال 2016دست به تغییراتی
در سیاست های کلی خود بزنند که از جمله انها می توان به
کاهش یارانه ها و همچنین کاهش تامین بودجه پروژهای
توسعه غیر نفتی اشاره کرد .در این میان و با افزایش نیاز این
کشورها به سرمایه گذاری ،شاهد صدور بیشتر اوراق قرضه
خواهیم بود و میــزان بدهی دولتی این کشــورها به 12/5
درصد از مجموع تولید ناخالص ملی این کشــورها خواهد
رســید که معادل ســاالنه 180میلیارد دالر است .صندوق
بین المللی پول هم اعالم کرده که تقویت راهکارهایی مانند
جریان نقدینگی در بازارهای این کشــورها می تواند قدرت
اقتصادی انها را برای مقابله با شوک های احتمالی تقویت
کند .به نظر می رسد که ازمون سخت اقتصادهای تن پرور و
رانتیر شورای همکاری خلیج فارس از مجرای کاهش قیمت
نفت فرارسیده و شاهد تعدیل های اقتصادی و توجه به رشد
غیرنفتیخواهیمبود،موضوعیکهمی بایستسال هاپیش
صورت می گرفت ،اما مستی دالرهای باد اورده ،حکام عرب
را از توجه به خماری پس از ان غافل کرده بود.
بازی در زمین لغزنده
اقتصاد نفتی ،سیاست در عربستان را تهدید می کند
سیدعبدالعظیم موسوی
پژوهشگر مسائل خاورمیانه
4
تاکید عربســتان بر عــدم کاهش ســطح تولید نفت
ک و تحوالتی کــه در ادامه ان ،در چارچوب تشــدید
اوپــ
تنش ها میان ریاض -تهران ،رد پیشنهاد عضویت غیردا ئم
در شورای امنیت توسط عربستان و نارضایتی این کشور از
سیاست های ایاالت متحده در قبال بحران سوریه و توافق
هسته ای با ایران ،همچنین حمله ائتالف کشورهای حوزه
خلیج فارس به یمن و هزینه ای که این رویداد بر بودجه این
کشــورها تحمیل کرد ،همگی مواردی هستند که موجب
شــد تحلیلگران از به مشکل برخوردن کشــورهای حوزه
خلیج فارس در عرصه اقتصاد صحبت کنند؛ موضوعی که در
امارهای موسسه ملی پول عربستان جایی از اعراب ندارد.
بر همین اساس ،این تحلیل موضوع اختالفات نفتی را از
ابتدا بررســی و در نهایت نیز به این ختم خواهد شــد که ایا
واقعا کشورهای حوزه خلیج فارس و به طور عمده عربستان
با مشکالت مالی مواجه است؟
عربستان و از دست دادن بازارهای نفت
با ورود نفت شــیل به بازارهای جهانــی انرژی ،زنگ
هشدار این رویداد توسط حکومت ریاض و دیگر متحدانش
در اوپک به وضوح شــنیده شــد .عربســتان ســعودی و
متحدانــش از جمله کویت ،قط ر و امارات خواســتار حفظ
سطح تولید اوپک بودند .قیمت نفت در حال سقوط بود اما
موثرترین عضو «اوپک» نمی خواســت تولید نفت پایین
بیاید .رایزنی های گسترده ای بین اعضای مختلف اوپک
طی اجالس 166صورت گرفت اما ایــن رایزنی ها موفق
نشــد عربســتان ،کویت و امارات و قطر را از خواسته خود
منصرف کند .ونزوئال ،عراق ،ایــران و الجزایر در دفاع از
کاهش سقف تولید «اوپک» تند و صریح خواسته خود در
چارچوب لزوم کاهش تولید نفــت اوپک را مطرح کرده اند
اما این گــروه نتوانســت در مقابل خواســته جریان چهار
کشــور مقاومت کند .لیبی ،انگوال ،اکوادور و نیجریه هم
اگرچه خواهان کاهش قیمت نفت بوده اند اما کمتر خود را
درگیر بحث کردند .در اخرین اجالس اوپک ،وزرای نفت
عربستان ،قطر ،کویت و امارات با هم متحد شدند تا سقف
تولید «اوپک» همان باشد که این کشورها می خواستند.
برخالف اعتقاد گروه چهار کشــور عربی ،طرفداران
کاهــش ســطح تولیــد اوپــک معتقــد بودند کــه اوپک
می توانســت با کاهش برنامه ریزی شــده تولیــد نفتش به
افزایــش قیمت نفت کمــک کند .امــا جریــان مقابل ،با
توجیه اینکه می خواهد با کاهش قیمت ،نفت شــیل اویل
را از بازار خارج کند خواســته خــود را بر دیگــران تحمیل
کرد .عربستان سعودی این طور اســتدالل کرده که وقتی
نفت های گران شــیل اویل از بــازار خارج شــود ان وقت
جا برای تولید بیشــتر «اوپک» باز می شــود و همه اعضا
می توانند به راحتی نفتشان را تولید کنند .چهار کشوری که
با کاهش تولید نفت مخالفت کردند همان هایی هستند که
بعد از تحریم ایران و جنگ داخلی لیبی و بحران نیجریه بر
تولید نفتشان افزودند و سهم بازار این کشورها را گرفتند.
ل 1/5میلیون بشکه
ایران قبال به واسطه تحریم سازمان مل
از تولید نفتش را کم کرده بود ،حال انکه عربســتان روزانه
10/33میلیون بشکه نفت صادر می کند .سهم لیبی و ایران
نیز در بازار نفت عمدتا توسط عربستان ربوده شد.
عربســتان نگران منافع حیاتی خود در منطقه بوده و
تالش داشت در مرحله اول اهداف اقتصادی خود را پیش
ببرد که نمود ان رقابت با شــیل اویــل و صادرکنندگان غیر
اوپک است که گفته می شــود از میزان 91میلیون بشکه
مصرف روزانه نفت جهان حدودا 57میلیون بشــکه ان از
کشورهای غیراوپک تامین می شود و سهم اعضای اوپک
در این میان تنها روزانه 30میلیون بشــکه نفت اســت که
10میلیون ان به صادرات نفت عربستان تعلق دار د و برای
اهداف سیاســی خود در قالب واردکردن فشــار بر امریکا،
روسیه و ایران بوده است .وزیر نفت عربستان رسما تقابل
با شــیل اویل را جنگ می داند و از الفاظی نظیر «جنگ با
شیل اویل» ها استفاده می کند.
حال انکه ،کاهش وابستگی نفتی امریکا به واردات،
ان هــم از خاورمیانه از سیاســت های حیاتی این کشــور
است ،سیاســتی که در دوره بوش شکل گرفت .عربستان
به دلیل تحــت فشــار قــرار دادن دموکرات هــا در مقابل
جمهوریخواهان ممکن است خواسته باشد تا قیمت نفت
را کاهش دهد و شــیل اویل ها را از مدار خارج کند تا نهایتا
وابستگی نفتی امریکا به عربستان بیشتر شود و این کشور
بتواند نظر امریکا را در همراهی سیاست هایش جلب کند.
اینها نظرات کارشناسان مختلف اســت ،کارشناسانی که
درگیر این دوگانگی شــده اند که در شــرایط کنونی نفت به
ابزار سیاسی تبدیل شــده یا بازار نفت دستخوش تاثیرات
سیاســی اســت .ایا اصالت با اهداف اقتصادی عربستان
است یا اهداف سیاسی؟
پایان یا اغاز رقابت
با اصرار عربستان ،قطر ،کویت و امارات تولید نفت
اوپک در سطح 30میلیون بشــکه در روز تثبیت شد اگرچه
این روند مخالفان عمــده ای چون بیژن نامــدار زنگنه نیز
داشت که به عنوان وزیر نفت ایران برنامه ای برای صادرات
روزانه پنج میلیــون نفت ایران به بازارهــای جهانی نفت را
پیگیری می کند .با کاهش نیافتن میزان تولید نفت اوپک،
قیمت نفت به روند نزولی خود ادامه داد به گونه ای که نفت
بشکه ای 106دالر سال 2013در ســال 2015به 44دالر
رسید .این درحالی اســت که برخالف اراده ریاض ،غرب
در موضوع هسته ای با ایران به توافق رسید و تحریم های
یکجانبه ،چندجانبه و بین المللی در اســتانه لغو کامل قرار
دارند .این روند ،بازیگــری را وارد عرصــه رقابت انرژیک
می کند که چندسال در معرض تحریم بوده و از سوی دیگر
روزانه تنها 500هزار بشــکه نفت صادر می کرد .هراس از
ورود مجدد ایران به رقابت نفــوذ در منطقه ،موضوعی بود
که بیش از پیش عربستان را در موضعی قرار داد که خود را
الیق جایگاه منطقه ای و بین المللی مهمتر از سابق بداند.
موسســه جدوی ،موسســه عربستان
برای تحقیــق و پژوهــش ،پیش بینی
کرده که عربســتان امسال 107میلیارد
دالر در بودجه خود با کسری مواجه شود.
جالب اینجاست که حکومت عربستان
این عــدد را 39میلیــارد دالر پیش بینی
کرده است
خورشید در اسمان اقتصادهای نفتی خلیج فارس افول می کند
سمیه مروتی
روزنامه نگار
5
مثلث | شماره 287
اقتصاد در دنیای امروز ،جهان را به سمت و سویی می کشاند
که دیگر انگشت شمار باشند کشورهایی که خود را از امواج تغییرات
و تاثیرات ان مصون نــگاه دارند .به عبارت بهتــر اقتصاد جهانی
دنیاییبههموابستهامانامتقارنراشکلدادهاست؛اقتصادهاییبا
پایه هایی گوناگون و ناهمگون در کنار هم و روبه روی هم قرارگرفته
و چرخه این اقتصاد را می گردانند .بهره وری و رقابت اصول پایه ای
این دنیای جدید است ،دنیایی که این مفاهیم برای برخی به لطف
پشتوانه هایافسانه ایبی معنیجلوهمی کند.کشورهاییکهتکیه
بر درامدهایی دارند که نیازشــان به پویایی و چابکی اقتصادی را به
حداقلرساندهوباتوسلبهگنجینهمنابعارزیتکان هایاقتصادی
را تا امروز با ارامش از سر انان گذرانده اند.
کشــورهای نفت خیز حوزه خلیج فارس به سبب درامدهای
نفتی کمتر از سایر کشورها در اقتصاد جهانی ادغام شده و به بیان
بهتر همسو شده اند .امنیت و ثبات این کشورها در چارچوبی بسیار
ساده خالصه می شــود و ان توافقی نانوشته میان حکام و مردم در
این کشورهاست .مردم پذیرفته اند در قبال تسلیم و سکوت تمامی
نیازهایشان به طور کامل و تقریبا رایگان تامین شود .این توافق و
قرارداد اجتماعی با خزانه های میلیارد دالری و تکیه بر قیمت باالی
نفتمقرونبه فایدهبوده،چراکهمردمدرقبالفروشمسئولیت های
شــهروندی خویش رفاه را خریداری کرده بودند؛ اما در هنگامه ای
که قیمت جهانی نفت خام در حال ســقوط است این سوال مطرح
می شــود که ایا در این شــرایط همچنان این دولت ها می توانند به
تعهدات خویش در قبال مردم پاس خ گویند و در غیر این صورت چه
اتفاقیرخخواهدداد؟ایندولت هاچهراهکاریرابایدپیشبگیرند؟
صندوق بین المللی پول ،بانک جهانی و چند موسسه مالی
معتبر دیگــر در هفته های اخیر در گزارش های خــود زنگ خطر را
برای کشورهای حوزه خلیج فارس به صدا دراورده اند؛ کشورهایی
کهپایهاقتصادی شانمبتنیبرفروشنفتودرنتیجهدرامدحاصل
از ان است با افت شدید قیمت ضربه سهمگینی بر پیکره اقتصادی
ِ
سامان سیاسی شــان وارد خواهد امد .حقیقت این است که این
و
کشورها برای نخستین بار در این شــرایط قرار نگرفته اند ،در دهه
هفتاد و هشتاد میالدی تکان های شدید قیمت نفت این کشورها
را بر ان داشــت تا فکری برای متنوع ســازی و تکیه بیش از حد بر
درامدهای نفتی خود کنند ،اما این تصمیمات در مرحله فکر باقی
ماندوجامهعملنپوشید.
کریستینالگارد،رئیسصندوقبین المللیپولهفتهگذشته
در دوحه پایتخت قطر رسما به سران کشورهای حوزه خلیج فارس
نسبت به روند نزولی قیمت نفت و تبعات ان بر اقتصاد این کشورها
هشدار داد و از این کشورها خواست نسبت به متنوع سازی اقتصاد
خویش مصر بوده و خود را با شرایط جدید ســازگار کنند .بر اساس
پیش بینی این صندوق رشد اقتصادی این کشورها در سال 2016
به 2/7درصد خواهد رسید که این نزول نشان از بحرانی عظیم پیش
روی انان دارد کــه در ادامه خود بحران هــای اجتماعی و امنیتی
را نیز به همراه خواهد اورد .الگارد اعالم کرد در ســال 2020این
کشورها با کســری 700میلیارد دالری روبه رو خواهند بود .این در
حالی است که پیش بینی می شود جمعیت این کشورها که در حال
حاضر نزدیک به 50میلیون نفر اســت در ســال 2020یک سوم
افزایش یابد که بخش اعظم ان را جمعیت زیر 25ســال تشکیل
خواهند داد ،این دو پیش بینــی در کنار هم دورنمای هولناکی را در
صورت ادامه شرایط حاضر پیش روی این کشورها قرار خواهد داد
و این کشورها برای تامین انتظارات فزاینده و فراوان این جمعیت با
مشکلمواجهخواهندشد.خواسته هایانهامواردینظیراشتغال،
یارانه مسکن و ادامه خدمات تقریبا رایگان برای خود و فرزندانشان
است .حال چه باید کرد؟ به قطع ،سوال مشترک پیش روی سران
کشورهایحوزهخلیج فارسایناست.واقعامرایناستکهتوسل
بیش ازحد طی سال ها به درامدهای نفتی بحران را برای انان کمتر
جدی می نمایاند .در نتیجه تدبیری که در شرایط کنونی انتظار ان
می رود ،در میان این کشورها کمتر دیده می شود؛ دست کم گرفتن
ِ
امکان بحرانی تر شدن اوضاع برای این کشورها را بیش از
بحران،
پیش جدی کرده است .کاهش تمرکز بر درامدهای نفتی ،گشایش
اقتصادی ،حمایــت از فعالیت بخش خصوصــی و در واقع متنوع
کردن بخش اقتصاد و در ادامــه ان کاهش هزینه های دولت چاره
کار خواهد بود .متنوع سازی اقتصاد در شــرایطی که پایه های ان
طی سال ها تعبیه نشده ،در کوتاه مدت به قطع میسر نخواهد بود و
اینکشورهامی بایستتمرکزخویشرابرکاهشهزینه هایدولت
از طریق افزایش مالیات و کاهش حداکثری یارانه های شهروندان
عملی سازند .اقدامی که به قطع تکان های شدید اجتماعی را برای
کشورهایی که سال ها با تزریق درامدهای نفتی سکوت را از مردم
خویش خریده بودنــد ،به ارمغان خواهــد اورد .نکته حائز اهمیت
سیطرهبی چون وچرایبزرگانوامیرانبراقتصاداینکشورهااست
و با تغییر سیاســت های دولت احتمال مقابله و مقاومت انها با این
سیاست ها می رود ازاین رو ،در کنار نگرانی از عدم اقبال اجتماعی
می بایست فاکتور عدم همراهی نخبگان را نیز با سیاست ریاضت
اقتصادی مدنظر قرار داد و برای ان چاره اندیشید.
عربستانباجمعیت 30میلیونینگرانیبیشتریدارد،ریاض
جنگ ائتالف عربی علیه یمن را فرماندهی می کند و شمار زیادی
از جنبش های سیاســی و گروه های نظامــی در خاورمیانه و افریقا
را حمایت مالی کرده و حمایت مالی ســالیانه از کشــورهایی نظیر
پاکســتان ،مغرب اردن و مصر دارد .شــایان ذکر است که ذخیره
ارزی عربستان از اغاز ســال جاری میالدی از 750میلیارد دالر به
670میلیارد دالر کاهش یافته اســت .در این میان شرایط بر وفق
مراد قطری های سرخوش از میزبانی جام جهانی نیز نخواهد بود،
پروژه های بلندپروازانه این کشور برای میزبانی مجلل جام جهانی
فوتبال 2020سبب شده است این کشور بخش اعظم ذخایر ارزی
خویش را صرف حمایت از پروژه های فوق سازد ،درحالی که کاهش
قیمت جهانی نفت خام سبب شــده تا دالرهای نفتی به جای خود
بازنگردند و پیش بینی ها گواه ان دارند که این کشور در سال 2016
باکسریبودجه 4/9درصدتولیدناخالصداخلیمواجهخواهدبود.
پیش بینی هاگویایاناستکهاگراینکشورهاهزینه کردخودرابه
همین میزان نگاه دارند و قصد پیگیری مج ّدانه برنامه های ریاضت
اقتصادیرانداشتهباشند،قیمتنفتبرایکشورینظیرعربستان
نباید از 104دالر در هر بشکه پایین تر بیاید.
در کنــار تمامی ایــن عوامل ،خیــزش اجتماعی مــردم در
کشورهای عربی نیز مزید بر علت شد تا بودجه هزینه های رفاهی در
این کشورها به یک باره افزایش یابد ،تا از این طریق رقمِ تقاضا برای
تحول در میان مردم خود را به حداقل رسانند .حال خرید سکوت در
هنگامه ای که هراس از خالی شدن خزانه نفتی می رود ،تبدیل به
کابوسشیخ نشین هایخلیج فارسشدهاست.
تجربه سایر کشورهای نفتی نشان می دهد در مواقع بحرانی
بدترین گزینه برداشــت از صندوق ذخیره ارزی و انتشار پول است
که موجب فرسایش مالی این کشورها در اینده خواهد شد و بهترین
راه کشف منابع جدید و پایدار درامد برای دولت از طریق حمایت از
بخش تولیدی و خدماتی و تامین نیازهای داخلــی با اتکا بر تولید
داخل و در ادامه صادرات کاال است .البته تمامی این هشدارها در
صورتی است که کاهش قیمت نفت همچنان ادامه داشته باشد و
تحولیجدیددرمنطقهسببافزایشدوبارهقیمتودرنتیجهتوقف
مجدد پروژه ریاضت اقتصادی در کشورهای فوق نشود.
بین الملل
از این رو ،یمن و فرار منصور هادی از کشور و درخواستش
از عربستان برای کمک به دولتش ،بهانه ای شد تا بوسیله
ان ائتالف عربی اسمان یمن را اشغال و به بمباران شهرها
و روستا بپردازد .جنگی که توســط نیروهای مردمی یمن
و ائتالف انقالبی به ان پاســخ داده شد .اما هزینه سنگین
جنگ ،واقعیتی است که هیچ بازیگری نمی تواند از زیر ان
شانه خالی کند.
بنابر اطالعات منتشر شده ،عربستان در نتیجه کسری
بودجه دستور داد از شــرکت های مدیریت دارایی خارجی
خود حدود 70میلیــارد را به داخل و مبلغــی نیز از صندوق
پس انداز ارزی تامین شود و برای دســتیابی به منابع مالی
بیشــتر اقدام به فــروش اوراق قرضه کند .بنابــر امارهای
رسمی ،ذخیره ارزی عربستان از 732میلیارد دالر در سال
2014به 683میلیارد دالر در ســال 2015رسید،که گفته
می شــود 22درصد از کســری بودجه این کشــور از محل
ذخایر مالی تامین شــد .در میان نگاه بدبینانه و خوشبینانه
به اوضاع ،صنــدوق بین المللی پــول پیش بینی کرده که
عربســتان ذخایر ارزی خود را به اتمام برساند .جالب است
بدانیم که عربستان ســعودی پس از چین و ژاپن در مرتبه
ســوم باالترین ذخایر ارزی قرار دارد ،با این وجود در سال
2015م گفته می شود پس از روسی ه باالترین بودجه نظامی
را دارا بوده که مبلغی بالغ بر 80میلیارد دالر است.
موسسه جدوی ،موسسه عربســتان برای تحقیق و
پژوهش ،پیش بینی کرده که عربستان امسال 107میلیارد
دالر در بودجه خود با کسری مواجه شود .جالب اینجاست
که حکومت عربستان این عدد را 39میلیارد دالر پیش بینی
کرده است .بنابر گزارش ماه اخیر صندوق بین المللی پول،
قیمت نفت باید حداقل 100دالر برای هر بشــکه باشــد تا
بتواند توازن را در موازنه عربستان برقرار کند.
عربســتان درحالی که 90درصد درامدش از فروش
نفت تامین می شود در شــرایطی گرفتار جنگ یمن است
که هم جنگ رقابتی اقتصادی را با اعضــای غیر اوپک و
به خصوص شرکت شیل اویل در دستورکار قرار داده و هم
خــود را ملزم می داند کــه نارضایتی خود از سیاســت های
امریکا و غرب را در قبال بحران ســوریه ،پرونده هسته ای
ایران و مباحث عراق ابراز کند .عربســتان بــا این نگاه که
ســهم خود و ســه شــریکش در بازار جهانی تضمین شده
اســت ،کمترین احســاس نگرانی از اینکــه اقتصادش با
مشکل مواجه شود ندارد .ملک ســلمان با تکیه بر همین
ذخایر ارزی ،هنگام تاج گذاری 30میلیارد دالر را به عنوان
پاداش بصورت پرداخت معادل دو ماه حقوق کارکنان خرج
کرد .امروز درست است که عربستان با کسری بودجه مواجه
شــده اما در اقتصادهای کالن ،اقتصادی که از پشتوانه
ارزی بسیار باال برخوردار باشد ،رویدادهای این چنینی زمین
لرزه اقتصادی تلقی نمی شــوند و نظــام اقتصادی همانند
پیکری زنده خــود را ترمیم و در مقابــل رویدادها مقاومت
می کند .عربســتان بودجه خود را با نفت بشکه ای 45دالر
بسته و نرخ تورم در ان نزدیک 2/3درصد است .نرخ تورم
در عربستان از 3 /5درصد در ســال 2013به 22/3در ماه
ســپتامبر 2015کاهش یافته ،حال انکه نفــت اوپک در
سال 2013م106 ،دالر ،در سال 2014م 97دالر و در سال
2015م46-44 ،دالر در ماه های اخیر به فروش رفته است.
اینکه شــرایطی پیش بیاید که حکومت سعودی در غیاب
فشــارهای دیپلماتیک بین المللی ،در نتیجه بحران های
اقتصادی از حمالت خود به مردم یمن و از مداخله در دیگر
کشورها دست کشد ،هدف ارزشمندی است اما واقعیت امر
این است که اقتصاد کشــورهای حوزه خلیج فارس بخاطر
ذخایر چندصد میلیارد دالری ارزی به راحتی توانایی تحمل
اینگونه فشارها را دارد و نباید کســری بودجه یا استفاده از
ذخایر خارجی و غیره موجب شوند تحلیلگر در ارزیابی خود
از اینده تحوالت دچار اشتباه شود.
دوره ریاضت
بین الملل
65
ورزش
سوت اشتباهی
ذوب اهن-پرسپولیس؛ بحران داوری ساعتی پس از این بازی شروع شد.
وقتی تیم داوری پرسپولیس را ده نفره کرد تا سر خ ها با جام حذفی وداع
کنند .هفته گذشته اشتباهات داوری به سوژه اصلی رسانه ها ،فدراسیون
فوتبال و حتی وزارت ورزش تبدیل شد.
تی
تر
یک
چالش داوری ،فوتبال ایران را
تحتتاثیرخودقراردادهاست
اژیرقرمز برای پیراهن زردها
ورزش
66
مثلث | شماره 287
1
یازده هفته از لیگ برتر می گذرد؛ تقریبا تکلیف تیم ها
روشــن شــده؛ اینکه از چه کیفیتی برخوردارند و قرار است
چه مسیری را تا پایان لیگ برتر طی کنند .هر چند اتفاقات
فوتبالی همیشــه در فراز و نشــیب تیم هــا در جدول لیگ
تاثیرگذار است اما دست مساله باالنشینان و قعرنشینان تا
حدودی روشن شده اســت .تنها موضوعی که بحران ان
ی دارد مساله داوری در فوتبال ایران است.
هنوز ابعاد مبهم
داوری حاال وارد بحرانی جدی شده است .اشتباهات داوری
در هفته های اخیــر جنجال های فراوانی به پــا کرده .این
اشتباهات به خصوص دامن سرخ های پایتخت را گرفته.
ان قدر این اشــتباهات زیاد اســت که برخی ها حتی درباره
احتمال عمدی بودنش هم کنایه هایی را مخابره کرده اند.
اما حتی در چنین شرایطی نیز علی کفاشــیان خود را ملزم
به رسیدگی فوری به مســاله بحران داوری نمی داند و تنها
به تکرار هشدارهای قبلی اش بسنده می کند .این در حالی
است که قبل و بعد از هر بازی یا به چیدمان داوری اعتراض
می شــود یا به نحوه قضاوت ان داور .امــا تنها اقدامی که
دیده می شود ،محرومیت داوران مطرح لیگ برتری است
که مشــخص نیســت تا کجا پیش خواهد رفــت .ایا این
بحران در داوری باعث می شــود بعد از سال ها دستمان را
روی داوران خارجــی دراز کنیم یا اینکه ایــن جنجال ها تا
پایان فصل ادامه دار خواهد بود و همین اشــتباهات است
که سرنوشــت تیم ها را رقم می زند؟ این ســوالی است که
شاید مسئوالن داوری فوتبال بتوانند بعد از پایان سفرهای
خارجی شان به ان پاســخ بدهند .همچنین شاید نیاز است
دبیرکل فدراسیون که بیشــترین وقت خود را صرف تقابل
با کی روش کرده است ،کمی بیشتر به بحران داوری توجه
کند .در طول روزهــای اخیر کارشناســان داوری در مورد
اشــتباهات و جنجال های این بخش مهــم فوتبال نقطه
نظرات خودشان را مطرح کرده اند .برخی از نبود اموزش و
برخی دیگر از کافی نبودن دستمزد داوران انتقاد کرده اند.
عده ای نیز معتقدند داوران دچار اضافه وزن شــده اند .اما
اگر همه این دالیل را کنار هم قرار بدهیم این سوال پیش
می اید که ایا راهکار اصلی حل بحران داوری محروم کردن
داورانی است که تعداد سوت های اشــتباه شان زیاد شده
است؟ محمد فنایی می گوید« :مدت هاست که معضلی در
داوری ایران به وجود امده و هر سال هم به شدت ان اضافه
می شود .متاسفانه نه سیستم مدیریت داوری قوی است و
نه اینکه از جامعه داوری حمایت می شود .مطمئنا یکی از
مشــکالت فعلی داوران ما این است که احساس می کنند
هیچ حامــی ندارند و به خاطــر همین با اســترس قضاوت
می کنند.همینباعثمی شودتاکنترلمسابقهوتصمیمات
حین بازی از دست داوران خارج شود .قطعا داوران ایرانی
یکباره این قدر افت نمی کنند چون در رقابت های بین المللی
می بینیم امثال فغانی و ترکی چقدر با کیفیت مســابقات را
اداره می کنند .درواقع هجمه ای که تیم های بزرگ به وجود
اورده اند ،برای داوران استرس زا شده است .البته من هم
اعتقاد دارم داوری ها در هفته هایی که از لیگ گذشته ،بد
بوده و تاثی ر زیادی روی تغییر نتایج داشته است اما ایا واقعا
محرومیت داوران درمان کار است؟ باید جمعی از مسئوالن
فوتبال میزگردی را در این باره تشــکیل دهند و در شــرایط
فعلی این تنها چاره است».
شروع بحران داوری
بحران از روز بازی پرســپولیس-ذوب اهن اغاز شد.
کمک داور بازی پرچم خود را به نشانه خطای هند دروازه بان
پرسپولیس باال برد و جهانبازی نیز صادقی را از بازی اخراج
س بیرون از محوطه
کرد .در صورتی که دروازه بان پرسپولی
جریمه هرگز توپ را با دست لمس نکرده بود .این تصمیم
باعث شد تا پرسپولیس تقریبا 100دقیقه ده نفره بازی کند
و در وقت های اضافــه دوم دو گل از حریف دریافت کند.
جهانبازی بعد از این دیدار و حذف پرسپولیس از هواداران
این تیم عذرخواهی کرد اما پرسپولیسی ها تنها یک جمله
را تکرار کردند؛ عذرخواهی جهانبازی به چه درد می خورد؟
برانکو درباره جهانبازی گفت« :نمی دانــم درباره داور چه
بگویم؟ او بی رحمانه قضاوت کرد .اگر جهانبازی به اشتباه
خودش پی ببرد االن باید ناراحت باشد .او باید برود در یک
رســتوران بنشــیند و به حال خود گریه کند .البته چاره ای
هم ندارد و کاری هم از دســتش برنمی اید .او اشتباه کرده
راهکار؛ ورود مدرسان معتبر خارجی
برخورد کمیته و دپارتمان داوری
منفعالنه است
حرف های عجیب تاج
ورود وزارت ورزش به مساله داوری
بعد از حذف پرسپولیس از جام حذفی مدیرعامل این
مثلث | شماره 287
شــاید یکی از عجیب ترین واکنش هــا در خصوص
بحران داوری را مهدی تاج از خود نشان داد .رئیس سازمان
لیــگ در مصاحبه ای که اکثر ســوال هایش درباره داوری
لیگ پانزدهم بود ،به نحوی حرف زد که شائبه هایی برای
اهالی فوتبــال برانگیخت؛ اینکه رئیس ســازمان لیگ در
مواجهه با پرســش های جدی این روزهای فوتبال ایران،
برخی مسائل ،مثل غیرعادی بودن اشتباهات داوران را رد
نمی کند .چرا نایب رئیس فدراسیون نسبت به طبیعی بودن
این خطاها مردد و مشکوک است؟
تاج می گوید« :برای لیگ برتر فوتبال ایران بد است
که برخــی تیم ها از اشــتباهات داوری ضــرر کنند و برخی
تیم ها سود ببرند ».این جمله تاج نشان می دهد فدراسیون
پذیرفته است که داوری ها به ضرر پرسپولیس و البته به سود
استقالل بوده است.
مهدی تاج در مورد جلسه مستقیمش با علی کفاشیان
در فدراسیون فوتبال نیز سخن به میان اورد « :در جلسه در
مورد مباحث و مسائل داوری صحبت کردیم و قرار شد که
همچنان از داوران حمایت قاطع شــود .البته داوران هم
باید اشتباهات تاثیرگذار خود را بپذیرند زیرا برخی تیم ها از
اشتباهات داوری متضرر شده اند و برخی سود برده اند و این
برای لیگ برتر بد است که چنین شرایطی رقم بخورد».
او ادامه داد« :داوران با استرس و فشار روانی زیادی
وارد مســابقه می شوند و این مســاله روی کار قضاوت انها
تاثیر می گذارد .مثال محسن ترکی چه گناهی کرده که باید
در ورزشگاه ناسزا بشــنود؟ جز انکه داوری منصفانه انجام
داده است .ما تصمیم گرفتیم جلسه ای با حضور اعضای
ی داوران برگزار کنیم و علی کفاشیان با
هیات رئیسه و تمام
برگزاری این جلسه موافقت کرده اما زمان ان هنوز مشخص
نیســت .ولی در تعطیالت 20روزه لیگ این جلسه برگزار
خواهد شد».رئیس ســازمان لیگ در مورد اینکه حاال این
شائبه ایجاد شده که ایا اشــتباهات داوران مهندسی شده
است یا خیر؟ پاســخ عجیب و غیر منتظره ای داد و گفت:
«من این مساله را نمی دانم».
خیلی ها از جمله رئیس فدراســیون فوتبــال انتظار
دیگری داشتند؛ اینکه تاج چنین موضوعی را تکذیب کند.
به نظر می رســد تاج همچنان بر ســر موضع خود در جلسه
مدیران فدراسیون با وزیر ورزش در مجلس ایستاده و مهره
معرفی شده از سوی گودرزی را مسئول این وضع می داند.
به خصــوص اینکــه در سیســتم جدید ،شــخص دبیرکل
فدراسیون یعنی اسدی مسئول داوران محسوب می شود.
اما علی کفاشــیان بالفاصله نســبت بــه مهدی تاج
و شــائبه ای که او به ان دامن زده بود واکنش نشــان داد.
مهدی تاج رئیس سازمان لیگ گفته بود که در اعتراض به
وضعیت داوری ها نامه ای به رئیس فدراسیون فوتبال نوشته
و خواستار پیگیری این مساله شده است .این نامه اما خشم
کفاشیان که همواره چهره ای خندان دارد را برانگیخت و به
تاج پیغام داد که چینش داوران با او نیست که نامه را برای
وی ارسال کرده است.
کفاشــیان همچنین تاکید کرده که سازمان لیگ نیز
مجموعه ای خارج از فدارسیون فوتبال نیست که بخواهد
توپ را به زمین رئیس فدراسیون بیندازد.
باشــگاه با وزیر ورزش مالقاتی داشــت و از او درخواست
کمک کرد .همیــن موضوع باعث شــد تــا وزارت ورزش
که همچنان خود را نهــاد تصمیم گیر در مورد دو باشــگاه
استقالل و پرسپولیس می داند نسبت به موضوع اشتباهات
داوری و شــدت گرفتن این اشــتباهات علیه پرســپولیس
واکنش فوری نشــان دهد .مازیار ناظمی ،مدیرکل روابط
عمومــی وزارت ورزش و جوانان در این بــاره عنوان کرد:
«اینکه در سه بازی مهم پرسپولیس داوران اشتباه می کنند
و بعد از مــردم حاللیت می طلبند کلی عجیب اســت .قرار
است وزارت به زودی به وضع اســفبار داوری ها ورود کند و
این بساط مشــکوک و دل ازار برای هواداران جمع شود یا
حداقل ما هم فریادی زده باشیم کنار بقیه».
وزیر ورزش و جوانان نیز بالفاصله بعد از این مالقات
به معاون حرفــه ای و قهرمانی این وزارتخانه دســتور داد
داوری بازی پرسپولیس ـ ذوب اهن بررسی شود .وزیر ورزش
و جوانان در پاسخ به نامه طاهری سرپرست باشگاه فرهنگی
ورزشــی پرســپولیس خطاب به معاون ورزش قهرمانی و
حرفه ای وزارت ورزش و جوانان دستور بررسی داوری بازی
پرسپولیس و ذوب اهن را داد.
در بخشــی از نامه طاهری ،نا یب رئیس هیات مدیره
و سرپرســت باشــگاه پرســپولیس موضوع چنیــن مطرح
شده است« :در دیدار روز چهارشــنبه ۱۳ابان در چارچوب
رقابت هــای جام حذفــی میــان دو تیــم پرســپولیس و
ذوب اهن شــاهد قضــاوت ناعادالنه و یکطرفــه داوران
بودیم ،همان گونه که در نامه های قبلی به ان اشــاره شد
تبعات امنیتی و اجتماعی که اثار ســوء و مخرب این گونه
قضاوت ها به دنبال دارد موجب نگرانی بیش از پیش شده
و ذهن تماشــاگران را به این سمت ســوق داده که گویی
نتایج فوتبال خارج از مســتطیل ســبز و حتی پیش از اغاز
مســابقات تعیین می گردد .بنابراین از وزیر محترم تقاضا
دارم کمیته ای در خصوص بررســی قضــاوت بازی مذکور
تشکیل شود».
وزیر ورزش و جوانان در پاسخ به درخواست سرپرست
باشــگاه پرســپولیس ،معاون قهرمانی را مســئول بررسی
داوری های لیگ برتر و خصوصا بازی های پرســپولیس و
دیدار اخیرش با ذوب اهن کرد؛ «ترتیبی اتخاذ شود که هر
چه سریعتر معضل داوری بررسی و احقاق حق شود .ظاهرا
قضاوت های پر اشتباه به ویژه علیه باشگاه های پرطرفدار
پرســپولیس ،تراکتور ســازی و ...به صورت یک فعالیت
معمول درامده اســت .پیگیری تا حل مساله به طور جدی
ضروری اســت .به نظر می رسد مســئوالن داوری و حتی
مسئوالن بلندپایه فدراســیون فوتبال راهکار خاصی برای
برون رفت از این بحران به ذهنشان نمی رسد».
حاال کارگروهی تشــکیل شــده که بحران داوری را
کارشناسانه مورد بررســی قرار دهد .اینکه سرنوشت چنین
ادعاهایی همــواره به نقطه هیچ ختم شــده امــا موضوع
عجیبی نیســت .چه موضوع داوری و بحران ان ریشه در
سیاســت های کلی مدیران فوتبــال دارد ؛ انجا که داوران
نه تنها از لحاظ مالی مورد حمایت کافی قرار نگرفته اند بلکه
همواره در مورد اشتباهات شــان محرومیت و فرافکنی در
دستورکار قرار گرفته است.
ایا با این شــیوه ها بحران داوری حل خواهدشد؟ ایا
نتیجه بررسی ها از ســوی کارگروه مربوطه منتشر می شود
و مهم تر از ان ضمانت اجرایی خواهد داشــت؟ کمی بعید
است.
ورزش
و پرســپولیس به خاطر اشــتباه او از جام حذفی حذف شده
است».
اما واکنش جهانبازی نیز در نوع خود قابل تامل بود.
او در پاسخ به سرمربی پرســپولیس گفت« :چرا باید گریه
کنم؟ من اعالم خطا نکردم و کمک داورم این کار را انجام
داد .چرا برانکو به حال تیمش گریه نمی کند که بازیکنانش
دو ،سه موقعیت خراب می کنند؟ وقتی بازیکن پرسپولیس
توپ را به تیر دروازه می زند ،من مقصرم؟ اقای برانکو! من
می روم رستوران و گریه می کنم ،اما ایا گریه های من دردی
را از شما و پرسپولیس دوا می کند؟ اقای برانکو! من هم به
حال شــما گریه می کنم .این صحبت ها در حد یک مربی
حرفه ای نیست».
اما رئیس کمیته داوران فدراســیون فوتبال که طی
هفته گذشته فشار زیادی را تحمل کرد و انتقادات فراوانی
متوجــه عملکردش بــود گفت«:فیرپلی فقــط زدن توپ
به بیرون زمین نیســت و باید در همه رفتارها چنین روندی
رعایت شود ».فریدون اصفهانیان درباره اینکه ایا می پذیرد
اشتباهات داوری در این فصل زیاد بوده است عنوان کرد:
«ما منکر اشتباهات نیســتیم .بابت این موضوع ناراحتیم
اما همه تالش مان را می کنیم ،این اشتباهات هر چه کمتر
شــود .یک داور در صحنه ای جا می ماند امــا کمک داور
باید ان قدر اگاهی داشته باشد که ایا این هند اتفاق افتاده
بود یا نه».
اصفهانیان ادامه داد« :کمک داور با قاطعیت گفته
که هند اتفاق افتاده است .این اتفاق تلخی بود .ما شرمنده
بازیکنان ،کادر فنی و هواداران پرسپولیس هستیم .خیلی
ناراحتیم و نمی دانیم چه باید کنیم .هر چه می توانســتیم
انجام دادیم .کالس هــای پیش فصل را برگــزار کردیم.
انتظار چنین اشتباهاتی را از داوران نداریم».
او درباره اینکه شرمندگی وی و جهانبازی به هواداران
پرسپولیس کمکی نمی کند ،گفت« :این را قبول دارم .اگر
کل داوران هم عذرخواهی کنند لطمه ای که به پرسپولیس
زده شــده اســت جبران نمی شــود .زمان مــا وقتی چنین
صحنه ای رخ می داد بازیکن حریف می گفت توپ به دست
حریف نخورده بود .کاش بازیکن ذوب اهن که نزدیک به
صحنه بود به داور می گفت توپ به سینه اش نخورده است.
فیرپلی فقط زدن توپ به بیرون زمین نیست و باید در همه
رفتارها چنین روندی رعایت شود».
وی درباره اینکــه جهانبازی اضافــه وزن دارد اظهار
داشــت« :شــاید االن او اضافه وزن داشته باشــد .او در
هفته های قبل قضاوت های خوبی داشــته باشــد .در این
بازی هم جز ان صحنه عملکرد خوبی داشت .متاسفانه در
هفته های اخیر داوران بزرگ برای مــا بد قضاوت کردند.
ی و جهانبازی اینها داوران خوب ما هستند».
صالحی ،فغان
اصفهانیان درباره محرومیــت جهانبازی گفت« :او
باتوجه بــه ایین نامه ای که داریم چند جلســه بیرون مانده
است .ما بر اساس نمره ای که داوران می گیرند درباره انها
تصمیم می گیریم».
وی درباره اینکه چرا اشتباهات داوری به ضرر تیم های
سپاهانی نیست بیان داشت« :من به عنوان یک فرد عادی
می گویم که چرا همه اشتباهات به ضرر پرسپولیس است .
این موضوع در دل من هســت .ولی پشــت پرده جریانی
نیست ،اگر ادله و مدرکی هست و پشت پرده ای وجود دارد
بیایند و ارائه بدهند .اگر چنین افــرادی در جامعه ما وجود
دارند باید طرد شوند».
داوران ما عاشق فوتبال هستند
داوری فوتبال ایران مریض است اما
فاسد نیست
دستور پرزیدنت
فدراسیون کفاشیان بار دیگر
ضعف خود را در مدیریت تیم های
ملی نمایش داد
67
ورزش
راهکار؛ ورود مدرسان معتبر خارجی
برخوردکمیته و دپارتمان داوری منفعالنه است
هوشنگ نصیرزاده
کارشناس داوری
ورزش
68
مثلث | شماره 287
2
موضــوع اشــتباهات داوری در فوتبال ایــران طی
هفته های اخیــر واکنش های فراوانی را به همراه داشــته
اســت .اما من معتقدم مشــکالت داوری بایــد به صورت
ریشه ای حل شــود .داوری وارد بحران شــده و متاسفانه
هیچکس نیســت کــه از داوری دفــاع کند و بگویــد اینها
اشتباهات انسانی هستند.
من به برخورد منفعالنه مســئوالن کمیته و دپارتمان
داوری نیز انتقاد دارم .چون به نظرم اداره کنندگان داوری
ی ندارند و سکوت شان باعث شده این بحران
مهارت کالم
تا مرز تعمدی بودن کشیده شود .واقعیت ها را نمی توانیم
انکار کنیم؛ پرســپولیس بیش از تمام تیم های لیگ بابت
داوری ها متضرر شــده و حتی جام حذفی را از دســت داده
اســت .این را باید اشــکارا پذیرفت که برخــی تصمیمات
داوران به زیان پرسپولیس بوده ولی فراموش نکنید که حتی
اگر این اشتباهات باز هم تکرار شود ،تعمدی نیست و باید
ان را جزو خطاهای انسانی دانست.
اما یک نکته را نباید فراموش کنیم؛ داوران بر اساس
توانمنــدی ســوت می زننــد نه بر اســاس
ویژگی های ســازمانی .یعنــی اگر قضاوت
دربی خوب بود این مساله هیچ ارتباطی به
کمیته داوران پیدا نمی کند و در مقابل اگر
اشــتباه در اخراج دروازه بان پرسپولیس در
دیدار با ذوب اهن تصمیم اشتباهی بود ان
هم به تشکیالت داوری مربوط نمی شود؛
چــون داوری یک امر شــخصی اســت نه
سازمانی.
به نظرم تشکیالت کمیته داوران در
دو مورد می تواند مقصر بــروز بحران اخیر
باشــد؛ اول اینکه این کمیتــه مهارت های
داوران خود را افزایش نمی دهد و دوم اینکه
در چیدمان داوری دقت و حساسیت الزم را
به خرج نمی دهد.
امــا برخــی کارشناســان بی توجهی
بــه جایــگاه داوران و نبــود امکانــات و
دستمزدهای حداقلی به ویژه در لیگ های
پایین را در بــروز بحــران داوری تاثیرگذار
دانســته اند .باید در پاســخ به این دسته از
همکارانم بگویم که در ســال گذشته ۶۳۰
میلیــون تومــان هزینــه ورودی تیم های
لیگ های پایین بوده ولی یک میلیارد و ۳۰۰میلیون تومان
هزینه برگزاری این مســابقات بوده و در واقع فدراســیون
ناگزیر بوده ۷۰۰میلیون تومان را از طریق دیگر منابع تامین
کند که این کار ساده ای نیســت .برای حل این مشکل یا
باید ورودی تیم ها افزایش یابد که این امر باعث می شــود
تیم های مناطق محروم لطمه ببینند و یــا از تعداد عوامل
مسابقه نظیر ناظر ویژه یا ناظر انضباطی کم کنند که در دنیا
هم چنین ناظرانی وجود ندارد.
ضمن اینکه من اعتقاد دارم فقدان مدرسان مجرب و
خبره از دیگر مشکالت داوری فوتبال کشورمان محسوب
می شــود .متاســفانه در تشــکیالت داوری هر فردی که
مسئولیت می گیرد خودش همه کالس ها را برگزار می کند
که این رفتار خودخواهانه بیشتر برای کسب درامد صورت
می گیرد و متاســفانه به داوری لطمه زده است .متاسفانه
در داخل کشــور مدرس خوب و کاربلد نداریم و از این نظر
دچار فقر هســتیم .در نبود مدرســان مجــرب همین بس
که دو مدرس ما به تازگی به دلیل تســلط نداشــتن به زبان
انگلیسی و عدم توانایی در تفهیم موضوعات به مدت یک
سال از فعالیت تعلیق شدند و این نشان می دهد ما در داخل
کشور بضاعت کافی را در این زمینه نداریم و باید از مدرسان
خارجی اســتفاده کنیم همانطور که در زمینــه مربیگری،
مربی خارجی می اوریم .اما مایلم دسته بندی نوع قضاوت
داوران را با هم مرور کنیم .داوری هــای لیگ را باید به دو
دسته تقسیم کرد؛ داورانی که با غرور سوت می زنند و نگاه
کو گمان قضاوت
از باال به پایین دارند و داورانی که با شــ
می کنند و تصمیمات انها اغلب دردسرساز شده است .اگر
یک مدرس خارجی معتبر به ایران می امد و داوری های ما
را می دید به داوران ما می گفــت تا صحنه ای را ندیده اید و
مطمئن نیستید ،ســوت نزنید .توپ وقتی درون محوطه
جریمه به ســینه بنگر برخورد می کند و یا خارج از محوطه
جریمه توپ به سینه دروازه بان پرسپولیس می خورد ،شما
حق ندارید پنالتی و اخراج کنید؛ چون در فوتبال بین المللی
با چشم بسته و قضاوت کردن با شک و گمان وجود ندارد.
اما با کــدام راهکارهــا می توانیم بحــران داوری را
تا حدی حل کنیم؟ به نظــر من باید ۳کار اساســی انجام
شــود؛ اول اینکه بایــد از مدرســان معتبر خارجــی برای
تدریس کالس های توجیهی داوری اســتفاده کنیم .دوم
اینکه داوری ها را به صورت تیمــی انتخاب کنیم و داوران
کمک های ثابت داشته باشــند نظیر داوران جام جهانی تا
هماهنگی بیشتری بین انها وجود داشته باشد و سوم اینکه
مسئوالن برای چیدمان داوری بیشتر از یک یا دو نفر دخالت
نکنند و در انتخاب داوران یک وحدت رویه وجود داشــته
باشد و انتخاب ها سلیقه ای و مصلحتی نباشد .شاید خیلی
از اشتباهات داوران به خاطر فشــارهایی باشد که از سوی
مربیان ،بازیکنان و تماشاگران روی انها قرار دارد .جدا از
این موضوع باید گفت در نمایشــی که داوران دارند ،هیچ
اثری از مهارت دیده نمی شــود و واقع ا سال بدی برای این
قشر از جامعه فوتبال درحال رقم خوردن است .همان طور
که ما برای تیم ملی فوتبال به دلیل برخی ضعف ها کی روش
را اوردیم ،حاال هم باید یک داور خارجی بازنشسته را که در
سطح باال قضاوت کرده ،به ایران بیاوریم تا در اینجا مساله
اموزش را در دستورکار قرار دهد .شاید به یک سری بربخورد
اما به عقیــده من ،دلیل اصلــی این ضعف روی مســائل
اموزشی است .هر چند کمیته داوران فدراسیون فوتبال و
دپارتمان داوری ،راه حل پایان این اشتباهات رو به افزایش
را محروم کردن داوران می داند اما نگاه به کشورهایی که
این بحران را پشت سر گذاشته اند ،نسخه های متفاوتی را
فرا روی ما قرار می دهد.
فوتبال باشگاهی عربستان موازی با مشکالت داوری
در اواســط دهه نود ،معضل بازیکنان پرحاشــیه ای مانند
ســعید العویران (ملقب به مارادونای صحرا) را داشت که
گاهی مقابل چشــم پادشــاه لباس از تن خارج می کردند.
چاره کار نه محرومیت های متوالی بلکه استفاده از بهترین
داوران خارجی برای بازی های مهم بود .به شکل میانگین
هر ٢هفتــه یک بار یــک داور معروف خارجــی ،قضاوت
مهم ترین بازی ممکن را به عهده می گرفت تاهم از جنجال
کاســته شــود و هم نوع قضاوت خارجی هــا یک کالس
اموزشی برای داوران عرب باشد .این اتفاق درحال حاضر
جامعه داوری عربســتان را قوی کرده و دیگر انها بی هیچ
حرف وحدیثی گاهی دربی الهالل و االتحاد را هم ســوت
می زنند.
یا به طــور مثــال در فوتبــال المان
همزمــان با افــت کیفــی بوندس لیگا در
اواخر قرن گذشــته و ســال های ابتدایی
هزاره جدید با داوری های پراشکالی مواجه
بود اما اموزش منظم و فراخواندن داوران
مستعد منطقه ای هر ایالت روند را دگرگون
کرد .دراین بین بومی گری موجود هم از
بین رفت و داوری ایرانی مانند بابک رفعتی
هم فرصت نشــان دادن توانایی هایش را
به دست اورد .کمپ های عریض و طویل
ساخته شده برای اموزش داوران ،جواب
داد و حــاال به جای یــک مارکوس مرک،
چند داور خوب در سطح فلیکس بریش در
بوندس لیگا قضاوت می کنند.
در فوتبال جزیره داوران پراشتباهی
مانند مارینر به خاطــر قضاوت یک طرفه
در بازی های بزرگ مدام زیر تیغ انتقادات
قرار داشتند اما محرومیت های هدف دار
مانند محروم کردن یــک داور از قضاوت
چند بــازی تیمی که بیشــترین اشــتباه را
علیه اش مرتکب شده و البته کم کردن از
امتیازات ،جلوی روند معکوس را گرفت .کم کردن امتیاز
ان جایی به چشــم می اید که یک داور درصورت نرسیدن
امتیازاتش به حد نصــاب ،طبق تعرفه تعیین شــده از چند
هفته قضاوت و شاید حتی یک نیم فصل سوت زدن محروم
می شود .در اســپانیا ،شــیوه منحصر به فردی برای پایان
دادن به بحران های داوری اوایل هزاره جدید به وجود امد.
طبق این شیوه ،داوران پرســش نامه ای پر کردند و در ان
ریز همه عالیق خود را نوشــتند .بررسی های روانشناختی
پاســخ ها ،نوع قضاوت داوران را مشــخص کرد و بر این
اساس ،بازی های دشوار سهم داوران خشک و عصبی تر
تهای مهیج و دربی به داورانی با هوش هیجانی باال
و رقاب
سپرده شد .امیدوارم ما هم بتوانیم با استفاده از مدل های
پیشرفته اشتباهات داوری در فوتبال کشورمان را به حداقل
برسانیم تا هواداران بیشتر از فوتبال لذت ببرند.
داوری فوتبال ایران مریض است اما فاسد نیست
داورانماعاشقفوتبالهستند
ابراهیم میرزابیگی
3
کارشناس داوری
مثلث | شماره 287
ورزش
قبل از هر چیــز باید بپذیریــم که مســاله داوری در
فوتبال ما باید به طور منطقی و منصفانه مورد بررســی قرار
بگیرد .نه تنبیه و محرومیت و نه حتی تشویق های مقطعی
نمی تواند راهگشای مشکالت داوری باشد .باید با بحران
داوری برخورد کارشناسانه داشت .در حال حاضر متاسفانه
داوران ما از لحاظ روحی خیلی اماده نیستند .داوران ما در
حال حاضر نمی توانند بازی های حساس را قضاوت کنند.
اساسا شرایط را برای انها ان قدر سخت کرده ایم که نتوانند
تمرکز کافی داشته باشند .در چنین وضعیتی ناخوداگاه از
یک سری داور به طور مرتب اســتفاده می کنیم .در نتیجه
این داوران نیز به اشتباه می افتند .خسته می شوند .طبیعی
هم هســت که بعد از مدتی خســته شــوند .چــون داوری
بسیار کار پرفشاری اســت .به نظرم فدراسیون می تواند از
داورانی کــه در لیگ های رده های پایه مشــغول قضاوت
هستند به بهترین شکل ممکن استفاده کند و برای داوری
فوتبال ایران پشتوانه ســازی کند .اما این سرمایه گذاری
چگونه باید صورت بگیرد؟ به نظرم باید از ناظران با تجربه
در لیگ های ســطح پایین تر اســتفاده کنیم .بــه داوران
تحصیلکــرده و جوان کــه خیلی خوب قضــاوت می کنند
فرصت بدهیم که شرایط فنی شان را بهتر کنند و بعد انها را
به رده های باالتر بیاوریم و حتی قضاوت های لیگ برتر را
به انها بسپاریم .اما نه به این شکل که از انها در لیگ برتر
به طور مرتب استفاده کنیم .در طول بازی های لیگ دو یا
سه بازی را به انها بسپاریم که انها به خود باوری برسند .در
این صورت ظرف چند ســال داورانی خواهیم داشــت که
هم با تجربه هستند و هم اینکه از لحاظ فنی شرایط خیلی
خوبی برای قضاوت دارند .اما اگر بخواهیم داوری را ظرف
چند ماه درست کنیم بیشــتر به خراب شدن اوضاع کمک
کرده ایم .اما به هر دلیل می بینیم که این پشــتوانه سازی
صورت نمی گیرد و ما همو اره به مشــکالت داوری به طور
مقطعی رســیدگی کرده ایم .به نظرم در مورد اتفاقی که در
بازی پرسپولیس -ذوب اهن رخ داد خیلی ها سعی کردند با
تخریب اقای میرزابیگی مسائل مهم تر را تحت الشعاع قرار
بدهند .در اینکه برادرزاده من در این دیدار پرچم اشتباه زده
و اتفاقا اشتباه بزرگی مرتکب شده اصال تردیدی وجود ندارد
اما اگر امثال این جوان را بــا محرومیت و برخوردهای تند
حذف کنیم دیگر چه کسی یا چه جوانانی جرات می کنند به
سمت داوری بیایند؟ هر کسی از راه می رسد می گوید فالنی
را محروم کنید .فالنی را محو کنیــد .این برخوردها اصال
منطقی نیست .ضمن اینکه من باز هم تاکید می کنم اقای
میرزابیگی اشتباه کرده .شــاید اگر هر کمک داور دیگری
هم جای برادرزاده من بود چنین اشتباهی را مرتکب می شد
اما یک واقعیت را فراموش نکنیم؛ این اشتباه ابدا عمدی
نبوده و کامال سهوی بوده است .ما باید با داورانی که اشتباه
می کنند منصفانه برخورد کنیم .من معتقــدم داوری ما در
حال حاضر مریض است اما فاســد نیست .برچسب فساد
را به داوری نچســبانیم .این بدترین نوع برخورد با بحران
داوری است.
در مورد اتفاقی کــه در اصفهــان رخ داد و در نهایت
منجر به حذف پرســپولیس شــد هم باید بگویم که اقای
جهانبازی از صحنــه دور بود .نمی توانســت به ان صحنه
نزدیک باشد .چون در ضد حمله توپ به زمین پرسپولیس
برگشته بود و ایشان فرصتی نداشت که بخواهد از ان طرف
زمین فورا برگردد .در چنین شرایطی داور مسلما به کمک
خود نگاه می کند .عال ئمی میــان داور و کمک داور وجود
دارد که خودشان بهتر معانی اش را می دانند .کمک داور در
ان صحنه پرچم زده بود و عالمت ویبره را روشن کرده بود.
اقای جهانبازی هم متوجه شــده بود که این عالمت یعنی
خطای هند .از انجایی که خطای هند اگر باعث ممانعت از
به ثمر رسیدن گل شود ،ان بازیکن باید با کارت قرمز جریمه
شود .داور بازی هم تصمیمش از این حیث قابل دفاع بود.
چون باتوجه به پرچم کمک خود چنین تصمیمی گرفت و
به نظر من در این مورد بیشــتر اقای میرزابیگی مقصر بود
تا اقای جهانبازی .فرض کنیــد در ان صحنه واقعا خطای
هند صورت می گرفت و کمــک داور پرچم می زد اما اقای
جهانبازی پرچــم کمک خود را رد می کرد .بــا این داور چه
برخوردی صورت می گرفت؟ ایا به او انتقاد نمی شد که چرا
پرچم درست کمک خودت را بی دلیل رد کردی؟ بنابراین با
ذکر این تبصره که داور در نهایت تصمیم گیرنده اصلی در
مورد اتفاقات بازی است باید بپذیریم که میرزابیگی ا شتباه
کرد .اما بحث من خیلی به این بازی مربوط نمی شود .من
می گویم اگر قرار اســت مشــکالت داوری یــک بار برای
همیشــه مورد ارزیابی و بررســی قرار بگیرد نباید به سمتی
برویم که قربانی هایی بــرای ارام کردن افکار عمومی پیدا
کنیم .نباید به صورت مقطعی با مسائل و مشکالت برخورد
کنیم .داوری واقعا شغل نیست .چون عشق است .عشق به
فوتبال و داوری باعث می شود ما به سمت داوری و قضاوت
عالقه پیدا کنیم .در دوره هایی که برای داوران جوان ترتیب
می دهیم به طور مرتب این نکته را می گوییم که باید عاشق
داوری باشید .داوران ما واقعا شرافتمندانه زندگی می کنند.
هرگز برای پول ســوت نمی زنند .من از بحث هایی که این
روزها در رسانه ها مطرح می شود خیلی دلخورم .از خیلی ها
که با اظهارنظرهای شــان جامعه داوری را تحقیر می کنند
گالیه دارم .چرا باید تا این حد به موضوع حقوق داوران و
افزایش حقوق انها پرداخته شــود؟ مساله اصلی داوری ما
حقوق ناکافی داوران نیست .چرا طوری برخورد می کنید که
مردم ذهنیت های غلط برایشان به وجود بیاید؟ االن در مورد
همین بحث حقوق طوری حرف می زنند که اگر کسی نداند
با خود می گوید اشتباه این اقایان در قضاوت صرفا کمبود
پول است و اگر به انها پول بیشتری داده شود حتما اوضاع
داوری سروســامان می گیرد و همه مشکالت حل خواهد
شد .نه ،این طور نیست .هیچ داوری در فوتبال ایران وجود
ندارد که شرافت خود را با پول معاوضه کند .چه پول کم و چه
پول زیاد .بنابراین خواهش من این است که برخی اقایان
شــان داوران ما را حفظ کنند و به بحران داوری ریشه ای و
کارشناســانه بپردازند .من مخالف افزایش حقوق داوران
نیستم .خیلی هم کار خوبی اســت اما بحث من این است
که اشــتباهات داوری در این فصل و به طور کلی مشــکل
داوری در فوتبال ایران این موضوع نیست .وگرنه چه کسی
از افزایش حقوق داوران ناراحت می شــود؟ در فوتبالی که
اعضای ان قراردادهای میلیاردی می بندند چه اشــکالی
دارد که حقوق داوران هم افزایش پیدا کند تا بدین ترتیب
به شرایط روحی شان کمک شود .اما اینکه همه مشکالت
را منوط به بحث مالی کنیم کار درســتی نیست .ما داورانی
داریم که همگی تخصص های ویژه دارند .دکتر هســتند،
مهندس هستند و فقط برای عشق به داوری است که وارد
این عرصه شده اند .امیدوارم داوران ما از هفته های اینده
لیگ با تمرکز و روحیه بهتر قضاوت کنند تا بیش از این شاهد
حمله به داوری نباشیم .فراموش نکنیم که داوری یکی از
ســخت ترین کارهایی اســت که می توان در فوتبال ان را
انجــام داد .به همین دلیل باید در مورد مشــکالت ان هم
نظرات کارشناسانه داشته باشیم.
69
دستورپرزیدنت
ورزش
70
مثلث | شماره 287
فدراسیون کفاشیان بار دیگر ضعف خود را در مدیریت تیم های ملی نمایش داد
تیم ملی فوتسال بانوان به مسابقات جهانی گواتماال
اعزام می شــود .اما همه چیز به همین سادگی نبود .هفته
گذشته علی کفاشیان اعالم کرد که تیم بانوان به گواتماال
نمی رود .اما رئیس فدراســیون فوتبال تصور نمی کرد که
اعالم این خبــر تا چه حــد مدیریت او در فدراســیون را به
چالش بکشــد .ظرف کمتر از ســه روز اما کفاشیان دست
به عقب نشــینی زد؛ او این بــار از اعزام تیم ملی فوتســال
بانوان به گواتماال خبر داد تا جنجال ها فروکش کند .پس
از انکه علی کفاشــیان رئیس فدراسیون فوتبال در حاشیه
نخستین فستیوال ملی اســتعدادیابی فوتبال دختران در
استان البرز اعالم کرد که تیم ملی فوتسال زنان به مسابقات
جام جهانــی گواتمــاال اعزام نمی شــود ،حســن روحانی
رئیس جمهوری از مســئوالن وزارتخانه های امور خارجه و
ورزش و جوانان خواســت تا تمام تالش خود را برای اخذ
روادید اعضای تیم ملی و کادر فنی بــه کار برند تا این تیم
بتواند در جام جهانی گواتماال حضور یابد .بر حســب این
دســتور و هماهنگی های انجام شــده قرار است تیم ملی
فوتسال زنان 27ابان ماه به گواتماال اعزام شود.
حاال فروزان ســلیمانی ،ســرمربی تیم ملی فوتسال
زنان ،اســامی 16بازیکن شامل نســیمه غالمی ،فرشته
کریمی ،فرزانه توســلی ،نغمه مرادی ،ســپیده زرین راد،
نیلوفر اردالنی ،سحر پاپی ،زهره میثمی ،سهیال ملمولی،
طاهره مهدی پور ،فاطمه پاپــی ،فاطمه اعتدادی ،اعظم
اخوندی ،مهسا نظری ،سارا شــیربیگی و فهمیه زارعی را
برای حضور در اردوی متصل به اعزام تیم ملی فوتسال زنان
معرفی کرده است.
مسابقات جام جهانی کوچک از سوم تا هشتم اذرماه
بــه میزبانی گواتمــاال برگزار می شــود و در ان مســابقات
ملی پوشان فوتسال کشــورمان با تیم های برزیل ،پرتغال
و کاســتاریکا در گروه Aبه رقابت می پردازنــد و در گروه B
تیم های ژاپن ،پرتغــال ،گواتماال و روســیه مقابل هم به
میدان می روند.
بحران چند روزه فوتسال بانوان
داستان پر تالطم اعزام تیم ملی فوتسال بانوان ایران
به مسابقه های جهانی در مســیر ناامیدی بود اما همه چیز
یکباره تغییر کرد .رئیس جمهور شخصا در مورد این مساله
وارد عمل شد تا این بار کم کاری های فدراسیون فوتبال را
یکی از عالی ترین مقام های سیاسی مملکت جبران کرده
باشــد .در حالی که رئیس و نایب رئیس بانوان فدراسیون
فوتبال موضوع اعزام تیم ملی فوتسال بانوان به گواتماال
را تمام شــده تلقی می کردنــد و کفاشــیان به دنبال جبران
تبعات لغو این اعزام بود ،رئیس جمهور در دستوری ویژه به
وزرای امورخارجــه و ورزش اعالم کرد که تمام تالش ها را
برای اعزام تیم ملی فوتسال بانوان به کار بگیرند .پیش از
این مسئوالن فدراسیون فوتبال اعالم کرده بودند که تمام
راه های ممکن برای اعزام تیم ملی بانــوان به گواتماال را
رفته اند .هرچند در هر بار اظهارنظر یک دلیل برای لغو این
اعزام اعالم می شد؛ گاهی زمان ،گاهی پول و گاهی عدم
همکاری میزبان.
رئیس فدراسیون که منتظر بود کشور میزبان تمامی
هزینه های تیم ملی را بپردازد ،زمانی که متوجه شد گواتماال
این کار را انجام نمی دهد ترجیح داد که از اعزام این تیم با
بهانه ویزا صرف نظر کند .این در حالی است که کشورهای
زیادی هســتند که در ایران ســفارتخانه ندارند و بســیاری
از تیم های ورزشــی ایران بــا هماهنگی میان مســئوالن
وزارت خارجه و فدراســیون مربوطه به این کشــورها سفر
می کنند اما فدراســیون فوتبال با وجود اینکه اعالم کرده
بود تمام تــاش خود را کــرده اما ظاهــرا راحت ترین و در
دســترس ترین راه را فراموش کرده بود .اگر فدراســیون
زودتر از اینها با وزارت خارجه و حتی ســفیر ایران در المان
مکاتبه می کرد این داستان ادامه دار زودتر از اینها به پایان
می رســید .هرچند با یک همکاری میان مســئوالن ایران
و گواتماال این امــکان بود که بــرای تیم ملی حتی ویزای
فرودگاهی گرفته شود.
اما فدراسیون فوتبال حداقل در عمل عالقه چندانی
به اعزام تیم ملی بانــوان به رقابت هــای جهانی گواتماال
نداشــت و هزینه کردن برای قهرمان فوتسال زنان اسیا را
بی نتیجه می دانست .موضع الهه عرب عامری نیز در نوع
خود جالب توجه بود .معموال وقتی چنین مشکالتی (منع
اعزام تیم فوتسال بانوان) به وجود می اید همه انتظار دارند
که مسئول اول فدراسیون در بخش بانوان یعنی نایب رئیس
بانوان فدراسیون تمام تالش خود را برای رفع ان انجام دهد
اما متاسفانه در فدراســیون فوتبال شخصی که خیلی زود
تسلیم تصمیم فدراسیون شد خود نایب رئیس بانوان بود.
او در تمام مصاحبه های خود به کرات اعالم کرد که با وجود
تالش فدراســیون به احتمال زیاد این اعزام لغو می شود.
عرب عامری در فازی جداگانه اما به رســانه ها هم تاخت و
به انها توصیه کرد موضوع عدم اعزام تیم فوتسال بانوان را
بیش از حد بزرگ نکنند.
الهه عرب عامری که بعد از قهرمانــی تیم بانوان در
اسیا ،کسب سهمیه مســابقه های جهانی را باعث افتخار
می دانست ابتدا اعالم کرد که مسابقه های گواتماال یک
تورنمنت معمولی و تدارکاتی است که حضور در ان اهمیت
زیادی ندارد.
عرب عامری قبل از دســتور رئیس جمهــوری گفته
بود« :من این خبــر را تایید نمی کنم ،چرا که فدراســیون
برای اعزام هیچ مشــکلی ندارد اما حقیقتا تاکنون مباحث
مربوط به ویزای تیم ملی حل نشــده اســت .واقعیت این
است که گواتماال در ایران سفارتخانه ندارد و باید باتوجه به
finger touchبودن ویزای گواتماال ،ما در کشور دیگری
ویزا بگیریم .البته ما در دوره ای که به چین تایپه تیم اعزام
می کردیم یک نفر همه پاســپورت ها را به دوبی برد و ویزا
گرفت اما این بار این امکان وجود ندارد و در واقع تسهیالت
ویزا از طرف فدراســیون گواتماال به ما تا این لحظه داده
نشده است».
واکنش ها بــه تصمیم عجیب فدراســیون اما خیلی
زود در رســانه ها منتشر شــد .فرزانه توســلی ،ملی پوش
فوتسال ایران درباره اعزام نشدن تیم بانوان به رقابت های
جام جهانی گواتماال گفت« :مسئوالن فدراسیون می گویند
مشکل اصلی در اعزام نشدن تیم ما مساله ویزا بوده .اما به
نظر من این اتفاق به هر علتی رخ داده باشد ،یک فرصت
طالیی برای فوتسال بانوان از دست رفت».
توســلی ادامه داد« :بعــد از قهرمانی تیم فوتســال
بانوان کشورمان در اســیا حضور در مسابقات جام جهانی
می توانست فرصت خوبی برای رویارویی با تیم های بزرگ
دنیا نظیر برزیل باشــد؛ فرصتی که بتوانیم سطح فوتسال
ورزش
مثلث | شماره 287
علیکفاشیانهفتهگذشتهدرفدراسیون
فوتبــال دو بحران داشــت ؛ یکی بحران
عدم اعــزام تیم ملی فوتســال بانوان به
رقابت هــای جهانــی گواتمــاال و دیگری
بحــران داوری هــای لیگ برتــر .بحران
نخسترارئیس جمهورحلکردامابحران
دوم همچنان بــر قوت خود باقــی مانده
است
ورزش
کشــورمان را مقابل تیم های بزرگ دنیا محــک بزنیم که
متاسفانه با اعزام نشــدن تیم این فرصت باارزش از دست
رفت».
ملی پوش فوتسال بانوان درباره اینکه گفته می شود
مســابقات گواتماال اهمیت چندانــی نداشــته و زیر نظر
فیفا برگزار نمی شــود ،گفت« :این مسابقات تحت عنوان
جام جهانی کوچک و به صورت ازمایشــی برگزار می شود و
در دو دوره قبلی در اســپانیا و پرتغال برگزار شــد .گویا قرار
است از سال 2017این مسابقات به صورت رسمی زیر نظر
فیفا برگزار شود».
این بازیکن تیم فوتســال زنان گفــت« :من به طور
قاطــع نمی توانم چنیــن موضوعــی را تایید کنــم اما اگر
فدراســیون برای ســالی یک بار اعزام تیم با مشکل مالی
روبه روست واقعا این موضوع پذیرفتنی نیست».
توسلی ادامه داد« :ما در طول سال به هیچ تورنمنت
معتبری اعزام نمی شویم و اگر قرار است از همین یک اعزام
هم از محروم شویم این واقعا ظلم به ورزش بانوان است».
ملی پوش فوتسال کشورمان با بیان اینکه متاسفانه
هنوز نگاه بــه ورزش بانوان حرفه ای نیســت ،تاکید کرد:
«به نظر من ورزش بانوان و توجه به این قشر هنوز جایگاه
خود را در تفکرات مسئوالن و متولیان ورزش کشور ندارد و
نگاه جنسیتی و توجه بیشتر به ورزش اقایان مشهود است».
وی تصریح کرد« :این نگاه تبعیض امیز ،بانوان ورزشکار
را دلســرد می کند و امید و انگیزه به تالش و کار بیشتر را از
بین می برد».
توسلی خاطرنشان کرد« :تیم فوتسال بانوان در طول
سال فرصتی برای رویارویی با تیم های سایر قاره ها را ندارد.
در مسابقات جام جهانی می توانستیم سطح فوتسال ایران را
به عنوان قهرمان اسیا با تیم های سایر قاره ها ارزیابی کنیم و
ببینیم فوتسال ما نسبت به سال های گذشته چقدر پیشرفت
کرده است که این فرصت از ما دریغ شد».
ی دیگر ملی پوش فوتسال بانوان البته
فرشــته کریم
موضع میانه ای نسبت به تصمیم فدراسیون گرفت« :ما هم
خبر ند اریم که چرا اعزام نشد یم ،ما هم مثل شما از طریق
اخبار مطلع شــد یم که نمی توانیم به مسابقات جام جهانی
کوچک د ر گواتماال برویم .این مســابقات بالغ بر 10د وره
برگزار شد ه اســت .ما د ر برخی مسابقات حضور یافته ایم و
د ر برخی بازی ها غایب بود یم .هیــچ صحبت د یگری هم
ند ارم ،بهتر است این موضوع را از مسئوالن بپرسید چون ما
بازیکنان د ر این مساله د خالت نکنیم بهتر است ».کریمی
که به عنوان بهترین گلزن مســابقات اسیایی انتخاب شد
د رباره اینکه حضور تیم ملی د ر این مسابقات ضروری بود ه
یا خیر گفت« :من هــم موافقم که باید د ر این مســابقات
شرکت می کرد یم ولی وقتی می گویند نمی شود ،چه کاری
می توانیم انجام د هیم؟»
این اظهارات و تالش های ناکام سرانجام با دخالت
باالترین مقام اجرایی کشور در مســیر پیگیری جدی قرار
گرفت ،اما این دستور برای فدراســیون فوتبال یک زنگ
خطر بود چرا که نشــان داد فدراسیون نشین ها در تعامل با
دو وزارتخانه و پیش از دســتور رئیس جمهور نتوانسته اند
وظیفه عادی خود در یک اعزام ساده را انجام دهند و بدتر
از همه اینکه معموال بروز مشکل در اعزام ها در اکثر موارد
ناخواسته در بخش بانوان صورت می گیرد.
البته بعــد از دســتور رئیس جمهور ،علی کفاشــیان
اعالم کرد که اگر مشــکل ویزا حل شــود ،فدراسیون این
امادگی را دارد که تیم ملی بانــوان را به این رقابت ها اعزام
کند .موضوعی که باعث شد خیلی ها نفس راحتی بکشند؛
اینک ه جز ویزا منع دیگری در کار نیست .تیم ملی به گواتماال
می رود اما قطعــا در خاطر همــه خواهد ماند کــه کاروان
تیم ملی فوتســال بانوان با پشــت سرگذاشتن چه مسیری
به رقابت های جهانی رسید و البته کســی که این تیم را به
مسابقات جهانی اعزام کرد علی کفاشیان نبود .هر چند الهه
عرب عامری بعد از دستور رئیس جمهور نیز در مصاحبه ای
تاکید کرد که چندان هم نباید به این اعزام امیدوار بود؛ «در
زمان سفر پروفسور ویلفرد مشــاور بان کی مون و نماینده
سازمان ملل به تهران این مســاله را با او مطرح کردیم .او
به من گفت که این مســاله بین کشورهاســت و ما دخالت
نمی کنیم .ما به فدراسیون فوتبال گواتماال اعالم کردیم
که این راه بسیار دور را می اییم به شرطی که به ما تسهیالت
ویزا بدهید اما تا این لحظه پاســخی به ما نداده اند .به هر
جهت گواتماال هم دوســت دارد که قهرمان اســیا در این
رقابت ها شرکت کند».
اما موافقان اعزام تیم فوتسال بانوان تاکید می کردند
که وزارت امور خارجه در مقاطع حساس بسیاری به کمک
ی به کشــورهای مختلف امده
کاروان های ورزشــی اعزام
اســت .به همین ترتیــب این امیــدواری وجــود دارد که
مســئوالن کشــور و وزارت امور خارجه هم بــرای اعزام به
مســابقات جهانی کاری انجام بدهند .رایزنــی با مقامات
سیاسی گواتماال و ارتباط برقرار کردن با مسئوالن سیاسی
این کشور اما به نتیجه رسیده است.
فدراسیون حاال اعالم کرده که تمام هزینه های مالی
سنگین که برای اعزام تیم ملی فوتسال بانوان به گواتماال
الزم باشــد را پرداخت خواهد کرد و هیچ مشکلی به خاطر
بی پولی تیم را تهدید نمی کند .به هر حال نکته قابل توجه
این است که بانوان فوتسالیست برای حضور در رقابت های
جهانی سفری ســخت را هم در پیش خواهند داشت .انها
ابتدا بایــد از ایران به المان برونــد و از انجا هم به مکزیک
ســفری بکنند و پس از ۲۴ســاعت اقامت در این کشور به
ســوی گواتماال پرواز کنند .به هر صورت هماهنگ کردن
و رایزنی مربوط به visa connectionاین ســه کشــور کار
راحتی نیســت .تیم ملی باید نیم دور کره زمین را بچرخد و
فدراسیون نیز همه هزینه ها را پرداخت کند.
بعــد از کش وقوس هــای فــراوان و در حالــی کــه
رئیس جمهور دستور ویژه ای را برای اعزام تیم ملی فوتسال
بانوان به ر قا بت های جهانی صادر کرد ،وزارت امور خارجه
رایزنی های خود را برای اعزام این تیم اغاز کرد .محمدجواد
ظریف ،وزیر امور خارجه به همراه محمود گودرزی از طرف
رئیس جمهور مســئول انجــام کارهای اعــزام تیم بودند.
وزیر خارجه با مسئوالن ســفارت های مکزیک و گواتماال
صحبت هایی داشت و رایزنی هایی را نیز انجام داد.
محمود گودرزی با اعالم این خبر گفت« :وزیر امور
خارجه ایران با ســفارت های دو کشور مکزیک و گواتماال
صحبت داشــته تا تیم ملی بانوان بتواند به گواتماال اعزام
شود .یک سری صحبت ها نیز با فدراسیون جهانی فو تبا ل
صورت گرفته تا مشکالت سر راه تیم ملی بانوان برداشته
شود».
گودرزی در ادامه گفت« :دستور ویژه رئیس جمهور
برای فراهم کردن شرایط اعزام تیم ملی فوتسال بانوان به
گواتماال نشــان از اهمیت ورزش بانوان دارد که باالترین
مقام اجرایی کشــور به این مســاله ورود می کند تا برطرف
شود».
این در حالی اســت که رباب شــهریان ،معاون وزیر
ورزش تاکیــد کرد« :اخریــن خبرها این اســت که وزارت
ورزش و جوانــان حمایت کامــل مالی را بــرای این اعزام
انجام می دهد و صدور روادید که با دستور رئیس جمهور در
دستورکار وزارت امور خارجه قرار گرفته در حال انجام است
تا هر چ ه سریع تر این روادید گرفته شود .قطعا ظرف یکی،
دو روز اینده این موضوع نهایی می شــود .ما می دانیم که
اعزام تیم ملی فوتســال بانوان به گواتماال خواسته جامعه
ایران و ورزش زنان اســت که این دختــران به ر قا بت های
جهانی بروند».
او در پاسخ به این سوال که چرا کار این اعزام به جایی
رسید که رئیس جمهور مجبور به ورود به این موضوع شد،
گفت« :روال این اعزام ماننــد اعزام های دیگر بود و چون
من در جریان کامل موضوع هستم می دانم که تمام کارها
برای اعزام تیم صورت گرفته اســت .اصــا این موضوع
وجود نداشت که تیم ملی به گواتماال نرود اما برای صدور
روادید باید یک سری اقدامات صورت می گرفت و متاسفانه
در این راه زمان را از دســت داده ایم .این گونه نیســت که
وزارت ورزش و جوانان از حمایت ورزشــکاران خود دست
بردارد .رســانه ها در این موضوع زودتر وارد شدند و من در
همان ابتدا هم گفتم که ما پیگیر هســتیم و این گونه نبود
که اصال هیچ پیگیری از سوی وزارت ورزش و جوانان برای
این اعزام صورت نگیرد .تمام کارها در ایران انجام شده بود
اما زمانی که موضوع و تصمیم گیری منوط به تصمیم کشور
دیگری می شود کار کمی سخت می شود».
او در پاسخ به این سوال که ایا از نظر بین المللی این
موضوع به ضرر ایران نبود ،گفت« :از همان ابتدا هم اعالم
کردیم که وزارت ورزش و جوانــان حمایت مالی کامل را از
این تیم انجام می دهد .وزارت امور خارجه نیز برای صدور
روادید برای تیم تمام تالش خود را می کند .بنا بر این وزارت
ورزش و جوانان و وزارت امور خارجه بــا همکاری هم این
کار را انجام می دهند تا این اعزام صورت بگیرد .از نظر من
بحث اعتبار در اینجا مطرح نیست و اینکه بگوییم با پوشش
رسانه ای که کشورهای دیگر درباره لغو این اعزام داشتند به
اعتبار ایران لطمه ای وارد شده است صحیح نیست .ما به
لغو این اعزام به گونه ای نــگاه نمی کنیم که عمدی در کار
بوده اما زمان از دســت رفته و باعث ایجاد برخی حواشــی
شده است».
شــهریان ادامه داد« :وزارت ورزش و جوانان حامی
ورزش ایران و تیم ملی فوتســال بانوان بوده و خو شبختا نه
این اتفاق و ورود رئیس جمهور به موضوع اعزام فوتســال
بانوان دو نکته مثبت داشت؛ اینکه امید و انگیزه برای بانوان
ایجاد می شود چرا که می بینند باالترین مقام اجرایی کشور
ی انها ســت و به کارهای انها توجه الزم را دارد .همین
حام
موضوع انگیزه زیادی را برای انها ایجاد می کند .نکته دوم
و اثر مثبتی که این اتفاق داشت این است که خود مسئوالن
ورزش که متولی هستند می فهمند که بخش ورزش بانوان
چقدر ارزشمند است و چه نگاه مثبتی به بانوان وجود دارد».
اظهارنظرها و واکنش ها درباره تیم فوتســال بانوان
اما ان قدر متعدد بود که باعث شد دکتر روحانی شخصا در
این باره دستور بدهد .مســاله ای که مدیران فوتبال از حل
ان در موعد مقــرر عاجز مانده بودند .مســاله اعزام بانوان
به مســابقات جهانی گواتماال این بار با دســتور مســتقیم
رئیس جمهــور و همراه شــدن چند مقام بلند پایه سیاســی
کشور حل شد .اما سابقه علی کفاشــیان نشان داده که با
عبور از چنین مراحل ســختی باز هم ترجیح نمی دهد رویه
خود را تغییر دهد.
او هفته گذشــته در فدراســیون فوتبــال دو بحران
داشت ؛ یکی بحران عدم اعزام تیم ملی فوتسال بانوان به
رقابت های جهانی گواتماال و دیگری بحران داوری های
لیگ برتــر .بحران نخســت را رئیس جمهور حــل کرد اما
بحران دوم همچنان بر قوت خود باقی مانده است.
71
ش ویژه
گزار
مکاتبه خبرساز
نامه وزارت ورزش به شورای المپیک اسیا
تبعات منفی ای به دنبال داشت
تعلیق؛ نخســتین چیزی که پس از شنیدن تعلیق به
ذهن مان می رسد روزهایی است که فوتبال ایران به دلیل
دخالت دولت وقت در امور فدراسیون فوتبال از حق حضور
در مسابقات بین المللی محروم شده بود .روزهایی سخت
برای فوتبال کشــورمان .از ان تعلیق بسیار سخت نجات
پیدا کردیم .بعد از تعلیق فوتبال اما برخی رشته های ورزشی
نیز چندین بار طعم تعلیق را به ورزش کشــورمان چشاندند
اما هفته گذشــته گاف وزارت ورزش در موردی بخصوص
می رفت تا یک بار دیگر ورزش کشــور را با چالشــی جدی
روبه رو کند.
شیوه حرفه ای مکاتبه با شورای المپیک اسیا
طبق قانون و اساسنامه تعریف و مصوب شده کمیته
ملی المپیک ،مســئولیت ارتباط با نهادهــای بین المللی
ورزش از فدراسیون های ورزشی گرفته تا شورای المپیک
اســیا و کمیته بین المللــی المپیک با ایــن ارگان عمومی
غیردولتی (کمیته ملی المپیک ایران) است و تمام نهادها
نیز با اشــراف به این موضــوع هر نوع گــزارش ،مکاتبه و
پیگیری را با ایــن ارگان که به نوعــی «وزارت امور خارجه
ورزش» به حساب می اید ،انجام می دهند .این موضوع در
معدود کشورهایی که کنار کمیته ملی المپیک خود نهادی
همانند وزارت ورزش و سازمان ورزش و تربیت بدنی دارند،
گاهی اوقات باعث بروز حواشــی و درگیری هایی می شود
که نمونه بارز ان کشور کویت اســت که در همین یک ماه
گذشته بسیاری از باشگاه ها ،فدراســیون ها و کمیته ملی
المپیک ان از سوی IOCتعلیق شد .هنوز خیلی ها به خاطر
ِ
وزارت علی ســعیدلو و محمد
دارند که درگیری های زمان
عباســی با محمد علی ابادی در کمیته ملی المپیک را که
چه ســروصدای زیادی به پا کرد و ورزش ایران را تا استانه
تعلیق ،ان هم درست نزدیک به زمان اعزام کاروان ورزشی
ایران به المپیک 2012لندن برد.
ورزش
72
مثلث | شماره 287
اقدام عجیب وزارت ورزش
چندی پیش نامه ای از سوی وزارت ورزش و جوانان
به مدیر امور بین الملل شــورای المپیک اسیا ارسال شده
که کامال خارج از چارچــوب و قواعد تعریف شــده ورزش
است .وزارت ورزش و جوانان در اقدامی عجیب در نامه ای
به شورای المپیک اســیا خواهان دریافت اطالعاتی شده
بود که می توانســت ان را به راحتی از کمیته ملی المپیک
کشورمان کسب کند .با بررســی جواب دقیق و روشنی که
مخاطب نامه (مســئوالن شــورای المپیک اســیا) به این
نامه داده اند می توان دریافت که انان به خالف ما بر حفظ
نظم ،سلسله مراتب و قواعد بین المللی تاکید دارند و حاضر
نیستند به هیچ قیمتی پا روی اصول بگذارند.
متن ایــن نامه کــه در تاریخ ســوم اگوســت 2015
( 12مرداد )94از ســوی حیــدر صادقی ،مدیــرکل دفتر
امور بین الملل وزارت ورزش به وینــود تیواری ،مدیر امور
بین الملل شورای المپیک اسیا ارســال شده ،به شرح زیر
است:
«اقای وینود عزیز ،با احترام فراوان و ســامی گرم،
الزم به ذکر اســت کــه وزارت ورزش و جوانــان ایران تنها
نهاد مسئول در این کشــور در امور ورزش و جوانان است.
همچنیــن دفتر امــور بین الملــل وزارت ورزش مســئول
اطالع رســانی در خصوص رویدادهای ورزشــی و جوانان
تو هفتمین
سرتاسر جهان است .بنابراین ،با رجوع به شص
نشست کمیته اجرایی شورای المپیک اسیا که قرار است
در تاریخ 15سپتامبر 24( 2015شهریور )94در عشق اباد
ترکمنستان برگزار شود ،بی نهایت قدردان شما خواهیم بود
اگر محبت کنید و اطالعات الزم در مــورد رویداد مزبور از
جمله دستور جلســه و جدول زمانی را برای ما ارسال کنید.
منتظر پاسخ شما به زودی زود هستم ،لطفا ادای احترام من
را بپذیرید .ارادتمند شما ،حیدر صادقی».
مدیر امور بین الملل شــورای المپیک اسیا یک روز
پس از دریافت این ایمیل در تاریخ 25شــهریور 94چنین
پاسخ داده است:
«دوست عزیز ،دستور جلسه نشست کمیته اجرایی
شورای المپیک اسیا تنها برای اعضای این کمیته است...
ما نمی توانیم دستور جلسه را به شخص دیگری بدهیم .اگر
شما نیاز به اطالعات بیشتری از مجمع عمومی در عشق اباد
دارید ،لطفا مســتقیما با کمیته ملی المپیک ایران تماس
بگیرید .با احترام ،وینود تیواری».
با توجه به این مکاتبه حاال ذهن خیلی ها را سوال های
بی پاســخی فرا گرفته اســت؛ ایا هدف فقط کســب نتایج
نشست شــورای المپیک اســیا بوده؟ ایا وزارت ورزش که
خود در این نشست نماینده داشــته ،نمی توانسته از عضو
ایرانی خــود یا حتی از کمیته ملــی المپیک این اطالعات
را به دســت اورد؟ یا شــاید این مدیرکل به دنبــال دور زدن
اصول و قواعدی بوده که تمــام اهالی ورزش بدان اگاهی
و اشراف دارند؟ مدیرکل دفتر امور بین الملل وزارت ورزش
به چه دلیل و با اجازه چه فرد یا افرادی این کار را انجام داده
اســت؟ ایا محمود گودرزی وزیر ورزش و جوانــان از این
موضوع اطالع داشته اســت؟ ایا نصرالله سجادی معاون
قهرمانی و حرفــه ای وزارت ورزش در جریان این موضوع
بوده است؟ هدف وزارت ورزش از این کار چه بوده است؟
چرا انها به جای اینکه مســتقیما سراغ کمیته ملی المپیک
کشورمان بروند لقمه را دور سرشــان چرخانده اند و نامه را
به شورای المپیک اسیا ارسال کرده اند؟ ایا انها تمایلی به
ارتباط گرفتن با اعضای کمیته ملی المپیک ایران ندارند؟
ایا می خواهنــد امــور ورزش را در اســتانه المپیک ان هم
به قیمت تعلیق ورزش ایران در دست بگیرند؟
مخالفان وزیر در کمیته ملی المپیک
بــرای انتخاب اعضای هیات رئیســه شــش نفر از
نزدیکان وزیر ورزش حضور داشتند که این روزها خیلی از
انها رابطه چندان مناسبی با وزارتخانه ندارند .شجاعی،
داورزنی ،خســروی وفا ،باقرزاده ،رســول خــادم و البته
کیومرث هاشــمی .خســروی وفا کــه در همــان ابتدا از
گردونه خارج شد ،شــجاعی را برای اینکه در فدراسیون
تیر و کمــان حفظ کنند از او خواســتند تــا از خزانه داری
کمیته ملــی المپیک اســتعفا بدهد .در شــرایط فعلی و
باتوجه به نامه ای که برای شــورای المپیک اسیا ارسال
شــده به نظر نمی رســد که رابطه بــا کیومرث هاشــمی
چندان تعریفی داشــته باشــد و فقط می ماند باقرزاده که
در اعضای 11نفره هیات رئیســه حضور دارد .این شاید
باعث نگرانــی وزارتخانه ای ها باشــد امــا در نهایت باید
گفت که حتی باقرزاده هم این صورت جلســه را داشته و
انها می توانســتند به راحتی اطالعات مورد نظر را کسب
کنند .حال باید دید که اصال وزیر از نامه ای که به شورای
المپیک اســیا ارسال شــده خبر داشــته اســت یا اینکه
تصمیمی خودســرانه از سوی مســئوالن بوده است که
البته باید گفت خطری برای تعلیق ورزش ایران نخواهد
بود .با این حال وزارت ورزش و جوانــان که تقریبا روابط
حســنه ای با فدراســیون های اصلی (فوتبال ،والیبال،
بسکتبال ،کشتی ،دوومیدانی ،هندبال و )...ندارد اگر
در حالت قهر و اشــتی با کمیته ملــی المپیک قرار بگیرد
باید چالش جدیدی را تجربه کند .چالشی که بدون شک
به ضرر ورزش ایران ان هم در فاصله هشت ماه مانده به
رقابت های مهمی مثل المپیک خواهد بود.
مساله جدی یا بزرگنمایی رسانه ها؟
دبیرکل ســابق کمیته ملــی المپیک ایــران با بیان
اینکه مکاتبه روابــط بین الملل وزارت ورزش با شــورای
المپیک اســیا درســت نبوده اســت می گویــد« :روابط
بین الملل وزارت ورزش نباید چنیــن مکاتبه ای را انجام
می داده است .این کار درستی نبوده اما مهم تر از ان این
اســت که چنین نامه ســاده ای نباید به عنوان یک پروژه
مطرح و جریان ســازی خبری در مورد ان صورت گیرد».
افشــارزاده تاکید می کند« :مکاتبات با شورای المپیک
اسیا معموال از طریق کمیته ملی المپیک صورت می گیرد
و شورای المپیک اســیا نیز تنها به مکاتبات کمیته های
ملی المپیک پاسخ می دهد نه ارگان های دیگر .متاسفانه
در این باره با من صحبتی نکرده بودند .اینکه گفته شــود
کمیته ملی المپیک به واســطه نامه دور زده شــده است
و پروژه تعلیق را پیش بکشند ،اشــتباه است .چنین نگاه
رســانه ای به موضوع خــاف منافع ملی اســت ».البته
تعجبی ندارد که افشــارزاده رســانه ها را مقصــر بداند و
موضوع تعلیق را بزرگنمایی مخالفان وزیر برشــمرد .چه
او در حال حاضر هم مدیرعامل باشــگاه استقالل و هم
مشــاور محمود گودرزی اســت .با همه اینها اما به نظر
می رســد وزارت ورزش حاال رقابت پنهان بــا کمیته ملی
المپیک را اغاز کرده .کمیته ملی المپیک نهادی اســت
که در انتخابات رئیس دفتر وزیــر ورزش به عنوان رئیس
ان انتخاب شــد .این اتفاق باعث شــد تا خیلی ها تصور
کنند روی کار امــدن کیومرث هاشــمی می تواند ارتباط
بیــن وزارتخانــه و کمیته ملی را دو ســویه کنــد اما کمتر
کســی فکرش را می کرد که رابطه ایــن دو نهاد در کمتر
از دو ســال به یک بحران تبدیل شــود .در فاصله هشت
ماه تــا المپیک ریو نه تنهــا فضای ایــن روزهای ورزش
ایران ،المپیکی نیســت بلکه زنگ خطــر را برای ورزش
کشــورمان به صدا دراورده اســت؛ اتفاقاتــی که ممکن
اســت زحمات و هزینه های چند ســال گذشته مجموعه
ورزش و ورزشکاران را یک شبه بر باد دهد.
ورزش
س هفته
عک
کنایه کی روش
به رحمتی
ســرمربی تیم ملی فوتبال ایران با چهــار دروازه بان
تیمش در نشست خبری پیش از بازی با ترکمنستان حاضر
شد .کارلوس کی روش که در روزهای اخیر به خاطر دعوت
نکردن سید مهدی رحمتی به تیم ملی از سوی برخی مربیان
و به خصوص اســتقاللی ها مورد انتقاد قرار گرفته بود در
استانه دیدار ایران-ترکمنســتان با چهار گلر ملی پوش به
نشست خبری رفت.
کارلوس کی روش در حالی وارد نشست خبری پیش از
بازی با ترکمنستان شد که علیرضا حقیقی ،علیرضا بیرانوند،
محمدرضا اخباری و سوشا مکانی چهار دروازه بان تیم ملی
فوتبال ایران هم او را همراهی می کردنــد اما ایا همراهی
این چهار نفر کامال اتفاقی بود؟ بعید به نظر می رســید که
تیم کی روش باید به عنوان سرگروه صعودکند
واکنش سرمربی تیم ملی درباره چهار موضوع مهم
هومن افاضلی
مربی فوتبال
مثلث | شماره 287
سه مســیر مختلف را عوض کند چرا که ســفر مستقیم به
گوام امکان پذیر نیست .البته با رایزنی وزارت امور خارجه
و گرفتن اجازه مخصوص این مشکل قابل حل است ولی
اگر قرار باشد تیم ملی از مســیرهای مختلف به گوام برود
این سفر فشــار و خســتگی زیادی را به بازیکنان تحمیل
خواهد کرد که امیدوارم این مساله به بهترین شکل مدیریت
شــود .به طور حتم موفقیت تیم بزرگســاالن مــا می تواند
بر عملکرد تیم امید هــم تاثیر مثبتی بگــذارد .این رابطه
می تواند برعکس هم باشد .یعنی تیم امید موفق شود و تیم
بزرگساالن ما هم انگیزه های تازه ای برای بردن پیدا کنند.
به خصوص اینکه تیم فعلی امید یکــی از بهترین تیم ها از
نظر تنوع بازیکن است و پتانسیل فوق العاده ای در اختیار
داریم .در کنار اینها امکانات تمرینی و تدارک و پشــتیبانی
خوبی از این تیم وجود دارد که شــاید حتی تیم بزرگساالن
هم از ان بی بهره باشد .این تیم همه شرایط و امکانات الزم
را در اختیار دارد و برای موفقیت تنها باید خوب تمرین کند
و با انگیزه وارد مسابقات انتخابی شود .جدی ترین ازمون
تیم ملی مسابقات انتخابی است .ما پیش از این در مرحله
مقدماتی تک مسابقه اصلی مان را مقابل عربستان واگذار
کردیم که شــاید بتوان گفت در ان مقطع تیم تازه شــکل
گرفته بود و کادر فنی شناخت الزم را از تیم نداشتند اما حاال
با انجام چند اردوی خارج از کشور و قهرمانی در غرب اسیا
همه شرایط برای موفقیت این تیم مهیاست و شاید به جرات
بتوانم بگویم هیچ تیمی به این اندازه خوب تدارک نشــده
اســت .در نهایت امیدوارم در روزهای ســخت پیش روی
فوتبال که بحران داوری هم به ان اضافه شده دوستداران
تیم های ملی خبرهای خوبی بشنوند.
ورزش
کی روش یک مربی بزرگ اســت .حرفه ای اســت و
کارش را خوب بلد اســت .قطعا اولین بار نیست که شرایط
سخت را تجربه می کند .این روزها از طریق رسانه ها شاهد
اوج گرفتن انتقادهای تند علیه اقای کی روش هســتیم.
اوال یک مورد را باید مشخص کنیم .اینکه همه انهایی که
کی روش را نقد می کنند لزوما غرض ورز نیســتند و ضدیتی
هم با تیم ملی مملکــت خود ندارند .امــا نکته دیگری هم
وجــود دارد .برخی منتقــدان به دنبال پاســخ نمی گردند.
به دنبال اصالح نقطه ضعف ها نیستند و این یک واقعیت
اســت که انها انتقاد می کنند چون از کی روش خوش شان
نمی اید .اما به نظــرم انتقادهایی که نســبت به کی روش
مطرح می شود عمدتا در چهار زمینه دسته بندی می شود؛
دســته اول منتقدانی هســتند که به ســبک بازی تیم ملی
اشــکال می گرفتند و ان را بــرای قهرمانی ایران در اســیا
مناسب نمی دانستند که کی روش بعد از جام جهانی سبک
بازی تیم ملی را تغییر داد و این مســاله کامال در بازی های
دوستانه و رسمی مشهود است .دسته دوم منتقدانی بودند
که به میانگین سنی باالی تیم ایراد می گرفتند که کی روش
با دعوت از بازیکنان جوان در حال حاضر میانگین سنی تیم
را به حدود 23تا 24سال رسانده که این برای ساختن یک
تیم جوان و دونده ایده ال است .بخشی از منتقدان اعتقاد
دارند کی روش زمان طوالنی را خارج از کشور به سر می برد
و وقت زیادی برای تیم ملی نمی گذارد و اغلب برنامه های
تیم ملی از طریق دستیارانش پیگیری می شود که امیدوارم
این مساله هم با حضور بیشتر سرمربی تیم ملی حل شود.
برخی منتقدان معتقدند او بیش از حد در مسائل حاشیه ای
دخالت می کند و نوع ادبیات او نسبت به مسئوالن و مربیان
ایرانی جذب کننده نیست و این نمی تواند در شان و جایگاه
سرمربی تیم ملی باشد .کی روش بخشی از این اشکاالت را
در تیم ملی برطرف کرده و اگر ایراداتی که فنی نیست را هم
به شــکل مطلوبی مدیریت کند ،جایی برای گله و شکایت
باقی نخواهــد مانــد و او می تواند تیم جوان ،پویــا و رو به
پیشرفتی را برای فوتبال ایران بسازد که اینده روشنی پیش
رو خواهد داشت .در واقع کی روش می تواند اختالف ها را
حل کند .قاعدتا باید تیم ملی به عنوان تیم اول از این گروه
صعود کند چون تیم های همگروه در قواره های فوتبال ما
نیســتند ولی نباید فراموش کنیم که در تک بازی ها هر دو
تیم شانس پیروز شــدن دارند و نباید تیم ملی اسیر حوادث
و اتفاقات شــود .اما در مورد بــازی با گــوام نگرانی هایی
وجود دارد .چون تیم ملی برای ســفر به گوام باید حداقل
سرمربی تیم ملی بی جهت چنین تصمیمی گرفته باشد به
خصوص اینکه رئیس فدراســیون فوتبال از او خواسته در
مورد مسایل حاشیه ای مصاحبه نکند .به همین دلیل شاید
او روش رویارویی با مخالفانش را تغییر داده .بدین ترتیب
که در تقابل با مخالفانش رویارویی غیرمستقیم را در دستور
کار قرار داده است.
ایا همراهی چهار دروازه بان در نشست خبری کنایه ای
است به دروازه بان استقالل و حامیان او که به خاطر دعوت
نشدنش از ســوی کی روش موضع منفی اتخاذ کرده اند؟
شاید بهتر است سرمربی تیم ملی در این باره توضیح دهد
اما دســت کم بر هیچ کس پوشیده نیست که کی روش بی
دلیل چنین تصمیمات عجیبی نمی گیرد.
73
ریکرو بین نفرات اول تا ســوم توزیع می شود و از هر کشور
تنها یک زن و یک مرد می توانند سهمیه انفرادی بگیرند.
نعمتی پس از کسب سهمیه المپیک گفت« :کسب
ســهمیه المپیک برای من از طال گرفتــن در پارالمپیک
به مراتب ســخت تر بود .به هــر ترتیب طبــق رکوردهایی
که داشــتم در پارالمپیک توانایی کســب مدال را داشتم
اما کسب سهمیه المپیک خیلی ســخت بود .رقابت های
المپیک رقابت بین ورزشکاران سالم است و من برای کسب
مجوز ورود به این رقابت ها باید با افرادی دست و پنجه نرم
می کردم که کارشــان از من راحت تر بود .من روی ویلچر
هستم و تمام فشار روی دســتان من است و همین کار من
را در رقابت با دیگران ســخت تر می کرد .کســب سهمیه
در المپیک برای من به مراتب خیلی ســخت و دشوار بود
و این برای من یــک موفقیت بزرگ به شــمار می رود .اما
این موفقیت ،سقف ارزوهای من نیست و دست از تالش
برنمی دارم .ســعی می کنم روز به روز تالشم را بیشتر کنم.
برای کسب مدال در المپیک ریو 2016قولی نمی دهم اما
همه تالشم را می کنم».
بانوی اراده
واکنش پارالمپیکی ها
دیدار
74
مثلث | شماره 287
زهرا نعمتی جواز حضور در المپیک را
دریافت کرد
«قبــل از اینکه دچار ســانحه شــوم از 12ســالگی
تکواندو را به صــورت حرفه ای دنبال می کــردم و کمربند
مشــکی دان یک را داشتم .در ســال 83دانشجوی رشته
گیاه پزشکی دانشگاه جیرفت بودم و در راه برگشت به کرمان
دچار تصادف شــدم .بی احتیاطی راننده باعث شــد دچار
اسیب دیدگی نخاع شوم و به مدت سه هفته در بیمارستان
بســتری شــدم .بعد از این اتفاق به خاطر خانواده ام سعی
کردم روحیه ام را حفظ کنم .همان طور که گفتم تا دوسال
بعد از این اتفاق درگیر رفت و امد به فیزیوتراپی بودم و بعد
از گذراندن این دوران سراغ رشته تیراندازی با کمان رفتم
و »...این شروع یک ماجرا ســت و البته قسمت تلخ یک
ماجرا اما داستان پس از این شیرین می شود ،داستانی که
همه تبلور اراده است و راهی که در ان افتخار موج می زند.
شــاید حتی خودش هم روزی کــه دچار ســانحه رانندگی
شد و ســامت فیزیکی خود را از دســت داد و ویلچرنشین
شــد ،تصور نمی کرد 11ســال پس از ان اتفــاق در جمع
ورزشکاران غیرمعلول بتواند سهمیه ورودی المپیک 2016
را بگیرد ،اما او این کار بزرگ را عملی کرد .اما او پیش از این
هم در دنیــای معلولین کار بزرگ کم نکــرده بود .نعمتی با
کسب مدال طالی پارالمپیک در اسلحه ریکرو انفرادی،
نخســتین زن ایرانی بود کــه در تاریخ ایــن رقابت ها روی
سکوی نخست ایستاد.
او همچنیــن به همــراه راضیه شــیرمحمدی و زهرا
جوانمرد که تیم ملی تیراندازی بــا کمان بانوان ایران را در
قسمت تیمی تشکیل میدادند ،عنوان سومی و مدال برنز
پارالمپیک ۲۰۱۲لندن را بهدست اوردند .نعمتی در حاشیه
لندن 2012جشــن طالیی شــدن خود را در 27سالگی با
جشن ازدواج با رهام شــهابی پور دیگر ملی پوش کماندار
معلول همزمان ساخت.
او ســال ۲۰۱۳در ســن پترزبورگ از ســوی «بنیــاد
اسپورت اکورد» جایزه ورزشکار برتر پارالمپیک را در حضور
رئیس کمیته بین المللــی المپیک دریافت کــرد .یکی از
بزرگترین رویدادهای ســال ،۲۰۱۴حضور زهرا نعمتی در
سازمان ملل و مخاطب قرار دادن پنل این سازمان به عنوان
یک زن کمان دارمعلول ایرانی اســت ،پنلــی که به ورزش
برای توســعه و توانمندســازی معلولیــن از طریق ورزش،
مربوط اســت .زهرا نعمتی در ســازمان ملل از برداشــتن
موانعی ســخن گفت که از طریق ورزش امکان پذیر است
و از افراد دارای معلولیت خواست تا اهدافشان را در زندگی
رها نکنند .او در بخشــی از صبحت هایش گفت که معتقد
اســت ورزش از بهترین راه های توانمندسازی افراد دارای
معلولیت در سطح جهان اســت و امید دارد تا سال ۲۰۳۰
همه معلولین دارای شغلی مناسب و امنیت باشند .نعمتی
ارزو کرده اســت که همه شــهرهای جهان برای معلولین
مناسب ســازی شــوند و از اینکه تعــدادی از افــراد دارای
معلولیت خودشان را به خاطر معلولیت در خانه حبس کرده
و منزوی شــده اند ،ابراز تاســف کرد« :در زندگی تنها یک
شانس به ما داده شده و باید از ان به بهترین شکل ممکن
استفاده کرد ».او در پایان گفت« :برای تمام افراد دارای
معلولیت جهان یک پیــام دارم« :هرگز تســلیم معلولیت
نشوید!»
جواز المپیک
قصه حضــور زهــرا نعمتــی در المپیــک و رقابت با
ورزشــکاران غیر معلول از مدت ها قبل شــروع شــده بود.
ان قدر بعد از لندن رکوردهایش را بهبود بخشید که خیلی ها
معتقــد بودنــد رقابت هــای معلوالن بــرای ایــن قهرمان
تیراندازی کشــورمان میدان کوچکی است .شاید همین
امر باعث شــد تا بانوی تیراندازی ایران ایــن بار در فاصله
کمتر از یک ســال تا رقابت های المپیک ریو ،شانس خود
را برای حضــور در میدانی دیگر امتحان کنــد .راهیابی به
المپیک اما ســختی های خاص خودش را داشت؛ رقابت
با حریفانی که هیچ مشکل جسمانی ندارند برای رسیدن به
میدانی که ارزوی هر ورزشکاری است .اما حاال این اتفاق
برای زهرا نعمتی افتاده و او اولیــن ایرانی دارای معلولیت
است که توانســته به رقابت های المپیک راه یابد .نعمتی
حاال تاریخ ساز شده و قطعا می تواند با حضور در رقابت های
پار المپیک ریو تاریخ سازتر شود.
او در ســه ســال اخیر برای کسب ســهمیه المپیک
برنامه ریزی کرده .او که در بانکوک در ماده ریکرو انفرادی
زنان با نتیجه هفت بر سه از سد کمانداری از ویتنام گذشت،
ضمن راهیابــی به دیــدار پایانی این رقابت ها موفق شــد
سهمیه حضور در المپیک ۲۰۱۶برزیل را به دست اورد .او
که در رقابت های بخش انفرادی بانوان با شکست حریفانی
از ازبکستان ،کره شمالی و مغولستان به نیمه نهایی رسیده
بود ،در فینال این رقابت ها با کانگ اون جو ،کمانداری از
کره شــمالی رقابت کرد و با نتیجه شش بر ۲شکست خورد
و مدال نقره را بر گردن اویخت .سهمیه انفرادی المپیک
حاال زهرا نعمتی یک المپین است ،تنها المپینی که در
همه تاریخ بازی های المپیک از روی ویلچر برای دریافت
مدال طال می جنگد .پیش از ایــن تنها معلولی که با دیگر
ورزشــکاران به رقا بت پرداخته بود ،اســکار پیستوریوس
است ،مردی با پاهای باله ای شکل ...اسکار پیستوریوس
اهل افریقای جنوبی به عنــوان اولین دونده معلول تاریخ،
در رقابت های المپیک لندن شرکت کرد .بازتاب رسانه ای
حضورش در رقابت های ۴۰۰متر حتی از پوشــش خبری
بسیاری از قهرمانان المپیک هم بیشــتر بود .او که شش
طالی پارالمپیک کسب کرده ،در مسابقات جهانی ۲۰۱۱
رقابت با ورزشــکاران حرفه ای را ازمود و توانست همراه با
سایر اعضای تیم ملی افریقای جنوبی به مدال نقره برسد.
پیستوریوس هم در المپیک و هم در پارالمپیک شرکت کرد،
ایا زهرا نعمتی هم این شانس را دارد ؟ محمود خسروی وفا،
رئیــس فدراســیون ورزش هــای جانبــازان و معلولین در
یک نشســت خبری که به همیــن منظور برگزار شــد ،این
افتخار را نه تنها متعلق بــه ایران که جامعــه معلوالن دنیا
دانســت و گفت« :زمانی که دونده معلول افریقای جنوبی
(پیستوریوس) موفق به کسب سهمیه المپیک پکن شد،
یک سال تیتر خبری دنیا بود .امیدوارم موفقیت نعمتی هم
سانســور نشــود چراکه اولین زن پارالمپیکی قرار است در
المپیک شرکت کند».
در جواب شــایعاتی کــه مبنی بر احتمــال بی مهری
فدراســیون جانبازان با این ورزشکار در ماه های گذشته به
گوش می رسید ،خسروی وفا تصریح کرد« :نعمتی با این
کار نشان داد که شایستگی دریافت نشــان دولتی را دارد
نه اینکه صبر کنیم بعد از کسب نتیجه در برزیل دنبال این
موضوع باشیم بلکه همین امروز باید این کار صورت گیرد.
پیش از اعــزام گفته بــودم نعمتی تمام تمرکــزش را روی
کسب سهمیه المپیک بگذارد و حاال هم اختیار و انتخاب
را برعهده خودش گذاشته ام .طی صحبتی که با او داشتم
او تصمیم دارد برای کســب ســهمیه پارالمپیک در تایلند
بماند .به نعمتی قول دادم به صورت مســتقل عمل کنم و
ی که فدراسیون تیراندازی
دچار مشکل نشود و هر تصمیم
با کمان برای او گرفت ،همراهــی و کمک خواهیم کرد.
ما هم حقوق نعمتــی را به صورت جداگانــه از کمیته ملی
المپیک پرداخت خواهیم کرد تا انگیزه اش مضاعف شود.
خواهش من از کیومرث هاشــمی و کمیتــه ملی المپیک
این اســت که روی پرچمداری زهرا نعمتی کار کنند چراکه
اگر می خواهیم کاروان ایران خبرســاز شود بهترین گزینه
انتخاب نعمتی است».
راوی عاشق
از مرتضی سرهنگی تقدیر شد
« اگر بنده شاعر بودم ،یقینا در مدح شماها ،در مدح
اقای ســرهنگی ،در مدح اقــای بهبــودی ،در مدح اقای
قدمی ،در مــدح همیــن خاطره ســازان و خاطره انگیزان
قصیده می ساختم؛ حقیقتا جا دارد؛ چون کار بسیار بزرگ و
بااهمیتی است . ..اخیرا از اقای بهبودی و اقای سرهنگی
مصاحبه ای می خواندم ،که واقعا هم همین طور است .این
اقایان معتقدند که قضایای دوره دفاع مقدس را بایســتی
مستند کرد ،تبیین کرد ،مســتدل کرد تا براساس اینها اثار
هنری به وجود بیاید ،که کامال درست است .اعتقاد من این
است که ما هرچه برای دوره دفاع مقدس سرمایه گذاری و
کار کنیم ،زیاد نیســت؛ چون ظرفیت هنری و ادبی کشور
برای تبیین این دوره ،خیلی گسترده ،وسیع و عمیق است و
از این ظرفیت تاکنون استفاده خوب و درخوری نشده .البته
کتاب های خوبی نوشته شده ،لیکن این رشته باید استمرار
پیدا کند ».این جمالت را حضرت ایت الله خامنه ای ،رهبر
معظم انقالب در ســال 1371در مورد مرتضی ســرهنگی
گفتند .همین شــاید بهتریــن هدیه برای مردی باشــد که
در عرصه فرهنگ ن ه «ســرهنگ» که «ســردار» اســت.
مراسم بزرگداشت این سردار در قالب پنجاهمین «عصرانه
ادبی فارس» برگزار شــد .نویســندگان و اهالی فرهنگ و
ادبیات مقاومت هر یــک از زاویه نگاه خــود این بزرگمرد
حوزه فرهنگ را توصیــف کردند .شــخصیت هایی چون
غالمعلی حدادعادل ،حجت االســام
خاموشی ،محسن مومنی شریف ،محمد
حمزه زاده ،ناصــر قدمــی ،هدایت الله
بهبودی ،علی فریدونی ،سعید صادقی،
علیرضــا فریدونــی ،محمدحســین
جعفریان ،ناصر فیــض ،علی داوودی،
جواد کامور بخشایش ،اسماعیل امینی،
محمدرضا اصالنی و منوچهر محمدی
در این مراســم حاضر شــدند تا از چهره
برتر هنر انقالب اسالمی در سال گذشته
تجلیل کنند.
کار زینبی
علیه فراموشی
مثلث | شماره 287
مرتضی سرهنگی وقتی پشت تریبون رفت ،پیش از
هر چیز به مراسم ازدواجش اشاره کرد و گفت« :جمعیتی
که امروز اینجا حضور دارند از جمعیت روز عروسی من بیشتر
است .ان زمان من 10هزار تومان داشتم که نمی دانستم
با ان موتور هونــدای باک قرمــز بخرم یا بــروم زن بگیرم
که خب ،عروســی کردیم .یکی از ســخت ترین روزهای
زندگی من ،امروز اســت .سه روز است
همســر من می گوید چرا سگرمه هایت
در هم است که من موضوع این برنامه را
برای او توضیح دادم .واقعا کار سختی
است و مانند امپول زدن می ماند .اولش
ادم می ترســد ،ولی االن می بینم خوب
است».
مدیر دفتر ادبیــات و هنر مقاومت
حــوزه هنــری در بخــش دیگــری از
سخنانش گفت« :من خجالت می کشم
که اینجا بخواهم حرف بزنم .ما 36هزار
شــهید دانش اموز داریم کــه واقعا رقم
کمی نیســت .خب با این اعداد من چه
طلبی باید داشته باشم ؟ هر جنگی در یک
روز و ساعت معینی اغاز می شود و در یک
روز و ساعت معین نیز تمام می شود ،اما
دامنه مطالعاتی ان گسترده می شود و تا
ســرهنگی که اکنون مدیر دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری است از پایه گذاران
نســل ها ادامه خواهد داشت .به خاطر
جریان ثبت خاطرات دفاع مقدس است .او در سال ،1332در تهران متولد و تحصیالت خود
را در مقطع کارشناسی علوم اجتماعی نیمه تمام رها کرد .او از سال 1358تا ،1367با روزنامه
همین مساله علمی به نام جنگ شناسی
داریــم .انچــه مــا انجــام می دهیم در
جمهوری اســامی همکاری و از ســال ،1367در دفتر ادبیات و هنــر مقاومت حوزه هنری
مشغول فعالیت شد .سرهنگی در سال ،1375عضو شــورای سردبیری روزنامه ایران بوده و
حقیقت نوشتن علیه فراموشی است ،زیرا
اینها اسناد جنگ اســت و نوشتن بعد از
سردبیری دو هفته نامه کمان از جمله سوابق پر بار فرهنگی او محسوب می شود .از میان اثار
جنگ یک سنت است .یک جمله ای از
او «اسرار جنگ تحمیلی به روایت اسرای عراقی» مقام اول انتخاب کتاب سال دفاع مقدس
را کسب کرد و کتاب «پا به پای باران» مقام اول گزارش را به دست اورد.
ماکسیم گورکی دیدم که گفته بود اجازه
اســرار جنگ تحمیلی به روایت اســرای عراقی(مجموعه 8جلدی مصاحبه با اسرای
ندهید دیگران زندگی شــما را بنویسند.
به نظر مــن خیلی از ارزوهــای هنری ما
عراقی ،1369 ،انتشارات ســروش) ،کتاب مقاومت (کاری مشترک با هدایت الله بهبودی،
،1369انتشارات ســوره مهر) ،ده روز محاصره در قلعه لویزان (خاطرات یک اسیرعراقی،
می تواند توســط ادبیات جنگ براورده
شــود .ما مردمی جنگ دیده هســتیم و
،1369نشر جوان) ،پا به پای باران(دو گزارش از خرمشهر مشترک با هدایت الله بهبودی،
،1387انتشــارات ســوره مهر) ،همه چیز درباره جنگ (دارای 14بخش پیرامون حواشی
بدون تردید تاریخ به مــا رجوع می کند .
و وقایع جنگ ، 1388 ،انتشــارات ســوره مهر) ،همسر شــقایق (کتاب خاطرات همسران
اگر ما زمینه را برای رشــد نویسندگان و
شــاعران بزرگ فراهم نکنیم ،این زبان
فرماندهان شهید استان کرمان ،1388 ،سپاه پاســداران انقالب اسالمی) و ...بخشی از
اثاری است که به قلم پدر ادبیات دفاع مقدس نوشته شده است.
رو به زوال خواهد رفت .ادبیات انقالب
و جنگ از افتخارات حوزه هنری است،
معرفی و شناساندن نویسنده های بسیاری در عرصه دفاع مقدس یکی از فعالیت هایی
زیرا خودمان برایش هزینــه کردیم و از
است که مرتضی سرهنگی در دفتر ادبیات و هنر مقاومت انجام داده است.
م » .
جایی وارد نکرده ای
دیدار
دکتــر غالمعلــی حدادعــادل در
این مراســم کار ســرهنگی در حوزه هنر
انقالب اسالمی و دفاع مقدس را زینبی
توصیف کرد و گفــت« :گنجینه ای که
مرتضی سرهنگی و هد ایت الله بهبودی
در حوزه ادبیات انقالب فراهم کردند ،به
راحتی حاصل نشده و یک ایمان خدایی
و اخالص پشــت سر این مســائل بوده
است .در کربالی جبهه های ایران یک
عده کار حسینی کردند و یک عده کاری
زینبی که کار اقایان سرهنگی و بهبودی
زینبی است».
رئیــس فرهنگســتان زبــان و
ادب فارســی بــه ارزش هــای نهفته در
انقالب اشــاره کرد و افزود « :انقالب و
دفاع مقدس مــا یک دریــای بیکران و
الهام بخــش موضوع و مضمــون برای
اهالــی فرهنــگ دارد و ایــن مجموعه
اندیشه خاطرات و واقعیت ها مانند یک
معدن بزرگ است .اگر یک نفر این معدن
را کشف کند ،استخراج کند و حفظ کند،
خدمت بزرگی کرده است .اقای سرهنگی
و دوستانشان این راه را گشوده اند که می تواند محل خوبی
برای قدم های افراد دیگر باشــد .وظیفه مــا حفظ این راه
اســت .ســرهنگی از رویش های انقالب اســت که هزار
پاجوش بلند از کنار او روییده است».
حجت االســام خاموشــی رئیس ســازمان تبلیغات
اسالمی هم در این مراسم طی سخنانی سرهنگی را راوی
عشــق و دیده بان ادبیات انقالب و دفــاع مقدس خواند و
گفت« :هر بار با اقای ســرهنگی نشســتم از همنشینی با
او بهره مند شدم .به درستی ســرهنگی راوی عشق است،
اما او نقش دیده بانی را بیشــتر دارد و اگر دیده بان ادبیات
انقالب و دفاع مقدس نام گیرد ،صحیح است .اگر میزان
افراد درگیــر در دفاع مقدس و جنــگ را بخواهیم همراه با
خانواده هایشــان احصا کنیم ،از مرز یــک میلیون تجاوز
می کند .
با هنرمندی خــاص گاهــی قهرمان داســتان یک
فرمانده است و گاهی همســر یک فرمانده ،مثال قهرمان
داستان دختر شینا ،همســر یک فرمانده است و منزلی که
درگیر اثار دفاع مقدس اســت و مقاومتــی که انها می کنند
یا کتــاب «فرنگیس» مفهــوم دیگری از دفــاع مقدس را
می رساند ؛ زنی که از مرزهای اعتقادی ،جغرافیایی و دفاع
مقدس دفاع می کند و این نمایش را به ظهور می رســاند و
یا در کتاب «نورالدین پســر ایران» قهرمان داستان ،خود
تولیدکننده بســیاری از خاطرات است؛ این دیده بانی تذکر
خوبی را به ما می دهد که شــما فقط به متــن جنگ و خط
مقدم نگاه نکنید و به همه جغرافیای درگیر جنگ بنگرید».
خانم محرابی همســر مرتضی ســرهنگی در بخش
دیگری از این مراسم پس از اینکه از او دعوت شد تا درمورد
شخصیت ســرهنگی ســخن بگوید ،گفت« :باید سوالی
پرسیده شــود تا حرف بزنم ،زیرا باید درمورد انسانی سخن
بگویم که این شــخصیت ها در موردش ســخن گفته اند و
من باید سی و چند سال زندگی با او را اینجا بازگو کنم ،ولی
همین بس که رهبر انقالب گفته اند ای کاش شاعر بودم و
برای سرهنگی قصیده می گفتم».
سیدنظام الدین موسوی ،مدیرعامل خبرگزاری فارس
نیز ضمن تمجید از ســرهنگی گفت« :اگــر فعالیت های
امثال ایشان نبود قطعا پیام شــهیدان ما ان طور که باید به
گوش مردم مــا و جهانیان نمی رســید .الحمد لله افرادی
هستند که پایمردی می کنند و با قلم و روایت خود چه به نظم
و نثر و چه فیلم و دیگر رشته های هنری اجازه رکود و رخوت
را به این رود بزرگ و جاری نمی دهند».
75
عطر گل محمدی در
مسجد دانمارکی
دیدار
76
مثلث | شماره 287
فیلم مجیدی جهانی می شود
«محمــد رســول الله (ص)» جدیدتریــن ســاخته
ســینمایی مجید مجیدی پــس از نمایش در ســینماهای
کشور ،در اولین نمایش خارجی خود راهی کشور دانمارک
شــد و با حضور کارگردان در مســجد امام علی(ع) شــهر
کپنهاگ روی پرده رفت .دانمارک جای خوبی برای شروع
بود ،دانمارک کشــور هتاکان به ســاحت مقــدس پیامبر
مهربانی بود ،جایی که کاریکاتورهای موهن را برای اولین
بار منتشــر کرد و مورد اعتراض مســلمانان سراسر جهان
قرار گرفت .پــس برای انکه جلــوه ای متفاوت از حضرت
محمد(ص) به نمایش گذاشته شــود ،هیچ جا بهتر از این
شهر نبود برای انکه عطر محمدی در اروپا بپیچد.
برنامه فیلم محمــد(ص) در دانمارک تنها به نمایش
در مســجد امام علی (ع) محدود نبود و پس از ان در سالن
تئاتر «برمن» در سالن «سینماتیکت» و در سالن سینمای
«پاالدس» در مرکز شهر کپنهاگ هم به عنوان میزبان این
فیلم عظیم انتخاب شــده بود .پس از دانمارک ،لهستان
میزبان فیلم محمد(ص) و کارگردانش خواهد بود .جشنواره
بین المللــی فیلــم «کمریمیــج»« ،جایزه برجســته زوج
ســینمایی» خود را به مجید مجیدی کارگردان و «ویتوریو
استرارو» مدیر فیلمبرداری فیلم «محمد رسول الله (ص)»
اهــدا می کند .ایــن جایزه همه ســاله به طور مشــترک به
کارگردان و مدیرفیلمبرداری یک اثر برجســته ســینمایی
اهدا می شــود که طی ان همکاری و هماهنگی میان این
زوج موجب غنی تر شدن جنبه های بصری فیلم و در نتیجه
موفقیت ان در روایت داستان شده است.
جشــنواره کمریمیج در خبر اهدای جایزه به این زوج
اورده است« :فیلم «محمد رسول الله (ص)» که همزمان
شامل صحنه های حماســی و اندیشه ای است ،نقطه اوج
سال ها همکاری میان مجیدی و استرارو محسوب می شود
که توانسته با به نمایش گذاشتن لحظات مهمی از زندگی
حضرت محمــد(ص) و اطرافیــان وی ،مخاطبانش را به
عصاره معنویت اسالمی نزدیک تر کند».
جشــنواره کمریمیج در اعالمیه خود با تاکید بر انکه
مجیدی و استرارو توانسته اند روایتی زنده از گرامی داشتن
بشریت ،شــکیبایی و عشــق را به تصویر بکشند ،نوشت:
«فیلم «محمد رسول الله (ص)» ،صدایی قوی و رسا درباره
یکی از موضوعات بی نهایت مهم معاصر است .ما باید به
فهم مشترکی با مسلمانان که باورهایشان برای تمدن غربی
مبهم است ،دست یابیم».
این اعالمیه با اشــاره به وجود تبلیغــات منفی علیه
اســام در غرب و معرفی تروریســت ها به عنوان مسلمان
می نویســد« :فیلم مجیدی و اســترارو به مخاطبان خود
کمــک می کند تــا بفهمند کــه این مســائل تا چــه حد از
ارزش هایی که حضرت محمد(ص) بیان کرده بود ،فاصله
دارند .فیلم «محمد رسول الله (ص)» ساخته شد تا اتحاد،
و نه تفرقه ،ایجاد کند ».بیست و سومین جشنواره کمریمیج
از تاریخ 23تا 30ابان ماه در لهستان برگزار می شود .فیلم
محمد(ص) در مراسم افتتاحیه جشنواره مونترال کانادا نیز
با استقبال بسیار خوبی از سوی عالقه مندان رو به رو شد و در
اینده نزدیک در کشورهای بسیاری روی پرده خواهد رفت.
دردل بیروت
انتخاب بیروت برای نمایــش فیلم محمد(ص) هم
یک انتخاب هوشمندانه بود ،بیروت به عنوان یک چهارراه
فرهنگی و محــل تجمیع فرهنگ ها می توانســت جایگاه
مناسبی برای نمایش پیام فیلم باشد .فیلم سینمایی محمد
رســول الله(ص) با همــکاری رایزنی فرهنگــی ایران در
لبنان و با حضور مجید مجیدی ،کارگردان فیلم در بیروت
به نمایش در امد .در این نمایش علمای شــیعه و ســنی ،
هنرمندان ،ســینماگران ،منتقدان ســینمایی ،مدیران و
فعاالن رسانه ای و مســئوالن گروه های مقاومت اسالمی
لبنان ،اتحادیه رادیو و تلویزیون های اســامی ،جمعیت
هنرمندان لبنان (رسالت) ،اعضای شــورای عالی مجمع
جهانی تقریب مذاهب اسالمی ،میهمانان نشست اتحادیه
جهانی علمای مقاومت برای حمایت از انتفاضه فلسطین،
اعضای سفارت و رایزنی فرهنگی جمهوری اسالمی ایران
در لبنان و ایرانیان مقیم حضور داشتند .در این اکران فیلم
محمدرسول الله (ص) برای نخستین بار با زیرنویس عربی
در خارج از ایران به نمایــش درامد و هــدف از این اکران
ویژه اشنا کردن نخبگان و علمای کشــورهای اسالمی از
محتوای فیلم و اظهارنظر و پاسخ گویی به شبهات مطرح
شده از سوی برخی علمای وهابی عنوان شده بود.
بعد از اکران فیلم در لبنــان مجید مجیدی کارگردان
این اثر گفت« :ساخت اثری درباره پیامبر گرامی اسالم کار
سختی است .من مقطعی از زندگی پیامبر را انتخاب کردم
که خیلی دشوار بود؛ مقطعی از زندگی پیامبر اسالم که مورد
اجماع علمای اسالم است ،ما می خواهیم اسالم رحمانی
را برای مــردم معرفی کنیم .ما هفت ســال بــرای نگارش
ســناریوی فیلم «محمــد رســول الله(ص)» وقت صرف
کردیم ».در ادامه وزیر دولت لبنان گفت« :فیلم «محمد
رسول الله(ص)» یک شاهکار است اما باید بگویم که این
فیلم اثر مظلومی در جهان عرب و جهان اســام اســت.
«محمدرســول الله(ص)» دارای شهرت جهانی است».
شیخ محمود ماهر ،مفتی اهل تسنن و امام جماعت صیدا
پس از تماشــای این فیلم گفت« :واضح است که این اثر
بزرگی است که برای ان تالش های مثبت و فراوانی صورت
گرفته است».
شــیخ ولید عالمه مفتی اهل تســنن و از مســئوالن
رســانه ای جبهه عمل اســامی نیــز درباره فیلــم محمد
رســول الله (ص) گفت« :واقعــا توقع چنین اثــر زیبایی
نداشــتم ،به نحوی که چنان تاثیری بگذارد که سه ساعت
نفس در سینه ها حبس شود و اشک از چشمانمان سرازیر
گردد».
این فیلم در میان استقبال پرشور مردم بیروت اکران
شــد ،به طوری که یکی از تماشــاگران می گفت این فیلم
تصویر واقعی از صدر اسالم را ارائه می دهد.
یکی دیگر از انها گفت« :محمد رســول الله(ص)»
یک فعالیت سینمایی اســت که در این حد تالش می کند
تا دین محمد را به شکل اصیل به تماشــاگر معرفی کند و
می گوید« :محمد چگونه بود و چه کار کرد».
پایگاه اینترنتی روزنامه السفیر لبنان هم در یادداشتی
بــه قلم حبیــب فیــاض به نقــد و بررســی فیلــم «محمد
رسول الله (ص)» ساخته مجید مجیدی کارگردان ایرانی
پرداخت و نوشت« :فیلم محمد رســول الله (ص) ساخته
کارگردان ایرانی مجیــد مجیدی ،صنعت فیلمســازی در
جهان اسالم را در مسیر جدیدی از نواوری و تولید حرفه ای
قرار می دهدودرهمانحالچالشیدربرابرسینمایجهانی
ویژه موضوعات تاریخــی و دینی ایجاد می کنــد .این فیلم
به عنواناثریپیشرفتهدراینمسیر،جهشیدرسینمایایران
از نظر تبدیل کردن تاریخ ادیان و زندگی انبیا به رویدادهایی
همراهبااحساسوصداوتصویرمحسوبمی شود».
خیز برای سیزده میلیارد
فیلــم ســینمایی «محمد رســول اللــه (ص)» بعد از
چند هفته افت فــروش دوبــاره روندی صعــودی در جذب
مخاطب پیدا کرد و به رقم فروش 12میلیارد و 500میلیون
تومــان فــروش در 57روز اکران رســید .فیلم ســینمایی
«محمدرسول الله (ص)»همچنان 92سالنسینمایکشور
را در اختیار دارد .این فیلم در 70سالن سینمایی شهرستان
اکران شــده است .شــهرهای مشــهد و قم پرفروش ترین
شهر هایاکرانفیلمهستند.
بنا به اعالم شــورای صنفی نمایش ،قرارداد سرگروه
سینمایی «محمدرســول الله (ص)» بدون در نظر گرفتن
کففروشوبنابهصالحدیداینشورااست.بهنظرنمی رسد
به این زودی ها این فیلم سینمایی سرگروهی اش را از دست
بدهد.فیلم ســینمایی محمد رســول الله(ص) از محاصره
مسلمانان در شعب ابی طالب اغاز می شود و به پیش از تولد
پیامبراسالمبازمی گردد.دراینفیلممخاطبشاهدوقایعی
استکهپیشازتولدپیامبراسالمتا 13سالگیایشانرادربر
می گیرد.صحنه هایوفاتمادررسولاکرمدرروستایابواء
و صحنه های مربوط به دوران شیرخوارگی و خردسالی پیامبر
در روستای سعدیه هم از دیگر بخش های فیلم است.فیلم
با اولین سفر پیامبر به شام و رسیدن به صومعه بحیرا به پایان
می رسد .بحیرا راهبی مسیحی است که درباره ظهور اخرین
پیامبر به ابوطالب بشارت می دهد.
چهل حدیث مرتضی
نگاهی به احادیث مورد استفاده شهید مطهری
کتاب «چهل حدیث مرتضــی» به قلم محمدمهــدی رضایی با نگاهی به اثار شــهید
مرتضی مطهری منتشــر شــد .این اثر با درک نیاز مهم عمومی ســاختن اثار شهید مطهری
(درحد خود) ،تهیه و تدوین شده اســت .یکی از ویژگی های بحث ها و
و پاســخ گفتن به ان
ّ
نوشته های ایشان بسامد باال و کاربرد بسیار روایات و سخنان ماثور ائمه در انهاست .در واقع
اگرچه میان مجموعه اثار استاد مطهری کتابی مستقل در شرح و تفسیر احادیث معصومین
دیده نمی شود ،اما بی تردید در بسیاری از موارد گفته ها و نوشته های ان بزرگوار ناظر به یک
یا چند روایت خاص بوده است.
از این رو ،به نظر می رسد که از مجموع روایاتی که به طور مستقل یا به مناسبت در کالم
اســتاد شــهید مورد توجه و توضیح قرار گرفته ،چهل روایت اعتقادی ،اخالقی و اجتماعی
همراه با مطالب مربوط به انها -که طبیعتا در مجموعه اثــار پراکنده بود ـ گرداوری ،تلخیص
و تدوین شــده و با اندک تصرفی در تغییر زبان از گفتاری به نوشــتاری ،به شکل مطلوب ،به
خوانندگان تقدیم شده است .افزون بر این کار ،مواردی شــامل ادرس ایات و روایات و نقل
قول ها (در پاورقی ها) ،و توضیح بعضی اصطالحات و شناخت اعالم و اشخاص و ذکر بعضی
نمونه ها و شواهد (در پی نوشت ها) ،نیز بر اصل مطالب افزوده شده که به سهم خود مفید و
خواندنی است.کتاب حاضر در ســه بخش اعتقادی ،اخالق و اجتماعی ،از موضوعاتی در
باب رابطۀ انســان با خدا و فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر و جهاد و بدعت و توبه گرفته
تا تقوا و طریق عبودیت و کار و فال بد زدن و ایین دوســتی و انتظار و زهد و ســفر و شهادت و
هجرت و ...یافت می شود.
ایل؛ ارتش ،ایران
خاطرات فرمانده سابق نیروی زمینی ارتش
کتاب «ایل؛ ارتش ،ایران» نوشته محسن صادق نیا که به خاطرات امیرسرتیپ ناصر
محمدی فر ،فرمانده سابق نیروی زمینی ارتش جمهوری اسالمی ایران می پردازد ،از سوی
انتشارات «سوره سبز» راهی بازار کتاب شد .صادق نیا در مقدمه این کتاب نوشته است« :از
دو سال و اندی پیش [ ]1392که بر ان شدیم تا بخشی از تاریخ شفاهی جنگ را با محوریت
امیرسرتیپ ناصر محمدی فر به رشته تحریر دراوریم و با امتناع ایشان از حضور در مصاحبه ها
مواجه شــدیم ،ســختی و مرارت کار برایمان مشــخص شــد .بعد از اقناع و پذیرش امیر به
همکاری ،انچه پیش روست شکل گرفت که حاصل ســاعت ها مصاحبه صبورانه و بردباری
مصاحبه شونده و به کالم اوردن خاطرات منحصر به فرد ایشان است؛ اگر چه با اتمام هر جلسه
دو ساعته مصاحبه ،هیچ اطمینانی از ادامه همکاری ایشان نبود و نویسنده همواره در تب و
تاب متوقف شدن کار در نیمه راه به ســر می برد تا جایی که در جلسه اخر مصاحبه فرمودند:
«اگر سماجت شخص نویسنده نبود ،این کار را به اتمام نمی رساندم ».نویسنده معتقد است
که تمام انچه بر امیرسرتیپ ناصر محمدی فر گذشت و زیر و بم های دهه اول زندگی هفتاد
ساله ایشــان ،نگارش چندین جلد کتاب را می طلبد و تنها به دلیل سلیقه مخاطبان امروز در
موجزخوانی ،به نگارش اثر کم حجمی درباره این فرمانده ارتش روی اورده است .امیر سرتیپ
ناصر محمدی فر ،از فرماندهان بزرگ دوران جنگ تحمیلی بود که فرماندهی لشــگر های
متعدد و فرماندهی قرارگاه جنوب را در زمان جنگ تحمیلی بر عهده داشت .وی در سال های
1379تا 1384فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسالمی ایران بود و اکنون از مشاوران
عالی نظامی فرماندهی معظم کل قوا محسوب می شود.
مادر شعر دفاع مقدس
سیمین دختوحیدی
بانوی برگزیده فرهنگ شد
چقدر این انتخاب معنا داشــت در مراسمی که عنوان
بانو طاهره صفار زاده را دارد ،ســیمین دخت وحیدی عنوان
بانوی برگزیده فرهنگ را گرفت .اگر مرحوم صفار زاده را در
نامی کلی بتوان بانوی شــعر انقالب نامگــذاری کرد ،خانم
وحیدی بدون هیچ تردیدی مادر شــعر دفاع مقدس اســت
و به بیانی دیگر شــعر وحیدی مکملی برای شــعر صفارزاده
محسوب می شود.
در ایین اختتامیه ســومین جایزه ادبی -علمی طاهره
صفارزاده کــه با حضــور برخــی از مســئوالن و چهره های
فرهنگی هنری از جمله محســن مومنی شریف رئیس حوزه
هنری ،احمد مســجدجامعی عضور شورای شــهر تهران،
حجت االسالم والمسلمین سیدمحمود دعایی مدیر مسئول
موسسه اطالعات ،عارف حســین رئیس موسسه فرهنگی
اکو ،علیرضا قزوه مدیــر مرکز افرینش های حــوزه هنری،
مرتضی گودرزی دیباج رئیس مرکز هنرهای تجسمی حوزه
هنری ،رضا اســماعیلی دبیر این جایزه ،موسی بیدج ،علی
داوودی ،مصطفی علی پور و بســیاری دیگــر از چهره های
ادبی در تاالر ســوره حوزه هنری برگزار شد« ،سیمین دخت
وحیدی» شــاعر و پژوهشگر پیشکســوت به عنوان بانوی
فرهنگ سال 94انتخاب و معرفی شد.
معرفی شاعر
«سیمین دختوحیدی»ازشاعرانمتعهدوپرتالشاست
کهدرسال ١٣١٢درشهرستانجهرممتولدشد.ویازنوجوانی
بهسرودنشعرپرداختودر ٢٥سالگیمجموعهداستانیتحت
عنوان«الله هایداغدار»رانوشت.اوقبلازانقالبفعالیت های
سیاسیواجتماعیبسیاریداشــتوبارهاتوسطساواکمورد
تعقیبقرارگرفت ،بههمیندلیلبهمدت 15سالقلمرازمین
گذاشت و در چاپ اعالمیه های امام خمینی(ره) فعالیت های
خود را ادامه داد .پس از پیروزی انقالب اســامی نیز همکاری
خود را با صدای جمهوری اسالمی ایران و حوزه هنری اغاز کرد
و تدریس در کارشناسی شــعر تربیت معلم را عهده دار شد .وی
همچنین در کانون مرکزی اموزش و پرورش به تدریس شفاهی
و مکاتبه ای برای جوانان کشــور پرداخت و ضمن عضویت در
شورایشعرحوزههنری،سردبیریماهنامه«کوثر»راپذیرفت.
سیمین دختوحیدیهم زمانبادفاع مقدسدرفضایشهرهای
جنگ زدهوخطوطمقدمجبههبهشعرخوانیوهمگامی بارزمندگان
می پرداخــت.اودرمصاحبــه ایدرموردشــعرخوانیدرمیان
رزمندگان گفته است« :تمام شهرهای مورد هجوم بعثی های
عراقرارفت هوبهشعرخوانیپرداخته ام.روزیدرمسجدسوسنگرد
بهشعرخوانیپرداختمکهنمازظهروعصربودکهوقتیشعرخوانی
به پایان رسید ،انجا را با خمپاره زدند .با سپیده کاشانی به جبهه
می رفتیم،ولیخانمکاشانیمی ترسیدندوبهخطمقدمنمی امدند،
امامنبی پروابودموبهخطمقدممی رفتم،برخیاوقاتبعضیاز
رزمندگانبامندعوامی کردندکهچراشمابهخطمقدممی روید؟
انجا خطرناک است ».شــعرهای «وحیدی» همگی در قالب
کالسیک بوده و بیشتر به غزل متمایل است .خانم وحید ی در
شعر«سیمین»تخلصمی کند.ویمدتیاستکهبهتشکیل
انجمن شعر ویژه زنان شــاعر همت گماشته و جلسات هفتگی
انجمن را در منزل مسکونی خویش اداره و سرپرستی می کند.
مجموعه اشعار این شــاعر عبارتند از« :یک اسمان شقایق»،
«حسمی کنمزندگیرا»«،موج هایبیقرار»و...تعدادیازاثار
گرداوری شدهتوسطوینیز«درقابگل ها»«،کوثر»«،چشم
بیمار»«،غمدلدار»«،شعرجوان»و«ازنگاهاینه ها»نامدارند.
پیشخوان جهانی
ایران در سال
2025پرونده
این شماره
تایم
خود درمانی
امریکا تیتر
اول نیوزویک
اکونومیست
عکس مرکل را
روی جلد برده
است
مثلث | شماره 287
دیدار
77
بازار
با بهره مندی از کارت شهروندی انصار
بناب به جمع شهرهای الکترونیکی
کشورپیوست
با انعقاد قــرارداد میان مدیریت شــعب بانک انصار
استان اذربایجان شرقی و شــهرداری بناب که باهمکاری
ومشارکت فرمانداری و اعضای شورای اسالمی این شهر
انجام شــد ،بناب به جمع شــهرهای الکترونیکی کشــور
پیوســت تا شــهروندانش در حوزه مدیریت پــول خُ رد ،از
بازار
78
مثلث | شماره 287
برندگانقرعه کشی
حساب های
قرض الحسنه
بانک انصار
مشخصشدند
برندگان ششــمین مرحله قرعه کشــی سراســری
ســپرده های پس انــداز قرض الحســنه بانک انصــار و
تکمیلی مرحل ه پنجم ،با حضــور نمایندگان بانک مرکزی
و دادســتانی کل کشــور براســاس چرخ گردان ،گوی و
نرم افزارهــای مربوطه تعیین شــده و برنــدگان به زودی
به صورت متمرکــز و طی مراحــل قانونی جوایــز خود را
دریافت می کنند.
به گزارش اداره کل بازاریابی و تبلیغات ،با مشخص
شــدن اســامی 156برنده کمــک هزینه خریــد گنجینه
پرازســکه طال هریــک بــه ارزش 500میلیــون ریال،
166کمک هزینه خرید خودرو داخلــی هریک به ارزش
250میلیون ریال 176 ،کمک هزینه خرید فرش دستباف
هریک بــه ارزش 50میلیــون ریــال 186 ،کمک هزینه
ســفربه عتبات عالیات هریک به ارزش 15میلیون ریال
و 196000جایــزه نقدی 200هزار ریالی ،مرحله ششــم
سپرده گذاری پس اندازهای قرض الحسنه بانک انصار به
پایان رسید و مرحله هفتم قرعه کشی با حفظ موجودی و
سپرده گذاری ،با جوایز متنوع و متعدد اغاز شد.
شــایان ذکر اســت که واریز مبلغ جوایز به صورت
متمرکز و پس از ســیر مراحل قانونی صــورت می گیرد و
نیازی به مراجعه حضوری مشتریان به شعب بانک نیست و
ی می توانند با نگهداری و افزایش موجودی
مشتریان گرام
سپرده های پس انداز قرض الحسنه خود برای شرکت در
قرعه کشی مرحله هفتم ،عالوه برکسب امتیاز و افزایش
بخت خود در این مرحله ،از اجر معنوی انجام یک سنت
حسنه برخوردار شوند.
مزایای فناوری های نوین اطالعاتی از طریق پیشتازترین
بانک کشور در بانکداری الکترونیکی برخوردار شوند.
به گزارش اداره کل بازاریابی وتبلیغات ،قرارداد پروژه
کارت شهروندی بانک انصار در شــهربناب در بخش های
تاکســی و اتوبوس پــس از انجام اقدامــات زیربنایی الزم
منعقد شد و در جلســه امضای قرارداد ،فرماندار شهربناب
ضمن تجلیل از خدمات بانک انصــار در عرصه بانکداری
الکترونیک ،به ویژه خدمت کارت شهروندی ،ابراز امیدواری
کرد که در اینده نزدیک سایر قابلیت های کارت شهروندی
بانک انصار در شهر بناب به عنوان پایلوت استان و سپس
سراسر استان اذربایجان شرقی ارائه شود.
این گزارش می افزاید که بانک انصار نخستین بانک
کشور اســت که از ســامانه core bankingاستفاده کرده
و با حفظ پیشــتازی خود در عرصه بانکداری الکترونیکی،
پروژه کارت شــهروندی را به عنوان یک اقدام زیربنایی در
ایجاد شــهرالکترونیک و شــهروندان الکترونیکی از سال
1387در بخش اتوبوسرانی ،ابتدا در شهر شیراز راه اندازی
کرده است .همچنین ،بانک انصار زیرساخت ها و امکانات
ش و خدمت ازجمله
استفاده از کارت شهروندی را در 16بخ
اتوبوســرانی ،مراکز تفریحی ،فرهنگی -هنری ،پارکومتر،
نانوایی و صندوق صدقات (که درحــال برنامه ریزی برای
استفاده در سراسر کشور اســت) در شهرهای شیراز ،یزد،
بافق ،اردکان ،ساری ،گنبدکاووس ،ساوه ،درود ،سنندج،
دزفول ،اندیمشک و بناب فراهم کرده است تا بهره مندی
از قابلیت های متنوع کارت شهروندی ،به عنوان یک کارت
بانکی جامع ،امکان پذیر شود.
حمایت بانک انصار از اولین ماراتن
برنامه نویسی بر پایه سرویس های بانکی
اولین دوره برنامه نویسی ســرویس های بانکی با حمایت بانک انصار توسط شرکت توسن وبا همکاری دانشگاه
صنعتی امیر کبیر برگزار شد.
به گزارش اداره کل بازار یابی و تبلیغات ،بانک انصار به منظور حمایت از رویه های مبتنی بر خالقیت ونواوری در
ارائه خدمات بانکداری الکترونیک و با هدف تشویق نخبگان دانشگاهی در برنامه نویسی مبتنی بر خدمات نوین از این
ماراتن فکری پشتیبانی کرد.
بر اساس این گزارش ،مراسم اختتامیه این رقابت ها روز جمعه 94/8/15در دانشگاه امیرکبیر تهران برگزار شدو
23تیم از اپلیکیشن های ارائه شده خود که پس از بررســی توسط هیات داوران از میان 170ایده ثبت نامی به مرحله
نهایی راه یافته بودند دفاع کردند و سپس از تیم های برنده با ارائه جوایز نقدی تقدیر به عمل امد.
در نخستین دوره از هکاتون توسن ،تیم «چوب خط» با دریافت جایزه 20میلیون تومانی برنده اول این رقابت
شد ،تیم «هم پیمان» با کسب عنوان دوم موفق به دریافت جایزه 10میلیون تومانی شد و با تصمیم هیات داوران دو
ی شدند و هرکدام یک جایزه پنج میلیون تومانی دریافت کردند .همچنین
تیم «نیو» و «موج» موفق به کسب مقام سوم
جایزه پنج میلیون تومانی ایده برتر به تیم «قطره» تعلق گرفت.
دکتر ابراهیمی مدیرعامل بانک انصار،سخنران ویژه همایش بود که متن تصویری او در مراسم اختتامیه پخش
شد .دکتر ابراهیمی در این سخنرانی افالین ضمن بیان ویژگی ها و مزایای توسعه خدمات بانکداری الکترونیک و لزوم
توجه ویژه به نواوری ها و خالقیت های نخبگان دانشــجویی گفت« :اینده پژوهی و نیاز سنجی صحیح خواسته های
مشتریان فعلی و اینده وهمگام کردن محصوالت وخدمات بانکی در راستای پیشــرفت های فناوری و بهره گیری از
فناوری روز از الزامات اساســی و زیرساختی اســت که باید در ارائه محصوالت وخدمات بانکی سال های اتی مد نظر
قرار گیرد .در این میان استفاده از نواوری وخالقیت و بهره گیری از امکانات در جهت رضایت مندی بیشتر مشتریان
از خدمات بانکداری اهمیت ویژه ای داشــته و این امر الزمه توســعه خدمات و همگام شدن با تحوالت نظام بانکی و
پیشرفت های فناوری اطالعات وارتباطات است.
وی افزود« :بانک انصار نخســتین بانکی اســت که پیش از تبدیل شــدن به بانک و درقالب موسسه مالی ،از
سیستم core bankingبهره برداری و سپس این پیشتازی را در ارائه خدمات الکترونیکی حفظ کرد و درحال حاضر هم
با تمرکز بر توسعه خدمات بانکداری الکترونیکی در بستری امن وبه صورت ساده ،شفاف و سریع ،ضمن ارائه خدمات
متداول بانکی ،در حوزه های مختلف از جمله :کیف پول الکترونیکی ،پرداخت خرد شهری ،کارت شهروندی وافزودن
قابلیت های متعدد بر ان ،بهره برداری از شعب مجازی( ،)vtmاستفاده از سامانه پیشخوان بانکی انصار و به کارگیری
کارت در سامانه حمل ونقل شهری و چند کسب وکار دیگر پیشتاز است».
وی ســپس بیان داشــت« :باتوجه به قابلیت های نیروی انسانی کشــور ،امکان اســتفاده از امکانات بومی و
تخصصی ،وجود نخبگان دانشــگاهی ،نســل جوان اینده ســاز و فعاالن عرصه خدمات بانکی و مالی داخل کشور،
می توان زمینه ساز رشد و توسعه قابلیت های تخصصی فردی و تیمی این عزیزان شده و زمینه ساز تولید سامانه های
نوین بانکی و دیگر ابزار ها و قابلیت ها در داخل کشور بود و پیشرفت های چشم گیر در این زمینه را کسب کرد.
گفتنی اســت که در ماراتن برنامه نویســی ،معاون فناوری اطالعات و ارتباطات بانک انصار و همچنین یکی از
کارشناسان این معاونت به عنوان داور به ارزیابی و بررسی ایده ها پرداخته و همچنین یک تن از کارشناسان دیگر معاونت
فاوای بانک نیز به عنوان مربی در کنار گروه ها بود.
بازار
و واریز سود سپرده ها و ارائه راهنمایی های الزم در راستای
اجرای دقیق ضوابط مقرر از سوی شعب تابعه ،حسن رفتار
با مسئوالن و کارکنان شــعب و برقراری ارتباط صمیمانه با
انها تاکید کرد.
معــاون بازرســی و حسابرســی داخلــی بانــک دی
همچنین از اغاز تهیه و تدوین نظام نامه اجرای سیســتم
کنترل های داخلی از طریق برون سپاری خبر داد.
تسهیالت 880میلیارد ریالی بانک دی به یک
شرکت هواپیمایی
در جلسه ای با حضور مدیرعامل بانک دی اعالم شد:
اغاز تدوین نظام نامه اجرای سیستم
کنترل های داخلی بانک دی
مدیرعامــل بانــک دی پر ریســک بــودن عملکرد
موسسات پولی و مالی را از عوامل اهمیت دادن به موضوع
کنترل و نظارت در بانک ها دانست.
به گزارش اداره کل روابــط عمومی بانک دی ،دکتر
احمد شفیع اده در جمع مدیران و کارکنان معاونت بازرسی
و حسابرسی داخلی بانک دی ضمن تقدیر از روند رو به رشد
عملکرد این معاونت تصریح کرد« :مقوله کنترل و نظارت
در ســازمان های مالی از اهمیت باالیی برخوردار است که
می تواند هم در حــوزه احراز صحت عملیــات جاری مورد
توجه باشد و هم تشخیص انحرافات احتمالی».
وی با اشــاره به موضوع تقویت حــوزه کنترلی ،درک
جایگاه و نقش بازرســی در سازمان را از ســوی بازرسان و
حسابرســان مورد تاکید قرار داد و گفت« :ایفای درســت
نقش بازدارندگی ،کشــف تخلفات فارغ از امر مچ گیری و
برخورد مناسب با افراد خاطی باید در سرلوحه کار بازرسان
قرار داشته باشد».
شفیع زاده همچنین بر پیگیری برطرف کردن نواقص
و نارســایی های مالحظه شــده ،بهرهگیــری از خدمــات
همکاران شــعب در امر حسابرســی از واحدهــا به عنوان
یک فرایند اموزشی و نیز احراز دقیق نواقص و نارسایی ها
تاکید کرد.
مدیرعامل بانک دی افزود« :کارکنان حوزه نظارتی
باید ضمن ایجاد فضای امن برای کارکنان ساعی و ناامن
کردن فضا برای افراد خاطی ،نســبت بــه افزایش دانش
کارکنان ،تقویت حس مســئولیت پذیری انها ،خالقیت در
انجام کارها و افزایش شــفافیت در اجرای ماموریت های
محوله اهتمام ویژه ای داشته باشند».
در ادامــه ایــن جلســه جعفــری ،معاون بازرســی و
حسابرســی داخلی بانک دی با ارائه گزارش عملکرد این
معاونت در شش ماهه اول سال در حوزه کنترل و نظارت به
بیان توضیحاتی درباره اجرای عملیات بازرسی و حسابرسی
از شــعب و واحدها در قالب بازرســی عمومــی ،موردی،
فوق العاده ،غیرحضوری و نامحسوس پرداخت.
وی در ادامه بر دقت مضاعف در کنترل فرایند محاسبه
بانک دی به منظور حمایــت از حمل و نقل هوایی و
صنایع هواپیمایی به یکی از شرکت های فعال هواپیمایی
884میلیارد ریال تسهیالت پرداخت کرد.
به گــزارش اداره کل روابط عمومــی بانک دی ،این
تســهیالت که با هدف تکمیــل نــاوگان هواپیمایی این
شــرکت و خرید چند فرونــد هواپیمای مورد نیــاز پرداخت
شده ،در راستای تحقق شعار اقتصاد مقاومتی ،کمک به
اقتصاد داخلی و رونق تولید و اشتغالزایی اختصاص داده
شده است.
دکتر احمد شــفیع زاده ،مدیرعامل بانک دی در این
زمینه اظهار کرد« :تالش کرده ایم با حمایت مالی و ارائه
تسهیالت به نوســازی ناوگان هوایی و ورود هواپیماهای
جدید کمک کنیم».
وی با اشــاره به اینکــه بانک تــاش دارد د ر عرصه
اقتصاد مقاومتــی بنگاهی تاثیرگذار باشــد ،تصریح کرد:
«ارائه تسهیالت به صنایع زیربنایی مانند هواپیمایی و مترو
و نیز حمایت از تولید داخلی و صادرات غیرنفتی در مســیر
اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی است ».
مسابقه بزرگ کتابخوانی غدیر
در بانک دی برگزار شد
مثلث | شماره 287
بازار
برنــدگان مســابقه کتابخوانی «خط روشــن» که به
مناسبت بزرگداشــت عید غدیر و دهه والیت در بانک دی
برگزار شده بود ،مشخص شدند.
بــه گــزارش اداره کل روابط عمومی بانــک دی ،به
مناسبت بزرگداشــت عید غدیر و دهه والیت ،کتاب «خط
روشن» که گزیده ای از کتاب ارزشمند الغدیر نوشته عالمه
امینی اســت برای کارکنان بانک دی تهیه و مسابقه ای از
محتوای ان برگزار شد.
بر این اساس از بین بیش از 300نفری که به سواالت
مسابقه پاســخ صحیح داده بودند ،به ســه نفر به قید قرعه
کمک هزینه پنج میلیون ریالی سفر زیارتی نجف اشرف و
کربالی معلی اهدا شد.
کتاب «خط روشن» باتوجه به فقدان گزیدهای روان،
جامع و کم حجم و متناسب با فضای جوانان و برای تحقق
دغدغه رهبر معظم انقالب که در اسفند 1378درباره کتاب
ارزشــمند الغدیر فرمودند« :کتاب «الغدیــر» به نظر من
مهجور است» منتشر شده است.
روابط عمومی بانک با هدف گســترش فعالیت های
فرهنگی و نشر کتابخوانی در بین کارکنان تا کنون چند دوره
مســابقه کتابخوانی برگزار کرده اســت که این برنامه ها از
جمله مســابقه فرهنگی «قران در خانه» که در ماه مبارک
رمضان برگزار می شود ،با اســتقبال کارکنان بانک مواجه
شده است.
اسامی برندگان مسابقه کتابخوانی «خط روشن» به
شرح زیر است:
1ـ سرکار خانم هدی تاکستانی ـ کارشناس اطالعات
پایه
2ـ جنــاب اقــای عبدالرســول دالونــد ـ کارشــناس
بانکداری شرکتی
3ـ جناب اقای محمد قاســمی دامغانی ـ کارشــناس
معاونت فن اوری اطالعات و بانکداری الکترونی.
79
بازار
ارائهتسهیالت
بهبازنشستگان
نیروهایمسلح
موسســه اعتباری کوثر به بازنشســتگان نیروهای
مسلح که حقوق مســتمری خود را از طریق این موسسه
دریافت کننــد ،تا ســقف 50میلیــون ریال تســهیالت
قرض الحسنه در قالب وام خدمت پرداخت می نماید.
به گــزارش روابط عمومی موسســه اعتباری کوثر؛
بازنشســتگان نیروهای مســلح که حقوق مستمری خود
را از طریق این موسســه دریافت کنند ،در صورت ازدواج
فرزندان یک فقره تسهیالت تا سقف 50میلیون ریال در
قالب وام خدمت دریافت خواهند کرد.
ارائه ایــن خدمات شــامل تمامی بازنشســتگان،
وظیفه بگیران،مستمری بگیراننیروهایمسلحجمهوری
اســامی ایران اعم از اجا ،ناجا ،ودجا و ســتاد کل است
که حقوق خود را از موسسه اعتباری کوثر دریافت کنند.
بازنشســتگان محترم بــرای اطــاع از چگونگی
پرداخت تسهیالت و کســب اطالع از شرایط ،می توانند
به یکی از 350شــعبه موسســه اعتباری کوثر در سراسر
کشور مراجعه نمایند یا با سامانه پاسخگوی کوثر به شماره
42830تماس حاصل فرمایند.
بوشهر میزبان چهاردهمین همایش
سراسری هم اندیشی معاونین و مدیران
موسسه اعتباری کوثر
چهاردهمیــن هم اندیشــی معاونیــن و مدیران
موسسه اعتباری کوثر 18ابان ماه به میزبانی مدیریت
شعب استان بوشــهر ،با حضور مدیران عالی موسسه
برگزار می گردد.
بــه گــزارش روابط عمومــی موسســه اعتباری
کوثر؛ در ایــن همایش که با هدف بررســی فعالیت ها
و چشــم اندازهای معاونت بازاریابی و امور مشــتریان
به مدت دو روز در اســتان بوشــهر برگزار می شــود که
محورهای زیر مورد بررســی قرار می گیرد -1 :بررسی
و ارائه راهکارهــای اجرایی در حــوزه بازاریابی و امور
مشتریان -2 ،ارائه گزارش عملکرد استان ها و مقایسه
جایگاه کوثر در بازاریابی -3 ،تشریح بانکداری مجازی،
بانکداری اختصاصی و شرکتی و بانکداری خرد -4 ،نقد
و بررســی فعالیت های یک بانک خارجــی به صورت
نمونه.
از مهمترین برنامه های چهاردهمین هم اندیشی
سراســری معاونین و مدیران عالی موسســه اعتباری
کوثر ،ســخنرانی دکتر رضایی مدیرعامل موسســه و
بیان تدابیر کالن توسط ایشان خواهد بود و همچنین
عالوه بر مدیران عالی موسســه ،جمعی از مســئوالن
استان بوشهر به ویژه روحانیت معزز در همایش حضور
خواهند داشت.
قابــل ذکــر اســت دارا بــودن 350شــعبه
و بیــش از 2500نیــروی جــوان ،تحصیلکــرده و
متخصص در سراســر کشــور مزیت رقابتــی باالیی
را در نظــام بانکــی بــرای موسســه اعتبــاری کوثر
ایجاد کرده کــه می تواند موجــب ارتقای روز افزون
ان و افزایش ســهم موسســه در بازار شــود چرا که
موسســه اعتباری کوثر عالوه بر بحــث اینده نگری
و شــناخت نیــاز مشــتریان ،ســعی در بــراورده
کردن منافــع گرو ه های هــدف نیــز در برنامه های
خود دارد.
اجرای موفقیت امیز مانور واکنش سریع
همراه اول
بازار
80
مثلث | شماره 287
اپراتور اول از رسیدن به تمامی نتایج اهداف از پیش
تعیین شده در مانور عملیاتی واکنش سریع در شرایط بحرانی
خبر داد .اداره کل شرکت ارتباطات سیار ایران اعالم کرد:
«همزمان با هفته پدافند غیرعامل ،مانور افزایش امادگی
جهت واکنش سریع در شــرایط بحران در حوزه ،ICTصبح
روز دوشنبه ۱۱ابان ماه ،با مدیریت سازمان تنظیم مقررات
و ارتباطات رادیویی در استان قزوین برگزار شد که این مانور
به تمامی اهداف در نظر گرفته شده رسید».
در این مانور که با هدف تست زیرساخت های ارتباطی
کشور و امادگی واکنش به موقع در شرایط اضطراری انجام
شــد ،همراه اول ترافیک حدود ۷۰هزار مشــترک خود در
منطقه جنوب شهر قزوین و شــهر صنعتی الوند را با از مدار
خارج کردن تجهیزات ســرویس دهنده اســتان قزوین به
مشترکین ،به استان معین قزوین (اذربایجان شرقی ،شهر
تبریز) منتقل و از تجهیزات و زیرســاخت های ان اســتان
جهت سرویس دهی کامل به مشترکین مذکور استفاده کرد.
در این عملیات که زمان براورد قطعی ارتباط ۲۰دقیقه
بود ،با برنامه ریزی انجام شده تمامی اهداف در نظر گرفته
شده محقق شــد.همچنین از برنامه های دیگر این پروژه،
قطع سرویس دهی انتن BTSمنطقه دیگری از شهر قزوین
بود که با استفاده از کانکس اضطراری و ایجاد بستر انتقال
از مسیر مایکروویو انجام شد که این عملیات نیز در کمترین
زمان ممکن یعنی کمتر از ۱۰دقیقه به طول انجامید.
ی مشترکین همراه
شنبه ،قبل و بعد از عملیات ،به تمام
اول در استان قزوین با ارسال پیامک ،موضوع اطالع رسانی
و بابت بروز قطع مقطعی ارتباط عذرخواهی شد.
عملیات مذکور بــا حضور تعــدادی از مدیران وزارت
ارتباطــات و فناوری اطالعــات و ســازمان تنظیم مقررات
و ارتباطــات رادیویی و بــا هماهنگی و حضــور مدیرانی از
اداره کل تنظیم مقررات شمال غرب کشور ،اداره کل فناوری
اطالعات اســتانداری قزوین ،اداره کل بحران استانداری
قزوین و اداره کل فناوری اطالعات قزوین انجام شد.
در دوازدهمین دوره ارزیابی
ملی کیفیت ایران
همراه اول گواهینامه اشتهار به کیفیت چهار ستاره
دریافت کرد.
در دوازدهمیــن دوره ارزیابــی ملی کیفیــت ایران،
همــراه اول تنهــا شــرکت حــوزه ICTکشــور بــود کــه
موفق بــه دریافــت گواهینامه اشــتهار به کیفیــت چهار
ستاره شد.
بــه گــزارش اداره کل ارتباطات شــرکت ارتباطات
ســیار ایران ،دوشــنبه ۱۸ابان مــاه مصادف بــا روز ملی
ی که با حضور دکتر محمد شریعتمداری
کیفیت ،در مراسم
معــاون اجرایــی رئیس جمهــور ،مهنــدس محمدرضــا
نعمــت زاده وزیــر صنعــت ،معــدن و تجــارت ،مهندس
نیــره پیروزبخت رئیس ســازمان ملــی اســتاندارد ایران
و مهنــدس فرزیــن انتصاریــان رئیس انجمــن مدیریت
کیفیت ایــران و جمعــی از نماینــدگان مجلس شــورای
اسالمی و مدیران صنعت کشــور ،در مرکز همایش های
بین المللی صداوســیما برگزار شــد؛ گواهینامه اشــتهار
به کیفیت چهــار ســتاره مدیریت کیفیت ،بــه همراه اول
اعطا شد.
در ایــن دوره از ارزیابــی ،شــرکت های مبیــن نت،
«مخابرات اســتان خراسان رضوی و اســتان اصفهان»
و مخابرات اســتان تهران هم به ترتیب موفق به دریافت
گواهینامه اشــتهار به کیفیت سه ســتاره ،دو ستاره و یک
ستاره شدند.