هفته نامه صدای خاک شماره 6

‫ماهنامه کشاورزی صدای خاک‬ ‫شـمـاره ششم مرداد مـاه‪98‬‬ ‫قیمت‪ 5000:‬تومان‬ ‫ریزگرد‬ ‫بالی خانمانسوز‬ ‫پرونده ویژۀ این شماره‪:‬‬ ‫ریزگرد و‬ ‫گردوغبار‬ ‫شرایط اقلیمی مساعد‬ ‫گفتگو با علی محمد طهماسبی بیرگانی‬ ‫برای کشت چای کشور‬ ‫دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار‪:‬‬ ‫از سرزمین‬ ‫شمالی‬ ‫با به کار بردن واژه‬ ‫ریزگردها مخالفم‬ صفحه 1 ‫پوشاک شاپرک در تلگرام‬ ‫‪@ pooshak_shaparak_13‬‬ ‫پس‬ ‫کلی‪،‬زجئی دختراهن‪ ،‬راهن‬ ‫‪55580763‬‬ صفحه 2 ‫مریم حضرتی‬ ‫مدیر مسئول‬ ‫به نام خدای خاک و زمین!‬ ‫سالم به محضر تمامی خوانندگان گران قدر و همراهان صمیمی ماهنامه صدای خاک‪.‬‬ ‫ماهنامه صدای خاک به ششمین شماره خود رسید؛ یعنی نیمی از سال را سپری کرد‪ .‬در این شش شماره از مجله با نقطه‬ ‫نظرات بسیاری از فعاالن در عرصه خاک و خاک شناسی روبرو شدیم‪.‬‬ ‫نظراتی که این ماهنامه برای بهتر دیده شدن‪ ،‬از کشاورز تازه کار تا صاحب نظران حوزه کشاورزی استفاده کرد‪.‬‬ ‫حال که به این شماره از نشریه رسیده ایم بی شک تنها با تالش و همت گروه صدای خاک نبوده بلکه با استفاده از گروهی‬ ‫وسیع تر و قوی و نظرات کارشناسانه برخی از دوستانی بود که یاریگر انتشار هرچه بهتر ماهنامه صدای خاک بوده اند‪.‬‬ ‫دوستان و مخاطبان عزیز! به مانند شماره های قبلی که هر شماره به یک پرونده موضوعی اختصاص داده می شد پرونده‬ ‫این دوره از صدای خاک به ریزگردها اختصاص دارد‪.‬‬ ‫گردوغبار یا همان پدیده ریزگرد توده ای از ذرات غباری است که در جو پخش می شود و دید افقی تا چند کیلومتر جلوتر‬ ‫را محدود و یا ناممکن می کند‪ .‬چیزی که برای بیماران تنفسی بسیار زیان اور است‪ .‬البته پدیده گردوغبار سال هاست که‬ ‫وجود دارد و شاید این عبارت ریزگرد باشد که هنوز مردم همانند گردوغبار با ان اُخت نشده اند‪.‬‬ ‫ریزگردها در کشور در طی یک دهه اخیر با کمترین وزش بادی از سمت کشورهای همجوار همچون عراق به سمت سرازیر‬ ‫می شود‪ .‬این ریزگردها عالوه بر شهرهای مرزی به خصوص در استان سیستان و بلوچستان و به ویژه شهر زابل با وزش‬ ‫بادهای شدید که تبدیل به طوفان های گردوغباری می شود در بیشتر کشور یکی از مشکالت زیست محیطی را رقم می زند‪.‬‬ ‫شرایط نامناسب هوا باعث می شود که شهرهای مناطق مرزی و کویری باید عالوه بر استفاده از ماسک یا وسایل کمکی در‬ ‫تصفیه هوا‪ ،‬مواردی همچون بهداشت مواد غذایی و یا کاهش تردد در شهر را رعایت کنند‪.‬‬ ‫سازمان هواشناسی با بررسی هایی که به عمل اورده متوجه شده که سرچشمه این گردوغبار از کشورهای عراق و عربستان‬ ‫است که به سمت ایران می اید؛ بنابراین به علت مشکالت تنفسی که در کشور ایجاد می شود باید سازمان های هواشناسی‬ ‫و محیط زیست با همکاری یکدیگر سعی در خنثی کردن این پدیده در کشور کنند بخصوص در استان خوزستان که‬ ‫بیشترین اسیب به مردم این منطقه می رسد‪.‬‬ ‫و کالم واپسین اینکه از شما خوانندگان عزیز مجدانه تقاضا داریم نقطه نظرات انتقادی و دیدگاه های سازنده خود را‬ ‫همچنان با ما در میان بگذارید تا نویسندگان و خبرنگاران فعال در «صدای خاک» بتوانند از ان نظرات برای ارتقای سطح‬ ‫کمی و کیفی نشریه استفاده کنند‪.‬‬ ‫گفتگو با یک کشاورز صیفی کار‪:‬‬ ‫د‬ ‫جهاد کشاورزی به کشاورزان وام ده ‬ ‫ت‬ ‫نجات اب وخاک؛ درگرو تغییر الگوی مکانیزاسیون اس ‬ ‫ت‬ ‫ریزگرد یا گردوغبار؟ مسئله این اس ‬ ‫ریزگرده ا‬ ‫گزارش تصویری از ریزگرها در دیگر کشورها ‬ ‫گفتگو با علی محمد طهماسبی بیرگانی دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار‪:‬‬ ‫‪14‬‬ ‫م‬ ‫با به کار بردن واژه ریزگردها مخالف ‬ ‫‪17‬‬ ‫ی‬ ‫شعرهای خاک ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬ ‫صاحب امتیاز و مد یرمسئول‪ :‬مریم حضرتی‬ ‫شورای سیاست گذاری‪:‬ابوالفضل کیمیایی‪،‬‬ ‫مجید عاصمی‪ ،‬یوسف خاکیان‪،‬صدرا صدوقی‪،‬‬ ‫علی رضا احرامیان پور‪ ،‬مهناز رمضانی‬ ‫‪18‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪24‬‬ ‫ی‬ ‫از سرزمین شمال ‬ ‫ی‬ ‫هلند؛ سرزمین گل های رویای ‬ ‫ت‬ ‫خاک و ادبیا ‬ ‫مسئوالن حوزه کشاورزی و دام پروری برای اینده صنعتی فکر‬ ‫‪25‬‬ ‫د‬ ‫چاره ای کنن ‬ ‫‪26‬‬ ‫حقایق شست ه ُرفته درباره زنبوره ا‬ ‫اشنایی با برخی خواص ماهی بیگ ِهد‪ ۲۰ /‬نکته مهم برای کاشت صحیح‬ ‫‪29-28‬‬ ‫ی‬ ‫نهال های میوه‪ /‬دالیل ریزش گل در گوجه فرنگ ‬ ‫‪30‬‬ ‫ب‬ ‫معرفی کتا ‬ ‫د بیر تحریریه و ویراستار‪ :‬علی رضا احرامیان پور‬ ‫تحریریه‪ :‬زهره حاج حیدری‪ ،‬مریم مشهدی رضا‪،‬‬ ‫ابوالفضل کیمیایی‪ ،‬احمد حضرتی‪ ،‬محمد جواد‬ ‫امیری‪،‬مسعود رحیمی‪ ،‬مکرمه صدیق‪ ،‬علی بشکوه‪،‬‬ ‫محسن احدی‪،‬علیرضانقلی‪ ،‬فریده ذاکری‬ ‫مد یر هنری‪ :‬محمد نباتی نژاد‬ ‫صفحه ارایی‪ :‬مهراس نباتی نژاد‬ ‫مدیر بازرگانی‪ :‬کامیار عابدینی‬ ‫چاپ‪ :‬پیمان نواندیش‬ ‫اد رس‪ :‬خیابان استاد نجات اللهی‪ ،‬کوچه خسرو‪ ،‬پالک ‪ ، 36‬طبقه همکف‬ ‫تلفن‪ 88942253:‬کدپستی‪15988144811:‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫شماره ششم‬ ‫مرداد ‪1398‬‬ ‫‪@ s e d a _ k h a k‬‬ ‫صدای خاک در تلگرام‬ ‫‪_ s e d a y _ k h a k‬‬ ‫صدای خاک در اینستاگرام‬ صفحه 3 ‫گفت وگو‬ ‫گفتگو با یک کشاورز صیفی کار‪:‬‬ ‫جهاد کشاورزی به کشاورزان وام دهد‬ ‫احمد حضرتی‬ ‫یکی از کشاورزان صیفی کار معتقد است که اگر جهاد کشاورزی وام بدهد ان ها با ایجاد لوله های اب‪ ،‬هم کشت و هم برداشت راحت تری‬ ‫خواهد داشت‪ .‬فرهاد قربانی ساکن ورامین است و شغل خانوادگی ان ها کشاورزی است‪ .‬او در کنار زمین های همجوار که متعلق به عمو‬ ‫و پسرعمو و برادرانش هست به کشاورزی به خصوص محصول طالبی‪ ،‬یونجه و گندم مشغول است‪.‬‬ ‫فرهاد قربانی می گوید‪ :‬تمامی‬ ‫کشاورزان این منطقه (ورامین)‬ ‫بومی هستند و بیشتر مزارع مان‬ ‫گندم‪ ،‬طالبی و یونجه است‪.‬‬ ‫این کشاورز با ابراز گرمی بیش ازحد هوا اظهار‬ ‫کرد‪ :‬به علت خشکسالی و نبود لوله های اب‪،‬‬ ‫کار کشاورزی در این منطقه بسیار سخت است‪.‬‬ ‫وی درباره کاشت و برداشت محصوالت خود‬ ‫گفت‪ :‬برای گندم از ماه هفتم بذر می پاشیم‬ ‫و چیزی حدود یک ماه زمان می برد‪ .‬برای‬ ‫محصول طالبی نیز اواخر سال تخم می کاریم و‬ ‫سه الی چهار ماه بعد برداشت می کنیم اما کشت‬ ‫یونجه زمان خاصی ندارد؛ یعنی هر زمان بکاری‬ ‫زود درمی اید‪ .‬بیشتر کشاورزان تالش می کنند‬ ‫که یونجه را در اوایل مهر بکارند چراکه وزن و‬ ‫تناژ ان بیشتر می شود‪.‬‬ ‫قربانی که حدود ‪ 21‬هکتار زمین دارد‬ ‫گالیه مند است که ماشین االتی برای کشاورزی‬ ‫ندارد چراکه وسعش به خرید ماشین االت‬ ‫نمی رسد و بیشتر به روش سنتی انجام می دهد‬ ‫و گاهی از همسایگان به امانت می گیرد‪.‬‬ ‫وی بیان کرد‪ :‬زمین های زراعی ما زمین های‬ ‫غرقابی است و اگر قطعه ای و استخری شود‪،‬‬ ‫در اب صرفه جویی می شود؛ همچنین هزینه ها‬ ‫نیز پایین می اید‪.‬‬ ‫وی با اعتقاد براینکه می توان کاشت برخی‬ ‫محصوالت را در این زمین ها داشت‪ ،‬گفت‪:‬‬ ‫می شود درخت کاشت به خصوص درخت انار‬ ‫و پسته؛ به خاطر اینکه زمین های همجوار ما‬ ‫این کار را کرده اند و محصوالتشان هم به بار‬ ‫نشسته است‪.‬‬ ‫قربانی خاطرنشان کرد که اگر زمین ها قطعه ای‬ ‫شود و استخری باشد و جهاد کشاورزی وام‬ ‫‪6‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫در اختیار کشاورزان قرار دهد برای کشت و‬ ‫برداشت محصوالت مشکلی نخواهیم داشت‪.‬‬ ‫این کشاورز در مورد ماشین هایی که‬ ‫محصوالتشان را به بازار عرضه می کنند هم‬ ‫اظهار کرد‪ :‬تقریباً ‪ 100‬ماشین محصول از‬ ‫این زمین ها برداشت و به میدان میوه و تره بار‬ ‫ارسال می شود‪.‬‬ ‫وی با بیان اینکه ساالنه تقریباً ‪ 10‬تن طالبی‬ ‫برداشت می کنند گفت ‪ :‬این محصول به‬ ‫شهرستا ن های همدان‪ ،‬اصفهان‪ ،‬شیراز‪،‬‬ ‫مازندران و مشهد ارسال می شود‪.‬‬ ‫این کشاورز تاکید کرد‪ :‬ما کشاورزان به‬ ‫علت اینکه وسعمان نمی رسد به قیمت سه‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫ماه قبل از برداشت محصول با بارفروش‬ ‫میدان میوه و تره بار قرارداد می بندیم‪ .‬از سه‬ ‫ماه قبل یک هزینه ای را برای بذر و نیروی‬ ‫انسانی دریافت می کنیم و پس از برداشت‪،‬‬ ‫کل محصول را به ا ن ها می دهیم و ممکن‬ ‫است قیمت باال رفته باشد اما ما چون جلوتر‬ ‫هزینه را دریافت کردیم قطعاً به پایین و باال‬ ‫بودن قیمت ان کاری نداریم؛ درصورتی که‬ ‫اگر دستمان باز بود و ا ن قدر داشتیم که‬ ‫خودمان جلوتر برای نیروی انسانی و بذر هزینه‬ ‫می کردیم این باال و پایین رفتن قیمت ها‬ ‫در فروش محصوالتمان به طور کامل تاثیر‬ ‫می گذاشت‪.‬‬ صفحه 4 ‫نجات اب وخاک؛‬ ‫درگرو تغییر الگوی مکانیزاسیون است‬ ‫فریدون گل افرا‬ ‫هرسال شاهدیم که کشاورزان برای کشت و کار در مزارع خود‪ ،‬همان روش های مرسوم شخم‪ ،‬دیسک‪ ،‬ماله‪ ،‬کولتیواتور‪ ،‬خارویی‪ ،‬کاشت‬ ‫مکانیکی را دنبال می کنند‪ ،‬غافل از انکه بستر بذر حداقل تا عمق یک متری فشرده و غیرقابل نفوذ برای اب های جاری در مزارع شده‬ ‫است‪ ،‬به طوری که وقتی باران می بارد‪ ،‬اب در سطح زمین می ماند تا تبخیر شود و انچه براثر تبخیر رخ می دهد‪ ،‬رسوب نمک و شوره‬ ‫است‪ .‬گاهی نیز باران ها تبدیل به سیالب می شوند که خاک سطحی مزارع را می شوید و به محل دیگری حمل می کند که اثار ان را در‬ ‫رودخانه ها به صورت گل والی و در سدها به شکل رسوب های انبوه شاهد هستیم!‬ ‫در اراضی فشرده شده‪ ،‬کشاورزی‬ ‫حفاظتی ممکن است جواب دهد‪،‬‬ ‫ولی اگر زمین خیلی سفت و فشرده‬ ‫شده باشد‪ ،‬شاید ده ها سال طول بکشد تا به کمک‬ ‫بقایا و عبور حداکثر دو بار و در سال های بعد فقط‬ ‫یک بار عبور در مزرعه‪ ،‬عملیات کاشت صورت بگیرد؛‬ ‫اما برای سرعت بخشیدن به اصالح خاک و اهداف‬ ‫افزایش بهره وری در مزارع و اقتصادی تر کردن کشت‬ ‫و کار‪ ،‬هیچ راهی نداریم تا به ساختار خاک‬ ‫زودهنگام تر‪ ،‬زندگی ببخشیم‪.‬‬ ‫بعضی از کشاورزان هر سه سال یک بار از زیرشکن ها‬ ‫استفاده می کنند که بازوهای ان تا حدود ‪40‬‬ ‫سانتیمتر سطح زیرین خاک را بر هم می زنند که این‬ ‫عمل البته تا حدودی کارساز ولی نیم بند است‪.‬‬ ‫چند سالی است که در نمایشگاه های بین المللی با اهل‬ ‫فن در حال گفت وگو هستیم و به دنبال کارشناسان‬ ‫و تدبیراندیشان در مناطق خشک جهان هستیم‬ ‫که باالخره یک سازنده ادوات از کشور ایتالیا با‬ ‫تبادل نظرهای صورت گرفته قانع شد که زیرشکن ها‬ ‫را متحول تر کند‪ .‬بازوهای زیرشکن از ‪ 40‬سانتیمتر‬ ‫به ‪ 85‬سانتیمتر عمیق تر شد؛ ولی بازهم ان گونه که‬ ‫انتظار می رفت جواب نهایی نداد‪ .‬متعاقباً پیشنهاد‬ ‫ویبره کردن بازوها مطرح شد که در مکانیسم بازوها‬ ‫جواب داد‪.‬‬ ‫درنهایت یک مکانیسم یا قاب بسیار محکم که‬ ‫بازوهای‪ 85‬سانتی را با خود حمل می کند‪ ،‬تا حدودی‬ ‫نظر ما را به خود جلب کرد‪ ،‬ولی کارشناس مربوطه‬ ‫هنوز ان را در حال ازمایش معرفی کرده است‪.‬‬ ‫چندین و چند بار فیلم عملکرد این زیرشکن به صورت‬ ‫کارتن بر روی صفحه مانیتور مرور شد و با وحود‬ ‫اعتراض کارشناس مربوطه از ان فیلم گرفته شد‪.‬‬ ‫از این غول زیرشکن عکس گرفته شد و درحالی که‬ ‫عملکرد ان در مزرعه به بعد موکول می شد‪ ،‬در‬ ‫مذاکرات فنی‪ ،‬خوش بینانه اینده کارسازی ترسیم‬ ‫گردید‪.‬‬ ‫در این محاسبات‪ ،‬تراکتور مناسب برای کشیدن این‬ ‫زیرشکن ‪ 250‬اسب بخار محاسبه شد که بر اساس‬ ‫این دورنما‪ ،‬این چنین برنامه ریزی شد که اگر یک نفر‬ ‫کارشناس کاراشنا و دوراندیش‪ ،‬چنین دستگاهی را‬ ‫با یک تراکتور ‪ 250‬قوه اسب بخار در اختیار داشته‬ ‫باشد‪ ،‬می تواند هرروز حداقل ‪ 5‬هکتار زمین مرده‬ ‫را زنده کند و برای ان ارزش افزوده جالب توجهی‬ ‫ایجاد نماید‪.‬‬ ‫اگر تعداد این کارشناسان افزایش یابد‪ ،‬نه تنها یک‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫اشتغال زایی مثبت در بخش صورت می گیرد‪ ،‬بلکه‬ ‫دورنمای نجات اراضی کشاورزی از طریق هوادهی به‬ ‫خاک ها و بازگشت موجودات زنده به کمک کشاورزی‬ ‫حفاظتی در زمان کمتری رقم می خورد‪ .‬پیش بینی‬ ‫می شود که یک چنین دستگاه زیرشکنی با تراکتور‬ ‫‪ 250‬قوه اسب‪ ،‬حداقل ‪ 800‬میلیون تومان هزینه‬ ‫دربرداشته باشد که اگر شرایط متقاضی مناسب‬ ‫باشد‪ ،‬به حدود ‪ 85‬درصد ان توسط بانک کشاورزی‬ ‫با بهره ‪ 15‬درصد وام تخصیص می یابد که اگر این‬ ‫بهره با تخصیص یارانه های توجیهی به نصف تقلیل‬ ‫یابد‪ ،‬انگیزه ها به مراتب برای چنین تحولی تحریک‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫برای اغاز کار‪ ،‬احتیاج به ازمون هایی در مزارع‬ ‫ازمایشی است که در این راستا کشت و صنعت های‬ ‫دولتی و نیمه دولتی می توانند پیشرو ایجاد این‬ ‫تحول باشند‪ .‬تا به اینجا بهتر است افکار را به این سو‬ ‫سوق دهیم تا شاید در اینده نزدیک بتوانیم یکی‬ ‫از این نمونه ها را خریداری و توسط صنعتگران‬ ‫خوش فکرمان نمونه سازی و تولید انبوه کنیم تا اهداف‬ ‫اشتغال زایی موثر برای احیای اب وخاک و شکار روان‬ ‫اب هایی که گاهی فاجعه بار‪ ،‬خاک مزارع ما را می بلعد‪،‬‬ ‫تحت مدیریت های کارساز تحقق یابند‪.‬‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪7‬‬ صفحه 5 ‫گزارش‬ ‫پرونده ویژۀ این شماره‪:‬‬ ‫ریزگرد و‬ ‫گردوغبار‬ ‫ریزگرد یا گردوغبار؟‬ ‫مسئله این است‬ ‫مریم مشهدی رضا‬ ‫سال های متمادی است که موضوعی به نام ریزگرد در برخی از نقاط کشورمان خصوص ًا بخش های جنوبی و غربی مطرح شده اما ان طور که‬ ‫بایدوشاید موردتوجه قرار نگرفته است‪ .‬اگر بخواهیم تعریف درستی از این موضوع که برخی از کارشناسان از ان به عنوان گردوغبار یاد‬ ‫می کنند داشته باشیم باید کمی موشکافانه تر به موضوع بنگریم‪.‬گردوغبار یا ریزگرد‪ ،‬توده ای از ذرات جامد ریز غبار و گاه دود و غیره است‬ ‫که در جو پخش شده و دید افقی را میان ‪ ۱‬تا ‪ ۲‬کیلومتر محدود می کند و برای بیماران تنفسی بسیار زیان اور است‪.‬‬ ‫همان طور که ریزگرد پدیده ای است‬ ‫که از ترکیب ذرات ریز گردوغبار با‬ ‫االینده های شهری به وجود می اید و‬ ‫این ترکیب برای بیماران تنفسی بسیار مضر است؛ اما‬ ‫این پدیده که مدت هاست در کشورمان شایع شده‬ ‫داستان دیگری دارد‪ .‬در ایران منشا اصلی این پدیده‪،‬‬ ‫کویرها و باتالق های در حال خشک شدن عراق است‪.‬‬ ‫درگذشته سه کشور ایران‪ ،‬عراق و عربستان به صورت‬ ‫مشترک هزینه های مالچ پاشی این اراضی را تامین و‬ ‫تمام اراضی در فصل خاصی از سال مالچ پاشی می شد‪.‬‬ ‫مالچ ماده چسبنده گرفته شده از مواد نفتی است که‬ ‫برای تثبیت شن های روان در اراضی بیابانی استفاده‬ ‫می شود‪ .‬به علت بروز برخی مشکالت و تغییر ر ّویه‬ ‫دولت ها دراین ارتباط‪ ،‬این اقدام در سال های اخیر‬ ‫صورت نگرفت و پدیده ریزگرد به صورت گسترده‪،‬‬ ‫بخش هایی از کشور را مورد هجوم قرار داد‪ .‬با افزایش‬ ‫گردوغبار موسوم به ریزگرد یا غبار عربی در بسیاری از‬ ‫شهرهای کشور ازجمله تهران‪ ،‬متخصصان توصیه‬ ‫می کنند که افراد سالمند و خردسال و مبتالیان به‬ ‫‪8‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫بیماری های قلبی و ریوی در خانه بمانند و یا از‬ ‫ماسک های مخصوص استفاده کنند‪.‬‬ ‫ریزگردها در کهکشان راه شیری‬ ‫شاید برایتان عجیب باشد که بدانید ریزگردها تنها‬ ‫متعلق به کشور ما و حتی تنها متعلق به قاره اسیا و در‬ ‫مقیاسی باالتر حتی تنها متعلق به کره زمین نیستند‪،‬‬ ‫بلکه در کرات دیگر نیز وجود دارند‪ .‬در مریخ‪ ،‬ریزگرد‬ ‫رویدادی تقریباً همیشگی است که گاه تا ارتفاع ‪۳۰‬‬ ‫کیلومتری (بیش از ‪ ۵‬برابر ارتفاع کوه دماوند از سطح‬ ‫دریا) باال می رود و در فصل تابستان شدت گرفته و‬ ‫توفان های شدیدی را ایجاد می کند‪.‬‬ ‫انقراض دایناسورها‬ ‫وقتی درباره ریزگردها تحقیق کنید به نکات‬ ‫جالب توجهی برمی خورید‪ ،‬مث ً‬ ‫ال اینکه یکی از دالیل‬ ‫بسیاری از انقراض های بزرگ تاریخ – ازجمله انقراض‬ ‫دایناسورها – پدیده ریزگردها بوده است‪ ،‬زیرا این‬ ‫پدیده در موارد بحرانی با جلوگیری از تابش نور‬ ‫خورشید به زمین موجب زمستان جهانی می شود؛ یا‬ ‫اینکه صحرای بزرگ افریقا‪ ،‬منطقه ساحل در شمال‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫افریقا و بیابان گبی – تاکلی ماکان در اسیای مرکزی از‬ ‫مناطق مهم منبع گردوغبار در جهان به شمار می روند‪.‬‬ ‫اثرات ریزگردها بر تغییر اقلیم زمین‬ ‫تصور افکار عمومی از پدیده هایی نظیر طوفان شن‬ ‫و ریزگرد بیشتر به یک پدیده مقطعی و ناپایدار‬ ‫نزدیک است و کمتر اثار بلندمدت ان در نظر گرفته‬ ‫می شود‪ .‬چند سال پیش در تحقیقات دانشمندان‬ ‫دانشگاه کلمبیا مشخص شد که ریزگردها می توانند‬ ‫از دو جنبه بر روی کیفیت نور خورشید و اشعه های‬ ‫ان تاثیر بگذارند‪ .‬از یک سو با پراکنده کردن و‬ ‫جذب نور خورشید و از سوی دیگر با تغییر خواص‬ ‫و مشخصه های نوری ابرها که نقش بسیار پررنگی‬ ‫در تعیین وضعیت اقلیمی مناطق مختلف دارند‪.‬‬ ‫وجود عنصر اهن در ریزگردها سبب می شود مواد‬ ‫مغذی موجود در اقیانوس ها با نقصان جدی مواجه‬ ‫شده و ترکیب زیستی ان ها را دگرگون کند‪ .‬رشد‬ ‫بی رویه جلبک ها و تکثیر فیتوپالنگتون ها در اثر این‬ ‫تغییرات میزان کربن دی اکسید موجود در اب را به‬ ‫میزان چشمگیری افزایش می دهد و این موضوع‬ صفحه 6 ‫عوامل ایجاد ریزگرد‬ ‫همان طور که پیش تر اشاره شد پدیده ریزگرد مختص یک منطقه خاص و محدود در جهان و حتی کهکشان‬ ‫راه شیری نیست و در نقاط مختلفی از جهان و کرات دیگر نمونه های متعددی از این پدیده مشاهده شده‬ ‫است‪ .‬اگر بخواهیم به بررسی کلی درباره عوامل ایجاد ریزگردها بپردازیم می توانیم موارد زیر را نام ببریم‪:‬‬ ‫ فعالیت های انسانی نقش پررنگی در ایجاد ریزگردها دارد اما تحقیقات دانشمندان نشان می دهد عالوه‬‫بر فعالیت های انسانی در مناطق مختلف‪ ،‬تغییرات اب وهوایی در کل کره زمین نیز می تواند بر این پدیده‬ ‫تاثیرگذار باشد‪.‬‬ ‫ فعالیت های سدسازی و در پی ان خشک شدن تاالب های پایین دست پررنگ ترین نقش را در تقویت منابع‬‫ریزگردها دارد‪ .‬عالوه بر این بهره کشی بی رویه از منابع طبیعی و مدیریت نامناسب و یک سونگرانه بر این منابع‬ ‫و همچنین رهاسازی زمین های کشاورزی که فرسایش خاک را در پی دارد ازجمله فعالیت های انسانی هستند‬ ‫که سبب می شوند طوفان های ریزگردی ایجاد شوند‪.‬‬ ‫ کشاورزی سنتی و غیر روشمند‪ ،‬چرای بیش ازحد دام‪ ،‬عدم استفاده از سیالب ها همه دست به دست هم‬‫می دهند که زمین های بارور از میان رفته و جای خود را به بیابان های جدید بدهند‪.‬‬ ‫ پوشش گیاهی به ویژه گیاهان بومی مانند خار و خاشاک بیابانی‪ ،‬نقش بسیار مهمی در تثبیت شن های روان‬‫و جلوگیری از تولید ریزگردها ایفا می کنند‪.‬‬ ‫می تواند سبب مرگ بسیاری از ابزیان شود‪ .‬در تاریخ‬ ‫زمین شناسی‪ ،‬ریزگردها همواره ارتباط تاثیرگذاری با‬ ‫تغییرات اقلیمی داشته اند‪.‬‬ ‫دو تجربه خارجی در مقابله با ریزگردها‬ ‫مصر‬ ‫مصر یکی از مهم ترین کشورهای دچار این نوع‬ ‫الودگی است‪ .‬طبق مطالعاتی که در سال ‪ ۲۰۱۵‬در‬ ‫این کشور صورت گرفته است‪ ،‬الودگی هوا ساالنه‬ ‫‪ ۳۵‬هزار نفر را در این کشور به کام مرگ می کشاند‬ ‫که بزرگ ترین عامل ان الودگی ناشی از گردوغبار‬ ‫شناخته می شود‪ .‬درواقع مصر ازنظر مرگ ومیر براثر‬ ‫الودگی های هوا در رتبه یازدهم جهان قرار دارد‪.‬‬ ‫این الودگی ها عمدتاً به شکل ذرات جامد و طبیعی‬ ‫هستند؛ اگرچه در میان ان ها االینده های گازی‬ ‫و مایع نیز دیده می شود‪ .‬بادهایی که از صحرای‬ ‫بزرگ افریقا می گذرند‪ ،‬به اندازه ای سریع هستند‬ ‫که مقادیر قابل توجهی غبار و ماسه را در مسافت‬ ‫طوالنی با خود حمل می کنند و شهرهای مصر را با‬ ‫نوعی پوشش زردرنگ می پوشانند‪ .‬تحقیقاتی که از‬ ‫سوی یک تیم پژوهشی از موسسه المانی ماکس‬ ‫پالنک انجام شده‪ ،‬نشان می دهد که اگر تا سال ‪۲۰۵۰‬‬ ‫تغییرات چشمگیری در سیاست و مبارزه با این‬ ‫پدیده صورت نگیرد‪ ،‬این تعداد مرگ ومیر می تواند‬ ‫تا دو برابر نیز افزایش یابد‪ .‬درواقع‪ ،‬طبق براوردها‬ ‫اکثر مرگ ومیرهای مربوط به الودگی هوا در مصر‬ ‫درنتیجه همین الودگی های ناشی از گردوغبار صحرا‬ ‫بوده است‪ .‬مصر در سال های اخیر برای مبارزه با این‬ ‫وضعیت و همچنین بهبود رفاه ساکنان اغلب مناطق‬ ‫دچار به این پدیده‪ ،‬گام هایی برداشته است‪ .‬یکی از این‬ ‫راهکارها روی اوردن به راه حل های زیست محیطی‬ ‫بوده است‪ .‬برای مثال‪ ،‬ایجاد فضاهایی مانند پارک ها در‬ ‫برخی از محل های این کشور ازجمله قاهره در دستور‬ ‫کار این کشور قرار گرفت‪ .‬در همین حال‪ ،‬مصر از میانه‬ ‫دهه ‪ ۱۹۹۰‬میالدی با استفاده از متخصصان مصری و‬ ‫امریکایی برنامه ای را برای بهبود وضعیت الودگی هوا‬ ‫در نظر گرفت و در ادامه یک استراتژی برای مبارزه‬ ‫با این نوع الودگی نیز مطرح شد‪ .‬این استراتژی به‬ ‫راهکارهای متفاوت نهادی‪ ،‬اقتصادی و بین المللی‬ ‫برای رفع این مشکل تاکید می کرد‪ .‬در چارچوب‬ ‫نهادی قرار بر این شد تا بین سازمان های مختلف‬ ‫هماهنگی الزم برای مبارزه با این پدیده به عمل اید‪ .‬در‬ ‫چارچوب اقتصادی و مالی نیز دولت درصدد برامد تا‬ ‫برای کاهش میزان گردوغبار در جو‪ ،‬به مخارج دولتی‬ ‫در خصوص تثبیت خاک و تپه های شنی با استفاده‬ ‫از کشت گیاهان و درختان اضافه کند تا مشکالت‬ ‫ناشی از وزش باد‪ ،‬کمتر شود و بودجه ای برای این کار‬ ‫تخصیص داد‪ .‬استفاده از گیاهان و درختان بومی که‬ ‫قابلیت کاهش سرعت باد را دارند و درنتیجه پراکنده‬ ‫شدن ماسه ها را کمتر می کنند نیز در این برنامه منظور‬ ‫شد‪ .‬سایر اعمال مرسوم در بیابان زدایی نیز در مصر‬ ‫انجام می شود اما به دالیل بی ثباتی سال های اخیر‬ ‫مصر‪ ،‬این وضعیت چندان بهبود نیافته و به حد کافی‬ ‫اثربخشی نداشته است‪.‬‬ ‫کشورهای شمال شرق اسیا‬ ‫عالوه بر مصر‪ ،‬توفان های شن و الودگی مربوط به‬ ‫گردوغبار در شمال شرقی اسیا نیز معضالتی را‬ ‫ایجاد می کنند‪ .‬در این منطقه همکاری هایی برای‬ ‫سرمایه گذاری و رفع این مشکل و برخی کارهای‬ ‫اجتماعی‪ -‬زیست محیطی انجام شده است‪ .‬در‬ ‫این مناطق‪ ،‬شبکه ای برای پیش بینی و نظارت بر‬ ‫توفان های شن و گردوغبار به وجود امده است‬ ‫که در صورت لزوم هشدارهای مقدماتی را اعالم‬ ‫می کند‪ .‬عالوه بر این چون این منطقه در معرض‬ ‫چند بیابان قرار دارد‪ ،‬توافق هایی چندجانبه برای‬ ‫رفع این مشکالت بین کشورها صورت گرفته است‬ ‫و این نوع همکاری در این کشورها تا حدودی‬ ‫موفقیت امیز بوده است‪ .‬برنامه این کشورها در سه‬ ‫فاز اجرا شده؛ در فاز نخست که در دو مرحله صورت‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫گرفت‪ ،‬سامانه ای برای اطالع یافتن از وضعیت این‬ ‫توفان ها و الودگی در بیابان ها راه اندازی شد تا بتواند‬ ‫امکان پیش بینی کوتاه مدت را برای انان فراهم‬ ‫کند‪ .‬در فاز دوم‪ ،‬همکاری های فناورانه بین کشورها‬ ‫انجام و بر تبادل این فناوری ها تاکید شد‪ .‬ازجمله‬ ‫اقدامات در این بخش سازماندهی یک سمپوزیوم‬ ‫بین المللی با هدف تسهیل ایده ها و تجارب برای‬ ‫ارزیابی بهتر وضعیت بیابان ها بود‪ .‬هدف از فاز دوم‬ ‫که مدت سه سال طول کشید‪ ،‬توسعه این نظارت‬ ‫و تامین منابع مالی در سطوح ملی و بین المللی‬ ‫برای بیابان های منطقه مغولستان بود‪ .‬این منابع‬ ‫هم از بخش های عمومی و هم خصوصی تامین‬ ‫می شدند‪ .‬فاز سوم نیز بر مبنای تداوم و تقویت این‬ ‫شبکه بین منطقه ای و به روزرسانی فناوری ها به‬ ‫مرحله عمل رسید‪.‬‬ ‫انقراض بزرگ‬ ‫دکتر محمدحسین عمادی در یادداشتی درباره‬ ‫ریزگردها چنین می نویسد‪ :‬ریزگرد دیگر صرفاً‬ ‫پدیده ای زیست محیطی نیست‪ .‬بهره گیری بیش ازحد‬ ‫از خاک و اب‪ ،‬گرمایش جهانی‪ ،‬تشدید خشک سالی ها‬ ‫و تشدید بیابان زایی ذرات ریزی را از کانون های ریزگرد‬ ‫در ارتفاعات باالی زمین پراکنده می کند که شعاع‬ ‫انتشار ان بیش ازحد تصور است‪ .‬گاهی غبارهای شمال‬ ‫افریقا هم به ایران می رسند و معلوم نیست در اینده‬ ‫زمین‪ ،‬شعاع پراکنش ریزگردها تا چه حد افزایش یابد‬ ‫و به چه میزان این پدیده توسعه پیدا کند‪ .‬دخالت های‬ ‫بیش ازحد بشر در زمین روند ششمین انقراض بزرگ‬ ‫ان را تسریع کرده و پیش بینی می شود که در کمتر‬ ‫از ‪ ۱۰۰‬سال‪ ،‬شاهد وقوع انقراض بزرگ ششم باشیم‪.‬‬ ‫این در حالی است که انقراض های بزرگ کره زمین‬ ‫طی میلیون ها سال رخ می دهند اما سرعت تخریب‪،‬‬ ‫در عصری که ما در ان زندگی می کنیم‪ ،‬به حدی زیاد‬ ‫است که زنجیره های حیات‪ ،‬تاب و تحمل این همه‬ ‫فشار را ندارند‪ .‬ریزگرد پدیده ای نو و درعین حال‬ ‫مخرب است‪ .‬ریزگرد بر اقتصاد تاثیر داشته و می تواند‬ ‫با تعطیلی مراکز کار‪ ،‬قطع برق‪ ،‬ایجاد محدودیت در‬ ‫حمل ونقل هوایی و حتی پوشیده شدن ریل ها از شن‬ ‫و ماسه‪ ،‬اقتصاد کشورها را به شدت تحت تاثیر قرار‬ ‫دهند‪ .‬ریزگردهایی که ریه ها و سالمت انسان را به‬ ‫خطر انداخته و با افزایش هزینه های درمانی‪ ،‬اقتصاد‬ ‫کشورها را دچار مشکل می کند‪ .‬ریزگردها نه تنها تحت‬ ‫تاثیر فعالیت های افراطی کشاورزی است بلکه خود‬ ‫به شدت تحت تاثیر بسیار مخرب ریزگردها نیز هست‪.‬‬ ‫کاهش شدید فعالیت فتوسنتز در گیاهان‪ ،‬کاهش‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪9‬‬ صفحه 7 ‫گزارش‬ ‫کیفیت غالت و علوفه و سالمت دام ها و همچنین‬ ‫تاثیر مخرب بر عملکرد پرورش زنبورعسل نه تنها این‬ ‫صنعت را زمین گیر کرده بلکه فعالیت گرده افشانی را‬ ‫مختل نموده و تامین امنیت غذایی بشر را به شدت‬ ‫تحت تاثیر قرار داده است‪ .‬اگرچه در حال حاضر ‪۵۸‬‬ ‫کشور جهان به نحوی تحت تاثیر ریزگردها هستند‬ ‫اما کسی نمی داند که در اینده کره زمین‪ ،‬ایا پدیده‬ ‫ریزگرد تشدید خواهد شد یا خیر‪.‬‬ ‫بیماری های ناشی از ریزگردها‬ ‫پیامدهای این پدیده جنبه های مختلفی از بهداشت‬ ‫جامعه انسانی را تحت تاثیر قرار می دهند که می توان‬ ‫به اثر ان بر بیماری های چشمی‪ ،‬تنفسی و ریوی‪،‬‬ ‫سالمت روانی‪ ،‬سوانح رانندگی و به خطر افتادن منابع‬ ‫اب شهری و روستایی اشاره نمود‪ .‬توجه به اهمیت‬ ‫این پدیده مهم که در سال های اخیر با توجه به‬ ‫پیامدهای اب و هوایی در بخش های وسیعی از کشور‬ ‫به عنوان یکی از بحران های مهم زیست محیطی و‬ ‫بهداشتی مطرح شده است؛ با توجه به افزایش فراوانی‬ ‫توفان های گردوغباری در سال های اخیر بخصوص‬ ‫در منطقه خاورمیانه‪ ،‬تاثیر ذرات حاصل از گردوغبار‬ ‫در جوامع انسانی موضوعی است که در سطح جهان‬ ‫موردتوجه قرار گرفته است (گریفین و همکاران‪،‬‬ ‫‪ ،2001‬گاریسون و همکاران‪.)2003 ،‬‬ ‫در اگوست ‪ ،2005‬یک طوفان گردوغباری یک روزه‬ ‫در عراق باعث ‪ 1000‬مورد ابتال به بیماری حاد‬ ‫تنفسی و یک مورد مرگ در بیمارستان یرموک گردید‬ ‫(گودی و میدلتون‪ .)2006 ،‬لی و همکاران (‪)2004‬‬ ‫با تجربیات ازمایشگاهی روی موش صحرایی تاثیر‬ ‫غبار بر روی التهابات حاد ریوی و نارسایی در گردش‬ ‫خون را بررسی نمودند‪ .‬تاو و همکاران (‪ )2004‬ورود‬ ‫گردوغبار بیابانی از طریق داالنه هکسی به شمال‬ ‫چین را یکی از عوامل کیفیت پایین هوا در این مناطق‬ ‫شهری می دانند که پایین ترین سطح کیفی هوا در‬ ‫چین است‪ .‬موارد متعددی از ابتال به بیماری های‬ ‫برونشیت‪ ،‬امینوزیمیازیس و سیلیکوزیس در این‬ ‫مناطق مرتبط با االیندگی گردوغباری شناسایی شده‬ ‫است‪ .‬گردوغبار همچنین ممکن است ارگانیسم ها را‬ ‫به الودگی های قارچی و باکتریایی مبتال کند (کلوگ‬ ‫و همکاران‪.)2004 ،‬‬ ‫مواد سمی حمل شده همراه گردوغبار می تواند با‬ ‫نشستن روی پوست و همچنین با ورود به مجاری‬ ‫تنفسی به ان ها اسیب وارد کند (گودی و میدلتون‪،‬‬ ‫‪ .)2006‬در ترکمنستان با خشک شدن بستر‬ ‫دریاچه ارال مشکالت عمده تنفسی برای کودکان‬ ‫‪10‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫در منطقه به وجود امد (اهارا و همکاران‪.)2000 ،‬‬ ‫طوفان های گردوغباری در عربستان یک سری عوامل‬ ‫حساسیت زا و انتی ژن را به همراه اورده که می توانند‬ ‫یک رشته بیمار ی های تنفسی را ایجاد نمایند‬ ‫(کواسی و همکاران‪ .)1998 ،‬سایر نتایج احتمالی‬ ‫ناشی از تاثیر گردوغبار معلق در هوا در افزایش وقوع‬ ‫موارد ابتال به اسم است (روترفرد و همکاران‪)1999 ،‬‬ ‫این موارد در منطقه باربادوس و ترینیداد در هنگام‬ ‫گسترش توفان های ناشی از صحرا گزارش گردیده‬ ‫است (مونتیل‪ ،2002 ،‬گیان و همکاران‪.)2005 ،‬‬ ‫همچنین افزایش وقوع نوع خاصی از مننژیت در‬ ‫بخش هایی از افریقا گزارش شده است‪ .‬بیماری‬ ‫مننژیت ساالنه در افریقا ‪ 300‬هزار نفر را تحت تاثیر‬ ‫قرار داده و با یک وزش فصلی طوفان معروف هارماتان‬ ‫ارتباط نزدیکی دارد (سلطان و همکاران‪.)2005 ،‬‬ ‫کوکسیدیومایوزیس بیماری های ناشی از قارچ های‬ ‫موجود در خاک که به صورت ذرات غبار معلق درامده‬ ‫و در بخش های جنوب غربی امریکا‪ ،‬اریزونای جنوبی‪،‬‬ ‫جنوب نیومکزیکو و شمال مکزیک مشاهده گردیده‬ ‫است (گابریل‪ .)1999،‬گردوغبار می تواند حاوی فضله‬ ‫جوندگان یا ادرار خشک شده ان ها باشد و نهایتاً باعث‬ ‫گسترش سندرم هانتا ویروس ریوی شود‪ .‬در الداخ‬ ‫چین گردوغبار در شیوع باالی بیماری سیلیکوزیس‬ ‫موثر بوده است (دربی شیر‪.)2001 ،‬‬ ‫برخی مطالعات اپیدمیولوژیک نشان دهنده ان است‬ ‫که رویدادهای طوالنی توفان غبار ارتباط نزدیکی با‬ ‫افزایش روزانه مرگ ومیر در سئول کره جنوبی (کاون‬ ‫و همکاران‪ )2002 ،‬و همچنین در تایوان دارد و باعث‬ ‫مشکالت قلبی عروقی می گردد (چن و همکاران‪،‬‬ ‫‪ .)2004‬هاگ های قارچی حمل شده به وسیله باد‬ ‫می تواند بیماری های گیاهی را در بین قاره ها گسترش‬ ‫دهند (براون و هامولر‪ .)2003 ،‬پراسپرو (‪)2004‬‬ ‫در بررسی ریزگردها در جزایر کارائیب‪ ،‬باکتری و‬ ‫قارچ هایی را گزارش کرده اند که منشا ان ها‪ ،‬گردوغبار‬ ‫حمل شده از صحرای افریقاست‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬تاثیر‬ ‫توفان های گردوغباری در بروز بیماری های چشمی و‬ ‫تنفسی و افزایش تنش های روحی و سوانح ترافیکی از‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مواردی است که به شدت بهداشت و سالمتی جوامع‬ ‫انسانی را تهدید می کند‪.‬‬ ‫راه های پیشگیری و مقابله با ریزگردها‬ ‫راه های پیشگیری و مبارزه با ریزگردها به روش های‬ ‫بیولوژیکی (پوشش گیاهی و کمربندهای جنگلی)‪،‬‬ ‫مکانیکی (استفاده از پوشش برای تثبیت تپه های‬ ‫شنی شامل خرده های کاه‪ ،‬گندم‪ ،‬برنج‪ ،‬شن‪ ،‬گراول‪،‬‬ ‫خاک اره‪ ،‬مونت موریلونیت‪ ،‬برگ گیاهان‪ ،‬لیگنین‪،‬‬ ‫کودهای گیاهی و حیوانی)‪ ،‬شیمیایی (مالچ های‬ ‫نفتی)‪ ،‬مهندسی (استفاده از حصارهای سیمی) و‬ ‫اقتصادی و اجتماعی (شامل سیاست های بهسازی‬ ‫زمین‪ ،‬استراتژی های کاهش فقر) تقسیم بندی‬ ‫می شوند‪ .‬در ادامه این روش ها به طور خالصه ارائه‬ ‫شده اند‪.‬‬ ‫‪ 1‬مالچ پاشی تاال ب های خشک شده و‬ ‫صحراهای دارای شن روان‪ :‬این عمل هزینه زا و‬ ‫زمان بر است و از مواد شیمیایی در ان استفاده‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫‪ 2‬عمل به توصیه های پزشکی به منظور‬ ‫پیشگیری‪ :‬شست وشوی مرتب بینی‪ ،‬زمانی که این‬ ‫الودگی وجود دارد به کمک اب نمک و سرم های‬ ‫شست وشو بهترین راه پیشگیری از عوارض گردوغبار‬ ‫هوا ازجمله عفونت قسمت های مختلف دستگاه‬ ‫تنفسی است‪ .‬اتفاقاتی که ممکن است در گوش‪ ،‬گلو و‬ ‫بینی فرد در هوای پر از ذرات معلق و گردوخاک بیفتد‬ ‫این‪ ،‬حساسیت موجود در راه های تنفسی فوقانی‬ ‫ممکن است اتفاق بیفتد و حتی ممکن است در مراحل‬ ‫پیشرفته موجب اسم شود‪.‬‬ ‫‪ 3‬استفاده از ماسک مخصوص‪ :‬توصیه می شود‬ ‫زمانی که گردوخاک در هوا وجود دارد از کارهای‬ ‫غیرضروری پرهیز شود و باید در نظر داشت که‬ ‫استفاده از ماسک های عادی تاثیر چندانی در‬ ‫فیلترینگ ذرات معلق ندارند‪ .‬باید توجه داشت که‬ ‫حداکثر مدت زمان به کارگیری ماسک های رایج بین‬ ‫‪ 1/5‬تا ‪ 2‬ساعت است و پس از گذشت مدت زمان‬ ‫مذکور‪ ،‬تعویض ماسک ضرورت دارد‪ .‬ماسک های‬ ‫کاغذی معمولی و دستمال نمی توانند جلوی ورود‬ صفحه 8 ‫پرونده ویژۀ این شماره‪:‬‬ ‫ریزگرد و‬ ‫گردوغبار‬ ‫ذرات ریز گردوغبار به سیستم تنفسی ما را بگیرند‪،‬‬ ‫بنابراین استفاده از ا ن ها توصیه نمی شود و‬ ‫ماسک های ویژه ای که برای این منظور طراحی شده‬ ‫است و با عنوان ‪ 1P‬و ‪ 2P‬عرضه می شود برای این‬ ‫شرایط تا حدی مناسب است‪ .‬مبتالیان به بیماری های‬ ‫تنفسی مانند اسم و همچنین بیماران قلبی از فعالیت‬ ‫در هوای ازاد هنگام پدیده ریزگرد خودداری کنند‪.‬‬ ‫توصیه می شود از ورزش در اماکن عمومی و پارک ها‬ ‫در این زمان ها خودداری کرده و محیط مسکونی خود‬ ‫را با فیلترها و تصفیه کننده های هوا تمیز نگه دارند‪.‬‬ ‫کودکان و خردساالن در برابر ریزگردها اسیب پذیرتر‬ ‫هستند؛ به همین علت باید از ان ها مراقبت بیشتری به‬ ‫عمل اید‪ .‬شست وشوی مرتب دست ها و صورت و‬ ‫مجاری تنفسی می تواند در پیشگیری از اختالالت‬ ‫تنفسی و حادتر شدن وضعیت بیماران جلوگیری‬ ‫کند‪.‬‬ ‫‪ 4‬بیابان زدایی و ایجاد پوشش گیاهی و تالش‬ ‫برای حفظ ان ها‪ :‬راهکار دائمی که در این خصوص‬ ‫می تواند موثر باشد‪ ،‬حفاظت از جنگل و منابع طبیعی‬ ‫موجود می تواند موثر باشد‪ .‬صنایع تولیدی که مجوز‬ ‫تولید محصول دارند باید در زمان ساخت کارخانه ‪۲۵‬‬ ‫درصد از فضای کارگاه تولیدی را به فضای سبز‬ ‫اختصاص دهند تا االینده های تولیدشده از طریق‬ ‫فضای سبز و جنگل ها جذب شوند‪.‬‬ ‫‪ 5‬تعطیالت رسمی از سوی دولت‪ :‬یکی از‬ ‫راهکارهای مناسب برای کاهش مشکالت ریزگردها‬ ‫بر سیستم ایمنی بدن‪ ،‬تعطیلی مدارس‪ ،‬دانشگاه ها و‬ ‫ادارات است‪.‬‬ ‫‪ 6‬احیای تاالب ها‪ :‬احیای تاالب ها و رعایت‬ ‫حقابه زیست بوم های پایین دست سدها از دیگر‬ ‫راهکارهای موثر در مقابله با ریزگردهاست‪.‬‬ ‫‪ 7‬نانوتکنولوژی ابزاری برای مقابله با‬ ‫ریزگردها و الودگی هوا‪ :‬با استفاده از نانو‬ ‫سنسورهای تنش بر روی قطعات حساس می توان از‬ ‫بروز حوادث جلوگیری کرده و قبل از شکست یک‬ ‫قطعه از وضعیت تنشی ان مطلع شد‪ .‬مزایای این‬ ‫سنسورهای گاز‪ ،‬دقت فوق العاده به دلیل استفاده از‬ ‫مواد نانومتری‪ ،‬مقاومت به سایش‪ ،‬عمر طوالنی‪ ،‬واقعی‬ ‫بودن مقادیر نشان داده شده و قیمت کم است‪.‬‬ ‫‪ 8‬جهت مقابله با ریزگردها اب و شیر بنوشید‪ .‬به‬ ‫عموم افراد در سنین مختلف توصیه می شود که شیر و‬ ‫فراورده های لبنی را در برنامه غذایی خود قرار دهند‪،‬‬ ‫چراکه نوشیدن مقدارکافی شیر در طول روز به دفع‬ ‫فلزات یا سایر موادی که ممکن است به همراه‬ ‫ریزگردها وارد بدن شوند کمک می کند‪ .‬اضافه کردن‬ ‫روزانه حداقل ‪ 3‬واحد میوه و ‪ 5‬واحد سبزی ها در‬ ‫برنامه غذایی افراد می تواند در بهبود عوارض ناشی از‬ ‫ریزگردها و همچنین دفع مواد تشکیل دهنده ان ها‬ ‫مثمر ثمر باشد و باعث جلوگیری از ورود این مواد به‬ ‫خون شود‪.‬‬ ‫‪ 9‬احداث مراکز مقابله با انتشار ریزگرد در تمامی‬ ‫استان هایی که با پدیده گردوغبار مواجه اند‪ .‬این مرکز‬ ‫با هدف مقابله با انتشار ریزگردها و گردوخاک در‬ ‫فضای استان خوزستان‪ ،‬به روش یونیزاسیون‬ ‫راه اندازی شده است‪ .‬در این روش‪ ،‬یون هایی در هوا‬ ‫منتشر می شود که وجود این یون ها از انتشار و‬ ‫پیشروی گردوخاک در مرز جلوگیری می کند که‬ ‫امیدواریم این روش بتواند بخشی از مشکالت‬ ‫گردوغبار در استان خوزستان را حل کند‪.‬‬ ‫‪ 10‬ریگ پاشی به جای مالچ پاشی‪ :‬ریگ پاشی‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫(به دلیل حفظ محیط زیست‪ ،‬هزینه کم‪ ،‬کاشت گیاه‪،‬‬ ‫ماندگاری طوالنی و طبیعی ان) روی کانون های تولید‬ ‫ریزگردها‪ ،‬به جای مالچ پاشی (هزینه زیاد‪ ،‬الوده کردن‬ ‫خاک و ماندگاری بوی بد ناشی از ان به مدت پنج‬ ‫سال) سریع تر اجرا می شود‪.‬‬ ‫‪ 11‬اجتناب از خرید میوه و سبزی ها از وانت هایی که‬ ‫در کنار خیابان ها محصوالت خود را به فروش‬ ‫می رسانند و یا مغازه هایی که سبزی ها خود را در‬ ‫بیرون از مغازه و در مسیر عبور خودروها می گذارند‪.‬‬ ‫‪ 12‬اجتناب از کاشت گونه های گیاهی‬ ‫اسیب پذیر‪/‬اقدام به کاشت گونه های مقاوم و‬ ‫پاالینده‪:‬بیشترین تاثیرات مخرب ریزگردها بر بخش‬ ‫کشاورزی بوده که متاسفانه نمی توان کار زیادی در‬ ‫این مورد انجام داد‪ ،‬اما می توان از کاشت گونه های‬ ‫اسیب پذیر در برابر ریزگردها در این مناطق اجتناب‬ ‫کرده و گونه های مقاوم را جایگزین کنیم‪.‬‬ ‫‪ 13‬تجهیز اماکن به سیستم های تهویه‪:‬‬ ‫حتی االمکان از تردد و فعالیت های بدنی اجتناب و‬ ‫منازل‪ ،‬محل کار و کارخانه ها را مجهز به سیستم تهویه‬ ‫مناسب بنمایند‪ .‬بر این اساس باید انواع سیستم های‬ ‫تهویه مطالعه و بر اساس کارایی بهترین سیستم جهت‬ ‫نصب در اماکن ذکرشده برای جلوگیری از ورود‬ ‫ریزگردها نصب شود‪.‬‬ ‫‪ 14‬سیستم نقش بند‪ :‬یکی از سیستم های‬ ‫مکانیکی که استفاده و اجرای ان در برخی از کشورها‬ ‫نتایج قابل قبولی داشته‪ ،‬استفاده از دستگاه ‪Land‬‬ ‫‪ Imprinter‬است (نام این دستگاه به «دستگاه‬ ‫نقش بند» ترجمه شده است‪ .).‬این دستگاه که شکلی‬ ‫شبیه غلتک «پاچه بزی» یا «غلتک پاچه فیلی» در‬ ‫ماشین های راه سازی دارد‪ ،‬غلتکی است که با پره های‬ ‫ویژه خود در زمین‪ ،‬نقش ایجاد و با این عمل سطح‬ ‫زمین را تبدیل به خانه های شطرنجی می کند که یک‬ ‫خانه ان فرو رفته و خانه دیگر از سطح زمین برجسته‬ ‫است‪ .‬درواقع این دستگاه ضمن کوبیدن الیه سطحی‬ ‫خاک‪ ،‬ظرفی را برای ذخیره اب فراهم می کند که پس‬ ‫از گذشت زمان کوتاهی (در حدود ‪ ۴‬ماه) سطح زمین‬ ‫دارای الیه ای نسبتاً سخت در قسمت فرورفتگی و یک‬ ‫برجستگی در کنار هر قسمت فرو رفته خواهد بود‪.‬‬ ‫اجرای عملیات این دستگاه در روی زمین‪ ،‬ضمن‬ ‫جلوگیری از فرسایش خاک و برخاستن غبار ان‪،‬‬ ‫موجب می شود که اب باران به راحتی در زمین نفوذ‬ ‫کند و پس از گذشت یک سال بافت گیاهی زمین‬ ‫«نقش بند» شده نیز افزایش یابد‪.‬‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪11‬‬ صفحه 9 ‫یادداشت‬ ‫پرونده ویژۀ این شماره‪:‬‬ ‫ریزگرد و‬ ‫گردوغبار‬ ‫ریزگردها‬ ‫دکتر محمدجواد امیری*‬ ‫ریزگرد به ذرات ریز جامد اطالق می شود که این ذرات از منابع متعددی مانند خاک‪ ،‬خاکستر‪ ،‬رس‪ ،‬شن‪ ،‬سیلت‪ ،‬نمک‪ ،‬ذرات‬ ‫حاصل از انفجارهای اتشفشانی و االینده های هوا نشتت گرفته و به وسیله باد در اتمسفر جابه جا می شود‪ .‬خیزش گردوغبار‬ ‫از محل کانون های ریزگرد همواره به لحاظ محیط زیستی‪ ،‬خسارات سنگینی متوجه مراکز اقتصادی و اجتماعی کرده است‪.‬‬ ‫وقوع توفان های ریزگرد یکی از مسائل رایج مناطق در‬ ‫عرض های جغرافیایی ‪ 10-30‬درجه به ویژه در شمال‬ ‫افریقا و خاورمیانه محسوب می شد ولی امروزه یکی‬ ‫از معضالت محیط زیستی مناطق جنوب غرب‪ ،‬غرب‬ ‫و تا اندازه ای مناطق مرکزی ایران به شمار می رود‪.‬‬ ‫دلیل اصلی افزایش مناطق مستعد ریزگرد فرسایش‬ ‫بی رویه خاک به علت فعالیت های انسانی است که در‬ ‫ایران علل عمده ان را عالوه بر موقعیت جغرافیایی و‬ ‫قرارگیری ان بر کمربند خشک و نیمه خشک جهانی‪،‬‬ ‫می توان وجود زمینه های مساعد مانند خشک سالی‬ ‫و وزش بادهای شدید در مناطق بیابانی و تسهیل‬ ‫حرکت صعودی هوا و وجود جریان های فوقانی‪ ،‬تغییر‬ ‫غیرکارشناسانه کاربری اراضی‪ ،‬مدیریت نادرست‬ ‫منابع اب های سطحی و زیرزمینی مانند احداث سد‪،‬‬ ‫انحراف مسیر رودخانه و برداشت بی رویه اب دانست‪.‬‬ ‫عالوه بر منشا داخلی ریزگردهای ایران‪ ،‬اثرگذاری‬ ‫عمده ریزگردها با منشا خارجی نیز شایان توجه‬ ‫است‪ .‬گرمایش جهانی و وقوع خشکسالی های مکرر‬ ‫با شدت و وسعت باال در منطقه‪ ،‬عدم وجود پوشش‬ ‫گیاهی مناسب‪ ،‬فرسایش شدید بادی و خاکی و عدم‬ ‫همکاری مناسب کشورهای همسایه (عراق‪ ،‬سوریه‬ ‫و عربستان) در جهت کنترل و مهار ریزگردها‪،‬‬ ‫مدیریت نامناسب منابع اب‪ ،‬عدم توجه به ظرفیت برد‬ ‫محیط زیستی‪ ،‬احداث سد بر روی دو رودخانه بزرگ‬ ‫دجله و فرات بدون در نظر گرفتن توان محیط زیستی‬ ‫ان از علل حائز اهمیت ریزگردهای غرب کشور است‪.‬‬ ‫بر طبق منابع موجود‪ :‬ایران ‪ ۱.۲‬درصد از خشکی های‬ ‫جهان‪ 2.4 ،‬درصد پدیده های بیابانی فاقد پوشش و‬ ‫‪ ۳.۰۸‬درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای‬ ‫داده است‪ .‬حدود ‪ ۶۱‬درصد از مساحت کشور در‬ ‫اقلیم خشک و فراخشک قرار دارد که ‪ ۳.۱‬برابر درصد‬ ‫جهانی (‪ ۱۹.۶‬درصد) است‪ .‬اگرچه ‪ ۳۲.۵‬میلیون‬ ‫هکتار از اراضی کشور در وضعیت بیابانی قرار دارد‪،‬‬ ‫اما در تقسیم بندی های اکوسیستمی‪ ۴۳.۷ ،‬میلیون‬ ‫هکتار ان در زمره اکوسیستم بیابانی است‪ .‬حدود‬ ‫‪ ۲۰‬میلیون هکتار از اکوسیستم بیابان تحت تاثیر‬ ‫‪12‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫فرسایش بادی است‪ .‬از این سطح ‪ ۶.۴‬میلیون هکتار‬ ‫در محدوده کانون های بحرانی قرار دارد که در ‪۱۸۲‬‬ ‫منطقه‪ ۹۷ ،‬شهرستان و ‪ ۱۸‬استان کشور پراکنده‬ ‫است‪ .‬چنین شرایطی باعث شده که بیش از ‪۲۰‬‬ ‫درصد مساحت کشور را اراضی بیابانی تشکیل دهند‪.‬‬ ‫در حال حاضر سرانه بیابان در کشور ‪ ۰.۵‬هکتار است‪،‬‬ ‫درحالی که سرانه جهانی ان ‪ ۰.۲۲‬هکتار است‪.‬‬ ‫چند استراتژی اولیه برای پیشگیری و مقابله با‬ ‫پدیده ریزگرد‪ :‬مدیریت صحیح منابع اب‪ ،‬مقابله با‬ ‫بیابان زایی‪ ،‬افزایش فضای سبز و کاشت جنگل های‬ ‫دست کاشت را می توان برشمرد‪.‬‬ ‫ریزگرد اتمسفری یا ریزگرد بادی که به عنوان ریزگرد‬ ‫سمی نیز شناخته می شود‪ ،‬در مناطق خشکی‬ ‫حادث می شود که در ان بادها با سرعت باال قادر به‬ ‫جابه جایی مواد به صورت عمده هستند‪ .‬باد عامل مهم‬ ‫و تاثیرگذار در پویایی مناطق خشک و نیمه خشک‬ ‫است‪ .‬اثر پوشش گیاهی بر کنترل فرسایش‬ ‫بادی را اولین بار بیتز در سال ‪ 1911‬بررسی کرد‪.‬‬ ‫هم چنین برخی پژوهشگران در مطالعات صحرایی‬ ‫و ازمایشگاهی خود دریافتند که ارتفاع‪ ،‬شکل و‬ ‫پوشش گیاهی در شدت فرسایش بادی تاثیر دارد‪.‬‬ ‫پوشش گیاهی مانع برخورد مستقیم باد با خاک‬ ‫می شود و با اصالح ساختمان خاک به وسیله مواد الی‬ ‫چسبندگی ذرات خاک را افزایش می دهد‪ .‬مهم ترین‬ ‫کارکرد پوشش گیاهی‪ ،‬کاهش سرعت باد در سطح‬ ‫زمین است‪ .‬شدت فرسایش بادی با توان سوم سرعت‬ ‫باد متناسب است و کاهش ناچیز سرعت باد‪ ،‬سبب‬ ‫کاهش چشمگیر شدت فرسایش بادی می شود‪.‬‬ ‫افزایش تراکم بوته ها از ‪ 10‬تا ‪ 25‬درصد‪ ،‬سبب کاهش‬ ‫شدید مقدار ماسه های منتقل شده می شود و در‬ ‫تراکم حدود ‪ 30‬درصد‪ ،‬مقدار ماسه های انتقال یافته‬ ‫در حد جزئی خواهد بود‪.‬‬ ‫ارزان ترین و موثرترین روش برای جلوگیری از‬ ‫فرسایش بادی‪ ،‬پوشاندن سطح زمین به وسیله‬ ‫پوشش گیاهی طبیعی است و هر چه پوشش گیاهی‬ ‫بیش تر باشد نقش ان نیز بهتر نمایان می شود‪.‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫البته استفاده از عوامل طبیعی مانند جنگل های‬ ‫دست کاشت سال ها است که جایگزین روش هایی‬ ‫ازجمله مالچ پاشی شده است‪ .‬مالچ نفتی از سال‬ ‫‪ 1342‬از کشور لیبی وارد ایران شد‪ .‬ازان پس در‬ ‫هرکجا که ماسه و ریزگردی می بینیم مالچ می پاشیم‪.‬‬ ‫اقدام های زیست محیطی باید محلی‪ ،‬ارزان‪ ،‬پایدار‪،‬‬ ‫بدون الودگی و همراه با نواوری باشد‪ .‬مالچ در زبان‬ ‫المانی و فرانسه به معنای پوشش است‪ ،‬در معایب‬ ‫استفاده از مالچ باید گفت‪ :‬مالچ ماده ای نفتی است که‬ ‫خود ماده ای ارزشمند بوده و از ان می توان مشتقات‬ ‫فراوانی دریافت کرد‪ .‬همچنین مراحل فراوری و‬ ‫تولید مالچ بسیار پرهزینه و زمان بر است؛ زیرا نفت‬ ‫در مراحل گوناگون و پرزحمت باید تبدیل به مالچ‬ ‫شود‪ .‬از طرفی هر لیتر مالچ قابلیت پوشانندگی سطح‬ ‫بسیار کمی را دارد و برای مناطق گسترده باید مقدار‬ ‫بسیار زیادی از ان استفاده شود‪ .‬برای پاشیدن این‬ ‫ماده که بسیار گران نیز تولید می شود‪ ،‬نیاز به ابزار و‬ ‫ماشین های خاصی است که تنها در این مورد به کار‬ ‫می رود و قابلیت کارایی در بخش های دیگر را ندارد‪.‬‬ ‫پس از مالچ پاشی منظره ای بسیار زشت شبیه زمین‬ ‫سوخته از ان منطقه باقی می ماند و به دلیل رنگ‬ ‫سیاه مالچ‪ ،‬ضریب حرارتی در منطقه افزایش پیدا‬ ‫می کند‪ .‬همچنین تمام موجودهای زنده زیر خاک‬ ‫اعم از حیوان ها و گیاهان می سوزند و از بین می روند‪.‬‬ ‫مالچ پس از پاشیده شدن‪ ،‬سبب بدبو شدن منطقه‬ ‫نیز می شود و در صورت بارندگی از ورود اب به درون‬ ‫زمین جلوگیری می کند‪ .‬موجودهای زنده و ماشین ها‬ ‫نباید روی مناطق مالچ پاشی شده قدم بگذارند که‬ ‫این امر در مناطق گسترده غیرقابل کنترل و ناشدنی‬ ‫است‪ .‬شایان ذکر است مالچ نفتی پایداری ندارد و‬ ‫پس از ‪ 3‬یا ‪ 4‬سال از بین می رود و مناطق باید دوباره‬ ‫مالچ پاشی شوند‪.‬‬ ‫نکته دیگر اینکه استفاده از پوشش گیاهی مث ً‬ ‫ال‬ ‫تاغ کاری و کاشت نهال برای مبارزه با بیابان زایی باید‬ ‫گفت که به دلیل کاهش سطح اب های زیرزمینی‬ ‫در زمین ها و دشت های ایران‪ ،‬امکان کاشت پوشش‬ صفحه 10 ‫گیاهی در دشت ها وجود ندارد؛ زیرا در سال های اخیر‬ ‫سطح اب چاه ها تا بیش از ‪ 500‬متر نیز در بعضی از‬ ‫مناطق کاهش پیدا کرده است‪ .‬از طرفی درخت کاری‬ ‫برای مناطق خشک مانند یزد‪ ،‬اصفهان و کرمان که‬ ‫دارای بارندگی کمی هستند و سطح اب زیرزمینی‬ ‫پایین رفته‪ ،‬امکان پذیر نیست‪ .‬از نگاهی‪ ،‬راهکارهای‬ ‫مطرح شده برای بیابان زدایی تنها نیاز به پشتوانه و‬ ‫مدیریتی قوی دارد‪ .‬برای جلوگیری از بیابان زایی خال‬ ‫قانونی نداریم بلکه با ضعف مدیریتی مواجه هستیم‪.‬‬ ‫برای حل این مشکل هم استادان فن‪ ،‬روش ریگ‬ ‫پاشی را پیشنهاد کرده اند که پاشیدن ریگ در مزارع‬ ‫کشاورزی که در ان کشت و زرع صورت نمی گیرد‪،‬‬ ‫باعث می شود افزون بر اینکه زمین قابلیت کاشت خود‬ ‫را حفظ کند‪ ،‬منظره زیبایی نیز داشته باشد‪ .‬هم چنین‬ ‫می توان در مناطقی که ریگ پاشیده شده مکان های‬ ‫تفریحی نیز ایجاد و از مناظر ان استفاده کرد‪ .‬از طرفی‬ ‫امکان کاشت درخت در ریگزارها وجود دارد که این‬ ‫کار در مناطقی مثل استان سمنان در حال اجرا است‬ ‫که امیدواریم روش خوبی باشد‪.‬‬ ‫معموالً ریزگردها با فرسایش و رسوب گذاری و کاهش‬ ‫توانایی دید به کم تر از یک کیلومتر مشخص می شوند‪.‬‬ ‫زمانی که سرعت باد از حد مشخصی باالتر رود (‪ 6‬تا‬ ‫‪ 8‬متر بر ثانیه با در نظر گرفتن شرایط منطقه) ذرات‬ ‫ریز وارد جریان اتمسفری می شوند و تولید ریزگرد‬ ‫اتمسفری می نمایند‪ .‬به علت فقدان پوشش گیاهی‬ ‫در مناطق مستعد ریزگرد هوای باالی این مناطق‬ ‫شروع به گرم شدن کرده و به سمت باال حرکت کرده؛‬ ‫درنتیجه یک جریان چرخشی متمایل به سمت پایین‬ ‫ایجاد می شود که در اثر برخورد ان با سطح زمین‬ ‫توفان های گردوغبار ایجاد می گردد‪.‬‬ ‫توفان های گردوغبار‪ ،‬به دلیل کاهش میزان بارش‬ ‫عمدتاً در فصول خشک سال بیش تر رخ می دهند‪.‬‬ ‫هم چنین بیش ترین زمان وقوع این پدیده در روز‪،‬‬ ‫فاصله زمانی بعدازظهر تا غروب (با فراوانی ‪ 65‬درصد)‬ ‫در مناطق مختلف دنیا رخ می دهد‪ .‬قبل از ایجاد‬ ‫توفان ریزگرد فشار هوا پایین‪ ،‬دمای هوا خیلی باال‪،‬‬ ‫هوا افتابی و سرعت باد پایین است‪ ،‬اما زمانی که این‬ ‫پدیده رخ می دهد باد قوی شروع به وزش و گردوغبار‬ ‫به هوا برخاسته‪ ،‬فشار هوا بالفاصله افزایش و دمای‬ ‫هوا به طور ناگهانی کاهش می یابد (حدود ‪ 5‬درجه‬ ‫سانتی گراد) و رطوبت نسبی نیز به میزان ‪ 10‬درصد‬ ‫افزایش می یابد‪.‬‬ ‫مطالعات علمی متعدد نشان می دهد قرار گرفتن‬ ‫در معرض این ذرات اثرات نامطلوبی بر سالمتی‬ ‫انسان می گذارد‪ .‬اثرات مخربی مانند مرگ زودرس‬ ‫در افراد مبتال به بیماری های قلبی و ریوی‪ ،‬حمالت‬ ‫قلبی غیرکشنده‪ ،‬ضربان قلب نامنظم‪ ،‬تشدید اسم‪،‬‬ ‫کاهش عملکرد ریه و افزایش عالئم تنفسی مانند‬ ‫تحریک راه های هوایی‪ ،‬سرفه و یا تنفس مشکل و در‬ ‫مواردی که ذرات دوده وارد بدن شوند‪ ،‬ابتال به سرطان‬ ‫ریه غیرقابل اجتناب است‪ .‬افراد مبتال به بیماری های‬ ‫قلبی و ریوی‪ ،‬کودکان و افراد مسن در صورت قرار‬ ‫گرفتن در معرض الودگی ذرات‪ ،‬بیش تر تحت تاثیر‬ ‫قرار می گیرند‪ .‬بااین حال‪ ،‬حتی اگر شما سالم هستید‪،‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫ممکن است در صورت قرار گرفتن در معرض سطوح‬ ‫باالی الودگی ذرات‪ ،‬به طور موقت دچار عوارض ان‬ ‫شوید‪ .‬به علت نقش اندازه ذرات بر میزان تاثیر ان ها‬ ‫بر سالمتی انسان‪ ،‬این االیندگی بر اساس استاندارد‬ ‫در دو سایز مختلف شامل همه ذرات با قطر کوچک تر‬ ‫از ده میکرون و ذرات با قطر کوچک تر از ‪ 2/5‬میکرون‬ ‫اندازه گیری می شود و به صورت واحد جرم در‬ ‫مترمکعب هوا گزارش می شود‪.‬‬ ‫مقابله و مدیریت پدیده ریزگرد مشابه دیگر معضالت‬ ‫محیط زیستی شامل مدیریت ریسک و مدیریت‬ ‫بحران است‪ .‬در چرخه مدیریت ریسک توجه و تاکید‬ ‫اصلی بر اقداماتی است که قبل از رخداد می توان‬ ‫انجام داد و درنتیجه ان میزان امادگی مردم افزایش‬ ‫یافته‪ ،‬ضریب اسیب پذیری کاهش و درنتیجه درجه‬ ‫خطرپذیری کم خواهد شد‪ .‬درصورتی که در مدیریت‬ ‫بحران راهکارهای امداد و نجات‪ ،‬بازسازی و جبران‬ ‫خسارات صورت گرفته و به عبارت دیگر تالشی برای‬ ‫کاهش میزان اسیب پذیری و درجه خطرپذیری‬ ‫مردم انجام نمی گیرد‪ .‬البته باید توجه داشت‬ ‫به هیچ عنوان نمی توان مانع بروز رخداد شد؛ ولی در‬ ‫مدیریت ریسک اگر حادثه ای رخ دهد اتالف سرمایه‬ ‫انسانی و مالی بسیار کم تر خواهد بود و در صورت لزوم‬ ‫اقدامات موردنیاز برای بازسازی و کمک به مردم نیز‬ ‫اجرا خواهد شد‪.‬‬ ‫* استادیار‪ ،‬گروه برنامه ریزی محیط زیست‪ ،‬مدیریت‬ ‫و اموزش دانشکده علوم پایه محیط زیست‪ ،‬دانشکده‬ ‫مهندسی و دانشگاه تهران‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪13‬‬ صفحه 11 ‫گزارش تصویری‬ ‫پرونده ویژۀ این شماره‪:‬‬ ‫ریزگرد و‬ ‫گردوغبار‬ ‫ریزگرها در‬ ‫دیگر کشورها‬ ‫لندن‪-‬انگلیس‬ ‫اریزونا‪-‬امریکا‬ ‫کوئینزلند‪-‬استرالیا‬ ‫نیوساوتولز‪-‬استرالیا‬ ‫‪14‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ صفحه 12 ‫هیوستون‪-‬امریکا‬ ‫شهری در عربستان‬ ‫جیپارانا‪-‬برزیل‬ ‫نیومکزیکو‪-‬امریکا‬ ‫سیدنی‪-‬استرالیا‬ ‫شهری در چین‬ ‫کالیفرنیا‪-‬امریکا‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪15‬‬ صفحه 13 ‫گفت وگو‬ ‫پرونده ویژۀ این شماره‪:‬‬ ‫ریزگرد و‬ ‫گردوغبار‬ ‫گفتگو با علی محمد طهماسبی بیرگانی دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار‪:‬‬ ‫با به کار بردن واژه ریزگردها مخالفم‬ ‫مریم حضرتی‬ ‫چند سالی است که موضوع ریزگردها در بخش هایی از کشورمان حاشیه های زیادی را ایجاد کرده است‪ .‬حاشیه هایی که بی شک دود‬ ‫ان ها بیشتر از همه به چشم مردم نواحی خاصی که ریزگردها در انجا ایجاد شده شده اند رفته است‪ .‬اگر در اینترنت جستجویی ساده‬ ‫درباره واژه ریزگردها انجام دهید با جواب های خیره کننده و تعجب اوری روبرو خواهید شد‪ .‬در انجا عکس هایی از فضای غبارالود‬ ‫برخی از شهرها مانند اهواز و کرمانشاه و ایالم مواجه خواهید شد که اه از نهادتان برخواهد اورد و با خود اندیشه خواهید کرد که زندگی‬ ‫در چنین شرایطی چگونه ممکن است‪ .‬هوایی که بسیار الوده است‪ ،‬ابی که بسیار الوده است و زندگی ای که بسیار سخت است‪ .‬تمام‬ ‫این شرایط شما را با این پرسش ها مواجه خواهد کرد که این پدیده از کجا پیدا شده و علت پیدایشش چیست؟ چگونه باید با ان مقابله‬ ‫کرد و چه راه کارهایی برای حل ان باید در پیش گرفت؟ اما پرسش بسیار مهم و کلیدی ای که در این زمینه وجود دارد این است که چرا‬ ‫هیچ اقدامی برای زندگی مردم نواحی جنوب و جنوب شرقی کشور انجام نمی شود‪ .‬ممکن است در مقیاس باالتر حتی پرسش های‬ ‫دیگری مانند اینکه ایا فقط ماییم که گرفتار پدیده ریزگردها شده ایم یا کشورهای دیگر هم دچار این معضل شده اند ؟ اقداماتی که‬ ‫کشورهای دیگر در این زمینه انجام داده اند چیست و چه راه کار متقن و ثابت شده ای وجود دارد که بتوان از شر پدیده ریزگردها برای‬ ‫همیشه خالص شد‪ .‬تمام این سواالت و البته سواالت دیگری در این زمینه موجب شد که ما تصمیم بگیریم به سراغ مسئولی برویم که‬ ‫پاسخ تمام سواالت ما را بداند‪ .‬برای یافتن پاسخ سواالتمان در پرونده این شماره مجله صدای خاک‪ ،‬علی محمد طهماسبی بیرگانی‬ ‫را برگزیدیم‪ .‬مردی که دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار است‪ .‬هنگامی که با او تماس گرفتم خیلی خوب موضع خود را درباره واژه‬ ‫ریزگردها روشن کرد و شاید به همین دلیل است که در عنوان اداری او از واژه گردوغبار به جای واژه ریزگردها استفاده شده چراکه او‬ ‫معتقد است واژه ریزگردها واژه ای است که به غلط رایج شده است‪ .‬جدا از شوق وذوقی که می دانیم برای یافتن پاسخ سوال هایی که‬ ‫عنوان شد در وجودتان ایجاد شده؛ پیشنهاد می کنیم که این مصاحبه را تحت هیچ شرایطی از دست ندهید‪ .‬اگر می خواهید اندکی و‬ ‫فقط اندکی راجع به انچه تاکنون نمی دانستید اگاهی کسب کنید‪ ،‬خط به خط این گفتگو را بخوانید‪.‬‬ ‫‪16‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ صفحه 14 ‫برای ورود به مصاحبه کمی درباره‬ ‫ریزگردها برای خوانندگان ما بفرمایید و‬ ‫اینکه از کجا می ایند و از چه زمانی این‬ ‫پدیده وارد کشور ما شده است؟‬ ‫من ترجیح می دهم که به جای واژه ریزگردها‬ ‫از کلمه گردوغبار استفاده کنم؛ چراکه واژه‬ ‫صحیح تری است‪ .‬فکر می کنم که زیرگرد واژه ای‬ ‫است که به غلط رایج شده است‪ .‬ما در کشورمان‬ ‫موضوع فرسایش بادی توام با گردوغبار را از‬ ‫قدیم االیام داشته ایم؛ اما از سال ‪ 84‬به بعد این‬ ‫پدیده به صورت واضح تر و با شرایطی که برای کشور‬ ‫پیش امده بود تشدید شد و عالوه بر بحث مربوط‬ ‫به فرسایش بادی‪ ،‬بحث گردوغبار که خودش از‬ ‫فرسایش بادی ایجاد شده در کشور بروز و ظهور‬ ‫کرد‪ .‬این بروز و ظهور در مناطق جنوب غربی کشور‬ ‫بیشتر به چشم می خورد‪ .‬برخی از عوامل ایجاد‬ ‫این گردوغبارها خارجی بودند و برخی دیگرشان‬ ‫داخلی‪ .‬از عوامل داخلی ایجاد گردوغبار می توان‬ ‫به مدیریت نامناسب اب در باالدست و چرا و‬ ‫مدیریت نامناسب سرزمین در پایین دست و ‪ ...‬که‬ ‫موجب تشدید این مسئله شد نام برد‪ .‬البته یکسری‬ ‫از اقدامات دستگاه ها هم در جلوگیری از بروز‬ ‫سیالب مناطق دشتی در این زمینه نقش داشت‪ .‬از‬ ‫عوامل خارجی هم اگر بخواهیم بررسی کنیم باید‬ ‫بگوییم که ریزگردها بخش هایی از جنوب غرب‬ ‫و غرب کشور را تحت تاثیر قرار دادند و موجب‬ ‫شد واژه ریزگرد که بازهم تاکید می کنم واژه‬ ‫نادرستی است و ناشی از تخریب بسیار گسترده ‬ ‫در کشور عراق پدید اید‪ .‬با توجه به اینکه بادهای‬ ‫ان سرزمین گسترده تر بودند حالت منطقه ای پیدا‬ ‫کرد و گاه بخش های بسیار زیادی از سرزمین های‬ ‫عراق‪ ،‬سوریه و ایران را در بر می گرفت؛ اما در کشور‬ ‫خودمان این گردوغبارها عمدتاً منشا محلی دارند‬ ‫به این مفهوم که بیشتر در اثر ایجاد فرسایش بادی‬ ‫به همان دالیلی که عنوان شد پیش امده اند‪.‬‬ ‫در خصوص اقداماتی که در زمینه کنترل این‬ ‫پدیده صورت گرفته باید عرض کنم که از ان زمان‬ ‫تاکنون کارهای متعددی انجام شده است‪ .‬اقدامات‬ ‫نرم افزاری خوبی در این زمینه صورت گرفته‪ ،‬عالوه‬ ‫بر این رایزنی هایی هم انجام و کارگروه هایی هم‬ ‫تشکیل شده است‪ .‬از دیگر اقداماتی که انجام شده‬ ‫اطالع رسانی به مردم بوده‪ .‬در کنار این ها ستادی‬ ‫به نام ستاد گردوغبار تشکیل شد که مسئولیت‬ ‫مستقیم ان بر عهده خود بنده است‪ ،‬قوانین و‬ ‫ایین نامه هایی نیز تصویب شده است‪ .‬باید عرض‬ ‫کنم که در قالب همین ستاد‪ 15 ،‬دستگاه مختلف‬ ‫گرد هم امده اند که با یک هم افزایی بیشتری کار‬ ‫مبارزه و مقابله با گردوغبار را پیش ببرند‪.‬‬ ‫پس از اتفاقی که در بهمن ماه ‪ 95‬در استان‬ ‫خوزستان رخ داد بیشتر تمرکزمان را روی‬ ‫خوزستان گذاشتیم‪ .‬از سال ‪ 96‬به بعد چیزی‬ ‫حدود ‪ 150‬تا ‪ 160‬هزار هکتار از مناطق ان منطقه‬ ‫مدیریت شد‪ .‬در سال ‪ 97‬اوضاع بهتر شد و در حال‬ ‫حاضر هم در ان منطقه اوضاع خوبی داریم‪ .‬هم‬ ‫بارش باران داریم و هم اقداماتی انجام شده که‬ ‫در ماجرای گردوغبار توامان تعدیل ایجاد کرده‪.‬‬ ‫امسال هم تمرکزمان را بر روی مناطق جنوب‬ ‫شرقی و شرقی گذاشتیم تا بتوانیم ان مناطق‬ ‫را هم سروسامان دهیم‪ .‬در سال ‪ 96‬بودجه ای‬ ‫برای دستگاه ها در نظر گرفته شد که از منابع‬ ‫عمومی دولت تامین شده بود‪ .‬در سال ‪ 97‬مبلغ‬ ‫‪ 150‬میلیون دالر از صندوق ذخیره ارزی به این‬ ‫موضوع تخصیص پیدا کرد و به این دلیل که مصوبه‬ ‫مربوط به خوزستان بود اقداماتی در این زمینه‬ ‫برای ان منطقه انجام شد‪ .‬امسال نیز صد میلیون‬ ‫یورو به همین ماجرا اختصاص یافته که تمرکزمان‬ ‫را همان طور که عرض کردم بیشتر روی شرق و‬ ‫جنوب شرق کشور گذاشته ایم تا مشکل ان مناطق‬ ‫را نیز رفع کنیم‪.‬‬ ‫جایــی خواندم که نوشــته بود‬ ‫کشورهایی که شما نام بردید (عراق و‬ ‫ســوریه و ‪ )...‬اقدامات بهتر و موثرتری‬ ‫نسبت به کشور ما در زمینه حل مشکل‬ ‫گردوغبــار انجام داده اند‪ ،‬شــما این‬ ‫موضوع را تایید می کنید؟‬ ‫به هیچ وجه این موضوع صحت ندارد‪ .‬کشور عراق‬ ‫هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداده‪ ،‬نه تنها هیچ‬ ‫اقدامی انجام نداده بلکه در طول این ده سال (از ‪84‬‬ ‫تا ‪ )94‬هرچقدر رایزنی (با امضای یادداشت تفاهم‬ ‫و سفرهای متعدد) در این زمینه توسط کشور‬ ‫ما با ان ها صورت گرفت هیچ ترتیب اثری داده‬ ‫نشد‪ .‬حتی اوضاع از این هم اسفبارتر است؛ چراکه‬ ‫این موضوع برای کشور عراق از اولویت برخوردار‬ ‫نیست و ماجرا را به کلی رها کرده اند‪ .‬در سوریه هم‬ ‫تکلیف کام ً‬ ‫ال روشن است و نیازی به توضیح نیست‪.‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫کشور ما اقدامات بسیار موثری در این زمینه انجام‬ ‫داده و گام های موثری برداشته است؛ به نحوی که‬ ‫ال و ابدا ً‬ ‫با اقدامات کشورهایی که نام بردید اص ً‬ ‫قابل مقایسه نیست‪ .‬کشورهای عراق و سوریه برای‬ ‫حل این مشکل حتی یک سکه هم اعتبار اختصاص‬ ‫نداده اند؛ درحالی که در کشور ما دولت اعتبار خیلی‬ ‫خوبی در این زمینه تخصیص داده است‪.‬‬ ‫درباره ســوریه گفتید‪ .‬این سوال‬ ‫ایجاد می شود که کشــور سوریه که‬ ‫این همه با ما فاصله دارد چطور ممکن‬ ‫است گردوغبارش تا اینجا برسد؟ و در‬ ‫درجه دوم این پرســش ایجاد می شود‬ ‫که چرا کشورهای اطراف سوریه دچار‬ ‫این مشکل نشد ه اند و تمام گردوغبار‬ ‫حاصل از تخریب این سرزمین به سوی‬ ‫سرزمین ما می اید؟ این موضوع البته‬ ‫درباره عراق هم مصــداق دارد که چرا‬ ‫تمام گردوغبار انجا به سمت کشور ما‬ ‫می اید؟ اگر هم این گردوغبار فقط سهم‬ ‫کشور ما نشده و مث ً‬ ‫ال به سمت ترکیه یا‬ ‫کشورهای اطراف عراق و سوریه رفته‪،‬‬ ‫چرا ان ها انچنان که ما دچار مشــکل‬ ‫شد ه ایم دچار مشکل نشــد ه اند؟ ایا‬ ‫ان ها اقداماتی انجام داده اند که ما انجام‬ ‫نداده ایم یا قضیه به صورت دیگری بوده‬ ‫است؟ ‬ ‫کشور ترکیه که اص ً‬ ‫ال موضوعیتی در ماجرای‬ ‫گردوغبار ندارد‪ ،‬در باالی نقشه قرار دارد و خیلی‬ ‫گردوغبار شاملش نمی شود‪ .‬باید توجه داشته‬ ‫باشید که نمی شود به جبهه ای که شکل می گیرد‬ ‫و به سمت ما حرکت می کند گفت به سمت ما نیا و‬ ‫به سمت کشور دیگری برو‪ .‬شکل گیری این جبهه‬ ‫و حرکت ان در اثر شرایط جوی خاورمیانه ایجاد‬ ‫می شود؛ چراکه کشور ما در منطقه ای قرار گرفته‬ ‫که محل عبور بسیاری از توده هاست‪ .‬همین توده ها‬ ‫بسیاری از بارش ها را به سمت کشور ما می اورند‪.‬‬ ‫همان طور که بارش به سمت کشور ما می اید در‬ ‫زمان هایی هم خاک می اید‪ .‬شما کشور کویت را‬ ‫در نظر بگیرید‪ .‬هر اتفاق جوی که در انجا رخ دهد‬ ‫خوزستان و ایالم و کرمانشاه از ان متاثر خواهد شد‪.‬‬ ‫ببینید وقتی کرمانشاه و ایالم و خوزستان از تغییرات‬ ‫جوی کویت متاثر می شود چه اتفاقی سر خود کشور‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪17‬‬ صفحه 15 ‫گفت وگو‬ ‫پرونده ویژۀ این شماره‪:‬‬ ‫ریزگرد و‬ ‫گردوغبار‬ ‫کویت می افتد‪ ،‬چه بالیی سر امارات می اید؟ قطر با‬ ‫چه مشکالتی مواجه می شود؟ بنابراین فقط کشور‬ ‫ما نیست که دچار این وضعیت می شود‪ .‬کشورهای‬ ‫دیگر اوضاعشان بسیار بدتر است‪.‬‬ ‫با توجه به صحبت هایی که شــما‬ ‫در زمینه اقدامات کشور ما و کشورهای‬ ‫دیگر کردید عم ً‬ ‫ال به این نتیجه می رسیم‬ ‫که هیچ اقــدام مشــترکی نمی توان‬ ‫و نمی شود با کشــورهای همسایه در‬ ‫زمینه حل مشکل گردوغبار انجام داد‪.‬‬ ‫از سوی دیگر هم مردم مناطق جنوب و‬ ‫جنوب شرقی از این پدیده دچار مشکل‬ ‫هستند‪ .‬حتم ًا شما تصاویری که گهگاه از‬ ‫وضعیت هوای شهرهای اهواز و ابادان‬ ‫منتشر می شود دید ه اید‪ ،‬اوضاع جوی‬ ‫این شهرها گاه به شدت بحرانی است‪.‬‬ ‫اب لوله کشی ان ها بیشــتر شبیه گِل‬ ‫است تا اب اشــامیدنی‪ .‬چه اقداماتی‬ ‫قرار است صورت گیرد که این مشکالت‬ ‫حل شود؟ ‬ ‫شما دارید از سا ل های پیش از ‪ 95‬صحبت‬ ‫می کنید‪ ،‬درست است این تصاویر بوده و مشکالت‬ ‫مردم در این حد بوده است‪ .‬این اقداماتی که‬ ‫عرض کردم کارهایی بوده که در طول این چند‬ ‫سال انجام شده تا مشکالت حل شود و اتفاقات تا‬ ‫حد زیادی حل شده‪ .‬اگر شما یک بررسی اماری‬ ‫کوچکی در این زمینه انجام دهید و تعداد روزهایی‬ ‫که گردوغبار در اسمان بوده در سال ‪ 97‬و ‪ 96‬و‬ ‫کشور ترکیه که اص ً‬ ‫ال موضوعیتی در ماجرای‬ ‫گردوغبار ندارد‪ ،‬در باالی نقشه قرار دارد و خیلی‬ ‫گردوغبار شاملش نمی شود‪ .‬باید توجه داشته‬ ‫باشید که نمی شود به جبهه ای که شکل می گیرد‬ ‫و به سمت ما حرکت می کند گفت به سمت ما نیا و‬ ‫به سمت کشور دیگری برو‪ .‬شکل گیری این جبهه‬ ‫و حرکت ان در اثر شرایط جوی خاورمیانه ایجاد‬ ‫می شود؛ چراکه کشور ما در منطقه ای قرار گرفته‬ ‫که محل عبور بسیاری از توده هاست‪.‬‬ ‫‪18‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫‪ 95‬و سال های پیش تا سال ‪ 86‬را در نظر بگیرید‬ ‫درمی یابید که اقدامات ما چقدر موثر بوده است‪.‬‬ ‫تعداد روزها هرچقدر به جلو می اییم کمتر شده‬ ‫است‪ .‬البته این به ان معنی نیست که به صفر‬ ‫رسیده؛ چراکه هرگز به صفر نمی رسد‪ .‬چون پدیده‬ ‫گردوغبار پدیده ای نیست که انتظار داشته باشیم‬ ‫به صفر برسد‪ .‬همیشه بوده حتی به اندازه کم اما‬ ‫همیشه بوده و هیچ وقت صفر نشده است‪ .‬این صفر‬ ‫نشدن هم فقط مختص کشور ما نیست‪ .‬در هیچ‬ ‫کجای دنیا حتی در پیشرفته ترین کشورها پدید‬ ‫گردوغبار به صفر نرسیده است‪ .‬بنابراین اقداماتی‬ ‫که صورت می گیرد تنها در جهت تعدیل و کاهش‬ ‫دادن گردوغبار است نه در جهت از بین بردن‬ ‫صددرصدی ان‪ .‬در امارگیری دیگری می توانید‬ ‫در همین شهر اهواز تعداد پروازهایی که در سال‬ ‫‪ 86‬لغو شده اند را با تعداد پروازهایی که امسال لغو‬ ‫شده اند باهم مقایسه کنید‪ .‬متوجه می شوید که‬ ‫چه اقدامات موثری در زمینه مقابله با گردوغبار‬ ‫صورت گرفته است‪ .‬ما توانستیم ف ّناوری ای را‬ ‫وارد کار کنیم که با ان فرودگاه هایمان را مجهز‬ ‫کنیم‪ ،‬هشدار بگیریم‪ ،‬پیش بینی کنیم و بهترین‬ ‫تصمیم را بگیریم‪ .‬تمام این امارها نشان دهنده‬ ‫اقدامات موثری است که صورت گرفته است‪ .‬کشور‬ ‫ما در یک زمانی حدود بیست سال پیش‪ ،‬اولین‬ ‫کشور در مقابله با گردوغبار در جهان بود‪ .‬در حال‬ ‫حاضر مقام دوم یا سوم را داریم بعد از کشور چین‬ ‫و جنگل کاری هایی که کشورهایی مثل استرالیا و‬ ‫کانادا کردند‪ .‬این امار نشان می دهد که کشور ما در‬ ‫مقابله با این پدیده همیشه کشور پیشرویی بوده‬ ‫و اقدامات موثری انجام داده است‪ .‬ما در تدوین‬ ‫کنوانسیون بیابان زایی نقش اساسی و برجسته ای‬ ‫داشته و داریم‪ .‬ما ‪ 60‬سال سابقه مقابله با فرسایش‬ ‫بادی در کشور داریم‪.‬‬ ‫بسیار خب‪ .‬شما توضیحات خوبی‬ ‫در زمینه اقداماتی کــه درباره مقابله‬ ‫با پدیده گردوغبار داشــتید برایمان‬ ‫فرمودید‪ .‬امــا حتم ًا شــنید ه اید که‬ ‫پیشــگیری بهتر از درمان است‪ .‬چه‬ ‫اقداماتــی برای پیشــگیری از ایجاد‬ ‫شرایطی مثل شرایط ســا ل های ‪95‬‬ ‫و پیش از ان انجــام داده اید که دیگر‬ ‫مشکالتی از ان دست ایجاد نشود؟‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مبحثی که ما خیلی روی ان وقت گذاشته ایم و کار‬ ‫کرده ایم بحث مدیریت منابع ابی است‪ .‬در حال‬ ‫حاضر ما نیاز ابی تمام تاالب های کشور را تعیین‬ ‫کرده ایم‪ .‬همان طور که کشاورزی‪ ،‬شرب‪ ،‬صنعت و‬ ‫‪ ....‬حق دارند که نیاز ابی شان تعیین شود‪ ،‬تاالب هم‬ ‫دارای چنین حقی است؛ دشت هم همین طور‪ .‬ما‬ ‫اولین کار نرم افزاری ای که در طول ده سال گذشته‬ ‫در این زمینه انجام داده ایم این است که نیاز ابی‬ ‫تمام دشت ها و تاالب هایمان را تعیین کرده ایم‬ ‫و بر اساس ان‪ ،‬قانونی تحت عنوان قانون احیای‬ ‫تاالب ها و دشت های سیالبی تصویب شده که‬ ‫وزارت نیرو را مکلف می کند که همان طور که به‬ ‫شرب و صنعت اب می دهد به تاالب هم اب بدهد‪.‬‬ ‫وظیفه تامین اب تاالب ها و دشت ها بر عهده وزارت‬ ‫نیرو است‪ .‬ما ان را تعیین کردیم و وزارت نیرو ان‬ ‫را تامین می کند‪.‬‬ ‫این اقدام یکی از عمده ترین کارهایی است که باید‬ ‫انجام می شد و انجام شده است‪ .‬اقدام دیگر این بود‬ ‫که همان طور که می دانید بحث عملیات نهال کاری‬ ‫در سطح کم و با هزینه باال باید انجام شود که‬ ‫چندین سال هم نیاز به مراقبت دارد؛ ما به جای این‬ ‫کار‪ ،‬رفتیم به سمت وسوی قرق و مدیریت چرایی‬ ‫که در سطح وسیع انجام می شود و هزینه کمی هم‬ ‫در بردارد‪ .‬برای نمونه سال گذشته در جنوب شرق‬ ‫اهواز که در سال ‪ 95‬ماجرای مختل شدن کل شهر‬ ‫اهواز و قطع شدن اب و برق و تلفن و اینترنت به‬ ‫مدت ‪ 72‬ساعت پیش امد‪ .‬ما در طول سه سال‬ ‫شاید توانستیم ‪ 20‬هزار هکتار را نهال کاری کنیم‪،‬‬ ‫درصورتی که ‪ 112‬هزار هکتار قرق و ‪ 112‬هزار‬ ‫هکتار مدیریت چرایی انجام دادیم و این باعث‬ ‫شده در حال حاضر پوشش گیاهی بسیار عالی ای‬ ‫در این منطقه داشته باشیم و مطمئن باشید اگر‬ ‫باد با همان نیرویی که در ‪ 23‬بهمن ‪ 95‬وزید و ان‬ ‫اتفاقات را ایجاد کرد در زمستان بوزد ان اتفاق دیگر‬ ‫رخ نخواهد داد‪ .‬این یکی از اقدامات اساسی و پایه ای‬ ‫است که ما در زمینه پیشگیری انجام داده ایم‪ .‬در‬ ‫کنار ان ها تجهیز بیمارستان ها‪ ،‬تجهیز فرودگاه ها‪،‬‬ ‫ایجاد فضای سبز در حاشیه تاسیساتی که از‬ ‫حساسیت برخوردارند و ‪ ...‬اقداماتی بوده که صورت‬ ‫گرفته است‪ .‬شخصاً اعتقاد دارم که به خصوص در‬ ‫طی چند سال اخیر اهتمام ویژه ای برای حل معضل‬ ‫گردوغبار انجام داده‪ ،‬اقداماتی که نمی توان ان را‬ ‫نادیده گرفت‪.‬‬ صفحه 16 ‫شعرهای خاکی‬ ‫با تورق دیوان شــاعران و سخن ســرایان ایرانی به بیت هایی‬ ‫نغز و پرمعنا می رسیم که با استفاده از کلمه "خاک" در معانی و‬ ‫مفاهیم مختلف بنا بر انچه در شــماره پیشین گفته شد سروده‬ ‫شده است‪ .‬در این شماره نیز شــما را به بخشی از ابیات خاکی‬ ‫میهمان می کنیم‪.‬‬ ‫من و خاک و خاک و من‬ ‫یوسف خاکیان‬ ‫همیشه برف پا ک کن می زنند‬ ‫اینکه باران ببارد یا برف‬ ‫نه اینکه باران ببارد‬ ‫اینکه باد بوزد یا نسیم‬ ‫نه‬ ‫اینکه خورشید بتابد یا ماه‬ ‫خاک می بارد‬ ‫فرقی به حال مردم شهر من نمی کند‬ ‫از اسمان شهر ما خاک می بارد‬ ‫اینجا صبح‪ ،‬ظهر‪ ،‬شب خاک مهمان حلقوم ماست‬ ‫اگر کسی زنگ خانه مان را بزند‬ ‫و جداره بسته بر حنجره کودکانمان‬ ‫در را که باز کنیم هم‬ ‫با اب شیر لوله کشی خانه مان می شود خانه درست کرد‬ ‫نمی توانیم ببینیم چه کسی پشت در است‬ ‫بی هیچ نیازی به شن و خاک‬ ‫چون خاک همه را گرفته‬ ‫ما اینجا روی خاک زندگی نمی کنیم‬ ‫شن ریزه ها راه می روند در شهر من‬ ‫ما اینجا خاک را زندگی می کنیم‬ ‫و باد که می وزد‬ ‫بک گراند چشم زنان شهرهای دیگر سپید است اما‬ ‫می دوند‬ ‫مال زن من قهوه ای ست‬ ‫خاک لوگوی شهر من است‬ ‫حمام که می رویم‬ ‫کودکم می گوید‬ ‫از دوشمان خاک می ریزد بر دوشمان‬ ‫بابا چرا ما از اینجا نمی رویم؟‬ ‫و ما دوش ِگل می گیریم‬ ‫من اینجا را دوست ندارم‬ ‫تابستان که می شود‬ ‫چه غم انگیز است این حرف‬ ‫خرماها به جای اینکه در افتاب بپزند‬ ‫کودکم شهر مادر ی اش را دوست ندارد‬ ‫در کوره خاک می پزند‬ ‫کاش اسمان اینجا غبارالود نبود‬ ‫همه جای اسمان شهر ما یک رنگ است‬ ‫تا فرزند من می فهمید‬ ‫قهوه ای پررنگ‬ ‫سرزمین مادر ی اش چه اسمان زیبایی دارد‬ ‫و ماشین ها هنگامی که از خیابان عبور می کنند‬ ‫و چه باشکوه است‬ ‫کاش اسمان اینجا غبارالود نبود‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪19‬‬ صفحه 17 ‫گزارش‬ ‫از سرزمین شمالی‬ ‫چای‪ ،‬این نوشیدنی بسیار خوش مزه و خوش عطر از دیرباز جایگاه بسیار خاص و منحصربه فردی در بین مردم ایران و جهان داشته‬ ‫است‪ .‬چای ابتدا در کشورهای چین و هند یافت می شده و لفظ خود چای یک کلمه چینی است که دقیق ًا همین نام در فرهنگ کشور ایران‬ ‫اورده شده و امروزه نیز استفاده می شود‪ .‬مصرف چای در ابتدا میان قبایل چین مرسوم بوده و در ایران از اوایل قرن شانزدهم شروع و شخصی‬ ‫به نام حاج محمد گیالنی‪ ،‬تاجر ایرانی‪ ،‬اطالعات اولیه مربوط به چای و طریقه مصرف ان را از چین به اروپا برد‪ .‬در ان زمان‪ ،‬قهوه نوشیدنی‬ ‫غالب ایرانیان بود؛ ولی به دلیل دوری از مراکز تولید و شرایط نامساعد حمل ونقل و تجارت ان ازیک طرف و نزدیکی تجارت ایران با چین و‬ ‫راه های ارتباطی مطمئن مثل جاده ابریشم از طرف دیگر باعث جایگزینی چای به جای قهوه شد‪ .‬مصرف چای در ایران با وارداتی که از طریق‬ ‫شمال (کشور چین) و از طریق جنوب (کشور هند) انجام می گرفت تامین می شد‪ .‬در سال ‪ ۱۲۶۱‬هـ ش‪ ،‬شخصی به نام حاج محمد اصفهانی‬ ‫کشت چای در ایران را اغاز کرد ولی به عللی رونق و توسعه نیافت تا در سال ‪ ۱۲۷۹‬هـ ش‪ ،‬بار دیگر با تالش محمد میرزای چایکار ملقب به‬ ‫کاشف السلطنه که ژنرال کنسول ایران در هندوستان بود‪ ،‬اغاز شد‪ .‬او با این دیدگاه که مقدار زیادی ارز برای واردات چای صرف می شود و‬ ‫تولیدچایمی تواندیکیازمنابععظیمبرایرونقاقتصادیکشورباشداقدامبهکشتچایکرد‪.‬کاشف السلطنهدرهندوستانباوجوداینکه‬ ‫دولت هند از یادگیری فنون چای کاری برای اتباع خارجی شدیدا ًممانعت به عمل می اورد‪ ،‬توانست فنون کشت و تولید چای را بیاموزد و با‬ ‫مطالعه و بررسی شرایط اب و هوایی ایران و مشابهت اب وهوای شمال کشور با کشور هندوستان طی فداکاری و زحمات فراوان‪ ،‬تعداد زیادی‬ ‫بذر و سه هزار اصله نهال را با شرایط حمل ونقل ان زمان که گاری و درشکه بوده‪ ،‬به ایران انتقال داد و اقدام به احداث باغ چای در الهیجان و‬ ‫کالراباد کرد (سال ‪ ۱۲۷۹‬هـ ش)‪ .‬این عمل او مورد مخالفت عده کثیری که از جانب برخی محافل تحریک می شدند قرار گرفت و حتی در‬ ‫بعضی از موارد منجر به کندن نهال ها و ویران کردن باغات شد‪ .‬ضمن ًا چون بهره برداری از باغات چای پس از پنج سال از غرس نهال دوساله‬ ‫اغاز می شود و کشاورزان در ان زمان نیز اشنایی کافی در امور کاشت‪ ،‬داشت و برداشت نداشتند لذا عالقه و تمایل به کشت چای نشان‬ ‫ندادند اما کاشف السلطنه با تحمل مرارت های زیاد و رویارویی با موانع مادی و مشکالت اجتماعی‪ ،‬شرایط گسترش احداث باغ های چای‬ ‫در واحد سطح را فراهم کرد و با ایجاد انگیزه‪ ،‬زمینه عالقه مندی کشاورزان به کشت چای را به وجود اورد‪.‬‬ ‫‪20‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ صفحه 18 ‫چای چیست؟‬ ‫در حوزه گیاه شناسی چای باید اذعان کرد که چای‬ ‫گیاهی است از شاخه نهاندانگان یک پایه و از رده‬ ‫دولپه ای ها و از راسته پاریتال (‪ – )parital‬خانواده‬ ‫تیاسه (‪ )Teacae‬و از جنس کاملیا (‪)Camellia‬‬ ‫با نام علمی کاملیا سیننسیس (‪Camellia‬‬ ‫‪ )sinensis‬بوده که خزان ناپذیر و همیشه سبز‬ ‫است‪.‬‬ ‫گل های چای سفید معطر و به طور خوشه ای و‬ ‫مجتمع و یا تک گل در کنار برگ ها می رویند‪.‬‬ ‫این گل ها ‪ ۵‬الی ‪ ۷‬گلبرگ و کاسبرگ و مقدار‬ ‫زیادی پرچم دارند‪ .‬چای هایی که برای استفاده‬ ‫کشت می شوند در سه گونه (تیپ یا فرم) مختلف‬ ‫طبقه بندی می شوند‪.‬‬ ‫الف) تیپ یا فرم اسامی‬ ‫ب) تیپ یا فرم چینی‬ ‫ج) تیپ یا فرم جنوبی‬ ‫روش های ازدیاد چای‬ ‫ازدیاد چای به دو روش جنسی و غیرجنسی انجام‬ ‫می گیرد‪.‬‬ ‫تکثیر جنسی از طریق بذر و تکثیر غیرجنسی‬ ‫به چند روش‪ :‬پیوند‪ ،‬پاجوش‪ ،‬خوابانیدن‪ ،‬قلمه‬ ‫انجام می گیرد؛ به این دلیل که چای گیاهی‬ ‫دگرگشن (برای تولیدمثل نیازمند گیاهان دیگر)‬ ‫است بذرهای تولیدشده اش یکدست نبوده و فاقد‬ ‫صفات بوته مادری است‪ ،‬به همین دلیل برای حفظ‬ ‫مشخصات ژنتیکی بوته مادری‪ ،‬ازدیاد چای بیشتر‬ ‫به روش غیرجنسی انجام می پذیرد؛ چراکه از این‬ ‫طریق می توان صفات مادری چای را حفظ کرد‪.‬‬ ‫متداول ترین روش تولید نهال به روش غیرجنسی‪،‬‬ ‫تکثیر از طریق قلمه گیری است‪ .‬در این روش ابتدا‬ ‫مبادرت به تهیه بستر و اماده سازی ان می کنند‪.‬‬ ‫باید به این نکته توجه کنیم که قلمه گرفت ‪‎‬ه شده‬ ‫از سرشاخه های بوته مادری باید دست کم ‪ ۱۸‬ماه‬ ‫در بسترهای مذکور برای رشد و تبدیل به نهال‬ ‫مرغوب سپری نماید‪ .‬بسترهای مناسب برای کشت‬ ‫می تواند با ایجاد خزانه بر روی زمین و یا از طریق‬ ‫گلدان های پالستیکی ایجاد شود‪ .‬تجربه نشان‬ ‫داده که استفاده از گلدان های پالستیکی به دلیل‬ ‫حمل ونقل اسان تر و عدم اسیب دیدگی ریشه نهال‬ ‫مطلوب تر و مقرون به صرفه تر است‪.‬‬ ‫شرایط اقلیمی مساعد برای کشت چای‬ ‫از عوامل جوی و اقلیمی موثر در رشد و نمو‬ ‫چای می توان به میزان بارندگی‪ ،‬درجه حرارت‬ ‫محیط‪ ،‬رطوبت نسبی‪ ،‬طول روز‪ ،‬ارتفاع و موقعیت‬ ‫جغرافیایی محل اشاره کرد که به شرح یکایک‬ ‫ان ها می پردازیم‪.‬‬ ‫الف) درجه حــرارت محیط‬ ‫باید توجه داشت که چای هم مانند سایر گیاهان‬ ‫هنگامی که درجه هوا بیش ازحد پایین یا باال باشد‬ ‫نمی تواند رشد کند‪ .‬تجربه نشان داده که درجه‬ ‫دمای هوا‪ ،‬برگ و خاک بر میزان رشد چای تاثیر‬ ‫می گذارند‪.‬‬ ‫در بعضی از ماه های فصل زمستان که با بارش برف‬ ‫همراه است و دمای هوا پایین تر از نقطه انجماد و‬ ‫یخبندان است در بعضی از شمالی ترین مناطق‬ ‫چای کاری دنیا مانند گرجستان‪ ،‬چین‪ ،‬ژاپن‪ ،‬ترکیه‪،‬‬ ‫ایران بوته های چای می توانند زنده بمانند و از بین‬ ‫نروند اما مطمئناً در دمای پایین تر از انجماد از بین‬ ‫خواهند رفت یا حداقل دچار زیان خواهند شد‪.‬‬ ‫بررسی ها حاکی از این است که فتوسنتز خالص‬ ‫برگ چای مرتباً با افزایش درجه حرارت‪ ،‬تا حد‬ ‫‪ oc 35‬باال می رود و سپس شدیدا ً کاهش می یابد‬ ‫و هنگامی که درجه حرارت برگ به ‪ oc40‬برسد‬ ‫متوقف می شود همچنین وقتی که درجه حرارت‬ ‫محیط اطراف به ‪ 30-33 oc‬می رسد‪ ،‬درجه‬ ‫حرارت برگ در میان تابش کامل افتاب به ‪-oc 45‬‬ ‫‪ 40‬می رسد‪ .‬دمای خاک نیز در بسیاری از موارد‬ ‫برای زندگی گیاهی اهمیتی زیادتر از دمای هوا‬ ‫دارد‪ .‬ثابت شده است درجه حرارت خاک بر میزان‬ ‫رشد چای و درنتیجه میزان باردهی بوته های چای‬ ‫تاثیر دارد‪ .‬دمای مطلوب خاک در محدوده ریشه‬ ‫تغذیه کننده ‪ 20-oc 25‬است‪.‬‬ ‫ب) میزان بارنــدگی‬ ‫جالب است بدانید چای به حدود ‪ ۱۲۰۰‬میلی متر‬ ‫اب نیاز دارد و این میزان نیاز در مناطق چای کاری‬ ‫شمال ایران توسط بارندگی تامین می شود اما به‬ ‫این دلیل که درصد پراکندگی و توزیع پراکنش‬ ‫باران در طول دوره بهره برداری مناسب نیست‬ ‫و اکثر بارندگی ها در فصولی اتفاق می افتد که‬ ‫بوته های چای دوره خواب خود را می گذرانند و‬ ‫همچنین با علم به اینکه میزان جذب اب از طریق‬ ‫رشد و تبخیری که توسط گیاه در ماه های گرم‬ ‫سال انجام می دهد الزم است برای تولید محصولی‬ ‫مطلوب در دوره رشد بوته های چای ابیاری‬ ‫تکمیلی صورت پذیرد تا نیاز ابی گیاه که بین ‪۱۲۰‬‬ ‫تا ‪ ۱۵۰‬میلی متر در ماه متغیر است‪ ،‬تامین شود‪.‬‬ ‫ج) رطوبت نسبی‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫رطوبت هوا هرچقدر بیشتر باشد‪ ،‬رشد برگ ها‬ ‫سریع تر و میزان محصول بیشتر خواهد شد‪.‬‬ ‫رطوبت نسبی هوا حداقل باید ‪ ۶۵‬الی ‪ ۷۰‬درصد‬ ‫و حداکثر ‪ ۹۰‬الی ‪ ۹۵‬درصد باشد تا بوته ها از رشد‬ ‫بهتری برخوردار شوند‪.‬‬ ‫چ) طول روز‬ ‫برای رشد مناسب بوته های چای‪ ،‬حداقل باید‬ ‫روزانه ‪ ۱۱‬ساعت و ‪ ۱۵‬دقیقه نور به گیاه برسد‪.‬‬ ‫در کمتر از این مدت با وجود گرمای الزم به علت‬ ‫افزایش هورمون های بازدارنده رشد در گیاه‪،‬‬ ‫بوته های چای از رشد باز خواهند ماند‪.‬‬ ‫ح) ارتفاع محل‬ ‫چای را می توان با ارتفاع ‪ ۲‬متر از سطح زیر دریا تا‬ ‫ارتفاع ‪ ۲۵۰۰‬متری از سطح دریا کشت کرد‪ .‬ارتفاع‬ ‫محل در کیفیت محصول به خصوص عطر ان تاثیر‬ ‫بسیار دارد‪ .‬چای هایی که در مناطق کوهستانی در‬ ‫ارتفاعات باالتر از ‪ ۱۵۰۰‬متر کاشته می شوند در‬ ‫مقایسه با چای مناطق جلگه ای (کم ارتفاع)‪ ،‬دارای‬ ‫عطر بهتری هستند‪ .‬اکثر مناطق چای کاری ایران‬ ‫در مناطق کوهستانی قرار دارند درنتیجه چای‬ ‫تولیدشده قابلیت تولید عطر بیشتری دارد‪.‬‬ ‫خ) موقعیت جغرافیایی‬ ‫چای گیاهی است که خاک های سبک (درصد شن‬ ‫باال) و سرشار از مواد الی را برای رشد و نمو ترجیح‬ ‫می دهد‪ .‬این گیاه به رطوبت خاک نیاز فراوان دارد‪.‬‬ ‫عالوه بر این به خاک های اسیدی نیز نیاز فراوان‬ ‫دارد تا بتواند در ان بیشترین رشد را داشته باشد‪ .‬با‬ ‫این توضیح می توان دریافت که چای در خاک های‬ ‫نرم متوسط‪ ،‬جنگلی‪ ،‬شنی‪ ،‬رسی توام با هوموس‬ ‫و فاقد اهک و همچنین لومی از رشد و نمو بهتری‬ ‫برخوردار خواهد بود‪ .‬خوشبختانه خاک های‬ ‫شمال کشور ایران به دلیل اینکه بافت فیزیکی‬ ‫و خصوصیات شیمیایی و ‪ PH‬خوب و مطلوبی‬ ‫دارند این شرایط را دارا هستند و برای چای کاری‬ ‫بسیار مناسب‪.‬‬ ‫از دیگر نکاتی که باید درباره موقعیت جغرافیایی‬ ‫خاک برای کشت چای مدنظر داشته باشیم این‬ ‫است که چای را می توان درزمین های شیب دار نیز‬ ‫کشت کرد به شرطی که شیب زمین بین ‪ ۱۰‬تا ‪۳۰‬‬ ‫درصد باشد‪ .‬زمین های شیب دار با ‪ 10‬درصد شیب‪،‬‬ ‫در رده زمین های درجه یک و بسیار خوب و بیشتر‬ ‫از ‪ %40‬در رده زمین های درجه دو طبقه بندی‬ ‫می شوند‪ .‬اما این نکته را نباید فراموش کنیم که‬ ‫احداث باغ های چای درزمین های شیب دار به‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪21‬‬ صفحه 19 ‫گزارش‬ ‫لحاظ عملیات داشت و برداشت مشکالت زیادی‬ ‫دارد و سعی و تالش بیشتری را به جهت حفاظت‬ ‫خاک می طلبد‪.‬‬ ‫خواص چای‬ ‫در زمان های خیلی دور از گیاه چای برای رفع و‬ ‫درمان بیماری ها و رنگ امیزی استفاده می کردند‪.‬‬ ‫بعدازان نیز تا به امروز از چای به عنوان یک‬ ‫نوع نوشیدنی مفرح و برطرف کننده خستگی و‬ ‫همچنین بازاورنده سالمتی بدن استفاده می کنند‪.‬‬ ‫با این اوصاف هر چه چایی که مورد مصرف قرار‬ ‫می گیرد طبیعی تر‪ ،‬سالم تر‪ ،‬ارگانیک و بدون‬ ‫اسانس تهیه شود می تواند در جهت براورده کردن‬ ‫خواص چای و نزدیک شدن به سالمتی کارامدتر‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫معرفی چای شمال‬ ‫چای شمال یکی از باکیفیت ترین و ارگانیک ترین‬ ‫چای های دنیاست که در شمال کشور تولید‬ ‫می گردد‪ .‬در کل چای سنتی و سبز شمال به چهار‬ ‫دسته تقسیم می شود که عبارت اند از‪ :‬چای سرگل‬ ‫(دارای رنگ و بویی عالی و بسیار خوش نام)‪ ،‬چای‬ ‫ممتاز (پرمصرف ترین چای در ایران)‪ ،‬چای قلم‬ ‫(درشت تر و خوش رنگ از دیگر چای ها) و چای‬ ‫شکسته (مخلوطی از انواع چای ایرانی)‪ .‬چای‬ ‫بهاره نیز از دیگر چای های طبیعی‪ ،‬بدون اسانس‬ ‫شمال کشور است که در فصل بهار تولید می شود و‬ ‫دارای طعمی گس تر و تلخ تر نسبت به دیگر چای‬ ‫شمال است‪.‬‬ ‫نخستین بار تعدادی از کشاورزان در حومه شهر‬ ‫الهیجان (چارخانه سر) کشت چای را اغاز کردند و‬ ‫به تدریج در سایر نقاط استان گیالن گسترش یافت؛‬ ‫به طوری که در سال ‪ ۱۳۱۹‬مساحت باغات چای به‬ ‫‪ ۶۰۰‬هکتار رسید‪ .‬روند توسعه تدریجاً ادامه داشت‬ ‫تا اینکه در سال ‪ ۱۳۳۷‬دولت ایران اقدام به تاسیس‬ ‫سازمان چای کشور کرد تا کشاورزان چای کار‬ ‫و صاحبان صنعت چای سازی را تحت حمایت‬ ‫قرار دهد‪ .‬در حال حاضر سطح زیر کشت چای‬ ‫حدود ‪ ۳۲۰۰۰‬هکتار است که در بیش از ‪۹۰۰‬‬ ‫قریه در شهرهای صومعه سرا‪ ،‬فومن‪ ،‬شفت‪ ،‬رشت‪،‬‬ ‫الهیجان‪ ،‬استانه اشرفیه‪ ،‬سیاهکل‪ ،‬لنگرود‪ ،‬رودسر‬ ‫و املش در استان گیالن و شهرهای رامسر و تنکابن‬ ‫تا حوالی چالوس در استان مازندران به طول حدود‬ ‫‪ ۲۰۰‬کیلومتر به صورت نامنظم و مجزا با فواصل‬ ‫کم وزیاد و دور و نزدیک با جاده اصلی به صورت‬ ‫پراکنده قرار گرفته و هم اکنون حدود ‪۶۰۰۰۰‬‬ ‫‪22‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫خانوار در کشت و کار این محصول اشتغال دارند‪.‬‬ ‫فواید چای‬ ‫الف) تاثیر چای بر دندان‬ ‫چای برای سالمت دهان و دندان مفید است‪.‬‬ ‫بررسی های اخیر پژوهشگران دانشگاه شیکاگو‬ ‫نشان داده است پلی فنل موجود در چای سیاه با‬ ‫غیرفعال کردن انزیم های باکتری های دهانی‪,‬‬ ‫موجب عدم فعالیت ا ن ها شده و درنتیجه‬ ‫پالک های دندانی غیرفعال شده و از پوسیدگی‬ ‫دندان ها پیشگیری می شود‪ .‬البته در این بررسی‬ ‫چای سیاه به صورت یک دهان شویه استفاده‬ ‫شده است اما نوشیدن چای هم به از بین بردن‬ ‫پالک ها کمک می کند‪ .‬چای به علت داشتن مقدار‬ ‫قابل مالحظه ای تانن و فلوئوراید‪ ،‬از فساد‪ ،‬پوسیدگی‬ ‫و ایجاد حفره در دندان ها جلوگیری می کند‪.‬‬ ‫بررسی های دانشمندان ژاپنی نشان داده کودکانی‬ ‫که چای می نوشند خیلی کم به پوسیدگی و‬ ‫کرم خوردگی دندان دچار می شوند‪.‬‬ ‫ب) تاثیر چای بر قلب‬ ‫نوشیدن چای به بیماران قلبی توصیه می شود‪.‬‬ ‫چای از ایجاد لخته های خطرناک خون که به‬ ‫حمالت قلبی و سکته منجر می شود پیشگیری‬ ‫می کند‪ .‬مطالعات نشان می دهد که سطح چربی‬ ‫خون و فشارخون بعضی مصرف کنندگان چای‬ ‫پایین تر از دیگران است‪ .‬دانشمندان روسی پس از‬ ‫اجرای طرح های تحقیقاتی گسترده روی بیماران‬ ‫دریافته اند که چای‪ ،‬اثار نیرومندی برای به تاخیر‬ ‫انداختن پیشرفت تصلب شرایین و تقویت عروق‬ ‫مویین و رقیق کردن خون و کاهش فشارخون دارد‪.‬‬ ‫تحقیقات دیگر نیز اثار مفید چای را در حمایت‬ ‫عروق قلبی تایید می کند‪ .‬در اواخر سال های ‪۱۹۶۰‬‬ ‫دانشمندان ازمایشگاه الرونس لیومور در دانشگاه‬ ‫کالیفرنیا میزان تصلب شرایین در شریان های قلب‬ ‫حدود ‪ ۳۰۰‬نفر از قفقازی ها که عادت به خوردن‬ ‫قهوه داشتند و‪ ۱۰۰‬نفر چینی که چای می نوشیدند‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫را اندازه گیری کردند‪ .‬نتایج این مطالعه ‪ ۱۴‬ساله‬ ‫نشان داد‪ ،‬گروهی که چای می نوشیدند یک سوم‬ ‫کمتر از گروهی که قهوه مصرف می کردند دچار‬ ‫اسیب های قلبی و عروقی شده اند‪.‬‬ ‫ج) تاثیر چای بر جذب اهن‬ ‫مصرف چای بعد از غذا‪ ،‬به هضم غذا به ویژه غذاهای‬ ‫چرب کمک می کند‪ .‬تانن موجود در چای از‬ ‫جذب اهن پیشگیری می کند‪ ،‬به همین دلیل‬ ‫نوشیدن روزانه یک فنجان چای به بیماران مبتالبه‬ ‫هموکروماتوز توصیه می شود نوشیدن چای ‪۲‬‬ ‫ساعت بعد از غذا باشد‪.‬‬ ‫چ) تاثیر چای بر اعصاب‬ ‫بعضی ها چای می نوشند چون معتقدند چای‬ ‫خاصیت ارام بخش دارد اما بعضی ها هم می گویند‬ ‫چای شادی اور و نشاط اور است‪ .‬واقعیت این است‬ ‫که هر دوی این صحبت ها درست است‪ .‬چای تا‬ ‫پیش از دو دقیقه از دم کشیدن اثر محرک دارد اما‬ ‫پس از مدتی به تدریج از خاصیت محرک بودن ان‬ ‫کمتر شده و خاصیت ارام بخشی ان بیشتر می شود‪.‬‬ ‫پس از گذشت ‪ ۵‬دقیقه از دم کشیدن چای‪ ،‬بیشتر‬ ‫کافئین چای خارج می شود‪.‬‬ ‫ح) تاثیر چای بر سوخت وساز بدن‬ ‫چای یک نوشیدنی کم کالری است و یک‬ ‫فنجان چای حدود چهار کالری دارد‪ .‬به عالوه‬ ‫چای متابولیسم را بیشتر می کند و با باال رفتن‬ ‫سوخت وساز بدن موجب می شود کالری بیشتری‬ ‫مصرف شود و چربی ها راحت تر و زودتر سوزانده‬ ‫می شوند‪ .‬مصرف چای موجب می شود اب بیشتری‬ ‫بنوشیم و اب از موادی است که برای شکسته‬ ‫شدن سلول های چربی الزم است‪ .‬چای به علت‬ ‫خاصیت ادراراوری که دارد‪ ،‬به دفع سموم بدن‬ ‫کمک می کند‪ .‬البته افرادی که اضافه وزن دارند‬ ‫بهتر است چای را بدون قند و مواد شیرین کننده و‬ ‫چاشنی های پرکالری مصرف کنند‪.‬‬ ‫خ) تاثیر چای بر پوست‬ صفحه 20 ‫خواص درمانی چای‬ ‫پیشگیری‪ ،‬تسکین عالئم و تسریع بهبود‬ ‫سرماخوردگی و انفوالنزا‬ ‫ضدعفونی کننده و پیشگیری از بوی بد دهان‬ ‫پیشگیری و کاهش اثرهای دیابت نوع دوم‬ ‫کاهش عالئم مواد حساسیت زا‬ ‫کاهش عالئم عارضه پارکینسون‬ ‫بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن و کند کردن‬ ‫گسترش عفونت ویروس اچ‪.‬ای‪.‬وی در بدن‬ ‫حفظ تعادل اب و الکترولیت های بدن‬ ‫رفع خستگی و استرس‬ ‫‪ ۲۰۰‬میلی لیتر چای‪ ۴۴ ،‬میلی گرم کافئین دارد‬ ‫که دریافت این مقدار کافئین می تواند در رفع‬ ‫خستگی بدن و به ویژه پوست به عنوان عضوی‬ ‫بسیار فعال کمک کند‪ .‬خواص ضد سرطانی‬ ‫چای نیز ازجمله مواردی است که می تواند در‬ ‫حفظ سالمت پوست موثر باشد‪ ،‬به طوری که‬ ‫ترکیبات پلی فنلی موجود در چای مانع فعالیت‬ ‫ترکیبات سرطان زا به ویژه ترکیبات نیتروزی‬ ‫می شود که در فراورده های گوشتی وجود دارد و‬ ‫این خواص انتی اکسیدانی‪ ،‬پیری زودرس پوست‬ ‫را به تاخیر می اندازد‪ .‬مطالعات نشان داده اند که‬ ‫باال بودن چربی خون از عواملی است که فرایند‬ ‫پیری را در بدن تسریع می کند و نوشیدن چای‬ ‫به خصوص چای سبز به دلیل فالونوئیدهایی که‬ ‫دارد سطح چربی خون به خصوص کلسترول‬ ‫بد را کاهش می دهد‪ .‬به عالوه چای‪ ،‬به دلیل‬ ‫کافئین باالیی که دارد‪ ،‬یک محرک بوده و‬ ‫جریان خون را در سطح پوست افزایش می دهد‬ ‫و موجب دفع مواد زائد می شود که این کار‪ ،‬هم‬ ‫خستگی پوست را کاهش می دهد و هم موجب‬ ‫تغذیه بهتر ان می شود تا سلول ها شادابی خود را‬ ‫پیشگیری و التیام درد بیماری ارتروز‬ ‫پیشگیری از پوکی استخوان‬ ‫کند کننده روند پیری‬ ‫جلوگیری از لخته شدن خون و رسوب چربی در‬ ‫رگ های خونی‬ ‫افزایش متابولیسم و کمک به کاهش وزن‬ ‫افزایش کارایی سیستم ایمنی بدن‬ ‫اثار ضدالتهابی‬ ‫تصفیه خون و کنترل فشارخون و کلسترول‬ ‫بهبود عملکرد مغز و افزایش هوشیاری‬ ‫حفظ کنند‪.‬‬ ‫د) تاثیر چای بر کلیه‬ ‫سلول های کلیه بیشترین تماس را با رادیکال های‬ ‫ازاد دارند و چای به دلیل داشتن انتی اکسیدان‬ ‫از سالمت کلیه محافظت می کند‪ .‬پلی فنل های‬ ‫موجود در چای سبز عملکرد کلیه را در بیماران‬ ‫مبتال به نارسایی مزمن کلیه بهبود می بخشند‪.‬‬ ‫پلی فنل ها‪ ،‬انتی اکسیدا ن هایی هستند که‬ ‫سلول های انسان را از اسیب محافظت می کنند‪.‬‬ ‫چای دارای مقادیر کم سدیم و مقدار زیادی پتاسیم‬ ‫است و ازانجاکه بیماران مبتال به بیماری کلیوی در‬ ‫مرحله پایانی باید مصرف پتاسیم خود را محدود‬ ‫کنند‪ ،‬به این مسئله توجه داشته باشند‪.‬‬ ‫ذ) تاثیر چای بر حافظه‬ ‫نوشیدن مرتب چای‪ ،‬حافظه را تقویت کرده و راه‬ ‫جدیدی برای پیشگیری و درمان الزایمر است‪.‬‬ ‫الزایمر‪ ،‬بیماری تحلیل برنده اعصاب است که در‬ ‫ان ماده ای شیمیایی به نام استیل کولین در مغز‬ ‫کم می شود‪ .‬چای با مهار انزیم کولین استراز‪ ،‬روند‬ ‫الزایمر را به تاخیر می اندازد‪.‬‬ ‫ر) تاثیر چای بر قند خون‬ ‫دانشمندان ژاپنی ماده ای از چای سبز و سیاه‬ ‫جدا کرد ه اند که قند خون را‬ ‫کاهش می دهد‪ .‬دانشمندان‬ ‫ژاپنی درعین حال که خواص‬ ‫بسیار خوبی را برای چای‬ ‫عنوان کرده اند معتقدند که‬ ‫هیچ یک از این خواص‬ ‫ناشی از یک ماده خاص‬ ‫در چای نیست‪ ،‬بلکه‬ ‫تاثیر مجموعه ای‬ ‫از انواع‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫شفابخش موجود در چای است که به طور توام و‬ ‫باهم در یک مجموعه این اثار را دارند‪.‬‬ ‫مضرات چای‬ ‫برخی عنوان می کنند مصرف زیاد چای موجب‬ ‫سیاه شدن دندان ها می شود‪ .‬در مقابل برخی از‬ ‫متخصصان معتقدند چای برای سالمتی دهان و‬ ‫دندان مفید است‪.‬‬ ‫برخی از متخصصان می گویند که مصرف چای‬ ‫موجب بروز کم خونی می شود و گروهی نیز‬ ‫معتقدند که مصرف چای موجب پرخونی می شود‪.‬‬ ‫برخی از متخصصان تغذیه معتقدند که اگر بیش از‬ ‫‪ ۵‬لیوان چای در روز مصرف شود مشکل زاست‪ .‬در‬ ‫مقابل بسیاری از متخصصان معتقدند که مصرف‬ ‫معمولی چای ضرر ندارد‪.‬‬ ‫برخی می گویند مصرف چای سرطا ن زاست‬ ‫ولی متخصصان می گویند که چای سرشار از‬ ‫انتی اکسیدان است و از سرطان پیشگیری می کند‪.‬‬ ‫چای از جذب اهن در بدن پیشگیری می کند؛‬ ‫به همین دلیل توصیه می شود که همراه با غذا‬ ‫مصرف نشود‪.‬‬ ‫چای ترشح اسید معده را تحریک می کند‪،‬‬ ‫بنابراین برای اشخاصی که زخم معده دارند توصیه‬ ‫نمی شود‪.‬‬ ‫افراط در خوردن چای ممکن است جذب اهن‬ ‫الی از خوراکی های گیاهی را متاثر سازد و موجب‬ ‫کم خونی شود‪.‬‬ ‫افراط در خوردن چای (حدود ‪ ۲‬لیتر در روز) ممکن‬ ‫است ایجاد یبوست نماید‪.‬‬ ‫نکته ای که درزمینه مضرات چای الزم است به ان‬ ‫توجه کنیم این است که عمده این مضرات برای‬ ‫مصرف زیاد چای برشمرده شده است‪ .‬اگر ما چای‬ ‫را همچنان که در طول تاریخ خود به عنوان یک‬ ‫دم نوش دارویی مورد مصرف بوده است‪ ،‬بپذیریم از‬ ‫این عوارضی که عمدتاً هم با احتمال و اگر و اما طرح‬ ‫شده اند در امان خواهیم بود‪.‬‬ ‫باید توجه کرد که اسراف در هر نوع خوراکی و‬ ‫دم نوشی موجب ضرر خواهد بود‪ .‬اب که همه چیز‬ ‫از ان زنده است (و جعلنا من الماء َ‬ ‫حی‬ ‫شی ٍ‬ ‫کل ٍ‬ ‫(انبیاء‪ ))۳۰/‬نیز اگر کم یا زیاد مصرف شود زیان اور‬ ‫است‪ .‬یادمان باشد چین با دارا بودن پیشینه بسیار‬ ‫زیاد و پیشتازی در تولید و عرضه انواع چای خودش‬ ‫در بین کشورهای پرمصرف چای حضور ندارد و‬ ‫هنوز که هنوز است نگاهشان به چای به عنوان یک‬ ‫گیاه دارویی است‪.‬‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪23‬‬ صفحه 21 ‫مقاله‬ ‫هلند؛ سرزمین گل های رویایی‬ ‫ترجمه‪ :‬یوسف خاکیان‬ ‫هنگامی که شما به کشور هلند فکر می کنید‪،‬‬ ‫به اسانی می توانید منظره های بی پایانی از گل های‬ ‫رنگی و زیبا را در ذهن مجسم کنید‪ .‬بسیاری‬ ‫از مشهورترین هنرمندان دنیا مانند شاعران‪،‬‬ ‫در اثار هنری خود بارها درباره گل های کشور‬ ‫هلند هنرنمایی کرده و ان ها را در اثر خود به‬ ‫تصویر کشیده اند؛ به صورتی که این اثار هنری‬ ‫به جلوه گاهی از زندگی واقعی تبدیل شده اند‪.‬‬ ‫بااین حال‪ ،‬این اثار هنری در تصویرسازی زیبایی‬ ‫گل اصول هنری را رعایت کرده اند‪ .‬گل ها ازلحاظ‬ ‫اقتصادی منبع بسیار مهمی برای کشور هلند‬ ‫محسوب می شوند‪ .‬به طوری که بخش قابل توجهی‬ ‫از صادرات کشاورزی این کشور به فروش گل های‬ ‫تازه‪ ،‬خوشبو و زیبا تعلق گرفته است‪ .‬این موضوع‬ ‫باعث شده دولت هلند به لحاظ اقتصادی کمک های‬ ‫شایانی به تولیدکنندگان گل کند‪ .‬صنعت گل در‬ ‫کشور هلند به قدری مهم و باارزش است که این‬ ‫کشور عالوه بر اینکه گل مصرفی تمام قاره اروپا را‬ ‫تامین می کند حدود دوسوم از گل های تمام جهان‬ ‫را تحت پوشش خود قرار داده است‪.‬‬ ‫‪24‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫ارایه وسیعی از گل ها‬ ‫درحالی که بسیاری از مردم دنیا کشور هلند را تنها‬ ‫با الله هایش می شناسند‪ ،‬واقعیت این است که این‬ ‫کشور در کشت و صادرات بسیاری از انواع دیگر‬ ‫گل مانند سنبل و زعفران نیز بسیار توانمند است‪.‬‬ ‫این کشور درزمینه فروش گل در مقایسه با دیگر‬ ‫کشورهای بسیار پیشرفته است به صورتی که به‬ ‫لحاظ وسعت و تعدد درختان و درختچه ها در جهان‬ ‫رتبه اول را دارد‪ .‬این در حالی است که همه ساله‬ ‫کارشناسان باغبانی این کشور صدها گونه جدید از‬ ‫گل را معرفی و مورداستفاده قرار می دهند و این امر‬ ‫مهم قطعاً میسر نمی شد اگر سیستم ف ّناوری کشت‬ ‫پیشرفته ای در این کشور وجود نداشت‪ .‬تا جایی‬ ‫که این ف ّناوری کشت توانسته در کشور هلند یک‬ ‫ارایه بی پایان و منحصربه فرد از ترکیب رنگ های‬ ‫مختلف پدید اورد‪.‬‬ ‫تاریخچه‬ ‫هنگامی که عده ای برای اولین بار در اواسط قرن‬ ‫‪ 16‬از کشور ترکیه به سرزمینی که امروزه هلند‬ ‫نامید می شود‪ ،‬وارد شدند‪ ،‬گل محبوبیت زیادی‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫در بینشان پیدا کرد‪ .‬این محبوبیت تا اندازه ای‬ ‫بود که به عنوان یک نماد مهم در میان مردم‬ ‫شناخته می شد و هر کسی به فراخور احوال خود‬ ‫گل را به لحاظ رنگ و بو به عنوان نمادی در زندگی‬ ‫خویش انتخاب کرد‪ .‬گیاهان چنان محبوب شد‬ ‫که داستان هایی از به سرقت رفتن ان ها در طول‬ ‫شب بین مردم رواج پیدا کرد! مردم تمایل زیادی‬ ‫به فعالیت اقتصادی درزمینه گل الله پیدا کردند‬ ‫و این شغل به عنوان یکی از مهم ترین حرفه های‬ ‫پول ساز تبدیل شد‪ .‬ان دوران به عصر طالیی هلند‬ ‫تجارت مشهور بود‪ .‬مردم تنها برای کسب درامد‬ ‫به کاشت گل الله مبادرت نمی ورزیدند بلکه این‬ ‫کار برای ان ها نوعی سرگرمی جذاب هم محسوب‬ ‫می شد‪ .‬گرچه این دوران باالخره روزی افول کرد اما‬ ‫سرزمین هلند همواره به عنوان محلی برای تجارت‬ ‫گل ها شناخته می شود‪.‬‬ صفحه 22 ‫بهترین زمان و مکان‬ ‫بهترین زمان برای دیدن گل های سرزمین هلند‬ ‫اوایل ماه اوریل است‪ .‬گرچه گل ها عمدتاً در اواسط‬ ‫ماه مارس شروع به جوانه زدن و شکوفا شدن‬ ‫می کنند‪ ،‬اما اگر شرایط اب و هوایی مساعد باشد‬ ‫و زمستان سختی در کار نباشد بازدیدکنندگان‬ ‫می توانند از تماشای گل های ان منطقه لذت‬ ‫کافی ببرند‪.‬‬ ‫بسیاری از تولیدکنندگان گل در منطقه هلند‬ ‫درواقع تولیدکننده پیاز گل هستند‪ ،‬ان ها ترجیح‬ ‫می دهند که بخشی از صنعت گل را در اختیار‬ ‫داشته باشند‪ .‬نکته مهمی که تولیدکنندگان پیاز‬ ‫گل همیشه ان را مدنظر قرار می دهند محافظت از‬ ‫پیاز گل است؛ چراکه بی توجهی به ان ممکن است‬ ‫باعث از بین رفتن و شکستن ان ها شود‪ .‬در این‬ ‫صورت هنگامی که پیازهای گل شروع به روییدن‬ ‫از دل خاک می کنند کشاورزان می توانند به تدریج‬ ‫شاهد سرخ شدن دانه های گل باشند‪ .‬بدون هیچ‬ ‫شک و تردیدی باید اذعان داشت که این بخشی از‬ ‫روند رو به رشد است و به کشاورزان کمک خواهد‬ ‫کرد تا پیازهای گل سالم را به مصرف کنندگان‬ ‫عرضه کنند‪.‬‬ ‫بهترین زمین و مکان برای کشت گل‪ ،‬شمال کشور‬ ‫هلند است‪ .‬جایی حدود سی کیلومتری امستردام؛‬ ‫منطقه مشهوری به نام ‪( bollenstreek‬منطقه‬ ‫پیازهای گل)‪ .‬بسیاری از زمین ها در پشت تپه های‬ ‫دریای شمال قرار دارند و موقعیت جغرافیایی‬ ‫بی نظیری به لحاظ بصری محسوب می شوند‪ .‬اگر‬ ‫احیاناً گذرتان به کشور هلند افتاد و هوس کردید‬ ‫با ماشین یا دوچرخه به این منطقه سری بزنید‬ ‫پیشنهاد می کنیم از یک مرکز اطالعات توریستی‬ ‫محلی برای مشاوره در مورد دوچرخه سواری یا‬ ‫مسیرهای رانندگی در منطقه محلی کمک بگیرید؛‬ ‫این درخواست کمک به شما این امکان می دهد که‬ ‫زمین های وسیع و مملو از گل های زیبا را ببینید‪ .‬در‬ ‫انجا حتی می توانید در مناطق کوچکی از گلستان‬ ‫پیاده روی هم بکنید و از محیط لذت فراوان ببرید‪.‬‬ ‫در کشور هلند پارک گلی به نام ‪Keukenhof‬‬ ‫وجود دارد که مراجعه کنید‪ .‬پارک ‪Keukenhof‬‬ ‫در منطقه ‪ Lisse‬بزرگ ترین پارک گل جهان‬ ‫است جایی که هرساله بیش از ‪7‬‬ ‫میلیون گل دران کاشته می شود‪ .‬اگر می خواهید‬ ‫طیف وسیع و بی پایانی از رنگ ها و عطرهای‬ ‫گل های رنگارنگ را با چشمان و بینی خود تجربه‬ ‫و احساس کنید پیشنهاد می کنیم با پیاده روی در‬ ‫باغ ها و سالن های مخصوص این پارک‪ ،‬خود را‬ ‫وارد دنیایی شگفت انگیز کرده و با تماشا و بوییدن‬ ‫گل ها سرگرمی و لذت بی اندازه ای تجربه کنید‪ .‬در‬ ‫این باغ ها و سالن ها انواع و اقسام گل های طالیی‪،‬‬ ‫شامل نرگس‪ ،‬ارکیده‪ ،‬کروکدیل‪ ،‬رز‪ ،‬نیل‪ ،‬عناب و‬ ‫سنبلچه وجود دارد‪ .‬نکته ای که باید توجه داشته‬ ‫باشید این است که این پارت پارک تنها در ماه های‬ ‫اوریل و می پذیرای بازدیدکنندگان خواهد بود‪.‬‬ ‫بنابراین باید توجه داشته باشید که اگر با ماشین‬ ‫از سمت امستردام می ایید جاده های اطراف پارک‬ ‫می تواند بسیار شلوغ باشند‪ .‬پیشنهاد ما این‬ ‫است که پس از طی کردن بخشی از مسیر‬ ‫با اتومبیل‪ ،‬ماشین خود را در جایی پارک‬ ‫کنید و با دوچرخه ای که می توانید ان را‬ ‫اجاره کنید به سمت پارک ادامه مسیر‬ ‫دهید‪ .‬سفر خوشی را برای شما ارزو‬ ‫می کنیم‪.‬‬ ‫منبع‪:‬‬ ‫‪Netherlands Tourism‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪25‬‬ صفحه 23 ‫یادداشت‬ ‫خاک و ادبیات‬ ‫داود رواسانی*‬ ‫بی گمان خاک یکی از بزرگ ترین و پربرکت ترین‬ ‫عنایات خداوند است که بشر از ابتدای افرینش‬ ‫به اهمیت ان در راستای تامین معاش و دیگر‬ ‫فراورده های طبیعی و سکونت خود پی برده‬ ‫و همواره جهت تملک و حفظ و حراست از ان‬ ‫سالیان سال با چنگ و دندان جنگیده و سعی و‬ ‫تالش نموده است‪.‬‬ ‫در کشور ما نیز با تهاجم بیگانگان‪ ،‬مردم در حفظ و‬ ‫تملک خاک سرزمین خود در طول تاریخ گام های‬ ‫بزرگی برداشته اند و از وجب به وجب خاک خود‬ ‫دفاع کرده اند‪.‬‬ ‫جدای از باروری خاک برای تامین معیشت مردم‬ ‫در تمامی استان های ایران با تغییرات اب و هوایی‬ ‫رنگ های خاصی از خاک وجود دارد که در دیگر‬ ‫استان ها نیز به چشم می خورد و در این میان در‬ ‫استان اذربایجان شرقی در شهر تبریز‪ ،‬خاکی وجود‬ ‫دارد به رنگ سرخ عنابی که مشابه همین خاک را‬ ‫در استان مرکزی در شهر اشتیان داریم‪.‬‬ ‫این محله را در تبریز قدیم ترها (سرخاب)‬ ‫‪26‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫می نامیدند که امروز به نام شمس تبریزی شناخته‬ ‫می شود و علت تغییر نام از سرخاب به شمس‬ ‫تبریزی ان است که محل تولد شمس تبریزی‪ -‬این‬ ‫عارف بزرگ‪ -‬در همین محل بوده است‪ .‬در سفری‬ ‫که جهت برپایی نمایشگاه در مقبره الشعرای‬ ‫تبریز داشتم که در منطقه شمس تبریزی است‬ ‫توسط مسئول اداره مقبره الشعرا که به جز استاد‬ ‫سید محمدحسین شهریار شعرای بنام دیگری‬ ‫نیز در انجا به خاک سپرده شده اند به یادداشتی‬ ‫از یادداشت های روزانه موالنا برخورد کردم که‬ ‫می نویسد‪ :‬هرکسی که برای دیدن من از تبریز به‬ ‫قونیه می اید الزم نیست از تنقالت و سوغاتی های‬ ‫خاص تبریز برایم هدیه بیاورد‪ .‬الزم است تنها یک‬ ‫کیسه از خاک سرخاب را برای من بیاورند تا پس‬ ‫از مرگم ان کیسه ها را در گور من بریزند و مرا روی‬ ‫خاک سرخاب دفن نمایند‪.‬‬ ‫جالب است بدانیم که بیشتر بزرگان علم و ادب‬ ‫عرفان در تبریز ازاینجا ظهور کرده اند که شمس‬ ‫تبریزی معروف ترین ان بوده است‪.‬‬ ‫مشابه همین خاک در شهرستان اشتیان و اطراف‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫ان بسیار نیز وجود دارد و حائز اهمیت بوده و‬ ‫می تواند برای اهل تحقیق و پژوهش راهگشا باشد؛‬ ‫چراکه بزرگان بسیاری نیز در اشتیان و فراهان و‬ ‫واشقان از این خاک سرخ عنابی برخاسته اند‪.‬‬ ‫پس همان گونه که جریان اب در رودخانه و دریا‬ ‫صدای گوش نوازی دارد‪ ،‬همان گونه که باد و‬ ‫طوفان در دشت ها و جنگل ها قابل شنیدن است‪،‬‬ ‫صدای خاک نیز بسیار ارزنده و شنیدنی است و در‬ ‫جای جای ادبیات ما در اشعار ناب شاعران و عارفان‪،‬‬ ‫صدای خاک و وابستگی عمر مردم در راستای حفظ‬ ‫و حراست ان به وفور امده است‪.‬‬ ‫فردوسی می فرماید‪ :‬اگر تن به تن سر به دشمن‬ ‫از ان به که کشور به دشمن دهیم‬ ‫دهیم‬ ‫و بسیار جالب است که خاکی را که موالنا در ارزوی‬ ‫یک کیسه ان بوده تا در گور او بریزند و اورا دفن‬ ‫نمایند؛ امروزه شهریار و شمس اذربایجان و ایران‬ ‫در ان به خاک سپرده شده و ارمیده است‪.‬‬ ‫* عضو موسسه هنرمندان پیشکسوت و انجمن‬ ‫روابط عمومی ایران و کارشناس و استاد خوشنویسی‬ ‫و مرمت اثار هنری‪ -‬تیرماه ‪ 98‬تهران‬ صفحه 24 ‫مسئوالن حوزه کشاورزی و دام پروری‬ ‫برای اینده صنعتی فکر چاره ای کنند‬ ‫محسن احدی‬ ‫کشاورزی به عنوان یکی از صنایع زیربنایی محسوب شده و بسیاری از کشورها به برخی از محصوالت این صنعت ازجمله گندم‪ ،‬به عنوان‬ ‫کاالیی استراتژیک نگاه می کنند‪ .‬از همین رو کشورها با توسعه کشاورزی و دام پروری تالش می کنند خود را از واردات خالص کرده و‬ ‫یا حداقل بخشی از نیاز مورد مصرف خود را در داخل تامین کنند‪.‬‬ ‫برای مثال می توان قطر را‬ ‫به عنوان نمونه کشوری ذکر کرد‬ ‫که به دلیل قرارگیری در‬ ‫موقعیت گرم و خشک بیابانی تا پیش از رخ دادن‬ ‫به بحران سیاسی با عربستان سعودی و امارات‬ ‫متحده عربی همه کاالهای مصرفی خود ازجمله‬ ‫محصوالت کشاورزی دامی و لبنی را وارد‬ ‫می کرد و پس ازان که مورد تحریم همسایگان‬ ‫عرب خود قرار گرفت اهمیت استقالل غذایی را‬ ‫درک کرد و گا م های اساسی در این حوزه‬ ‫برداشت‪.‬‬ ‫ایران نیز به دلیل موقعیت خاص سیاسی که‬ ‫دارد از همان ابتدای پیروزی انقالب اسالمی‬ ‫راه خودکفایی در تولید بسیاری از محصوالت‬ ‫کشاورزی دامی و طیور را اغاز کرد و می توان‬ ‫گفت در برخی از این حوزه ها چون تولید گندم‬ ‫به خودکفایی کامل رسیده است‪ .‬اما انچه روی‬ ‫سخن این مطلب است بحث خودکفایی در‬ ‫حوزه کشاورزی و دام پروری و پرداختن به علوم‬ ‫ان نبوده؛ چراکه خواننده خود از اهمیت تولید‬ ‫محصوالت استراتژیک این حوزه در داخل و نوع‬ ‫عناد دشمنان جمهوری اسالمی با نظام حاکم بر‬ ‫ان اگاه است‪ .‬انچه قرار است در این نوشتار به‬ ‫ان پرداخته شود پرداختن به کشاورزی پایدار‬ ‫بر اساس الگوهایی است که کشورمان به ان نیاز‬ ‫مبرم دارد‪.‬‬ ‫دیگر بر کسی پوشیده نیست که پدیده تغییر‬ ‫اقلیم بر بسیاری از کشورها تاثیرات مخرب‬ ‫خود را گذاشته است که از ان جمله می توان‬ ‫گرم شدن هوا که متاسفانه این روزها شاهد‬ ‫دمایی باالی ‪ ۵۰‬درجه در استان های جنوبی‬ ‫کشور هستیم و همچنین خشکی هوا و متعاقب‬ ‫ان کاهش بارش یا برهم خوردن الگوی بارشی‬ ‫که نمونه ان را می توان در بارش های اواخر‬ ‫سال گذشته و اوایل سال خورشیدی جدید که‬ ‫منجر به ویرانی عظیم و کشته شدن تنی چند از‬ ‫شهروندان مان شد ذکر کرد‪.‬‬ ‫ایران به عنوان هجدهمین اقتصاد بزرگ‬ ‫جهان (بر اساس نرخ (‪ GDP‬در کنار ‪۱۰‬‬ ‫تولیدکننده بزرگ گازهای گلخانه ای در جهان‬ ‫بوده و متاسفانه همین موضوع سبب شده که‬ ‫میزان گرمایش در کشورمان بیش از میزان‬ ‫استانداردهای جهانی باشد‪ .‬همین گرم شدن‬ ‫کشور در کنار خشک سالی سختی که چند سال‬ ‫است به شدت ایران را درگیر خود کرده‪ ،‬تهدید‬ ‫بزرگی برای نابودی بخش اعظمی از صنعت‬ ‫استراتژیک کشاورزی کشور شده؛ به طوری که‬ ‫بر اساس امارها در سال حدود ‪ ۸۰‬هزار هکتار‬ ‫از باغات میوه در سراسر کشور خشک می شوند‪.‬‬ ‫از همین رو است که مسئوالن حوزه کشاورزی و‬ ‫دام پروری باید برای اینده صنعتی که کشورمان‬ ‫از هزاران سال پیش به ان وابسته بوده و توانسته‬ ‫در نامالیمات روزگار خود را سر پا نگه داشته و‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫یاری رسان ُملک و مردم باشد فکر چاره ای کنند‪.‬‬ ‫حرکت به سوی کشاورزی صنعتی‪ ،‬لزوم‬ ‫اگاهی بخشی به کشاورزان در قالب دوره های‬ ‫تخصصی‪ ،‬قطره ای کردن ابیاری باغ ها و مزارع‪،‬‬ ‫اجرای طرح امایش سرزمینی برای انتخاب‬ ‫نوع محصول بر اساس موقعیت جغرافیایی‪،‬‬ ‫استفاده از فضوالت دامی برای تولید برق و‬ ‫جلوگیری از تولید گاز متان از انباشت ان ها‬ ‫می تواند از مهم ترین راهکارها در این حوزه برای‬ ‫استمرار کشاورزی در کشور با توجه به تشدید‬ ‫بحران های اقلیمی قلمداد شود‪.‬‬ ‫مسلم است که اگر امروز در حوزه کشاورزی‬ ‫به دنبال راه چاره ای بوده و برای اینده برنامه‬ ‫مدونی ایجاد و به مرحله اجرا گذاریم‪ ،‬خواهیم‬ ‫توانست از سد بسیاری از مشکالت عبور کرده و‬ ‫به موفقیت برسیم و در غیر این صورت متاسفانه‬ ‫باید منتظر عواقب بسیار شدیدی ازجمله کمبود‬ ‫مواد غذایی و یا وابستگی به سایر کشورها‬ ‫باشیم‪.‬‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪27‬‬ صفحه 25 ‫مقاله‬ ‫حقایق شسته رُفته درباره زنبورها‬ ‫ترجمه‪ :‬یوسف خاکیان‬ ‫* سه نوع زنبورعسل در کندو وجود دارد‪ :‬ملکه‪ ،‬کارگر و نرها‪.‬‬ ‫از میان این سه نوع زنبور این تنها ملکه است که در کندو‬ ‫تخم می گذارد‪.‬‬ ‫* زنبور ملکه با پراکندن ماده ای به نام فرومونس که عطر و‬ ‫بوی خاصی دارد با قسمت های مختلف کندو ارتباط برقرار‬ ‫می کند‪.‬‬ ‫* زنبور ملکه در طول هر شبانه روز نزدیک به ‪ 1500‬تخم‬ ‫می گذارد‪ .‬جنسیت تمام زنبورهای کارگر مونث است و انجام‬ ‫همه کارهای داخل کندو بر عهده ان هاست‪ .‬زنبورهای‬ ‫کارگر تمام کارهای یک زنبور خانه دار را در داخل کندو انجام‬ ‫می دهند‪ .‬کارهایی مانند تمیز کردن‪ ،‬غذا دادن به بچه ها‪،‬‬ ‫تغذیه و مراقبت از ملکه‪ ،‬بسته بندی گرده ها و شهدها در‬ ‫محل های مخصوصی در سلول ها‪ ،‬ساخت و تعمیر شانه های‬ ‫عسل‪ ،‬خنک نگه داشتن و مراقبت از کندو‪.‬‬ ‫* بسیار خب‪ .‬این از معرفی وظایفی که بر عهده زنبورهای‬ ‫کارگر بود‪ ،‬اما وظیفه نرها در کندو چیست؟ ان ها در داخل‬ ‫کندو کاری ندارند و تمام کارهایشان مربوط به بیرون از کندو‬ ‫است‪ .‬ان ها در بیرون از کندو در میان گل ها گشت وگذار‬ ‫می کنند و از داخل ان ها شهد‪ ،‬گرده‪ ،‬اب و ماده ای چسبنده‬ ‫به نام بره موم را جمع اوری کرده با خود به سمت کندوها‬ ‫می برند‪.‬‬ ‫* شاید بسیار عجیب به نظر بیاید؛ اما زنبورها دو معده یا‬ ‫شکم دارند‪ .‬یکی برای غذا خوردن است که معده اصلی‬ ‫انان را تشکیل می دهد و دیگری برای ذخیره سازی شهد‬ ‫جمع اوری شده از گل یا اب‪ .‬هنگامی که زنبورها شهد را از‬ ‫گل و اب جمع اوری کرده و در داخل معده دوم ذخیره کردند‬ ‫ان ها را به سمت کندو می برند‪ .‬البته این تنها کار زنبورهای نر‬ ‫نیست بلکه ان ها وظیفه دیگری نیز بر عهده دارند‪ .‬کار ان ها‬ ‫پیدا کردن ملکه یا همسر است‪ .‬ان ها در محل های معینی‬ ‫‪28‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫به صورت گروهی جمع می شوند به این امید که شاید با زنبور‬ ‫ملکه دیدار کنند و او را برای تخم گذاری اماده نمایند‪ .‬نکته‬ ‫جالب توجه این است که زنبورهای نر نیش ندارند‪.‬‬ ‫* اگر زنبور کارگر از نیش خود استفاده کند خواهد مرد‪.‬‬ ‫* زنبورها در طبقه بندی حیوانات در دسته حشرات قرار‬ ‫دارند و هر زنبور دارای شش پا است‪.‬‬ ‫* هر زنبور شش چشم دارد که شامل دو چشم ترکیبی و سه‬ ‫چشم کوچک ‪.ocelli‬‬ ‫* زندگی زنبورها تا مرحله تکامل به چهار بخش تقسیم‬ ‫می شود‪ :‬تخم‪ ،‬الرو‪ ،‬شفیره و بزرگ سالی زنبورعسل‬ ‫* زنبورها به منظور باال بردن نوزادان خود‪ ،‬ذخیره شهد‪،‬‬ ‫عسل‪ ،‬گرده و اب‪ ،‬از سلول های النه زنبوری به عنوان‬ ‫خانه های خود استفاده می کنند‪.‬‬ ‫* شهد یک ماده ابکی شیرین است که زنبورها جمع اوری‬ ‫کرده و پس از بلعیدن و گذراندن فرایندی در معده خود‪ ،‬ان‬ ‫را در سلول های النه زنبوری بازمی گردانند‪ .‬سپس به منظور‬ ‫از بین بردن رطوبت اضافی در مایعی که در سلول های‬ ‫النه زنبوری قرار داده اند با بال زدن های مکرر عملکردی‬ ‫همانند فن را انجام می دهند تا محصول نهایی که همان‬ ‫عسل است به دست بیاید‪.‬‬ ‫* زنبورها تنها حشراتی در جهان هستند که مواد غذایی‬ ‫ان ها می تواند مورداستفاده غذایی و دارویی برای انسان ها‬ ‫داشته باشد‪.‬‬ ‫* عسل محصولی کام ً‬ ‫ال طبیعی است که باکتر ی ها‬ ‫نمی توانند در ان رشد و نمو داشته باشند‪.‬‬ ‫* عسلی که در مقبره های مصر یافت شد و میلیون ها سال‬ ‫از عمر ان می گذشت هنوز هم خوراکی بود و می توانست‬ ‫مو ر د ا ستفا د ه‬ ‫غذ ا یی قر ا ر‬ ‫بگیرد!‬ صفحه 26 ‫* زنبورعسل این توانایی را دارد که با سرعتی معادل پرواز ‪15‬‬ ‫مایل (معادل ‪ 24‬کیلومتر) را در عرض یک ساعت بال بزند و طی‬ ‫کند‪ .‬این به ان معنی است که او در هر ثانیه ‪ ۲۰۰‬بار و در هر دقیقه‬ ‫‪ 12000‬بار بال می زند‪.‬‬ ‫* زنبورها از زبان های نی مانند به نام دماغ دراز برخوردارند که‬ ‫به وسیله ان ها می توانند مایعات بنوشند‪ .‬ان ها همچنین دارای‬ ‫فکی هایی هستند که از ان ها برای جویدن غذا استفاده می کنند‪.‬‬ ‫* زنبورها مواد گرده مانند را به وسیله سبد دانه گرده که در پاهای‬ ‫عقبی ان ها قرار دارد حمل می کنند‪ .‬این مواد به عنوان منبع‬ ‫پروتئین برای کندو محسوب می شود که از ان به عنوان غذا برای‬ ‫تغذیه به زنبورها کودک استفاده می کنند‪ .‬این غذا به زنبورهای‬ ‫کودک کمک می کند تا به رشد و نمو برسند و بزرگ شوند‪.‬‬ ‫* کندوی عسل در تابستان می تواند به عنوان مامن و خانه ای‬ ‫برای ‪ 50000‬تا ‪ 80000‬زنبور باشد‪ .‬زنبورها برای تولید یک پوند‬ ‫عسل باید از حدود ‪ 2000000‬گل شهد جمع اوری کنند و برای‬ ‫جمع اوری شهد ‪ 2000000‬گل و به عبارت دیگر برای تولید یک‬ ‫پوند عسل به ‪ ۵۵۶‬زنبور کارگر نیاز است‪.‬‬ ‫* یک زنبور کارگر در طول عمر خود حدود یک دوازدهم از یک‬ ‫قاشق چای خوری عسل تولید می کند‪.‬‬ ‫* زنبورها دارای ‪ 2‬جفت بال هستند که هرکدام از این بال ها‬ ‫دارای دندانه های کوچک هستند که هنگامی که زنبور در حال‬ ‫پرواز است به هم قفل می شوند و این امکان را به او می دهند که‬ ‫خود را در هوا نگه دارد‪.‬‬ ‫* زنبورها از طریق عطر و بوی شیمیایی به نام فرومونس و‬ ‫همچنین از طریق رقص های ویژه خود در هوا باهم ارتباط برقرار‬ ‫می کنند‪.‬‬ ‫* یک کندوی عسل تنها می تواند بیش از ‪ ۱۰۰‬پوند (معادل ‪۴۵‬‬ ‫کیلوگرم) عسل اضافی را تحویل پرورش دهنده زنبورعسل بدهد‪.‬‬ ‫پرورش دهنده زنبور تنها می تواند عسل اضافی از عسل تولیدشده‬ ‫توسط زنبوران را برداشت کند‪.‬‬ ‫* متوسط زندگی یک زنبورعسل در طول فصل کار حدود ‪ 3‬تا‬ ‫‪ 6‬هفته است‪ .‬پنج محصول از کندو به دست می اید‪ :‬عسل‪ ،‬موم‬ ‫زنبورعسل‪ ،‬گرده‪ ،‬پروپولیس و ژله رویال‪.‬‬ ‫* موم زنبورعسل توسط زنبورها تولید می شود‪ .‬زنبورها در روی‬ ‫معده های خودشان غده های مخصوص کوچکی دارند که وظیفه‬ ‫ان ها تولید و ترشح موم است‪.‬‬ ‫* زنبورعسل موم را می گیرد و ان را با فک خود می جود و برای‬ ‫ساخت النه زنبوری ان را اماده کرده و شکل‬ ‫می دهد‪.‬‬ ‫* ماده صمغی قهوه ای رنگ‬ ‫شبیه موم چسبند ه ای به‬ ‫نام پروپولیس در جوانه های‬ ‫درخت وجود دارد که زنبورها‬ ‫ان را جمع اوری می کنند‪ .‬زنبورها‬ ‫از پروپولیس برای ضدعفونی کردن‬ ‫یا به عبارت دیگر عایق بندی کردن‬ ‫النه زنبوری در برابر باران و احتماالً‬ ‫چیزهای دیگری که ممکن است به النه زنبوری نشت کند‬ ‫استفاده می کنند‪.‬‬ ‫* اما این‪ ،‬همه کاربرد پروپولیس نیست‪ .‬جالب است بدانید‬ ‫پروپولوس خواص ضد باکتریایی دارد که می توان از ان در‬ ‫زمینه های پزشکی بهره برد‪.‬‬ ‫* ژله رویال یک ماده شیری رنگ است که در غده خاصی در بدن‬ ‫زنبورعسل تولید می شود‪ .‬ژله تولیدشده توسط کارگران زنبور‬ ‫همیشه و برای همه عمر ملکه مورداستفاده قرار می گیرد‪.‬‬ ‫* اگرچه می گویند خرس ها عاشق عسل هستند‪ ،‬اما ان ها ترجیح‬ ‫می دهند به جای عسل‪ ،‬الرو زنبورعسل را بخورند‪.‬‬ ‫* عسل در رنگ ها و طعم های مختلف تولید‬ ‫می شود‪ .‬انچه چگونگی طعم و رنگ عسل را‬ ‫مشخص می کند گل یا گل هایی هستند که شهد‬ ‫از ان ها جمع اوری شده است‪.‬‬ ‫منبع‪https://www.ontariohoney.ca :‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪29‬‬ صفحه 27 ‫مقاله‬ ‫‪ ۲۰‬نکته مهم برای‬ ‫کاشت صحیح‬ ‫نهال های میوه‬ ‫بیگهد‬ ‫اشنایی با برخی خواص ماهی‬ ‫ِ‬ ‫ماهی بیگهد یا همان کپور سر گنده‬ ‫یک گونه از ماهیان پرورشی اب‬ ‫شیرین و جزو کپورهای اسیایی‬ ‫است‪ .‬این ماهی جزو ان دسته از ماهیان پرورشی‬ ‫است که با استقبال بسیار زیاد مردم مواجه شده و‬ ‫ساالنه نزدیک به ‪ ۴‬میلیون تن در جهان تولید‬ ‫می شود که بزرگ ترین تولیدکننده ان کشور چین‬ ‫است‪.‬‬ ‫ماهی بیگهد دارای سری بزرگ است که بسیاری‬ ‫از مردم به علت بزرگی سر این ماهی از خرید ان‬ ‫اجتناب می کنند؛ درحالی که این تصمیم اشتباه‬ ‫است و سر این ماهی علیرغم حجم زیاد بسیار سبک‬ ‫است‪ .‬ماهی بیگهد بومی رودخانه های بزرگ و‬ ‫سواحل مرتبط اسیای شرقی است‪ .‬محدوده زیست‬ ‫ان ها از شمال چین به سمت رودخانه امور‪ ،‬که مرز‬ ‫میان چین و روسیه را تشکیل می دهد‪ ،‬گسترش‬ ‫یافته است‪ ،‬ان ها به طور گسترده در خارج از قلمرو‬ ‫خود‪ ،‬ازجمله برخی رودخانه های ایاالت متحده‬ ‫امریکا معرفی شده اند‪.‬‬ ‫کپور سرگنده دارای سرعت رشد بسیار سریع‬ ‫است که این ویژگی باعث شده جزو اصلی ترین‬ ‫گونه های ماهیان پرورشی دنیا قرار گیرد‪ .‬برخالف‬ ‫کپور معمولی‪ ،‬که همه چیزخوار است‪ ،‬این ماهی‬ ‫‪ ۹۹‬درصد از زئوپالنکتونهای حاضر در ستون اب‬ ‫که جزو مرغوب ترین غذاهای جانوری محسوب‬ ‫می شوند تغذیه می کند‪ ،‬به همین دلیل گوشت‬ ‫‪30‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫ماهی بیگهد همواره داری کیفیت و مزه بسیار خوب‬ ‫و همچنین چگالی نسبتاً باالست‪.‬‬ ‫اگرچه ماهی بیگهد در بسیاری از نقاط جهان زیست‬ ‫می کند‪ ،‬اما در امریکای شمالی به طور ویژه ای‬ ‫ان را به عنوان ماهی محبوب در رژیم غذایی‪‎‬شان‬ ‫می شناسند‪.‬‬ ‫با توجه به اینکه این ماهی در استخرها با تعداد‬ ‫کمتری نسبت به سایر کپور ماهیان پرورش می یابد‪،‬‬ ‫این تعداد کم و همچنین نوع تغذیه اش باعث‬ ‫می شود سایز بزرگ تری نسبت به سایر گونه ها‬ ‫داشته باشد که این ویژگی در هنگام انتخاب ان‬ ‫به عنوان یک غذا باعث راحت تر جدا شدن استخوان‬ ‫از گوشت ان هم هست‪.‬‬ ‫بیگهد با توجه به اینکه به نسبت ماهی کپور نیاز به‬ ‫اکسیژن باالتری دارد و همچنین کف زی نبودنش‬ ‫معموالً در اب های بی کیفیت قادر به رشد مناسب‬ ‫نیست و در صورت بی کیفیت بودن اب‪ ،‬زود از‬ ‫بین می رود‪ .‬درنتیجه رشد این ماهی در مزارع از‬ ‫فاکتورهای نرمال بودن کیفیت اب در قسمت های‬ ‫فوقانی محسوب می شود‪ .‬نوع تغذیه این ماهی‬ ‫باعث شده که گوشت ان دارای مقدار قابل توجهی‬ ‫پروتئین‪ ،‬اهن‪ ،‬کلسیم و امگا ‪ ۳‬است که دو بار‬ ‫مصرف ان در طول هفته توصیه می شود‪.‬‬ ‫منبع‪:‬سازمانخواروباروکشاورزیمللمتحد(‪)FAO‬‬ ‫ترجمه و گرداوری‪ :‬قادر هاشم پور؛ کارشناس ارشد تکثیر و‬ ‫پرورشابزیان‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫‪ 1‬ابتدا باید بدانید کدام رقم مناسب ترین نوع‬ ‫نهال برای منطقه شماست‪.‬‬ ‫‪ 2‬رقم انتخاب شده را ازنظر سازگاری با شرایط‬ ‫اب و هوایی –نوع خاک‪-‬گل دهی ‪ -‬پرمحصولی و‬ ‫مقاوم بودن به افات و بیماری ها موردتوجه قرار‬ ‫دهید‪.‬‬ ‫‪ 3‬نهال ها را از افراد و مکان های معتبر و‬ ‫شناخته شده تهیه کنید‪.‬‬ ‫‪ 4‬از ورود نهال های الوده به افت ها و بیماری ها‬ ‫به باغ جلوگیری کنید‪.‬‬ ‫‪ 5‬برای موفقیت بیشتر نهال های پیوندی یک‬ ‫یا دوساله را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫‪ 6‬توجه داشته باشید در زمان حمل ونقل‬ ‫ریشه های نهال نباید در معرض هوا قرار بگیرد‪.‬‬ ‫‪ 7‬نقشه باغ را ابتدا روی زمین پیاده کنید سپس‬ ‫محل کاشت دقیق ا ن ها را تعیین کرده و‬ ‫عالمت گذاری کنید‪.‬‬ ‫‪ 8‬درختان را به صورت مربع یا مستطیل و در‬ ‫اراضی شیب دار روی خطوط تراز بکارید‪.‬‬ ‫‪ 9‬حداقل فاصله کاشت درختان را حتماً رعایت‬ ‫کنید‪( .‬طبق جدول زیر)‬ ‫البته بسته به رقم‪ ،‬فواصل متفاوت است‬ ‫بادام ‪ 5*5‬متر‪ /‬زردالو ‪ 5*5‬متر‪ /‬سیب ‪5*6‬‬ ‫متر‪ /‬گردو ‪ 10*10‬متر‪ /‬هلو ‪ 4*5‬متر‪ /‬انگور‬ ‫‪ 2.5*4‬متر‬ ‫‪ 10‬بر اساس نوع درخت و جنس خاکچاله هایی‬ ‫به شعاع ‪ 50‬تا ‪ 100‬سانتی متر و گودی ‪ 60‬تا ‪100‬‬ ‫سانتی متر حفر کنید‪.‬‬ صفحه 28 ‫‪ 11‬هنگام گودبرداری خاک رویی را به عمق یک‬ ‫بیل در یک سمت و خاک زیرین را در سمت دیگر‬ ‫چاله بریزید‪.‬‬ ‫‪ 12‬قبل از کاشت نهال ها با یک هرس مناسب‬ ‫ریشه های شکسته زخمی و اسیب دیده را حذف‬ ‫کنید‪.‬‬ ‫‪ 13‬برای پیشگیری از الوده شدن ریشه ها به‬ ‫بیماری ها باید ریشه های نهال را در محلول‬ ‫ضدعفونی به شرح زیر فرو کنید و بعد بکارید‪.‬‬ ‫سم بنومیل یا سموم قارچ کش مشابه (‪300‬‬ ‫گرم) ‪+‬خاک رس (‪ 10‬کیلوگرم)‪+‬کود دامی (‪10‬‬ ‫کیلوگرم)‪+‬اب (‪ 100‬لیتر)‬ ‫‪ 14‬خاک رویی جدا شده چاله را با هم حجم‬ ‫خودش کود پوسیده مخلوط کرده و در ته چاله‬ ‫بریزید‪.‬‬ ‫‪ 15‬نهال ها به طور مستقیم به نحوی در چاله قرار‬ ‫دهید که محل پیوند حتماً باالی سطح خاک قرار‬ ‫گیرد‪.‬‬ ‫‪ 16‬گودال را با خاک پر کنید و با فشار دادن خاک‬ ‫با پا‪ ،‬فاصله ها و هوای اطراف ریشه ها را از بین‬ ‫ببرید‪.‬‬ ‫‪ 17‬نهال ها را باید بالفاصله ابیاری کنید و سر‬ ‫برداری از ارتفاع مناسب انجام شود‪.‬‬ ‫‪ 18‬نهال های تازه را باید حتماً به یک قیم ببندید‬ ‫و از تکان خوردن و خم شدن ان ها جلوگیری‬ ‫کنید‪.‬‬ ‫‪ 19‬بهتر است تنه درختان جوان را در چند سال‬ ‫اول برای حفاظت از تنه و جلوگیری از سوختن و‬ ‫پوست انداختن درخت‪ ،‬رنگ سفید پالستیکی‬ ‫بزنید‪.‬‬ ‫‪ 20‬برای جلوگیری از جویدن تنه به وسیله‬ ‫حیوانات جونده‪ ،‬نوعی حفاظ با استفاده از مقوا و یا‬ ‫توری پالستیکی برای تنه درخت درست کنید‪.‬‬ ‫دالیل ریزش گل در گوجه فرنگی‬ ‫پرچیانلو؛ کارشناس ارشد علوم باغبانی‬ ‫پوسیدگی گلگاه‪ :‬مهم ترین عامل گل ریزی در‬ ‫گوجه فرنگی پوسیدگی گلگاه است‪ ،‬این بیماری‬ ‫ناشی از کمبود کلسیم است و درصورتی که‬ ‫میوه ای روی بوته وجود داشته باشد ته میوه‬ ‫صاف و قهوه ای شده کم کم سیاه می شود‪ .‬عالئم‬ ‫پوسیدگی گلگاه‪ ،‬زردی محل اتصال گل به‬ ‫خوشه و ریختن گل از همین محل است‪ .‬این‬ ‫بیماری فیزیولوژیک به ارامی اتفاق می افتد و‬ ‫به محض وقوع پوسیدگی و تشخیص ان باید‬ ‫اقدام به تغذیه برگی با کلسیم نماییم؛ در غیر‬ ‫این صورت گل ریزی شدت یافته‪ ،‬خسارت‬ ‫جبران ناپذیری وارد می شود‪.‬‬ ‫باال بودن ‪ ph,EC‬اب یا خاک‪ :‬درصورتی که‬ ‫اب یا خاک دارای خاصیت بازی یا شوری باالیی‬ ‫باشند گل ریزی دیده می شود‪.‬‬ ‫شوری خاک‪ :‬در شرایطی که ‪ EC‬خاک باال‬ ‫باشد با اب شور کردن می توانیم این مشکل را‬ ‫برطرف نماییم‪.‬‬ ‫با استفاده از اسیدهای مختلف می توان پی اچ‬ ‫باالی خاک را کاهش داد‪.‬‬ ‫شوری اب‪ :‬درصورتی که اب مصرفی دارای)‬ ‫‪ EC‬امال ح خاک) باال باشد فقط با استفاده از‬ ‫دستگاه اب شیرین کن می توان مشکل را حل‬ ‫کرد و با توجه به هزینه باال می توانیم بگوییم‬ ‫درصورت شور بودن اب هیچ راه حلی وجود‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫ندارد‪.‬‬ ‫باال بودن ‪ PH‬اب‪ :‬درصورتی که اب دارای‬ ‫‪ PH‬باالیی باشد می توانیم با استفاده از اسید‪،‬‬ ‫‪ PH‬را تنظیم کنیم که این امر هم هزینه باالیی‬ ‫در بر دارد و مقرون به صرفه نیست‪.‬‬ ‫مسمومیت ها‪ :‬مسمو میت ها ی نا شی ا ز‬ ‫محلو ل پاشی یا تغذیه ریشه ای با دز باال یا‬ ‫سم پاشی برگی و ریشه ای با دز باال هم باعث‬ ‫ریزش گل گوجه فرنگی بشود‪ .‬مسمومیت را‬ ‫می توان با باال بردن رطوبت نسبی و ابیاری‪،‬‬ ‫کاهش دما (تا ‪ 2‬درجه) و توقف تغذیه (و‬ ‫سم پاشی) برطرف کرد‪.‬‬ ‫کمبودها‪ :‬کمبود عناصر غذایی خاصه کمبود‬ ‫اهن‪ ،‬ید و پتاسیم نیز در موارد معدودی باعث‬ ‫گل ریزی در گوجه فرنگی می شود‪( .‬البته کمبود‬ ‫کلسیم که باعث بروز پوسیدگی گلگاه می شود‬ ‫در باال بحث شد)‬ ‫حشرات‪ :‬حشراتی همچون مگس سفید نیز در‬ ‫موارد معدودی باعث گل ریزی در گوجه فرنگی‬ ‫می شوند‪.‬‬ ‫هدایت الکتریکی که نشان دهنده امالح موجود‬ ‫در اب است‪.‬‬ ‫‪ : EC‬هدایت الکتریکی که نشان دهنده امالح‬ ‫موجود در اب است‪.‬‬ ‫‪ :PH‬کمیتی که میزان قلیایی و اسیدی خاک‬ ‫و اب را نشان می دهد‪.‬‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪31‬‬ صفحه 29 ‫معرفی کتاب‬ ‫تالش می کنیم تا جدیدترین یا موثرترین کتابهای حوزه خاک و کشاورزی را به شما‬ ‫عالقه مندان معرفی کنیم‪ .‬شما هم می توانید دراین بخش با معرفی کتابهای مرتبط با این حوزه‬ ‫ما را مساعدت کنید‪ .‬ناشران و مولفان محترم نیز می توانند با ارسال یک نسخه از کتابهایشان‬ ‫به دفتر مجله‪ ،‬انها را در این بخش معرفی کنند‪.‬‬ ‫چگونه یک باغ مکانیزه ‬ ‫زیتون ایجاد کنیم؟‬ ‫اصولبه نژادیگیاهی‬ ‫‪32‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫این کتاب تهیه و تدوین زهرا یوسفی و داور و‬ ‫ویراستار ان افشین ایوانی است‪.‬‬ ‫اهداف اموزشی این کتاب شامل طر ح های‬ ‫مختلف باغ مکانیزه و احداث باغ های متراکم‬ ‫و هرس درختان باغ مکانیزه زیتون است‪ .‬این‬ ‫کتاب از سوی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی‬ ‫کشاورزی منتشر شده است‪.‬‬ ‫کشت زیتون در کشورهای زیتو ن خیز دنیا‬ ‫دارای دورنمای بسیار روشنی است‪ .‬مردم دنیا‬ ‫به ویژگی های منحصربه فرد روغن زیتون و‬ ‫نقش ان در سالمتی انسان پی برده اند و هرسال‬ ‫حاضرند مبلغ بیشتری نسبت به سال قبل برای‬ ‫خرید روغن زیتون بپردازند‪ .‬مهم ترین معضل در‬ ‫کشت زیتون در اینده ای نزدیک‪ ،‬تولید مکانیزه‬ ‫ان است‪ .‬کاهش هزینه ها و افزایش تولید زیتون‪،‬‬ ‫با ایجاد باغ های مکانیزه میسر خواهند بود‪.‬‬ ‫در این کتاب درباره برداشت مکانیزه زیتون‪،‬‬ ‫عوامل موثر در ایجاد باغ مکانیزه زیتون‪ ،‬باغ های‬ ‫متراکم زیتون‪ ،‬اماده سازی زمین برای کاشت‬ ‫نهال‪ ،‬کاشت نهال‪ ،‬هرس درختان زیتون با‬ ‫یک نتیجه گیری علمی‪ ،‬مطالبی کاربردی ارائه‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫کی‪ .‬وی‪ .‬موهانان(استاد بخش ژنتیک و‬ ‫اصالح نباتات دانشگاه کالیکوت کراال)‬ ‫مترجمین‪ :‬دکتر مریم حسنی چالشتری‪،‬‬ ‫استادیار پژوهش موسسه تحقیقات برنج کشور؛‬ ‫سازمان تحقیقات اموزش و ترویج کشاورزی‪،‬‬ ‫رشت ایران و دکتر مجتبی کردرستمی دکتری‬ ‫بیوتکنولوژی کشاورزی‪ -‬گیاهی‪ ،‬موسسه‬ ‫تحقیقات برنج کشور و سازمان تحقیقات اموزش‬ ‫و ترویج کشاورزی رشت ایران‪.‬‬ ‫کتاب حاضر با شمارگان ‪ 500‬جلد در ‪200‬‬ ‫صفحه توسط جهاد دانشگاهی واحد صنعتی‬ ‫اصفهان منتشر شده است‪.‬‬ ‫کی وی موهانان در پیش گفتار اورده است‪:‬‬ ‫به نژادی گیاهی‪ ،‬هنر و علم اصالح ژنتیکی‬ ‫گیاهان زراعی برای تولید واریته های جدید با‬ ‫کیفیت و عملکرد باالست‪.‬‬ ‫علم به نژادی گیاهی طی قرن ها توسط کشاورزان‬ ‫مختلف تکامل یافته است‪ .‬در قرن بیستم‪،‬‬ ‫متخصصین ژنتیک و اصالح نباتات در سرتاسر‬ ‫کره زمین متدولوژی های مختلف این شاخه‬ ‫از علم را موشکافی و شناسایی کرد ه اند‪ .‬در‬ ‫سا ل های اخیر رو ش های اصالحی سریعاً به‬ ‫سطح مولکولی و ژنتیکی ارتقا داده شده اند‪.‬‬ ‫درنتیجه ارقام جدید گیاهان زراعی دارویی و‬ ‫زینتی تولید شده اند‪.‬‬ ‫کتاب حاضر از هشت فصل تشکیل شده است‪.‬‬ ‫فصل نخست مروری بر به نژادی گیاهی را‬ ‫ارائه می کند‪ .‬فصل دوم در مورد مفاهیم پایه‬ ‫زیست شناسی‪ ،‬به ویژه اصول ژنتیک و امار‬ ‫زیستی‪ ،‬بحث می کند‪ .‬فصل سوم با روش های‬ ‫سنتی به نژادی گیاهی سروکار دارد‪ .‬درحالی که‬ ‫فصل چهارم بر روش های نوین امروزی تاکید‬ ‫می کند‪.‬‬ ‫فصل پنجم در مورد روش های مختلف به نژادی‬ ‫که برای مقاومت به بیماری و افات‪ ،‬اصالح‬ ‫کیفیت‪ ،‬اصالح ایدوتایپ‪ ،‬اصالح هنر به کار‬ ‫رفته اند به بحث و بررسی می پردازد‪ .‬فصل ششم‬ ‫اشاره خاصی به رهاسازی ارقام زراعی و گواهی‬ ‫بذر دارد‪ .‬فصل هفتم در مورد اهمیت حقوق‬ ‫مالکیت معنوی در به نژادی گیاهی بحث می کند‬ ‫و فصل اخر یادداشتی در مورد کشاورزی پایدار‬ ‫به مجموعه اضافه می نماید‪.‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ صفحه 30 ‫ادرس خیریه قمر بنی هاشم بیرجند‪:‬‬ ‫نبش امامت ‪45‬‬ ‫شماره کارت بانک سپه واریز کمک های نقدی‪:‬‬ ‫‪+5892101217130232‬‬ ‫ساعت حضور جهت دریافت کمک ها‪:‬‬ ‫هر روز ‪ 9‬تا ‪ 11‬صبح‬ ‫‪ 5‬تا ‪ 7‬عصر‬ ‫بجز روزهای تعطیل‬ ‫طاقچه‬ ‫نسخه های الکترونیک مجله صدای خاک را‬ ‫از اپلیکیشن کتابخوان طاقچه‪،‬فیدیبو‪،‬جار‬ ‫دریافتکنید‬ ‫‪w w w . t a g h c h e . i r‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪33‬‬ صفحه 31 صفحه 32 ‫گفت وگو‬ ‫پرونده ویژۀ این شماره‪:‬‬ ‫ریزگرد و‬ ‫گردوغبار‬ ‫کویت می افتد‪ ،‬چه بالیی سر امارات می اید؟ قطر با‬ ‫چه مشکالتی مواجه می شود؟ بنابراین فقط کشور‬ ‫ما نیست که دچار این وضعیت می شود‪ .‬کشورهای‬ ‫دیگر اوضاعشان بسیار بدتر است‪.‬‬ ‫با توجه به صحبت هایی که شــما‬ ‫در زمینه اقدامات کشور ما و کشورهای‬ ‫دیگر کردید عم ً‬ ‫ال به این نتیجه می رسیم‬ ‫که هیچ اقــدام مشــترکی نمی توان‬ ‫و نمی شود با کشــورهای همسایه در‬ ‫زمینه حل مشکل گردوغبار انجام داد‪.‬‬ ‫از سوی دیگر هم مردم مناطق جنوب و‬ ‫جنوب شرقی از این پدیده دچار مشکل‬ ‫هستند‪ .‬حتم ًا شما تصاویری که گهگاه از‬ ‫وضعیت هوای شهرهای اهواز و ابادان‬ ‫منتشر می شود دید ه اید‪ ،‬اوضاع جوی‬ ‫این شهرها گاه به شدت بحرانی است‪.‬‬ ‫اب لوله کشی ان ها بیشــتر شبیه گِل‬ ‫است تا اب اشــامیدنی‪ .‬چه اقداماتی‬ ‫قرار است صورت گیرد که این مشکالت‬ ‫حل شود؟ ‬ ‫شما دارید از سا ل های پیش از ‪ 95‬صحبت‬ ‫می کنید‪ ،‬درست است این تصاویر بوده و مشکالت‬ ‫مردم در این حد بوده است‪ .‬این اقداماتی که‬ ‫عرض کردم کارهایی بوده که در طول این چند‬ ‫سال انجام شده تا مشکالت حل شود و اتفاقات تا‬ ‫حد زیادی حل شده‪ .‬اگر شما یک بررسی اماری‬ ‫کوچکی در این زمینه انجام دهید و تعداد روزهایی‬ ‫که گردوغبار در اسمان بوده در سال ‪ 97‬و ‪ 96‬و‬ ‫کشور ترکیه که اص ً‬ ‫ال موضوعیتی در ماجرای‬ ‫گردوغبار ندارد‪ ،‬در باالی نقشه قرار دارد و خیلی‬ ‫گردوغبار شاملش نمی شود‪ .‬باید توجه داشته‬ ‫باشید که نمی شود به جبهه ای که شکل می گیرد‬ ‫و به سمت ما حرکت می کند گفت به سمت ما نیا و‬ ‫به سمت کشور دیگری برو‪ .‬شکل گیری این جبهه‬ ‫و حرکت ان در اثر شرایط جوی خاورمیانه ایجاد‬ ‫می شود؛ چراکه کشور ما در منطقه ای قرار گرفته‬ ‫که محل عبور بسیاری از توده هاست‪.‬‬ ‫‪18‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫‪ 95‬و سال های پیش تا سال ‪ 86‬را در نظر بگیرید‬ ‫درمی یابید که اقدامات ما چقدر موثر بوده است‪.‬‬ ‫تعداد روزها هرچقدر به جلو می اییم کمتر شده‬ ‫است‪ .‬البته این به ان معنی نیست که به صفر‬ ‫رسیده؛ چراکه هرگز به صفر نمی رسد‪ .‬چون پدیده‬ ‫گردوغبار پدیده ای نیست که انتظار داشته باشیم‬ ‫به صفر برسد‪ .‬همیشه بوده حتی به اندازه کم اما‬ ‫همیشه بوده و هیچ وقت صفر نشده است‪ .‬این صفر‬ ‫نشدن هم فقط مختص کشور ما نیست‪ .‬در هیچ‬ ‫کجای دنیا حتی در پیشرفته ترین کشورها پدید‬ ‫گردوغبار به صفر نرسیده است‪ .‬بنابراین اقداماتی‬ ‫که صورت می گیرد تنها در جهت تعدیل و کاهش‬ ‫دادن گردوغبار است نه در جهت از بین بردن‬ ‫صددرصدی ان‪ .‬در امارگیری دیگری می توانید‬ ‫در همین شهر اهواز تعداد پروازهایی که در سال‬ ‫‪ 86‬لغو شده اند را با تعداد پروازهایی که امسال لغو‬ ‫شده اند باهم مقایسه کنید‪ .‬متوجه می شوید که‬ ‫چه اقدامات موثری در زمینه مقابله با گردوغبار‬ ‫صورت گرفته است‪ .‬ما توانستیم ف ّناوری ای را‬ ‫وارد کار کنیم که با ان فرودگاه هایمان را مجهز‬ ‫کنیم‪ ،‬هشدار بگیریم‪ ،‬پیش بینی کنیم و بهترین‬ ‫تصمیم را بگیریم‪ .‬تمام این امارها نشان دهنده‬ ‫اقدامات موثری است که صورت گرفته است‪ .‬کشور‬ ‫ما در یک زمانی حدود بیست سال پیش‪ ،‬اولین‬ ‫کشور در مقابله با گردوغبار در جهان بود‪ .‬در حال‬ ‫حاضر مقام دوم یا سوم را داریم بعد از کشور چین‬ ‫و جنگل کاری هایی که کشورهایی مثل استرالیا و‬ ‫کانادا کردند‪ .‬این امار نشان می دهد که کشور ما در‬ ‫مقابله با این پدیده همیشه کشور پیشرویی بوده‬ ‫و اقدامات موثری انجام داده است‪ .‬ما در تدوین‬ ‫کنوانسیون بیابان زایی نقش اساسی و برجسته ای‬ ‫داشته و داریم‪ .‬ما ‪ 60‬سال سابقه مقابله با فرسایش‬ ‫بادی در کشور داریم‪.‬‬ ‫بسیار خب‪ .‬شما توضیحات خوبی‬ ‫در زمینه اقداماتی کــه درباره مقابله‬ ‫با پدیده گردوغبار داشــتید برایمان‬ ‫فرمودید‪ .‬امــا حتم ًا شــنید ه اید که‬ ‫پیشــگیری بهتر از درمان است‪ .‬چه‬ ‫اقداماتــی برای پیشــگیری از ایجاد‬ ‫شرایطی مثل شرایط ســا ل های ‪95‬‬ ‫و پیش از ان انجــام داده اید که دیگر‬ ‫مشکالتی از ان دست ایجاد نشود؟‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مبحثی که ما خیلی روی ان وقت گذاشته ایم و کار‬ ‫کرده ایم بحث مدیریت منابع ابی است‪ .‬در حال‬ ‫حاضر ما نیاز ابی تمام تاالب های کشور را تعیین‬ ‫کرده ایم‪ .‬همان طور که کشاورزی‪ ،‬شرب‪ ،‬صنعت و‬ ‫‪ ....‬حق دارند که نیاز ابی شان تعیین شود‪ ،‬تاالب هم‬ ‫دارای چنین حقی است؛ دشت هم همین طور‪ .‬ما‬ ‫اولین کار نرم افزاری ای که در طول ده سال گذشته‬ ‫در این زمینه انجام داده ایم این است که نیاز ابی‬ ‫تمام دشت ها و تاالب هایمان را تعیین کرده ایم‬ ‫و بر اساس ان‪ ،‬قانونی تحت عنوان قانون احیای‬ ‫تاالب ها و دشت های سیالبی تصویب شده که‬ ‫وزارت نیرو را مکلف می کند که همان طور که به‬ ‫شرب و صنعت اب می دهد به تاالب هم اب بدهد‪.‬‬ ‫وظیفه تامین اب تاالب ها و دشت ها بر عهده وزارت‬ ‫نیرو است‪ .‬ما ان را تعیین کردیم و وزارت نیرو ان‬ ‫را تامین می کند‪.‬‬ ‫این اقدام یکی از عمده ترین کارهایی است که باید‬ ‫انجام می شد و انجام شده است‪ .‬اقدام دیگر این بود‬ ‫که همان طور که می دانید بحث عملیات نهال کاری‬ ‫در سطح کم و با هزینه باال باید انجام شود که‬ ‫چندین سال هم نیاز به مراقبت دارد؛ ما به جای این‬ ‫کار‪ ،‬رفتیم به سمت وسوی قرق و مدیریت چرایی‬ ‫که در سطح وسیع انجام می شود و هزینه کمی هم‬ ‫در بردارد‪ .‬برای نمونه سال گذشته در جنوب شرق‬ ‫اهواز که در سال ‪ 95‬ماجرای مختل شدن کل شهر‬ ‫اهواز و قطع شدن اب و برق و تلفن و اینترنت به‬ ‫مدت ‪ 72‬ساعت پیش امد‪ .‬ما در طول سه سال‬ ‫شاید توانستیم ‪ 20‬هزار هکتار را نهال کاری کنیم‪،‬‬ ‫درصورتی که ‪ 112‬هزار هکتار قرق و ‪ 112‬هزار‬ ‫هکتار مدیریت چرایی انجام دادیم و این باعث‬ ‫شده در حال حاضر پوشش گیاهی بسیار عالی ای‬ ‫در این منطقه داشته باشیم و مطمئن باشید اگر‬ ‫باد با همان نیرویی که در ‪ 23‬بهمن ‪ 95‬وزید و ان‬ ‫اتفاقات را ایجاد کرد در زمستان بوزد ان اتفاق دیگر‬ ‫رخ نخواهد داد‪ .‬این یکی از اقدامات اساسی و پایه ای‬ ‫است که ما در زمینه پیشگیری انجام داده ایم‪ .‬در‬ ‫کنار ان ها تجهیز بیمارستان ها‪ ،‬تجهیز فرودگاه ها‪،‬‬ ‫ایجاد فضای سبز در حاشیه تاسیساتی که از‬ ‫حساسیت برخوردارند و ‪ ...‬اقداماتی بوده که صورت‬ ‫گرفته است‪ .‬شخصاً اعتقاد دارم که به خصوص در‬ ‫طی چند سال اخیر اهتمام ویژه ای برای حل معضل‬ ‫گردوغبار انجام داده‪ ،‬اقداماتی که نمی توان ان را‬ ‫نادیده گرفت‪.‬‬ صفحه 16 ‫شعرهای خاکی‬ ‫با تورق دیوان شــاعران و سخن ســرایان ایرانی به بیت هایی‬ ‫نغز و پرمعنا می رسیم که با استفاده از کلمه "خاک" در معانی و‬ ‫مفاهیم مختلف بنا بر انچه در شــماره پیشین گفته شد سروده‬ ‫شده است‪ .‬در این شماره نیز شــما را به بخشی از ابیات خاکی‬ ‫میهمان می کنیم‪.‬‬ ‫من و خاک و خاک و من‬ ‫یوسف خاکیان‬ ‫همیشه برف پا ک کن می زنند‬ ‫اینکه باران ببارد یا برف‬ ‫نه اینکه باران ببارد‬ ‫اینکه باد بوزد یا نسیم‬ ‫نه‬ ‫اینکه خورشید بتابد یا ماه‬ ‫خاک می بارد‬ ‫فرقی به حال مردم شهر من نمی کند‬ ‫از اسمان شهر ما خاک می بارد‬ ‫اینجا صبح‪ ،‬ظهر‪ ،‬شب خاک مهمان حلقوم ماست‬ ‫اگر کسی زنگ خانه مان را بزند‬ ‫و جداره بسته بر حنجره کودکانمان‬ ‫در را که باز کنیم هم‬ ‫با اب شیر لوله کشی خانه مان می شود خانه درست کرد‬ ‫نمی توانیم ببینیم چه کسی پشت در است‬ ‫بی هیچ نیازی به شن و خاک‬ ‫چون خاک همه را گرفته‬ ‫ما اینجا روی خاک زندگی نمی کنیم‬ ‫شن ریزه ها راه می روند در شهر من‬ ‫ما اینجا خاک را زندگی می کنیم‬ ‫و باد که می وزد‬ ‫بک گراند چشم زنان شهرهای دیگر سپید است اما‬ ‫می دوند‬ ‫مال زن من قهوه ای ست‬ ‫خاک لوگوی شهر من است‬ ‫حمام که می رویم‬ ‫کودکم می گوید‬ ‫از دوشمان خاک می ریزد بر دوشمان‬ ‫بابا چرا ما از اینجا نمی رویم؟‬ ‫و ما دوش ِگل می گیریم‬ ‫من اینجا را دوست ندارم‬ ‫تابستان که می شود‬ ‫چه غم انگیز است این حرف‬ ‫خرماها به جای اینکه در افتاب بپزند‬ ‫کودکم شهر مادر ی اش را دوست ندارد‬ ‫در کوره خاک می پزند‬ ‫کاش اسمان اینجا غبارالود نبود‬ ‫همه جای اسمان شهر ما یک رنگ است‬ ‫تا فرزند من می فهمید‬ ‫قهوه ای پررنگ‬ ‫سرزمین مادر ی اش چه اسمان زیبایی دارد‬ ‫و ماشین ها هنگامی که از خیابان عبور می کنند‬ ‫و چه باشکوه است‬ ‫کاش اسمان اینجا غبارالود نبود‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪19‬‬ صفحه 17 ‫گزارش‬ ‫از سرزمین شمالی‬ ‫چای‪ ،‬این نوشیدنی بسیار خوش مزه و خوش عطر از دیرباز جایگاه بسیار خاص و منحصربه فردی در بین مردم ایران و جهان داشته‬ ‫است‪ .‬چای ابتدا در کشورهای چین و هند یافت می شده و لفظ خود چای یک کلمه چینی است که دقیق ًا همین نام در فرهنگ کشور ایران‬ ‫اورده شده و امروزه نیز استفاده می شود‪ .‬مصرف چای در ابتدا میان قبایل چین مرسوم بوده و در ایران از اوایل قرن شانزدهم شروع و شخصی‬ ‫به نام حاج محمد گیالنی‪ ،‬تاجر ایرانی‪ ،‬اطالعات اولیه مربوط به چای و طریقه مصرف ان را از چین به اروپا برد‪ .‬در ان زمان‪ ،‬قهوه نوشیدنی‬ ‫غالب ایرانیان بود؛ ولی به دلیل دوری از مراکز تولید و شرایط نامساعد حمل ونقل و تجارت ان ازیک طرف و نزدیکی تجارت ایران با چین و‬ ‫راه های ارتباطی مطمئن مثل جاده ابریشم از طرف دیگر باعث جایگزینی چای به جای قهوه شد‪ .‬مصرف چای در ایران با وارداتی که از طریق‬ ‫شمال (کشور چین) و از طریق جنوب (کشور هند) انجام می گرفت تامین می شد‪ .‬در سال ‪ ۱۲۶۱‬هـ ش‪ ،‬شخصی به نام حاج محمد اصفهانی‬ ‫کشت چای در ایران را اغاز کرد ولی به عللی رونق و توسعه نیافت تا در سال ‪ ۱۲۷۹‬هـ ش‪ ،‬بار دیگر با تالش محمد میرزای چایکار ملقب به‬ ‫کاشف السلطنه که ژنرال کنسول ایران در هندوستان بود‪ ،‬اغاز شد‪ .‬او با این دیدگاه که مقدار زیادی ارز برای واردات چای صرف می شود و‬ ‫تولیدچایمی تواندیکیازمنابععظیمبرایرونقاقتصادیکشورباشداقدامبهکشتچایکرد‪.‬کاشف السلطنهدرهندوستانباوجوداینکه‬ ‫دولت هند از یادگیری فنون چای کاری برای اتباع خارجی شدیدا ًممانعت به عمل می اورد‪ ،‬توانست فنون کشت و تولید چای را بیاموزد و با‬ ‫مطالعه و بررسی شرایط اب و هوایی ایران و مشابهت اب وهوای شمال کشور با کشور هندوستان طی فداکاری و زحمات فراوان‪ ،‬تعداد زیادی‬ ‫بذر و سه هزار اصله نهال را با شرایط حمل ونقل ان زمان که گاری و درشکه بوده‪ ،‬به ایران انتقال داد و اقدام به احداث باغ چای در الهیجان و‬ ‫کالراباد کرد (سال ‪ ۱۲۷۹‬هـ ش)‪ .‬این عمل او مورد مخالفت عده کثیری که از جانب برخی محافل تحریک می شدند قرار گرفت و حتی در‬ ‫بعضی از موارد منجر به کندن نهال ها و ویران کردن باغات شد‪ .‬ضمن ًا چون بهره برداری از باغات چای پس از پنج سال از غرس نهال دوساله‬ ‫اغاز می شود و کشاورزان در ان زمان نیز اشنایی کافی در امور کاشت‪ ،‬داشت و برداشت نداشتند لذا عالقه و تمایل به کشت چای نشان‬ ‫ندادند اما کاشف السلطنه با تحمل مرارت های زیاد و رویارویی با موانع مادی و مشکالت اجتماعی‪ ،‬شرایط گسترش احداث باغ های چای‬ ‫در واحد سطح را فراهم کرد و با ایجاد انگیزه‪ ،‬زمینه عالقه مندی کشاورزان به کشت چای را به وجود اورد‪.‬‬ ‫‪20‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ صفحه 18 ‫چای چیست؟‬ ‫در حوزه گیاه شناسی چای باید اذعان کرد که چای‬ ‫گیاهی است از شاخه نهاندانگان یک پایه و از رده‬ ‫دولپه ای ها و از راسته پاریتال (‪ – )parital‬خانواده‬ ‫تیاسه (‪ )Teacae‬و از جنس کاملیا (‪)Camellia‬‬ ‫با نام علمی کاملیا سیننسیس (‪Camellia‬‬ ‫‪ )sinensis‬بوده که خزان ناپذیر و همیشه سبز‬ ‫است‪.‬‬ ‫گل های چای سفید معطر و به طور خوشه ای و‬ ‫مجتمع و یا تک گل در کنار برگ ها می رویند‪.‬‬ ‫این گل ها ‪ ۵‬الی ‪ ۷‬گلبرگ و کاسبرگ و مقدار‬ ‫زیادی پرچم دارند‪ .‬چای هایی که برای استفاده‬ ‫کشت می شوند در سه گونه (تیپ یا فرم) مختلف‬ ‫طبقه بندی می شوند‪.‬‬ ‫الف) تیپ یا فرم اسامی‬ ‫ب) تیپ یا فرم چینی‬ ‫ج) تیپ یا فرم جنوبی‬ ‫روش های ازدیاد چای‬ ‫ازدیاد چای به دو روش جنسی و غیرجنسی انجام‬ ‫می گیرد‪.‬‬ ‫تکثیر جنسی از طریق بذر و تکثیر غیرجنسی‬ ‫به چند روش‪ :‬پیوند‪ ،‬پاجوش‪ ،‬خوابانیدن‪ ،‬قلمه‬ ‫انجام می گیرد؛ به این دلیل که چای گیاهی‬ ‫دگرگشن (برای تولیدمثل نیازمند گیاهان دیگر)‬ ‫است بذرهای تولیدشده اش یکدست نبوده و فاقد‬ ‫صفات بوته مادری است‪ ،‬به همین دلیل برای حفظ‬ ‫مشخصات ژنتیکی بوته مادری‪ ،‬ازدیاد چای بیشتر‬ ‫به روش غیرجنسی انجام می پذیرد؛ چراکه از این‬ ‫طریق می توان صفات مادری چای را حفظ کرد‪.‬‬ ‫متداول ترین روش تولید نهال به روش غیرجنسی‪،‬‬ ‫تکثیر از طریق قلمه گیری است‪ .‬در این روش ابتدا‬ ‫مبادرت به تهیه بستر و اماده سازی ان می کنند‪.‬‬ ‫باید به این نکته توجه کنیم که قلمه گرفت ‪‎‬ه شده‬ ‫از سرشاخه های بوته مادری باید دست کم ‪ ۱۸‬ماه‬ ‫در بسترهای مذکور برای رشد و تبدیل به نهال‬ ‫مرغوب سپری نماید‪ .‬بسترهای مناسب برای کشت‬ ‫می تواند با ایجاد خزانه بر روی زمین و یا از طریق‬ ‫گلدان های پالستیکی ایجاد شود‪ .‬تجربه نشان‬ ‫داده که استفاده از گلدان های پالستیکی به دلیل‬ ‫حمل ونقل اسان تر و عدم اسیب دیدگی ریشه نهال‬ ‫مطلوب تر و مقرون به صرفه تر است‪.‬‬ ‫شرایط اقلیمی مساعد برای کشت چای‬ ‫از عوامل جوی و اقلیمی موثر در رشد و نمو‬ ‫چای می توان به میزان بارندگی‪ ،‬درجه حرارت‬ ‫محیط‪ ،‬رطوبت نسبی‪ ،‬طول روز‪ ،‬ارتفاع و موقعیت‬ ‫جغرافیایی محل اشاره کرد که به شرح یکایک‬ ‫ان ها می پردازیم‪.‬‬ ‫الف) درجه حــرارت محیط‬ ‫باید توجه داشت که چای هم مانند سایر گیاهان‬ ‫هنگامی که درجه هوا بیش ازحد پایین یا باال باشد‬ ‫نمی تواند رشد کند‪ .‬تجربه نشان داده که درجه‬ ‫دمای هوا‪ ،‬برگ و خاک بر میزان رشد چای تاثیر‬ ‫می گذارند‪.‬‬ ‫در بعضی از ماه های فصل زمستان که با بارش برف‬ ‫همراه است و دمای هوا پایین تر از نقطه انجماد و‬ ‫یخبندان است در بعضی از شمالی ترین مناطق‬ ‫چای کاری دنیا مانند گرجستان‪ ،‬چین‪ ،‬ژاپن‪ ،‬ترکیه‪،‬‬ ‫ایران بوته های چای می توانند زنده بمانند و از بین‬ ‫نروند اما مطمئناً در دمای پایین تر از انجماد از بین‬ ‫خواهند رفت یا حداقل دچار زیان خواهند شد‪.‬‬ ‫بررسی ها حاکی از این است که فتوسنتز خالص‬ ‫برگ چای مرتباً با افزایش درجه حرارت‪ ،‬تا حد‬ ‫‪ oc 35‬باال می رود و سپس شدیدا ً کاهش می یابد‬ ‫و هنگامی که درجه حرارت برگ به ‪ oc40‬برسد‬ ‫متوقف می شود همچنین وقتی که درجه حرارت‬ ‫محیط اطراف به ‪ 30-33 oc‬می رسد‪ ،‬درجه‬ ‫حرارت برگ در میان تابش کامل افتاب به ‪-oc 45‬‬ ‫‪ 40‬می رسد‪ .‬دمای خاک نیز در بسیاری از موارد‬ ‫برای زندگی گیاهی اهمیتی زیادتر از دمای هوا‬ ‫دارد‪ .‬ثابت شده است درجه حرارت خاک بر میزان‬ ‫رشد چای و درنتیجه میزان باردهی بوته های چای‬ ‫تاثیر دارد‪ .‬دمای مطلوب خاک در محدوده ریشه‬ ‫تغذیه کننده ‪ 20-oc 25‬است‪.‬‬ ‫ب) میزان بارنــدگی‬ ‫جالب است بدانید چای به حدود ‪ ۱۲۰۰‬میلی متر‬ ‫اب نیاز دارد و این میزان نیاز در مناطق چای کاری‬ ‫شمال ایران توسط بارندگی تامین می شود اما به‬ ‫این دلیل که درصد پراکندگی و توزیع پراکنش‬ ‫باران در طول دوره بهره برداری مناسب نیست‬ ‫و اکثر بارندگی ها در فصولی اتفاق می افتد که‬ ‫بوته های چای دوره خواب خود را می گذرانند و‬ ‫همچنین با علم به اینکه میزان جذب اب از طریق‬ ‫رشد و تبخیری که توسط گیاه در ماه های گرم‬ ‫سال انجام می دهد الزم است برای تولید محصولی‬ ‫مطلوب در دوره رشد بوته های چای ابیاری‬ ‫تکمیلی صورت پذیرد تا نیاز ابی گیاه که بین ‪۱۲۰‬‬ ‫تا ‪ ۱۵۰‬میلی متر در ماه متغیر است‪ ،‬تامین شود‪.‬‬ ‫ج) رطوبت نسبی‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫رطوبت هوا هرچقدر بیشتر باشد‪ ،‬رشد برگ ها‬ ‫سریع تر و میزان محصول بیشتر خواهد شد‪.‬‬ ‫رطوبت نسبی هوا حداقل باید ‪ ۶۵‬الی ‪ ۷۰‬درصد‬ ‫و حداکثر ‪ ۹۰‬الی ‪ ۹۵‬درصد باشد تا بوته ها از رشد‬ ‫بهتری برخوردار شوند‪.‬‬ ‫چ) طول روز‬ ‫برای رشد مناسب بوته های چای‪ ،‬حداقل باید‬ ‫روزانه ‪ ۱۱‬ساعت و ‪ ۱۵‬دقیقه نور به گیاه برسد‪.‬‬ ‫در کمتر از این مدت با وجود گرمای الزم به علت‬ ‫افزایش هورمون های بازدارنده رشد در گیاه‪،‬‬ ‫بوته های چای از رشد باز خواهند ماند‪.‬‬ ‫ح) ارتفاع محل‬ ‫چای را می توان با ارتفاع ‪ ۲‬متر از سطح زیر دریا تا‬ ‫ارتفاع ‪ ۲۵۰۰‬متری از سطح دریا کشت کرد‪ .‬ارتفاع‬ ‫محل در کیفیت محصول به خصوص عطر ان تاثیر‬ ‫بسیار دارد‪ .‬چای هایی که در مناطق کوهستانی در‬ ‫ارتفاعات باالتر از ‪ ۱۵۰۰‬متر کاشته می شوند در‬ ‫مقایسه با چای مناطق جلگه ای (کم ارتفاع)‪ ،‬دارای‬ ‫عطر بهتری هستند‪ .‬اکثر مناطق چای کاری ایران‬ ‫در مناطق کوهستانی قرار دارند درنتیجه چای‬ ‫تولیدشده قابلیت تولید عطر بیشتری دارد‪.‬‬ ‫خ) موقعیت جغرافیایی‬ ‫چای گیاهی است که خاک های سبک (درصد شن‬ ‫باال) و سرشار از مواد الی را برای رشد و نمو ترجیح‬ ‫می دهد‪ .‬این گیاه به رطوبت خاک نیاز فراوان دارد‪.‬‬ ‫عالوه بر این به خاک های اسیدی نیز نیاز فراوان‬ ‫دارد تا بتواند در ان بیشترین رشد را داشته باشد‪ .‬با‬ ‫این توضیح می توان دریافت که چای در خاک های‬ ‫نرم متوسط‪ ،‬جنگلی‪ ،‬شنی‪ ،‬رسی توام با هوموس‬ ‫و فاقد اهک و همچنین لومی از رشد و نمو بهتری‬ ‫برخوردار خواهد بود‪ .‬خوشبختانه خاک های‬ ‫شمال کشور ایران به دلیل اینکه بافت فیزیکی‬ ‫و خصوصیات شیمیایی و ‪ PH‬خوب و مطلوبی‬ ‫دارند این شرایط را دارا هستند و برای چای کاری‬ ‫بسیار مناسب‪.‬‬ ‫از دیگر نکاتی که باید درباره موقعیت جغرافیایی‬ ‫خاک برای کشت چای مدنظر داشته باشیم این‬ ‫است که چای را می توان درزمین های شیب دار نیز‬ ‫کشت کرد به شرطی که شیب زمین بین ‪ ۱۰‬تا ‪۳۰‬‬ ‫درصد باشد‪ .‬زمین های شیب دار با ‪ 10‬درصد شیب‪،‬‬ ‫در رده زمین های درجه یک و بسیار خوب و بیشتر‬ ‫از ‪ %40‬در رده زمین های درجه دو طبقه بندی‬ ‫می شوند‪ .‬اما این نکته را نباید فراموش کنیم که‬ ‫احداث باغ های چای درزمین های شیب دار به‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪21‬‬ صفحه 19 ‫گزارش‬ ‫لحاظ عملیات داشت و برداشت مشکالت زیادی‬ ‫دارد و سعی و تالش بیشتری را به جهت حفاظت‬ ‫خاک می طلبد‪.‬‬ ‫خواص چای‬ ‫در زمان های خیلی دور از گیاه چای برای رفع و‬ ‫درمان بیماری ها و رنگ امیزی استفاده می کردند‪.‬‬ ‫بعدازان نیز تا به امروز از چای به عنوان یک‬ ‫نوع نوشیدنی مفرح و برطرف کننده خستگی و‬ ‫همچنین بازاورنده سالمتی بدن استفاده می کنند‪.‬‬ ‫با این اوصاف هر چه چایی که مورد مصرف قرار‬ ‫می گیرد طبیعی تر‪ ،‬سالم تر‪ ،‬ارگانیک و بدون‬ ‫اسانس تهیه شود می تواند در جهت براورده کردن‬ ‫خواص چای و نزدیک شدن به سالمتی کارامدتر‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫معرفی چای شمال‬ ‫چای شمال یکی از باکیفیت ترین و ارگانیک ترین‬ ‫چای های دنیاست که در شمال کشور تولید‬ ‫می گردد‪ .‬در کل چای سنتی و سبز شمال به چهار‬ ‫دسته تقسیم می شود که عبارت اند از‪ :‬چای سرگل‬ ‫(دارای رنگ و بویی عالی و بسیار خوش نام)‪ ،‬چای‬ ‫ممتاز (پرمصرف ترین چای در ایران)‪ ،‬چای قلم‬ ‫(درشت تر و خوش رنگ از دیگر چای ها) و چای‬ ‫شکسته (مخلوطی از انواع چای ایرانی)‪ .‬چای‬ ‫بهاره نیز از دیگر چای های طبیعی‪ ،‬بدون اسانس‬ ‫شمال کشور است که در فصل بهار تولید می شود و‬ ‫دارای طعمی گس تر و تلخ تر نسبت به دیگر چای‬ ‫شمال است‪.‬‬ ‫نخستین بار تعدادی از کشاورزان در حومه شهر‬ ‫الهیجان (چارخانه سر) کشت چای را اغاز کردند و‬ ‫به تدریج در سایر نقاط استان گیالن گسترش یافت؛‬ ‫به طوری که در سال ‪ ۱۳۱۹‬مساحت باغات چای به‬ ‫‪ ۶۰۰‬هکتار رسید‪ .‬روند توسعه تدریجاً ادامه داشت‬ ‫تا اینکه در سال ‪ ۱۳۳۷‬دولت ایران اقدام به تاسیس‬ ‫سازمان چای کشور کرد تا کشاورزان چای کار‬ ‫و صاحبان صنعت چای سازی را تحت حمایت‬ ‫قرار دهد‪ .‬در حال حاضر سطح زیر کشت چای‬ ‫حدود ‪ ۳۲۰۰۰‬هکتار است که در بیش از ‪۹۰۰‬‬ ‫قریه در شهرهای صومعه سرا‪ ،‬فومن‪ ،‬شفت‪ ،‬رشت‪،‬‬ ‫الهیجان‪ ،‬استانه اشرفیه‪ ،‬سیاهکل‪ ،‬لنگرود‪ ،‬رودسر‬ ‫و املش در استان گیالن و شهرهای رامسر و تنکابن‬ ‫تا حوالی چالوس در استان مازندران به طول حدود‬ ‫‪ ۲۰۰‬کیلومتر به صورت نامنظم و مجزا با فواصل‬ ‫کم وزیاد و دور و نزدیک با جاده اصلی به صورت‬ ‫پراکنده قرار گرفته و هم اکنون حدود ‪۶۰۰۰۰‬‬ ‫‪22‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫خانوار در کشت و کار این محصول اشتغال دارند‪.‬‬ ‫فواید چای‬ ‫الف) تاثیر چای بر دندان‬ ‫چای برای سالمت دهان و دندان مفید است‪.‬‬ ‫بررسی های اخیر پژوهشگران دانشگاه شیکاگو‬ ‫نشان داده است پلی فنل موجود در چای سیاه با‬ ‫غیرفعال کردن انزیم های باکتری های دهانی‪,‬‬ ‫موجب عدم فعالیت ا ن ها شده و درنتیجه‬ ‫پالک های دندانی غیرفعال شده و از پوسیدگی‬ ‫دندان ها پیشگیری می شود‪ .‬البته در این بررسی‬ ‫چای سیاه به صورت یک دهان شویه استفاده‬ ‫شده است اما نوشیدن چای هم به از بین بردن‬ ‫پالک ها کمک می کند‪ .‬چای به علت داشتن مقدار‬ ‫قابل مالحظه ای تانن و فلوئوراید‪ ،‬از فساد‪ ،‬پوسیدگی‬ ‫و ایجاد حفره در دندان ها جلوگیری می کند‪.‬‬ ‫بررسی های دانشمندان ژاپنی نشان داده کودکانی‬ ‫که چای می نوشند خیلی کم به پوسیدگی و‬ ‫کرم خوردگی دندان دچار می شوند‪.‬‬ ‫ب) تاثیر چای بر قلب‬ ‫نوشیدن چای به بیماران قلبی توصیه می شود‪.‬‬ ‫چای از ایجاد لخته های خطرناک خون که به‬ ‫حمالت قلبی و سکته منجر می شود پیشگیری‬ ‫می کند‪ .‬مطالعات نشان می دهد که سطح چربی‬ ‫خون و فشارخون بعضی مصرف کنندگان چای‬ ‫پایین تر از دیگران است‪ .‬دانشمندان روسی پس از‬ ‫اجرای طرح های تحقیقاتی گسترده روی بیماران‬ ‫دریافته اند که چای‪ ،‬اثار نیرومندی برای به تاخیر‬ ‫انداختن پیشرفت تصلب شرایین و تقویت عروق‬ ‫مویین و رقیق کردن خون و کاهش فشارخون دارد‪.‬‬ ‫تحقیقات دیگر نیز اثار مفید چای را در حمایت‬ ‫عروق قلبی تایید می کند‪ .‬در اواخر سال های ‪۱۹۶۰‬‬ ‫دانشمندان ازمایشگاه الرونس لیومور در دانشگاه‬ ‫کالیفرنیا میزان تصلب شرایین در شریان های قلب‬ ‫حدود ‪ ۳۰۰‬نفر از قفقازی ها که عادت به خوردن‬ ‫قهوه داشتند و‪ ۱۰۰‬نفر چینی که چای می نوشیدند‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫را اندازه گیری کردند‪ .‬نتایج این مطالعه ‪ ۱۴‬ساله‬ ‫نشان داد‪ ،‬گروهی که چای می نوشیدند یک سوم‬ ‫کمتر از گروهی که قهوه مصرف می کردند دچار‬ ‫اسیب های قلبی و عروقی شده اند‪.‬‬ ‫ج) تاثیر چای بر جذب اهن‬ ‫مصرف چای بعد از غذا‪ ،‬به هضم غذا به ویژه غذاهای‬ ‫چرب کمک می کند‪ .‬تانن موجود در چای از‬ ‫جذب اهن پیشگیری می کند‪ ،‬به همین دلیل‬ ‫نوشیدن روزانه یک فنجان چای به بیماران مبتالبه‬ ‫هموکروماتوز توصیه می شود نوشیدن چای ‪۲‬‬ ‫ساعت بعد از غذا باشد‪.‬‬ ‫چ) تاثیر چای بر اعصاب‬ ‫بعضی ها چای می نوشند چون معتقدند چای‬ ‫خاصیت ارام بخش دارد اما بعضی ها هم می گویند‬ ‫چای شادی اور و نشاط اور است‪ .‬واقعیت این است‬ ‫که هر دوی این صحبت ها درست است‪ .‬چای تا‬ ‫پیش از دو دقیقه از دم کشیدن اثر محرک دارد اما‬ ‫پس از مدتی به تدریج از خاصیت محرک بودن ان‬ ‫کمتر شده و خاصیت ارام بخشی ان بیشتر می شود‪.‬‬ ‫پس از گذشت ‪ ۵‬دقیقه از دم کشیدن چای‪ ،‬بیشتر‬ ‫کافئین چای خارج می شود‪.‬‬ ‫ح) تاثیر چای بر سوخت وساز بدن‬ ‫چای یک نوشیدنی کم کالری است و یک‬ ‫فنجان چای حدود چهار کالری دارد‪ .‬به عالوه‬ ‫چای متابولیسم را بیشتر می کند و با باال رفتن‬ ‫سوخت وساز بدن موجب می شود کالری بیشتری‬ ‫مصرف شود و چربی ها راحت تر و زودتر سوزانده‬ ‫می شوند‪ .‬مصرف چای موجب می شود اب بیشتری‬ ‫بنوشیم و اب از موادی است که برای شکسته‬ ‫شدن سلول های چربی الزم است‪ .‬چای به علت‬ ‫خاصیت ادراراوری که دارد‪ ،‬به دفع سموم بدن‬ ‫کمک می کند‪ .‬البته افرادی که اضافه وزن دارند‬ ‫بهتر است چای را بدون قند و مواد شیرین کننده و‬ ‫چاشنی های پرکالری مصرف کنند‪.‬‬ ‫خ) تاثیر چای بر پوست‬ صفحه 20 ‫خواص درمانی چای‬ ‫پیشگیری‪ ،‬تسکین عالئم و تسریع بهبود‬ ‫سرماخوردگی و انفوالنزا‬ ‫ضدعفونی کننده و پیشگیری از بوی بد دهان‬ ‫پیشگیری و کاهش اثرهای دیابت نوع دوم‬ ‫کاهش عالئم مواد حساسیت زا‬ ‫کاهش عالئم عارضه پارکینسون‬ ‫بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن و کند کردن‬ ‫گسترش عفونت ویروس اچ‪.‬ای‪.‬وی در بدن‬ ‫حفظ تعادل اب و الکترولیت های بدن‬ ‫رفع خستگی و استرس‬ ‫‪ ۲۰۰‬میلی لیتر چای‪ ۴۴ ،‬میلی گرم کافئین دارد‬ ‫که دریافت این مقدار کافئین می تواند در رفع‬ ‫خستگی بدن و به ویژه پوست به عنوان عضوی‬ ‫بسیار فعال کمک کند‪ .‬خواص ضد سرطانی‬ ‫چای نیز ازجمله مواردی است که می تواند در‬ ‫حفظ سالمت پوست موثر باشد‪ ،‬به طوری که‬ ‫ترکیبات پلی فنلی موجود در چای مانع فعالیت‬ ‫ترکیبات سرطان زا به ویژه ترکیبات نیتروزی‬ ‫می شود که در فراورده های گوشتی وجود دارد و‬ ‫این خواص انتی اکسیدانی‪ ،‬پیری زودرس پوست‬ ‫را به تاخیر می اندازد‪ .‬مطالعات نشان داده اند که‬ ‫باال بودن چربی خون از عواملی است که فرایند‬ ‫پیری را در بدن تسریع می کند و نوشیدن چای‬ ‫به خصوص چای سبز به دلیل فالونوئیدهایی که‬ ‫دارد سطح چربی خون به خصوص کلسترول‬ ‫بد را کاهش می دهد‪ .‬به عالوه چای‪ ،‬به دلیل‬ ‫کافئین باالیی که دارد‪ ،‬یک محرک بوده و‬ ‫جریان خون را در سطح پوست افزایش می دهد‬ ‫و موجب دفع مواد زائد می شود که این کار‪ ،‬هم‬ ‫خستگی پوست را کاهش می دهد و هم موجب‬ ‫تغذیه بهتر ان می شود تا سلول ها شادابی خود را‬ ‫پیشگیری و التیام درد بیماری ارتروز‬ ‫پیشگیری از پوکی استخوان‬ ‫کند کننده روند پیری‬ ‫جلوگیری از لخته شدن خون و رسوب چربی در‬ ‫رگ های خونی‬ ‫افزایش متابولیسم و کمک به کاهش وزن‬ ‫افزایش کارایی سیستم ایمنی بدن‬ ‫اثار ضدالتهابی‬ ‫تصفیه خون و کنترل فشارخون و کلسترول‬ ‫بهبود عملکرد مغز و افزایش هوشیاری‬ ‫حفظ کنند‪.‬‬ ‫د) تاثیر چای بر کلیه‬ ‫سلول های کلیه بیشترین تماس را با رادیکال های‬ ‫ازاد دارند و چای به دلیل داشتن انتی اکسیدان‬ ‫از سالمت کلیه محافظت می کند‪ .‬پلی فنل های‬ ‫موجود در چای سبز عملکرد کلیه را در بیماران‬ ‫مبتال به نارسایی مزمن کلیه بهبود می بخشند‪.‬‬ ‫پلی فنل ها‪ ،‬انتی اکسیدا ن هایی هستند که‬ ‫سلول های انسان را از اسیب محافظت می کنند‪.‬‬ ‫چای دارای مقادیر کم سدیم و مقدار زیادی پتاسیم‬ ‫است و ازانجاکه بیماران مبتال به بیماری کلیوی در‬ ‫مرحله پایانی باید مصرف پتاسیم خود را محدود‬ ‫کنند‪ ،‬به این مسئله توجه داشته باشند‪.‬‬ ‫ذ) تاثیر چای بر حافظه‬ ‫نوشیدن مرتب چای‪ ،‬حافظه را تقویت کرده و راه‬ ‫جدیدی برای پیشگیری و درمان الزایمر است‪.‬‬ ‫الزایمر‪ ،‬بیماری تحلیل برنده اعصاب است که در‬ ‫ان ماده ای شیمیایی به نام استیل کولین در مغز‬ ‫کم می شود‪ .‬چای با مهار انزیم کولین استراز‪ ،‬روند‬ ‫الزایمر را به تاخیر می اندازد‪.‬‬ ‫ر) تاثیر چای بر قند خون‬ ‫دانشمندان ژاپنی ماده ای از چای سبز و سیاه‬ ‫جدا کرد ه اند که قند خون را‬ ‫کاهش می دهد‪ .‬دانشمندان‬ ‫ژاپنی درعین حال که خواص‬ ‫بسیار خوبی را برای چای‬ ‫عنوان کرده اند معتقدند که‬ ‫هیچ یک از این خواص‬ ‫ناشی از یک ماده خاص‬ ‫در چای نیست‪ ،‬بلکه‬ ‫تاثیر مجموعه ای‬ ‫از انواع‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫شفابخش موجود در چای است که به طور توام و‬ ‫باهم در یک مجموعه این اثار را دارند‪.‬‬ ‫مضرات چای‬ ‫برخی عنوان می کنند مصرف زیاد چای موجب‬ ‫سیاه شدن دندان ها می شود‪ .‬در مقابل برخی از‬ ‫متخصصان معتقدند چای برای سالمتی دهان و‬ ‫دندان مفید است‪.‬‬ ‫برخی از متخصصان می گویند که مصرف چای‬ ‫موجب بروز کم خونی می شود و گروهی نیز‬ ‫معتقدند که مصرف چای موجب پرخونی می شود‪.‬‬ ‫برخی از متخصصان تغذیه معتقدند که اگر بیش از‬ ‫‪ ۵‬لیوان چای در روز مصرف شود مشکل زاست‪ .‬در‬ ‫مقابل بسیاری از متخصصان معتقدند که مصرف‬ ‫معمولی چای ضرر ندارد‪.‬‬ ‫برخی می گویند مصرف چای سرطا ن زاست‬ ‫ولی متخصصان می گویند که چای سرشار از‬ ‫انتی اکسیدان است و از سرطان پیشگیری می کند‪.‬‬ ‫چای از جذب اهن در بدن پیشگیری می کند؛‬ ‫به همین دلیل توصیه می شود که همراه با غذا‬ ‫مصرف نشود‪.‬‬ ‫چای ترشح اسید معده را تحریک می کند‪،‬‬ ‫بنابراین برای اشخاصی که زخم معده دارند توصیه‬ ‫نمی شود‪.‬‬ ‫افراط در خوردن چای ممکن است جذب اهن‬ ‫الی از خوراکی های گیاهی را متاثر سازد و موجب‬ ‫کم خونی شود‪.‬‬ ‫افراط در خوردن چای (حدود ‪ ۲‬لیتر در روز) ممکن‬ ‫است ایجاد یبوست نماید‪.‬‬ ‫نکته ای که درزمینه مضرات چای الزم است به ان‬ ‫توجه کنیم این است که عمده این مضرات برای‬ ‫مصرف زیاد چای برشمرده شده است‪ .‬اگر ما چای‬ ‫را همچنان که در طول تاریخ خود به عنوان یک‬ ‫دم نوش دارویی مورد مصرف بوده است‪ ،‬بپذیریم از‬ ‫این عوارضی که عمدتاً هم با احتمال و اگر و اما طرح‬ ‫شده اند در امان خواهیم بود‪.‬‬ ‫باید توجه کرد که اسراف در هر نوع خوراکی و‬ ‫دم نوشی موجب ضرر خواهد بود‪ .‬اب که همه چیز‬ ‫از ان زنده است (و جعلنا من الماء َ‬ ‫حی‬ ‫شی ٍ‬ ‫کل ٍ‬ ‫(انبیاء‪ ))۳۰/‬نیز اگر کم یا زیاد مصرف شود زیان اور‬ ‫است‪ .‬یادمان باشد چین با دارا بودن پیشینه بسیار‬ ‫زیاد و پیشتازی در تولید و عرضه انواع چای خودش‬ ‫در بین کشورهای پرمصرف چای حضور ندارد و‬ ‫هنوز که هنوز است نگاهشان به چای به عنوان یک‬ ‫گیاه دارویی است‪.‬‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪23‬‬ صفحه 21 ‫مقاله‬ ‫هلند؛ سرزمین گل های رویایی‬ ‫ترجمه‪ :‬یوسف خاکیان‬ ‫هنگامی که شما به کشور هلند فکر می کنید‪،‬‬ ‫به اسانی می توانید منظره های بی پایانی از گل های‬ ‫رنگی و زیبا را در ذهن مجسم کنید‪ .‬بسیاری‬ ‫از مشهورترین هنرمندان دنیا مانند شاعران‪،‬‬ ‫در اثار هنری خود بارها درباره گل های کشور‬ ‫هلند هنرنمایی کرده و ان ها را در اثر خود به‬ ‫تصویر کشیده اند؛ به صورتی که این اثار هنری‬ ‫به جلوه گاهی از زندگی واقعی تبدیل شده اند‪.‬‬ ‫بااین حال‪ ،‬این اثار هنری در تصویرسازی زیبایی‬ ‫گل اصول هنری را رعایت کرده اند‪ .‬گل ها ازلحاظ‬ ‫اقتصادی منبع بسیار مهمی برای کشور هلند‬ ‫محسوب می شوند‪ .‬به طوری که بخش قابل توجهی‬ ‫از صادرات کشاورزی این کشور به فروش گل های‬ ‫تازه‪ ،‬خوشبو و زیبا تعلق گرفته است‪ .‬این موضوع‬ ‫باعث شده دولت هلند به لحاظ اقتصادی کمک های‬ ‫شایانی به تولیدکنندگان گل کند‪ .‬صنعت گل در‬ ‫کشور هلند به قدری مهم و باارزش است که این‬ ‫کشور عالوه بر اینکه گل مصرفی تمام قاره اروپا را‬ ‫تامین می کند حدود دوسوم از گل های تمام جهان‬ ‫را تحت پوشش خود قرار داده است‪.‬‬ ‫‪24‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫ارایه وسیعی از گل ها‬ ‫درحالی که بسیاری از مردم دنیا کشور هلند را تنها‬ ‫با الله هایش می شناسند‪ ،‬واقعیت این است که این‬ ‫کشور در کشت و صادرات بسیاری از انواع دیگر‬ ‫گل مانند سنبل و زعفران نیز بسیار توانمند است‪.‬‬ ‫این کشور درزمینه فروش گل در مقایسه با دیگر‬ ‫کشورهای بسیار پیشرفته است به صورتی که به‬ ‫لحاظ وسعت و تعدد درختان و درختچه ها در جهان‬ ‫رتبه اول را دارد‪ .‬این در حالی است که همه ساله‬ ‫کارشناسان باغبانی این کشور صدها گونه جدید از‬ ‫گل را معرفی و مورداستفاده قرار می دهند و این امر‬ ‫مهم قطعاً میسر نمی شد اگر سیستم ف ّناوری کشت‬ ‫پیشرفته ای در این کشور وجود نداشت‪ .‬تا جایی‬ ‫که این ف ّناوری کشت توانسته در کشور هلند یک‬ ‫ارایه بی پایان و منحصربه فرد از ترکیب رنگ های‬ ‫مختلف پدید اورد‪.‬‬ ‫تاریخچه‬ ‫هنگامی که عده ای برای اولین بار در اواسط قرن‬ ‫‪ 16‬از کشور ترکیه به سرزمینی که امروزه هلند‬ ‫نامید می شود‪ ،‬وارد شدند‪ ،‬گل محبوبیت زیادی‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫در بینشان پیدا کرد‪ .‬این محبوبیت تا اندازه ای‬ ‫بود که به عنوان یک نماد مهم در میان مردم‬ ‫شناخته می شد و هر کسی به فراخور احوال خود‬ ‫گل را به لحاظ رنگ و بو به عنوان نمادی در زندگی‬ ‫خویش انتخاب کرد‪ .‬گیاهان چنان محبوب شد‬ ‫که داستان هایی از به سرقت رفتن ان ها در طول‬ ‫شب بین مردم رواج پیدا کرد! مردم تمایل زیادی‬ ‫به فعالیت اقتصادی درزمینه گل الله پیدا کردند‬ ‫و این شغل به عنوان یکی از مهم ترین حرفه های‬ ‫پول ساز تبدیل شد‪ .‬ان دوران به عصر طالیی هلند‬ ‫تجارت مشهور بود‪ .‬مردم تنها برای کسب درامد‬ ‫به کاشت گل الله مبادرت نمی ورزیدند بلکه این‬ ‫کار برای ان ها نوعی سرگرمی جذاب هم محسوب‬ ‫می شد‪ .‬گرچه این دوران باالخره روزی افول کرد اما‬ ‫سرزمین هلند همواره به عنوان محلی برای تجارت‬ ‫گل ها شناخته می شود‪.‬‬ صفحه 22 ‫بهترین زمان و مکان‬ ‫بهترین زمان برای دیدن گل های سرزمین هلند‬ ‫اوایل ماه اوریل است‪ .‬گرچه گل ها عمدتاً در اواسط‬ ‫ماه مارس شروع به جوانه زدن و شکوفا شدن‬ ‫می کنند‪ ،‬اما اگر شرایط اب و هوایی مساعد باشد‬ ‫و زمستان سختی در کار نباشد بازدیدکنندگان‬ ‫می توانند از تماشای گل های ان منطقه لذت‬ ‫کافی ببرند‪.‬‬ ‫بسیاری از تولیدکنندگان گل در منطقه هلند‬ ‫درواقع تولیدکننده پیاز گل هستند‪ ،‬ان ها ترجیح‬ ‫می دهند که بخشی از صنعت گل را در اختیار‬ ‫داشته باشند‪ .‬نکته مهمی که تولیدکنندگان پیاز‬ ‫گل همیشه ان را مدنظر قرار می دهند محافظت از‬ ‫پیاز گل است؛ چراکه بی توجهی به ان ممکن است‬ ‫باعث از بین رفتن و شکستن ان ها شود‪ .‬در این‬ ‫صورت هنگامی که پیازهای گل شروع به روییدن‬ ‫از دل خاک می کنند کشاورزان می توانند به تدریج‬ ‫شاهد سرخ شدن دانه های گل باشند‪ .‬بدون هیچ‬ ‫شک و تردیدی باید اذعان داشت که این بخشی از‬ ‫روند رو به رشد است و به کشاورزان کمک خواهد‬ ‫کرد تا پیازهای گل سالم را به مصرف کنندگان‬ ‫عرضه کنند‪.‬‬ ‫بهترین زمین و مکان برای کشت گل‪ ،‬شمال کشور‬ ‫هلند است‪ .‬جایی حدود سی کیلومتری امستردام؛‬ ‫منطقه مشهوری به نام ‪( bollenstreek‬منطقه‬ ‫پیازهای گل)‪ .‬بسیاری از زمین ها در پشت تپه های‬ ‫دریای شمال قرار دارند و موقعیت جغرافیایی‬ ‫بی نظیری به لحاظ بصری محسوب می شوند‪ .‬اگر‬ ‫احیاناً گذرتان به کشور هلند افتاد و هوس کردید‬ ‫با ماشین یا دوچرخه به این منطقه سری بزنید‬ ‫پیشنهاد می کنیم از یک مرکز اطالعات توریستی‬ ‫محلی برای مشاوره در مورد دوچرخه سواری یا‬ ‫مسیرهای رانندگی در منطقه محلی کمک بگیرید؛‬ ‫این درخواست کمک به شما این امکان می دهد که‬ ‫زمین های وسیع و مملو از گل های زیبا را ببینید‪ .‬در‬ ‫انجا حتی می توانید در مناطق کوچکی از گلستان‬ ‫پیاده روی هم بکنید و از محیط لذت فراوان ببرید‪.‬‬ ‫در کشور هلند پارک گلی به نام ‪Keukenhof‬‬ ‫وجود دارد که مراجعه کنید‪ .‬پارک ‪Keukenhof‬‬ ‫در منطقه ‪ Lisse‬بزرگ ترین پارک گل جهان‬ ‫است جایی که هرساله بیش از ‪7‬‬ ‫میلیون گل دران کاشته می شود‪ .‬اگر می خواهید‬ ‫طیف وسیع و بی پایانی از رنگ ها و عطرهای‬ ‫گل های رنگارنگ را با چشمان و بینی خود تجربه‬ ‫و احساس کنید پیشنهاد می کنیم با پیاده روی در‬ ‫باغ ها و سالن های مخصوص این پارک‪ ،‬خود را‬ ‫وارد دنیایی شگفت انگیز کرده و با تماشا و بوییدن‬ ‫گل ها سرگرمی و لذت بی اندازه ای تجربه کنید‪ .‬در‬ ‫این باغ ها و سالن ها انواع و اقسام گل های طالیی‪،‬‬ ‫شامل نرگس‪ ،‬ارکیده‪ ،‬کروکدیل‪ ،‬رز‪ ،‬نیل‪ ،‬عناب و‬ ‫سنبلچه وجود دارد‪ .‬نکته ای که باید توجه داشته‬ ‫باشید این است که این پارت پارک تنها در ماه های‬ ‫اوریل و می پذیرای بازدیدکنندگان خواهد بود‪.‬‬ ‫بنابراین باید توجه داشته باشید که اگر با ماشین‬ ‫از سمت امستردام می ایید جاده های اطراف پارک‬ ‫می تواند بسیار شلوغ باشند‪ .‬پیشنهاد ما این‬ ‫است که پس از طی کردن بخشی از مسیر‬ ‫با اتومبیل‪ ،‬ماشین خود را در جایی پارک‬ ‫کنید و با دوچرخه ای که می توانید ان را‬ ‫اجاره کنید به سمت پارک ادامه مسیر‬ ‫دهید‪ .‬سفر خوشی را برای شما ارزو‬ ‫می کنیم‪.‬‬ ‫منبع‪:‬‬ ‫‪Netherlands Tourism‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪25‬‬ صفحه 23 ‫یادداشت‬ ‫خاک و ادبیات‬ ‫داود رواسانی*‬ ‫بی گمان خاک یکی از بزرگ ترین و پربرکت ترین‬ ‫عنایات خداوند است که بشر از ابتدای افرینش‬ ‫به اهمیت ان در راستای تامین معاش و دیگر‬ ‫فراورده های طبیعی و سکونت خود پی برده‬ ‫و همواره جهت تملک و حفظ و حراست از ان‬ ‫سالیان سال با چنگ و دندان جنگیده و سعی و‬ ‫تالش نموده است‪.‬‬ ‫در کشور ما نیز با تهاجم بیگانگان‪ ،‬مردم در حفظ و‬ ‫تملک خاک سرزمین خود در طول تاریخ گام های‬ ‫بزرگی برداشته اند و از وجب به وجب خاک خود‬ ‫دفاع کرده اند‪.‬‬ ‫جدای از باروری خاک برای تامین معیشت مردم‬ ‫در تمامی استان های ایران با تغییرات اب و هوایی‬ ‫رنگ های خاصی از خاک وجود دارد که در دیگر‬ ‫استان ها نیز به چشم می خورد و در این میان در‬ ‫استان اذربایجان شرقی در شهر تبریز‪ ،‬خاکی وجود‬ ‫دارد به رنگ سرخ عنابی که مشابه همین خاک را‬ ‫در استان مرکزی در شهر اشتیان داریم‪.‬‬ ‫این محله را در تبریز قدیم ترها (سرخاب)‬ ‫‪26‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫می نامیدند که امروز به نام شمس تبریزی شناخته‬ ‫می شود و علت تغییر نام از سرخاب به شمس‬ ‫تبریزی ان است که محل تولد شمس تبریزی‪ -‬این‬ ‫عارف بزرگ‪ -‬در همین محل بوده است‪ .‬در سفری‬ ‫که جهت برپایی نمایشگاه در مقبره الشعرای‬ ‫تبریز داشتم که در منطقه شمس تبریزی است‬ ‫توسط مسئول اداره مقبره الشعرا که به جز استاد‬ ‫سید محمدحسین شهریار شعرای بنام دیگری‬ ‫نیز در انجا به خاک سپرده شده اند به یادداشتی‬ ‫از یادداشت های روزانه موالنا برخورد کردم که‬ ‫می نویسد‪ :‬هرکسی که برای دیدن من از تبریز به‬ ‫قونیه می اید الزم نیست از تنقالت و سوغاتی های‬ ‫خاص تبریز برایم هدیه بیاورد‪ .‬الزم است تنها یک‬ ‫کیسه از خاک سرخاب را برای من بیاورند تا پس‬ ‫از مرگم ان کیسه ها را در گور من بریزند و مرا روی‬ ‫خاک سرخاب دفن نمایند‪.‬‬ ‫جالب است بدانیم که بیشتر بزرگان علم و ادب‬ ‫عرفان در تبریز ازاینجا ظهور کرده اند که شمس‬ ‫تبریزی معروف ترین ان بوده است‪.‬‬ ‫مشابه همین خاک در شهرستان اشتیان و اطراف‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫ان بسیار نیز وجود دارد و حائز اهمیت بوده و‬ ‫می تواند برای اهل تحقیق و پژوهش راهگشا باشد؛‬ ‫چراکه بزرگان بسیاری نیز در اشتیان و فراهان و‬ ‫واشقان از این خاک سرخ عنابی برخاسته اند‪.‬‬ ‫پس همان گونه که جریان اب در رودخانه و دریا‬ ‫صدای گوش نوازی دارد‪ ،‬همان گونه که باد و‬ ‫طوفان در دشت ها و جنگل ها قابل شنیدن است‪،‬‬ ‫صدای خاک نیز بسیار ارزنده و شنیدنی است و در‬ ‫جای جای ادبیات ما در اشعار ناب شاعران و عارفان‪،‬‬ ‫صدای خاک و وابستگی عمر مردم در راستای حفظ‬ ‫و حراست ان به وفور امده است‪.‬‬ ‫فردوسی می فرماید‪ :‬اگر تن به تن سر به دشمن‬ ‫از ان به که کشور به دشمن دهیم‬ ‫دهیم‬ ‫و بسیار جالب است که خاکی را که موالنا در ارزوی‬ ‫یک کیسه ان بوده تا در گور او بریزند و اورا دفن‬ ‫نمایند؛ امروزه شهریار و شمس اذربایجان و ایران‬ ‫در ان به خاک سپرده شده و ارمیده است‪.‬‬ ‫* عضو موسسه هنرمندان پیشکسوت و انجمن‬ ‫روابط عمومی ایران و کارشناس و استاد خوشنویسی‬ ‫و مرمت اثار هنری‪ -‬تیرماه ‪ 98‬تهران‬ صفحه 24 ‫مسئوالن حوزه کشاورزی و دام پروری‬ ‫برای اینده صنعتی فکر چاره ای کنند‬ ‫محسن احدی‬ ‫کشاورزی به عنوان یکی از صنایع زیربنایی محسوب شده و بسیاری از کشورها به برخی از محصوالت این صنعت ازجمله گندم‪ ،‬به عنوان‬ ‫کاالیی استراتژیک نگاه می کنند‪ .‬از همین رو کشورها با توسعه کشاورزی و دام پروری تالش می کنند خود را از واردات خالص کرده و‬ ‫یا حداقل بخشی از نیاز مورد مصرف خود را در داخل تامین کنند‪.‬‬ ‫برای مثال می توان قطر را‬ ‫به عنوان نمونه کشوری ذکر کرد‬ ‫که به دلیل قرارگیری در‬ ‫موقعیت گرم و خشک بیابانی تا پیش از رخ دادن‬ ‫به بحران سیاسی با عربستان سعودی و امارات‬ ‫متحده عربی همه کاالهای مصرفی خود ازجمله‬ ‫محصوالت کشاورزی دامی و لبنی را وارد‬ ‫می کرد و پس ازان که مورد تحریم همسایگان‬ ‫عرب خود قرار گرفت اهمیت استقالل غذایی را‬ ‫درک کرد و گا م های اساسی در این حوزه‬ ‫برداشت‪.‬‬ ‫ایران نیز به دلیل موقعیت خاص سیاسی که‬ ‫دارد از همان ابتدای پیروزی انقالب اسالمی‬ ‫راه خودکفایی در تولید بسیاری از محصوالت‬ ‫کشاورزی دامی و طیور را اغاز کرد و می توان‬ ‫گفت در برخی از این حوزه ها چون تولید گندم‬ ‫به خودکفایی کامل رسیده است‪ .‬اما انچه روی‬ ‫سخن این مطلب است بحث خودکفایی در‬ ‫حوزه کشاورزی و دام پروری و پرداختن به علوم‬ ‫ان نبوده؛ چراکه خواننده خود از اهمیت تولید‬ ‫محصوالت استراتژیک این حوزه در داخل و نوع‬ ‫عناد دشمنان جمهوری اسالمی با نظام حاکم بر‬ ‫ان اگاه است‪ .‬انچه قرار است در این نوشتار به‬ ‫ان پرداخته شود پرداختن به کشاورزی پایدار‬ ‫بر اساس الگوهایی است که کشورمان به ان نیاز‬ ‫مبرم دارد‪.‬‬ ‫دیگر بر کسی پوشیده نیست که پدیده تغییر‬ ‫اقلیم بر بسیاری از کشورها تاثیرات مخرب‬ ‫خود را گذاشته است که از ان جمله می توان‬ ‫گرم شدن هوا که متاسفانه این روزها شاهد‬ ‫دمایی باالی ‪ ۵۰‬درجه در استان های جنوبی‬ ‫کشور هستیم و همچنین خشکی هوا و متعاقب‬ ‫ان کاهش بارش یا برهم خوردن الگوی بارشی‬ ‫که نمونه ان را می توان در بارش های اواخر‬ ‫سال گذشته و اوایل سال خورشیدی جدید که‬ ‫منجر به ویرانی عظیم و کشته شدن تنی چند از‬ ‫شهروندان مان شد ذکر کرد‪.‬‬ ‫ایران به عنوان هجدهمین اقتصاد بزرگ‬ ‫جهان (بر اساس نرخ (‪ GDP‬در کنار ‪۱۰‬‬ ‫تولیدکننده بزرگ گازهای گلخانه ای در جهان‬ ‫بوده و متاسفانه همین موضوع سبب شده که‬ ‫میزان گرمایش در کشورمان بیش از میزان‬ ‫استانداردهای جهانی باشد‪ .‬همین گرم شدن‬ ‫کشور در کنار خشک سالی سختی که چند سال‬ ‫است به شدت ایران را درگیر خود کرده‪ ،‬تهدید‬ ‫بزرگی برای نابودی بخش اعظمی از صنعت‬ ‫استراتژیک کشاورزی کشور شده؛ به طوری که‬ ‫بر اساس امارها در سال حدود ‪ ۸۰‬هزار هکتار‬ ‫از باغات میوه در سراسر کشور خشک می شوند‪.‬‬ ‫از همین رو است که مسئوالن حوزه کشاورزی و‬ ‫دام پروری باید برای اینده صنعتی که کشورمان‬ ‫از هزاران سال پیش به ان وابسته بوده و توانسته‬ ‫در نامالیمات روزگار خود را سر پا نگه داشته و‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫یاری رسان ُملک و مردم باشد فکر چاره ای کنند‪.‬‬ ‫حرکت به سوی کشاورزی صنعتی‪ ،‬لزوم‬ ‫اگاهی بخشی به کشاورزان در قالب دوره های‬ ‫تخصصی‪ ،‬قطره ای کردن ابیاری باغ ها و مزارع‪،‬‬ ‫اجرای طرح امایش سرزمینی برای انتخاب‬ ‫نوع محصول بر اساس موقعیت جغرافیایی‪،‬‬ ‫استفاده از فضوالت دامی برای تولید برق و‬ ‫جلوگیری از تولید گاز متان از انباشت ان ها‬ ‫می تواند از مهم ترین راهکارها در این حوزه برای‬ ‫استمرار کشاورزی در کشور با توجه به تشدید‬ ‫بحران های اقلیمی قلمداد شود‪.‬‬ ‫مسلم است که اگر امروز در حوزه کشاورزی‬ ‫به دنبال راه چاره ای بوده و برای اینده برنامه‬ ‫مدونی ایجاد و به مرحله اجرا گذاریم‪ ،‬خواهیم‬ ‫توانست از سد بسیاری از مشکالت عبور کرده و‬ ‫به موفقیت برسیم و در غیر این صورت متاسفانه‬ ‫باید منتظر عواقب بسیار شدیدی ازجمله کمبود‬ ‫مواد غذایی و یا وابستگی به سایر کشورها‬ ‫باشیم‪.‬‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪27‬‬ صفحه 25 ‫مقاله‬ ‫حقایق شسته رُفته درباره زنبورها‬ ‫ترجمه‪ :‬یوسف خاکیان‬ ‫* سه نوع زنبورعسل در کندو وجود دارد‪ :‬ملکه‪ ،‬کارگر و نرها‪.‬‬ ‫از میان این سه نوع زنبور این تنها ملکه است که در کندو‬ ‫تخم می گذارد‪.‬‬ ‫* زنبور ملکه با پراکندن ماده ای به نام فرومونس که عطر و‬ ‫بوی خاصی دارد با قسمت های مختلف کندو ارتباط برقرار‬ ‫می کند‪.‬‬ ‫* زنبور ملکه در طول هر شبانه روز نزدیک به ‪ 1500‬تخم‬ ‫می گذارد‪ .‬جنسیت تمام زنبورهای کارگر مونث است و انجام‬ ‫همه کارهای داخل کندو بر عهده ان هاست‪ .‬زنبورهای‬ ‫کارگر تمام کارهای یک زنبور خانه دار را در داخل کندو انجام‬ ‫می دهند‪ .‬کارهایی مانند تمیز کردن‪ ،‬غذا دادن به بچه ها‪،‬‬ ‫تغذیه و مراقبت از ملکه‪ ،‬بسته بندی گرده ها و شهدها در‬ ‫محل های مخصوصی در سلول ها‪ ،‬ساخت و تعمیر شانه های‬ ‫عسل‪ ،‬خنک نگه داشتن و مراقبت از کندو‪.‬‬ ‫* بسیار خب‪ .‬این از معرفی وظایفی که بر عهده زنبورهای‬ ‫کارگر بود‪ ،‬اما وظیفه نرها در کندو چیست؟ ان ها در داخل‬ ‫کندو کاری ندارند و تمام کارهایشان مربوط به بیرون از کندو‬ ‫است‪ .‬ان ها در بیرون از کندو در میان گل ها گشت وگذار‬ ‫می کنند و از داخل ان ها شهد‪ ،‬گرده‪ ،‬اب و ماده ای چسبنده‬ ‫به نام بره موم را جمع اوری کرده با خود به سمت کندوها‬ ‫می برند‪.‬‬ ‫* شاید بسیار عجیب به نظر بیاید؛ اما زنبورها دو معده یا‬ ‫شکم دارند‪ .‬یکی برای غذا خوردن است که معده اصلی‬ ‫انان را تشکیل می دهد و دیگری برای ذخیره سازی شهد‬ ‫جمع اوری شده از گل یا اب‪ .‬هنگامی که زنبورها شهد را از‬ ‫گل و اب جمع اوری کرده و در داخل معده دوم ذخیره کردند‬ ‫ان ها را به سمت کندو می برند‪ .‬البته این تنها کار زنبورهای نر‬ ‫نیست بلکه ان ها وظیفه دیگری نیز بر عهده دارند‪ .‬کار ان ها‬ ‫پیدا کردن ملکه یا همسر است‪ .‬ان ها در محل های معینی‬ ‫‪28‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫به صورت گروهی جمع می شوند به این امید که شاید با زنبور‬ ‫ملکه دیدار کنند و او را برای تخم گذاری اماده نمایند‪ .‬نکته‬ ‫جالب توجه این است که زنبورهای نر نیش ندارند‪.‬‬ ‫* اگر زنبور کارگر از نیش خود استفاده کند خواهد مرد‪.‬‬ ‫* زنبورها در طبقه بندی حیوانات در دسته حشرات قرار‬ ‫دارند و هر زنبور دارای شش پا است‪.‬‬ ‫* هر زنبور شش چشم دارد که شامل دو چشم ترکیبی و سه‬ ‫چشم کوچک ‪.ocelli‬‬ ‫* زندگی زنبورها تا مرحله تکامل به چهار بخش تقسیم‬ ‫می شود‪ :‬تخم‪ ،‬الرو‪ ،‬شفیره و بزرگ سالی زنبورعسل‬ ‫* زنبورها به منظور باال بردن نوزادان خود‪ ،‬ذخیره شهد‪،‬‬ ‫عسل‪ ،‬گرده و اب‪ ،‬از سلول های النه زنبوری به عنوان‬ ‫خانه های خود استفاده می کنند‪.‬‬ ‫* شهد یک ماده ابکی شیرین است که زنبورها جمع اوری‬ ‫کرده و پس از بلعیدن و گذراندن فرایندی در معده خود‪ ،‬ان‬ ‫را در سلول های النه زنبوری بازمی گردانند‪ .‬سپس به منظور‬ ‫از بین بردن رطوبت اضافی در مایعی که در سلول های‬ ‫النه زنبوری قرار داده اند با بال زدن های مکرر عملکردی‬ ‫همانند فن را انجام می دهند تا محصول نهایی که همان‬ ‫عسل است به دست بیاید‪.‬‬ ‫* زنبورها تنها حشراتی در جهان هستند که مواد غذایی‬ ‫ان ها می تواند مورداستفاده غذایی و دارویی برای انسان ها‬ ‫داشته باشد‪.‬‬ ‫* عسل محصولی کام ً‬ ‫ال طبیعی است که باکتر ی ها‬ ‫نمی توانند در ان رشد و نمو داشته باشند‪.‬‬ ‫* عسلی که در مقبره های مصر یافت شد و میلیون ها سال‬ ‫از عمر ان می گذشت هنوز هم خوراکی بود و می توانست‬ ‫مو ر د ا ستفا د ه‬ ‫غذ ا یی قر ا ر‬ ‫بگیرد!‬ صفحه 26 ‫* زنبورعسل این توانایی را دارد که با سرعتی معادل پرواز ‪15‬‬ ‫مایل (معادل ‪ 24‬کیلومتر) را در عرض یک ساعت بال بزند و طی‬ ‫کند‪ .‬این به ان معنی است که او در هر ثانیه ‪ ۲۰۰‬بار و در هر دقیقه‬ ‫‪ 12000‬بار بال می زند‪.‬‬ ‫* زنبورها از زبان های نی مانند به نام دماغ دراز برخوردارند که‬ ‫به وسیله ان ها می توانند مایعات بنوشند‪ .‬ان ها همچنین دارای‬ ‫فکی هایی هستند که از ان ها برای جویدن غذا استفاده می کنند‪.‬‬ ‫* زنبورها مواد گرده مانند را به وسیله سبد دانه گرده که در پاهای‬ ‫عقبی ان ها قرار دارد حمل می کنند‪ .‬این مواد به عنوان منبع‬ ‫پروتئین برای کندو محسوب می شود که از ان به عنوان غذا برای‬ ‫تغذیه به زنبورها کودک استفاده می کنند‪ .‬این غذا به زنبورهای‬ ‫کودک کمک می کند تا به رشد و نمو برسند و بزرگ شوند‪.‬‬ ‫* کندوی عسل در تابستان می تواند به عنوان مامن و خانه ای‬ ‫برای ‪ 50000‬تا ‪ 80000‬زنبور باشد‪ .‬زنبورها برای تولید یک پوند‬ ‫عسل باید از حدود ‪ 2000000‬گل شهد جمع اوری کنند و برای‬ ‫جمع اوری شهد ‪ 2000000‬گل و به عبارت دیگر برای تولید یک‬ ‫پوند عسل به ‪ ۵۵۶‬زنبور کارگر نیاز است‪.‬‬ ‫* یک زنبور کارگر در طول عمر خود حدود یک دوازدهم از یک‬ ‫قاشق چای خوری عسل تولید می کند‪.‬‬ ‫* زنبورها دارای ‪ 2‬جفت بال هستند که هرکدام از این بال ها‬ ‫دارای دندانه های کوچک هستند که هنگامی که زنبور در حال‬ ‫پرواز است به هم قفل می شوند و این امکان را به او می دهند که‬ ‫خود را در هوا نگه دارد‪.‬‬ ‫* زنبورها از طریق عطر و بوی شیمیایی به نام فرومونس و‬ ‫همچنین از طریق رقص های ویژه خود در هوا باهم ارتباط برقرار‬ ‫می کنند‪.‬‬ ‫* یک کندوی عسل تنها می تواند بیش از ‪ ۱۰۰‬پوند (معادل ‪۴۵‬‬ ‫کیلوگرم) عسل اضافی را تحویل پرورش دهنده زنبورعسل بدهد‪.‬‬ ‫پرورش دهنده زنبور تنها می تواند عسل اضافی از عسل تولیدشده‬ ‫توسط زنبوران را برداشت کند‪.‬‬ ‫* متوسط زندگی یک زنبورعسل در طول فصل کار حدود ‪ 3‬تا‬ ‫‪ 6‬هفته است‪ .‬پنج محصول از کندو به دست می اید‪ :‬عسل‪ ،‬موم‬ ‫زنبورعسل‪ ،‬گرده‪ ،‬پروپولیس و ژله رویال‪.‬‬ ‫* موم زنبورعسل توسط زنبورها تولید می شود‪ .‬زنبورها در روی‬ ‫معده های خودشان غده های مخصوص کوچکی دارند که وظیفه‬ ‫ان ها تولید و ترشح موم است‪.‬‬ ‫* زنبورعسل موم را می گیرد و ان را با فک خود می جود و برای‬ ‫ساخت النه زنبوری ان را اماده کرده و شکل‬ ‫می دهد‪.‬‬ ‫* ماده صمغی قهوه ای رنگ‬ ‫شبیه موم چسبند ه ای به‬ ‫نام پروپولیس در جوانه های‬ ‫درخت وجود دارد که زنبورها‬ ‫ان را جمع اوری می کنند‪ .‬زنبورها‬ ‫از پروپولیس برای ضدعفونی کردن‬ ‫یا به عبارت دیگر عایق بندی کردن‬ ‫النه زنبوری در برابر باران و احتماالً‬ ‫چیزهای دیگری که ممکن است به النه زنبوری نشت کند‬ ‫استفاده می کنند‪.‬‬ ‫* اما این‪ ،‬همه کاربرد پروپولیس نیست‪ .‬جالب است بدانید‬ ‫پروپولوس خواص ضد باکتریایی دارد که می توان از ان در‬ ‫زمینه های پزشکی بهره برد‪.‬‬ ‫* ژله رویال یک ماده شیری رنگ است که در غده خاصی در بدن‬ ‫زنبورعسل تولید می شود‪ .‬ژله تولیدشده توسط کارگران زنبور‬ ‫همیشه و برای همه عمر ملکه مورداستفاده قرار می گیرد‪.‬‬ ‫* اگرچه می گویند خرس ها عاشق عسل هستند‪ ،‬اما ان ها ترجیح‬ ‫می دهند به جای عسل‪ ،‬الرو زنبورعسل را بخورند‪.‬‬ ‫* عسل در رنگ ها و طعم های مختلف تولید‬ ‫می شود‪ .‬انچه چگونگی طعم و رنگ عسل را‬ ‫مشخص می کند گل یا گل هایی هستند که شهد‬ ‫از ان ها جمع اوری شده است‪.‬‬ ‫منبع‪https://www.ontariohoney.ca :‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪29‬‬ صفحه 27 ‫مقاله‬ ‫‪ ۲۰‬نکته مهم برای‬ ‫کاشت صحیح‬ ‫نهال های میوه‬ ‫بیگهد‬ ‫اشنایی با برخی خواص ماهی‬ ‫ِ‬ ‫ماهی بیگهد یا همان کپور سر گنده‬ ‫یک گونه از ماهیان پرورشی اب‬ ‫شیرین و جزو کپورهای اسیایی‬ ‫است‪ .‬این ماهی جزو ان دسته از ماهیان پرورشی‬ ‫است که با استقبال بسیار زیاد مردم مواجه شده و‬ ‫ساالنه نزدیک به ‪ ۴‬میلیون تن در جهان تولید‬ ‫می شود که بزرگ ترین تولیدکننده ان کشور چین‬ ‫است‪.‬‬ ‫ماهی بیگهد دارای سری بزرگ است که بسیاری‬ ‫از مردم به علت بزرگی سر این ماهی از خرید ان‬ ‫اجتناب می کنند؛ درحالی که این تصمیم اشتباه‬ ‫است و سر این ماهی علیرغم حجم زیاد بسیار سبک‬ ‫است‪ .‬ماهی بیگهد بومی رودخانه های بزرگ و‬ ‫سواحل مرتبط اسیای شرقی است‪ .‬محدوده زیست‬ ‫ان ها از شمال چین به سمت رودخانه امور‪ ،‬که مرز‬ ‫میان چین و روسیه را تشکیل می دهد‪ ،‬گسترش‬ ‫یافته است‪ ،‬ان ها به طور گسترده در خارج از قلمرو‬ ‫خود‪ ،‬ازجمله برخی رودخانه های ایاالت متحده‬ ‫امریکا معرفی شده اند‪.‬‬ ‫کپور سرگنده دارای سرعت رشد بسیار سریع‬ ‫است که این ویژگی باعث شده جزو اصلی ترین‬ ‫گونه های ماهیان پرورشی دنیا قرار گیرد‪ .‬برخالف‬ ‫کپور معمولی‪ ،‬که همه چیزخوار است‪ ،‬این ماهی‬ ‫‪ ۹۹‬درصد از زئوپالنکتونهای حاضر در ستون اب‬ ‫که جزو مرغوب ترین غذاهای جانوری محسوب‬ ‫می شوند تغذیه می کند‪ ،‬به همین دلیل گوشت‬ ‫‪30‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫ماهی بیگهد همواره داری کیفیت و مزه بسیار خوب‬ ‫و همچنین چگالی نسبتاً باالست‪.‬‬ ‫اگرچه ماهی بیگهد در بسیاری از نقاط جهان زیست‬ ‫می کند‪ ،‬اما در امریکای شمالی به طور ویژه ای‬ ‫ان را به عنوان ماهی محبوب در رژیم غذایی‪‎‬شان‬ ‫می شناسند‪.‬‬ ‫با توجه به اینکه این ماهی در استخرها با تعداد‬ ‫کمتری نسبت به سایر کپور ماهیان پرورش می یابد‪،‬‬ ‫این تعداد کم و همچنین نوع تغذیه اش باعث‬ ‫می شود سایز بزرگ تری نسبت به سایر گونه ها‬ ‫داشته باشد که این ویژگی در هنگام انتخاب ان‬ ‫به عنوان یک غذا باعث راحت تر جدا شدن استخوان‬ ‫از گوشت ان هم هست‪.‬‬ ‫بیگهد با توجه به اینکه به نسبت ماهی کپور نیاز به‬ ‫اکسیژن باالتری دارد و همچنین کف زی نبودنش‬ ‫معموالً در اب های بی کیفیت قادر به رشد مناسب‬ ‫نیست و در صورت بی کیفیت بودن اب‪ ،‬زود از‬ ‫بین می رود‪ .‬درنتیجه رشد این ماهی در مزارع از‬ ‫فاکتورهای نرمال بودن کیفیت اب در قسمت های‬ ‫فوقانی محسوب می شود‪ .‬نوع تغذیه این ماهی‬ ‫باعث شده که گوشت ان دارای مقدار قابل توجهی‬ ‫پروتئین‪ ،‬اهن‪ ،‬کلسیم و امگا ‪ ۳‬است که دو بار‬ ‫مصرف ان در طول هفته توصیه می شود‪.‬‬ ‫منبع‪:‬سازمانخواروباروکشاورزیمللمتحد(‪)FAO‬‬ ‫ترجمه و گرداوری‪ :‬قادر هاشم پور؛ کارشناس ارشد تکثیر و‬ ‫پرورشابزیان‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫‪ 1‬ابتدا باید بدانید کدام رقم مناسب ترین نوع‬ ‫نهال برای منطقه شماست‪.‬‬ ‫‪ 2‬رقم انتخاب شده را ازنظر سازگاری با شرایط‬ ‫اب و هوایی –نوع خاک‪-‬گل دهی ‪ -‬پرمحصولی و‬ ‫مقاوم بودن به افات و بیماری ها موردتوجه قرار‬ ‫دهید‪.‬‬ ‫‪ 3‬نهال ها را از افراد و مکان های معتبر و‬ ‫شناخته شده تهیه کنید‪.‬‬ ‫‪ 4‬از ورود نهال های الوده به افت ها و بیماری ها‬ ‫به باغ جلوگیری کنید‪.‬‬ ‫‪ 5‬برای موفقیت بیشتر نهال های پیوندی یک‬ ‫یا دوساله را انتخاب کنید‪.‬‬ ‫‪ 6‬توجه داشته باشید در زمان حمل ونقل‬ ‫ریشه های نهال نباید در معرض هوا قرار بگیرد‪.‬‬ ‫‪ 7‬نقشه باغ را ابتدا روی زمین پیاده کنید سپس‬ ‫محل کاشت دقیق ا ن ها را تعیین کرده و‬ ‫عالمت گذاری کنید‪.‬‬ ‫‪ 8‬درختان را به صورت مربع یا مستطیل و در‬ ‫اراضی شیب دار روی خطوط تراز بکارید‪.‬‬ ‫‪ 9‬حداقل فاصله کاشت درختان را حتماً رعایت‬ ‫کنید‪( .‬طبق جدول زیر)‬ ‫البته بسته به رقم‪ ،‬فواصل متفاوت است‬ ‫بادام ‪ 5*5‬متر‪ /‬زردالو ‪ 5*5‬متر‪ /‬سیب ‪5*6‬‬ ‫متر‪ /‬گردو ‪ 10*10‬متر‪ /‬هلو ‪ 4*5‬متر‪ /‬انگور‬ ‫‪ 2.5*4‬متر‬ ‫‪ 10‬بر اساس نوع درخت و جنس خاکچاله هایی‬ ‫به شعاع ‪ 50‬تا ‪ 100‬سانتی متر و گودی ‪ 60‬تا ‪100‬‬ ‫سانتی متر حفر کنید‪.‬‬ صفحه 28 ‫‪ 11‬هنگام گودبرداری خاک رویی را به عمق یک‬ ‫بیل در یک سمت و خاک زیرین را در سمت دیگر‬ ‫چاله بریزید‪.‬‬ ‫‪ 12‬قبل از کاشت نهال ها با یک هرس مناسب‬ ‫ریشه های شکسته زخمی و اسیب دیده را حذف‬ ‫کنید‪.‬‬ ‫‪ 13‬برای پیشگیری از الوده شدن ریشه ها به‬ ‫بیماری ها باید ریشه های نهال را در محلول‬ ‫ضدعفونی به شرح زیر فرو کنید و بعد بکارید‪.‬‬ ‫سم بنومیل یا سموم قارچ کش مشابه (‪300‬‬ ‫گرم) ‪+‬خاک رس (‪ 10‬کیلوگرم)‪+‬کود دامی (‪10‬‬ ‫کیلوگرم)‪+‬اب (‪ 100‬لیتر)‬ ‫‪ 14‬خاک رویی جدا شده چاله را با هم حجم‬ ‫خودش کود پوسیده مخلوط کرده و در ته چاله‬ ‫بریزید‪.‬‬ ‫‪ 15‬نهال ها به طور مستقیم به نحوی در چاله قرار‬ ‫دهید که محل پیوند حتماً باالی سطح خاک قرار‬ ‫گیرد‪.‬‬ ‫‪ 16‬گودال را با خاک پر کنید و با فشار دادن خاک‬ ‫با پا‪ ،‬فاصله ها و هوای اطراف ریشه ها را از بین‬ ‫ببرید‪.‬‬ ‫‪ 17‬نهال ها را باید بالفاصله ابیاری کنید و سر‬ ‫برداری از ارتفاع مناسب انجام شود‪.‬‬ ‫‪ 18‬نهال های تازه را باید حتماً به یک قیم ببندید‬ ‫و از تکان خوردن و خم شدن ان ها جلوگیری‬ ‫کنید‪.‬‬ ‫‪ 19‬بهتر است تنه درختان جوان را در چند سال‬ ‫اول برای حفاظت از تنه و جلوگیری از سوختن و‬ ‫پوست انداختن درخت‪ ،‬رنگ سفید پالستیکی‬ ‫بزنید‪.‬‬ ‫‪ 20‬برای جلوگیری از جویدن تنه به وسیله‬ ‫حیوانات جونده‪ ،‬نوعی حفاظ با استفاده از مقوا و یا‬ ‫توری پالستیکی برای تنه درخت درست کنید‪.‬‬ ‫دالیل ریزش گل در گوجه فرنگی‬ ‫پرچیانلو؛ کارشناس ارشد علوم باغبانی‬ ‫پوسیدگی گلگاه‪ :‬مهم ترین عامل گل ریزی در‬ ‫گوجه فرنگی پوسیدگی گلگاه است‪ ،‬این بیماری‬ ‫ناشی از کمبود کلسیم است و درصورتی که‬ ‫میوه ای روی بوته وجود داشته باشد ته میوه‬ ‫صاف و قهوه ای شده کم کم سیاه می شود‪ .‬عالئم‬ ‫پوسیدگی گلگاه‪ ،‬زردی محل اتصال گل به‬ ‫خوشه و ریختن گل از همین محل است‪ .‬این‬ ‫بیماری فیزیولوژیک به ارامی اتفاق می افتد و‬ ‫به محض وقوع پوسیدگی و تشخیص ان باید‬ ‫اقدام به تغذیه برگی با کلسیم نماییم؛ در غیر‬ ‫این صورت گل ریزی شدت یافته‪ ،‬خسارت‬ ‫جبران ناپذیری وارد می شود‪.‬‬ ‫باال بودن ‪ ph,EC‬اب یا خاک‪ :‬درصورتی که‬ ‫اب یا خاک دارای خاصیت بازی یا شوری باالیی‬ ‫باشند گل ریزی دیده می شود‪.‬‬ ‫شوری خاک‪ :‬در شرایطی که ‪ EC‬خاک باال‬ ‫باشد با اب شور کردن می توانیم این مشکل را‬ ‫برطرف نماییم‪.‬‬ ‫با استفاده از اسیدهای مختلف می توان پی اچ‬ ‫باالی خاک را کاهش داد‪.‬‬ ‫شوری اب‪ :‬درصورتی که اب مصرفی دارای)‬ ‫‪ EC‬امال ح خاک) باال باشد فقط با استفاده از‬ ‫دستگاه اب شیرین کن می توان مشکل را حل‬ ‫کرد و با توجه به هزینه باال می توانیم بگوییم‬ ‫درصورت شور بودن اب هیچ راه حلی وجود‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫ندارد‪.‬‬ ‫باال بودن ‪ PH‬اب‪ :‬درصورتی که اب دارای‬ ‫‪ PH‬باالیی باشد می توانیم با استفاده از اسید‪،‬‬ ‫‪ PH‬را تنظیم کنیم که این امر هم هزینه باالیی‬ ‫در بر دارد و مقرون به صرفه نیست‪.‬‬ ‫مسمومیت ها‪ :‬مسمو میت ها ی نا شی ا ز‬ ‫محلو ل پاشی یا تغذیه ریشه ای با دز باال یا‬ ‫سم پاشی برگی و ریشه ای با دز باال هم باعث‬ ‫ریزش گل گوجه فرنگی بشود‪ .‬مسمومیت را‬ ‫می توان با باال بردن رطوبت نسبی و ابیاری‪،‬‬ ‫کاهش دما (تا ‪ 2‬درجه) و توقف تغذیه (و‬ ‫سم پاشی) برطرف کرد‪.‬‬ ‫کمبودها‪ :‬کمبود عناصر غذایی خاصه کمبود‬ ‫اهن‪ ،‬ید و پتاسیم نیز در موارد معدودی باعث‬ ‫گل ریزی در گوجه فرنگی می شود‪( .‬البته کمبود‬ ‫کلسیم که باعث بروز پوسیدگی گلگاه می شود‬ ‫در باال بحث شد)‬ ‫حشرات‪ :‬حشراتی همچون مگس سفید نیز در‬ ‫موارد معدودی باعث گل ریزی در گوجه فرنگی‬ ‫می شوند‪.‬‬ ‫هدایت الکتریکی که نشان دهنده امالح موجود‬ ‫در اب است‪.‬‬ ‫‪ : EC‬هدایت الکتریکی که نشان دهنده امالح‬ ‫موجود در اب است‪.‬‬ ‫‪ :PH‬کمیتی که میزان قلیایی و اسیدی خاک‬ ‫و اب را نشان می دهد‪.‬‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪31‬‬ صفحه 29 ‫معرفی کتاب‬ ‫تالش می کنیم تا جدیدترین یا موثرترین کتابهای حوزه خاک و کشاورزی را به شما‬ ‫عالقه مندان معرفی کنیم‪ .‬شما هم می توانید دراین بخش با معرفی کتابهای مرتبط با این حوزه‬ ‫ما را مساعدت کنید‪ .‬ناشران و مولفان محترم نیز می توانند با ارسال یک نسخه از کتابهایشان‬ ‫به دفتر مجله‪ ،‬انها را در این بخش معرفی کنند‪.‬‬ ‫چگونه یک باغ مکانیزه ‬ ‫زیتون ایجاد کنیم؟‬ ‫اصولبه نژادیگیاهی‬ ‫‪32‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫این کتاب تهیه و تدوین زهرا یوسفی و داور و‬ ‫ویراستار ان افشین ایوانی است‪.‬‬ ‫اهداف اموزشی این کتاب شامل طر ح های‬ ‫مختلف باغ مکانیزه و احداث باغ های متراکم‬ ‫و هرس درختان باغ مکانیزه زیتون است‪ .‬این‬ ‫کتاب از سوی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی‬ ‫کشاورزی منتشر شده است‪.‬‬ ‫کشت زیتون در کشورهای زیتو ن خیز دنیا‬ ‫دارای دورنمای بسیار روشنی است‪ .‬مردم دنیا‬ ‫به ویژگی های منحصربه فرد روغن زیتون و‬ ‫نقش ان در سالمتی انسان پی برده اند و هرسال‬ ‫حاضرند مبلغ بیشتری نسبت به سال قبل برای‬ ‫خرید روغن زیتون بپردازند‪ .‬مهم ترین معضل در‬ ‫کشت زیتون در اینده ای نزدیک‪ ،‬تولید مکانیزه‬ ‫ان است‪ .‬کاهش هزینه ها و افزایش تولید زیتون‪،‬‬ ‫با ایجاد باغ های مکانیزه میسر خواهند بود‪.‬‬ ‫در این کتاب درباره برداشت مکانیزه زیتون‪،‬‬ ‫عوامل موثر در ایجاد باغ مکانیزه زیتون‪ ،‬باغ های‬ ‫متراکم زیتون‪ ،‬اماده سازی زمین برای کاشت‬ ‫نهال‪ ،‬کاشت نهال‪ ،‬هرس درختان زیتون با‬ ‫یک نتیجه گیری علمی‪ ،‬مطالبی کاربردی ارائه‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫کی‪ .‬وی‪ .‬موهانان(استاد بخش ژنتیک و‬ ‫اصالح نباتات دانشگاه کالیکوت کراال)‬ ‫مترجمین‪ :‬دکتر مریم حسنی چالشتری‪،‬‬ ‫استادیار پژوهش موسسه تحقیقات برنج کشور؛‬ ‫سازمان تحقیقات اموزش و ترویج کشاورزی‪،‬‬ ‫رشت ایران و دکتر مجتبی کردرستمی دکتری‬ ‫بیوتکنولوژی کشاورزی‪ -‬گیاهی‪ ،‬موسسه‬ ‫تحقیقات برنج کشور و سازمان تحقیقات اموزش‬ ‫و ترویج کشاورزی رشت ایران‪.‬‬ ‫کتاب حاضر با شمارگان ‪ 500‬جلد در ‪200‬‬ ‫صفحه توسط جهاد دانشگاهی واحد صنعتی‬ ‫اصفهان منتشر شده است‪.‬‬ ‫کی وی موهانان در پیش گفتار اورده است‪:‬‬ ‫به نژادی گیاهی‪ ،‬هنر و علم اصالح ژنتیکی‬ ‫گیاهان زراعی برای تولید واریته های جدید با‬ ‫کیفیت و عملکرد باالست‪.‬‬ ‫علم به نژادی گیاهی طی قرن ها توسط کشاورزان‬ ‫مختلف تکامل یافته است‪ .‬در قرن بیستم‪،‬‬ ‫متخصصین ژنتیک و اصالح نباتات در سرتاسر‬ ‫کره زمین متدولوژی های مختلف این شاخه‬ ‫از علم را موشکافی و شناسایی کرد ه اند‪ .‬در‬ ‫سا ل های اخیر رو ش های اصالحی سریعاً به‬ ‫سطح مولکولی و ژنتیکی ارتقا داده شده اند‪.‬‬ ‫درنتیجه ارقام جدید گیاهان زراعی دارویی و‬ ‫زینتی تولید شده اند‪.‬‬ ‫کتاب حاضر از هشت فصل تشکیل شده است‪.‬‬ ‫فصل نخست مروری بر به نژادی گیاهی را‬ ‫ارائه می کند‪ .‬فصل دوم در مورد مفاهیم پایه‬ ‫زیست شناسی‪ ،‬به ویژه اصول ژنتیک و امار‬ ‫زیستی‪ ،‬بحث می کند‪ .‬فصل سوم با روش های‬ ‫سنتی به نژادی گیاهی سروکار دارد‪ .‬درحالی که‬ ‫فصل چهارم بر روش های نوین امروزی تاکید‬ ‫می کند‪.‬‬ ‫فصل پنجم در مورد روش های مختلف به نژادی‬ ‫که برای مقاومت به بیماری و افات‪ ،‬اصالح‬ ‫کیفیت‪ ،‬اصالح ایدوتایپ‪ ،‬اصالح هنر به کار‬ ‫رفته اند به بحث و بررسی می پردازد‪ .‬فصل ششم‬ ‫اشاره خاصی به رهاسازی ارقام زراعی و گواهی‬ ‫بذر دارد‪ .‬فصل هفتم در مورد اهمیت حقوق‬ ‫مالکیت معنوی در به نژادی گیاهی بحث می کند‬ ‫و فصل اخر یادداشتی در مورد کشاورزی پایدار‬ ‫به مجموعه اضافه می نماید‪.‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ صفحه 30 ‫ادرس خیریه قمر بنی هاشم بیرجند‪:‬‬ ‫نبش امامت ‪45‬‬ ‫شماره کارت بانک سپه واریز کمک های نقدی‪:‬‬ ‫‪+5892101217130232‬‬ ‫ساعت حضور جهت دریافت کمک ها‪:‬‬ ‫هر روز ‪ 9‬تا ‪ 11‬صبح‬ ‫‪ 5‬تا ‪ 7‬عصر‬ ‫بجز روزهای تعطیل‬ ‫طاقچه‬ ‫نسخه های الکترونیک مجله صدای خاک را‬ ‫از اپلیکیشن کتابخوان طاقچه‪،‬فیدیبو‪،‬جار‬ ‫دریافتکنید‬ ‫‪w w w . t a g h c h e . i r‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫مرداد ماه‪98‬‬ ‫شمارهششم‬ ‫‪33‬‬ صفحه 31 صفحه 32