هفته نامه صدای خاک شماره 1

‫ماهنامهکشاورزیصدایخاک‬ ‫شـمـارهاول اسـفندمـاه‪97‬‬ ‫رئیسکمیسیونکشاورزیمجلسخبرداد‪:‬‬ ‫عده ای سودجو‬ ‫خاک کـشور را‬ ‫صـادر می کنند‬ ‫گفتگو با سیاوش مقیمی‪:‬‬ ‫بیز بو توپراقا‬ ‫باغلیوق!‬ ‫رئیس سازمان صنعت‪ ،‬معدن و تجارت فارس‪:‬‬ ‫تولید حدود ‪ ۵۴‬درصد‬ ‫خاک نسوز در فارس‬ صفحه 1 ‫پوشاک شاپرک‬ ‫کلی‪،‬جزئی‬ ‫دخترانه‪،‬پسرانه‬ ‫‪55580763‬‬ صفحه 2 صفحه 3 ‫مریم حضرتی‬ ‫مدیر مسئول‬ ‫اغاز هرکاری‪،‬به ویژه در حالتی که بحث نخستین گامها در میان باشد‪ ،‬دشوارترین مرحله‬ ‫ان کار محسوب میگردد‪،‬شبیه گام برداشتن در یک فضای تهی و پوک است‪،‬به راه رفتن‬ ‫در خالء می ماند‪ .‬بدیهی است گامهای اولیه که برداشته شدند‪ ،‬حالتی از برنامه ریزی‬ ‫چگونگی برداشتن گامهای اتی یا‪،‬قدمهای بعد را مشخص میسازد‪.‬در ان مرحله زمین زیر‬ ‫پا ی ادمی از ان حالت تهی بودن و پوکی خارج میشود‪،‬تغییر وضعیت می دهد و به مسیری‬ ‫صاف و هموار‪،‬محکم و نمایان که دارای پیچ و خمهای نمایان و مطمئن است‪،‬مبدل‬ ‫میگردد‪.‬ای بسا تابلوها و عالئم نمایان گر و راه گشا نیز از گوشه و کنار ان نیز سربراورد‪.‬‬ ‫انتشار نخستین شماره مجله ای کامال تخصصی ‪،‬دقیقا به مانند گام برداشتن در خالء می‬ ‫باشد‪،‬حرکت به سوی ناکجا ابادی بد مسیر است که رسیدن به همان نا کجا ابادش نیز‬ ‫به پای پوشی فراهم امده از فوالدی اب دیده‪،‬نیاز دارد و عالوه بر این کفش های اهنین‬ ‫داشته های دیگری را نی می طلبد که از ان جمله اند‪:‬یارانی همراه و موافق‪،‬سرمایه ای‬ ‫به شمار در نیامده‪ ،‬توانی فراتر از معمول و ارائه ای پوالدین تا بتوان اولین گامهای‪ ...‬این‬ ‫مسیر طی نشده را با نوعی اطمینان پنجاه درصدی برداشت و کامال به مراقبت از تمامی‬ ‫جوانب پرداخت‪.‬‬ ‫دوست بسیار عزیزی که از پیشکسوتان عرصه رسانه های مکتوب به شمارمی ایند‪،‬با بیانی‬ ‫که مداوم میان طنز و جد در نوسان بود‪،‬در خصوص انتشار نشریه ای با ویژگی های مجله‬ ‫ما می فرمود که چند دهه قبل که شرایط نشریات چاپی نشانه های اندکی از نابسامانی را‬ ‫بازتاب میداد‪،‬تالش در زمینه انتشار این نشریه به کمی خطا نیاز داشت‪ ،‬دو دهه ی پیش‬ ‫این حرکت نوعی اشتباه محسوب میشد و ده سال از حواس پرتی بانی این حرکت به شمار‬ ‫میامد و در شرایط کنونی جامعه ناشی از جنونی غیرقابل وصف است‪.‬‬ ‫همراهمان باشید که ما در این راه نه پی حشمت و جاه امده ایم‪.‬میل به خدمت‪،‬عشق به‬ ‫تولیدات مطبوعاتی و نیت ماندگاری در این عرصه‪،‬و ان جنونی که دوست پیشکسوت ما‬ ‫می فرمود همه داشته های ما در این راه است‪.‬‬ صفحه 4 ‫‪16-17‬‬ ‫رئیسکمیسیونکشاورزی‬ ‫مجلسخبرداد‪:‬‬ ‫عده ایسودجو‬ ‫خاککشورما را‬ ‫یکنند‬ ‫صادر م ‬ ‫‪04-05‬‬ ‫‪26-28‬‬ ‫اصل‪ ۵۰‬قانوناساسی‬ ‫درباره«حفاظتازمحیط‬ ‫زیست»چهمیگوید؟‬ ‫سیاوش مقیمی‪ :‬خام‬ ‫ترین اندیشه و تفکر‬ ‫در بخش معدن خام‬ ‫فروشی است‬ ‫‪06‬‬ ‫‪07‬‬ ‫‪08‬‬ ‫‪09‬‬ ‫خاک یک مشکل جهانی‬ ‫شدت فرسایش در نقاط مختلف زمین و عوامل موثر بر ان‬ ‫فرسایش و قابلیت تولید‬ ‫درباره خاک‬ ‫عرفی خاک و انواع ان‬ ‫چند نوع خاک در ایران وجود دارد؟‬ ‫‪10‬‬ ‫صاحب امتیاز و مد یرمسئول‪ :‬مریم حضرتی‬ ‫شورای سیاست گذاری‪:‬محمد رضا یوسفی‪،‬‬ ‫مجید عاصمی‪ ،‬یوسف خاکیان‪،‬‬ ‫رئیس سازمان صنعت‪ ،‬معدن و تجارت فارس‬ ‫تولید حدود ‪ ۵۴‬درصد خاک نسوز کشور در فارس‬ ‫تحقیق در مورد خاک و مواد تشکیل دهنده ان‬ ‫درجغرافیا؛همه چیز درباره خاک!‬ ‫بررسی اب و هوای گذشته زمین با استفاده از خاک‬ ‫فرسایش چیست؟‬ ‫د بیر تحریریه‪ :‬مسعود رحیمی‬ ‫تحریریه‪ :‬زهره حاج حیدری‪ ،‬مریم مشهدی رضا‪،‬‬ ‫ابوالفضل کیمیایی‪ ،‬نرگس حضرتی‬ ‫‪15‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪25‬‬ ‫مد یر هنری‪ :‬محمد نباتی نژاد‬ ‫صفحه ارایی‪ :‬مهراس نباتی نژاد‬ ‫اد رس‪ :‬خیابان استاد نجات اللهی‪ ،‬کوچه خسرو‪ ،‬پالک ‪ ، 36‬طبقه همکف‬ ‫تلفن‪ 88942253:‬کدپستی‪15988144811:‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫شماره اول‬ ‫اسفند ‪1397‬‬ ‫‪@ s e d a _ k h a k‬‬ ‫صدای خاک در تلگرام‬ ‫‪_ s e d a y _ k h a k‬‬ ‫صدای خاک در اینستاگرام‬ صفحه 5 ‫گفت و گو‬ ‫گفتگو با سیاوش مقیمی‪ :‬کارافرین نمونه‪ ،‬فعال اقتصادی و موفق اذربایجان شرقی‬ ‫بیز بو توپراقا باغلیوق!‬ ‫مریم مشهدی رضا| توسعه کسب و کار در زمینه معدن و ایجاد نشاط اقتصادی در کشورها مرهون تالش طاقت فرسای صنعتگرانی‬ ‫است که تمامی مخاطرات این راه را به جان خریده و با عزمی بلند و اراده استوار پای در این مسیر می گذارند؛ یقینا حضور در بخش معدن‬ ‫یکی از ریسک پذیرترین فعالیت های اقتصادی به شمار می اید و علی رغم اینکه این بخش جایگاهی بسیار مهم در توسعه اقتصادی‬ ‫هر کشور ایفا می کند‪ ،‬در کشور ما به رغم دارا بودن ذخایر عظیم معدنی و تنوع انها‪ ،‬هنوز جایگاه اصلی خود را پیدا نکرده است‪ .‬استان‬ ‫صنعتی ومعدنی اذربایجان شرقی خاستگاه بزرگانی است که سختی مسیر پر فراز و نشیب اکتشافات استخراج و توسعه بخش معدن‬ ‫خریده اند و با رویکردی اعتقادی و انسانی در کنار راهبرد اقتصادی بر تمامی موانع و محدودیت های مسیر معدن فائق امده اند‪.‬خانواده‬ ‫مقیمی اصیل که همواره نامشان با کار و تالش و مجاهدت در مسیر توسعه صنعتی و تجاری استان اذربایجان شرقی و ایران عزیز گره‬ ‫خورده‪ ،‬یکی از افتخارات بلند اوازه در حوزه صنعت‪ ،‬معدن و تجارت به شمار می ایند‪ ،‬سیاوش مقیمی فرزند بزرگ این خانواده خوشنام‬ ‫تبریزی است که راه پدر فقیدش را در پیش گرفته و امروز به عنوان یکی از فعاالن موفق کشورمان در حوزه معدن مطرح شده است‪ .‬در‬ ‫گپ و گفتی کوتاه با این فعال اقتصادی و موفق‪ ،‬میزبان دیدگاه های خالق و تاثیرگذارش در بخش معدن بوده ایم‪.‬‬ ‫سیاوش مقیمی گفتگویمان را با این مطلب‬ ‫اغاز کرد‪« :‬در اذربایجان اصطالح عامیانه ای‬ ‫وجود دارد که به مناطق حاصلخیز وپربرکت‬ ‫اطالق می شود «بو توپراق قیزیلدی» که‬ ‫معنای استفهامی ان همان عبارت کلی است‬ ‫که عنوان می شود «این خاک طالست»؛‬ ‫خاک اذربایجان به معنای واقعی کلمه زرین‬ ‫است‪ ،‬زرنشان و گوهرافشان است ‪ ،‬از ساده‬ ‫ترین خاکش که سرخگون است و برفراز تبریز‬ ‫خودنمائی می کند تا ذخایر عظیمی که در‬ ‫اعماق این پهنه بزرگ نهفته دارد‪ ،‬این سرزمین‬ ‫سیاوش مقیمی‪« :‬نگاه غیر تخصصی به ساختار‬ ‫فنی معادن از دیگر پارامترهایی است که فعالیت‬ ‫این بخش را در استان تحت الشعاع قرار داده است‪.‬‬ ‫برای نمونه درصد قابل توجهی از معادن استان‬ ‫مسئول فنی ندارند و برابر امار ارائه شده ‪90‬درصد‬ ‫معادن استان درجه ‪ 4‬هستند‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫را به بهشت گمشده ذخایر معدنی بدل ساخته‬ ‫است و جایگاه نخست ذخایر معدنی را در کشور‬ ‫را نیز به خود اختصاص داده است‪ ،‬شناسایی و‬ ‫کشف بیش از پنجاه نوع ماده معدنی که اتفاقا‬ ‫از کانی های فلزی و غیر فلزی و استراتژیکی‬ ‫چون طال‪ ،‬مس‪ ،‬مولیبدن‪ ،‬اهن‪ ،‬منگنز‪،‬‬ ‫کولوئن‪ ،‬نفلین سینیت‪ ،‬سیلیس و سایر مواد‬ ‫معدنی مثل سنگ اهک‪ ،‬گچ‪ ،‬پوکه و سنگ‬ ‫های ساختمانی است‪ ،‬قطعا فرصتی بی نظیر‬ ‫و پتانسیل گرانبهایی برای استان اذربایجان‬ ‫شرقی در حوزه معدن را فراهم می اورد‪».‬‬ ‫وی در ادامه افزود‪« :‬مطمئنا این چشم انداز‬ ‫بی نظیر افق های روشن اقتصادی را برای‬ ‫سرمایه گذاران این بخش پدید اورده است و‬ ‫یقینا این استان می تواند یکی از نقاط هدف‬ ‫سرمایه گذاری در این بازار سرمایه به شمار‬ ‫اید‪ .‬اما در کنار این همه ظرفیت های بی نظیر‬ ‫استان‪ ،‬سیاست های راهبردی بخش معدن‬ ‫متاثر از سیاست های کلی وزارت صمت هنوز‬ ‫هم جایگاه واقعی خود را ندارد‪ .‬به عنوان مثال‬ ‫ایران رتبه سوم ذخایر سنگ دنیا را دارد ‪،‬اما‬ ‫سهم ایران در بازارهای جهانی تنها دو درصد‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫است و در بازار رقابت بسیار ضعیف عمل کرده‬ ‫ایم‪ .‬حتی علیرغم کیفیت بسیار باالی ذخایر‬ ‫معدنی ‪ ،‬توان رقابت با همسایه نزدیک خود‪،‬‬ ‫ترکیه را هم نداریم‪».‬‬ ‫سید امیر سیاوش مقیمی اصل همچنین‬ ‫خاطرنشان کرد‪« :‬از دیگر معضالت بخش‬ ‫معدن خام فروشی است ‪ ،‬به جرات می توان‬ ‫گفت «خام ترین اندیشه و تفکر در بخش معدن‬ ‫خام فروشی است» فقدان صنایع تبدیلی‬ ‫در استان یکی از فرصت سوزی های اشکار‬ ‫بخش معدن است‪ .‬که از نظر کمی در مقایسه‬ ‫با استان های دیگر از رقم پایینی برخوردار‬ ‫است‪ .‬زمانیکه یک استان رتبه نخست ذخایر‬ ‫معدنی را دارد اما در استخراج و بهره برداری‬ ‫بعد از خراسان و اصفهان در رتبه سوم قرار‬ ‫می گیرد دلیلی جز بی توجهی طی دهه های‬ ‫گذشته ندارد که این مهم نیاز به عزمی جدی و‬ ‫تالشی مضاعف برای بهره برداری از این منابع‬ ‫عظیم دارد‪».‬‬ ‫وی افزود‪« :‬نگاه غیر تخصصی به ساختار فنی‬ ‫معادن از دیگر پارامترهایی است که فعالیت‬ ‫این بخش را در استان تحت الشعاع قرار داده‬ صفحه 6 ‫است‪ .‬برای نمونه درصد قابل توجهی از معادن‬ ‫استان مسئول فنی ندارند و برابر امار ارائه‬ ‫شده ‪90‬درصد معادن استان درجه ‪ 4‬هستند‪.‬‬ ‫البته باید اذعان داشت گام های موثری نیز در‬ ‫سال های اخیر برداشته شده و می تواند منشا‬ ‫اثار مثبتی در اینده باشد ‪ ،‬مطالعات تحلیلی‬ ‫و ارائه انالیزی دقیق از وضعیت معادن استان‬ ‫در سازمان نظام مهندسی معدن استان‪ ،‬شکل‬ ‫گیری اتاق فکری علمی و عملی در خانه‬ ‫معدن‪ ،‬افزایش مطالعات اکتشافی توسعه‬ ‫محدوده های کشف‪ ،‬افزایش صدور پروانه‬ ‫اکتشاف و ازاد سازی محدوده های بال معارض‬ ‫از جمله اقداماتی است که می تواند امیدهای‬ ‫فعاالن بخش معدن را همچنان روشن نگه‬ ‫دارد اما شرط اساسی ان همراهی و همدلی‬ ‫بخش خصوصی و بخش دولتی است و برای‬ ‫برون رفت از وضعیت کنونی در سهم بازارهای‬ ‫جهانی و معرفی چهره واقعی معادن استان نیاز‬ ‫به یک برنامه تخصصی‪ ،‬علمی و استراتژیک‬ ‫مبتنی بر نیازهای بازار داخلی و بین المللی‬ ‫است‪».‬‬ ‫مقیمی در پایان گفتگو خاطرنشان کرد‪« :‬در‬ ‫هر صورت فعاالن بخش معدن اذربایجان در‬ ‫کنار تمام مشکالت و سختیهایی که ناخوداگاه‬ ‫همراه همیشگی حضور در این حوزه است‬ ‫دلبستگی خاصی به خاک این خطه و سرزمین‬ ‫مادری شان دارند و به قول اذری زبان ها که‬ ‫می گویند «بیز بو توپراقا باغلیوق» همواره با‬ ‫کمترین امکانات و حداقل حمایت ها‪ ،‬پروژه‬ ‫های بزرگی را رقم زده اند و این فریاد رسای‬ ‫همه فعاالن عرصه معدن است که «باید خاک‬ ‫را به هنر کیمیا کنیم » و یقینا این دلبستگی‬ ‫در کنار توجه ویژه نهادهای ذیربط میتواند‬ ‫چراغ راهی باشد برای اینده بخش معدن‪ ،‬و‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫من اعتقاد قلبی دارم روزگاری به مدد تعهد‬ ‫و تخصص و همت بلند بزرگ مردان عرصه‬ ‫صنعت و معدن ‪ ،‬اذربایجان چونان مرواریدی‬ ‫گرانسنگ در عرصه های جهانی معدن‬ ‫پرتوافشانی خواهد کرد‪».‬‬ ‫«از دیگر معضالت بخش معدن خام فروشی است ‪ ،‬به‬ ‫جراتمیتوانگفت«خامتریناندیشهوتفکردربخش‬ ‫معدن خام فروشی است» فقدان صنایع تبدیلی در‬ ‫استان یکی از فرصت سوزی های اشکار بخش معدن‬ ‫است‪ .‬که از نظر کمی در مقایسه با استان های دیگر از‬ ‫رقمپایینیبرخورداراست‪.‬‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪7‬‬ صفحه 7 ‫مقاله‬ ‫خاک‬ ‫یک مشکل جهانی‬ ‫درطول ‪ 50‬سال اخیر بیش از زمین های زراعی کره زمین در اثر فرسایش از‬ ‫بین رفته و پیش بینی می گردد که این فرسایش با شدت ‪ 10‬میلیون هکتار در سال‬ ‫ادامه داشته باشد‪ .‬با در نظر گرفتن افزایش جمعیت ساکنان زمین و کاهش‬ ‫پتانسیل تولید غذا‪ ،‬چالش اصلی ساکنان زمین در سال های اینده بحران غذا‬ ‫خواهد بود‪ .‬قرن جدید را می توان بحران غذا‪ ،‬اب‪ ،‬منابع طبیعی و محیط زیست‬ ‫نامید‪ .‬اگر چه فرسایش خاک نیز در طول تاریخ کشاورزی وجود داشته است‪ ،‬اما‬ ‫در سال های اخیر بر شدت ان افزوده شده است‪.‬‬ ‫بعد از مشکل جمعیت‪ ،‬فرسایش خاک بزرگ ترین معضل‬ ‫زیست محیطی زیست کره می باشد‪ .‬در کشور امریکا‬ ‫که فرایندهای حفاظتی مناسب تر است شدت‬ ‫کاهش خاک های زراعی ‪ 10‬برابر سریع تر از شدت جایگزینی‬ ‫است‪ .‬این در حالی است که در چین و هند این مقدار ‪ 30‬تا ‪40‬‬ ‫برابر می باشد(‪ )12‬در بادهای دارای خاک فرسایش یافته‬ ‫ممکن است تا حدود ‪ 20‬نوع ارگانیسم زنده بیماری زا در انسان‬ ‫وجود داشته باشد‪.‬‬ ‫در کشورهای جهان سوم علی الخصوص ایران‪ ،‬روند شخم زنی‬ ‫مراتع توسط روستائیان با سرعت وحشتناک ادامه دارد و اراضی‬ ‫با شیب های تند نیز از این قاعده مستثنی نیستند‪ .‬بروز سیالب‬ ‫های شدید‪ ،‬انباشت میلیون ها تن خاک مفید کشاورزی در پشت‬ ‫سدها‪ ،‬ابراهه ها ‪ ،‬جاده ها و معابر‪ ،‬افزایش سرعت بیابان زائی‪،‬‬ ‫طوفان ها و بادهای حامل گرد و غبار‪ ،‬الودگی هوای ناشی از ان ها و‬ ‫بارش گل همگی دلیلی بر این مدعا هستند‪.‬‬ ‫فقدان شناخت کافی از اهمیت پوشش های گیاهی و عدم مسئولیت‬ ‫پذیری و بی توجهی به ایندگان‪ ،‬نشانه فقر اگاهی در زمینه منابع طبیعی‬ ‫در اکثر کشورهای جهان سوم هستند‪ .‬در کل کره زمین هر سال ‪ 75‬بیلیون تن‬ ‫خاک زمین های مطلوب کشاورزی در اثر فرسایش بادی و ابی از دسترس خارج‬ ‫می شود و ‪ 12 × 106‬هکتار از زمین های زراعی نیز متروکه می شوند(‪.)11‬‬ ‫برای تولید غذای تمام ساکنان زمین‪ ،‬سرانه ای در حدود نیم هکتار زمین زراعی مطلوب‬ ‫مورد نیاز است‪ .‬این در حالیست که سرانه فعلی ‪ 0/26‬هکتار می باشد و تا سال ‪ 2035‬این سرانه‬ ‫‪8‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ صفحه 8 ‫به ‪ 0/14‬هکتار خواهد رسید که علت ان افزایش‬ ‫جمعیت و کاهش سطح زمین های زراعی است‪.‬‬ ‫در بسیاری از مناطق محدودیت زمین عامل‬ ‫اصلی کمبود غذا و سوء تغذیه می باشد‪ .‬در‬ ‫حال حاضر بیش از یک میلیارد نفر دچار سوء‬ ‫تغذیه اند و این مقدار روز به روز بیشتر نیز می‬ ‫گردد‪ .‬اگر چه استفاده از عواملی همچون کودها‪،‬‬ ‫افت کش ها‪ ،‬مالچ ها‪ ،‬تکنولوژی ابیاری و غیره‬ ‫اثرات فرسایش را تا حدودی کم می کنند اما‬ ‫در عوض موجب ایجاد الودگی‪ ،‬تهدید سالمت‬ ‫بشر‪ ،‬تخریب زیستگاه های طبیعی‪ ،‬بحران‬ ‫اکوسیستم ها و مصرف زیاد انرژی می گردند‪.‬‬ ‫فرسایش علت اصلی جنگل زدایی نیز می باشد‪.‬‬ ‫با کاهش زمین های زراعی و یا غیرقابل استفاده‬ ‫شدن ان ها‪ ،‬بیشتر جنگل ها تخریب و به منظور‬ ‫فعالیت های کشاورزی مورد استفاده قرار می‬ ‫گیرند‪.‬‬ ‫از نظر تشکیل خاک‪ ،‬زمان الزم برای تشکیل‬ ‫‪ 2/5‬سانتی متر خاک در شرایط جنگل و مرتع‬ ‫بیشتر از شرایط کشت(‪ 200‬تا ‪ 1000‬سال) می‬ ‫باشد در کشور ما نیز ‪ 46/64‬درصد ( ‪757/220‬‬ ‫کیلومترمربع) از خاک ها قابلیت کشاورزی خود‬ ‫را ازدست داده اند(‪ .)2‬حدود ‪ 100‬میلیون هکتار‬ ‫از اراضی در معرض بیابان زائی است(‪ 75‬میلیون‬ ‫هکتار در معرض فرسایش ابی‪ 20 ،‬میلیون‬ ‫هکتار در معرض فرسایش بادی و ‪ 5‬میلیون‬ ‫هکتار در معرض سایر تخریب های شیمیائی‬ ‫و فیزیکی)‪.‬‬ ‫قابل ذکر است که نسبت سطوح تحت تاثیر‬ ‫فرسایش بادی در ایران بیش از ‪ 6‬برابر میانگین‬ ‫جهانی است‪ .‬همچنین ‪ 6/4‬میلیون هکتار از‬ ‫اراضی کشور تحت تهدید فرسایش بادی است‪.‬‬ ‫اگر عوامل محیطی موثر بر فرسایش بادی در‬ ‫کشور را بررسی کنیم متوجه می شویم که‬ ‫از میان این عوامل متوسط تبخیر سالیانه در‬ ‫کشور ما سه برابر میانگین جهانی و تا بیش از‬ ‫‪ 4500‬میلی متر در سال است‪ .‬میزان بارندگی‬ ‫نیز ‪ %30‬متوسط جهانی است‪ .‬سرعت و فراوانی‬ ‫نسبتاً باالی باد و دوره برگشت کوتاه خشکسالی‬ ‫نیز از عوامل تشدیدکننده فرسایش بادی اند‪.‬‬ ‫با این اوصاف در مورد برنامه ریزیهای صحیح‬ ‫و درازمدت در جهت حفاظت از منابع طبیعی‬ ‫از جمله خاک‪ ،‬باید از همین امروز دست به کار‬ ‫شویم تا فردا دیر نشود‪.‬‬ ‫شدت فرسایش در نقاط مختلف‬ ‫زمین و عوامل موثر بر ان‬ ‫در کره زمین زمین های‬ ‫کشاورزی برای تولید محصول‬ ‫و برای تولید علوفه اختصاص‬ ‫یافته اند‪ %80 .‬زمین های کشاورزی تحت تاثیر‬ ‫فرسایش متوسط تا شدیدند و ‪ %10‬نیز دچار‬ ‫فرسایشکمتامتوسطاند‪.‬بیشازنصفاراضیکه‬ ‫مورد چرا قرار می گیرند دچار چرای شدیدند و لذا‬ ‫در معرض نابودی حاصل از فرسایش اند‪ .‬در این‬ ‫اراضیشدتسالیانهفرسایشممکناستاز‪100‬‬ ‫تن در هکتار نیز تجاوز نماید‪ .‬بیشترین مقدار‬ ‫فرسایش متعلق به اراضی از اسیا‪ ،‬افریقا و جنوب‬ ‫امریکا با شدت ‪ 30‬الی ‪ 40‬تن در هکتار در سال و‬ ‫کم ترین ان در اروپا در حدود ‪ 17‬تن در هکتار‬ ‫درسال می باشد‪.‬‬ ‫این در حالی است که شدت فرسایش در جنگل‬ ‫های پایدار در حدود ‪ 0/004‬تا ‪ 0/05‬تن در هکتار‬ ‫درسال می باشد‪ .‬در امریکا فرسایش ابی کمتر ش‬ ‫ده و در عوض بر شدت فرسایش بادی افزوده شده‬ ‫است‪ .‬در این کشور کاهش خاک زمین های زراعی‬ ‫در اثر فرسایش ابی و بادی با میانگینی در حدود‬ ‫‪ 17‬تن در هکتار در سال انجام می گیرد‪ .‬این در‬ ‫حالی است که این مقدار در چراگاههای طبیعی و‬ ‫مراتع در حدود‪ 6‬تن در هکتار در سال می باشد‪ .‬در‬ ‫طول سال های ‪ 1945-1995‬متوسط مساحت‬ ‫مزرعه از ‪ 90‬هکتار به ‪ 190‬هکتار افزایش یافته‬ ‫است‪ .‬زارعین برای داشتن مزارع بزرگتر‪ ،‬موانع و‬ ‫پرچین ها و بوته هائی که موجب کاهش فرسایش‬ ‫می شدند را از بین برده اند‪ .‬همچنین استفاده از‬ ‫ماشین االت سنگین موجب ایجاد خسارت به‬ ‫اکوسیستم طبیعی خاک در این مناطق شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫شدت فرسایش در زمین های زراعی شیب دار به‬ ‫شدت افزایش می یابد‪ .‬این زمین ها‪ ،‬خود در اثر‬ ‫تبدیل جنگل ها به اراضی کشاورزی حاصل شده‬ ‫اند‪ .‬حضور زیتوده گیاهی ( مرده یا زنده)‪ ،‬مقدار‬ ‫روان اب و فرسایش را به دلیل کاهش برخورد‬ ‫قطرات اب و کاهش انرژی بادی کم می کند‪ .‬به‬ ‫عنوان مثال در میسوری مقدار فرسایش در زمین‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫های فاقد پوشش گیاهی ‪ 123‬بار بیشتر از زمین‬ ‫هایی که پوشش چمنی ( با فرسایش ‪ 0/01‬تن در‬ ‫هکتار در سال) داشته اند براورد شده است‪ .‬جالب‬ ‫این که در مزارع گندم در اوکالهما میزان ذخیره‬ ‫ابی ‪ 2/5‬تا ‪ 4/8‬بار بیشتر از زمین های بدون کشت‬ ‫بوده است ‪.‬‬ ‫متاسفانه کاهش پوشش گیاهی در کشورهای‬ ‫جهان به طور گسترده صورت گرفته است‪ .‬در‬ ‫چین‪ 60 ،‬درصد بقایای محصوالت زراعی و در‬ ‫بنگالدش در حدود ‪ 90‬درصد ان برای مصارف‬ ‫سوختی مورد بهره برداری قرار می گیرد‪ .‬در‬ ‫مناطقیکهموادسوختیکمیاباستحتیریشه‬ ‫های علف ها و بوته ها نیز جمع اوری شده است‪.‬‬ ‫تعرض به مراتع طبیعی و شخم زدن ان ها تقریباً‬ ‫در امریکا و اروپا در حال مهارشدن است اما در اسیا‬ ‫و افریقا بر شدت ان افزوده شده است‪ .‬این معضل‪،‬‬ ‫مهم ترین عامل فرسایش خاک های دارای‬ ‫پوشش طبیعی در کشورهای جهان سوم است‪.‬در‬ ‫کشور ما‪ ،‬بوته کنی‪ ،‬تخریب جنگل ها و مراتع ( به‬ ‫طورمتوسط‪ 15‬میلیونمترمکعبدرسالتوسط‬ ‫جوامع روستائی به ویژه جهت تامین سوخت‬ ‫فسیلی)‪ ،‬چرای مازاد بالغ بر ‪ 50‬میلیون واحد‬ ‫دامی که منجر به کاهش تنوع زیستی ( ‪1728‬‬ ‫گونه از ‪ 8600‬گونه) گردیده است و شیوه های‬ ‫نامناسب ابیاری ( بالغ بر ‪ %75‬اراضی ابی به شیوه‬ ‫غرقابی) از عوامل اصلی فرسایش هستند (‪.)5‬‬ ‫کاهش پوشش گیاهی در کشورهای جهان به طور‬ ‫گستردهصورتگرفتهاست‪.‬درچین‪ 60،‬درصدبقایای‬ ‫محصوالتزراعیودربنگالدشدرحدود‪ 90‬درصدان‬ ‫برای مصارف سوختی مورد بهره برداری قرار می گیرد‪.‬‬ ‫در مناطقی که مواد سوختی کمیاب است حتی ریشه‬ ‫هایعلفهاوبوتههانیزجمعاوریشدهاست‪.‬‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪9‬‬ صفحه 9 ‫مقاله‬ ‫فرسایش و قابلیت تولید‬ ‫به دلیل رشد جمعیت و کاهش‬ ‫میزان تولید در اثر فرسایش‪،‬‬ ‫میزان سرانه جهانی غذا در طی‬ ‫سالیان اخیر در حال کاهش می باشد‪ .‬فرسایش‪،‬‬ ‫قابلیت باروری خاک و توانائی نگه داری اب را در‬ ‫خاک کم کرده و لذا میزان محصول را کاهش می‬ ‫دهد‪ .‬در واقع فرسایش ابی و بادی با کاهش ویژگی‬ ‫هایی چون شدت نفوذ اب‪ ،‬ظرفیت نگه داری اب‪،‬‬ ‫عناصر و مواد الی خاک‪ ،‬موجودات زنده و عمق‬ ‫خاک‪ ،‬میزان قابلیت تولید و کیفیت خاک را تحت‬ ‫تاثیر قرار می دهد‪ .‬هر کدام از این عوامل ضمن‬ ‫تاثیر اختصاصی بر قابلیت تولید خاک‪ ،‬با سایر‬ ‫عوامل نیز میان کنش دارند و مجموعاً معیاری‬ ‫برای سنجش اثرات فرسایش خاک بر قابلیت‬ ‫تولید هستند‪.‬‬ ‫در حین فرسایش‪ ،‬میزان روان اب زیاد می گردد‬ ‫لذا اب کمی به درون خاک نفوذ می کند و میزان‬ ‫محصول نیز کم می شود ‪ .‬با در نظر گرفتن کاهش‬ ‫اب‪ ،‬فرسایش سبب کاهش عناصر غذائی گیاه‬ ‫نظیر ازت‪ ،‬فسفر‪ ،‬پتاسیم و کلسیم می شود که‬ ‫‪10‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫برای تولید محصول ضروری اند‪ .‬یک تن خاک‬ ‫کشاورزی خوب به طور معمول ‪ 1‬تا ‪ 6‬کیلوگرم‬ ‫ازت‪ 1 ،‬تا ‪ 3‬کیلوگرم فسفر و ‪ 2‬تا ‪ 30‬کیلوگرم‬ ‫پتاسیم دارد‪ .‬در حالی که در خاک دارای‬ ‫فرسایش شدید فقط ‪ 0/1‬تا ‪ 0/5‬کیلوگرم ازت‬ ‫در هر تن وجود دارد(‪ )6‬به عبارت دیگر خاک‬ ‫فرسایش یافته سه برابر بیش از خاک باقی مانده‬ ‫دارای عناصر غذائی است‪.‬‬ ‫با کاهش میزان عناصر در اثر فرسایش‪ ،‬رشد گیاه‬ ‫و مقدار تولید ان کم می شود‪ .‬مواد الی که از اجزاء‬ ‫ضروری خاکند خواصی همچون دانه بندی‪،‬‬ ‫تخلخل‪ ،‬نفوذ اب‪ ،‬ساختار و قابلیت تولید خاک را‬ ‫بهبود می بخشند(‪ .)3‬با افزایش نفوذ اب توسط‬ ‫مواد الی‪ ،‬تبادل کاتیونی اسان تر‪ ،‬رشد ریشه ها‬ ‫زیادتر و ازدیاد موجودات زنده خاک ســریــع‬ ‫تــر می شود‪ .‬درون مواد الی ‪ %94‬ازت و ‪ 25‬تا‬ ‫‪ %50‬فسفر وجود دارد‪ .‬قابلیت باروری خاک‬ ‫سطحی ‪ 100‬تن مواد الی در هر هکتار (‪ %4‬وزن‬ ‫کل خــاک) می باشد با توجه به این که بخش‬ ‫اعظم موادالی سطح خاک حاصل پوسیدگی‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫برگ ها و ساقه ها هستند فرسایش خاک سطحی‬ ‫به سرعت مقدار مداد الی خاک را کم می کند‪.‬‬ ‫بررسی ها نشان می دهند که مواد الی خاکی‬ ‫که توسط باد یا اب فرسایش یافته ‪ 1/3‬تا ‪ 5‬بار‬ ‫بیشتر از خاک باقی مانده در محل است‪ .‬بنابراین‬ ‫با کاهش ‪ 17‬تن خاک در اثر فرسایش حاصل از‬ ‫بارندگی‪ ،‬تقریباً ‪ 2‬تن مـواد الــی کم می شود‪ .‬با‬ ‫کاهش مواد الی میزان محصول نیز کم می شود‪.‬‬ ‫از نظر زیستی‪ ،‬موجودات زنده خاک عناصر اصلی‬ ‫مورد نیاز گیاهان را به خاک بر می گردانند‪ .‬ایجاد‬ ‫سوراخ و خلل و خرج توسط کرم خاکی و بند پایان‬ ‫به دلیل افزایش نفوذ اب‪ ،‬سبب افزایش قابلیت‬ ‫تولید خاک می شوند‪ .‬فرسایش در زمین های‬ ‫زراعی موجب کاهش تنــوع و مقــدار موجودات‬ ‫زنده خاک می گردد‪ .‬اقــداماتی که محتــوای‬ ‫مـواد الی خاک را حفظ می کنند موجب ازدیاد‬ ‫موجودات زنده ان می شوند‪ .‬به عنوان مثال‬ ‫استفاده از مالچ ها‪ ،‬موجودات زنده خاک را تا ‪3‬‬ ‫برابر افزایش می دهد و لذا میزان تولید محصول‬ ‫فزونی می یابد‪.‬‬ صفحه 10 ‫درباره خاک‬ ‫اینک با استفاده از این طبقه بندی میتوانید درخت و یا درختچه مورد نیاز باغچه و یا محل مورد نظرتان را انتخاب نمائید‪ .‬پس‬ ‫ار انتخاب گیاه ‪ ،‬بایستی حوائج ارا مرتفع نمود ‪ ،‬مقدم بر همه نیازها‪ ،‬خاک می باشد که محل اسقرار گیاه است و مواد عدائی ‪ ،‬اب و‬ ‫اکسیژن را در دسترس گیاه فرار میدهد‪ .‬گیاه مواد غذائی را وسیله‪ ،‬ریشه ها از خاک می گیرد‪ .‬برای انتقال و جریان این مواد غذایی‬ ‫‪ ،‬اب ضرورت کامل دارد که ریسه ها انرا نیز از خاک جذب مینمایند‪.‬‬ ‫‪ 1‬خاکهایرسی‬ ‫از خاکهای رسی نوع خاکهای رسی رودخانه ای و ساحلی دارای‬ ‫خاصیت نفود پذیری مناسبی بوده ‪ ،‬اب و اکسوں براحتی در ان‬ ‫جریان می یابند‪ .‬این نوع خاکهای رسی برای با بچه بسیار مناسب‬ ‫بوده و بایستی حتما با کودهای تقویتی مخلوط گردند تا بتوانند مواد‬ ‫غذائیالزم را در دسترس گیاهان قرار دهند‪ .‬انواع دیگر خاکهای رسی‬ ‫دارایقابلیتنفوذخیلیبدیبودهوبرایباغچهمناسبنیستند‪.‬‬ ‫‪ 2‬خاکهای ماسه ای‬ ‫خاکهای ماسه ای دارای قابلیت نفود فراوان و غنی از اهک می‬ ‫باشند ‪ ،‬لیکن بلحاظ مواد غذایی بسیار ضعیف هستند‪ .‬این خاک‬ ‫را بایستی با کمپوست با کود حیوانی پوسیده مخلوط نمود‪ .‬در‬ ‫تابستان بعلت عدم نگهداری مواد غذائی بایستی انرا با کودهای‬ ‫شیمیائیتقویتنمود‪.‬اینحاکبعلتدارابودنخاصیتزهکشی‬ ‫شد بد ‪ ،‬بابیاری زیادی نیاز دارد‬ ‫‪ 3‬خاکهایاهکی‬ ‫زمینی که از اهک ها تشکیل شده باشد قابل کشت نیست و باید‬ ‫حتما با مقداری شن و خاک رس مخلوط باشد تا گیاه بتواند در ان‬ ‫زندگانی نماید‪ ،‬در اینصورت زمین اهکی نیز از زمینهای مرغوب‬ ‫بشمار خواهد رفت‪ .‬از انجائیکه رطوبت این نوع خاکها زود تبخیر‬ ‫می گردد و خاک زودگرم می شود انرا خاک گرم نیز می نامند ‪.‬‬ ‫‪ 5‬پیت‬ ‫در صورت مخلوط نمودن پیت با اهک ‪ ،‬ماسه و کود حیوانی ‪ ،‬خاک‬ ‫خیلی خوبی برای باغچه حاصل می گردد‪ .‬این خاک دارای رطوبت‬ ‫زیادی بوده‪ ،‬لذا نیاز به توجه بیشتری جهت تامین زهکشی دارد‪.‬‬ ‫بطور کلی خاک ایده ال باغچه خاکی است که شل و خرد شونده‬ ‫بوده و دارای انواع مختلف مواد غذائی باشد‪ .‬خاکهای دیگر را‬ ‫میتوان وسیله پیت ‪ ،‬کمپوست و کود حیوانی اصالح نمود ‪ .‬اگر‬ ‫میخواهید خاک باغچه یا باغتان را اصالح کنید بهتر است خاک را‬ ‫ازمایش نمائید ‪ ،‬ازمایش و تجزیه خاک بشما نشان خواهد داد که‬ ‫خاک شما به چه عناصری نیازمند است‪.‬‬ ‫‪ 4‬خاکهایهوموسی‬ ‫هوموس ماده از ته و سیاه یا قهوه ای رنگ است که از تجزیه و‬ ‫تخمیر مواد الی حیوانی و نباتی تولید می شود‪ .‬از خواص فیزیکی‬ ‫این نوع خاک نرمی و قابلیت نفوذ ان به اب و هوا و دیگری‬ ‫نگهداری اب است ‪ .‬و خاک لوم ‪ :‬خاک لوم خاکی است که دارای‬ ‫مقداری رس می باشد‪ .‬هر چقدر درصد رس ای خاک بیشتر باشد‪،‬‬ ‫انجام کار بر روی ان مشکلتر خواهد بود‪.‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪11‬‬ صفحه 11 ‫تحقیق‬ ‫عرفی خاک و انواع ان‬ ‫چند نوع خاک در ایران وجود دارد؟‬ ‫خاک‪ ،‬واژه ای که با شنیدنش تصویری از کویر به ذهن می رسد و یا تله ای از خاک که در گوشه ای افتاده است!خاک ها مخلوطی‬ ‫از مواد الی و سنگ ها هستند و انواع مختلفی دارند که برای دسته بندی ان ها سیستم های خاصی وجود دارد‪.‬در همین راستا قصد‬ ‫دارد تا خاک‪ ،‬انواع ان و خاک های موجود در ایران را بررسی نماید‪ ،‬پس پیشنهاد می کنیم با ما همراه باشید‪.‬‬ ‫خاک چیست؟‬ ‫خاک ها مخلوطی از مواد معدنی و الی هستند‬ ‫که از تخریب سنگ ها در نتیجهٔ هوازدگی بوجود‬ ‫می ایند که البته نوع و ترکیب خاک ها در مناطق‬ ‫مختلف بر حسب شرایط ناحیه فرق می کند‪ .‬مقدار‬ ‫ابی که خاک ها می توانند بخود جذب کنند‪ ،‬از نظر‬ ‫کشاورزی و همچنین در کار های خانه سازی‪٬‬‬ ‫راه سازی و ساختمانی دارای اهمیت بسیاری‬ ‫است که این مقدار در درجهٔ اول بستگی به اندازهٔ‬ ‫دانه های خاک دارد‪.‬‬ ‫هرچه دانهٔ خاک ریزتر باشد‪ ،‬اب بیشتری را به خود‬ ‫جذب می کند که این خصوصیت برای کار های‬ ‫ساختمان سازی مناسب نیست‪ .‬بطور کلی خاک‬ ‫خوب و حد واسط از دانه های ریز و درشت تشکیل‬ ‫یافته است‪ .‬تشکیل خا ک ها به گذشت زمان‪،‬‬ ‫‪12‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫مقاومت سنگ اولیه یا سنگ مادر‪ ،‬اب و هوا‪ ،‬فعالیت‬ ‫موجودات زنده و باالخره توپوگرافی ناحیه ای که‬ ‫خاک در ان تشکیل می شود بستگی دارد‪ .‬خاک‬ ‫در اسالم یکی از پاک کننده ها محسوب می شود‪.‬‬ ‫خارجی ترین بخش زمین از خاک تشکیل‬ ‫شده است‪ .‬خاک محصول فرسایش و خردشدگی‬ ‫سنگ هاست‪.‬‬ ‫الیه های خاک‬ ‫اگر می خواهید درباره خاک مطالعه می کنید‪ ،‬مفید‬ ‫است که بیلی را در دست بگیرید و سوراخی نسبتاً‬ ‫بزرگی را در ان ایجاد کنید‪ .‬این سوراخ باید طوری‬ ‫باشد که سطح عمودی خاک تا سنگ زیرین اشکار‬ ‫شود‪ .‬به این شرایط نیمرخ خاک گفته می شود‪.‬‬ ‫نیمرخ خاک چیزی مثل اثر انگشت خاک است‪.‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫نیمرخ یک خاک به خاطر عواملی مثل رنگ‪ ،‬بافت‪،‬‬ ‫ساختار‪ ،‬ضخامت و همچنین ترکیب شیمیایی اش‬ ‫با نیمرخ خاک های دیگر متفاوت است‪.‬‬ ‫هر الیه نیم رخ خاک‪ ،‬الیه خاک نامیده می شود‪.‬‬ ‫این الیه ها با حروف از هم مشخص می شوند‪ .‬الیه‬ ‫‪ ،.A‬الیه باالیی و نزدیک ترین الیه به سطح است‪.‬‬ ‫شما می توانید این الیه را همان خاک سطحی‬ ‫در نظر بگیرید‪ .‬به این ترتیب حرف ‪ .A‬که در راس‬ ‫حروف الفبا است به الیه سطحی اطالق می شود‪.‬‬ ‫هنگامی که به الیه های عمیق تر نیمرخ خاک‬ ‫حرکت می کنید‪ ،‬به الیه های ‪ .B‬و ‪ .C‬می رسید‪.‬‬ ‫به طور کلی سه الیه اصلی داریم و بقیه الیه ها‬ ‫فرعی محسوب می شوند‪ .‬الیه ‪ .R‬نیز الیه سنگ‬ ‫بستر است‪.‬‬ ‫معرفی خاک و انواع ان‪ /‬ایا میدانید؛ چند نوع خاک‬ صفحه 12 ‫ریشه گیاهان‪ ،‬باکتری ها‪ ،‬قارچها‪ ،‬کرم ها و باالخره‬ ‫حلزون ها در این تغییرات شرکت دارند‪.‬‬ ‫اب موجود در خا ‬ ‫ک‬ ‫ابی که در خاک وجود دارد حمل مواد حل شده را به‬ ‫عهده دارد که البته این مواد حمل شده برای رشد و‬ ‫نمو گیاهان به مصرف می رسد‪.‬‬ ‫یخچال دماوند اب شد‬ ‫اب موجود در خاک ها از باران و اب های نفوذی‪،‬‬ ‫اب جذب شده و باالخره ا ب های زیرزمینی‬ ‫تشکیل شده که در مواقع خشکی از محل خود‬ ‫خارج شده و بمصرف می رسد‪.‬‬ ‫در ایران وجود دارد؟‬ ‫انواع مواد تشکیل دهنده خاک ها‬ ‫خاک ابتدا به کندی به صورت سنگ تشکیل‬ ‫می شود و بعد بر اثر فرسایش در نزدیکی سطح‬ ‫زمین به صورت ذرات ریز (ماده منشا) در می اید‪.‬‬ ‫مواد الی هم با مواد غیر الی (ذرات سنگ‪ ،‬مواد‬ ‫معدنی و اب) مخلوط می شوند تا خاک تشکیل‬ ‫شود‪.‬‬ ‫موادی که خاک ها را تشکیل می دهند به چهار‬ ‫قسمت تقسیم می شوند‪:‬‬ ‫مواد سخت موجود در خاک‬ ‫مواد سخت خاک را ترکیبات معدنی تشکیل‬ ‫می دهند‪ ،‬ولی ممکن است دارای مقداری مواد‬ ‫الی نیز باشند‪ .‬البته این ترکیبات معدنی موجود‬ ‫در خاک از تخریب سنگ های اولیه یا سنگ مادر‬ ‫حاصل شده اند که گاهی اوقات همراه با مواد تازه‬ ‫کلوئیدی و نمک ها است‪.‬‬ ‫موجودات زنده در خاک ها‬ ‫تغییراتی که در خاک ها انجام می پذیرد بوسیله‬ ‫موجودات زنده در خاک انجام می گیرد‪ .‬قبل از همه‬ ‫هوای موجود در خاک‬ ‫ک ها وجود دارد‬ ‫هوا همراه با اب در خوه های خا ‬ ‫که البته این هوا از ضروریات رشد و نمو گیاهان و‬ ‫ادامه حیات حیوانات می باشد‪ .‬مقدار اکسیژنی که‬ ‫در هوای موجود در خاک وجود دارد از دی اکسید‬ ‫کربن کمتر است و این بدان علت است که ریشه‬ ‫گیاهان برای رشد و نمو اکسیژن مصرف کرده و دی‬ ‫اکسید کربن پس می دهند‪.‬‬ ‫انواع خاک‬ ‫انواع خاک وجود دارد که هر کدام از خاک ها‬ ‫مشخصه های بی همتایی از نظر رنگ‪ ،‬بافت‪،‬‬ ‫ساختمان و محتویات دارند‪ .‬عمق خاک هم متفاوت‬ ‫است‪ .‬نوع خاک در یک منطقه نوع گیاهانی که‬ ‫می توانند در ان رشد کنند را تعیین می کند‪.‬‬ ‫‪ ۱۲‬نوع خاک وجود دارد که عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ .۱‬خاک الفوسولز ‪Alfisols‬‬ ‫‪ .۲‬خاک اریدیسولز (‪)Aridisols‬‬ ‫‪ .۳‬خاک انتیسول (‪)Entisols‬‬ ‫‪ .۴‬خاک هیستوسولز (‪)Histosols‬‬ ‫‪ .۵‬خاک اینسپتیسولز (‪)Inceptisols‬‬ ‫‪ .۶‬خاک مولیسولز (‪)Mollisols‬‬ ‫‪ .۷‬خاک اکسیسولز (‪)Oxisols‬‬ ‫بیشتر بخوانید‪ :‬اشنایی با روشهای نمونه برداری‬ ‫از خاک در ارزوئیه‬ ‫‪ .۸‬خاک اسپودوسولز (‪)Spodosols‬‬ ‫‪ .۹‬خاک التیسولز (‪)Ultisols‬‬ ‫‪ .۱۰‬خاک ژلیسولز (‪)Gelisols‬‬ ‫‪ .۱۱‬خاک اندیسولز (‪)Andisols‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫‪ .۱۲‬خاک ورتیسولز (‪)Vertisols‬‬ ‫معرفی خاک و انواع ان‪ /‬ایا میدانید؛ چند نوع خاک‬ ‫در ایران وجود دارد؟ ‪+‬اسامی‬ ‫رده ها و سیستم های نوین طبقه بندی انواع خاک‪:‬‬ ‫‪ .۱‬خاک الفی سول ها (شامل انواع خاک هایی‬ ‫با عناصر بازی زیاد و افق های ارجیلیک)‬ ‫الفی سول یکی از انواع خاک است در واقع اگر‬ ‫خاکی دارای افق ارجیلیک باشد را خاک الفی‬ ‫سول می نامند وبه معنی خاک های پادزول قهوه ای‬ ‫خاکستری‪ ،‬چرنوزم فرسوده و پالنوسو ل های‬ ‫وابسته و ‪ half bog‬است و منشا و ریشه لغتی‬ ‫ندارد‪.‬‬ ‫‪ .۲‬خاک اریدی سول (خا ک های مناطق‬ ‫خشک)‬ ‫خاک اریدی سول از دیگر انواع خاک می باشد‪ .‬اگر‬ ‫خاکی بیش از نیم سال خشک باشد و بدون اپی‬ ‫پدون مالیک باشد را خاک اریدی سول مینامند و‬ ‫به معنی خاک های بیابانی‪ ،‬خاک های بیابانی قرمز‬ ‫رنگ‪ ،‬سیرزوم‪ ،‬سولونچاک‪ ،‬بعضی از خاک های‬ ‫قهوه ای یا قهوه ای متمایل به قرمز و خاک های‬ ‫سولونتز است و در زبان التین به معنی خشک‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪ .۳‬خاک انتی سول (خاک هایی که به تازگی‬ ‫تشکیل شده اند)‬ ‫به انواع خاک هایی که به تازگی تشکیل شده‬ ‫اند خاک انتی سول گویند‪ .‬اگر خاکی نشانه ای‬ ‫از تکامل افق های پیدایش دران دیده نشود و یا‬ ‫بسیار کم باشد را خاک انتی سول می نامند و به‬ ‫معنی خاک های ازونال و بعضی از خاک های ‪low‬‬ ‫‪ homic gley‬است و منشا و ریشه لغتی ندارد‪.‬‬ ‫‪ .۴‬خاک های هیستوسول (خاک های الی)‬ ‫هیستوسول ها از انواع دیگر خاک هستند‪ .‬اگر‬ ‫خاکی دارای بیش از ‪ ۳۰‬درصد مادۀ الی تا عمق ‪۴۰‬‬ ‫سانتی متری باشد را خاک هیستوسول می نامند و‬ ‫به معنی خاک های باتالقی است و در زبان یونانی به‬ ‫معنای بافت است‪.‬‬ ‫‪ .۵‬خاک اینسپی سول (انواع خاک های نارس‬ ‫با ویژگی های شناسایی اندک)‬ ‫انواع خاکی را گویند که دارای اپی پدون های‬ ‫امبریک‪ ،‬مالیک‪ ،‬پالگن و یاافق کامبیک باشد‬ ‫و به معنی بعضی خاک های جنگلی قهوه ای و‬ ‫خاک های ‪sol brun acide, low homic‬‬ ‫‪ gley, humic gley‬است و در زبان التین واژه‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪13‬‬ صفحه 13 ‫تحقیق‬ ‫‪ inceptum‬به معنای شروع و اغاز است‪.‬‬ ‫‪ .۶‬خا ک های مالی سول (شامل انواع‬ ‫خاک های علفزار های استپی و چمنزارها)‬ ‫مالی سول از دیگر انواع خاک می باشد‪ .‬اگر‬ ‫خاکی دارای اپی پدون مالیک باشد را خاک‬ ‫مالی سول می نامند و به معنی خاک های بلوطی‪،‬‬ ‫چرنوزم‪ ،‬بیرونیزم‪ ،‬رندزینا‪ ،‬برخی خاک های‬ ‫قهوه ای‪ ،‬قهوه ای جنگلی و خاک های وابسته‬ ‫گلی هومیک و سولونتز است و در زبان التین به‬ ‫معنی نرم است‪.‬‬ ‫‪ .۷‬اکسی سول ها (شامل انواع خاک های‬ ‫سرشار از سزکویی اکسید با هوادیدگی زیاد‬ ‫مناطق میانی گرمسیری)‬ ‫اگر خاکی تا عمق ‪ ۲‬متری دارای افق اکسیک بوده‬ ‫و بدون افق ارجیلیک باشد را خاک اکسی سول‬ ‫می نامند وبه معنی خاک های التریت و خاک های‬ ‫التوسول است ودر زبان فرانسه به معنی اکسید‬ ‫است‪.‬‬ ‫هرچه دانه خاک ریزتر باشد‪ ،‬اب بیشتری را به‬ ‫خود جذب می کند که این خصوصیت برای کار های‬ ‫ساختمان سازی مناسب نیست‪ .‬بطور کلی خاک خوب‬ ‫وحدواسطازدانه هایریزودرشتتشکیلیافته است‪.‬‬ ‫تشکیلخاک هابهگذشتزمان‪،‬مقاومتسنگاولیهیا‬ ‫سنگ مادر‪ ،‬اب و هوا‪ ،‬فعالیت موجودات زنده و باالخره‬ ‫توپوگرافی ناحیه ای که خاک در ان تشکیل می شود‬ ‫بستگی دارد‪ .‬خاک در اسالم یکی از پاک کننده ها‬ ‫محسوبمی شود‪.‬‬ ‫‪ .۸‬خاک اسپودوسو ل ها (شامل انواع‬ ‫خاک هایی با انباشتگی سزکویی اکسید و‬ ‫هوموس در بخش زیرین خاک)‬ ‫اگر خاکی درون عمق ‪ ۲‬متری از سطح خاک دارای‬ ‫افق اسپودیک باشد را خاک اسپودوسول می نامند‬ ‫و به معنی خاک های پادزول‪ ،‬پادزول قهوه ای و‬ ‫پادزول های تحت تاثیر اب های زیر زمینی است‬ ‫ودر زبان یونانی به معنی خاکستر گیاهی است‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫‪ .۹‬خاک التی سول (انواع خاک های جنگلی‬ ‫با وضعیت بازی کم)‬ ‫اگر خاکی دارای افق ارجیلیک باشد‪ ،‬اما اشباع‬ ‫بازی ان در ‪ PH‬برابر ‪ ۸/۲‬متری از ‪ ۳۵‬درصد‬ ‫کمتر باشد را خاک التی سول می نامند و به معنی‬ ‫خاک های پادزول زرد رنگ و قرمز رنگ‪ ،‬خاک های‬ ‫التریتی قهوه ای سرخ‪ ،‬پالسونول های وابسته و‬ ‫بعضی از ‪ BOGS – HALF‬است و در زبان التین به‬ ‫معنی پایان می باشد‪.‬‬ ‫‪ .۱۰‬خاک ژلیسولز (‪)Gelisols‬‬ ‫‪ .۱۱‬خاک اندیسول ها (خاکستر های اتشفشانی)‬ ‫خاک اندیسول از دیگر انواع خاک می باشد در‬ ‫واقع اگر خاکی دارای بیشتر از ‪ ۲۵‬سانتی متر‬ ‫خصوصیات اتشفشانی و بدون افق البیک باشد را‬ ‫خاک اندیسول می نامند و به معنی انئو است و در‬ ‫زبان ژاپنی به معنی خاک سیاه است‪.‬‬ ‫‪ .۱۲‬خاک ورتی سول (انواع خاک های ُرسی‬ ‫تیره با ویژگی چروکیدگی و تورم)‬ ‫خاک ورتی سول از دیگر انواع خاک می باشد در‬ ‫واقع اگر خاکی در همۀ افق های خود بیش از ‪۳۰‬‬ ‫درصد ُرس داشته باشد‪ ،‬خشک باشد و در ان‬ ‫تعدادی شکاف تاعمق ‪ ۵۰‬سانتی متری دیده‬ ‫شود را خاک ورتی سول می نامند و به معنی‬ ‫خاک های کروموسول است و در زبان التین به‬ ‫معنی چرخیدن است‪.‬‬ ‫معرفی خاک و انواع ان‬ ‫انواعی از خاک بر حسب دانه های تشکیل دهنده‬ ‫خاک و هم چنین شرایط میزالوژی و پتروگرافی‬ ‫زمین وجود دارد که عبارتند از‪:‬‬ ‫بیشتر بخوانید‪ :‬شیخ نشین های عربی با گلدان‬ ‫های ایرانی صاحب جزیره می شوند!‬ ‫خاک رسی‬ ‫یکی از انواع خاک که می توان نام برد خاک رسی‬ ‫است‪ .‬ذرات رس (‪ )Clay‬دارای قطری کوچکتر‬ ‫از ‪ ۰.۰۰۲‬میلی متر است و در حدود ‪ %۵۰‬خاک‬ ‫را تشکیل می دهند‪ .‬خا ک های رسی‪ ،‬چون‬ ‫دارای دانه های بسیار ریزی هستند به خاک سرد‬ ‫معروفند و در مقابل رشد گیاهان مقاومت نشان‬ ‫داده و رشد ان ها را محدود می کنند‪.‬‬ ‫خاک های سیلتی‬ ‫خاک های سیلتی از دیگر انواع خاک می باشد‪.‬‬ ‫‪ %۵۰‬این نوع خاک ها را ذرات سلیت تشکیل داده‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫است که دارای قطری بین ‪ ۰.۰۵‬تا ‪ ۰.۰۰۲‬میلی متر‬ ‫است و بر حسب اینکه ناخالصی مثل ماسه‪ ،‬رس و‬ ‫‪ ...‬بهمراه دارند به نام خاک های سیلتی ماسه ای و یا‬ ‫سیلتی رسی معروفند‪.‬‬ ‫خاک های ماسه ای‬ ‫این نوع از خاک ها از ‪ %۷۵‬ماسه تشکیل شده اند‪.‬‬ ‫قطر دانه ها از ‪ ۰.۰۶‬تا ‪ ۲‬میلیمتر است و بر حسب‬ ‫اندازه دانه های ماسه به انواع خاک های ماسه ای‬ ‫درشت‪ ،‬متوسط و ریز تقسیم می گردند‪ .‬مقدار کمی‬ ‫رس خاصیت خاک های ماسه ای را تغییر می دهد و‬ ‫این نوع خاک اب را بیشتر در خود جذب می کند تا‬ ‫خاک های ماسه ای که فاقد رس هستند‪.‬‬ ‫خاک های اسکلتی‬ ‫خاک های اسکلتی از دیگر انواع خاک می باشد‪.‬‬ ‫خاک های اسکلتی به خاک هایی اطالق می گردد‬ ‫ک‪ .‬در حدود ‪ %۷۵‬ان را دانه هایی بزرگتر از ‪۲‬‬ ‫میلی متر از قبیل‪ :‬قلوه سنگ‪ ،‬دیگ و شن تشکیل‬ ‫می دهند‪ .‬این خاک ها‪ ،‬اب را به مقدار زیاد از خود‬ ‫عبور می دهند و لذا همیشه خشک است‪.‬‬ ‫چند نوع خاک در ایران وجود دارد؟‬ ‫خاک های رسوبی‬ ‫خاک های رسوبی از انواع خاک های موجود در ایران‬ ‫است که مواد تشکیل دهنده ی این نوع از خاک ها‪،‬‬ ‫ته نشست رودخانه ای است‪ .‬انواع خاک های رسوبی‬ ‫عبارتند از‪ :‬خاک های رسوبی بافت ریز و خاک های‬ ‫رسوبی بافت درشت‪.‬‬ ‫خاک های رسوبی بافت ریز‬ ‫خاک های رسوبی بافت ریز از انواع خاک های‬ ‫رسوبی می باشد که این نوع از خاک ها به صورت‬ ‫الیه الیه هستند و در بعضی موارد برخی از افق های‬ ‫نیمرخ دارای مواد الی است‪ .‬وجود این مواد دلیل بر‬ ‫این است که این خاک مواد الی دار قدیمی در زیر‬ ‫خاک جدیدتری مدفون گشته است‪ .‬این خاک ها‬ ‫دارای مقدار زیادی کربنات کلسیم است و ممکن‬ ‫است خاک رسوبی‪ ،‬شور نیز باشد‪.‬‬ ‫گچ پلدختر با کیفیت برتر و نشان جهانی‬ ‫قابلیت کشاورزی خاک های رسوبی بافت ریز‪:‬‬ ‫این نوع از خاک چنانچه شور نباشد انواع مختلف‬ ‫گیاهان از قبیل‪ :‬گندم‪ ،‬جو‪ ،‬چغندر‪ ،‬سبزی ها و‬ ‫درختان میوه در ان به خوبی رشد کرده‪ ،‬محصول‬ ‫می دهند‪.‬‬ صفحه 14 ‫خا ک ها ی ر سو بی‬ ‫بافت درشت‬ ‫خاک های رسوبی بافت درشت از دیگر‬ ‫انواع خاک های رسوبی است و این خاک ها‬ ‫دارای کم و بیش سنگریزه های گوشه دار هستند‪.‬‬ ‫این نوع خاک معموال شور نیست مگر در مواردی‬ ‫که رسوب ها از مارن های اهکی نمکی و گچی به‬ ‫وجود امده باشد‪.‬‬ ‫قابلیت کشاورزی خاک های رسوبی بافت‬ ‫درشت‬ ‫خاک های رسوبی بافت درشت حاصلخیز نیست‪،‬‬ ‫زیرا از لحاظ پوشش گیاهی فقیر است و همچنین‬ ‫زیاد بودن سنگریزه در ان و کم بودن ظرفیت‬ ‫نگهداری اب و ‪ ...‬در کشاورزی چندان مورد استفاده‬ ‫قرار نمی گیرد‪ .‬در مواردی که اب کافی و ارزان در‬ ‫اختیار باشد‪ ،‬قطعات کوچکی از ان برای ایجاد‬ ‫باغ های میوه و بیشه زار استفاده می شود‪.‬‬ ‫خاک های شور و قلیایی (سدیمی)‬ ‫خاک های شور و قلیایی از دیگر انواع خاک موجود‬ ‫در ایران می باشد‪ .‬این نوع خاک‪ ،‬مخصوص مناطق‬ ‫خشک و نیمه خشک و نیمه مرطوب است‪ .‬منشاء‬ ‫شور بودن و قلیایی بودن ان به ماده اولیه یعنی‬ ‫سنگ اصلی‪ ،‬اب زیرزمینی شور و اب جاری شور‬ ‫می باشد‪ .‬به عنوان نمونه زمین های شور ابرکوه‬ ‫حاصل شور بودن اب زیرزمینی و یا سنگ اصلی‬ ‫شور این مناطق است‪.‬‬ ‫قابلیت کشاورزی در انواع خاک های شور‬ ‫از اراضی شور‪ ،‬به عنوان چراگاه برای دامها‪ ،‬به ویژه‬ ‫شتر و بز و گوسفند‪ ،‬استفاده می شود‪ .‬زمین های‬ ‫خیلی شور برای کشت گیاهان زراعتی گندم و جو‬ ‫و ‪ ...‬مورد استفاده قرار نمی گیرد‪ ،‬مگر انکه قبال‬ ‫اصالح شده باشد‪ .‬بعضی از خاک های شور پس از‬ ‫انکه اصالح گردید محصول قابل توجهی می دهد‪.‬‬ ‫قابلیت کشاورزی خاک های قلیایی‬ ‫در خاک های قلیایی برعکس خاک های شور‪،‬‬ ‫سدیم محلول بسیار کم‪ ،‬ولی سدیم قابل تبادل‬ ‫بسیار زیاد است‪ .‬پ‪ -‬هاش خاک های قلیایی بیش‬ ‫از ‪ ۸‬و نمک ان کم و ساختمان ان ستونی است‪.‬‬ ‫خاک های قلیایی معموال در سطح وسیعی دیده‬ ‫نمی شود بلکه به صورت لکه هایی با خاک های شور‬ ‫وجود دارد‪ .‬قسمتی از این نوع خاک ها به صورت‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫چراگاه مورد استفاده قرار می گیرد و قسمتی هم‬ ‫به صورت اراضی بایر بدون استفاده افتاده است‪.‬‬ ‫خاک های فالتی‬ ‫خاک های فالتی نیز از انواع خاک های موجود در‬ ‫ایران است که شامل خاک های بیابانی (خاک های‬ ‫خاکستری و خاک های سرخ بیابانی)‪ ،‬خاک های‬ ‫قهوه ای و خاک های بلوطی رنگ می باشد‪.‬‬ ‫چند نوع خاک در ایران وجود دارد؟‬ ‫خا ک های بیابانی (شامل انواع خا ک های‬ ‫خاکستری و خاک های سرخ بیابانی)‪:‬‬ ‫خاک های بیابانی از دیگر انواع خاک موجود در‬ ‫ایران است این نوع از خاک مخصوص اب و هوای‬ ‫بسیار خشک و زمین غالبا فاقد پوشش گیاهی‬ ‫است‪ .‬اختالف درجه حرارت بین شب و روز و‬ ‫تابستان و زمستان بسیار زیاد می باشد‪ .‬این خاک ها‬ ‫از لحاظ مواد الی بسیار فقیر و واکنش ان قلیایی‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪15‬‬ صفحه 15 ‫تحقیق‬ ‫است‪ .‬افق های متعددی در این نوع از خاک دیده‬ ‫نمی شود‪.‬‬ ‫این مطلب را از دست ندهید‪ :‬بازسازی و‬ ‫جوانسازی پوست با ماسک خاک ُرس‬ ‫خاک های سرخ بیابانی و همچنین خاک های‬ ‫خاکستری بیابانی غالبا شور است‪ .‬سطح وسیعی از‬ ‫ایران را انواع خاک های خشک (قرمز و خاکستری)‬ ‫پوشانیده است‪ ،‬این نوع از خا ک ها در تمام‬ ‫زمین های خشک ایران وجود دارد‪ .‬از انجمله‬ ‫می توان زمین های بین اصفهان و نائین‪ ،‬نائین و یزد‪،‬‬ ‫کرمان و انار‪ ،‬بم و زاهدان‪ ،‬زاهدان و زابل (لوتک)‬ ‫و همچنین عباس اباد سر راه مشهد و ‪ ...‬را نام یرد‪.‬‬ ‫قابلیت کشاورزی خاک های بیابانی‪ :‬در نقاطی که‬ ‫خاک های بیابانی شور نباشد و قشر سخت نمکی در زیر‬ ‫ان وجود نداشته باشد چنانچه اب کافی در اختیار باشد‪،‬‬ ‫می توان از از این نوع خاک ها به عنوان زمین زراعتی‬ ‫استفاده کرد و محصول قابل توجهی به دست اورد‪.‬‬ ‫چون در این نواحی هوا خشک است نه تنها مواد‬ ‫غذائی خاک شسته نمی شود بلکه امکان دارد‬ ‫مقداری امالح مختلف نیز به وسیله اب زیرزمینی‬ ‫در هنگام تبخیر به سطح زمین بیاید و در انجا‬ ‫‪16‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫جمع و انباشته گردد‪ .‬از این رو خاک های نامبرده‬ ‫نمی تواند از لحاظ مواد غذایی (به استثنای ازت و‬ ‫فسفر) فقیر باشد‪.‬‬ ‫خاک های قهوه ای‬ ‫خاک های قلیای از دیگر انواع خاک ها هستند که‬ ‫می توان به ان اشاره کرد این خاک ها در شرایط اب‬ ‫و هوایی نیمه خشک تکامل می یابد‪ .‬مقدار باران‬ ‫در مناطقی که خاک های قهوه ای استپی وجود‬ ‫دارد‪ ۲۵۰ ،‬تا ‪ ۴۰۰‬میلیمتر در سال است‪ .‬بیشتر‬ ‫این باران در فصل زمستان و بهار می بارد و تابستان‬ ‫این مناطق خشک است‪ .‬خاک های قهوه ای استپی‬ ‫فراوانترین تیپ خاک موجود در ایران است‪.‬‬ ‫قابلیت کشاورزی خاک های قهوه ای‪۲۵۰ :‬‬ ‫تا ‪ ۴۴۰‬میلیمتر باران سالیانه برای کشت صیفی‬ ‫بسیار کم‪ ،‬ولی برای رویش غالت و گیاهان مرتعی‬ ‫کافی است‪ .‬از این رو از خاک های قهوه ای در اراضی‬ ‫تقریبا مسطح و اراضی شیب دار غالبا به صورت‬ ‫مرتع استفاده می شود‪.‬‬ ‫برای ساخت جزایر عربی‪ ،‬خاک کشور‬ ‫قاچاق شد‬ ‫زمین های هموار ان برای کشت غالت گندم و جو‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫نیز مورد استفاده قرار می گیرد که محصول متوسط‬ ‫و گاه خوبی می دهد‪ .‬چنانچه اب کافی در اختیار‬ ‫باشد‪ ،‬انواع مختلف گیاهان زراعی از قبیل‪ :‬پنبه‪،‬‬ ‫چغندرقند‪ ،‬چغندر گاوی‪ ،‬گندم‪ ،‬سبزی و ‪ ...‬در این‬ ‫نوع خاک به عمل می اید‪.‬‬ ‫خاک های بلوطی رنگ‬ ‫خاک های بلوطی از دیگر انواع خاک موجود در‬ ‫ایران می باشد‪ .‬این نوع از خاک مختص اب و‬ ‫هوای نیمه خشک یا نیمه مرطوب است‪ .‬بیشتر‬ ‫در زمین های پرشیب و کوهستانی وجود دارد‪.‬‬ ‫خاک های بلوطی رنگ از لحاظ پوشش گیاهی‬ ‫غنی تر از خاک های قهوه ای استپی است‪ .‬گیاهان‬ ‫اصلی این خاک ها را علف ها و بوته ها تشکیل‬ ‫می دهند‪ ،‬با وجود این در ته دره ها درختانی مانند‬ ‫زبان گنجشک‪ ،‬بلوط و ‪ ...‬نیز می رویند‪.‬‬ ‫قابلیت کشاورزی خاک های بلوطی رنگ‬ ‫در ایران از این نوع خاک ها برای کشت غالت و‬ ‫معموال گندم دیم استفاده می شود‪ .‬چنانچه اب‬ ‫قابل ابیاری در اختیار باشد با ابیاری مصنوعی‪،‬‬ ‫پنبه هم در ان نواحی می توان کاشت‪.‬‬ ‫باشگاه خبرنگاران جوان‬ صفحه 16 ‫رئیس سازمان صنعت‪ ،‬معدن و تجارت فارس‬ ‫تولید حدود ‪ ۵۴‬درصد‬ ‫خاک نسوز کشور در فارس‬ ‫رئیس سازمان صنعت‪ ،‬معدن و تجارت فارس گفت‪ :‬در سال‪ ۹۵‬سهم استان فارس در میزان تولید انواع خاک های نسوز و صنعتی‬ ‫‪ ۴۰‬درصد و در سال‪ ۹۶‬حدود‪ ۵۴‬درصد بوده است‪.‬علی همتی رییس سازمان صنعت‪ ،‬معدن و تجارت فارس در ششمین جلسه شورای‬ ‫معادن‪ ،‬با اشاره به اینکه فارس به لحاظ معدنی استانی غنی بوده به طوری که در سند تدبیر و توسعه‪ ،‬بخش معدن به عنوان یکی از‬ ‫هسته های کلیدی توسعه استان مطرح شده است‪ ،‬گفت‪ :‬استان فارس جزء ‪ ۳‬استان اول بوده که بیشترین تعداد جلسات شورای‬ ‫معادن استانی را تاکنون با ‪ ۶‬جلسه داشته است‪.‬‬ ‫همتی افزود‪ :‬تعداد مصوبات‬ ‫شورای معادن استان ‪ ۴۴‬مصوبه‬ ‫بوده است که ازاین تعداد ‪۳۹‬‬ ‫مصوبه مصداقی بوده که کامال اجرائی شده است و‬ ‫‪ ۵‬مصوبه توسعه ای بوده و این مصوبات در حال‬ ‫پیگیری است‪.‬‬ ‫وی اظهار داشت‪ :‬عمد ه ترین مصرف انواع‬ ‫خاک های نسوز و صنعتی استان مشابه کشور‪،‬‬ ‫در تولید انواع کاشی و سرامیک دیوار و کف است‪.‬‬ ‫دبیر جلسه شورای معادن با اشاره به اینکه سهم‬ ‫استان در میزان تولید انواع خاک های نسوز و‬ ‫صنعتی در کشور ‪ ۴۰‬درصد درسال ‪ ۹۵‬و ‪۵۳.۸۵‬‬ ‫درصد در سال ‪ ۹۶‬بوده است گزارش داد‪ :‬در سال‬ ‫‪ ۱۳۹۵‬میزان تولید انواع خاک های نسوز و صنعتی‬ ‫در کشور ‪ ۴.۵‬میلیون تن بوده در مقایسه با ان‬ ‫استان فارس ‪ ۱.۸‬میلیون تن و در سالگذشته در‬ ‫کشور ‪ ۵.۲‬میلیون تن و استان فارس ‪ ۲.۸‬میلیون‬ ‫تن بوده است‪ .‬همتی در خصوص میزان تولید انواع‬ ‫کاشی وسرامیک کشور و استان گفت‪ :‬ظرفیت‬ ‫تولید کشور در سال گذشته ‪ ۶۳۵‬میلیون تن است‬ ‫و استان نیز در همین بازه زمانی به میزان ‪۴۲.۳‬‬ ‫میلیون تن است که سهم استان نسبت به کشور‬ ‫‪ ۶.۷‬درصد است‪.‬‬ ‫رییس سازمان صنعت‪ ،‬معدن و تجارت استان با‬ ‫اشاره به اینکه کشور ما در طی چند سال اخیر در‬ ‫بین ‪ ۱۰‬تولید کننده اصلی کاشی و سرامیک دنیا‬ ‫قرار داشته است‪ ،‬افزود‪ :‬کشور چین ‪ ۴۸‬درصد‪،‬‬ ‫برزیل‪ ،‬هند‪ ،‬اسپانیا‪ ،‬ویتنام‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬اندونزی‪،‬‬ ‫ترکیه‪ ،‬ایران و مکزیک ‪ ۱۰‬کشور اول تولید کننده‬ ‫کاشی و سرامیک در دنیا هستند بالغ بر ‪ ۶۰‬درصد‬ ‫تولید کاشی و سرامیک کشور مربوط به استان یزد‬ ‫است‪ .‬وی افزود‪ :‬تولید واقعی کاشی و سرامیک در‬ ‫کشورما در طی چند سال اخیر دچار نوسانات‬ ‫شدید بوده به گونه ای که نسبت تولید به ظرفیت از‬ ‫‪ %۹۴‬در سال ‪ ۸۷‬به ‪ %۶۱‬در سال ‪ ۹۵‬کاهش یافته‬ ‫است‪ ،‬علت اصلی این کاهش ناشی از رکود حاکم بر‬ ‫بازار مصرف بوده است‪.‬‬ ‫همتی تصریح کرد‪ :‬کشور ما از نظرارزش صادرات‬ ‫جهانی این کاال از بین ‪ ۲۱۰‬کشور در رتبه ‪ ۷‬قرار‬ ‫دارد که سهم کشور از نظر ارزش حدود ‪۳۴۵‬‬ ‫میلیون دالر و کل بازار جهانی ‪ ۱۸‬میلیارد دالر‬ ‫بوده است وچین با‪ ۵/۵‬میلیارد دالر دارای باالترین‬ ‫ارزش صادارات و کشور های ایتالیا و اسپانیا با ‪ ۴/۴‬و‬ ‫‪ ۹/۲‬میلیارد دالر در رتبه های دوم و سوم هستند‪.‬‬ ‫همتی گزارش داد‪ :‬در حدود ‪ ۶۶‬درصد از ظرفیت‬ ‫کاشی و سرامیک استان در دهه ‪ ۹۰‬ایجاد و راه‬ ‫اندازی شده ودر حدود ‪ ۵۰‬درصد ان در دولت های‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫دهم و یازدهم محقق شده است‪.‬‬ ‫رییس سازمان صنعت‪ ،‬معدن و تجارت استان‬ ‫فارس اضافه کرد‪ :‬برای تولید هر مترمربع کاشی‬ ‫و سرامیک‪ ،‬در حدود ‪ ۱۵‬کیلوگرم خاک‪ ،‬مصرف‬ ‫می شود و وزن میانگین هر متر مربع ان ‪ ۲۰‬کیلو‬ ‫گرم است در حدود ‪ ۷۵‬درصد از هر متر مربع این‬ ‫محصول‪ ،‬خاک معدنی میباشد‬ ‫همتی گفت‪ :‬با توجه به ظرفیت موجود استان‪،‬‬ ‫واحد های فعال استانی در حدود ‪ ۶۶۰‬هزار تن از‬ ‫خاک صنعتی تولیدی استان را فراوری می کنند‪،‬‬ ‫به عبارت دیگر ‪ ۲۲‬درصد انواع خاک نسوز و‬ ‫صنعتی استان‪ ،‬در خود استان فراوری می شود‪.‬‬ ‫دبیر شورای معادن استان فارس تاکید کرد‪ :‬با‬ ‫توجهبهنسبتتولیدبهظرفیتاسمیکشورکه‪۶۱‬‬ ‫درصد است لذا احداث هرگونه واحد جدید مطلقا‬ ‫باید با نگاه صادراتی باشد‪.‬‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪17‬‬ صفحه 17 ‫گفت و گو‬ ‫رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس خبر داد‪:‬‬ ‫عده ای سودجو خاک کشور ما را‬ ‫صادر می کنند‬ ‫نرگس حضرتی| احمدعلی کیخا که خود زاده زابل است دو دوره نماینده بود نماینده دوره هشتم و دهم مجلس شورای اسالمی‬ ‫که اکنون ناظرمجلس در شورای عالی اب است‪ .‬ایشان فارغ التحصیل در رشته اقتصاد اب از استرالیا بوده و در کارنامه خود معاونت‬ ‫محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست را نیز ثبت کرده است‪ .‬این روزها شنیده شده که خاک ایران صادر میشودیا کمبود‬ ‫اب در زابل زادگاه وی طوری است که فقط قشر ضعیت توانسته در زابل بماند و همه انهایی که سرمایه ای داشتند از انجا مهاجرت‬ ‫کرده اند‪ .‬مشکالت کشاورزی انقدر زیاد و پیچیده است که از زبان یک نماینده مجلس راهکار و پیشنهادات این حوزه را بیان شده است‬ ‫در این رابطه با او به گفتگو نشستیم که با هم میخوانیم‪:‬‬ ‫تنها بخشی که با نیاز غذایی کشور‬ ‫ارتباط تنگاتنگی دارد بخش کشاورزی‬ ‫است‬ ‫بر اساس تحقیقاتی که بنده در طول سفرهایی‬ ‫که به مناطق مختلف کشورمان داشته ام‬ ‫مهمترین مسئله ای که می توان مطرح کرد‬ ‫که اتفاقا بنده همین دیروز این موضوع را در‬ ‫مکاتبه ای با رئیس محترم مجلس و مسئوالن‬ ‫زیربط (هم در قوه مجریه و هم در قوه قضاییه)‬ ‫در میان گذاشتم موضوع تسهیالتی است که‬ ‫کشاورزان ما در مناطق مختلف کشور در طول‬ ‫سالهای گذشته دریافت کرده اند اما به دلیل‬ ‫خشکسالی های مستمر و عدم تولید و بالطبع‬ ‫نداشتن درامد نتوانسته اند ان را بازپرداخت‬ ‫نمایند این عدم بازپرداخت هم موجب شده به‬ ‫انها جریمه دیرکرد تعلق بگیرد و قراردادهایی‬ ‫که بعدها بسته اند موجب شده که همینطور‬ ‫بدهی های این عزیزان افزایش یافته و مشکالت‬ ‫بیشتری برایشان ایجاد شود‪ .‬این موضوع تا‬ ‫حدی پیش رفته که اکنون روزی نیست که‬ ‫نمایندگان مجلس مراجعه نکنند و مشکالت‬ ‫این بخش را گوشزد نکنند و خواهان حل این‬ ‫مشکالت نشوند‪.‬‬ ‫به عقیده بنده ضروری می رسد که هم دولت و‬ ‫هم مجلس تدبیری بیندیشند و به نحوی از انها‬ ‫در امحال تسهیالتی که این کشاورزان دریافت‬ ‫کرده اند و حاال برای بازپرداختش دچار مشکل‬ ‫شده اند و در شرایط بحرانی به سر می برند‪،‬‬ ‫اهتمام ورزند‪ .‬البته در قانون برنامه ششم و‬ ‫‪18‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫همچین در قوانین بودجه در سالهای گذشته‬ ‫همیشه تکالیف الزم برای دولت گذاشته شد اما‬ ‫متاسفانه هیچگاه به این تکالیف عمل نشد‪ .‬این‬ ‫موضوع در شرایط بحرانی تحریم که کشور ما‬ ‫دچار ان شده بسیار حیاتی است‪ .‬نیک می دانید‬ ‫که تنها بخشی که با نیاز غذایی کشور ارتباط‬ ‫تنگاتنگی دارد همین بخش کشاورزی است‪.‬‬ ‫بخش کشاورزی خود به خود با موضوع تحریم‬ ‫دچار مشکل شده است دیگر ما نیز نباید به این‬ ‫مشکالت بیفزاییم‪.‬‬ ‫نمی توانند در کنار یکدیگر بنشینند و فرایندها را‬ ‫انقدر تسهیل کنند که برای پروژه ای این چنینی‬ ‫که حداقل پنج الی شش میلیارد تومان سرمایه‬ ‫گذاری شده و برای ‪ 15‬الی بیست نفر شغل‬ ‫ایجاد شده و این گروه دست به تولید می زنند‬ ‫و حتی به مرحله صادرات هم می رسد که از این‬ ‫طریق ارزاوری هم برای کشور ایجاد می شود چرا‬ ‫باید پروسه صدور مجوز این همه زمان ببرد؟ چرا‬ ‫نباید صدور چنین مجوزهایی روزانه‪ ،‬هفتگی و‬ ‫حداکثر ماهانه انجام گیرد؟‬ ‫اخذ تسهیالت و صدور مجوز برای‬ ‫توسعه فعالیت های کشاورزی‬ ‫موضوع دومی که به نظرم می رسد فرایندهای‬ ‫اخذ تسهیالت و صدور مجوزهای الزم برای‬ ‫توسعه فعالیت های کشاورزی است به عنوان‬ ‫مثال خود بنده در بازدیدی که اخیرا از اصفهان‬ ‫داشتم دیدم که یک کارافرین بخش کشاورزی‬ ‫در طول مدت سه ماه یک گلخانه سه هکتاری‬ ‫پیشرفته ای را از صفر تا صد راه اندازی و اجرایی‬ ‫کرده بود اما زمانی که برای صدور مجوزها‬ ‫از سوی بخش های مختلف صرف کرده بود‬ ‫چیزی حدود یک سال و نیم تا دو سال بود‪.‬‬ ‫منصفانه اگر بنگریم در می یابیم که این یک‬ ‫فاجعه است‪ .‬اگر قرار باشد ما تولید را حمایت‬ ‫کنیم نباید اپروسه صدور مجوزها اینقدر‬ ‫طوالنی شود‪.‬‬ ‫این موضوع برای من قابل هضم نیست که چطور‬ ‫می شود که در یک استان مسئوالن دولتی‬ ‫مردم بین زمین و اسمان گرفتار‬ ‫مانده اند‬ ‫موضوع دیگری که به نظرم می رسد بحث اراضی‬ ‫است‪ .‬مثال دیگری برایتان می زنم‪ .‬بنده بازدیدی‬ ‫از منطقه کهنوج و منهوجان در جنوب کرمان‬ ‫داشتم‪ .‬خوب می دانیم که بنا به دالیل مختلفی‬ ‫در طول دهه های گذشته برای مردم این منطقه‬ ‫فرصت شغلی چندانی ایجاد نشد و حداکثر‬ ‫امکاناتی که این مردم در اختیار دارند زمین و اب‬ ‫و نیروی انسانی است‪ .‬در این بازدید به روستایی‬ ‫هم رفتم که با تعداد قابل توجهی جمعیت‬ ‫مشغول زندگی و امرار معاش هستند اما نکته‬ ‫قابل توجه این است که اراضی ای که این عزیزان‬ ‫در انجا مشغول کارند سالهای سال است که ملی‬ ‫اعالم شده و این مردم بین زمین و اسمان گرفتار‬ ‫مانده اند نه بانکی به اینها تسهیالت می دهند و‬ ‫نه سایر حمایت های الزم ازشان می شود و این‬ ‫مردم در بالتکلیفی مانده اند‪.‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ صفحه 18 ‫مسئوالن وزارت جهاد کشاورزی با قید‬ ‫فوریت تعیین تکلیف کنند‬ ‫این مسائل موضوعات پیش پا افتاده ای نیستند و‬ ‫از اهمیت ویژه ای برخوردارند که انتظار می رود‬ ‫مسئوالن وزارت جهاد کشاورزی با قید فوریت‬ ‫تعیین تکلیف کنند‪ .‬ما هم در مجلس با برای‬ ‫حل این مشکل حاضر به همکاری هستیم و‬ ‫عالقمندیم مشکل حل شود‪ .‬به نظر بنده در‬ ‫شرایط فعلی هم اگرچه تحریم ها مشکالتی‬ ‫را برای کشور ایجاد کرده ولی حوزه بخش‬ ‫کشاورزی به عقیده من یک فرصت طالیی برای‬ ‫توسعه کشور ایجاد کرده است‪ .‬از این حیث‬ ‫که به دلیل کاهش ارزش پول ملی بسیاری از‬ ‫محصوالت کشاورزی‪ ،‬تولیدی ما از منظر رقابت‬ ‫با کاالهای تولیدی مشابه خارجی دارای قدرت‬ ‫رقابت پذیری بیشتری شده اند و قابل عرضه در‬ ‫بازارهای بین المللی هستند‪.‬‬ ‫بنابراین وزارت جهاد کشاورزی و سایر‬ ‫دستگاه های متولی این امر باید تمام حمایت های‬ ‫خود را برای بهره برداری از ظرفیت های موجود‬ ‫در بخش های مختلف مانند مرغدار ی ها که‬ ‫ظرفیت تولید چهار میلیون تن قطعه را دارند‬ ‫در حالیکه نیاز ما دو الی دو و نیم میلیون تن‬ ‫قطعه است‪ ،‬ارائه دهند‪ .‬بخش های دیگر بخش‬ ‫کشاورزی هم همین ظرفیت ها را دارند که‬ ‫می توان با حمایت همه جانبه از انها به نحو‬ ‫احسن و به نفع بخش کشاورزی و توسعه این‬ ‫بخش استفاده کرد‪.‬‬ ‫تصمیمات موثر توسعه کشاورزی به‬ ‫درون وزارت جهاد کشاورزی برنمی گردد‬ ‫البته ذکر یک نکته در اینجا الزم و ضروری‬ ‫است و ان اینکه همه تصمیمات مسائل توسعه‬ ‫کشاورزی به درون وزارت جهاد کشاورزی‬ ‫برنمی گردد و بخش قابل توجهی از این موضوع‬ ‫در خارج از وزارت جهاد کشاورز ی و در بخش‬ ‫سیاست های کالن اقتصادی‪ ،‬سیاست های‬ ‫ارزی‪ ،‬سیاست های پولی و مالی‪ ،‬سیاست های‬ ‫بانکی و ‪ ...‬تصمیم گیری می شود و در اختیار‬ ‫وزارت جهاد کشاورزی نیست‪ .‬اما باید تمام این‬ ‫بخش ها با هم همراه و همگام شوند تا بتوانیم‬ ‫این مشکالت را از بخش های مختلف کشاورزی‬ ‫مرتفع کنیم‪ .‬البته در کنار این مسائل باید عنوان‬ ‫کنم که در خصوص بیمه محصوالت کشاورزی‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫تصمیمات خوبی گرفته شده که انشااهلل در‬ ‫صحن علنی هم به تصویب برسد و اعتباراتش از‬ ‫هزار میلیارد تومان به هزار و پانصد میلیارد تومان‬ ‫افزایش کرده که قرار بر این است که به صورت‬ ‫نقد و در مقاطع زمانی مورد نیاز پرداخت شود‪.‬‬ ‫البته نه تنها درباره بیمه کشاورزی بلکه درباره‬ ‫سایر سیاست هایی که در درون وزارت جهاد‬ ‫کشاورزی اتخاذ می شود همیشه عرض کردم که‬ ‫باید رجوع بیشتری به نظرات کارشناسی و مبانی‬ ‫علمی داشته باشیم و اداره بخش کشاورزی را از‬ ‫شکل سنتی خارج کرده وبا توجه به ادبیاتی‬ ‫که امروز بین نظریه پردازان بخش کشاورزی‬ ‫و فعاالن بخش کشاورزی در دنیا وجود دارد‬ ‫که بحث کشاورزی هوشمند را مطرح می کند‬ ‫و با حداکثر بهره وری و استفاده از ابزارهای بازار‬ ‫و برنامه ریزی بر اساس دشت و ظرفیت های‬ ‫تولیدی یک منطقه و مسائلی از این دست‪.‬‬ ‫این موارد موضوعاتی است که به عقیده بنده‬ ‫باید مد نظر برنامه ریزان توسعه کشاورزی و‬ ‫مسئولین مربوطه قرار گیرد‪ .‬در بازدیدی که‬ ‫بنده ازجیرفت داشتم در انجا مطرح می شد که‬ ‫ما ظرفیت تولید ‪ 500‬هزار تن مرکبات داریم که‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪19‬‬ صفحه 19 ‫گفت و گو‬ ‫همگی هم سالم هستند اما مشکلشان این بود که‬ ‫کسی نبود که گواهی سالمت برای صادرات این‬ ‫محصوالت صادر کند و این محصوالت به صورت‬ ‫فله ای صادر می شوند و در انسوی مرزها بسته‬ ‫بندی های مجددی روی انها انجام و با چند برابر‬ ‫قیمت به فروش میرسند‪.‬‬ ‫بنابراین به نظر می رسد که برنامه ریزان توسعه‬ ‫کشاورزی در کشور در فعالیت های خود پیرامون‬ ‫ظرفیت های این چنینی در مناطق انجام دهند و‬ ‫تالش کنند همه ابعاد موضوع را بازنگری کرده و‬ ‫با حل این معظالت و حرکت در مسیر هم مردم‬ ‫را در ان منطقه نگه دارند و هم شرایط رفاه شان‬ ‫را فراهم کنند و هم اینکه هزینه های اجتماعی‬ ‫ناشی از مهاجرت به شهرها و حاشیه نشینی را‬ ‫کم کنند‪.‬‬ ‫ایجاد صندوق تخصصی حمایت از‬ ‫توسعه فعالیت های گلخانه ای‬ ‫در ارتباط با گلخانه ها هم روز گذشته بنده در‬ ‫نامه ای که به اقای وزیر نوشتم مطرح کردم که‬ ‫هم درایجاد صندوق تخصصی حمایت از توسعه‬ ‫فعالیت های گلخانه ای اقدام کنند و هم اینکه با‬ ‫همکاری مرکز تحقیقات و مشارکت خصوصی و‬ ‫اتحادیه گلخانه داران یک مرکز ‪ R&D‬و تحقیق‬ ‫و توسعه مختص گلخانه ها ایجاد کنند که هم‬ ‫طراحی ها و هم ساخت مواد مختلف برای انواع‬ ‫اقلیم ها و روش های مختلف کاشت‪ ،‬داشت‪،‬‬ ‫احمدعلی کیخا‪ :‬وزارت جهاد کشاورزی و سایر‬ ‫دستگاه های متولی این امر باید تمام حمایت های‬ ‫خود را برای بهره برداری از ظرفیت های موجود در‬ ‫بخش های مختلف مانند مرغداری ها که ظرفیت‬ ‫تولید چهار میلیون تن قطعه را دارند در حالیکه‬ ‫نیاز ما دو الی دو و نیم میلیون تن قطعه است‪ ،‬ارائه‬ ‫دهند‪ .‬بخش های دیگر بخش کشاورزی هم همین‬ ‫ظرفیت ها را دارند که می توان با حمایت همه جانبه‬ ‫از انها به نحو احسن و به نفع بخش کشاورزی و‬ ‫توسعه این بخش استفاده کرد‪.‬‬ ‫‪20‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫برداشت و بازار رسانی و فراوری محصوالت و‬ ‫شرکت های دانش بنیانی که می توانند با انها‬ ‫همکاری کنند را ایجاد کنند‪ .‬من معتقدم که‬ ‫می توان از شرایط پیش امده بهترین استفاده‬ ‫را برای توسعه بخش کشاورزی استفاده کرد‪.‬‬ ‫عده ای سودجو خاک های کشور ما را صادر‬ ‫می کنند‬ ‫راستش من خودم این موضوع را به صورت‬ ‫رسمی ندید ه ام و گاهی در مصاحبه ها یا‬ ‫گزارش ها این موضوع را خوانده یا شنیده ام‪ .‬اما‬ ‫باید عرض کنم که ما یک قانون جامعی در ارتباط‬ ‫با خاک نداشته ایم که این مسائل را تحت پوشش‬ ‫قرار دهد اما خوشبختانه در مجلس دهم این‬ ‫موضوع تصویب شد که شورای محترم نگهبان‬ ‫دو ایراد هم گرفت که در حال برطرف شدن‬ ‫است که فکر می کنم با ابالغ این قانون انتقال و‬ ‫صادرات خاک از ایران به کشورهای دیگر تحت‬ ‫هر عنوانی ممنوع شده و جرم تلقی خواهد شد ‪.‬‬ ‫بعید نیست که در گوشه و کنار به صورت قاچاق‬ ‫این کار صورت گیرد اما اینکه رسما گزارشی‬ ‫در این زمینه دریافت کرده باشم اینگونه نبوده‬ ‫است‪.‬‬ ‫مهاجرت مردم به دلیل ندادن حق اب‬ ‫رود هیرمند توسط افغانستان‬ ‫بنده همین دیروز که در حضور امیردریابان‬ ‫شمعخانی دبیر شورای امنیت ملی بودم و درباره‬ ‫بحران اجتماعی و اقتصادی که حدود دو دهه‬ ‫است که ما در زابل دست به گریبان هستیم‬ ‫صحبت هایی انجام دادیم و موضوعات مختلف‬ ‫و مهمی را هم طی صحبت هایمان مطرح‬ ‫کردیم‪ .‬هرچند دولت محترم با دستور مقام‬ ‫معظم رهبری حدود ‪ 850‬میلیون دالر برای‬ ‫طرح انتقال اب با لوله به مزارع گذاشته اما تا‬ ‫وقتی ابی نباشد عمال از این طرح هم نمی توان‬ ‫بهره برداری کرد‪ .‬شرایط زابل شرایط بسیار‬ ‫حادی است‪.‬‬ ‫بنده اخیرا نامه ای هم به مسئوالن دولتی نوشتم‬ ‫و در ان خواستار حل مشکالت مردم محروم ان‬ ‫منطقه شدم‪ .‬مردمی که هم در بعد ملی و در بعد‬ ‫اسالمی دارای تاریخ درخشانی هستند اما به‬ ‫دلیل جفاهایی که از کشورهای همسایه ما که‬ ‫ایران اسالمی سالها با همه وجود در کنار انها‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫بوده‪ ،‬می شود دچار مشکل شده اند‪ .‬این ظلم‬ ‫بسیار بزرگی است که بیایند اینگونه با مردم‬ ‫زابل برخورد کنند و اب را به روی انها ببندند و‬ ‫شرایط زندگی شان را سخت و غیرقابل تحمل‬ ‫کنند‪.‬‬ ‫باید توجه داشت که سهل انگاری دولت مردان‬ ‫ما هم در تنظیم رابطه درست با کشور افغانستان‬ ‫هم دلیل دیگری ایجاد شرایط بحرانی برای مردم‬ ‫زابل بوده است‪ .‬باید قبول کنیم که اگر به شرایط‬ ‫مردم زابل توجه نشود به زودی شاهد فاجعه بزرگ‬ ‫انسانی در ان منطقه خواهیم بود‪ .‬مردمی که در روز‬ ‫‪ 22‬بهمن امسال بنا به فرمایش مقام معظم رهبری‬ ‫و ارادتی که به والیت دارند علیرغم شرایط بسیار‬ ‫سختی که دارند بیشترین حضور را در مقایسه با‬ ‫همه سالهای بعد از انقالب داشتند و خواستند‬ ‫که به مسئوالن کشور بگویند که ما هرچقدر هم‬ ‫شرایطمان سخت باشد از اسالم‪ ،‬نظام‪ ،‬انقالب‪،‬‬ ‫رهبر و نظاممان دست نخواهیم کشید‪.‬‬ ‫بنده خدمت اقای شمعخانی هم عرض کردم‬ ‫که چنین مردمی نباید اینچنین مورد بی مهری‬ ‫قرار بگیرند ‪ .‬این نگرشهای منطقه ای و قومی‬ ‫که در مجلس و در دولت حاکم شده خوب‬ ‫نیست‪ .‬اینکه اگر منطقه ای کسی را در دولت‬ ‫نداشت مشکالتش کمتر باشد و هر کس نداشت‬ ‫بیشتر درست نیست‪ .‬بنده از اقای شمعخانی هم‬ ‫خواستم که بنا به دالیل امنیتی به افراد امینی‬ ‫ماموریت بدهند که وضعیت زابل را بررسی کرده‬ ‫و تصمیم عاجلی برای حل مشکالت این منطقه‬ ‫بگیرند تا شاید مردم این منطقه از این شرایط‬ ‫اسفناک نجات پیدا کنند‪.‬‬ صفحه 20 ‫تحقیق در مورد خاک و مواد تشکیل دهنده ان‬ ‫درجغرافیا؛همه چیز‬ ‫درباره خاک !‬ ‫خاک و مواد تشکیل دهنده انخاک‬ ‫چیست؟‬ ‫خاک از تخریب سنگ ها در نتیجهٔ هوازدگی‬ ‫بوجود می اید که از مواد معدنی (سنگ‪ ،‬شن‬ ‫و ماسه‪ ،‬رس‪ ،‬الی و لجن)‪ ،‬هوا‪ ،‬اب و مواد الی‬ ‫(گیاهی و جانوری) تشکیل شده است‪ .‬خاک‪،‬‬ ‫بیشتر خشکی روی زمین را می پوشاند‪.‬‬ ‫خاک که پدوسفر نامیده می شود‪ ،‬می تواند به‬ ‫صورت یک مخزن شیمیایی در سطح زمین در‬ ‫نظرگرفته شود که از برهم کنش های چهار مخزن‬ ‫شیمیایی بزرگ تشکیل شده و به وسیله انرژی‬ ‫خورشیدی قدرت الزم را اخذ می نماید‪ ،‬خاک از‬ ‫زمانی که زندگی بر روی کره زمین شروع شده از‬ ‫گیاهان و حیوانات حمایت نموده است‪ .‬خاک از‬ ‫سه حالت فیزیکی ماده یعنی جامد‪ ،‬مایع و گاز‬ ‫تشکیل شده است‪.‬‬ ‫تقریباً نصف حجم خاک بخش جامد‪ ،‬و نصف‬ ‫دیگر از اب و هوا تشکیل شده است‪ .‬مقدار هوای‬ ‫خاک به مقدار اب بستگی دارد‪ ،‬در مقدار اب‬ ‫بهینه برای رشد اکثر گیاهان‪ ،‬اب و هوا ممکن‬ ‫است هر کدام به ترتیب در حدود ‪ ۳۰‬و ‪ ۲۰‬درصد‬ ‫از حجم خاک را اشغال کرده باشند‪ .‬عملیات‬ ‫خاک ورزی می تواند نسبت اب و گازها در خاک‬ ‫سطحی را تحت تاثیر قرار دهد‪ .‬درخاک های‬ ‫غرقابی شالیزار‪ ،‬اکسیژن فقط به صورت محلول‬ ‫در اب خاک وجود دارد‪.‬‬ ‫نحوه تشکیل خاک‬ ‫خاک ابتدا به کندی به صورت سنگ تشکیل می‬ ‫شود و بعد بر اثر فرسایش در نزدیکی سطح زمین‬ ‫به صورت ذرات ریز (ماده مادر) در می اید‪ .‬مواد‬ ‫الی هم با مواد غیر الی (ذرات سنگ‪ ،‬مواد معدنی‬ ‫و اب) مخلوط می شوند تا خاک تشکیل شود‪.‬‬ ‫عوامل موثر در تشکیل خاک‬ ‫‪ -۱‬سنگ های اولیه یا سنگ مادر‬ ‫کمیت و کیفیت خاک های حاصل از سنگ های‬ ‫مختلف اعم از سنگهای اذرین ‪ ،‬رسوبی و‬ ‫دگرگونی به کانی های تشکیل دهنده سنگ‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫‪ ،‬اب و هوا و عوامل دیگر بستگی دارد‪ .‬خاک‬ ‫حاصل از تخریب کامل سیلیکات های دارای‬ ‫الومینیوم و همچنین سنگهای فسفاتی از‬ ‫لحاظ صنعتی و کشاورزی ارزش زیادی دارد‪.‬‬ ‫در صورتیکه خاک هایی که از تخریب سنگ های‬ ‫دارای کانی های مقاوم (از قبیل کوارتز و غیره)‬ ‫در اثر تخریب شیمیایی پدید امده اند و غالبا‬ ‫شنی و ماسه ای می باشند فاقد ارزش کشاورزی‬ ‫می باشند‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ارگانیسم‬ ‫تمایز انواع خاک ها از نقطه نظر کشاورزی به نوع‬ ‫و مقدار مواد الی (ازت و کربن) موجود در ان‬ ‫بستگی دارد‪ .‬نیتروژن موجود در اتمسفر بطور‬ ‫مستقیم قابل استفاده برای گیاهان نمی باشد‪.‬‬ ‫بلکه ترکیبات نیتروژن دار الزم برای رشد گیاهان‬ ‫باید به شکل قابل حل در خاک وجود داشته باشد‬ ‫که این عمل در خاک ها بوسیله برخی از گیاهان‬ ‫و باکتری ها انجام می شود‪ .‬خاک ها معموال دارای‬ ‫یک نوع مواد الی کربن دار تیره رنگی هستند‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪21‬‬ صفحه 21 ‫مقاله‬ ‫که هوموس نامیده می شوند و از بقایای گیاهان‬ ‫بوجود می اید‪.‬‬ ‫‪ -۳‬زمان‬ ‫هر قدر مدت عمل تخریب کانی ها و سنگ ها‬ ‫بیشتر باشد عمل تخریب فیزیکی و شیمیایی‬ ‫کامل تر انجام می گیرد‪ .‬زمان تخریب کامل بسته‬ ‫به نوع سنگ ‪ ،‬ساخت و بافت سنگ ها و نیز ترکیب‬ ‫و خاصیت تورق کانی ها متفاوت می باشد ولی‬ ‫بطور کلی سنگهای رسوبی خیلی زودتر تجزیه‬ ‫شده و به خاک تبدیل می شوند‪ ،‬در صورتیکه‬ ‫سنگهای اذرین مدت زمان بیشتری الزم دارند‬ ‫تا تجزیه کامل در انها صورت گرفته و به خاک‬ ‫تبدیل گردند‪.‬‬ ‫‪ -۴‬اب و هوا‬ ‫وفور اب های نفوذی و عوامل اب و هوا از قبیل‬ ‫حرارت ‪ ،‬رطوبت و غیره در کیفیت خاک ها اثر‬ ‫بسزایی دارند‪ .‬جریان ابهای جاری بخصوص در‬ ‫‪22‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫زمین های شیب دار موجب شستشوی خاک ها‬ ‫می شوند و با تکرار این عمل مقدار مواد معدنی‬ ‫و الی بتدریج تقلیل می یابد‪ .‬اثر تخریبی اتمسفر‬ ‫همانطور که قبال بیان گردید روی برخی از‬ ‫کانی ها موثر و عمیق می باشد و هر قدر رطوبت‬ ‫همراه با حرارت زیادتر باشد شدت تخریب نیز‬ ‫بیشتر می گردد‪.‬‬ ‫‪-۵‬توپوگرافی محل تشکیل خاک‬ ‫اگر محلی که خاک ها تشکیل می شوند دارای‬ ‫شیب تند باشد در نتیجه مواد تخریب شده ممکن‬ ‫است بوسیله ابهای جاری و یا عامل دیگری خیلی‬ ‫زود بسادگی از محل خود بجای دیگری حمل‬ ‫گردند و یا شستشو بوسیله ابهای جاری و یا عامل‬ ‫دیگری خیلی زود بسادگی از محل خود بجای‬ ‫دیگری حمل گردند و یا شستشو بوسیله ابهای‬ ‫جاری باعث تقلیل مواد معدنی و الی خاک ها شود‬ ‫در نتیجه این منطقه خاک های خوب تشکیل‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫نخواهند شد‪ .‬ولی برعکس در محل های صاف و‬ ‫مسطح که مواد تخریب شده بسادگی نمی توانند‬ ‫به جای دیگری حمل شوند فرصت کافی وجود‬ ‫داشته و فعل و انفعاالت بصورت کامل انجام‬ ‫می پذیرد‪.‬‬ ‫مواد تشکیل دهنده خاک ‬ ‫مواد سخت‬ ‫موجودات زنده در خاک ‬ ‫اب موجود در خاک ‬ ‫هوای موجود در خاک‬ ‫موادی که خاک ها را تشکیل می دهند به چهار‬ ‫قسمت تقسیم می شوند‪:‬‬ ‫‪ )۱‬مواد سخت‬ ‫مواد سخت را ترکیبات معدنی تشکیل می دهند‬ ‫ولی ممکن است دارای مقداری مواد الی نیز‬ ‫باشند‪ .‬البته این ترکیبات معدنی از تخریب‬ ‫سنگ های اولیه یا سنگ مادر حاصل شده اند که‬ ‫گاهی اوقات همراه با مواد تازه کلوئیدی و نمک ها‬ ‫می باشند‪.‬‬ ‫‪ )۲‬موجودات زنده در خاک ‬ ‫تغییراتی که در خاک ها انجام می پذیرد بوسیله‬ ‫موجودات زنده در خاک انجام می گیرد‪ .‬قبل از‬ ‫همه ریشه گیاهان‪ ،‬باکتری ها‪ ،‬قارچه ا‪ ،‬کرم ها و‬ ‫باالخره حلزون ها در این تغییرات شرکت دارند‪.‬‬ ‫‪ )۳‬اب موجود در خاک ‬ ‫ابی که در خاک وجود دارد حمل مواد حل شده‬ ‫را به عهده دارد که البته این مواد حمل شده برای‬ ‫رشد و نمو گیاهان به مصرف می رسد‪ .‬اب موجود‬ ‫در خاک ها از باران و ابهای نفوذی‪ ،‬اب جذب‬ ‫شده و باالخره ابهای زیرزمینی تشکیل شده‬ ‫که در مواقع خشکی از محل خود خارج شده و‬ ‫بمصرف می رسد‪.‬‬ ‫‪ )۴‬هوای موجود در خاک‬ ‫هوا همراه با اب در خوه های خاک ها وجود دارد که‬ ‫البته این هوا از ضروریات رشد و نمو گیاهان و ادامه‬ ‫حیات حیوانات می باشد‪ .‬مقدار اکسیژنی که در‬ ‫این هوا وجود دارد از دی اکسید کربن کمتر است‬ ‫و این به ان علت است که ریشه گیاهان برای رشد‬ ‫و نمو اکسیژن مصرف کرده و دی اکسید کربن را‬ ‫پس می دهند‪.‬‬ ‫افق های خاک‬ ‫افق ‪ :O‬باالترین بخش نیمرخ در افق خاک ‪O‬‬ صفحه 22 ‫قرار دارد‪ .‬این نامگذاری ‪ ،‬به سبب وجود مواد‬ ‫الی (‪ )Organic‬در این افق است که از گیاهان و‬ ‫نیز بقایای حیوانات بوجود می اید و پس از مدتی‬ ‫تشکیل هوموس را می دهد‪ ( .‬به بقایای تجزیه‬ ‫شده گیاهان و جانوران هوموس (‪ )Humus‬یا ”‬ ‫گیاخاک ( گیاه خاک)” می گویند‪) .‬‬ ‫افق ‪ :A‬به نام خاک باالیی یا سطحی نامیده‬ ‫تمایز انواع خاک ها از نقطه نظر کشاورزی به نوع و مقدار‬ ‫مواد الی (ازت و کربن) موجود در ان بستگی دارد‪.‬‬ ‫نیتروژن موجود در اتمسفر بطور مستقیم قابل استفاده‬ ‫برای گیاهان نمی باشد‪ .‬بلکه ترکیبات نیتروژن دار الزم‬ ‫برای رشد گیاهان باید به شکل قابل حل در خاک وجود‬ ‫داشته باشد که این عمل در خاک ها بوسیله برخی از‬ ‫گیاهانوباکتری هاانجاممی شود‪.‬خاک هامعموالدارای‬ ‫یکنوعموادالیکربن دارتیرهرنگیهستندکههوموس‬ ‫نامیدهمی شوندوازبقایایگیاهانبوجودمی اید‪.‬‬ ‫می شود‪ ،‬فوقاتی ترین منطقه خاک است و این‬ ‫همان افقی است که رشد و نمو گیاهان در ان نفوذ‬ ‫می کنند‪ .‬این افق از مواد خاکی نرم (رس) که غنی‬ ‫از مواد الی و موجودات زنده میکروسکوپی است‬ ‫تشکیل یافته است که وجود این مواد الی باعث‬ ‫رنگ خاکستری تا سیاه این افق می گردد‪ .‬البته‬ ‫این زمین غالبا برای کشاورزی مناسب می باشند‪.‬‬ ‫اکسیدهای اهن و همچنین بعضی از مواد محلول‬ ‫ممکن است از این منطقه به افق ‪ B‬برده شوند و در‬ ‫انجا رسوب کنند‪.‬‬ ‫افق های خاک‬ ‫افق ‪ :E‬این الیه شسته شده (به وسیله باد و باران)‬ ‫رنگ روشن دارد و زیر الیه ‪ A‬و باالی الیه ‪ B‬قرار‬ ‫دارد‪ .‬این الیه بیشتر از شن و ماسه و الی و لجن‬ ‫تشکیل شده و بیشتر مواد معدنی و لجنش را به‬ ‫صورت ابی که از میان خاک می چکد (در فرایند‬ ‫شسته شدن) از دست داده است‪.‬‬ ‫افق ‪ :B‬بر خالف افقهای ‪ A‬و ‪ ، E‬افق ‪ B‬تجمع‬ ‫(‪ )Illuviation‬رسها و اکسیدهای اهن و‬ ‫الومینیوم است‪ .‬افق ‪ B‬رنگهایی مایل به قرمز‬ ‫یا زرد به خود می گیرد‪ ،‬چون حاوی مواد الی و‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫اکسیدهای مختلفی از عناصر است‪ .‬بعضی از‬ ‫موادی که در این خاک حضور دارند‪ ،‬به صورت‬ ‫درجا تشکیل گردیده اند‪ .‬در مناطق بسیار مرطوب‬ ‫‪ ،‬این افق در بخشهای بسیار عمیق خاک تشکیل‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫افق ‪ :C‬این افق سنگ بستر تجزیه و فرسایش‬ ‫یافته است و در اثر عوامل فیزیک و شیمیایی و‬ ‫همچنین در اثر دخالت ریشه گیاهان تشکیل‬ ‫می شود‪ .‬این افق در حقیقت سنگ بستر دست‬ ‫نخورده را از عوامل بیولوژیکی حفظ می کند و‬ ‫به عنوان سنگ پوشش (‪ )Regolith‬محسوب‬ ‫می شود‪ .‬این افق فاقد کانیهای رسی است و بیشتر‬ ‫از قطعات سنگی تشکیل یافته است‪ .‬ضخامت‬ ‫الیه ها و افقهای منفرد خاک متغیر و به نحوه‬ ‫تشکیل خاک بستگی دارد‪.‬‬ ‫افق ‪ :R‬در تحتانی ترین بخش نیمرخ خاک افق‬ ‫‪( R‬سنگ _ ‪ )Rock‬قرار گرفته که شامل مواد‬ ‫متراکم سنگ و عمدتا سنگ بستر است‪ .‬هنگامی‬ ‫که سنگ بستر هوازدگی و فرسایش شیمیایی‬ ‫می یابد‪ ،‬به سنگ پوشش (‪ )Regolith‬تبدیل‬ ‫می شود‪ .‬مواد حاصل از این فرایند برای تشکیل‬ ‫نیمرخ خاک به مصرف می رسد‪.‬‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪23‬‬ صفحه 23 ‫بررسی اب و هوای گذشته زمین‬ ‫با استفاده از خاک‬ ‫دی اکسید کربنی که از خاک های تازه خارج می شود‪ ،‬به دانشمندان کمک کرده است تا نگاهی دقیق تر به اب و هوای گذشته‬ ‫زمین بیندازند‪ .‬دانشمندان با به کارگیری این روش متوجه شده اند که سطح دی اکسید کربن جو در دوره های بسیار گرمی که کره‬ ‫زمین در گذشته های دور به خود دیده‪ ،‬پایین تر از انی بوده است که تاکنون فکر می کرده اند‪.‬‬ ‫این یافته به افزایش نگرانی درباره‬ ‫سطح کنونی دی اکسید کربن جو‬ ‫انجامیده‪ .‬چراکه در اثر سوزاندن‬ ‫سوخت های فسیلی سطح کنونی دی اکسید‬ ‫کربن جو باال است و ممکن است در اینده نزدیک‬ ‫با اب و هوای گرمخانه ای مشابه ان چه در گذشته‬ ‫های دور وجود داشته‪ ،‬مواجه شویم‪.‬‬ ‫محققان به مطالعه خاک های تازه از ساسکاچوان‬ ‫تا نیومکزیکو (امریکا) پرداخته اند و در تحقیقشان‬ ‫کوشیده اند شرایطی که در ان ماده معدنی‬ ‫کلسیت تشکیل می شود را به شکل دقیق تر‬ ‫تعیین کنند‪.‬‬ ‫مطالعه درباره کلسیت خاک به این خاطر برای‬ ‫دانشمندان مهم است که این ماده معدنی در‬ ‫سنگ اهک و بر اثر واکنش دی اکسید کربن در‬ ‫خاک های خشک و لم یزرع تولید می شود و می‬ ‫تواند به حل معماها درباره ویژگی های اب و هوای‬ ‫گذشته های دور زمین کمک کند‪ .‬دانشمندان‬ ‫‪24‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫کلسیت خاک را به عنوان شاخصی برای تعیین‬ ‫مقدار دی اکسید کربن جو در عصرهای مختلف‬ ‫مورد توجه قرار می دهند‪.‬‬ ‫تنها کافی است که یک جعبه را روی خاک بگذارید‬ ‫و اجازه دهید که از دی اکسید کربن پر شود‪ .‬وقتی‬ ‫غلظت دی اکسید کربن باال می رود به سوی جو‬ ‫جریان می یابد‪ .‬با استفاده از این اطالعات می‬ ‫توان شرایطی که در ان کلسیت شکل می گیرد‬ ‫را تعیین کرد‪.‬‬ ‫دانشمندان در مطالعات قبلی به این نتیجه رسیده‬ ‫بودند که تشکیل کلسیت داللت بر این دارد که‬ ‫سطح دی اکسید کربن جو سه هزار تا چهار هزار‬ ‫بخش در میلیون است‪ .‬اما حاال مشخص شده که‬ ‫تشکیل کلسیت در خاک به این معنی است که‬ ‫سطح دی اکسید کربن جو حدود ‪ 1000‬بخش‬ ‫در میلیون است‪.‬‬ ‫براوردها درباره نحوه شکل گیری کلسیت به‬ ‫خاک های فسیل شده از عصرهای گرم تر زمین‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫در بیش از ‪ 450‬میلیون سال قبل تعمیم داده‬ ‫شد و شرایط اب و هوایی ان دوران را به شرایط‬ ‫جدیدی که کره زمین با ان مواجه است متصل‬ ‫شد‪ .‬در نهایت وقتی این نتایج کنار هم گذاشته می‬ ‫شود نتایج هشدار دهنده ای به همراه دارد‪ .‬اول از‬ ‫همه ما می دانیم که سطح دی اکسید کربن جو به‬ ‫دلیل سوزاندن سوخت های فسیلی رو به افزایش‬ ‫است و برخالف ان چه در گذشته فکر می کردیم‬ ‫اب و هوای زمین خیلی بیشتر از ان چه که قب ً‬ ‫ال‬ ‫تصور می کردیم به این افزایش دی اکسید کربن‬ ‫جو حساس است‪.‬‬ ‫این حرف به این معنا است که ممکن است خطر‬ ‫تغییرات اب و هوایی و گرم شدن زمین نزدیک‬ ‫تر از انی باشد که پیش از این گمان می کردیم‪.‬‬ ‫نتیجه مطالعات حاکی از این است که تفاوت در‬ ‫سطوح دی اکسید کربن در عصرهای یخبندان‬ ‫و اب و هواهای گرمخانه ای کمتر از انی است که‬ ‫پیش از این تصور می شد‪.‬‬ صفحه 24 ‫ساختمانخاک‬ ‫خاک حاوی مواد معدنی‪ ،‬اب و سایر مواد مغذی ای‬ ‫است که گیاهان برای رشدشان از انها استفاده می‬ ‫کنند‪.‬خاکخانهایبرایحشرات‪،‬باکتریهاوحتی‬ ‫برخی از جانوران فراهم می کند‪ .‬خاک همچنین اب‬ ‫راجذبوتصفیهمیکند‪.‬بهعبارتدیگربدونخاک‪،‬‬ ‫حیاتبهشکلیکهمامیشناسیموجودنداشت‪.‬‬ ‫در این مطلب اطالعاتی درباره ساختمان خاک بیان‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫سنگ بستر‪ :‬جایی که همه چیز از ان شروع‬ ‫میشود‬ ‫شروع خاک از سنگ بستر است‪ .‬سنگ بستر سنگی‬ ‫است که پوسته زمین را تشکیل می دهد‪ .‬در طول‬ ‫سال ها ترکیبی از کار باد‪ ،‬اب و خورشید سنگ‬ ‫بستر را داغ و یخ می کند و ان را فرسوده می کند تا‬ ‫زمانی که به تدریج شروع به خرد شدن کند و خاک‬ ‫راتشکیلدهد‪.‬‬ ‫گیاهانهممیتوانندبهاینروندکمککنند‪.‬گیاهان‬ ‫با بستن ریشه هایشان به سنگ ها و شکستن انها به‬ ‫قطعات کوچک تر به این روند کمک می کنند‪ .‬کرم‬ ‫خاکی‪ ،‬موش کور و همچنین اسیدهای موجود در‬ ‫درون اب باران و مواد شیمیایی ای که به وسیله‬ ‫گلسنگ ها ازاد می شوند نیز سنگ بستر را خرد‬ ‫میکنند‪.‬‬ ‫ممکناستصدهاسالطولبکشدبرایاینکهتنها‬ ‫چندسانتیمترخاکجدیدایجادشود‪.‬‬ ‫برای همین بسیار مهم است که بدانیم در خاک‬ ‫چه می گذرد و ما چگونه می توانیم نقش ان را در‬ ‫اکوسیستمحفظکنیم‪.‬‬ ‫همهچیزدربارهالیههایخاک‬ ‫خاک حاصلخیز از چند الیه تشکیل شده که هر یک‬ ‫نقشیحیاتیدرسالمتانایفامیکنند‪.‬اینالیهها‬ ‫عبارتنداز‪:‬الشبرگ‪،‬خاکسطحیوخاکزیرین‪.‬‬ ‫⇐ الشبرگ (‪ :)Litter‬باالترین الیه خاک سالم‬ ‫الشبرگ نامیده می شود‪ .‬این الیه از مواد الی مرده‬ ‫مانندبرگ‪،‬پوستدرخت‪،‬چوبوعلفتشکیلشده‬ ‫است‪ .‬بوم شناسان توجه زیادی به الیه الشبرگ‬ ‫خاک نشان می دهند چراکه نقشی کلیدی را‬ ‫سالمتخاکوپویاییاکوسیستمبازیمیکند‪.‬الیه‬ ‫الشبرگ گاهی اوقات الیه ‪ O‬نیز نامیده می شود‪O .‬‬ ‫مخففارگانیکبهمعنیمادهالیاست‪.‬‬ ‫⇐ خاک سطحی‪ :‬با حفر خاک به الیه بعدی می‬ ‫رسیم که خاک سطحی نامیده می شود‪ .‬این الیه از‬ ‫قطعات سنگ‪ ،‬مواد مغذی‪ ،‬اب‪ ،‬هوا و مواد ریز دیگر‬ ‫(یا مواد گیاهی و جانوری مرده) تشکیل شده است‪.‬‬ ‫ریشهبیشترگیاهاندرداخلخاکسطحیرشدمی‬ ‫کند‪ .‬می دانیم که گیاهان از ریشه برای جذب اب‪،‬‬ ‫مواد معدنی و مواد مغذی مورد نیاز برای رشدشان‬ ‫استفادهمیکنند‪.‬‬ ‫⇐ خاک زیرین‪ :‬الیه بعدی خاک سالم زیر خاک‬ ‫نامیده می شود‪ .‬این الیه زیر الیه خاک سطحی‬ ‫است و بیشتر مواد تشکیل دهنده ان همان مواد‬ ‫تشکیلدهندهخاکسطحیهستنداماموادمغذی‬ ‫و مواد مرده گیاهی و جانوری کمتری نسبت به الیه‬ ‫باالیی دارند‪.‬‬ ‫مدیریت خاک‪ :‬چگونه خاک مان را سالم‬ ‫نگهداریم‬ ‫همان طور که در باال اشاره شد‪ ،‬صدها سال طول می‬ ‫کشد تا چند سانتی متر خاک تشکیل شود‪ .‬پس‬ ‫بسیارمهماستکهخاکسالمراهدرندهیمویااجازه‬ ‫ندهیمبامدیریتضعیفخاکنابودشود‪.‬فرسایش‪،‬‬ ‫تهی شدن از مواد مغذی و بیابان زایی سه موضوع‬ ‫جدی هستند که می توانند بر اثر مدیریت ضعیف‬ ‫خاکبهوجودایند‪.‬‬ ‫فرسایش روندی است که در ان اب‪ ،‬باد و یا یخ‪،‬‬ ‫سنگ ها و خاک را از یک منطقه از پوسته زمین‬ ‫حرکت می دهند و انها را به منطقه دیگر می برند‪.‬‬ ‫خاک سالم معموالً به وسیله ریشه گیاهان در محل‬ ‫اش نگه داشته می شود اما زمانی که این گیاهان از‬ ‫بین می روند ‪ -‬از طریق بریدن‪ ،‬زراعت‪ ،‬کار معدن و‬ ‫یا توسعه شهری ‪ -‬خاک در مقابل فرسایش اسیب‬ ‫پذیرمیشود‪.‬‬ ‫⇐ تهی شدن از مواد مغذی‪ :‬در یک اکوسیستم‬ ‫سالم‪ ،‬گیاهان مواد مغذی را از خاک جذب می کنند‬ ‫تا رشد کنند‪ .‬سپس این گیاهان غذای حیوانات می‬ ‫شوند‪ .‬زمانی که گیاهان و جانوران می میرند‪ ،‬تبدیل‬ ‫به مواد الی مرده می شوند که مواد مغذی را به خاک‬ ‫بر می گردانند‪ .‬این جریان انرژی چرخه ای را ایجاد‬ ‫می کند که در ان خاک سالم حفظ می شود‪ .‬موقعی‬ ‫کهموادمغذیبهخاکبرنمیگردند‪-‬مانندزمانیکه‬ ‫کاشتبیشازحددرزمینهایکشاورزیانجاممی‬ ‫شود یا یک نوع محصول زراعی برای سال ها کاشته‬ ‫می شود ‪ -‬سطح مواد مغذی در خاک پایین می اید و‬ ‫خاکمیتواندازاینموادتخلیهشود‪.‬خاکیکهدچار‬ ‫کمبود مواد مغذی می شود ممکن نیست که قادر به‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫حفظمحصوالتزراعیایندهباشد‪.‬‬ ‫⇐بیابانزایی‪:‬هنگامیکهخاکهمازموادمغذی‬ ‫و هم از اب تهی می شود‪ ،‬وضعیتی به نام بیابان زایی‬ ‫به وجود می اید‪ .‬خاک های که بیابانی شده اند بیش‬ ‫از ان خشک و دچار کمبود مواد مغذی اند تا حیات‬ ‫گیاه را حفظ کنند‪ .‬این شرایط بیابانی شدن‪ ،‬یک‬ ‫اکوسیستم را عاری از زندگی می کند‪ .‬تغییرات اب‬ ‫وهواییوخشکسالیدوعاملاصلیبیابانزاییاند‪.‬‬ ‫انواعخاک‬ ‫الیه های خاکاگر درباره خاک زیر پایتان فکر کنید‬ ‫از پیچیدگی ان متحیر می مانید‪ .‬خاک ها از نظر‬ ‫ترکیب و ساختار ذرات با هم متفاوتند‪ .‬ترکیب و‬ ‫ساختمان خاک به دقت از سوی کشاورزانی که به‬ ‫خاک مناسب برای کاشت محصوالت نیاز دارند‬ ‫و همچنین مهندسانی که ممکن است به فهم‬ ‫خاک برای مقاصد مختلف نیاز داشته باشند مورد‬ ‫بررسی قرار می گیرد‪( .‬به مطلب ?‪What is Soil‬‬ ‫‪ - Definition, Structure & Types‬نوشته‬ ‫دکتر ربکا گیلسپی استاد سالمت دانشگاه اشفورد‬ ‫مراجعهکنید‪).‬‬ ‫خاک برای پایداری اکوسیستم هم اهمیتی حیاتی‬ ‫دارد چراکه به صورت محیط طبیعی برای رشد‬ ‫پوششگیاهیعملمیکند‪.‬دراینمطلبتعریفیاز‬ ‫خاک ارایه می گردد و عوامل تعیین کننده ساختار و‬ ‫نوع خاک موردبررسی قرار میگیرد‪.‬‬ ‫خاکچیست؟‬ ‫خاک را می توان مواد الی و غیرالی روی سطح زمین‬ ‫تعریف کرد که محیطی را برای رشد گیاهان فراهم‬ ‫می کند‪ .‬خاک که در طول زمان و به کندی ایجاد می‬ ‫شود‪ ،‬از مواد مختلف زیادی تشکیل شده است‪ .‬مواد‬ ‫غیرالی و نیز موادی که حیات ندارند شامل سنگ‬ ‫های فرسایش یافته و مواد معدنیهستند‪ .‬فرسایش‬ ‫فرایندی مکانیکی و یا شیمیایی است که در اثر ان‬ ‫سنگهابهقطعاتکوچکتریتبدیلمیشوند‪.‬‬ ‫هنگامی که سنگ ها فرو می پاشند‪ ،‬با مواد الی‬ ‫مخلوط می شوند‪ .‬مواد الی موادی هستند که منشا‬ ‫انها موجودات زنده اند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬وقتی گیاهان‬ ‫و جانوران می میرند و تجزیه می شوند‪ ،‬مواد مغذی‬ ‫ای را ازاد می کنند که به خاک برمی گردد‪.‬‬ ‫الیههایخاک‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪25‬‬ صفحه 25 ‫مقاله‬ ‫اگر می خواهید درباره خاک مطالعه می کنید‪ ،‬مفید‬ ‫است که بیلی را در دست بگیرید و سوراخی نسبتاً‬ ‫نوع دیگر خاک‪ ،‬سیلت است‪ .‬سیلت را می توان به‬ ‫صورت شن نرم در نظر اورد‪ .‬سیلت اب را بهتر از شن‬ ‫نگه می دارد‪ .‬اگر شما مقداری سیلت خشک را در‬ ‫دستتان نگه دارید ان را تقریباً مثل ارد احساس می‬ ‫کنید‪.‬اگرابرابهسیلتداخلدستتاناضافهکنید‪،‬‬ ‫احساسمیکنیدنرمولیزاست‪.‬‬ ‫خاکرسبسیارریزدانهاست‪.‬ذراتخاکرسحتی‬ ‫از سیلت کوچک ترند‪ ،‬بنابراین فضای بسیار کمی‬ ‫بین دانه های ریز ان برای گردش هوا یا اب وجود‬ ‫دارد‪ .‬درنتیجه‪ ،‬اب خیلی خوب از خاک رس عبور‬ ‫نمیکندویافضابرایرشدریشههایگیاهانفراهم‬ ‫نمی شود‪ .‬اگر شما کشاورز بودید‪ ،‬دوست نداشتید‬ ‫بیشتر مزرعه تان از خاک رس تشکیل شده باشد‪.‬‬ ‫اما اگر کوزه گر بودید‪ ،‬فکر می کردید که خاک رس‬ ‫بهترین نوع خاک است‪.‬هنگامیکه رطوبت به خاک‬ ‫رس اضافه می شود‪ ،‬می توان از ان یک کاسه سفال یا‬ ‫اجرساختمانیدرستکرد‪.‬‬ ‫ما می توانیم لوم را هم به عنوان نوع چهارم خاک در‬ ‫نظر بگیریم اگرچه این خاک در واقع ترکیبی از شن‪،‬‬ ‫سیلت و خاک رس است‪ .‬خاک های لوم بسته به این‬ ‫که چه مقدار از هر نوع از ذرات خاک در انها موجود‬ ‫باشد با هم متفاوتند‪ .‬به طور کلی خاک لوم خاک‬ ‫دلخواه باغبان ها است‪ .‬خاک لوم نوعی خاک است‬ ‫که رطوبت را در خود نگه می دارد و همچنین برای‬ ‫زهکشی خوب است‪ .‬اگر شما لوم را در دستتان نگه‬ ‫دارید‪ ،‬می توانید ان را به قالب یک توپ دراورید‪ ،‬اما‬ ‫توپیکهبهراحتیازهممیپاشد‪.‬‬ ‫انواعخاک‬ ‫یک نوع از خاک‪ ،‬خاک شنی است‪ .‬شن داخل خاک‬ ‫در واقع ذرات کوچک سنگ فرسایش یافته است‪.‬‬ ‫شن نسبتاً درشت و سست است به طوری که اب می‬ ‫تواند به راحتی از میان ان گذر کند‪ .‬این خاک برای‬ ‫زهکشی خوب است اما برای رشد گیاهان مناسب‬ ‫نیست چراکه خاک شنی اب یا مواد مغذی را نگه‬ ‫نمی دارد‪.‬‬ ‫ساختمانخاک‬ ‫ساختمان خاک براساس چیدمان هر ذره شن‪،‬‬ ‫سیلتورسبناشدهاست‪.‬‬ ‫وقتی ذرات خاک را به یکدیگر متصل می کنیم‪،‬‬ ‫دانه های خاک تشکیل می شوند‪ .‬این دانه ها اشکال‬ ‫متفاوتی را به وجود می اورند‪ .‬این اشکال به ما می‬ ‫گویند اب چگونه (سخت یا اسان) میان خاک نفوذ‬ ‫میکند‪.‬‬ ‫بزرگی را در ان ایجاد کنید‪ .‬این سوراخ باید طوری‬ ‫باشد که سطح عمودی خاک تا سنگ زیرین اشکار‬ ‫شود‪.‬بهاینشرایطنیمرخخاکگفتهمیشود‪.‬نیمرخ‬ ‫خاک چیزی مثل اثر انگشت خاک است‪ .‬نیمرخ یک‬ ‫خاک به خاطر عواملی مثل رنگ‪ ،‬بافت‪ ،‬ساختار‪،‬‬ ‫ضخامت و همچنین ترکیب شیمیایی اش با نیمرخ‬ ‫خاکهایدیگرمتفاوتاست‪.‬‬ ‫هر الیه نیم رخ خاک‪ ،‬الیه خاک نامیده می شود‪ .‬این‬ ‫الیههاباحروفازهممشخصمیشوند‪.‬الیه‪، A‬الیه‬ ‫باالیی و نزدیک ترین الیه به سطح است‪ .‬شما می‬ ‫توانیداینالیهراهمانخاکسطحیدرنظربگیرید‪.‬‬ ‫بهاینترتیبحرف‪ A‬کهدرراسحروفالفبااستبه‬ ‫الیهسطحیاطالقمیشود‪.‬هنگامیکهبهالیههای‬ ‫عمیق تر نیمرخ خاک حرکت می کنید‪ ،‬به الیه های‬ ‫‪ B‬و ‪ C‬می رسید‪ .‬به طور کلی سه الیه اصلی داریم و‬ ‫بقیه الیه ها فرعی محسوب می شوند‪ .‬الیه‪ R‬نیز الیه‬ ‫سنگبستراست‪.‬‬ ‫انواعخاک‬ ‫سه نوع اصلی خاک وجود دارد‪ :‬شنی‪ ،‬سیلت (به‬ ‫ان الی گفته می شود) و رسی‪ .‬اما بیشتر خاک ها از‬ ‫ترکیبانواعمختلفخاکهاتشکیلشدهاند‪.‬اینکه‬ ‫انواع خاک ها چگونه مخلوط می شوند بافت خاک را‬ ‫تعیینمیکنند‪.‬بهعبارتدیگراینکهخاکچگونه‬ ‫بهنظرمیرسدواحساسمیشود‪،‬بافتخاکاست‪.‬‬ ‫‪26‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫برای مثال‪ ،‬اگر ساختار خاک دانه دانه است‪ ،‬به این‬ ‫معنی است که این خاک از خرده های کوچک خاک‬ ‫ساخته شده است‪ .‬اب به راحتی از این ساختارهای‬ ‫کوچکگذرمیکندودرنتیجه‪،‬ساختاردانهدانهای‬ ‫برایزهکشیوهوادهیمناسباست‪.‬امااگرساختار‬ ‫خاکورقهایباشد‪،‬ذراتخاکیکساختاربشقابی‬ ‫شکل یا عدسی مانند افقی دارند‪ .‬این باعث می شود‬ ‫اببهکندیازاطرافبشقابهاعبورکندودرنتیجه‬ ‫این خاک برای گردش اب و هوا مناسب نیست‪.‬‬ ‫ساختار ورقه ای در خاک بسیار متراکم‪ ،‬مانند خاک‬ ‫جنگلورسوبدریاچهمعمولاست‪.‬‬ ‫خاکچیست؟‬ ‫خاک‪ ،‬بیشتر خشکی روی زمین را می پوشاند‪.‬‬ ‫خاک از مواد معدنی (سنگ ‪ ،‬شن و ماسه‪ ،‬رس‪ ،‬الی و‬ ‫لجن)‪،‬هوا‪،‬ابوموادالی(گیاهیوجانوری)تشکیل‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫انواع خاک‪ :‬انواع بسیار مختلفی از خاک ها‬ ‫وجود دارد و هر یک مشخصه های بی همتایی‬ ‫از نظر رنگ‪ ،‬بافت‪ ،‬ساختمان و محتویات دارند‪.‬‬ ‫عمق خاک هم متفاوت است‪ .‬نوع خاک یک‬ ‫منطقه‪ ،‬نوع گیاهانی که می توانند در ان رشد‬ ‫کنند را تعیین می کند‪ 12 .‬نوع خاک وجود دارد‬ ‫که عبارتند از‪ :‬الفی سول ‪ ،Alfisols‬اریدیسول‬ ‫‪ ،Aridisols‬انتیسول ‪ ،Entisols‬هیستوسول‬ ‫‪ ،Histosols‬اینسپتیسول ‪،Inceptisols‬‬ ‫مولیسول ‪ ،Mollisols‬اکسیسول ‪،Oxisols‬‬ ‫اسپودوسول ‪ ،Spodosols‬التیسول ‪،Ultisols‬‬ ‫ژلیسول ‪ ،Gelisols‬اندیسول ‪ Andisols‬و‬ ‫ورتیسول‪.Vertisols‬‬ ‫علمی که خاک را مطالعه می کند خاک‬ ‫شناسینامیدهمیشود‪.‬‬ ‫تشکیلخاک‪:‬خاکابتدابهکندیبهصورت‬ ‫سنگتشکیلمیشودوبعدبراثرفرسایشدر‬ ‫نزدیکی سطح زمین به صورت ذرات ریز (ماده‬ ‫مادر) در می اید‪ .‬مواد الی هم با مواد غیر الی (ذرات‬ صفحه 26 ‫سنگ‪ ،‬مواد معدنی و اب) مخلوط می شوند تا خاک‬ ‫تشکیلشود‪.‬‬ ‫الیه های خاکخاک از الیه های افقی متمایز و‬ ‫مشخصی تشکیل شده‪ .‬الیه های باالتر غنی از مواد‬ ‫الی (خاک سطحی و مواد الی انسانی) است و الیه‬ ‫های سنگی زیرین (خاک زیر‪ ،‬سنگ پوشش یا‬ ‫رگولیتوسنگبستر)است‪.‬‬ ‫الیه ‪ :O‬الیه باالیی الی خاک که بیشتر از ات و‬ ‫اشغال برگ ها و مواد الی انسانی (مواد الی تجزیه‬ ‫شده)تشکیلشده‪.‬‬ ‫الیه ‪ :A‬الیه ای به نام خاک سطحی‪ :‬این خاک زیر‬ ‫الیه ‪ O‬و باالی الیه ‪ E‬یافت می شود‪ .‬در این الیه که‬ ‫رنگ تیره دارد‪ ،‬بذرها و دانه ها جوانه می زنند و ریشه‬ ‫هایگیاهانرشدمیکنند‪.‬اینالیهازگیاخاک(مواد‬ ‫الیتجزیهشده)کهباذراتموادمعدنیمخلوطشده‬ ‫تشکیلشده‪.‬‬ ‫الیه ‪ :E‬این الیه شسته شده (به وسیله باد و باران)‬ ‫رنگ روشن دارد و زیر الیه‪ A‬و باالی الیه‪ B‬قرار دارد‪.‬‬ ‫این الیه بیشتر از شن و ماسه و الی و لجن تشکیل‬ ‫شده و بیشتر مواد معدنی و لجنش را به صورت ابی‬ ‫که از میان خاک می چکد (در فرایند شسته شدن)‬ ‫از دست داده است‪.‬‬ ‫الیه‪:B‬همچنینخاکزیرنامیدهمیشود‪-‬اینالیه‬ ‫زیر الیه ‪ E‬و باالی الیه ‪ C‬است‪ .‬این الیه حاوی لجن‬ ‫و رسوبات مواد معدنی (مثل اهن‪ ،‬اکسید الومینیوم‬ ‫و کربنات کلسیم) است که از الیه های باالیی به ان‬ ‫رسیده‪ .‬یعنی موقعی که اب حاوی مواد معدنی از‬ ‫خاکباالییمیچکد‪.‬‬ ‫الیه‪ :C‬همچنین سنگ پوشش یا ریگولیت نامیده‬ ‫می شود‪ ،‬این الیه زیر الیه ‪ B‬و باالی الیه ‪ R‬است‪.‬‬ ‫این الیه حاوی سنگ بستر همراه با شکستگی های‬ ‫اندکی است‪ .‬ریشه های گیاه به این الیه نفوذ نمی‬ ‫کند‪.‬موادالیخیلیکمدراینالیهیافتمیشود‪.‬‬ ‫الیه‪ :R‬الیه سنگ بستر که زیر همه الیه های دیگر‬ ‫است‪.‬‬ ‫منبع‪http://www.enchantedlearning.:‬‬ ‫‪/com/geology/soil‬‬ ‫فرسایش چیست؟‬ ‫حمیده احمدیان راد|‬ ‫وقتی زمین در حدود چهار و نیم‬ ‫میلیارد سال پیش شکل گرفت‪،‬‬ ‫به خاطر گرمای زیاد همه ان از سنگ مایع و فلز‬ ‫مایع بود‪ .‬اما هنگامی که در همان زمان زمین‬ ‫سرد شد‪ ،‬سنگ های اذرین ‪ -‬گرانیت و کوارتز‬ ‫و دیگر انواع سنگ ها تشکیل شدند‪ .‬وقتی که‬ ‫باد بر روی این سنگ ها وزید و هنگامی که باران‬ ‫بر روی انها بارید و انها را شست‪ ،‬ذرات و تکه‬ ‫هایی از این سنگ ها به تدریج شکستند و از‬ ‫هم پاشیدند ‪ -‬این چیزی است که فرسایش‬ ‫نام دارد‪.‬‬ ‫کم کم‪ ،‬این تکه ها و ذرات فرسایش یافته‬ ‫سنگی از قله کوه ها به دره های رودها غلطیدند‬ ‫و وزیدند و سپس رودها انها را در امتداد دره‬ ‫های رود به اقیانوس ها حمل کردند‪ .‬این ذرات‬ ‫و قطعات با هم مخلوط شدند تا شن و ماسه‬ ‫و خاک رس بسازند‪ .‬شن و ماسه و خاک رس‬ ‫بسیار زیادی به سواحل و کناره رودها ختم‬ ‫می شوند‪ ،‬جاهایی که امروزه می توانیم انها‬ ‫را ببینیم‪.‬‬ ‫مقداری از شن و ماسه و خاک رس به داخل‬ ‫دریاچه ها و اقیانوس ها می ریزند‪ ،‬جایی که در‬ ‫ان گرانش (جاذبه زمین) اب را با فشار روی شن‬ ‫و ماسه و خاک رس وارد می کند و و ذرات خرد‬ ‫و خمیر شده را با هم به سنگ جدیدی تبدیل‬ ‫می کند‪ .‬اینها سنگ های رسوبی هستند‪ ،‬مانند‬ ‫ماسه سنگ (از شن و ماسه ساخته شده است)‬ ‫و سنگ رست (از خاک رس ساخته شده است)‪.‬‬ ‫حدود یک میلیارد سال پیش و در ابتدای‬ ‫شروع ان‪ ،‬گیاهان بر روی زمین وجود داشتند‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫و هنگامی که این گیاهان مردند با شن و ماسه‬ ‫و خاک رس مخلوط شدند تا خاک بسازند‪.‬‬ ‫مانند شن و ماسه و خاک رس‪ ،‬خاک معمولی‬ ‫هم به سقوط و یا وزیدن از باالی تپه به درون‬ ‫دره رودها تمایل دارد و سپس در اب در امتداد‬ ‫دره های رودها به اقیانوس ها حمل می شود‪.‬‬ ‫به خاطر همین است که زمانی که انسان ها‬ ‫حدود ‪ 150،000‬سال پیش بر روی زمین ظاهر‬ ‫شدند‪ ،‬بهترین زمین برای شکار و جمع اوری‬ ‫غذا و بعد کشاورزی را در دره های رودها و به‬ ‫ویژه در نزدیکی اقیانوس ها یافتند‪ .‬فرهنگ‬ ‫های اولیه مثل مصریان در دره نیل‪ ،‬سومری‬ ‫ها در دره های رودهای دجله و فرات‪ ،‬بانتوها در‬ ‫امتداد رود نیجر‪ ،‬فرهنگ وودلند در امتداد رود‬ ‫می سی سی پی شکل گرفتند‪.‬‬ ‫بسیاری از ما فرسایش خاک را به عنوان عامل‬ ‫اصلی مسطح شدن سطح کوه ها می شناسیم‪.‬‬ ‫اما زمین شناسان متوجه شده اند که دو کوه‬ ‫جزیره اواهو واقع در هاوایی به خاطر وجود‬ ‫اب های زیرزمینی در حال انحالل از درون‬ ‫هستند‪ .‬به این ترتیب روزی فرامی رسد که‬ ‫اواهو به جزیره ای تخت و کم ارتفاع تبدیل‬ ‫خواهد شد‪ .‬بر اساس براوردهای محققان‬ ‫جزیره اواهو همچنان بزرگ خواهد شد و این‬ ‫روند تا ‪ 1.5‬میلیون سال بعد هم ادامه خواهد‬ ‫یافت ولی درنهایت زور اب های زیرزمینی‬ ‫خواهد چربید و جزیره به منطقه ای کم ارتفاع‬ ‫نزول خواهد کرد‪.‬‬ ‫منبع‬ ‫‪scienceforkids.kidipede.com‬‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪27‬‬ صفحه 27 ‫محیط زیست‬ ‫اصل ‪ ۵۰‬قانون اساسی درباره‬ ‫«حفاظت از محیط زیست» چه می گوید؟‬ ‫ی بعد باید در ا ‏‬ ‫ن‬ ‫ت محیط زیست‏ ک ‏ه نسل‏ امروز و نسل ها ‏‬ ‫ی اسالمی‪ ،‬حفاظ ‏‬ ‫در اصل ‪ ۵۰‬قانون اساسی امده است‪«:‬در جمهور ‏‬ ‫ی محیط‬ ‫ن ک ‏ه با الودگ ‏‬ ‫ی و غیر ا ‏‬ ‫ی اقتصاد ‏‬ ‫ن رو فعالیت ها ‏‬ ‫ی می‏شود‪ .‬از ای ‏‬ ‫ی تلق ‏‬ ‫ی داشت ‏ه باشند‪ ،‬وظیف ‏ه عموم ‏‬ ‫ی رو ب ‏ه رشد ‏‬ ‫ت اجتماع ‏‬ ‫حیا ‏‬ ‫ع است‪ ».‬زمین سرمایه مشترک بشر برای نسل حاضر و نسل های اینده‬ ‫ن مالزم ‏ه پیدا کند‪ ،‬ممنو ‏‬ ‫نا ‏‬ ‫ل جبرا ‏‬ ‫ب غیر قاب ‏‬ ‫ت یا تخری ‏‬ ‫زیس ‏‬ ‫است؛ به همین دلیلی تمامی تالش هایی که برای حفاظت محیط زیست انجام می شود در حقیقت گام برداشتن در مسیر حفظ نسل‬ ‫بشری است‪ .‬با این حال در گیر ودار زندگی روزمره‪ ،‬گاهی انسان ها کمتر به میراث گرانبهای زندگی خود توجه دارند و گاه عمدا به‬ ‫تخریب ان می پردازند که به همین دلیل قوانینی برای حمایت از محیط زیست به تصویب رسیده و مجازات هایی را برای کسانی که‬ ‫این میراث خدادادی را نادیده می گیرند‪ ،‬در نظر گرفته است‪.‬‬ ‫ابهام در تعریف محیط زیست‬ ‫ابهام در تعریف تفسیر ماهوی مربوط به معنای قانونی محیط زیست اشکاالتی را به وجود اورده ؛ چرا که هیچ متن حقوقی محیط‬ ‫زیست را به صورت جامع و مانع تعریف نکرده است‪ ،‬بلکه در همه تعاریف تنها از سه‬ ‫عنصر طبیعت‪ ،‬منابع طبیعی‪ ،‬شهر و مناظر سخن گفته اند و حقوق و تکالیف را‬ ‫حول ان محورها بیان کرده اند‪ .‬به طور مثال می توان به برخی از قوانین و مقررات‬ ‫موضوعه مانند قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست‪.‬‬ ‫قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع‬ ‫کشور‪ ،‬قانون شکار و صید‪ ،‬قانون نحوه‬ ‫جلوگیری از الودگی هوا‪،‬‬ ‫‪28‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ صفحه 28 ‫قانون شهرداری و… اشاره کرد‪ .‬شاید بتوان‬ ‫محیط زیست را کل منابع طبیعی تجدیدشونده‬ ‫شامل جنگل ها‪ ،‬مراتع‪ ،‬منابع ابی و… تعریف‬ ‫کرد که شامل طیف وسیع و گسترده ای از تعاریف‬ ‫تخصصی مربوطه به این حوزه می شود؛ از سوی‬ ‫دیگر هر گاه ما از محیط زیست صحبت می کنیم‬ ‫در واقع تاثیر های ان بر نوع بشر را در نظر داریم‪.‬‬ ‫استفاده از ظرفیت اخالق‬ ‫برای اینکه بتوان مردم را ملتزم به حفظ محیط‬ ‫زیست کرد باید به جای تکیه بر قواعد حقوقی‬ ‫به ترویج قواعد اخالقی مربوط به محیط زیست‬ ‫پرداخت‪ .‬اگر چه جرایم و مجازات های مربوط به‬ ‫محیط زیست نقش بزرگی در کاهش اسیب به‬ ‫محیط زیست دارد‪ ،‬اما اگر مردم از دورن خود‬ ‫را ملتزم به احترام به محیط زیست ندانند از‬ ‫دست قوانین و مقررات هم کاری‬ ‫ساخته نخواهد بود‪ .‬باید گفت که‬ ‫اخالق زیست محیطی‬ ‫حال نگر و اینده نگر است؛ چرا که عالوه بر امروز‪،‬‬ ‫نسل های فردا را نیز مورد توجه قرار می دهد و این‬ ‫همان موضوعی است که اصل ‪ ۵۰‬قانون اساسی‬ ‫جمهوری اسالمی ایران به ان تاکید می کند؛ در‬ ‫این اصل امده است که «در جمهوری‏ اسالمی‪،‬‬ ‫ل امروز و نسل های‏‬ ‫حفاظت‏ محیط زیست‏ که‏ نس ‏‬ ‫بعد باید در ان‏ حیات‏ اجتماعی‏ رو به‏ رشدی‏‬ ‫ن‬ ‫ی می‏شود‪ .‬از ای ‏‬ ‫ی تلق ‏‬ ‫داشت ‏ه باشند‪ ،‬وظیف ‏ه عموم ‏‬ ‫ی اقتصادی‏ و غیر ان‏ که‏ با الودگی‏‬ ‫رو فعالیت ها ‏‬ ‫محیط زیست‏ یا تخریب‏ غیر قابل‏ جبران‏ ان‏‬ ‫مالزمه‏ پیدا کند‪ ،‬ممنو ‏ع است‪».‬‬ ‫درست همین جاست که پای حقوق به میان‬ ‫می اید‪ .‬قانون برای حمایت از محیط زیست‬ ‫شروع به وضع بایدها و نبایدهایی می کند و‬ ‫نهادهایی را برای نظارت بر اجرای این تکالیف‬ ‫و حقوق پیش بینی می کند و از سوی دیگر با‬ ‫پیش بینی مکانیزم های بازدارنده ای که غالبا‬ ‫از جنس مجازات هستند‪ ،‬سعی می کند اجرای‬ ‫کامل ان را تضمین کند‪ .‬بدین ترتیب بسیاری از‬ ‫گزاره های اخالقی که شکل باید و نباید می گیرند‬ ‫لباس قانون به تن می کنند و نقش جدی تری‬ ‫برای حفاظت از زیست بوم‬ ‫ادمی بازی می کنند‪.‬‬ ‫حقوق و حفظ طبیعت‬ ‫تصویب قوانین و مقررات همیشه راهکار حل‬ ‫مشکل نیست؛ اما برای مقابله با تهدیدات‬ ‫موجود برای محیط زیست وجود قوانین و‬ ‫مقررات کارامد می تواند بسیار مفید و موثر‬ ‫باشد‪ .‬قوانین‪ ،‬ایین نامه ها و مصوبات فراوانی به‬ ‫تصویب مقنن رسیده است تا محیط زیست را از‬ ‫تخریب محافظت کند و اغلب این قوانین اقدام به‬ ‫جرم انگاری فعالیت های مخرب محیط زیست‬ ‫کرده اند که در نتیجه مفهومی به نام جرایم زیست‬ ‫محیطی به وجود امده است‪.‬‬ ‫در تعریف چنین جرایمی اورده اند که جرایمی‬ ‫هستند که باعث ورود اسیب و صدمه شدید به‬ ‫محیط زیست و به خطر افتادن جدی و سالمت‬ ‫بشر می شوند‪ .‬اولین قوانین و مقررات مرتبط با‬ ‫این حوزه را مواد مربوط به صید و شکار در قانون‬ ‫مدنی‪ ،‬یعنی مواد ‪ ۱۷۹‬و ‪ ۱۸۹‬است ؛ قانون شکار‬ ‫(مصوب ‪ )۱۳۳۵/۱۲/۴‬و قانون شکار و صید‬ ‫(مصوب ‪ )۱۳۴۶/۳/۱۶‬صرفا درباره محیط زیست‬ ‫طبیعی بوده است؛ اما اولین قانون جامع که به طور‬ ‫نسبی در خصوص همه ابعاد محیط زیست به‬ ‫تصویب رسید و تغییر ساختار تشکیالت سازمان‬ ‫حفاظت محیط زیست را نیز در پی داشت‪ ،‬قانون‬ ‫حفاظت و بهسازی محیط زیست در مورخ‬ ‫‪ ۱۳۵۳/۳/۲۸‬است‪.‬‬ ‫جرایم محیط زیستی‬ ‫برخورد سریع و قاطع با جرایم زیست محیطی‬ ‫می تواند تاثیر بازدارنده ای در کاهش تخلفات‬ ‫علیه محیط زیست داشته باشد‪ .‬یکی از این جرایم‬ ‫ارتکابی نسبت به جانداران محیط زیست بجز‬ ‫انسان است که شامل تمامی گیاهان و حیوانات‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫بر همین اساس تخریب جنگل ها و مراتع‬ ‫از جمله مواردی است که باعث بر هم خوردن‬ ‫تعادل در محیط زیست و بنابراین عملی مجرمانه‬ ‫محسوب می شود‪ .‬اما گروه دیگر‪ ،‬جرایم ارتکابی‬ ‫نسبت به عناصر بی جان محیط زیست از قبیل اب‬ ‫و هوا‪ ،‬خاک‪ ،‬صدا و الودگی های شیمیایی را در بر‬ ‫می گیرد‪ .‬انچه از وضع قوانین و مقررات بر می اید‬ ‫نشان می دهد که حقوق برای حفظ طبیعت عزم‬ ‫خود را جزم کرده‪ ،‬حجم وسیعی از قوانین در‬ ‫این باره تصویب شده است و از سوی دیگر رشته‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪29‬‬ صفحه 29 ‫محیط زیست‬ ‫تصویب قوانین و مقررات همیشه راهکار حل مشکل‬ ‫نیست؛ اما برای مقابله با تهدیدات موجود برای محیط‬ ‫زیست وجود قوانین و مقررات کارامد می تواند بسیار‬ ‫مفید و موثر باشد‪ .‬قوانین‪ ،‬ایین نامه ها و مصوبات‬ ‫فراوانی به تصویب مقنن رسیده است تا محیط زیست‬ ‫را از تخریب محافظت کند و اغلب این قوانین اقدام به‬ ‫جرم انگاریفعالیت هایمخربمحیطزیستکرده اند‬ ‫که در نتیجه مفهومی به نام جرایم زیست محیطی به‬ ‫وجودامدهاست‪.‬‬ ‫حقوق محیط زیست هم در سطح کارشناسی‬ ‫ارشد در دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی‬ ‫راه اندازی شده است تا مشکل کمبود نیروی‬ ‫انسانی متخصص در این حوزه را برطرف کند؛‬ ‫اما این کارها برای جلوگیری از تخریب بی رویه‬ ‫محیط زیست کافی نیست؛ زیرا عالوه بر وجود‬ ‫قوانین و مقررات کارامد‬ ‫‪30‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫متولیان محیط زیست چه کسانی‬ ‫هستند؟‬ ‫متولی اصلی محیط زیست در ایران را باید سازمان‬ ‫حفاظت محیط زیست دانست‪ .‬مهم ترین اهداف‬ ‫این سازمان اقداماتی مثل تحقق اصل پنجاه‬ ‫قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران به منظور‬ ‫حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره مندی‬ ‫درست و مستمر از ان و حفاظت از تنوع زیستی‬ ‫کشور است‪ .‬قانون حفاظت و بهسازی محیط‬ ‫زیست از جمله وظایف این سازمان را پیشگیری‬ ‫و ممانعت از الودگی و هر اقدام مخربی که موجب‬ ‫بر هم خوردن تعادل و تناسب محیط زیست‬ ‫می شود‪ ،‬می داند‪.‬‬ ‫عالوه بر نهادهای دولتی سازمان های خودجوش‬ ‫غیر دولتی زیادی برای حفظ محیط زیست تالش‬ ‫می کنند‪ .‬سمن های زیست محیطی از نظر کمی‬ ‫رشد خوبی داشته اند‪ ،‬اما رشد کیفی این تشکل ها‬ ‫نتوانسته است چون رشد کمی انها منحنی رو‬ ‫به باالیی داشته باشد که باید مورد بررسی قرار‬ ‫گیرد‪ .‬وابسته نبودن به بودجه های دولتی و‬ ‫ایجاد بسترهای مناسب برای توانمندسازی این‬ ‫سازمان های زیست محیطی غیردولتی‪ ،‬دادن‬ ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫ازادی عمل به انها برای فعالیت های اموزشی‪،‬‬ ‫اجتماعی و فرهنگی و به رسمیت شناختن انها به‬ ‫عنوان نهادهای غیردولتی و غیرسیاسی می تواند‬ ‫تشکل های زیست محیطی را به مهم ترین‬ ‫اهرم های اجرایی در رفع مشکالت زیست محیطی‬ ‫جامعه بدل کند‪ .‬این سازمان های مردم نهاد‬ ‫برای فعالیت می توانند در سازمان محیط‬ ‫زیست یا وزارت کشور یا سازمان ملی جوانان‬ ‫به ثبت برسند‪ .‬در مجموع باید گفت وضعیت‬ ‫محیط زیست در کل دنیا و از جمله کشورما واجد‬ ‫وضعیت امیدبخشی نیست؛ به طوری که این‬ ‫سرمایه مشترک بشری رو به زوال می رود؛ بر این‬ ‫اساس قوانین و مقرراتی به تصویب رسیده است‬ ‫تا بلکه این روند نگران کننده را متوقف کند‪ .‬اما‬ ‫در کنار این قوانین و مقررات انچه می تواند حل‬ ‫مشکل تخریب محیط زیست را به دنبال داشته‬ ‫باشد‪ ،‬نهادینه کردن اخالق زیست محیطی است‬ ‫به گونه ای که هر شخص خود را ملتزم به حفظ‬ ‫محیط زیست بداند‪ .‬در کنار ان تصویب قوانین‬ ‫بازدارنده و کارامد و مهم تر از ان‪ ،‬اجرای جدی‬ ‫انها می تواند در حفاظت بهتر از محیط زیست‬ ‫موثر باشد‪.‬‬ صفحه 30 ‫ماهنامه کشاورزی‬ ‫اسفند ماه‪97‬‬ ‫شمارهاول‬ ‫‪31‬‬ صفحه 31 صفحه 32