هفته نامه صدای خاک شماره 1
هفته نامه صدای خاک شماره 1
ماهنامهکشاورزیصدایخاک
شـمـارهاول اسـفندمـاه97
رئیسکمیسیونکشاورزیمجلسخبرداد:
عده ای سودجو
خاک کـشور را
صـادر می کنند
گفتگو با سیاوش مقیمی:
بیز بو توپراقا
باغلیوق!
رئیس سازمان صنعت ،معدن و تجارت فارس:
تولید حدود ۵۴درصد
خاک نسوز در فارس صفحه 1
پوشاک شاپرک
کلی،جزئی
دخترانه،پسرانه
55580763 صفحه 2
صفحه 3
مریم حضرتی
مدیر مسئول
اغاز هرکاری،به ویژه در حالتی که بحث نخستین گامها در میان باشد ،دشوارترین مرحله
ان کار محسوب میگردد،شبیه گام برداشتن در یک فضای تهی و پوک است،به راه رفتن
در خالء می ماند .بدیهی است گامهای اولیه که برداشته شدند ،حالتی از برنامه ریزی
چگونگی برداشتن گامهای اتی یا،قدمهای بعد را مشخص میسازد.در ان مرحله زمین زیر
پا ی ادمی از ان حالت تهی بودن و پوکی خارج میشود،تغییر وضعیت می دهد و به مسیری
صاف و هموار،محکم و نمایان که دارای پیچ و خمهای نمایان و مطمئن است،مبدل
میگردد.ای بسا تابلوها و عالئم نمایان گر و راه گشا نیز از گوشه و کنار ان نیز سربراورد.
انتشار نخستین شماره مجله ای کامال تخصصی ،دقیقا به مانند گام برداشتن در خالء می
باشد،حرکت به سوی ناکجا ابادی بد مسیر است که رسیدن به همان نا کجا ابادش نیز
به پای پوشی فراهم امده از فوالدی اب دیده،نیاز دارد و عالوه بر این کفش های اهنین
داشته های دیگری را نی می طلبد که از ان جمله اند:یارانی همراه و موافق،سرمایه ای
به شمار در نیامده ،توانی فراتر از معمول و ارائه ای پوالدین تا بتوان اولین گامهای ...این
مسیر طی نشده را با نوعی اطمینان پنجاه درصدی برداشت و کامال به مراقبت از تمامی
جوانب پرداخت.
دوست بسیار عزیزی که از پیشکسوتان عرصه رسانه های مکتوب به شمارمی ایند،با بیانی
که مداوم میان طنز و جد در نوسان بود،در خصوص انتشار نشریه ای با ویژگی های مجله
ما می فرمود که چند دهه قبل که شرایط نشریات چاپی نشانه های اندکی از نابسامانی را
بازتاب میداد،تالش در زمینه انتشار این نشریه به کمی خطا نیاز داشت ،دو دهه ی پیش
این حرکت نوعی اشتباه محسوب میشد و ده سال از حواس پرتی بانی این حرکت به شمار
میامد و در شرایط کنونی جامعه ناشی از جنونی غیرقابل وصف است.
همراهمان باشید که ما در این راه نه پی حشمت و جاه امده ایم.میل به خدمت،عشق به
تولیدات مطبوعاتی و نیت ماندگاری در این عرصه،و ان جنونی که دوست پیشکسوت ما
می فرمود همه داشته های ما در این راه است. صفحه 4
16-17
رئیسکمیسیونکشاورزی
مجلسخبرداد:
عده ایسودجو
خاککشورما را
یکنند
صادر م
04-05
26-28
اصل ۵۰قانوناساسی
درباره«حفاظتازمحیط
زیست»چهمیگوید؟
سیاوش مقیمی :خام
ترین اندیشه و تفکر
در بخش معدن خام
فروشی است
06
07
08
09
خاک یک مشکل جهانی
شدت فرسایش در نقاط مختلف زمین و عوامل موثر بر ان
فرسایش و قابلیت تولید
درباره خاک
عرفی خاک و انواع ان
چند نوع خاک در ایران وجود دارد؟
10
صاحب امتیاز و مد یرمسئول :مریم حضرتی
شورای سیاست گذاری:محمد رضا یوسفی،
مجید عاصمی ،یوسف خاکیان،
رئیس سازمان صنعت ،معدن و تجارت فارس
تولید حدود ۵۴درصد خاک نسوز کشور در فارس
تحقیق در مورد خاک و مواد تشکیل دهنده ان
درجغرافیا؛همه چیز درباره خاک!
بررسی اب و هوای گذشته زمین با استفاده از خاک
فرسایش چیست؟
د بیر تحریریه :مسعود رحیمی
تحریریه :زهره حاج حیدری ،مریم مشهدی رضا،
ابوالفضل کیمیایی ،نرگس حضرتی
15
19
22
25
مد یر هنری :محمد نباتی نژاد
صفحه ارایی :مهراس نباتی نژاد
اد رس :خیابان استاد نجات اللهی ،کوچه خسرو ،پالک ، 36طبقه همکف
تلفن 88942253:کدپستی15988144811:
ماهنامه کشاورزی
شماره اول
اسفند 1397
@ s e d a _ k h a k
صدای خاک در تلگرام
_ s e d a y _ k h a k
صدای خاک در اینستاگرام صفحه 5
گفت و گو
گفتگو با سیاوش مقیمی :کارافرین نمونه ،فعال اقتصادی و موفق اذربایجان شرقی
بیز بو توپراقا باغلیوق!
مریم مشهدی رضا| توسعه کسب و کار در زمینه معدن و ایجاد نشاط اقتصادی در کشورها مرهون تالش طاقت فرسای صنعتگرانی
است که تمامی مخاطرات این راه را به جان خریده و با عزمی بلند و اراده استوار پای در این مسیر می گذارند؛ یقینا حضور در بخش معدن
یکی از ریسک پذیرترین فعالیت های اقتصادی به شمار می اید و علی رغم اینکه این بخش جایگاهی بسیار مهم در توسعه اقتصادی
هر کشور ایفا می کند ،در کشور ما به رغم دارا بودن ذخایر عظیم معدنی و تنوع انها ،هنوز جایگاه اصلی خود را پیدا نکرده است .استان
صنعتی ومعدنی اذربایجان شرقی خاستگاه بزرگانی است که سختی مسیر پر فراز و نشیب اکتشافات استخراج و توسعه بخش معدن
خریده اند و با رویکردی اعتقادی و انسانی در کنار راهبرد اقتصادی بر تمامی موانع و محدودیت های مسیر معدن فائق امده اند.خانواده
مقیمی اصیل که همواره نامشان با کار و تالش و مجاهدت در مسیر توسعه صنعتی و تجاری استان اذربایجان شرقی و ایران عزیز گره
خورده ،یکی از افتخارات بلند اوازه در حوزه صنعت ،معدن و تجارت به شمار می ایند ،سیاوش مقیمی فرزند بزرگ این خانواده خوشنام
تبریزی است که راه پدر فقیدش را در پیش گرفته و امروز به عنوان یکی از فعاالن موفق کشورمان در حوزه معدن مطرح شده است .در
گپ و گفتی کوتاه با این فعال اقتصادی و موفق ،میزبان دیدگاه های خالق و تاثیرگذارش در بخش معدن بوده ایم.
سیاوش مقیمی گفتگویمان را با این مطلب
اغاز کرد« :در اذربایجان اصطالح عامیانه ای
وجود دارد که به مناطق حاصلخیز وپربرکت
اطالق می شود «بو توپراق قیزیلدی» که
معنای استفهامی ان همان عبارت کلی است
که عنوان می شود «این خاک طالست»؛
خاک اذربایجان به معنای واقعی کلمه زرین
است ،زرنشان و گوهرافشان است ،از ساده
ترین خاکش که سرخگون است و برفراز تبریز
خودنمائی می کند تا ذخایر عظیمی که در
اعماق این پهنه بزرگ نهفته دارد ،این سرزمین
سیاوش مقیمی« :نگاه غیر تخصصی به ساختار
فنی معادن از دیگر پارامترهایی است که فعالیت
این بخش را در استان تحت الشعاع قرار داده است.
برای نمونه درصد قابل توجهی از معادن استان
مسئول فنی ندارند و برابر امار ارائه شده 90درصد
معادن استان درجه 4هستند.
6
شمارهاول
اسفند ماه97
را به بهشت گمشده ذخایر معدنی بدل ساخته
است و جایگاه نخست ذخایر معدنی را در کشور
را نیز به خود اختصاص داده است ،شناسایی و
کشف بیش از پنجاه نوع ماده معدنی که اتفاقا
از کانی های فلزی و غیر فلزی و استراتژیکی
چون طال ،مس ،مولیبدن ،اهن ،منگنز،
کولوئن ،نفلین سینیت ،سیلیس و سایر مواد
معدنی مثل سنگ اهک ،گچ ،پوکه و سنگ
های ساختمانی است ،قطعا فرصتی بی نظیر
و پتانسیل گرانبهایی برای استان اذربایجان
شرقی در حوزه معدن را فراهم می اورد».
وی در ادامه افزود« :مطمئنا این چشم انداز
بی نظیر افق های روشن اقتصادی را برای
سرمایه گذاران این بخش پدید اورده است و
یقینا این استان می تواند یکی از نقاط هدف
سرمایه گذاری در این بازار سرمایه به شمار
اید .اما در کنار این همه ظرفیت های بی نظیر
استان ،سیاست های راهبردی بخش معدن
متاثر از سیاست های کلی وزارت صمت هنوز
هم جایگاه واقعی خود را ندارد .به عنوان مثال
ایران رتبه سوم ذخایر سنگ دنیا را دارد ،اما
سهم ایران در بازارهای جهانی تنها دو درصد
ماهنامه کشاورزی
است و در بازار رقابت بسیار ضعیف عمل کرده
ایم .حتی علیرغم کیفیت بسیار باالی ذخایر
معدنی ،توان رقابت با همسایه نزدیک خود،
ترکیه را هم نداریم».
سید امیر سیاوش مقیمی اصل همچنین
خاطرنشان کرد« :از دیگر معضالت بخش
معدن خام فروشی است ،به جرات می توان
گفت «خام ترین اندیشه و تفکر در بخش معدن
خام فروشی است» فقدان صنایع تبدیلی
در استان یکی از فرصت سوزی های اشکار
بخش معدن است .که از نظر کمی در مقایسه
با استان های دیگر از رقم پایینی برخوردار
است .زمانیکه یک استان رتبه نخست ذخایر
معدنی را دارد اما در استخراج و بهره برداری
بعد از خراسان و اصفهان در رتبه سوم قرار
می گیرد دلیلی جز بی توجهی طی دهه های
گذشته ندارد که این مهم نیاز به عزمی جدی و
تالشی مضاعف برای بهره برداری از این منابع
عظیم دارد».
وی افزود« :نگاه غیر تخصصی به ساختار فنی
معادن از دیگر پارامترهایی است که فعالیت
این بخش را در استان تحت الشعاع قرار داده صفحه 6
است .برای نمونه درصد قابل توجهی از معادن
استان مسئول فنی ندارند و برابر امار ارائه
شده 90درصد معادن استان درجه 4هستند.
البته باید اذعان داشت گام های موثری نیز در
سال های اخیر برداشته شده و می تواند منشا
اثار مثبتی در اینده باشد ،مطالعات تحلیلی
و ارائه انالیزی دقیق از وضعیت معادن استان
در سازمان نظام مهندسی معدن استان ،شکل
گیری اتاق فکری علمی و عملی در خانه
معدن ،افزایش مطالعات اکتشافی توسعه
محدوده های کشف ،افزایش صدور پروانه
اکتشاف و ازاد سازی محدوده های بال معارض
از جمله اقداماتی است که می تواند امیدهای
فعاالن بخش معدن را همچنان روشن نگه
دارد اما شرط اساسی ان همراهی و همدلی
بخش خصوصی و بخش دولتی است و برای
برون رفت از وضعیت کنونی در سهم بازارهای
جهانی و معرفی چهره واقعی معادن استان نیاز
به یک برنامه تخصصی ،علمی و استراتژیک
مبتنی بر نیازهای بازار داخلی و بین المللی
است».
مقیمی در پایان گفتگو خاطرنشان کرد« :در
هر صورت فعاالن بخش معدن اذربایجان در
کنار تمام مشکالت و سختیهایی که ناخوداگاه
همراه همیشگی حضور در این حوزه است
دلبستگی خاصی به خاک این خطه و سرزمین
مادری شان دارند و به قول اذری زبان ها که
می گویند «بیز بو توپراقا باغلیوق» همواره با
کمترین امکانات و حداقل حمایت ها ،پروژه
های بزرگی را رقم زده اند و این فریاد رسای
همه فعاالن عرصه معدن است که «باید خاک
را به هنر کیمیا کنیم » و یقینا این دلبستگی
در کنار توجه ویژه نهادهای ذیربط میتواند
چراغ راهی باشد برای اینده بخش معدن ،و
ماهنامه کشاورزی
من اعتقاد قلبی دارم روزگاری به مدد تعهد
و تخصص و همت بلند بزرگ مردان عرصه
صنعت و معدن ،اذربایجان چونان مرواریدی
گرانسنگ در عرصه های جهانی معدن
پرتوافشانی خواهد کرد».
«از دیگر معضالت بخش معدن خام فروشی است ،به
جراتمیتوانگفت«خامتریناندیشهوتفکردربخش
معدن خام فروشی است» فقدان صنایع تبدیلی در
استان یکی از فرصت سوزی های اشکار بخش معدن
است .که از نظر کمی در مقایسه با استان های دیگر از
رقمپایینیبرخورداراست.
اسفند ماه97
شمارهاول
7 صفحه 7
مقاله
خاک
یک مشکل جهانی
درطول 50سال اخیر بیش از زمین های زراعی کره زمین در اثر فرسایش از
بین رفته و پیش بینی می گردد که این فرسایش با شدت 10میلیون هکتار در سال
ادامه داشته باشد .با در نظر گرفتن افزایش جمعیت ساکنان زمین و کاهش
پتانسیل تولید غذا ،چالش اصلی ساکنان زمین در سال های اینده بحران غذا
خواهد بود .قرن جدید را می توان بحران غذا ،اب ،منابع طبیعی و محیط زیست
نامید .اگر چه فرسایش خاک نیز در طول تاریخ کشاورزی وجود داشته است ،اما
در سال های اخیر بر شدت ان افزوده شده است.
بعد از مشکل جمعیت ،فرسایش خاک بزرگ ترین معضل
زیست محیطی زیست کره می باشد .در کشور امریکا
که فرایندهای حفاظتی مناسب تر است شدت
کاهش خاک های زراعی 10برابر سریع تر از شدت جایگزینی
است .این در حالی است که در چین و هند این مقدار 30تا 40
برابر می باشد( )12در بادهای دارای خاک فرسایش یافته
ممکن است تا حدود 20نوع ارگانیسم زنده بیماری زا در انسان
وجود داشته باشد.
در کشورهای جهان سوم علی الخصوص ایران ،روند شخم زنی
مراتع توسط روستائیان با سرعت وحشتناک ادامه دارد و اراضی
با شیب های تند نیز از این قاعده مستثنی نیستند .بروز سیالب
های شدید ،انباشت میلیون ها تن خاک مفید کشاورزی در پشت
سدها ،ابراهه ها ،جاده ها و معابر ،افزایش سرعت بیابان زائی،
طوفان ها و بادهای حامل گرد و غبار ،الودگی هوای ناشی از ان ها و
بارش گل همگی دلیلی بر این مدعا هستند.
فقدان شناخت کافی از اهمیت پوشش های گیاهی و عدم مسئولیت
پذیری و بی توجهی به ایندگان ،نشانه فقر اگاهی در زمینه منابع طبیعی
در اکثر کشورهای جهان سوم هستند .در کل کره زمین هر سال 75بیلیون تن
خاک زمین های مطلوب کشاورزی در اثر فرسایش بادی و ابی از دسترس خارج
می شود و 12 × 106هکتار از زمین های زراعی نیز متروکه می شوند(.)11
برای تولید غذای تمام ساکنان زمین ،سرانه ای در حدود نیم هکتار زمین زراعی مطلوب
مورد نیاز است .این در حالیست که سرانه فعلی 0/26هکتار می باشد و تا سال 2035این سرانه
8
شمارهاول
اسفند ماه97
ماهنامه کشاورزی صفحه 8
به 0/14هکتار خواهد رسید که علت ان افزایش
جمعیت و کاهش سطح زمین های زراعی است.
در بسیاری از مناطق محدودیت زمین عامل
اصلی کمبود غذا و سوء تغذیه می باشد .در
حال حاضر بیش از یک میلیارد نفر دچار سوء
تغذیه اند و این مقدار روز به روز بیشتر نیز می
گردد .اگر چه استفاده از عواملی همچون کودها،
افت کش ها ،مالچ ها ،تکنولوژی ابیاری و غیره
اثرات فرسایش را تا حدودی کم می کنند اما
در عوض موجب ایجاد الودگی ،تهدید سالمت
بشر ،تخریب زیستگاه های طبیعی ،بحران
اکوسیستم ها و مصرف زیاد انرژی می گردند.
فرسایش علت اصلی جنگل زدایی نیز می باشد.
با کاهش زمین های زراعی و یا غیرقابل استفاده
شدن ان ها ،بیشتر جنگل ها تخریب و به منظور
فعالیت های کشاورزی مورد استفاده قرار می
گیرند.
از نظر تشکیل خاک ،زمان الزم برای تشکیل
2/5سانتی متر خاک در شرایط جنگل و مرتع
بیشتر از شرایط کشت( 200تا 1000سال) می
باشد در کشور ما نیز 46/64درصد ( 757/220
کیلومترمربع) از خاک ها قابلیت کشاورزی خود
را ازدست داده اند( .)2حدود 100میلیون هکتار
از اراضی در معرض بیابان زائی است( 75میلیون
هکتار در معرض فرسایش ابی 20 ،میلیون
هکتار در معرض فرسایش بادی و 5میلیون
هکتار در معرض سایر تخریب های شیمیائی
و فیزیکی).
قابل ذکر است که نسبت سطوح تحت تاثیر
فرسایش بادی در ایران بیش از 6برابر میانگین
جهانی است .همچنین 6/4میلیون هکتار از
اراضی کشور تحت تهدید فرسایش بادی است.
اگر عوامل محیطی موثر بر فرسایش بادی در
کشور را بررسی کنیم متوجه می شویم که
از میان این عوامل متوسط تبخیر سالیانه در
کشور ما سه برابر میانگین جهانی و تا بیش از
4500میلی متر در سال است .میزان بارندگی
نیز %30متوسط جهانی است .سرعت و فراوانی
نسبتاً باالی باد و دوره برگشت کوتاه خشکسالی
نیز از عوامل تشدیدکننده فرسایش بادی اند.
با این اوصاف در مورد برنامه ریزیهای صحیح
و درازمدت در جهت حفاظت از منابع طبیعی
از جمله خاک ،باید از همین امروز دست به کار
شویم تا فردا دیر نشود.
شدت فرسایش در نقاط مختلف
زمین و عوامل موثر بر ان
در کره زمین زمین های
کشاورزی برای تولید محصول
و برای تولید علوفه اختصاص
یافته اند %80 .زمین های کشاورزی تحت تاثیر
فرسایش متوسط تا شدیدند و %10نیز دچار
فرسایشکمتامتوسطاند.بیشازنصفاراضیکه
مورد چرا قرار می گیرند دچار چرای شدیدند و لذا
در معرض نابودی حاصل از فرسایش اند .در این
اراضیشدتسالیانهفرسایشممکناستاز100
تن در هکتار نیز تجاوز نماید .بیشترین مقدار
فرسایش متعلق به اراضی از اسیا ،افریقا و جنوب
امریکا با شدت 30الی 40تن در هکتار در سال و
کم ترین ان در اروپا در حدود 17تن در هکتار
درسال می باشد.
این در حالی است که شدت فرسایش در جنگل
های پایدار در حدود 0/004تا 0/05تن در هکتار
درسال می باشد .در امریکا فرسایش ابی کمتر ش
ده و در عوض بر شدت فرسایش بادی افزوده شده
است .در این کشور کاهش خاک زمین های زراعی
در اثر فرسایش ابی و بادی با میانگینی در حدود
17تن در هکتار در سال انجام می گیرد .این در
حالی است که این مقدار در چراگاههای طبیعی و
مراتع در حدود 6تن در هکتار در سال می باشد .در
طول سال های 1945-1995متوسط مساحت
مزرعه از 90هکتار به 190هکتار افزایش یافته
است .زارعین برای داشتن مزارع بزرگتر ،موانع و
پرچین ها و بوته هائی که موجب کاهش فرسایش
می شدند را از بین برده اند .همچنین استفاده از
ماشین االت سنگین موجب ایجاد خسارت به
اکوسیستم طبیعی خاک در این مناطق شده
است.
شدت فرسایش در زمین های زراعی شیب دار به
شدت افزایش می یابد .این زمین ها ،خود در اثر
تبدیل جنگل ها به اراضی کشاورزی حاصل شده
اند .حضور زیتوده گیاهی ( مرده یا زنده) ،مقدار
روان اب و فرسایش را به دلیل کاهش برخورد
قطرات اب و کاهش انرژی بادی کم می کند .به
عنوان مثال در میسوری مقدار فرسایش در زمین
ماهنامه کشاورزی
های فاقد پوشش گیاهی 123بار بیشتر از زمین
هایی که پوشش چمنی ( با فرسایش 0/01تن در
هکتار در سال) داشته اند براورد شده است .جالب
این که در مزارع گندم در اوکالهما میزان ذخیره
ابی 2/5تا 4/8بار بیشتر از زمین های بدون کشت
بوده است .
متاسفانه کاهش پوشش گیاهی در کشورهای
جهان به طور گسترده صورت گرفته است .در
چین 60 ،درصد بقایای محصوالت زراعی و در
بنگالدش در حدود 90درصد ان برای مصارف
سوختی مورد بهره برداری قرار می گیرد .در
مناطقیکهموادسوختیکمیاباستحتیریشه
های علف ها و بوته ها نیز جمع اوری شده است.
تعرض به مراتع طبیعی و شخم زدن ان ها تقریباً
در امریکا و اروپا در حال مهارشدن است اما در اسیا
و افریقا بر شدت ان افزوده شده است .این معضل،
مهم ترین عامل فرسایش خاک های دارای
پوشش طبیعی در کشورهای جهان سوم است.در
کشور ما ،بوته کنی ،تخریب جنگل ها و مراتع ( به
طورمتوسط 15میلیونمترمکعبدرسالتوسط
جوامع روستائی به ویژه جهت تامین سوخت
فسیلی) ،چرای مازاد بالغ بر 50میلیون واحد
دامی که منجر به کاهش تنوع زیستی ( 1728
گونه از 8600گونه) گردیده است و شیوه های
نامناسب ابیاری ( بالغ بر %75اراضی ابی به شیوه
غرقابی) از عوامل اصلی فرسایش هستند (.)5
کاهش پوشش گیاهی در کشورهای جهان به طور
گستردهصورتگرفتهاست.درچین 60،درصدبقایای
محصوالتزراعیودربنگالدشدرحدود 90درصدان
برای مصارف سوختی مورد بهره برداری قرار می گیرد.
در مناطقی که مواد سوختی کمیاب است حتی ریشه
هایعلفهاوبوتههانیزجمعاوریشدهاست.
اسفند ماه97
شمارهاول
9 صفحه 9
مقاله
فرسایش و قابلیت تولید
به دلیل رشد جمعیت و کاهش
میزان تولید در اثر فرسایش،
میزان سرانه جهانی غذا در طی
سالیان اخیر در حال کاهش می باشد .فرسایش،
قابلیت باروری خاک و توانائی نگه داری اب را در
خاک کم کرده و لذا میزان محصول را کاهش می
دهد .در واقع فرسایش ابی و بادی با کاهش ویژگی
هایی چون شدت نفوذ اب ،ظرفیت نگه داری اب،
عناصر و مواد الی خاک ،موجودات زنده و عمق
خاک ،میزان قابلیت تولید و کیفیت خاک را تحت
تاثیر قرار می دهد .هر کدام از این عوامل ضمن
تاثیر اختصاصی بر قابلیت تولید خاک ،با سایر
عوامل نیز میان کنش دارند و مجموعاً معیاری
برای سنجش اثرات فرسایش خاک بر قابلیت
تولید هستند.
در حین فرسایش ،میزان روان اب زیاد می گردد
لذا اب کمی به درون خاک نفوذ می کند و میزان
محصول نیز کم می شود .با در نظر گرفتن کاهش
اب ،فرسایش سبب کاهش عناصر غذائی گیاه
نظیر ازت ،فسفر ،پتاسیم و کلسیم می شود که
10
شمارهاول
اسفند ماه97
برای تولید محصول ضروری اند .یک تن خاک
کشاورزی خوب به طور معمول 1تا 6کیلوگرم
ازت 1 ،تا 3کیلوگرم فسفر و 2تا 30کیلوگرم
پتاسیم دارد .در حالی که در خاک دارای
فرسایش شدید فقط 0/1تا 0/5کیلوگرم ازت
در هر تن وجود دارد( )6به عبارت دیگر خاک
فرسایش یافته سه برابر بیش از خاک باقی مانده
دارای عناصر غذائی است.
با کاهش میزان عناصر در اثر فرسایش ،رشد گیاه
و مقدار تولید ان کم می شود .مواد الی که از اجزاء
ضروری خاکند خواصی همچون دانه بندی،
تخلخل ،نفوذ اب ،ساختار و قابلیت تولید خاک را
بهبود می بخشند( .)3با افزایش نفوذ اب توسط
مواد الی ،تبادل کاتیونی اسان تر ،رشد ریشه ها
زیادتر و ازدیاد موجودات زنده خاک ســریــع
تــر می شود .درون مواد الی %94ازت و 25تا
%50فسفر وجود دارد .قابلیت باروری خاک
سطحی 100تن مواد الی در هر هکتار ( %4وزن
کل خــاک) می باشد با توجه به این که بخش
اعظم موادالی سطح خاک حاصل پوسیدگی
ماهنامه کشاورزی
برگ ها و ساقه ها هستند فرسایش خاک سطحی
به سرعت مقدار مداد الی خاک را کم می کند.
بررسی ها نشان می دهند که مواد الی خاکی
که توسط باد یا اب فرسایش یافته 1/3تا 5بار
بیشتر از خاک باقی مانده در محل است .بنابراین
با کاهش 17تن خاک در اثر فرسایش حاصل از
بارندگی ،تقریباً 2تن مـواد الــی کم می شود .با
کاهش مواد الی میزان محصول نیز کم می شود.
از نظر زیستی ،موجودات زنده خاک عناصر اصلی
مورد نیاز گیاهان را به خاک بر می گردانند .ایجاد
سوراخ و خلل و خرج توسط کرم خاکی و بند پایان
به دلیل افزایش نفوذ اب ،سبب افزایش قابلیت
تولید خاک می شوند .فرسایش در زمین های
زراعی موجب کاهش تنــوع و مقــدار موجودات
زنده خاک می گردد .اقــداماتی که محتــوای
مـواد الی خاک را حفظ می کنند موجب ازدیاد
موجودات زنده ان می شوند .به عنوان مثال
استفاده از مالچ ها ،موجودات زنده خاک را تا 3
برابر افزایش می دهد و لذا میزان تولید محصول
فزونی می یابد. صفحه 10
درباره خاک
اینک با استفاده از این طبقه بندی میتوانید درخت و یا درختچه مورد نیاز باغچه و یا محل مورد نظرتان را انتخاب نمائید .پس
ار انتخاب گیاه ،بایستی حوائج ارا مرتفع نمود ،مقدم بر همه نیازها ،خاک می باشد که محل اسقرار گیاه است و مواد عدائی ،اب و
اکسیژن را در دسترس گیاه فرار میدهد .گیاه مواد غذائی را وسیله ،ریشه ها از خاک می گیرد .برای انتقال و جریان این مواد غذایی
،اب ضرورت کامل دارد که ریسه ها انرا نیز از خاک جذب مینمایند.
1خاکهایرسی
از خاکهای رسی نوع خاکهای رسی رودخانه ای و ساحلی دارای
خاصیت نفود پذیری مناسبی بوده ،اب و اکسوں براحتی در ان
جریان می یابند .این نوع خاکهای رسی برای با بچه بسیار مناسب
بوده و بایستی حتما با کودهای تقویتی مخلوط گردند تا بتوانند مواد
غذائیالزم را در دسترس گیاهان قرار دهند .انواع دیگر خاکهای رسی
دارایقابلیتنفوذخیلیبدیبودهوبرایباغچهمناسبنیستند.
2خاکهای ماسه ای
خاکهای ماسه ای دارای قابلیت نفود فراوان و غنی از اهک می
باشند ،لیکن بلحاظ مواد غذایی بسیار ضعیف هستند .این خاک
را بایستی با کمپوست با کود حیوانی پوسیده مخلوط نمود .در
تابستان بعلت عدم نگهداری مواد غذائی بایستی انرا با کودهای
شیمیائیتقویتنمود.اینحاکبعلتدارابودنخاصیتزهکشی
شد بد ،بابیاری زیادی نیاز دارد
3خاکهایاهکی
زمینی که از اهک ها تشکیل شده باشد قابل کشت نیست و باید
حتما با مقداری شن و خاک رس مخلوط باشد تا گیاه بتواند در ان
زندگانی نماید ،در اینصورت زمین اهکی نیز از زمینهای مرغوب
بشمار خواهد رفت .از انجائیکه رطوبت این نوع خاکها زود تبخیر
می گردد و خاک زودگرم می شود انرا خاک گرم نیز می نامند .
5پیت
در صورت مخلوط نمودن پیت با اهک ،ماسه و کود حیوانی ،خاک
خیلی خوبی برای باغچه حاصل می گردد .این خاک دارای رطوبت
زیادی بوده ،لذا نیاز به توجه بیشتری جهت تامین زهکشی دارد.
بطور کلی خاک ایده ال باغچه خاکی است که شل و خرد شونده
بوده و دارای انواع مختلف مواد غذائی باشد .خاکهای دیگر را
میتوان وسیله پیت ،کمپوست و کود حیوانی اصالح نمود .اگر
میخواهید خاک باغچه یا باغتان را اصالح کنید بهتر است خاک را
ازمایش نمائید ،ازمایش و تجزیه خاک بشما نشان خواهد داد که
خاک شما به چه عناصری نیازمند است.
4خاکهایهوموسی
هوموس ماده از ته و سیاه یا قهوه ای رنگ است که از تجزیه و
تخمیر مواد الی حیوانی و نباتی تولید می شود .از خواص فیزیکی
این نوع خاک نرمی و قابلیت نفوذ ان به اب و هوا و دیگری
نگهداری اب است .و خاک لوم :خاک لوم خاکی است که دارای
مقداری رس می باشد .هر چقدر درصد رس ای خاک بیشتر باشد،
انجام کار بر روی ان مشکلتر خواهد بود.
ماهنامه کشاورزی
اسفند ماه97
شمارهاول
11 صفحه 11
تحقیق
عرفی خاک و انواع ان
چند نوع خاک در ایران وجود دارد؟
خاک ،واژه ای که با شنیدنش تصویری از کویر به ذهن می رسد و یا تله ای از خاک که در گوشه ای افتاده است!خاک ها مخلوطی
از مواد الی و سنگ ها هستند و انواع مختلفی دارند که برای دسته بندی ان ها سیستم های خاصی وجود دارد.در همین راستا قصد
دارد تا خاک ،انواع ان و خاک های موجود در ایران را بررسی نماید ،پس پیشنهاد می کنیم با ما همراه باشید.
خاک چیست؟
خاک ها مخلوطی از مواد معدنی و الی هستند
که از تخریب سنگ ها در نتیجهٔ هوازدگی بوجود
می ایند که البته نوع و ترکیب خاک ها در مناطق
مختلف بر حسب شرایط ناحیه فرق می کند .مقدار
ابی که خاک ها می توانند بخود جذب کنند ،از نظر
کشاورزی و همچنین در کار های خانه سازی٬
راه سازی و ساختمانی دارای اهمیت بسیاری
است که این مقدار در درجهٔ اول بستگی به اندازهٔ
دانه های خاک دارد.
هرچه دانهٔ خاک ریزتر باشد ،اب بیشتری را به خود
جذب می کند که این خصوصیت برای کار های
ساختمان سازی مناسب نیست .بطور کلی خاک
خوب و حد واسط از دانه های ریز و درشت تشکیل
یافته است .تشکیل خا ک ها به گذشت زمان،
12
شمارهاول
اسفند ماه97
مقاومت سنگ اولیه یا سنگ مادر ،اب و هوا ،فعالیت
موجودات زنده و باالخره توپوگرافی ناحیه ای که
خاک در ان تشکیل می شود بستگی دارد .خاک
در اسالم یکی از پاک کننده ها محسوب می شود.
خارجی ترین بخش زمین از خاک تشکیل
شده است .خاک محصول فرسایش و خردشدگی
سنگ هاست.
الیه های خاک
اگر می خواهید درباره خاک مطالعه می کنید ،مفید
است که بیلی را در دست بگیرید و سوراخی نسبتاً
بزرگی را در ان ایجاد کنید .این سوراخ باید طوری
باشد که سطح عمودی خاک تا سنگ زیرین اشکار
شود .به این شرایط نیمرخ خاک گفته می شود.
نیمرخ خاک چیزی مثل اثر انگشت خاک است.
ماهنامه کشاورزی
نیمرخ یک خاک به خاطر عواملی مثل رنگ ،بافت،
ساختار ،ضخامت و همچنین ترکیب شیمیایی اش
با نیمرخ خاک های دیگر متفاوت است.
هر الیه نیم رخ خاک ،الیه خاک نامیده می شود.
این الیه ها با حروف از هم مشخص می شوند .الیه
،.Aالیه باالیی و نزدیک ترین الیه به سطح است.
شما می توانید این الیه را همان خاک سطحی
در نظر بگیرید .به این ترتیب حرف .Aکه در راس
حروف الفبا است به الیه سطحی اطالق می شود.
هنگامی که به الیه های عمیق تر نیمرخ خاک
حرکت می کنید ،به الیه های .Bو .Cمی رسید.
به طور کلی سه الیه اصلی داریم و بقیه الیه ها
فرعی محسوب می شوند .الیه .Rنیز الیه سنگ
بستر است.
معرفی خاک و انواع ان /ایا میدانید؛ چند نوع خاک صفحه 12
ریشه گیاهان ،باکتری ها ،قارچها ،کرم ها و باالخره
حلزون ها در این تغییرات شرکت دارند.
اب موجود در خا
ک
ابی که در خاک وجود دارد حمل مواد حل شده را به
عهده دارد که البته این مواد حمل شده برای رشد و
نمو گیاهان به مصرف می رسد.
یخچال دماوند اب شد
اب موجود در خاک ها از باران و اب های نفوذی،
اب جذب شده و باالخره ا ب های زیرزمینی
تشکیل شده که در مواقع خشکی از محل خود
خارج شده و بمصرف می رسد.
در ایران وجود دارد؟
انواع مواد تشکیل دهنده خاک ها
خاک ابتدا به کندی به صورت سنگ تشکیل
می شود و بعد بر اثر فرسایش در نزدیکی سطح
زمین به صورت ذرات ریز (ماده منشا) در می اید.
مواد الی هم با مواد غیر الی (ذرات سنگ ،مواد
معدنی و اب) مخلوط می شوند تا خاک تشکیل
شود.
موادی که خاک ها را تشکیل می دهند به چهار
قسمت تقسیم می شوند:
مواد سخت موجود در خاک
مواد سخت خاک را ترکیبات معدنی تشکیل
می دهند ،ولی ممکن است دارای مقداری مواد
الی نیز باشند .البته این ترکیبات معدنی موجود
در خاک از تخریب سنگ های اولیه یا سنگ مادر
حاصل شده اند که گاهی اوقات همراه با مواد تازه
کلوئیدی و نمک ها است.
موجودات زنده در خاک ها
تغییراتی که در خاک ها انجام می پذیرد بوسیله
موجودات زنده در خاک انجام می گیرد .قبل از همه
هوای موجود در خاک
ک ها وجود دارد
هوا همراه با اب در خوه های خا
که البته این هوا از ضروریات رشد و نمو گیاهان و
ادامه حیات حیوانات می باشد .مقدار اکسیژنی که
در هوای موجود در خاک وجود دارد از دی اکسید
کربن کمتر است و این بدان علت است که ریشه
گیاهان برای رشد و نمو اکسیژن مصرف کرده و دی
اکسید کربن پس می دهند.
انواع خاک
انواع خاک وجود دارد که هر کدام از خاک ها
مشخصه های بی همتایی از نظر رنگ ،بافت،
ساختمان و محتویات دارند .عمق خاک هم متفاوت
است .نوع خاک در یک منطقه نوع گیاهانی که
می توانند در ان رشد کنند را تعیین می کند.
۱۲نوع خاک وجود دارد که عبارتند از:
.۱خاک الفوسولز Alfisols
.۲خاک اریدیسولز ()Aridisols
.۳خاک انتیسول ()Entisols
.۴خاک هیستوسولز ()Histosols
.۵خاک اینسپتیسولز ()Inceptisols
.۶خاک مولیسولز ()Mollisols
.۷خاک اکسیسولز ()Oxisols
بیشتر بخوانید :اشنایی با روشهای نمونه برداری
از خاک در ارزوئیه
.۸خاک اسپودوسولز ()Spodosols
.۹خاک التیسولز ()Ultisols
.۱۰خاک ژلیسولز ()Gelisols
.۱۱خاک اندیسولز ()Andisols
ماهنامه کشاورزی
.۱۲خاک ورتیسولز ()Vertisols
معرفی خاک و انواع ان /ایا میدانید؛ چند نوع خاک
در ایران وجود دارد؟ +اسامی
رده ها و سیستم های نوین طبقه بندی انواع خاک:
.۱خاک الفی سول ها (شامل انواع خاک هایی
با عناصر بازی زیاد و افق های ارجیلیک)
الفی سول یکی از انواع خاک است در واقع اگر
خاکی دارای افق ارجیلیک باشد را خاک الفی
سول می نامند وبه معنی خاک های پادزول قهوه ای
خاکستری ،چرنوزم فرسوده و پالنوسو ل های
وابسته و half bogاست و منشا و ریشه لغتی
ندارد.
.۲خاک اریدی سول (خا ک های مناطق
خشک)
خاک اریدی سول از دیگر انواع خاک می باشد .اگر
خاکی بیش از نیم سال خشک باشد و بدون اپی
پدون مالیک باشد را خاک اریدی سول مینامند و
به معنی خاک های بیابانی ،خاک های بیابانی قرمز
رنگ ،سیرزوم ،سولونچاک ،بعضی از خاک های
قهوه ای یا قهوه ای متمایل به قرمز و خاک های
سولونتز است و در زبان التین به معنی خشک
است.
.۳خاک انتی سول (خاک هایی که به تازگی
تشکیل شده اند)
به انواع خاک هایی که به تازگی تشکیل شده
اند خاک انتی سول گویند .اگر خاکی نشانه ای
از تکامل افق های پیدایش دران دیده نشود و یا
بسیار کم باشد را خاک انتی سول می نامند و به
معنی خاک های ازونال و بعضی از خاک های low
homic gleyاست و منشا و ریشه لغتی ندارد.
.۴خاک های هیستوسول (خاک های الی)
هیستوسول ها از انواع دیگر خاک هستند .اگر
خاکی دارای بیش از ۳۰درصد مادۀ الی تا عمق ۴۰
سانتی متری باشد را خاک هیستوسول می نامند و
به معنی خاک های باتالقی است و در زبان یونانی به
معنای بافت است.
.۵خاک اینسپی سول (انواع خاک های نارس
با ویژگی های شناسایی اندک)
انواع خاکی را گویند که دارای اپی پدون های
امبریک ،مالیک ،پالگن و یاافق کامبیک باشد
و به معنی بعضی خاک های جنگلی قهوه ای و
خاک های sol brun acide, low homic
gley, humic gleyاست و در زبان التین واژه
اسفند ماه97
شمارهاول
13 صفحه 13
تحقیق
inceptumبه معنای شروع و اغاز است.
.۶خا ک های مالی سول (شامل انواع
خاک های علفزار های استپی و چمنزارها)
مالی سول از دیگر انواع خاک می باشد .اگر
خاکی دارای اپی پدون مالیک باشد را خاک
مالی سول می نامند و به معنی خاک های بلوطی،
چرنوزم ،بیرونیزم ،رندزینا ،برخی خاک های
قهوه ای ،قهوه ای جنگلی و خاک های وابسته
گلی هومیک و سولونتز است و در زبان التین به
معنی نرم است.
.۷اکسی سول ها (شامل انواع خاک های
سرشار از سزکویی اکسید با هوادیدگی زیاد
مناطق میانی گرمسیری)
اگر خاکی تا عمق ۲متری دارای افق اکسیک بوده
و بدون افق ارجیلیک باشد را خاک اکسی سول
می نامند وبه معنی خاک های التریت و خاک های
التوسول است ودر زبان فرانسه به معنی اکسید
است.
هرچه دانه خاک ریزتر باشد ،اب بیشتری را به
خود جذب می کند که این خصوصیت برای کار های
ساختمان سازی مناسب نیست .بطور کلی خاک خوب
وحدواسطازدانه هایریزودرشتتشکیلیافته است.
تشکیلخاک هابهگذشتزمان،مقاومتسنگاولیهیا
سنگ مادر ،اب و هوا ،فعالیت موجودات زنده و باالخره
توپوگرافی ناحیه ای که خاک در ان تشکیل می شود
بستگی دارد .خاک در اسالم یکی از پاک کننده ها
محسوبمی شود.
.۸خاک اسپودوسو ل ها (شامل انواع
خاک هایی با انباشتگی سزکویی اکسید و
هوموس در بخش زیرین خاک)
اگر خاکی درون عمق ۲متری از سطح خاک دارای
افق اسپودیک باشد را خاک اسپودوسول می نامند
و به معنی خاک های پادزول ،پادزول قهوه ای و
پادزول های تحت تاثیر اب های زیر زمینی است
ودر زبان یونانی به معنی خاکستر گیاهی است.
14
شمارهاول
اسفند ماه97
.۹خاک التی سول (انواع خاک های جنگلی
با وضعیت بازی کم)
اگر خاکی دارای افق ارجیلیک باشد ،اما اشباع
بازی ان در PHبرابر ۸/۲متری از ۳۵درصد
کمتر باشد را خاک التی سول می نامند و به معنی
خاک های پادزول زرد رنگ و قرمز رنگ ،خاک های
التریتی قهوه ای سرخ ،پالسونول های وابسته و
بعضی از BOGS – HALFاست و در زبان التین به
معنی پایان می باشد.
.۱۰خاک ژلیسولز ()Gelisols
.۱۱خاک اندیسول ها (خاکستر های اتشفشانی)
خاک اندیسول از دیگر انواع خاک می باشد در
واقع اگر خاکی دارای بیشتر از ۲۵سانتی متر
خصوصیات اتشفشانی و بدون افق البیک باشد را
خاک اندیسول می نامند و به معنی انئو است و در
زبان ژاپنی به معنی خاک سیاه است.
.۱۲خاک ورتی سول (انواع خاک های ُرسی
تیره با ویژگی چروکیدگی و تورم)
خاک ورتی سول از دیگر انواع خاک می باشد در
واقع اگر خاکی در همۀ افق های خود بیش از ۳۰
درصد ُرس داشته باشد ،خشک باشد و در ان
تعدادی شکاف تاعمق ۵۰سانتی متری دیده
شود را خاک ورتی سول می نامند و به معنی
خاک های کروموسول است و در زبان التین به
معنی چرخیدن است.
معرفی خاک و انواع ان
انواعی از خاک بر حسب دانه های تشکیل دهنده
خاک و هم چنین شرایط میزالوژی و پتروگرافی
زمین وجود دارد که عبارتند از:
بیشتر بخوانید :شیخ نشین های عربی با گلدان
های ایرانی صاحب جزیره می شوند!
خاک رسی
یکی از انواع خاک که می توان نام برد خاک رسی
است .ذرات رس ( )Clayدارای قطری کوچکتر
از ۰.۰۰۲میلی متر است و در حدود %۵۰خاک
را تشکیل می دهند .خا ک های رسی ،چون
دارای دانه های بسیار ریزی هستند به خاک سرد
معروفند و در مقابل رشد گیاهان مقاومت نشان
داده و رشد ان ها را محدود می کنند.
خاک های سیلتی
خاک های سیلتی از دیگر انواع خاک می باشد.
%۵۰این نوع خاک ها را ذرات سلیت تشکیل داده
ماهنامه کشاورزی
است که دارای قطری بین ۰.۰۵تا ۰.۰۰۲میلی متر
است و بر حسب اینکه ناخالصی مثل ماسه ،رس و
...بهمراه دارند به نام خاک های سیلتی ماسه ای و یا
سیلتی رسی معروفند.
خاک های ماسه ای
این نوع از خاک ها از %۷۵ماسه تشکیل شده اند.
قطر دانه ها از ۰.۰۶تا ۲میلیمتر است و بر حسب
اندازه دانه های ماسه به انواع خاک های ماسه ای
درشت ،متوسط و ریز تقسیم می گردند .مقدار کمی
رس خاصیت خاک های ماسه ای را تغییر می دهد و
این نوع خاک اب را بیشتر در خود جذب می کند تا
خاک های ماسه ای که فاقد رس هستند.
خاک های اسکلتی
خاک های اسکلتی از دیگر انواع خاک می باشد.
خاک های اسکلتی به خاک هایی اطالق می گردد
ک .در حدود %۷۵ان را دانه هایی بزرگتر از ۲
میلی متر از قبیل :قلوه سنگ ،دیگ و شن تشکیل
می دهند .این خاک ها ،اب را به مقدار زیاد از خود
عبور می دهند و لذا همیشه خشک است.
چند نوع خاک در ایران وجود دارد؟
خاک های رسوبی
خاک های رسوبی از انواع خاک های موجود در ایران
است که مواد تشکیل دهنده ی این نوع از خاک ها،
ته نشست رودخانه ای است .انواع خاک های رسوبی
عبارتند از :خاک های رسوبی بافت ریز و خاک های
رسوبی بافت درشت.
خاک های رسوبی بافت ریز
خاک های رسوبی بافت ریز از انواع خاک های
رسوبی می باشد که این نوع از خاک ها به صورت
الیه الیه هستند و در بعضی موارد برخی از افق های
نیمرخ دارای مواد الی است .وجود این مواد دلیل بر
این است که این خاک مواد الی دار قدیمی در زیر
خاک جدیدتری مدفون گشته است .این خاک ها
دارای مقدار زیادی کربنات کلسیم است و ممکن
است خاک رسوبی ،شور نیز باشد.
گچ پلدختر با کیفیت برتر و نشان جهانی
قابلیت کشاورزی خاک های رسوبی بافت ریز:
این نوع از خاک چنانچه شور نباشد انواع مختلف
گیاهان از قبیل :گندم ،جو ،چغندر ،سبزی ها و
درختان میوه در ان به خوبی رشد کرده ،محصول
می دهند. صفحه 14
خا ک ها ی ر سو بی
بافت درشت
خاک های رسوبی بافت درشت از دیگر
انواع خاک های رسوبی است و این خاک ها
دارای کم و بیش سنگریزه های گوشه دار هستند.
این نوع خاک معموال شور نیست مگر در مواردی
که رسوب ها از مارن های اهکی نمکی و گچی به
وجود امده باشد.
قابلیت کشاورزی خاک های رسوبی بافت
درشت
خاک های رسوبی بافت درشت حاصلخیز نیست،
زیرا از لحاظ پوشش گیاهی فقیر است و همچنین
زیاد بودن سنگریزه در ان و کم بودن ظرفیت
نگهداری اب و ...در کشاورزی چندان مورد استفاده
قرار نمی گیرد .در مواردی که اب کافی و ارزان در
اختیار باشد ،قطعات کوچکی از ان برای ایجاد
باغ های میوه و بیشه زار استفاده می شود.
خاک های شور و قلیایی (سدیمی)
خاک های شور و قلیایی از دیگر انواع خاک موجود
در ایران می باشد .این نوع خاک ،مخصوص مناطق
خشک و نیمه خشک و نیمه مرطوب است .منشاء
شور بودن و قلیایی بودن ان به ماده اولیه یعنی
سنگ اصلی ،اب زیرزمینی شور و اب جاری شور
می باشد .به عنوان نمونه زمین های شور ابرکوه
حاصل شور بودن اب زیرزمینی و یا سنگ اصلی
شور این مناطق است.
قابلیت کشاورزی در انواع خاک های شور
از اراضی شور ،به عنوان چراگاه برای دامها ،به ویژه
شتر و بز و گوسفند ،استفاده می شود .زمین های
خیلی شور برای کشت گیاهان زراعتی گندم و جو
و ...مورد استفاده قرار نمی گیرد ،مگر انکه قبال
اصالح شده باشد .بعضی از خاک های شور پس از
انکه اصالح گردید محصول قابل توجهی می دهد.
قابلیت کشاورزی خاک های قلیایی
در خاک های قلیایی برعکس خاک های شور،
سدیم محلول بسیار کم ،ولی سدیم قابل تبادل
بسیار زیاد است .پ -هاش خاک های قلیایی بیش
از ۸و نمک ان کم و ساختمان ان ستونی است.
خاک های قلیایی معموال در سطح وسیعی دیده
نمی شود بلکه به صورت لکه هایی با خاک های شور
وجود دارد .قسمتی از این نوع خاک ها به صورت
ماهنامه کشاورزی
چراگاه مورد استفاده قرار می گیرد و قسمتی هم
به صورت اراضی بایر بدون استفاده افتاده است.
خاک های فالتی
خاک های فالتی نیز از انواع خاک های موجود در
ایران است که شامل خاک های بیابانی (خاک های
خاکستری و خاک های سرخ بیابانی) ،خاک های
قهوه ای و خاک های بلوطی رنگ می باشد.
چند نوع خاک در ایران وجود دارد؟
خا ک های بیابانی (شامل انواع خا ک های
خاکستری و خاک های سرخ بیابانی):
خاک های بیابانی از دیگر انواع خاک موجود در
ایران است این نوع از خاک مخصوص اب و هوای
بسیار خشک و زمین غالبا فاقد پوشش گیاهی
است .اختالف درجه حرارت بین شب و روز و
تابستان و زمستان بسیار زیاد می باشد .این خاک ها
از لحاظ مواد الی بسیار فقیر و واکنش ان قلیایی
اسفند ماه97
شمارهاول
15 صفحه 15
تحقیق
است .افق های متعددی در این نوع از خاک دیده
نمی شود.
این مطلب را از دست ندهید :بازسازی و
جوانسازی پوست با ماسک خاک ُرس
خاک های سرخ بیابانی و همچنین خاک های
خاکستری بیابانی غالبا شور است .سطح وسیعی از
ایران را انواع خاک های خشک (قرمز و خاکستری)
پوشانیده است ،این نوع از خا ک ها در تمام
زمین های خشک ایران وجود دارد .از انجمله
می توان زمین های بین اصفهان و نائین ،نائین و یزد،
کرمان و انار ،بم و زاهدان ،زاهدان و زابل (لوتک)
و همچنین عباس اباد سر راه مشهد و ...را نام یرد.
قابلیت کشاورزی خاک های بیابانی :در نقاطی که
خاک های بیابانی شور نباشد و قشر سخت نمکی در زیر
ان وجود نداشته باشد چنانچه اب کافی در اختیار باشد،
می توان از از این نوع خاک ها به عنوان زمین زراعتی
استفاده کرد و محصول قابل توجهی به دست اورد.
چون در این نواحی هوا خشک است نه تنها مواد
غذائی خاک شسته نمی شود بلکه امکان دارد
مقداری امالح مختلف نیز به وسیله اب زیرزمینی
در هنگام تبخیر به سطح زمین بیاید و در انجا
16
شمارهاول
اسفند ماه97
جمع و انباشته گردد .از این رو خاک های نامبرده
نمی تواند از لحاظ مواد غذایی (به استثنای ازت و
فسفر) فقیر باشد.
خاک های قهوه ای
خاک های قلیای از دیگر انواع خاک ها هستند که
می توان به ان اشاره کرد این خاک ها در شرایط اب
و هوایی نیمه خشک تکامل می یابد .مقدار باران
در مناطقی که خاک های قهوه ای استپی وجود
دارد ۲۵۰ ،تا ۴۰۰میلیمتر در سال است .بیشتر
این باران در فصل زمستان و بهار می بارد و تابستان
این مناطق خشک است .خاک های قهوه ای استپی
فراوانترین تیپ خاک موجود در ایران است.
قابلیت کشاورزی خاک های قهوه ای۲۵۰ :
تا ۴۴۰میلیمتر باران سالیانه برای کشت صیفی
بسیار کم ،ولی برای رویش غالت و گیاهان مرتعی
کافی است .از این رو از خاک های قهوه ای در اراضی
تقریبا مسطح و اراضی شیب دار غالبا به صورت
مرتع استفاده می شود.
برای ساخت جزایر عربی ،خاک کشور
قاچاق شد
زمین های هموار ان برای کشت غالت گندم و جو
ماهنامه کشاورزی
نیز مورد استفاده قرار می گیرد که محصول متوسط
و گاه خوبی می دهد .چنانچه اب کافی در اختیار
باشد ،انواع مختلف گیاهان زراعی از قبیل :پنبه،
چغندرقند ،چغندر گاوی ،گندم ،سبزی و ...در این
نوع خاک به عمل می اید.
خاک های بلوطی رنگ
خاک های بلوطی از دیگر انواع خاک موجود در
ایران می باشد .این نوع از خاک مختص اب و
هوای نیمه خشک یا نیمه مرطوب است .بیشتر
در زمین های پرشیب و کوهستانی وجود دارد.
خاک های بلوطی رنگ از لحاظ پوشش گیاهی
غنی تر از خاک های قهوه ای استپی است .گیاهان
اصلی این خاک ها را علف ها و بوته ها تشکیل
می دهند ،با وجود این در ته دره ها درختانی مانند
زبان گنجشک ،بلوط و ...نیز می رویند.
قابلیت کشاورزی خاک های بلوطی رنگ
در ایران از این نوع خاک ها برای کشت غالت و
معموال گندم دیم استفاده می شود .چنانچه اب
قابل ابیاری در اختیار باشد با ابیاری مصنوعی،
پنبه هم در ان نواحی می توان کاشت.
باشگاه خبرنگاران جوان صفحه 16
رئیس سازمان صنعت ،معدن و تجارت فارس
تولید حدود ۵۴درصد
خاک نسوز کشور در فارس
رئیس سازمان صنعت ،معدن و تجارت فارس گفت :در سال ۹۵سهم استان فارس در میزان تولید انواع خاک های نسوز و صنعتی
۴۰درصد و در سال ۹۶حدود ۵۴درصد بوده است.علی همتی رییس سازمان صنعت ،معدن و تجارت فارس در ششمین جلسه شورای
معادن ،با اشاره به اینکه فارس به لحاظ معدنی استانی غنی بوده به طوری که در سند تدبیر و توسعه ،بخش معدن به عنوان یکی از
هسته های کلیدی توسعه استان مطرح شده است ،گفت :استان فارس جزء ۳استان اول بوده که بیشترین تعداد جلسات شورای
معادن استانی را تاکنون با ۶جلسه داشته است.
همتی افزود :تعداد مصوبات
شورای معادن استان ۴۴مصوبه
بوده است که ازاین تعداد ۳۹
مصوبه مصداقی بوده که کامال اجرائی شده است و
۵مصوبه توسعه ای بوده و این مصوبات در حال
پیگیری است.
وی اظهار داشت :عمد ه ترین مصرف انواع
خاک های نسوز و صنعتی استان مشابه کشور،
در تولید انواع کاشی و سرامیک دیوار و کف است.
دبیر جلسه شورای معادن با اشاره به اینکه سهم
استان در میزان تولید انواع خاک های نسوز و
صنعتی در کشور ۴۰درصد درسال ۹۵و ۵۳.۸۵
درصد در سال ۹۶بوده است گزارش داد :در سال
۱۳۹۵میزان تولید انواع خاک های نسوز و صنعتی
در کشور ۴.۵میلیون تن بوده در مقایسه با ان
استان فارس ۱.۸میلیون تن و در سالگذشته در
کشور ۵.۲میلیون تن و استان فارس ۲.۸میلیون
تن بوده است .همتی در خصوص میزان تولید انواع
کاشی وسرامیک کشور و استان گفت :ظرفیت
تولید کشور در سال گذشته ۶۳۵میلیون تن است
و استان نیز در همین بازه زمانی به میزان ۴۲.۳
میلیون تن است که سهم استان نسبت به کشور
۶.۷درصد است.
رییس سازمان صنعت ،معدن و تجارت استان با
اشاره به اینکه کشور ما در طی چند سال اخیر در
بین ۱۰تولید کننده اصلی کاشی و سرامیک دنیا
قرار داشته است ،افزود :کشور چین ۴۸درصد،
برزیل ،هند ،اسپانیا ،ویتنام ،ایتالیا ،اندونزی،
ترکیه ،ایران و مکزیک ۱۰کشور اول تولید کننده
کاشی و سرامیک در دنیا هستند بالغ بر ۶۰درصد
تولید کاشی و سرامیک کشور مربوط به استان یزد
است .وی افزود :تولید واقعی کاشی و سرامیک در
کشورما در طی چند سال اخیر دچار نوسانات
شدید بوده به گونه ای که نسبت تولید به ظرفیت از
%۹۴در سال ۸۷به %۶۱در سال ۹۵کاهش یافته
است ،علت اصلی این کاهش ناشی از رکود حاکم بر
بازار مصرف بوده است.
همتی تصریح کرد :کشور ما از نظرارزش صادرات
جهانی این کاال از بین ۲۱۰کشور در رتبه ۷قرار
دارد که سهم کشور از نظر ارزش حدود ۳۴۵
میلیون دالر و کل بازار جهانی ۱۸میلیارد دالر
بوده است وچین با ۵/۵میلیارد دالر دارای باالترین
ارزش صادارات و کشور های ایتالیا و اسپانیا با ۴/۴و
۹/۲میلیارد دالر در رتبه های دوم و سوم هستند.
همتی گزارش داد :در حدود ۶۶درصد از ظرفیت
کاشی و سرامیک استان در دهه ۹۰ایجاد و راه
اندازی شده ودر حدود ۵۰درصد ان در دولت های
ماهنامه کشاورزی
دهم و یازدهم محقق شده است.
رییس سازمان صنعت ،معدن و تجارت استان
فارس اضافه کرد :برای تولید هر مترمربع کاشی
و سرامیک ،در حدود ۱۵کیلوگرم خاک ،مصرف
می شود و وزن میانگین هر متر مربع ان ۲۰کیلو
گرم است در حدود ۷۵درصد از هر متر مربع این
محصول ،خاک معدنی میباشد
همتی گفت :با توجه به ظرفیت موجود استان،
واحد های فعال استانی در حدود ۶۶۰هزار تن از
خاک صنعتی تولیدی استان را فراوری می کنند،
به عبارت دیگر ۲۲درصد انواع خاک نسوز و
صنعتی استان ،در خود استان فراوری می شود.
دبیر شورای معادن استان فارس تاکید کرد :با
توجهبهنسبتتولیدبهظرفیتاسمیکشورکه۶۱
درصد است لذا احداث هرگونه واحد جدید مطلقا
باید با نگاه صادراتی باشد.
اسفند ماه97
شمارهاول
17 صفحه 17
گفت و گو
رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس خبر داد:
عده ای سودجو خاک کشور ما را
صادر می کنند
نرگس حضرتی| احمدعلی کیخا که خود زاده زابل است دو دوره نماینده بود نماینده دوره هشتم و دهم مجلس شورای اسالمی
که اکنون ناظرمجلس در شورای عالی اب است .ایشان فارغ التحصیل در رشته اقتصاد اب از استرالیا بوده و در کارنامه خود معاونت
محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست را نیز ثبت کرده است .این روزها شنیده شده که خاک ایران صادر میشودیا کمبود
اب در زابل زادگاه وی طوری است که فقط قشر ضعیت توانسته در زابل بماند و همه انهایی که سرمایه ای داشتند از انجا مهاجرت
کرده اند .مشکالت کشاورزی انقدر زیاد و پیچیده است که از زبان یک نماینده مجلس راهکار و پیشنهادات این حوزه را بیان شده است
در این رابطه با او به گفتگو نشستیم که با هم میخوانیم:
تنها بخشی که با نیاز غذایی کشور
ارتباط تنگاتنگی دارد بخش کشاورزی
است
بر اساس تحقیقاتی که بنده در طول سفرهایی
که به مناطق مختلف کشورمان داشته ام
مهمترین مسئله ای که می توان مطرح کرد
که اتفاقا بنده همین دیروز این موضوع را در
مکاتبه ای با رئیس محترم مجلس و مسئوالن
زیربط (هم در قوه مجریه و هم در قوه قضاییه)
در میان گذاشتم موضوع تسهیالتی است که
کشاورزان ما در مناطق مختلف کشور در طول
سالهای گذشته دریافت کرده اند اما به دلیل
خشکسالی های مستمر و عدم تولید و بالطبع
نداشتن درامد نتوانسته اند ان را بازپرداخت
نمایند این عدم بازپرداخت هم موجب شده به
انها جریمه دیرکرد تعلق بگیرد و قراردادهایی
که بعدها بسته اند موجب شده که همینطور
بدهی های این عزیزان افزایش یافته و مشکالت
بیشتری برایشان ایجاد شود .این موضوع تا
حدی پیش رفته که اکنون روزی نیست که
نمایندگان مجلس مراجعه نکنند و مشکالت
این بخش را گوشزد نکنند و خواهان حل این
مشکالت نشوند.
به عقیده بنده ضروری می رسد که هم دولت و
هم مجلس تدبیری بیندیشند و به نحوی از انها
در امحال تسهیالتی که این کشاورزان دریافت
کرده اند و حاال برای بازپرداختش دچار مشکل
شده اند و در شرایط بحرانی به سر می برند،
اهتمام ورزند .البته در قانون برنامه ششم و
18
شمارهاول
اسفند ماه97
همچین در قوانین بودجه در سالهای گذشته
همیشه تکالیف الزم برای دولت گذاشته شد اما
متاسفانه هیچگاه به این تکالیف عمل نشد .این
موضوع در شرایط بحرانی تحریم که کشور ما
دچار ان شده بسیار حیاتی است .نیک می دانید
که تنها بخشی که با نیاز غذایی کشور ارتباط
تنگاتنگی دارد همین بخش کشاورزی است.
بخش کشاورزی خود به خود با موضوع تحریم
دچار مشکل شده است دیگر ما نیز نباید به این
مشکالت بیفزاییم.
نمی توانند در کنار یکدیگر بنشینند و فرایندها را
انقدر تسهیل کنند که برای پروژه ای این چنینی
که حداقل پنج الی شش میلیارد تومان سرمایه
گذاری شده و برای 15الی بیست نفر شغل
ایجاد شده و این گروه دست به تولید می زنند
و حتی به مرحله صادرات هم می رسد که از این
طریق ارزاوری هم برای کشور ایجاد می شود چرا
باید پروسه صدور مجوز این همه زمان ببرد؟ چرا
نباید صدور چنین مجوزهایی روزانه ،هفتگی و
حداکثر ماهانه انجام گیرد؟
اخذ تسهیالت و صدور مجوز برای
توسعه فعالیت های کشاورزی
موضوع دومی که به نظرم می رسد فرایندهای
اخذ تسهیالت و صدور مجوزهای الزم برای
توسعه فعالیت های کشاورزی است به عنوان
مثال خود بنده در بازدیدی که اخیرا از اصفهان
داشتم دیدم که یک کارافرین بخش کشاورزی
در طول مدت سه ماه یک گلخانه سه هکتاری
پیشرفته ای را از صفر تا صد راه اندازی و اجرایی
کرده بود اما زمانی که برای صدور مجوزها
از سوی بخش های مختلف صرف کرده بود
چیزی حدود یک سال و نیم تا دو سال بود.
منصفانه اگر بنگریم در می یابیم که این یک
فاجعه است .اگر قرار باشد ما تولید را حمایت
کنیم نباید اپروسه صدور مجوزها اینقدر
طوالنی شود.
این موضوع برای من قابل هضم نیست که چطور
می شود که در یک استان مسئوالن دولتی
مردم بین زمین و اسمان گرفتار
مانده اند
موضوع دیگری که به نظرم می رسد بحث اراضی
است .مثال دیگری برایتان می زنم .بنده بازدیدی
از منطقه کهنوج و منهوجان در جنوب کرمان
داشتم .خوب می دانیم که بنا به دالیل مختلفی
در طول دهه های گذشته برای مردم این منطقه
فرصت شغلی چندانی ایجاد نشد و حداکثر
امکاناتی که این مردم در اختیار دارند زمین و اب
و نیروی انسانی است .در این بازدید به روستایی
هم رفتم که با تعداد قابل توجهی جمعیت
مشغول زندگی و امرار معاش هستند اما نکته
قابل توجه این است که اراضی ای که این عزیزان
در انجا مشغول کارند سالهای سال است که ملی
اعالم شده و این مردم بین زمین و اسمان گرفتار
مانده اند نه بانکی به اینها تسهیالت می دهند و
نه سایر حمایت های الزم ازشان می شود و این
مردم در بالتکلیفی مانده اند.
ماهنامه کشاورزی صفحه 18
مسئوالن وزارت جهاد کشاورزی با قید
فوریت تعیین تکلیف کنند
این مسائل موضوعات پیش پا افتاده ای نیستند و
از اهمیت ویژه ای برخوردارند که انتظار می رود
مسئوالن وزارت جهاد کشاورزی با قید فوریت
تعیین تکلیف کنند .ما هم در مجلس با برای
حل این مشکل حاضر به همکاری هستیم و
عالقمندیم مشکل حل شود .به نظر بنده در
شرایط فعلی هم اگرچه تحریم ها مشکالتی
را برای کشور ایجاد کرده ولی حوزه بخش
کشاورزی به عقیده من یک فرصت طالیی برای
توسعه کشور ایجاد کرده است .از این حیث
که به دلیل کاهش ارزش پول ملی بسیاری از
محصوالت کشاورزی ،تولیدی ما از منظر رقابت
با کاالهای تولیدی مشابه خارجی دارای قدرت
رقابت پذیری بیشتری شده اند و قابل عرضه در
بازارهای بین المللی هستند.
بنابراین وزارت جهاد کشاورزی و سایر
دستگاه های متولی این امر باید تمام حمایت های
خود را برای بهره برداری از ظرفیت های موجود
در بخش های مختلف مانند مرغدار ی ها که
ظرفیت تولید چهار میلیون تن قطعه را دارند
در حالیکه نیاز ما دو الی دو و نیم میلیون تن
قطعه است ،ارائه دهند .بخش های دیگر بخش
کشاورزی هم همین ظرفیت ها را دارند که
می توان با حمایت همه جانبه از انها به نحو
احسن و به نفع بخش کشاورزی و توسعه این
بخش استفاده کرد.
تصمیمات موثر توسعه کشاورزی به
درون وزارت جهاد کشاورزی برنمی گردد
البته ذکر یک نکته در اینجا الزم و ضروری
است و ان اینکه همه تصمیمات مسائل توسعه
کشاورزی به درون وزارت جهاد کشاورزی
برنمی گردد و بخش قابل توجهی از این موضوع
در خارج از وزارت جهاد کشاورز ی و در بخش
سیاست های کالن اقتصادی ،سیاست های
ارزی ،سیاست های پولی و مالی ،سیاست های
بانکی و ...تصمیم گیری می شود و در اختیار
وزارت جهاد کشاورزی نیست .اما باید تمام این
بخش ها با هم همراه و همگام شوند تا بتوانیم
این مشکالت را از بخش های مختلف کشاورزی
مرتفع کنیم .البته در کنار این مسائل باید عنوان
کنم که در خصوص بیمه محصوالت کشاورزی
ماهنامه کشاورزی
تصمیمات خوبی گرفته شده که انشااهلل در
صحن علنی هم به تصویب برسد و اعتباراتش از
هزار میلیارد تومان به هزار و پانصد میلیارد تومان
افزایش کرده که قرار بر این است که به صورت
نقد و در مقاطع زمانی مورد نیاز پرداخت شود.
البته نه تنها درباره بیمه کشاورزی بلکه درباره
سایر سیاست هایی که در درون وزارت جهاد
کشاورزی اتخاذ می شود همیشه عرض کردم که
باید رجوع بیشتری به نظرات کارشناسی و مبانی
علمی داشته باشیم و اداره بخش کشاورزی را از
شکل سنتی خارج کرده وبا توجه به ادبیاتی
که امروز بین نظریه پردازان بخش کشاورزی
و فعاالن بخش کشاورزی در دنیا وجود دارد
که بحث کشاورزی هوشمند را مطرح می کند
و با حداکثر بهره وری و استفاده از ابزارهای بازار
و برنامه ریزی بر اساس دشت و ظرفیت های
تولیدی یک منطقه و مسائلی از این دست.
این موارد موضوعاتی است که به عقیده بنده
باید مد نظر برنامه ریزان توسعه کشاورزی و
مسئولین مربوطه قرار گیرد .در بازدیدی که
بنده ازجیرفت داشتم در انجا مطرح می شد که
ما ظرفیت تولید 500هزار تن مرکبات داریم که
اسفند ماه97
شمارهاول
19 صفحه 19
گفت و گو
همگی هم سالم هستند اما مشکلشان این بود که
کسی نبود که گواهی سالمت برای صادرات این
محصوالت صادر کند و این محصوالت به صورت
فله ای صادر می شوند و در انسوی مرزها بسته
بندی های مجددی روی انها انجام و با چند برابر
قیمت به فروش میرسند.
بنابراین به نظر می رسد که برنامه ریزان توسعه
کشاورزی در کشور در فعالیت های خود پیرامون
ظرفیت های این چنینی در مناطق انجام دهند و
تالش کنند همه ابعاد موضوع را بازنگری کرده و
با حل این معظالت و حرکت در مسیر هم مردم
را در ان منطقه نگه دارند و هم شرایط رفاه شان
را فراهم کنند و هم اینکه هزینه های اجتماعی
ناشی از مهاجرت به شهرها و حاشیه نشینی را
کم کنند.
ایجاد صندوق تخصصی حمایت از
توسعه فعالیت های گلخانه ای
در ارتباط با گلخانه ها هم روز گذشته بنده در
نامه ای که به اقای وزیر نوشتم مطرح کردم که
هم درایجاد صندوق تخصصی حمایت از توسعه
فعالیت های گلخانه ای اقدام کنند و هم اینکه با
همکاری مرکز تحقیقات و مشارکت خصوصی و
اتحادیه گلخانه داران یک مرکز R&Dو تحقیق
و توسعه مختص گلخانه ها ایجاد کنند که هم
طراحی ها و هم ساخت مواد مختلف برای انواع
اقلیم ها و روش های مختلف کاشت ،داشت،
احمدعلی کیخا :وزارت جهاد کشاورزی و سایر
دستگاه های متولی این امر باید تمام حمایت های
خود را برای بهره برداری از ظرفیت های موجود در
بخش های مختلف مانند مرغداری ها که ظرفیت
تولید چهار میلیون تن قطعه را دارند در حالیکه
نیاز ما دو الی دو و نیم میلیون تن قطعه است ،ارائه
دهند .بخش های دیگر بخش کشاورزی هم همین
ظرفیت ها را دارند که می توان با حمایت همه جانبه
از انها به نحو احسن و به نفع بخش کشاورزی و
توسعه این بخش استفاده کرد.
20
شمارهاول
اسفند ماه97
برداشت و بازار رسانی و فراوری محصوالت و
شرکت های دانش بنیانی که می توانند با انها
همکاری کنند را ایجاد کنند .من معتقدم که
می توان از شرایط پیش امده بهترین استفاده
را برای توسعه بخش کشاورزی استفاده کرد.
عده ای سودجو خاک های کشور ما را صادر
می کنند
راستش من خودم این موضوع را به صورت
رسمی ندید ه ام و گاهی در مصاحبه ها یا
گزارش ها این موضوع را خوانده یا شنیده ام .اما
باید عرض کنم که ما یک قانون جامعی در ارتباط
با خاک نداشته ایم که این مسائل را تحت پوشش
قرار دهد اما خوشبختانه در مجلس دهم این
موضوع تصویب شد که شورای محترم نگهبان
دو ایراد هم گرفت که در حال برطرف شدن
است که فکر می کنم با ابالغ این قانون انتقال و
صادرات خاک از ایران به کشورهای دیگر تحت
هر عنوانی ممنوع شده و جرم تلقی خواهد شد .
بعید نیست که در گوشه و کنار به صورت قاچاق
این کار صورت گیرد اما اینکه رسما گزارشی
در این زمینه دریافت کرده باشم اینگونه نبوده
است.
مهاجرت مردم به دلیل ندادن حق اب
رود هیرمند توسط افغانستان
بنده همین دیروز که در حضور امیردریابان
شمعخانی دبیر شورای امنیت ملی بودم و درباره
بحران اجتماعی و اقتصادی که حدود دو دهه
است که ما در زابل دست به گریبان هستیم
صحبت هایی انجام دادیم و موضوعات مختلف
و مهمی را هم طی صحبت هایمان مطرح
کردیم .هرچند دولت محترم با دستور مقام
معظم رهبری حدود 850میلیون دالر برای
طرح انتقال اب با لوله به مزارع گذاشته اما تا
وقتی ابی نباشد عمال از این طرح هم نمی توان
بهره برداری کرد .شرایط زابل شرایط بسیار
حادی است.
بنده اخیرا نامه ای هم به مسئوالن دولتی نوشتم
و در ان خواستار حل مشکالت مردم محروم ان
منطقه شدم .مردمی که هم در بعد ملی و در بعد
اسالمی دارای تاریخ درخشانی هستند اما به
دلیل جفاهایی که از کشورهای همسایه ما که
ایران اسالمی سالها با همه وجود در کنار انها
ماهنامه کشاورزی
بوده ،می شود دچار مشکل شده اند .این ظلم
بسیار بزرگی است که بیایند اینگونه با مردم
زابل برخورد کنند و اب را به روی انها ببندند و
شرایط زندگی شان را سخت و غیرقابل تحمل
کنند.
باید توجه داشت که سهل انگاری دولت مردان
ما هم در تنظیم رابطه درست با کشور افغانستان
هم دلیل دیگری ایجاد شرایط بحرانی برای مردم
زابل بوده است .باید قبول کنیم که اگر به شرایط
مردم زابل توجه نشود به زودی شاهد فاجعه بزرگ
انسانی در ان منطقه خواهیم بود .مردمی که در روز
22بهمن امسال بنا به فرمایش مقام معظم رهبری
و ارادتی که به والیت دارند علیرغم شرایط بسیار
سختی که دارند بیشترین حضور را در مقایسه با
همه سالهای بعد از انقالب داشتند و خواستند
که به مسئوالن کشور بگویند که ما هرچقدر هم
شرایطمان سخت باشد از اسالم ،نظام ،انقالب،
رهبر و نظاممان دست نخواهیم کشید.
بنده خدمت اقای شمعخانی هم عرض کردم
که چنین مردمی نباید اینچنین مورد بی مهری
قرار بگیرند .این نگرشهای منطقه ای و قومی
که در مجلس و در دولت حاکم شده خوب
نیست .اینکه اگر منطقه ای کسی را در دولت
نداشت مشکالتش کمتر باشد و هر کس نداشت
بیشتر درست نیست .بنده از اقای شمعخانی هم
خواستم که بنا به دالیل امنیتی به افراد امینی
ماموریت بدهند که وضعیت زابل را بررسی کرده
و تصمیم عاجلی برای حل مشکالت این منطقه
بگیرند تا شاید مردم این منطقه از این شرایط
اسفناک نجات پیدا کنند. صفحه 20
تحقیق در مورد خاک و مواد تشکیل دهنده ان
درجغرافیا؛همه چیز
درباره خاک !
خاک و مواد تشکیل دهنده انخاک
چیست؟
خاک از تخریب سنگ ها در نتیجهٔ هوازدگی
بوجود می اید که از مواد معدنی (سنگ ،شن
و ماسه ،رس ،الی و لجن) ،هوا ،اب و مواد الی
(گیاهی و جانوری) تشکیل شده است .خاک،
بیشتر خشکی روی زمین را می پوشاند.
خاک که پدوسفر نامیده می شود ،می تواند به
صورت یک مخزن شیمیایی در سطح زمین در
نظرگرفته شود که از برهم کنش های چهار مخزن
شیمیایی بزرگ تشکیل شده و به وسیله انرژی
خورشیدی قدرت الزم را اخذ می نماید ،خاک از
زمانی که زندگی بر روی کره زمین شروع شده از
گیاهان و حیوانات حمایت نموده است .خاک از
سه حالت فیزیکی ماده یعنی جامد ،مایع و گاز
تشکیل شده است.
تقریباً نصف حجم خاک بخش جامد ،و نصف
دیگر از اب و هوا تشکیل شده است .مقدار هوای
خاک به مقدار اب بستگی دارد ،در مقدار اب
بهینه برای رشد اکثر گیاهان ،اب و هوا ممکن
است هر کدام به ترتیب در حدود ۳۰و ۲۰درصد
از حجم خاک را اشغال کرده باشند .عملیات
خاک ورزی می تواند نسبت اب و گازها در خاک
سطحی را تحت تاثیر قرار دهد .درخاک های
غرقابی شالیزار ،اکسیژن فقط به صورت محلول
در اب خاک وجود دارد.
نحوه تشکیل خاک
خاک ابتدا به کندی به صورت سنگ تشکیل می
شود و بعد بر اثر فرسایش در نزدیکی سطح زمین
به صورت ذرات ریز (ماده مادر) در می اید .مواد
الی هم با مواد غیر الی (ذرات سنگ ،مواد معدنی
و اب) مخلوط می شوند تا خاک تشکیل شود.
عوامل موثر در تشکیل خاک
-۱سنگ های اولیه یا سنگ مادر
کمیت و کیفیت خاک های حاصل از سنگ های
مختلف اعم از سنگهای اذرین ،رسوبی و
دگرگونی به کانی های تشکیل دهنده سنگ
ماهنامه کشاورزی
،اب و هوا و عوامل دیگر بستگی دارد .خاک
حاصل از تخریب کامل سیلیکات های دارای
الومینیوم و همچنین سنگهای فسفاتی از
لحاظ صنعتی و کشاورزی ارزش زیادی دارد.
در صورتیکه خاک هایی که از تخریب سنگ های
دارای کانی های مقاوم (از قبیل کوارتز و غیره)
در اثر تخریب شیمیایی پدید امده اند و غالبا
شنی و ماسه ای می باشند فاقد ارزش کشاورزی
می باشند.
-۲ارگانیسم
تمایز انواع خاک ها از نقطه نظر کشاورزی به نوع
و مقدار مواد الی (ازت و کربن) موجود در ان
بستگی دارد .نیتروژن موجود در اتمسفر بطور
مستقیم قابل استفاده برای گیاهان نمی باشد.
بلکه ترکیبات نیتروژن دار الزم برای رشد گیاهان
باید به شکل قابل حل در خاک وجود داشته باشد
که این عمل در خاک ها بوسیله برخی از گیاهان
و باکتری ها انجام می شود .خاک ها معموال دارای
یک نوع مواد الی کربن دار تیره رنگی هستند
اسفند ماه97
شمارهاول
21 صفحه 21
مقاله
که هوموس نامیده می شوند و از بقایای گیاهان
بوجود می اید.
-۳زمان
هر قدر مدت عمل تخریب کانی ها و سنگ ها
بیشتر باشد عمل تخریب فیزیکی و شیمیایی
کامل تر انجام می گیرد .زمان تخریب کامل بسته
به نوع سنگ ،ساخت و بافت سنگ ها و نیز ترکیب
و خاصیت تورق کانی ها متفاوت می باشد ولی
بطور کلی سنگهای رسوبی خیلی زودتر تجزیه
شده و به خاک تبدیل می شوند ،در صورتیکه
سنگهای اذرین مدت زمان بیشتری الزم دارند
تا تجزیه کامل در انها صورت گرفته و به خاک
تبدیل گردند.
-۴اب و هوا
وفور اب های نفوذی و عوامل اب و هوا از قبیل
حرارت ،رطوبت و غیره در کیفیت خاک ها اثر
بسزایی دارند .جریان ابهای جاری بخصوص در
22
شمارهاول
اسفند ماه97
زمین های شیب دار موجب شستشوی خاک ها
می شوند و با تکرار این عمل مقدار مواد معدنی
و الی بتدریج تقلیل می یابد .اثر تخریبی اتمسفر
همانطور که قبال بیان گردید روی برخی از
کانی ها موثر و عمیق می باشد و هر قدر رطوبت
همراه با حرارت زیادتر باشد شدت تخریب نیز
بیشتر می گردد.
-۵توپوگرافی محل تشکیل خاک
اگر محلی که خاک ها تشکیل می شوند دارای
شیب تند باشد در نتیجه مواد تخریب شده ممکن
است بوسیله ابهای جاری و یا عامل دیگری خیلی
زود بسادگی از محل خود بجای دیگری حمل
گردند و یا شستشو بوسیله ابهای جاری و یا عامل
دیگری خیلی زود بسادگی از محل خود بجای
دیگری حمل گردند و یا شستشو بوسیله ابهای
جاری باعث تقلیل مواد معدنی و الی خاک ها شود
در نتیجه این منطقه خاک های خوب تشکیل
ماهنامه کشاورزی
نخواهند شد .ولی برعکس در محل های صاف و
مسطح که مواد تخریب شده بسادگی نمی توانند
به جای دیگری حمل شوند فرصت کافی وجود
داشته و فعل و انفعاالت بصورت کامل انجام
می پذیرد.
مواد تشکیل دهنده خاک
مواد سخت
موجودات زنده در خاک
اب موجود در خاک
هوای موجود در خاک
موادی که خاک ها را تشکیل می دهند به چهار
قسمت تقسیم می شوند:
)۱مواد سخت
مواد سخت را ترکیبات معدنی تشکیل می دهند
ولی ممکن است دارای مقداری مواد الی نیز
باشند .البته این ترکیبات معدنی از تخریب
سنگ های اولیه یا سنگ مادر حاصل شده اند که
گاهی اوقات همراه با مواد تازه کلوئیدی و نمک ها
می باشند.
)۲موجودات زنده در خاک
تغییراتی که در خاک ها انجام می پذیرد بوسیله
موجودات زنده در خاک انجام می گیرد .قبل از
همه ریشه گیاهان ،باکتری ها ،قارچه ا ،کرم ها و
باالخره حلزون ها در این تغییرات شرکت دارند.
)۳اب موجود در خاک
ابی که در خاک وجود دارد حمل مواد حل شده
را به عهده دارد که البته این مواد حمل شده برای
رشد و نمو گیاهان به مصرف می رسد .اب موجود
در خاک ها از باران و ابهای نفوذی ،اب جذب
شده و باالخره ابهای زیرزمینی تشکیل شده
که در مواقع خشکی از محل خود خارج شده و
بمصرف می رسد.
)۴هوای موجود در خاک
هوا همراه با اب در خوه های خاک ها وجود دارد که
البته این هوا از ضروریات رشد و نمو گیاهان و ادامه
حیات حیوانات می باشد .مقدار اکسیژنی که در
این هوا وجود دارد از دی اکسید کربن کمتر است
و این به ان علت است که ریشه گیاهان برای رشد
و نمو اکسیژن مصرف کرده و دی اکسید کربن را
پس می دهند.
افق های خاک
افق :Oباالترین بخش نیمرخ در افق خاک O صفحه 22
قرار دارد .این نامگذاری ،به سبب وجود مواد
الی ( )Organicدر این افق است که از گیاهان و
نیز بقایای حیوانات بوجود می اید و پس از مدتی
تشکیل هوموس را می دهد ( .به بقایای تجزیه
شده گیاهان و جانوران هوموس ( )Humusیا ”
گیاخاک ( گیاه خاک)” می گویند) .
افق :Aبه نام خاک باالیی یا سطحی نامیده
تمایز انواع خاک ها از نقطه نظر کشاورزی به نوع و مقدار
مواد الی (ازت و کربن) موجود در ان بستگی دارد.
نیتروژن موجود در اتمسفر بطور مستقیم قابل استفاده
برای گیاهان نمی باشد .بلکه ترکیبات نیتروژن دار الزم
برای رشد گیاهان باید به شکل قابل حل در خاک وجود
داشته باشد که این عمل در خاک ها بوسیله برخی از
گیاهانوباکتری هاانجاممی شود.خاک هامعموالدارای
یکنوعموادالیکربن دارتیرهرنگیهستندکههوموس
نامیدهمی شوندوازبقایایگیاهانبوجودمی اید.
می شود ،فوقاتی ترین منطقه خاک است و این
همان افقی است که رشد و نمو گیاهان در ان نفوذ
می کنند .این افق از مواد خاکی نرم (رس) که غنی
از مواد الی و موجودات زنده میکروسکوپی است
تشکیل یافته است که وجود این مواد الی باعث
رنگ خاکستری تا سیاه این افق می گردد .البته
این زمین غالبا برای کشاورزی مناسب می باشند.
اکسیدهای اهن و همچنین بعضی از مواد محلول
ممکن است از این منطقه به افق Bبرده شوند و در
انجا رسوب کنند.
افق های خاک
افق :Eاین الیه شسته شده (به وسیله باد و باران)
رنگ روشن دارد و زیر الیه Aو باالی الیه Bقرار
دارد .این الیه بیشتر از شن و ماسه و الی و لجن
تشکیل شده و بیشتر مواد معدنی و لجنش را به
صورت ابی که از میان خاک می چکد (در فرایند
شسته شدن) از دست داده است.
افق :Bبر خالف افقهای Aو ، Eافق Bتجمع
( )Illuviationرسها و اکسیدهای اهن و
الومینیوم است .افق Bرنگهایی مایل به قرمز
یا زرد به خود می گیرد ،چون حاوی مواد الی و
ماهنامه کشاورزی
اکسیدهای مختلفی از عناصر است .بعضی از
موادی که در این خاک حضور دارند ،به صورت
درجا تشکیل گردیده اند .در مناطق بسیار مرطوب
،این افق در بخشهای بسیار عمیق خاک تشکیل
می شود.
افق :Cاین افق سنگ بستر تجزیه و فرسایش
یافته است و در اثر عوامل فیزیک و شیمیایی و
همچنین در اثر دخالت ریشه گیاهان تشکیل
می شود .این افق در حقیقت سنگ بستر دست
نخورده را از عوامل بیولوژیکی حفظ می کند و
به عنوان سنگ پوشش ( )Regolithمحسوب
می شود .این افق فاقد کانیهای رسی است و بیشتر
از قطعات سنگی تشکیل یافته است .ضخامت
الیه ها و افقهای منفرد خاک متغیر و به نحوه
تشکیل خاک بستگی دارد.
افق :Rدر تحتانی ترین بخش نیمرخ خاک افق
( Rسنگ _ )Rockقرار گرفته که شامل مواد
متراکم سنگ و عمدتا سنگ بستر است .هنگامی
که سنگ بستر هوازدگی و فرسایش شیمیایی
می یابد ،به سنگ پوشش ( )Regolithتبدیل
می شود .مواد حاصل از این فرایند برای تشکیل
نیمرخ خاک به مصرف می رسد.
اسفند ماه97
شمارهاول
23 صفحه 23
بررسی اب و هوای گذشته زمین
با استفاده از خاک
دی اکسید کربنی که از خاک های تازه خارج می شود ،به دانشمندان کمک کرده است تا نگاهی دقیق تر به اب و هوای گذشته
زمین بیندازند .دانشمندان با به کارگیری این روش متوجه شده اند که سطح دی اکسید کربن جو در دوره های بسیار گرمی که کره
زمین در گذشته های دور به خود دیده ،پایین تر از انی بوده است که تاکنون فکر می کرده اند.
این یافته به افزایش نگرانی درباره
سطح کنونی دی اکسید کربن جو
انجامیده .چراکه در اثر سوزاندن
سوخت های فسیلی سطح کنونی دی اکسید
کربن جو باال است و ممکن است در اینده نزدیک
با اب و هوای گرمخانه ای مشابه ان چه در گذشته
های دور وجود داشته ،مواجه شویم.
محققان به مطالعه خاک های تازه از ساسکاچوان
تا نیومکزیکو (امریکا) پرداخته اند و در تحقیقشان
کوشیده اند شرایطی که در ان ماده معدنی
کلسیت تشکیل می شود را به شکل دقیق تر
تعیین کنند.
مطالعه درباره کلسیت خاک به این خاطر برای
دانشمندان مهم است که این ماده معدنی در
سنگ اهک و بر اثر واکنش دی اکسید کربن در
خاک های خشک و لم یزرع تولید می شود و می
تواند به حل معماها درباره ویژگی های اب و هوای
گذشته های دور زمین کمک کند .دانشمندان
24
شمارهاول
اسفند ماه97
کلسیت خاک را به عنوان شاخصی برای تعیین
مقدار دی اکسید کربن جو در عصرهای مختلف
مورد توجه قرار می دهند.
تنها کافی است که یک جعبه را روی خاک بگذارید
و اجازه دهید که از دی اکسید کربن پر شود .وقتی
غلظت دی اکسید کربن باال می رود به سوی جو
جریان می یابد .با استفاده از این اطالعات می
توان شرایطی که در ان کلسیت شکل می گیرد
را تعیین کرد.
دانشمندان در مطالعات قبلی به این نتیجه رسیده
بودند که تشکیل کلسیت داللت بر این دارد که
سطح دی اکسید کربن جو سه هزار تا چهار هزار
بخش در میلیون است .اما حاال مشخص شده که
تشکیل کلسیت در خاک به این معنی است که
سطح دی اکسید کربن جو حدود 1000بخش
در میلیون است.
براوردها درباره نحوه شکل گیری کلسیت به
خاک های فسیل شده از عصرهای گرم تر زمین
ماهنامه کشاورزی
در بیش از 450میلیون سال قبل تعمیم داده
شد و شرایط اب و هوایی ان دوران را به شرایط
جدیدی که کره زمین با ان مواجه است متصل
شد .در نهایت وقتی این نتایج کنار هم گذاشته می
شود نتایج هشدار دهنده ای به همراه دارد .اول از
همه ما می دانیم که سطح دی اکسید کربن جو به
دلیل سوزاندن سوخت های فسیلی رو به افزایش
است و برخالف ان چه در گذشته فکر می کردیم
اب و هوای زمین خیلی بیشتر از ان چه که قب ً
ال
تصور می کردیم به این افزایش دی اکسید کربن
جو حساس است.
این حرف به این معنا است که ممکن است خطر
تغییرات اب و هوایی و گرم شدن زمین نزدیک
تر از انی باشد که پیش از این گمان می کردیم.
نتیجه مطالعات حاکی از این است که تفاوت در
سطوح دی اکسید کربن در عصرهای یخبندان
و اب و هواهای گرمخانه ای کمتر از انی است که
پیش از این تصور می شد. صفحه 24
ساختمانخاک
خاک حاوی مواد معدنی ،اب و سایر مواد مغذی ای
است که گیاهان برای رشدشان از انها استفاده می
کنند.خاکخانهایبرایحشرات،باکتریهاوحتی
برخی از جانوران فراهم می کند .خاک همچنین اب
راجذبوتصفیهمیکند.بهعبارتدیگربدونخاک،
حیاتبهشکلیکهمامیشناسیموجودنداشت.
در این مطلب اطالعاتی درباره ساختمان خاک بیان
میشود.
سنگ بستر :جایی که همه چیز از ان شروع
میشود
شروع خاک از سنگ بستر است .سنگ بستر سنگی
است که پوسته زمین را تشکیل می دهد .در طول
سال ها ترکیبی از کار باد ،اب و خورشید سنگ
بستر را داغ و یخ می کند و ان را فرسوده می کند تا
زمانی که به تدریج شروع به خرد شدن کند و خاک
راتشکیلدهد.
گیاهانهممیتوانندبهاینروندکمککنند.گیاهان
با بستن ریشه هایشان به سنگ ها و شکستن انها به
قطعات کوچک تر به این روند کمک می کنند .کرم
خاکی ،موش کور و همچنین اسیدهای موجود در
درون اب باران و مواد شیمیایی ای که به وسیله
گلسنگ ها ازاد می شوند نیز سنگ بستر را خرد
میکنند.
ممکناستصدهاسالطولبکشدبرایاینکهتنها
چندسانتیمترخاکجدیدایجادشود.
برای همین بسیار مهم است که بدانیم در خاک
چه می گذرد و ما چگونه می توانیم نقش ان را در
اکوسیستمحفظکنیم.
همهچیزدربارهالیههایخاک
خاک حاصلخیز از چند الیه تشکیل شده که هر یک
نقشیحیاتیدرسالمتانایفامیکنند.اینالیهها
عبارتنداز:الشبرگ،خاکسطحیوخاکزیرین.
⇐ الشبرگ ( :)Litterباالترین الیه خاک سالم
الشبرگ نامیده می شود .این الیه از مواد الی مرده
مانندبرگ،پوستدرخت،چوبوعلفتشکیلشده
است .بوم شناسان توجه زیادی به الیه الشبرگ
خاک نشان می دهند چراکه نقشی کلیدی را
سالمتخاکوپویاییاکوسیستمبازیمیکند.الیه
الشبرگ گاهی اوقات الیه Oنیز نامیده می شودO .
مخففارگانیکبهمعنیمادهالیاست.
⇐ خاک سطحی :با حفر خاک به الیه بعدی می
رسیم که خاک سطحی نامیده می شود .این الیه از
قطعات سنگ ،مواد مغذی ،اب ،هوا و مواد ریز دیگر
(یا مواد گیاهی و جانوری مرده) تشکیل شده است.
ریشهبیشترگیاهاندرداخلخاکسطحیرشدمی
کند .می دانیم که گیاهان از ریشه برای جذب اب،
مواد معدنی و مواد مغذی مورد نیاز برای رشدشان
استفادهمیکنند.
⇐ خاک زیرین :الیه بعدی خاک سالم زیر خاک
نامیده می شود .این الیه زیر الیه خاک سطحی
است و بیشتر مواد تشکیل دهنده ان همان مواد
تشکیلدهندهخاکسطحیهستنداماموادمغذی
و مواد مرده گیاهی و جانوری کمتری نسبت به الیه
باالیی دارند.
مدیریت خاک :چگونه خاک مان را سالم
نگهداریم
همان طور که در باال اشاره شد ،صدها سال طول می
کشد تا چند سانتی متر خاک تشکیل شود .پس
بسیارمهماستکهخاکسالمراهدرندهیمویااجازه
ندهیمبامدیریتضعیفخاکنابودشود.فرسایش،
تهی شدن از مواد مغذی و بیابان زایی سه موضوع
جدی هستند که می توانند بر اثر مدیریت ضعیف
خاکبهوجودایند.
فرسایش روندی است که در ان اب ،باد و یا یخ،
سنگ ها و خاک را از یک منطقه از پوسته زمین
حرکت می دهند و انها را به منطقه دیگر می برند.
خاک سالم معموالً به وسیله ریشه گیاهان در محل
اش نگه داشته می شود اما زمانی که این گیاهان از
بین می روند -از طریق بریدن ،زراعت ،کار معدن و
یا توسعه شهری -خاک در مقابل فرسایش اسیب
پذیرمیشود.
⇐ تهی شدن از مواد مغذی :در یک اکوسیستم
سالم ،گیاهان مواد مغذی را از خاک جذب می کنند
تا رشد کنند .سپس این گیاهان غذای حیوانات می
شوند .زمانی که گیاهان و جانوران می میرند ،تبدیل
به مواد الی مرده می شوند که مواد مغذی را به خاک
بر می گردانند .این جریان انرژی چرخه ای را ایجاد
می کند که در ان خاک سالم حفظ می شود .موقعی
کهموادمغذیبهخاکبرنمیگردند-مانندزمانیکه
کاشتبیشازحددرزمینهایکشاورزیانجاممی
شود یا یک نوع محصول زراعی برای سال ها کاشته
می شود -سطح مواد مغذی در خاک پایین می اید و
خاکمیتواندازاینموادتخلیهشود.خاکیکهدچار
کمبود مواد مغذی می شود ممکن نیست که قادر به
ماهنامه کشاورزی
حفظمحصوالتزراعیایندهباشد.
⇐بیابانزایی:هنگامیکهخاکهمازموادمغذی
و هم از اب تهی می شود ،وضعیتی به نام بیابان زایی
به وجود می اید .خاک های که بیابانی شده اند بیش
از ان خشک و دچار کمبود مواد مغذی اند تا حیات
گیاه را حفظ کنند .این شرایط بیابانی شدن ،یک
اکوسیستم را عاری از زندگی می کند .تغییرات اب
وهواییوخشکسالیدوعاملاصلیبیابانزاییاند.
انواعخاک
الیه های خاکاگر درباره خاک زیر پایتان فکر کنید
از پیچیدگی ان متحیر می مانید .خاک ها از نظر
ترکیب و ساختار ذرات با هم متفاوتند .ترکیب و
ساختمان خاک به دقت از سوی کشاورزانی که به
خاک مناسب برای کاشت محصوالت نیاز دارند
و همچنین مهندسانی که ممکن است به فهم
خاک برای مقاصد مختلف نیاز داشته باشند مورد
بررسی قرار می گیرد( .به مطلب ?What is Soil
- Definition, Structure & Typesنوشته
دکتر ربکا گیلسپی استاد سالمت دانشگاه اشفورد
مراجعهکنید).
خاک برای پایداری اکوسیستم هم اهمیتی حیاتی
دارد چراکه به صورت محیط طبیعی برای رشد
پوششگیاهیعملمیکند.دراینمطلبتعریفیاز
خاک ارایه می گردد و عوامل تعیین کننده ساختار و
نوع خاک موردبررسی قرار میگیرد.
خاکچیست؟
خاک را می توان مواد الی و غیرالی روی سطح زمین
تعریف کرد که محیطی را برای رشد گیاهان فراهم
می کند .خاک که در طول زمان و به کندی ایجاد می
شود ،از مواد مختلف زیادی تشکیل شده است .مواد
غیرالی و نیز موادی که حیات ندارند شامل سنگ
های فرسایش یافته و مواد معدنیهستند .فرسایش
فرایندی مکانیکی و یا شیمیایی است که در اثر ان
سنگهابهقطعاتکوچکتریتبدیلمیشوند.
هنگامی که سنگ ها فرو می پاشند ،با مواد الی
مخلوط می شوند .مواد الی موادی هستند که منشا
انها موجودات زنده اند .به عنوان مثال ،وقتی گیاهان
و جانوران می میرند و تجزیه می شوند ،مواد مغذی
ای را ازاد می کنند که به خاک برمی گردد.
الیههایخاک
اسفند ماه97
شمارهاول
25 صفحه 25
مقاله
اگر می خواهید درباره خاک مطالعه می کنید ،مفید
است که بیلی را در دست بگیرید و سوراخی نسبتاً
نوع دیگر خاک ،سیلت است .سیلت را می توان به
صورت شن نرم در نظر اورد .سیلت اب را بهتر از شن
نگه می دارد .اگر شما مقداری سیلت خشک را در
دستتان نگه دارید ان را تقریباً مثل ارد احساس می
کنید.اگرابرابهسیلتداخلدستتاناضافهکنید،
احساسمیکنیدنرمولیزاست.
خاکرسبسیارریزدانهاست.ذراتخاکرسحتی
از سیلت کوچک ترند ،بنابراین فضای بسیار کمی
بین دانه های ریز ان برای گردش هوا یا اب وجود
دارد .درنتیجه ،اب خیلی خوب از خاک رس عبور
نمیکندویافضابرایرشدریشههایگیاهانفراهم
نمی شود .اگر شما کشاورز بودید ،دوست نداشتید
بیشتر مزرعه تان از خاک رس تشکیل شده باشد.
اما اگر کوزه گر بودید ،فکر می کردید که خاک رس
بهترین نوع خاک است.هنگامیکه رطوبت به خاک
رس اضافه می شود ،می توان از ان یک کاسه سفال یا
اجرساختمانیدرستکرد.
ما می توانیم لوم را هم به عنوان نوع چهارم خاک در
نظر بگیریم اگرچه این خاک در واقع ترکیبی از شن،
سیلت و خاک رس است .خاک های لوم بسته به این
که چه مقدار از هر نوع از ذرات خاک در انها موجود
باشد با هم متفاوتند .به طور کلی خاک لوم خاک
دلخواه باغبان ها است .خاک لوم نوعی خاک است
که رطوبت را در خود نگه می دارد و همچنین برای
زهکشی خوب است .اگر شما لوم را در دستتان نگه
دارید ،می توانید ان را به قالب یک توپ دراورید ،اما
توپیکهبهراحتیازهممیپاشد.
انواعخاک
یک نوع از خاک ،خاک شنی است .شن داخل خاک
در واقع ذرات کوچک سنگ فرسایش یافته است.
شن نسبتاً درشت و سست است به طوری که اب می
تواند به راحتی از میان ان گذر کند .این خاک برای
زهکشی خوب است اما برای رشد گیاهان مناسب
نیست چراکه خاک شنی اب یا مواد مغذی را نگه
نمی دارد.
ساختمانخاک
ساختمان خاک براساس چیدمان هر ذره شن،
سیلتورسبناشدهاست.
وقتی ذرات خاک را به یکدیگر متصل می کنیم،
دانه های خاک تشکیل می شوند .این دانه ها اشکال
متفاوتی را به وجود می اورند .این اشکال به ما می
گویند اب چگونه (سخت یا اسان) میان خاک نفوذ
میکند.
بزرگی را در ان ایجاد کنید .این سوراخ باید طوری
باشد که سطح عمودی خاک تا سنگ زیرین اشکار
شود.بهاینشرایطنیمرخخاکگفتهمیشود.نیمرخ
خاک چیزی مثل اثر انگشت خاک است .نیمرخ یک
خاک به خاطر عواملی مثل رنگ ،بافت ،ساختار،
ضخامت و همچنین ترکیب شیمیایی اش با نیمرخ
خاکهایدیگرمتفاوتاست.
هر الیه نیم رخ خاک ،الیه خاک نامیده می شود .این
الیههاباحروفازهممشخصمیشوند.الیه، Aالیه
باالیی و نزدیک ترین الیه به سطح است .شما می
توانیداینالیهراهمانخاکسطحیدرنظربگیرید.
بهاینترتیبحرف Aکهدرراسحروفالفبااستبه
الیهسطحیاطالقمیشود.هنگامیکهبهالیههای
عمیق تر نیمرخ خاک حرکت می کنید ،به الیه های
Bو Cمی رسید .به طور کلی سه الیه اصلی داریم و
بقیه الیه ها فرعی محسوب می شوند .الیه Rنیز الیه
سنگبستراست.
انواعخاک
سه نوع اصلی خاک وجود دارد :شنی ،سیلت (به
ان الی گفته می شود) و رسی .اما بیشتر خاک ها از
ترکیبانواعمختلفخاکهاتشکیلشدهاند.اینکه
انواع خاک ها چگونه مخلوط می شوند بافت خاک را
تعیینمیکنند.بهعبارتدیگراینکهخاکچگونه
بهنظرمیرسدواحساسمیشود،بافتخاکاست.
26
شمارهاول
اسفند ماه97
ماهنامه کشاورزی
برای مثال ،اگر ساختار خاک دانه دانه است ،به این
معنی است که این خاک از خرده های کوچک خاک
ساخته شده است .اب به راحتی از این ساختارهای
کوچکگذرمیکندودرنتیجه،ساختاردانهدانهای
برایزهکشیوهوادهیمناسباست.امااگرساختار
خاکورقهایباشد،ذراتخاکیکساختاربشقابی
شکل یا عدسی مانند افقی دارند .این باعث می شود
اببهکندیازاطرافبشقابهاعبورکندودرنتیجه
این خاک برای گردش اب و هوا مناسب نیست.
ساختار ورقه ای در خاک بسیار متراکم ،مانند خاک
جنگلورسوبدریاچهمعمولاست.
خاکچیست؟
خاک ،بیشتر خشکی روی زمین را می پوشاند.
خاک از مواد معدنی (سنگ ،شن و ماسه ،رس ،الی و
لجن)،هوا،ابوموادالی(گیاهیوجانوری)تشکیل
شده است.
انواع خاک :انواع بسیار مختلفی از خاک ها
وجود دارد و هر یک مشخصه های بی همتایی
از نظر رنگ ،بافت ،ساختمان و محتویات دارند.
عمق خاک هم متفاوت است .نوع خاک یک
منطقه ،نوع گیاهانی که می توانند در ان رشد
کنند را تعیین می کند 12 .نوع خاک وجود دارد
که عبارتند از :الفی سول ،Alfisolsاریدیسول
،Aridisolsانتیسول ،Entisolsهیستوسول
،Histosolsاینسپتیسول ،Inceptisols
مولیسول ،Mollisolsاکسیسول ،Oxisols
اسپودوسول ،Spodosolsالتیسول ،Ultisols
ژلیسول ،Gelisolsاندیسول Andisolsو
ورتیسول.Vertisols
علمی که خاک را مطالعه می کند خاک
شناسینامیدهمیشود.
تشکیلخاک:خاکابتدابهکندیبهصورت
سنگتشکیلمیشودوبعدبراثرفرسایشدر
نزدیکی سطح زمین به صورت ذرات ریز (ماده
مادر) در می اید .مواد الی هم با مواد غیر الی (ذرات صفحه 26
سنگ ،مواد معدنی و اب) مخلوط می شوند تا خاک
تشکیلشود.
الیه های خاکخاک از الیه های افقی متمایز و
مشخصی تشکیل شده .الیه های باالتر غنی از مواد
الی (خاک سطحی و مواد الی انسانی) است و الیه
های سنگی زیرین (خاک زیر ،سنگ پوشش یا
رگولیتوسنگبستر)است.
الیه :Oالیه باالیی الی خاک که بیشتر از ات و
اشغال برگ ها و مواد الی انسانی (مواد الی تجزیه
شده)تشکیلشده.
الیه :Aالیه ای به نام خاک سطحی :این خاک زیر
الیه Oو باالی الیه Eیافت می شود .در این الیه که
رنگ تیره دارد ،بذرها و دانه ها جوانه می زنند و ریشه
هایگیاهانرشدمیکنند.اینالیهازگیاخاک(مواد
الیتجزیهشده)کهباذراتموادمعدنیمخلوطشده
تشکیلشده.
الیه :Eاین الیه شسته شده (به وسیله باد و باران)
رنگ روشن دارد و زیر الیه Aو باالی الیه Bقرار دارد.
این الیه بیشتر از شن و ماسه و الی و لجن تشکیل
شده و بیشتر مواد معدنی و لجنش را به صورت ابی
که از میان خاک می چکد (در فرایند شسته شدن)
از دست داده است.
الیه:Bهمچنینخاکزیرنامیدهمیشود-اینالیه
زیر الیه Eو باالی الیه Cاست .این الیه حاوی لجن
و رسوبات مواد معدنی (مثل اهن ،اکسید الومینیوم
و کربنات کلسیم) است که از الیه های باالیی به ان
رسیده .یعنی موقعی که اب حاوی مواد معدنی از
خاکباالییمیچکد.
الیه :Cهمچنین سنگ پوشش یا ریگولیت نامیده
می شود ،این الیه زیر الیه Bو باالی الیه Rاست.
این الیه حاوی سنگ بستر همراه با شکستگی های
اندکی است .ریشه های گیاه به این الیه نفوذ نمی
کند.موادالیخیلیکمدراینالیهیافتمیشود.
الیه :Rالیه سنگ بستر که زیر همه الیه های دیگر
است.
منبعhttp://www.enchantedlearning.:
/com/geology/soil
فرسایش چیست؟
حمیده احمدیان راد|
وقتی زمین در حدود چهار و نیم
میلیارد سال پیش شکل گرفت،
به خاطر گرمای زیاد همه ان از سنگ مایع و فلز
مایع بود .اما هنگامی که در همان زمان زمین
سرد شد ،سنگ های اذرین -گرانیت و کوارتز
و دیگر انواع سنگ ها تشکیل شدند .وقتی که
باد بر روی این سنگ ها وزید و هنگامی که باران
بر روی انها بارید و انها را شست ،ذرات و تکه
هایی از این سنگ ها به تدریج شکستند و از
هم پاشیدند -این چیزی است که فرسایش
نام دارد.
کم کم ،این تکه ها و ذرات فرسایش یافته
سنگی از قله کوه ها به دره های رودها غلطیدند
و وزیدند و سپس رودها انها را در امتداد دره
های رود به اقیانوس ها حمل کردند .این ذرات
و قطعات با هم مخلوط شدند تا شن و ماسه
و خاک رس بسازند .شن و ماسه و خاک رس
بسیار زیادی به سواحل و کناره رودها ختم
می شوند ،جاهایی که امروزه می توانیم انها
را ببینیم.
مقداری از شن و ماسه و خاک رس به داخل
دریاچه ها و اقیانوس ها می ریزند ،جایی که در
ان گرانش (جاذبه زمین) اب را با فشار روی شن
و ماسه و خاک رس وارد می کند و و ذرات خرد
و خمیر شده را با هم به سنگ جدیدی تبدیل
می کند .اینها سنگ های رسوبی هستند ،مانند
ماسه سنگ (از شن و ماسه ساخته شده است)
و سنگ رست (از خاک رس ساخته شده است).
حدود یک میلیارد سال پیش و در ابتدای
شروع ان ،گیاهان بر روی زمین وجود داشتند
ماهنامه کشاورزی
و هنگامی که این گیاهان مردند با شن و ماسه
و خاک رس مخلوط شدند تا خاک بسازند.
مانند شن و ماسه و خاک رس ،خاک معمولی
هم به سقوط و یا وزیدن از باالی تپه به درون
دره رودها تمایل دارد و سپس در اب در امتداد
دره های رودها به اقیانوس ها حمل می شود.
به خاطر همین است که زمانی که انسان ها
حدود 150،000سال پیش بر روی زمین ظاهر
شدند ،بهترین زمین برای شکار و جمع اوری
غذا و بعد کشاورزی را در دره های رودها و به
ویژه در نزدیکی اقیانوس ها یافتند .فرهنگ
های اولیه مثل مصریان در دره نیل ،سومری
ها در دره های رودهای دجله و فرات ،بانتوها در
امتداد رود نیجر ،فرهنگ وودلند در امتداد رود
می سی سی پی شکل گرفتند.
بسیاری از ما فرسایش خاک را به عنوان عامل
اصلی مسطح شدن سطح کوه ها می شناسیم.
اما زمین شناسان متوجه شده اند که دو کوه
جزیره اواهو واقع در هاوایی به خاطر وجود
اب های زیرزمینی در حال انحالل از درون
هستند .به این ترتیب روزی فرامی رسد که
اواهو به جزیره ای تخت و کم ارتفاع تبدیل
خواهد شد .بر اساس براوردهای محققان
جزیره اواهو همچنان بزرگ خواهد شد و این
روند تا 1.5میلیون سال بعد هم ادامه خواهد
یافت ولی درنهایت زور اب های زیرزمینی
خواهد چربید و جزیره به منطقه ای کم ارتفاع
نزول خواهد کرد.
منبع
scienceforkids.kidipede.com
اسفند ماه97
شمارهاول
27 صفحه 27
محیط زیست
اصل ۵۰قانون اساسی درباره
«حفاظت از محیط زیست» چه می گوید؟
ی بعد باید در ا
ن
ت محیط زیست ک ه نسل امروز و نسل ها
ی اسالمی ،حفاظ
در اصل ۵۰قانون اساسی امده است«:در جمهور
ی محیط
ن ک ه با الودگ
ی و غیر ا
ی اقتصاد
ن رو فعالیت ها
ی میشود .از ای
ی تلق
ی داشت ه باشند ،وظیف ه عموم
ی رو ب ه رشد
ت اجتماع
حیا
ع است ».زمین سرمایه مشترک بشر برای نسل حاضر و نسل های اینده
ن مالزم ه پیدا کند ،ممنو
نا
ل جبرا
ب غیر قاب
ت یا تخری
زیس
است؛ به همین دلیلی تمامی تالش هایی که برای حفاظت محیط زیست انجام می شود در حقیقت گام برداشتن در مسیر حفظ نسل
بشری است .با این حال در گیر ودار زندگی روزمره ،گاهی انسان ها کمتر به میراث گرانبهای زندگی خود توجه دارند و گاه عمدا به
تخریب ان می پردازند که به همین دلیل قوانینی برای حمایت از محیط زیست به تصویب رسیده و مجازات هایی را برای کسانی که
این میراث خدادادی را نادیده می گیرند ،در نظر گرفته است.
ابهام در تعریف محیط زیست
ابهام در تعریف تفسیر ماهوی مربوط به معنای قانونی محیط زیست اشکاالتی را به وجود اورده ؛ چرا که هیچ متن حقوقی محیط
زیست را به صورت جامع و مانع تعریف نکرده است ،بلکه در همه تعاریف تنها از سه
عنصر طبیعت ،منابع طبیعی ،شهر و مناظر سخن گفته اند و حقوق و تکالیف را
حول ان محورها بیان کرده اند .به طور مثال می توان به برخی از قوانین و مقررات
موضوعه مانند قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست.
قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع
کشور ،قانون شکار و صید ،قانون نحوه
جلوگیری از الودگی هوا،
28
شمارهاول
اسفند ماه97
ماهنامه کشاورزی صفحه 28
قانون شهرداری و… اشاره کرد .شاید بتوان
محیط زیست را کل منابع طبیعی تجدیدشونده
شامل جنگل ها ،مراتع ،منابع ابی و… تعریف
کرد که شامل طیف وسیع و گسترده ای از تعاریف
تخصصی مربوطه به این حوزه می شود؛ از سوی
دیگر هر گاه ما از محیط زیست صحبت می کنیم
در واقع تاثیر های ان بر نوع بشر را در نظر داریم.
استفاده از ظرفیت اخالق
برای اینکه بتوان مردم را ملتزم به حفظ محیط
زیست کرد باید به جای تکیه بر قواعد حقوقی
به ترویج قواعد اخالقی مربوط به محیط زیست
پرداخت .اگر چه جرایم و مجازات های مربوط به
محیط زیست نقش بزرگی در کاهش اسیب به
محیط زیست دارد ،اما اگر مردم از دورن خود
را ملتزم به احترام به محیط زیست ندانند از
دست قوانین و مقررات هم کاری
ساخته نخواهد بود .باید گفت که
اخالق زیست محیطی
حال نگر و اینده نگر است؛ چرا که عالوه بر امروز،
نسل های فردا را نیز مورد توجه قرار می دهد و این
همان موضوعی است که اصل ۵۰قانون اساسی
جمهوری اسالمی ایران به ان تاکید می کند؛ در
این اصل امده است که «در جمهوری اسالمی،
ل امروز و نسل های
حفاظت محیط زیست که نس
بعد باید در ان حیات اجتماعی رو به رشدی
ن
ی میشود .از ای
ی تلق
داشت ه باشند ،وظیف ه عموم
ی اقتصادی و غیر ان که با الودگی
رو فعالیت ها
محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران ان
مالزمه پیدا کند ،ممنو ع است».
درست همین جاست که پای حقوق به میان
می اید .قانون برای حمایت از محیط زیست
شروع به وضع بایدها و نبایدهایی می کند و
نهادهایی را برای نظارت بر اجرای این تکالیف
و حقوق پیش بینی می کند و از سوی دیگر با
پیش بینی مکانیزم های بازدارنده ای که غالبا
از جنس مجازات هستند ،سعی می کند اجرای
کامل ان را تضمین کند .بدین ترتیب بسیاری از
گزاره های اخالقی که شکل باید و نباید می گیرند
لباس قانون به تن می کنند و نقش جدی تری
برای حفاظت از زیست بوم
ادمی بازی می کنند.
حقوق و حفظ طبیعت
تصویب قوانین و مقررات همیشه راهکار حل
مشکل نیست؛ اما برای مقابله با تهدیدات
موجود برای محیط زیست وجود قوانین و
مقررات کارامد می تواند بسیار مفید و موثر
باشد .قوانین ،ایین نامه ها و مصوبات فراوانی به
تصویب مقنن رسیده است تا محیط زیست را از
تخریب محافظت کند و اغلب این قوانین اقدام به
جرم انگاری فعالیت های مخرب محیط زیست
کرده اند که در نتیجه مفهومی به نام جرایم زیست
محیطی به وجود امده است.
در تعریف چنین جرایمی اورده اند که جرایمی
هستند که باعث ورود اسیب و صدمه شدید به
محیط زیست و به خطر افتادن جدی و سالمت
بشر می شوند .اولین قوانین و مقررات مرتبط با
این حوزه را مواد مربوط به صید و شکار در قانون
مدنی ،یعنی مواد ۱۷۹و ۱۸۹است ؛ قانون شکار
(مصوب )۱۳۳۵/۱۲/۴و قانون شکار و صید
(مصوب )۱۳۴۶/۳/۱۶صرفا درباره محیط زیست
طبیعی بوده است؛ اما اولین قانون جامع که به طور
نسبی در خصوص همه ابعاد محیط زیست به
تصویب رسید و تغییر ساختار تشکیالت سازمان
حفاظت محیط زیست را نیز در پی داشت ،قانون
حفاظت و بهسازی محیط زیست در مورخ
۱۳۵۳/۳/۲۸است.
جرایم محیط زیستی
برخورد سریع و قاطع با جرایم زیست محیطی
می تواند تاثیر بازدارنده ای در کاهش تخلفات
علیه محیط زیست داشته باشد .یکی از این جرایم
ارتکابی نسبت به جانداران محیط زیست بجز
انسان است که شامل تمامی گیاهان و حیوانات
می شود.
بر همین اساس تخریب جنگل ها و مراتع
از جمله مواردی است که باعث بر هم خوردن
تعادل در محیط زیست و بنابراین عملی مجرمانه
محسوب می شود .اما گروه دیگر ،جرایم ارتکابی
نسبت به عناصر بی جان محیط زیست از قبیل اب
و هوا ،خاک ،صدا و الودگی های شیمیایی را در بر
می گیرد .انچه از وضع قوانین و مقررات بر می اید
نشان می دهد که حقوق برای حفظ طبیعت عزم
خود را جزم کرده ،حجم وسیعی از قوانین در
این باره تصویب شده است و از سوی دیگر رشته
ماهنامه کشاورزی
اسفند ماه97
شمارهاول
29 صفحه 29
محیط زیست
تصویب قوانین و مقررات همیشه راهکار حل مشکل
نیست؛ اما برای مقابله با تهدیدات موجود برای محیط
زیست وجود قوانین و مقررات کارامد می تواند بسیار
مفید و موثر باشد .قوانین ،ایین نامه ها و مصوبات
فراوانی به تصویب مقنن رسیده است تا محیط زیست
را از تخریب محافظت کند و اغلب این قوانین اقدام به
جرم انگاریفعالیت هایمخربمحیطزیستکرده اند
که در نتیجه مفهومی به نام جرایم زیست محیطی به
وجودامدهاست.
حقوق محیط زیست هم در سطح کارشناسی
ارشد در دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی
راه اندازی شده است تا مشکل کمبود نیروی
انسانی متخصص در این حوزه را برطرف کند؛
اما این کارها برای جلوگیری از تخریب بی رویه
محیط زیست کافی نیست؛ زیرا عالوه بر وجود
قوانین و مقررات کارامد
30
شمارهاول
اسفند ماه97
متولیان محیط زیست چه کسانی
هستند؟
متولی اصلی محیط زیست در ایران را باید سازمان
حفاظت محیط زیست دانست .مهم ترین اهداف
این سازمان اقداماتی مثل تحقق اصل پنجاه
قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران به منظور
حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره مندی
درست و مستمر از ان و حفاظت از تنوع زیستی
کشور است .قانون حفاظت و بهسازی محیط
زیست از جمله وظایف این سازمان را پیشگیری
و ممانعت از الودگی و هر اقدام مخربی که موجب
بر هم خوردن تعادل و تناسب محیط زیست
می شود ،می داند.
عالوه بر نهادهای دولتی سازمان های خودجوش
غیر دولتی زیادی برای حفظ محیط زیست تالش
می کنند .سمن های زیست محیطی از نظر کمی
رشد خوبی داشته اند ،اما رشد کیفی این تشکل ها
نتوانسته است چون رشد کمی انها منحنی رو
به باالیی داشته باشد که باید مورد بررسی قرار
گیرد .وابسته نبودن به بودجه های دولتی و
ایجاد بسترهای مناسب برای توانمندسازی این
سازمان های زیست محیطی غیردولتی ،دادن
ماهنامه کشاورزی
ازادی عمل به انها برای فعالیت های اموزشی،
اجتماعی و فرهنگی و به رسمیت شناختن انها به
عنوان نهادهای غیردولتی و غیرسیاسی می تواند
تشکل های زیست محیطی را به مهم ترین
اهرم های اجرایی در رفع مشکالت زیست محیطی
جامعه بدل کند .این سازمان های مردم نهاد
برای فعالیت می توانند در سازمان محیط
زیست یا وزارت کشور یا سازمان ملی جوانان
به ثبت برسند .در مجموع باید گفت وضعیت
محیط زیست در کل دنیا و از جمله کشورما واجد
وضعیت امیدبخشی نیست؛ به طوری که این
سرمایه مشترک بشری رو به زوال می رود؛ بر این
اساس قوانین و مقرراتی به تصویب رسیده است
تا بلکه این روند نگران کننده را متوقف کند .اما
در کنار این قوانین و مقررات انچه می تواند حل
مشکل تخریب محیط زیست را به دنبال داشته
باشد ،نهادینه کردن اخالق زیست محیطی است
به گونه ای که هر شخص خود را ملتزم به حفظ
محیط زیست بداند .در کنار ان تصویب قوانین
بازدارنده و کارامد و مهم تر از ان ،اجرای جدی
انها می تواند در حفاظت بهتر از محیط زیست
موثر باشد. صفحه 30
ماهنامه کشاورزی
اسفند ماه97
شمارهاول
31 صفحه 31
صفحه 32