دو فصلنامه بازاریابی سياسی شماره 1

‫نشـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫صاحب امتیاز‪:‬‬ ‫مرکز رشد دانشگاه امام صادق؟ع؟‬ ‫سردبیر‪:‬‬ ‫دکتر نادر جعفری‬ ‫هیئت تحریریه‪ :‬مدیر داخلی‪ :‬حسن وکیل زاده‬ ‫محمدامین باقری‪ ،‬سیدجواد حسینی‪ ،‬مدیر فنی‪ :‬سامان قاموس‬ ‫محمدمهدی حسین زاده‪ ،‬حسن وکیل زاده مدیر هنری‪ :‬سیدمصطفی شفیعی‬ ‫باتشکر از‪ :‬نشانی دفتر نشریه‪:‬‬ ‫مهدی مشفق‪ ،‬مجتبی باباخانی‪ ،‬خلیل نوروزی‪ ،‬تهران‪ -‬بزرگراه شهید چمران‪ -‬جنب پل مدیریت‬ ‫مرتضی ملک محمدی‪ ،‬سیاوش صلواتیان دانشگاه امام صادق؟ع؟‪ -‬مرکز رشد‬ ‫تلفکس‪89775592-88590027 :‬‬ ‫رایانامه‪info@pm.rushd.ir :‬‬ ‫در این شماره می خوانید‪:‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫نطق پیش از دستور ‬ ‫یک هسته‪ ،‬یک قصه ‬ ‫‪3‬‬ ‫ ‬ ‫‪ 5‬‬ ‫در ربط بازار و سیاست‬ ‫ّاول شخص جمع؛ ما‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪8‬‬ ‫ ‬ ‫‪2 4‬‬ ‫‪ 32‬‬ ‫رنگین کمان دیپلماسی‬ ‫انگاره سازی در رسانه ملی‬ ‫بیداری اسالمی؛ به وقت ا کنون‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ 8‬‬ ‫‪ 64‬‬ ‫روسری قرمز ‪ ...‬روسری فیروزه ای‬ ‫بازاریابی سیاسی در بزنگاه مشروطه‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪7‬‬ ‫‪ 4‬‬ ‫‪ 90‬‬ ‫رئیس جمهور ششم‪ ،‬هفتم یا هشتم؟‬ ‫نه ترامپ‪ ،‬نه کلینتون! بازاریابی سیاسی؛اری‬ ‫یادداشت های یک کتاب خوان ‬ ‫‪ 97‬‬ ‫از بیل تا هیالری؛ از نیومن‪ ۱۹۹۴‬تا نیومن‪۲۰۱۱‬‬ ‫�ن ط ݩݑ ٮݫ ݫ ݫ ݩݒ‬ ‫ݡى از ݩݑ‬ ‫س ݣ ݣݤ� ݣدݣݡسٮ ݣوݣرݤ‬ ‫ٯ ݫݕݭݣ ݫ ݫݭ ݫݔ ݣ ݣ ݤ ݣ‬ ‫ݣݣݣݣ‬ ‫ز س ݑ‬ ‫ݡٮݤ‬ ‫در ݣݣر ݭݓٮ ݣط ݣݬݓٮا�ار ݣݣوݣ ݣسݣ ݣ یݣ� ݣاݣ ݤ‬ ‫ً‬ ‫‪ ‬پدیده های اجتماعی ‪-‬چه از جنس فرهنگی چه از جنس سیاسی‪ -‬غالبا ماهیتی چندوجهی‬ ‫و پیچیده دارند و در ظهور و بروزشان عواملی چند هم از حیث تعدد و هم از حیث سطح با هم‬ ‫می امیزند تا اتفاقی حادث شود یا نشود‪ .‬از یک تحول اجتماعی خرد گرفته (فرا گیری یک مد)‬ ‫تا یک انقالب مردمی‪ ،‬همه و همه از حاصل اجتماع و برایند نیروهای عده ای کثیر از عوامل‬ ‫سبب ساز‪ ،‬فرصت ظهور پیدا می کنند‪ .‬در مقام تحلیل و بررسی هم احصاء و مالحظه ی همه این‬ ‫عوامل و تالقی و تضارب و تضاعف شان‪ ،‬امری واجب و ضروری است‪ ،‬به طوری که ساده سازی ان‪،‬‬ ‫ما را از حقیقت امر چه از حیث منبع زمینه ساز بروز پدیده و چه از حیث فرایند‪ ،‬دور کرده و نتایج‬ ‫گمراه کننده و ساده انگارانه ای را رقم می زند‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪3‬‬ ‫�ن ط ݑݩ ٮ ݫ ݫ ݫ ݩݒ‬ ‫ݡى از ݩݑ‬ ‫س ݣݤ�ݣ ݣدݣݡسٮ ݣوݣرݤ‬ ‫ٯ ݫݭݕݣ ݫ ݫ ݭ ݫݔ ݣ ݣݤ ݣ‬ ‫ݣݣݣݣ‬ ‫‪ ‬بازاریابی سیاسی‪ ،‬یکی از پدیده های‬ ‫این چنینی است که در طول هزاران سال‬ ‫حیات حکومت ها و دولت ها به صورت عیان‪،‬‬ ‫موثر در سرنوشت انسان ها و قدرت ها بوده‬ ‫است‪ .‬این پدیده در نزدیک به سه دهه ی‬ ‫اخیر از پیرامون واقعیت های جامعه ی مدرن‬ ‫به درون کتاب ها امده و با قالب گیری ان از‬ ‫علوم همسایه و وام گیری روش شناسی های‬ ‫معتبر‪ ،‬خود را به عنوان یک دانش برای فهم‬ ‫پدیده های مشابه و حتی پیش بینی انها تبدیل‬ ‫کرده است‪ .‬پدیده هایی مثل انتخابات‪ ،‬دوام‬ ‫و قوام دولت ها‪ ،‬حضور فرهنگی و اقتصادی‬ ‫و حتی سیاسی و نظامی در یک کشور دیگر‪،‬‬ ‫همه در قالب موضوعات مورد بحث در دانشی‬ ‫با عنوان «بازاریابی سیاسی» طبقه بندی شده‬ ‫و مورد دقت و بررسی و تحلیل صاحبان امر و‬ ‫نظر قرار می گیرد‪.‬‬ ‫در این حوزه‪ ،‬سه دانش بازاریابی‪ ،‬علم‬ ‫ارتباطات و علم سیاست‪ ،‬نقش محوری‬ ‫را در ساخت و پرداخت ایفا نموده و علوم‬ ‫روان شناسی(چه فردی و چه اجتماعی)‪،‬‬ ‫جامعه شناسی و به طور خاص مردم شناسی‬ ‫و حقوق از جمله حقوق عمومی‪ ،‬حوزه های‬ ‫جانبی مدخلیت این علم به حساب می ایند‪.‬‬ ‫مفاهیم کالنی همچون انتخابات‪ ،‬قدرت نرم‪،‬‬ ‫براندازی‪ ،‬مدیریت افکار عمومی و رسانه در کنار‬ ‫مفاهیم دیگری همچون برندسازی‪،‬مدیریت‬ ‫تصویر‪ ،‬کمپین‪ ،‬تبلیغات‪ ،‬و ‪ ...‬در حوزه ی این‬ ‫دانش مورد بررسی و وا کاوی قرار می گیرند‪.‬‬ ‫‪ ‬مرکز رشد دانشگاه امام صادق؟ع؟‪ ،‬یکی از هسته های علمی خود را بر محور این موضوع شکل‬ ‫داده است‪ .‬این هسته با مطالعه دانش موجود و مضبوط‪ ،‬تالش می کند نسبت به جریانات و‬ ‫پدیده های ایران و دنیای امروز‪ ،‬هم در مقام تحلیل گری‪ ،‬هم در مقام پیش بینی‪ ،‬و هم در مقام‬ ‫مشاوره و طراحی‪ ،‬فعالیت علمی و دانشی نماید‪« .‬هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد» جهت‬ ‫اشاعه این دانش مشتمل بر ا گاهی بخشی اولیه نسبت به موضوع تا درگیرکردن افراد عالقه مند‬ ‫و مستعد با این حوزه ‪-‬و قرار گرفتن این مسئله در بین مسائل مهم با اولویت شان‪ ،-‬اقدام به‬ ‫پیش رو است‪ .‬نشریه بازاریابی‬ ‫فعالیت هایی چند نموده که از جمله ی انها انتشار نشریه ی‬ ‫ِ‬ ‫سیاسی فعال به صورت دو فصلنامه و در چند پیش شماره به زیور طبع اراسته می گردد و بعد از‬ ‫طی مراحل ازمایشی و امادگی‪ ،‬ان شاءاهلل در قد و قواره یک نشریه جامع و کامل به عالقه مندان و‬ ‫دغدغه مندان این حوزه تقدیم خواهد شد‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫ݠهس ت ݧ ݧ ݧݑݩݩ‬ ‫کݣ‬ ‫ک ݣ‪ ،‬ݬىݫ ݫݔ ݣٯ ݣ ݣ ݣص ݣ ݣهݤ ݣ‬ ‫ݬىݫ ݣݫݔ ݣ ݣ ݣ ݣ� ݣ ݣهݤ ݣ‬ ‫�ش‬ ‫خ‬ ‫ح‬ ‫ّݦ � ݫ ݫ ݫ ݫ‬ ‫ݭ‬ ‫ݓ‬ ‫ݡمع؛ ام‬ ‫صݣ‬ ‫لݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫او ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫‪ ‬حل مسائل مبتالبه انقالب اسالمی نیازمند وجود قوه ی مساله شناسی ‪ ،‬قیام برای حل‬ ‫مساله‪ ،‬تربیت نیروی فکری مورد نیاز‪ ،‬استفاده از روش شناسی های معتبر در جهت تربیت نیرو‪،‬‬ ‫شناخت جامع مساله و حل مساله (هر سه باهم) ‪ ،‬ارتباط مستمر و موثر با میدان عمل ‪ ،‬اقدام‬ ‫برای حل مساله و اخذ بازخوردهای نوبه ای است‪ .‬مرکز رشد دانشگاه امام صادق؟ع؟ برای این‬ ‫مهم انسان های صاحب صالحیت را انتخاب کرده و می کند‪ ،‬سپس گردهم اورده و تالش می کند‬ ‫با استفاده از ظرفیت های موجود ‪ ،‬تحقق ماموریت افراد ‪-‬که همان حل مساله ای است‪ -‬را‬ ‫تسهیل نماید‪.‬‬ ‫یکی از مسائل فعلی انقالب که مبهم ماندن‬ ‫و رها کردنش‪ ،‬همچنان خسارت افرین است‪،‬‬ ‫بازاریابی سیاسی است‪ .‬بازاریابی سیاسی در‬ ‫تعریف ا کادمیک به دنبال ایجاد‪ ،‬حفظ و‬ ‫ارتقاء روابط بلند مدت سیاسی سودمند برای‬ ‫جامعه است به طوری که اهداف بازیگران‬ ‫سیاسی و سازمان های درگیر براورده شود‬ ‫و در سه عرصه ی انتخابات‪ ،‬بقا و استمرار‬ ‫دولت ها ‪( ،‬و دکترین متعلق شان) و بین الملل‬ ‫(دیپلماسی عمومی و قدرت نرم و ‪ )...‬نقش‬ ‫افرینی می کند‪.‬‬ ‫مطالعات نشان می دهد که این سه حوزه‬ ‫ً‬ ‫تقریبا ‪-‬هر کدام شان‪ ،-‬در نظام جمهوری‬ ‫اسالمی فاقد یک دکترین قابل اعتبار و‬ ‫اعتناست‪ .‬البته در هریک از این عرصه ها‪،‬‬ ‫اتفاقاتی می افتد لکن بدون طر ح ریزی و برنامه‬ ‫ریزی مدون و قابل تعقیب و نظارت‪ .‬البته‬ ‫عدم بلوغ سیاسی در امر تصدی گری این‬ ‫موضوعات نیز به عنوان یکی از علت های اصلی‬ ‫سردرگمی‪ ،‬قابل چشم پوشی نیست‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ݠهس ت ݧ ݧ ݧ ݧݑݩݩ‬ ‫کݣ‬ ‫ک ݣ‪ ،‬ݬى ݫ ݫݔ ݣ ݣٯ ݣ ݣ ݣص ݣ ݣهݤݣ ݣ‬ ‫ݬىݣݫ ݣݫݔ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ� ݣ ݣهݤݣ ݣ‬ ‫‪ ‬قبل‪ ،‬حین و بعد از انتخابات سال ‪ 88‬که منجر به شکل گیری جریان فتنه شد ‪ ،‬مساله‬ ‫بازاریابی سیاسی در انتخابات مورد توجه قرار گرفت و در دانشگاه امام صادق؟ع؟ دو پایان نامه‬ ‫در این خصوص نوشته شد و تالش گردید تا ادبیات بازاریابی سیاسی منسجم تر و کارامدتر وارد‬ ‫عرصه علمی (و نه سیاستگذاری) کشور شود‪ .‬البته قبل از ان و حتی بعد از ان تا کنون تالش های‬ ‫ً‬ ‫پرا کنده ای در مجموعه های علمی و بعضا ستادهای انتخاباتی کاندیداها اتفاق افتاده و احتماال‬ ‫می افتد‪ ،‬لکن از ان جا که عمده تالش ها‪ ،‬گرته برداری شده است لذا با حدی از تصادف و شانس‬ ‫ً‬ ‫بعضا جواب داده یا نداده است‪.‬‬ ‫به هر صورت اتفاقات چند سال اخیر خاصه در سه عرصه انتخابات‪ ،‬مذا کرات هسته ای و موضوع‬ ‫نفوذ‪ ،‬عده ای را مشتاق و عالقه مند به سرک کشیدن‪ ،‬تورق‪ ،‬مطالعه کردن‪ ،‬و حتی عمیق شدن‬ ‫در ادبیات موضوع بازاریابی سیاسی نموده است‪.‬‬ ‫البته عنصر جذابیت های ظاهری این حوزه ی علمی‪-‬عملیاتی از یک طرف‪ ،‬و نیاز به تالش وافر‬ ‫و خستگی ناپذیر از طرف دیگر‪ ،‬سبب می شد که خیلی ها‪ ،‬به اندازه ی همان جذابیت ها‪ ،‬کوتاه‬ ‫زمانی در این موضوع بمانند و چون محقق و موثر شدن در ان نیاز به تالش زیاد داشت و دارد‪،‬‬ ‫خیلی ها را در ماندگاری بلندمدت سرد می کرد‪.‬‬ ‫در این میان یکی از پژوهشگران که دغدغه ی حل یکی از مسائل انقالب را داشت با ورود به این‬ ‫عرصه(بازاریابی سیاسی) و مطالعه در جوانب و اشراف به نقشه موضوع‪ ،‬دریافت که انتخابات یکی‬ ‫از چند جزء مورد بحث در این علم است و حوزه های اصلی و اساسی این موضوع (همراه با زیر‬ ‫حوزه های متعدد و متنوع و قابل اعتنا) شکل اصلی قیافه بازاریابی سیاسی را می سازد‪.‬‬ ‫مطالعات این پژوهشگر حول زیر موضوع بازاریابی سیاسی بین الملل سازمان یافت‪ .‬و بعد‬ ‫از رسیدن به یک مساله با عنوان‪ :‬بازاریابی سیاسی‪ ،‬روایت تصویر ارائه شده از نظام جمهوری‬ ‫اسالمی ایران در عرصه ی بین الملل‪ ،‬مورد مطالعه دولت های اول اقای خاتمی و اقای احمدی‬ ‫نژاد‪ ،‬ان را کانالیزه و قابل پیگیری و دستیابی کرد‪ .‬پژوهشگر و مساله اش در این زمان (اسفند ‪)92‬‬ ‫وارد مرکز رشد شدند‪.‬‬ ‫این مساله بعد از ‪ 2‬سال مطالعه گسترده در کلیات و جزئیات به شکل یک اثر قابل دفاع در امد و‬ ‫در ‪ 19‬بهمن ‪ 94‬نهایی شد و پذیرفته گردید‪.‬‬ ‫با حل شدن این مساله‪ ،‬تالش برای نقب زدن به سایر حوزه ها و زیر حوزه ها عطشنا ک تر از قبل‬ ‫خود را نمایان ساخت و سبب شد پژوهشگرانی که در طول چند سال گذشته این حوزه را مورد‬ ‫مطالعه قرار می دادند‪ ،‬دور هم جمع شوند و هسته ای در درون مرکز رشد با عنوان هسته ی‬ ‫بازاریابی سیاسی را شکل دهند‪.‬‬ ‫ان شاءاهلل‪ ،‬در مورد برنامه ها و فعالیت های هسته و جزئیات ان در هر شماره از این نشریه در قالب‬ ‫صفحه «یک هسته‪ ،‬یک قصه» بیشتر خواهیم نوشت‪.‬‬ ‫‪6‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫خلیل نوروزی‬ ‫دانش اموخته کارشناسی ارشد معارف اسالمی و مدیریت بازرگانی دانشگاه امام صادق؟ع؟ و‬ ‫دانشجوی دکترای سیاست گذاری علم و فناوری دانشگاه تهران‬ ‫ݐںݩ‬ ‫گ کم دݤى‬ ‫ݔ‬ ‫ݬ‬ ‫ݫ‬ ‫ݫ‬ ‫م‬ ‫ݬ‬ ‫ل‬ ‫ݡٮ‬ ‫ݭ‬ ‫ان ݣ ݕ اسݡی‬ ‫ݣرݣ ݔ ݪݬى ݣنݥ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫چکیده‬ ‫«دیپلماسی» ا گر به عنوان یک رشته علمی مورد بحث قرار گیرد‪ ،‬بی شک تنه به تنه ی رشته های‬ ‫علمی کهنی مانند روابط عمومی می زند و در قدمتی به اندازه قدمت خود انسان قابل بررسی‬ ‫است‪ .‬دیپلماسی در طول تاریخ همراه با دگرگونی های بین المللی و تحول در سیاست داخلی‬ ‫کشورها دچار تحوالت عمده ای شده و اشکال متنوعی به خود گرفته است‪ .‬در عصر وابستگی های‬ ‫متقابل جهانی و تغییر قدرت از سخت افزارانه به نرم افزارانه اشکال نوینی از دیپلماسی پدید‬ ‫امده است که به جای اتکا به ابزارهای قدرت سخت‪ ،‬از ابزارهای قدرت نرم استفاده می نماید‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫دیپلماسی سیری از رویکرد کامال سیاسی تا کامال مضاف را در طول تاریخ تجربه کرده و رشته های‬ ‫علمی ویژه خود را در سطوح متفاوت اموزش عالی ایجاد نموده است‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Discipline -1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫مطالعه سیر تحول دیپلماسی در گذر زمان‪-‬از دوران باستان تا دیپلماسی نوین‪ -‬نشان می دهد‬ ‫ً‬ ‫که این مفهوم متناسب با متغیرهای تاثیرگذار در ّ‬ ‫ماهیت ان‪ ،‬از ابزاری «صرفا جهت مذا کره در‬ ‫راستای حل و فصل مسالمت امیز اختالفات» به «مجموعه ای از ابزارهای اقتصادی‪ ،‬فرهنگی‪،‬‬ ‫اجتماعی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬علمی و فناورانه در راستای تحقق اهداف سیاست خارجی و منافع کنش گران»‬ ‫تبدیل شده است‪ .‬با تحول در معنا و مفهوم دیپلماسی و گسترده تر شدن ابزارهای تاثیرگذار‬ ‫دیپلماتیک همچون ابزارهای اقتصادی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و علمی و فناوری برای جایگزینی‬ ‫ً‬ ‫و نقش افرینی دیپلماسی و ابزارهای متعدد ان به جای جنگ و خشونت کامال فراهم شده است‪.‬‬ ‫از این رو قدرت برتر و نفوذ بیشتر در گرو قدرت نرم بیشتر و گسترده تر کشورها است‪ .‬بخش اصلی‬ ‫این مقاله ‪ ،‬طرح و تبیین اشکال متنوع دیپلماسی نوین در هفت شکل یعنی دیپلماسی عمومی‪،‬‬ ‫دیپلماسی شهری‪ ،‬دیپلماسی فرهنگی‪ ،‬دیپلماسی اقتصادی‪ ،‬دیپلماسی انرژی‪ ،‬دیپلماسی‬ ‫رسانه ای‪ ،‬و دیپلماسی علم و فناوری است‪.‬‬ ‫واژ گان کلیدی‪ :‬اقسام دیپلماسی‪ ،‬دیپلماسی عمومی‪ ،‬روابط بین الملل‬ ‫‪ -1‬مقدمه و بیان مساله‬ ‫برخی اندیشمندان ایرانی بر این باورند که‬ ‫برای پیشرفت علمی و اجرایی کشور و رفع‬ ‫فاصله ی کنونی با جهان نیازمند کسب دانش‬ ‫و تجربه از مسیر ارتباط و همکاری با سایر‬ ‫کشورها در سطوحی مقدماتی هستیم‪« :‬ما‬ ‫احتیاج داریم یاد بگیریم چگونه ایده ای برای‬ ‫انجام کار پژوهشی جدید مبتنی بر یک سوال‬ ‫در اجتماع علمی شکل می گیرد ‪ ...‬چگونه‬ ‫اجرای ان مدیریت می شود‪ ،‬چگونه ابزار جدید‬ ‫علمی مورد نیاز ساخته ‪ ...‬و نیروی الزم برای‬ ‫بهره برداری تربیت می شود ‪ ...‬در هیچ یک از‬ ‫این زمینه ها ما تجربه نداریم و باید بیاموزیم‬ ‫و تجربه کسب کنیم‪( ».‬منصوری‪ )۱۳۹۵ ،‬این‬ ‫در حالی ست که برخی دیگر از جهت قدرت‬ ‫وارد می شوند و معتقدند کشور ایران باید در‬ ‫تعامل سازنده با سایر کشورها‪ ،‬ان ها را از رشد و‬ ‫پیشرفت خود بهره مند سازد‪« :‬موقعیت کنونی‬ ‫ایران به عنوان ابرقدرت منطقه ای و الگویی‬ ‫برای کشورهای مسلمان‪ ،‬حاصل بی اثر کردن‬ ‫بسیاری از نقشه های امریکا برای خاورمیانه‬ ‫و نتیجه ی دیپلماسی فعال است» (میرزایی‪،‬‬ ‫‪ .)۱۳۹۰‬مالحظه می شود که هر دو دیدگاه به‬ ‫این نتیجه می رسند که باید دیپلماسی فعالی‬ ‫داشت‪ .‬حال باید دید ماهیت این دیپلماسی‬ ‫چیست و چگونه می توان متناسب با حوزه های‬ ‫ّ‬ ‫مزیت دار کشور از دیپلماسی متناسب استفاده‬ ‫نمود‪ .‬برای پاسخ به این پرسش ها الزم است‬ ‫مروری بر سابقه ی بکارگیری دیپلماسی در‬ ‫روابط میان کشورها‪ ،‬انواع ان و سیر ّ‬ ‫تحول و‬ ‫پیشرفت اقسام دیپلماسی انجام گیرد‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪ -2‬اهداف و سواالت پژوهش‬ ‫این مقاله با هدف تشریح سیر مفهومی‪ ،‬بسترهای شکل گیری و اقتضائات بهره گیری از انواع‬ ‫دیپلماسی‪ ،‬پاسخ به این سوال را پی می گیرد‪ :‬سیر مفهومی‪ ،‬بسترهای شکل گیری و اقتضائات‬ ‫بهره گیری از انواع دیپلماسی کدامند؟‬ ‫‪ -3‬مطالعه مروری‪ :‬تبیین ّ‬ ‫تطورات‬ ‫مفهومی و مصداقی دیپلماسی‬ ‫ً‬ ‫دیپلماسی سیری از رویکرد کامال سیاسی‬ ‫ً‬ ‫تا کامال مضاف را در طول تاریخ تجربه کرده‬ ‫و رشته های علمی ویژه خود را در سطوح‬ ‫متفاوت اموزش عالی ایجاد نموده است‪.‬‬ ‫تولیت اولیه دیپلماسی در دست بزرگمردان‬ ‫کنون‬ ‫عرصه سیاست ملل بوده است‪ .‬اما در‬ ‫ِ‬ ‫تاریخ‪ ،‬اهتمام به صیانت از اراء ملی در عرصه‬ ‫بین الملل با مشارکت شهرداران‪ ،‬صنعتگران‪،‬‬ ‫روحانیون‪ ،‬دانشمندان و سایر نقش افرینان‬ ‫میهنی در عرصه بین المللی صورت می گیرد‪.‬‬ ‫مرور سیر تاریخی حکایت از سه دوره دیپلماسی‬ ‫از باستان تا کالسیک و از کالسیک تا نوین دارد‬ ‫که در ادامه هریک تشریح می شود‪.‬‬ ‫‪ -1-3‬دیپلماسی دوران باستان (قدیم)‬ ‫‪1‬‬ ‫پیش از شکوفایی فرهنگ یونان‪ ،‬در‬ ‫تمدن های اولیه ایران‪ ،‬هند‪ ،‬چین و مصر‬ ‫دیپلماسی رواج داشته است‪ .‬مکاتبات‬ ‫سیاسی کشف شده در مصر مربوط به سیزده‬ ‫قرن قبل از میالد مسیح‪ ،‬نشانگر روابط‬ ‫‪Ancient diplomacy -1‬‬ ‫‪10‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫دیپلماتیک گسترده فراعنه مصر با پادشاهان‬ ‫اسیای صغیر است‪ .‬سنت اعزام و پذیرش‬ ‫نماینده‪ ،‬در میان اقوام و ملل مختلف این‬ ‫منطقه جاری بوده است‪ .‬در این راستا وظایف‬ ‫فرستادگان تعیین‪ ،‬و افراد دارای شرایط‬ ‫الزم به عنوان نماینده گسیل می شدند‪.‬‬ ‫هوشمندی‪ ،‬خردمندی و گشاده رویی اغلب‬ ‫از شرایط تعیین سفرا بوده است‪ .‬نامه های‬ ‫پیامبر بزرگوار اسالم به روسای ایران‪ ،‬بیزانس‪،‬‬ ‫حبشه و مصر‪ ،‬نمونه های بارزی از دیپلماسی‬ ‫پیامبر اعظم؟ص؟ می باشد‪ .‬انتخاب سفرا از‬ ‫میان صالح ترین و شایسته ترین مومنین به‬ ‫اقتضای ماموریت مربوطه‪ ،‬نخستین درس‬ ‫راهبردی ان حضرت در دیپلماسی است‪.‬‬ ‫دیپلماسی در این دوران متناسب با نوع‬ ‫کنش گران بین المللی‪ -‬که اغلب امپراطوری ها‬ ‫و پادشاهی ها بودند‪ ،-‬وسایل ارتباطی و میزان‬ ‫روابط موجود‪ ،‬تعریف می شده است‪ .‬سطح‬ ‫پایین روابط‪ ،‬کمبود امکانات ارتباطی‪ ،‬طوالنی‬ ‫بودن مسیر های ارتباطی‪ ،‬عدم انسجام در‬ ‫کنش گران بین المللی و‪ ...‬باعث شده است تا‬ ‫سطح بسیار نازلی از دیپلماسی وجود داشته‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -۲-۳‬دیپلماسی کالسیک‬ ‫‪1‬‬ ‫دولت‪-‬شهرهای ایتالیا و در راس انها دولت‬ ‫«ونیز»‪ ،2‬که در اواسط قرن پانزدهم ظهور‬ ‫یافتند‪ ،‬پایه گذار کالن الگوی دیپلماسی‬ ‫کالسیک بودند‪ .‬تاسیس سفارت خانه های‬ ‫دایمی برای نخستین بار توسط این دولت ها و‬ ‫به منظور اطالع مستمر از وضعیت سایر دولت‪-‬‬ ‫شهرها صورت پذیرفت‪ .‬سفرا قبل از عزیمت‪،‬‬ ‫اطالعاتی درباره محل ماموریت خود کسب‬ ‫و در دوران ماموریت نیز اطالعات جمع اوری‬ ‫شده ی خود را به مرکز ارسال می داشتند‪.‬‬ ‫پایان جنگ های سی ساله مذهبی (‪1648‬م)‬ ‫و به دنبال ان پایان جنگ افروزی های‬ ‫ناپئلون بناپارت (سال ‪1815‬م) نقطه عطفی‬ ‫در شکل گیری دیپلماسی کالسیک به حساب‬ ‫می ایند‪ .‬بر این اساس قرن هجدهم را دوران‬ ‫طالیی دیپلماسی نام گذاری کرده اند‪ .‬با‬ ‫تشکیل کنگره وستفالی و استقرار سیستم‬ ‫دولت‪-‬ملت‪ ،‬روابط مستمر دیپلماتیک میان‬ ‫کشورها رواج بیشتر و منظم تری یافت‪ .‬بدین‬ ‫ترتیب‪ ،‬دیپلماسی کالسیک در قرن ‪ 19‬شکوفا‬ ‫گردید‪ .‬کنگره وین به تدوین ترتیبات مربوط‬ ‫به روابط دیپلماتیک پرداخت‪ .‬همکاری بر‬ ‫خصومت چیرگی یافت‪ ،‬گفتمان متاثر از انقالب‬ ‫فرانسه دیپلمات ها را به جای اینکه نماینده‬ ‫شاه باشند نماینده دولت محسوب و از ارج‬ ‫و قرب خاصی بهره مند ساخت و بدین ترتیب‬ ‫دیپلماسی کالسیک در ایجاد ثبات در صحنه‬ ‫سیاسی اروپا توفیق زیادی کسب کرد‪ .‬تعداد‬ ‫جنگ ها کاهش یافت‪ ،‬جمع اوری اطالعات در‬ ‫کشور محل ماموریت دیگر جاسوسی محسوب‬ ‫نمی شد و دیپلمات واسطه‪ ،‬مذا کره کننده‬ ‫حرفه ای‪ ،‬صدای حا کم و نماینده اقتدار‬ ‫کشورش محسوب می شد‪ .‬با این وجود روابط‬ ‫دیپلماتیک بسته و به دور از چشم مردم و‬ ‫ً‬ ‫حتی در مواردی کامال مخفی باقی می ماند‪.‬‬ ‫با اینکه در مقایسه با سده ها و دهه های‬ ‫گذشته‪ ،‬به واسطه شکل گیری انقالب صنعتی‬ ‫و پیدایش وسایل مکانیکی‪ ،‬انواع ماشین و‬ ‫گسترش دریانوردی و به عبارت کلی تر گسترش‬ ‫مرزهای علم و فن اوری‪ ،‬امکان برقراری روابط‬ ‫دیپلماتیک بسیار بیشتر شده بود اما هنوز‬ ‫هم کمبود امکانات ارتباطی در اقصی نقاط‬ ‫جهان‪ ،‬وضعیت خاص دولت‪-‬ملت ها‪ ،‬حا کم‬ ‫بودن اصل توازن قوا و بی اعتمادی کنش گران‬ ‫به همدیگر و در نتیجه سطح پایین ارتباطات‬ ‫در میان انها‪ ،‬باعث گردیده بود تا دیپلماسی‪،‬‬ ‫ً‬ ‫صرفا به ابزاری برای چانه زنی در شرایط‬ ‫حساس تبدیل گردد‪ .‬بر این اساس دیپلماسی‬ ‫نیز امکان رشد و گسترش همه گیر و تغییر و‬ ‫تحول اساسی را نداشت‪.‬‬ ‫‪Classical Diplomacy -1‬‬ ‫‪Venize -2‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪ -۳-۳‬دیپلماسی نوین‬ ‫کنفرانس صلح پاریس (‪1919‬م) الهام بخش این‬ ‫بینش بود که مکانیسم های نهاد دیپلماسی‬ ‫در نیل به صلح‪ ،‬از فرهنگ دیپلماسی‬ ‫اروپایی پیشی گرفته اند‪ .‬دگرگونی های نظام‬ ‫بین الملل‪ ،‬نواوری های فناورانه و توسعه‬ ‫افکار عمومی‪ ،‬حوزه دیپلماسی و روابط‬ ‫بین الملل را متحول و به صورت هایی چون‬ ‫دیپلماسی اشکار و دیپلماسی سازمان های‬ ‫بین المللی نمودار ساخت‪ .‬بر اثر عواملی‬ ‫چند به تدریج‪ ،‬دیپلماسی کالسیک‪ ،‬وارث‬ ‫اندیشه های سیاسی قرن هجدهم‪ ،‬عرصه ی‬ ‫روابط بین الملل را ترک گفت‪ .‬در اوایل قرن‬ ‫بیستم دیپلماسی با روند نوینی از تحول‬ ‫روبرو گردید و فضای سنتی و مرسوم گذشته‬ ‫با مشخصه های پرطمطراق‪ ،‬ایین های جذاب‬ ‫و تشریفات عریض و طویل ان به تدریج‬ ‫محدود گردید‪ .‬در اندیشه مدرن‪ ،‬دیپلماسی‬ ‫مجموعه ای از فعالیت های صلح امیز است‪.‬‬ ‫در اندیشه نوین و شرایط جدید پس از پایان‬ ‫‪12‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫جنگ جهانی اول‪ ،‬دیپلماسی مدرن از طیف‬ ‫گسترده تری برخوردار است‪ .‬سطوحی از این‬ ‫گسترش مفهومی و محتوایی‪ ،‬در طیف وسیعی‬ ‫از موضوعات دیپلماتیک معاصر‪ ،‬در تعابیری‬ ‫چون دیپلماسی انرژی‪ ،‬دیپلماسی رسانه‪،‬‬ ‫دیپلماسی شهری‪ ،‬دیپلماسی اقتصادی‪،‬‬ ‫دیپلماسی فرهنگی و در نهایت دیپلماسی‬ ‫علم و فناوری تجلی دارد‪.‬‬ ‫بدون تردید امروزه شمول دیپلماسی از‬ ‫برداشت محدود سیاسی‪-‬راهبردی که به‬ ‫این اصطالح داده می شد فراتر رفته است‪.‬‬ ‫نگاه تنگ نظرانه و نگرش محدودسازی‬ ‫دیپلماسی به وزارت امورخارجه و اعضای‬ ‫خدمات دیپلماتیک نیز دیگر موجه نیست‬ ‫بلکه فضای دیپلماسی‪ ،‬فضایی است مملو از‬ ‫بازیگران گونا گون‪ ،‬ابزارهای متنوع‪ ،‬بسترهای‬ ‫جدید و موضوعات جدید و متعدد‪ .‬بی شک‬ ‫انقالب اطالعات و ارتباطات را باید نقطه‬ ‫عطفی در تغییر و تحول دیپلماسی در نظر‬ ‫گرفت‪ .‬عصر اطالعات را حاصل سومین انقالب‬ ‫اجتماعی پس از انقالب کشاورزی و انقالب‬ ‫صنعتی دانسته اند‪ .‬برجسته ترین مشخصه‬ ‫عصر اطالعات رشد فناوری ها و به ویژه فناوری‬ ‫اطالعات و ارتباطات (‪ )ICT‬و فرا گیرشدن ان‬ ‫در سطح جهان است که اصلی ترین محرکه‬ ‫پویایی محسوب می شود‪ .‬انقالب اطالعات‬ ‫و ارتباطات با گسترش ابزارهای ارتباطی و‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫اطالعاتی و مهم تر از انها گسترش خارق العاده علم و فن اوری‬ ‫موجبات تحولی بزرگ و انقالب گونه را در دیپلماسی و روابط بین‬ ‫کنش گران مهیا نمود‪ .‬با وقوع انقالب اطالعات و ارتباطات نه‬ ‫تنها دیپلماسی با تحول معنایی و مفهومی روبرو گردید‪ ،‬بلکه‬ ‫با گستردگی موضوعات و مسائل مرتبط نیز مواجه شد‪ .‬حتی به‬ ‫جرات می توان گفت که عصر دیپلماسی نوین را باید متناسب با‬ ‫میزان پیشرفت و دست اوردهای علمی و فناورانه بشری به چند‬ ‫دوره تقسیم نمود که در این بین دوره ی شکوفایی دیپلماسی‬ ‫علم و فناوری دوره ای متاخرتر و به روزتر از سایر ادوار مذکور‬ ‫است‪.‬‬ ‫مطالعه سیر تحول دیپلماسی در گذر زمان نشان می دهد‬ ‫ّ‬ ‫ماهیت‬ ‫که این مفهوم متناسب با متغیرهای تاثیرگذار در‬ ‫ً‬ ‫ان‪ ،‬از ابزاری «صرفا جهت مذا کره در راستای حل و فصل‬ ‫مسالمت امیز اختالفات» به «مجموعه ای از ابزارهای اقتصادی‪،‬‬ ‫فرهنگی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬علمی و فناورانه در راستای تحقق‬ ‫اهداف سیاست خارجی و منافع کنش گران» تبدیل شده است‪.‬‬ ‫با کم رنگ شدن نقش و تاثیر جنگ در روابط بین کنش گران‪،‬‬ ‫بر وزن و تاثیرگذاری دیپلماسی به عنوان شیوه ی مسالمت امیز‬ ‫پیگیری و تحقق اهداف ملی افزوده است و این بدان معناست‬ ‫که میزان قدرتمندی و نفوذ کشورها را عوامل و ابزارهایی‬ ‫غیر از نیروی نظامی و میزان جنگ افزارهای یک کنش گر‪،‬‬ ‫مشخص خواهد نمود‪ .‬با تحول در معنا و مفهوم دیپلماسی‬ ‫و گسترده تر شدن ابزارهای تاثیرگذار دیپلماتیک همچون‬ ‫ابزارهای اقتصادی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و علمی و فناوری فضا‬ ‫برای جایگزینی و نقش افرینی دیپلماسی و ابزارهای متعدد‬ ‫ً‬ ‫ان به جای جنگ و خشونت کامال فراهم شده است‪ .‬از این رو‬ ‫قدرت برتر و نفوذ بیشتر در گرو قدرت نرم بیشتر و گسترده تر‬ ‫کشورها است‪.‬‬ ‫گسترده تر شدن ابزارهای تاثیرگذار دیپلماتیک همچون‬ ‫ابزارهای اقتصادی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و علمی و فناوری‬ ‫فضا برای جایگزینی و نقش افرینی دیپلماسی و ابزارهای‬ ‫ً‬ ‫متعدد ان به جای جنگ و خشونت کامال فراهم شده‬ ‫است‪ .‬از این رو قدرت برتر و نفوذ بیشتر در گرو قدرت نرم‬ ‫بیشتر و گسترده تر کشورها است‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪ -1-۴‬دیپلماسی عمومی‬ ‫‪ -4‬تشریح انواع‪ ،‬زمینه ها و‬ ‫مقاصد دیپلماسی نوین‬ ‫دیپلماسی برحسب سنت همیشه به وسیله‬ ‫دیپلمات ها یا سایر نمایندگان دولت ها که به‬ ‫دولت هـای دیگــر معرفی می شده اند اعمال‬ ‫می شده است‪ .‬اما بروز برخی تحوالت از جمله‬ ‫بهبود ارتباطـات ناشی از پیشـرفت شگرف‬ ‫فناوری ها‪ ،‬اعتقـاد بـه قـدرت افکارعمومی و‬ ‫توسعه مفهوم منافع مشترک‪ ،‬باعث ارتقاء و‬ ‫تحـول در عرصه ی دیپلماسی سنتی گردیده‬ ‫است‪ .‬در این بخش به بررسی برخی از اشکال‬ ‫دیپلماسی نوین پرداخته می شود‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫با تغییر ساختارهای جهانی‪ ،‬دیپلماسی نیز‬ ‫متحول شده است‪ .‬کمرنگ شدن حا کمیت‬ ‫دولت هـا‪ ،‬فناوری اطالعات و ارتباطـات‪ ،‬رشـد‬ ‫بـازیگران غیردولتـی و ا گاهی فزاینده مردم در‬ ‫سطح جهـانی از اصـلی تـرین عواملی هستند‬ ‫که در تحول دیپلماسـی نقـش افرینـی می کنند‪.‬‬ ‫دیپلماسی جدید به منزله پدیده ای در بسـتر‬ ‫جامعه ی مدنی جهانی در حال شکل گیری‬ ‫اسـت که در ان سازمان های غیردولتـی‪ ،‬مـردم‬ ‫عـادی‪ ،‬گـروه هـای فشار‪ ،‬انجمن های تخصصی‬ ‫و نظایر ان خواستار حضور در مسائل بین المللی‬ ‫هسـتند‪ .‬بـه نظـر اینان مسائل زیست محیطی‪،‬‬ ‫نـابرابری های اقتصاد بین الملل‪ ،‬جلوگیری از‬ ‫تنازعات‪ ،‬موضوعات مربوط به حقوق بشر و‬ ‫کمک های بشردوستانه‪ ،‬ایدز و فشار جمعیت‪،‬‬ ‫جلوگیری از کشمکش هـای بـومی و قومی‪،‬‬ ‫پدیده مهاجرت‪ ،‬پارادوکس های جهانی شـدن‬ ‫و سایر بحران ها و چالش های فـراسوی‬ ‫جامعه ی بین المللی ان قدر درهـم پیچیده‬ ‫شده اند که دولت‪-‬ملت ها و دیپلماسی‬ ‫سنتی و روش هـای موجـود در ان به تنهایی‬ ‫نمی توانند بـا ان مقابلـه کنند‪ .‬بنابراین در‬ ‫دیپلماسی جدید حرکتی عمده بـا عنوان‬ ‫«دیپلماسی عمومی» شکل گرفته است‪.‬‬ ‫اصطالح دیپلماسی عمومی اولین بار در‬ ‫سال ‪ 1965‬توسط ادموند گولیون به معنای‬ ‫«ارتباطات معطوف به منافع ملی یک کشور‬ ‫از طریق ارتباط با مردم خارج از مرزهای‬ ‫جغرافیایی و با هدف ایجاد و یا تقویت یک‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫تصویر مثبت از موجودیتی خاص در عرصه ی بین المللی‪ ،‬همراه‬ ‫با تحت تاثیر قراردادن افکارعمومی و ترویج ارا و نظرات مثبت‬ ‫درباره موجودیتی که در پی تسهیل تحقق اهداف خود در‬ ‫زمینه ی سیاست خارجی می باشد»‪ ،‬به کار گرفته شده است‪ .‬در‬ ‫واقـع دیپلماسی عمـومی به مثابه فرایندی برای ایجاد ارتباط‬ ‫با مردمان خارجی‪ ،‬تالش برای به وجود امدن درکی مطلوب از‬ ‫ایده ال ها و ارمان ها‪ ،‬فرهنگ و نهادها و همین طور سیاست ها و‬ ‫اهداف ملی برای ان مردم تعریف می شود‪ .‬دیپلماسی عمومی‬ ‫را می توان مجموعه ی استراتژی ها و تا کتیک های جدید‬ ‫دیپلماتیک دانست که در خدمت سیاست خارجی یک کشور‬ ‫قرار می گیرد و مسئله اصلی این است که از چه طریقی می توان‬ ‫وجهه و تصویر یک کشور را در جهان بهبود بخشید‪.‬‬ ‫هسته ی اصلی نظریه ی دیپلماسی عمومی‪ ،‬ارتباط کنترل شده‬ ‫با افراد خارجی به منظور تاثیرگذاری بـر افکار و سرانجام‬ ‫تاثیرگذاری بر دولت های ان ها است‪ .‬درهمین چارچوب‪،‬‬ ‫دیپلماسی عمومی فعالیت هایی را در زمینه های تبادل‬ ‫اطالعات‪ ،‬اموزش و فرهنگ‪ ،‬با هدف تاثیرگذاری بر دولتی‬ ‫خـارجی‪ ،‬از راه تاثیرگذاردن بر شهروندان ان هدایت می کند‪.‬‬ ‫ً‬ ‫در واقع بر خالف دیپلماسی سنتی که عمدتا روابط دولت ها‬ ‫با یک دیگر (‪ )G2G‬را در بر می گیرد‪ ،‬در دیپلماسی عمومی‬ ‫هم دولت ها و هم افـراد و گروه های خصوصی به طور مستقیم‬ ‫و یا غیرمستقیم‪ ،‬ان دسته از عقاید و نگرش هایی را تحت‬ ‫ً‬ ‫تاثیر قرار می دهند که مستقیما برتصمیمات سیاست خارجی‬ ‫دولت دیگر تحمیل می شوند‪ .‬بـه عبارت دقیق تر‪ ،‬دیپلماسی‬ ‫عمومی بـر ادغـام بـازیگران دولتی و غیردولتی و بخش خصوصی‬ ‫تا کید می کند و بخش خصوصی طیف وسیعی از شرکت ها و‬ ‫سازمان های غیردولتی تا کارشناسانی که در سـطح جهانی‬ ‫مطرح هستند را در بر می گیرد‪ .‬بـراین اساس می توان بازیگران‬ ‫عرصه دیپلماسـی عمـومی را شـامل وزرا‪ ،‬سفرا‪ ،‬شرکت ها و‬ ‫گروه های تجاری‪ ،‬دانشگاهیان و مرا کز فکری و تحقیقاتی و‬ ‫سـازمان هـا ی غیردولتـی دانست‪.‬‬ ‫دیپلماسی عمومی را می توان مجموعه ی استراتژی ها و‬ ‫تا کتیک های جدید دیپلماتیک دانست که در خدمت‬ ‫سیاست خارجی یک کشور قرار می گیرد و مسئله اصلی این‬ ‫است که از چه طریقی می توان وجهه و تصویر یک کشور را‬ ‫در جهان بهبود بخشید‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪ -۲-۴‬دیپلماسی شهری‬ ‫امروزه ا کثریت جمعیت جهان در شهرها‬ ‫سا کن شده اند از این رو باید برنامه ریزی برای‬ ‫شهرها و مدیریت شایسته انها با تکیه بر‬ ‫توانمندی های شهروندان‪ ،‬تبدیل به محور‬ ‫اصلی توسعه ی هماهنگ ملی و جهانی شود‪.‬‬ ‫بهره برداری مناسب از دارایی ها و فرصت های‬ ‫بین المللی و توسعه ی ظرفیت های گردشگری‬ ‫شهرها‪ ،‬نیازمند حضور و تبادل تجارب و‬ ‫همکاری میان کالن شهرهای مهم و با هویت‬ ‫جهان است‪ .‬از این رو مدیریت شهرها بسیار‬ ‫بیشتر از گذشته نیازمند همفکری و تعامل‬ ‫دیدگاه ها‪ ،‬اطالعات و تجارب میان شهرها‬ ‫و مدیریت های شهری جهان می باشد‪ .‬در‬ ‫جهان امروز شهرها با ارتقاء جایگاه اقتصادی‪،‬‬ ‫سیاسی‪ ،‬فـناوری‪ ،‬فرهنگـی و زیرسـاختی‬ ‫خـود از توان‪ ،‬نفوذ و اعتبار کافی بـرای اجـرای‬ ‫فعالیت های دیپلماتیک برخوردار می شوند و‬ ‫در راستای فعالیت های خود شکل نوینی از‬ ‫دیپلماسی را نمایان می سازند که در دنیای‬ ‫دیپلماسی نوین از ان بـا عنوان «دیپلماسی‬ ‫شهری» یاد می شود‪.‬‬ ‫دیپلماسی شهری را می توان ابزار‬ ‫سیاست گذاری شهری‪ ،‬فرایندها‪ ،‬نهادها و‬ ‫ترتیبات اقتصادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬و‬ ‫فرهنگی دانست که مدیریت های شهری‬ ‫از ان ها برای تقویت همکاری های جهانی‬ ‫بیناشهری و رسیدن به منافع و عالیق شهری‬ ‫و شهروندی مشترک با هدف برقراری یک‬ ‫زیست فضای شهری پایدار استفاده می کنند‪.‬‬ ‫درواقع‪ ،‬دیپلماسی شهری ابزاری کارامد و‬ ‫‪16‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫سودمند در عصر جهانی شدن است که نقش‬ ‫ّ‬ ‫شهرها را به عنوان بازیگرانی خلق‪ ،‬هوشمند‬ ‫و دانش بنیان در عرصه ی تعامل بین المللی‬ ‫و ایجاد صلح و توسعه ی اقتصادی و فرهنگی‬ ‫در جهان اشکار می سازد‪ .‬در فرایند تعامل‬ ‫محلی گرایی‪-‬جهانی شدن‪ ،‬شهرها به عنوان‬ ‫بازیگران محلی در نظام نوین بین المللی‬ ‫دارای حضور فعال و اثربخش در عرصه های‬ ‫بین المللی هستند و می توانند به عنوان‬ ‫متولیان اساسی دیپلماسی شهری از نقش‬ ‫برجسته ای در بهبود روند سیاست گذاری‬ ‫بین المللی برخوردار باشند‪.‬‬ ‫کالن شهرها با مشارکت و همکاری در‬ ‫موضوعات جهانی سعی می کنند افکار‬ ‫عمومی جهان را در پیشبرد اهداف و مقاصد‬ ‫خود بسیج کرده تا از این طریق بتوانند در‬ ‫سیاست گذاری و تصمیمات جهانی تاثیرگذار‬ ‫بوده و جایگاه شهر جهانی را برای خود‬ ‫ایجاد نمایند‪ .‬نهادهای غیردولتی از قبیل‬ ‫شهرداری ها و مرا کز نیمه دولتی‪ ،‬شرکت های‬ ‫فراملیتی و سازمان های بین المللی از بازیگران‬ ‫اصلی حوزه ی دیپلماسی شهری محسوب‬ ‫یشـوند که بـا تکیه بـر توجه روزافزون به‬ ‫م ‬ ‫اقتصاد و فعالیت های اقتصادی و همسو با‬ ‫فرایند جهانی شدن و با بهره گیری مناسب از‬ ‫فن دیپلماسی در حوزه ی مناسب و مشخصـی‬ ‫از روابـط که همان شبکه ی جهان شهرهاست‬ ‫برای افزایش فرصت ها در زمینه جذب‬ ‫سرمایه های خارجی‪ ،‬انتقـال فن اوری‪ ،‬صدور‬ ‫خدمات و گسترش تجارت خارجی به منظور‬ ‫دسترسی به بازار جهانی و حفظ منـافع خـود‬ ‫در برابر چالش های اقتصاد جهانی و بسط‬ ‫حوزه امنیتی خود تالش می نمایند‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -۳-۴‬دیپلماسی فرهنگی‬ ‫یکی از جنبه های دیپلماسی در جهان‬ ‫سیاست‪ ،‬دیپلماسی فرهنگی است‪.‬‬ ‫دیپلماسی فرهنگی در شکل مدرن ان در‬ ‫ایاالت متحده امریکا شکل گرفته است‪.‬‬ ‫این ابتکار به طور مشخص در سال ‪1936‬‬ ‫توسط امریکا در کنفرانسی که در ارژانتین‬ ‫برگزار شد‪ ،‬مطرح و در قالب سند کنوانسیون‬ ‫بوئنوس ایرس متبلور شد‪ .‬اما عصر طالیی‬ ‫دیپلماسی عمومی و فرهنگی یا دومین‬ ‫نبرد بزرگ در این زمینه با دوران جنگ سرد‬ ‫مصادف شد‪ .‬زمانی که پتانسیل نمایش زندگی‬ ‫امریکایی و غربی به همان اندازه ابزارهای‬ ‫سیاست خارجی سنتی‪ ،‬نظامی و اقتصادی از‬ ‫طرف ایاالت متحده برای مقابله با کمونیسم‬ ‫به رسمیت شناخته شد‪.‬‬ ‫دیپلماسی فرهنگی به معنای «مجموعه‬ ‫کوشش های یک دولت در زمینه ی سیاست‬ ‫خارجی است که به جای استفاده یا در کنار‬ ‫استفاده از مطبوعات و سایر وسایل ارتباط‬ ‫جمعی به طور مستقیم و از طریق امکانات‬ ‫سیاسی برای جلب توجه و عالقه مخاطبان‬ ‫کشورهای دیگر در ان ها اثر می گذارد‪».‬‬ ‫دیپلماسی فرهنگی را می توان «تبادل ایده ها‪،‬‬ ‫اطالعات‪ ،‬هنر و سایر جنبه های فرهنگ در‬ ‫میان ملت های گونا گون و مردم شان برای‬ ‫رسیدن به درک متقابل» تعریف کرد که‬ ‫این تبادالت می تواند از طریق هنر‪ ،‬ورزش‪،‬‬ ‫ادبیات‪ ،‬موسیقی و ‪ ...‬صورت پذیرد‪ .‬در‬ ‫تعریفی دیگر از دیپلماسی فرهنگی‪ ،‬می توان‬ ‫دیپلماسی فرهنگی به معنای استفاده از ابزار فرهنگی برای کسب منافع ملی‬ ‫است و به یک کشور امکان می دهد تا فرهنگ‪ ،‬جامعه و مردم خود را به دیگران‬ ‫معرفی نماید و همچنین ازطریق فزونی بخشیدن به ارتباطات خصوصی بین‬ ‫مردم کشورهای گونا گون‪ ،‬کشورها را قادر می سازد که ایده ال های سیاسی و‬ ‫سیاست های خود را در افکار عمومی بسیار جذاب نشان دهند‪.‬‬ ‫ان را «معماری یک شاهراه دوطرفه به منظور‬ ‫ایجاد کانال هایی برای معرفی تصویر واقعی و‬ ‫ارزش های یک ملت به دیگران و در عین حال‪،‬‬ ‫تالش برای دریافت درست تصاویر واقعی از‬ ‫سایر ملت ها و فهم ارزش های انها» دانست‪.‬‬ ‫دیپلماسی فرهنگی به معنای استفاده از ابزار‬ ‫فرهنگی برای کسب منافع ملی است و به یک‬ ‫کشور امکان می دهد تا فرهنگ‪ ،‬جامعه و مردم‬ ‫خود را به دیگران معرفی نماید و همچنین‬ ‫ازطریق فزونی بخشیدن به ارتباطات‬ ‫خصوصی بین مردم کشورهای گونا گون‪،‬‬ ‫کشورها را قادر می سازد که ایده ال های سیاسی‬ ‫و سیاست های خود را در افکار عمومی بسیار‬ ‫جذاب نشان دهند‪ .‬وقتی فرهنگ کشوری‬ ‫شامل ارزش های جهانشمول شود‪ ،‬درصد‬ ‫کسب نتایج دلخواه برای ان کشور نیز افزایش‬ ‫می یابد‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪ -۴-۴‬دیپلماسی اقتصادی‬ ‫دیپلماسی اقتصادی موضوعی است که در دوران پس از جنگ سرد و با گسترش فرایند‬ ‫جهانی شدن مطرح شده و امروزه به عنوان یکی از ابزارهای نوین‪ ،‬کارامد و قدرتمند کنش در‬ ‫یشـدن‪ ،‬اقتصاد اهمیت‬ ‫فضای بین الملل در برابر دیپلماسی سنتی قرار گرفته است‪ .‬در عصر جهان ‬ ‫فزاینده ای یافته و بازیگران متعدد دولتی و غیردولتی به عرصه ی دیپلماسی وارد شده اند‪.‬‬ ‫ً‬ ‫در چنین فضایی کوشش بازیگران بین المللی عمدتا معطوف به دستیابی به موقعیت بهتر در‬ ‫اقتصاد جهانی است که مستلزم بهره گیری مناسب از فـن دیپلماسـی بـرای افـزایش فرصت ها در‬ ‫برابر چالش های اقتصاد جهانی است‪ .‬دیپلماسی اقتصادی به معنای بـه خـدمت گـرفتن سیاست‬ ‫خارجی در نیل به اهداف اقتصاد داخلی‪ ،‬یعنی دادن اولویت الزم به یک فعالیت دیپلماتیک‬ ‫برای حمایت از گسترش خارجی اقتصاد می باشد‪ .‬دیپلماسی اقتصادی به مفهوم کارکردی کردن‬ ‫دیپلماسی در عرصه ی اقتصاد و به کارگیری توانایی های بالقوه و بالفعل دیپلماسی برای تحقق‬ ‫اهداف اقتصادی کشورها می باشد‪ .‬از جمله ویژگی های دیپلماسی اقتصادی مناسب می توان به‬ ‫موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬ ‫• بهره گیری مطلوب از ابزارهای اقتصادی چانه زنی ها‬ ‫• رفع و تعدیل مشکالت موجود در روابط با قدرت های بزرگ اقتصادی‬ ‫• گرایش بیشتر دیپلماسی در خارج به مسایل اقتصادی و تجاری‬ ‫• بسترسازی همکاری های اقتصادی توسط دستگاه سیاست خارجی‬ ‫• تالش دستگاه سیاست خارجی برای عملی ساختن طر ح های اقتصادی و تجاری‬ ‫• برقراری ارتباطی سازنده میان سیاست خارجی و دستگاه های اقتصادی و تجاری‬ ‫به طور کلی مبنای دیپلماسی اقتصادی بر همکاری دو یا چندجانبه میان کشـورها‪ ،‬سازمان ها‬ ‫و دیگر بازیگران بین المللی است و در این راستا سیاست به اقتصاد کمک می کند و موانـع‬ ‫همکاری های اقتصادی را می کاهد‪ .‬مولفه های دیپلماسی اقتصادی را می توان ب هصـورت زیر‬ ‫برشمرد‪:‬‬ ‫• استفاده از نفوذ و روابط سیاسی برای تعامالت اقتصادی و یا تاثیرگـذاری بـر تجـارت بین الملل‬ ‫• استراتژی اقتصادی مبتنی بر توسعه ی صادرات‬ ‫• همکاری دو یا چندجانبه میان کشورها‪ ،‬سازمان ها و دیگر بازیگران بین المللی‬ ‫• بازاریابی و جستجوی فرصت های تجاری جهت بازرگانی خارجی‪ ،‬سـرمای هگـذاری و بین المللی‬ ‫کردن بنگاه های اقتصادی‬ ‫• همکاری بسیار نزدیک بخش خصوصی و شرکت های فعال با وزارت امورخارجـه و هماهنگی با ان‬ ‫• استفاده از عوامل انسانی متخصص و کارکشته‬ ‫‪18‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -5-۴‬دیپلماسی رسانه ای‬ ‫امروزه با حضور بازیگری توانا همچون رسانه‪ ،‬مرزهای‬ ‫حوزه ی خصوصی و عمومی در سیاست خارجی و مرزهای‬ ‫جدا کننده ی سیاست داخلی از سیاست خارجی شکسته‬ ‫شده اند‪ .‬در دیپلماسی نوین که افکار عمومی در ان جایگاه‬ ‫مهمی پیدا کرده‪ ،‬پیشرفت های انقالبی در رسانه های مبتنی‬ ‫بر فناوری های ارتباطات و اطالعات‪ ،‬به ویژه افزایش کاربرد‬ ‫اینترنت و گسترش شبکه های ماهواره ای تلویزیونی‪ ،‬در ترکیب‬ ‫با گسترش فعالیت های جوامع مدنی در سراسر جهان‪ ،‬بر‬ ‫روندها و فرایندهای دیپلماتیک سه نوع فشار عمده وارد اورده‬ ‫است‪ .‬نخست‪ ،‬دستیابی به رسانه ها و به تبع ان دسترسی‬ ‫به اطالعات‪ ،‬با رشد بی سابقه ی سیستم های جهانی انتشار‬ ‫اطالعات‪ ،‬بسط یافته است‪ .‬دوم‪ ،‬توانایی دولت ها در کنترل‪،‬‬ ‫شکل گیری‪ ،‬ساخت و یا حتی تاثیرگذاری بر اطالعات و انتشار‬ ‫انها به گونه ای برجسته دگرگون شده است؛ و در نهایت‪ ،‬رقابت‬ ‫دیپلماسی رسانه ای به مجموعه اقداماتی اطالق می شود‬ ‫که طی ان‪« ،‬دولت ها سعی دارند از طریق رسانه ها و‬ ‫ابزارهای فرهنگی در بلندمدت‪ ،‬الگوهای رفتاری و شیوه ی‬ ‫تفکر و زندگی ملت های موردنظر خود را در جهتی که‬ ‫تامین کننده ی منافع و خواست های انان باشد‪ ،‬دگرگون‬ ‫سازند‪».‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪19‬‬ ‫رسانه ها زمینه ی تقویت تالش های بیش از‬ ‫پیش افراد‪ ،‬شرکت ها و دولت ها را برای ایجاد‬ ‫مجموعه ای به هم پیوسته فراهم اورده است‪.‬‬ ‫بسیاری از متفکرین‪ ،‬پیوند دیپلماسی و‬ ‫رسانه ها را در چارچوب دیپلماسی عمومی‬ ‫بررسی می کنند اما برخی دیگر از ان به عنوان‬ ‫حوزه ای جدا گانه تحت عنوان «دیپلماسی‬ ‫رسانه ای» نام می برند‪« .‬دیپلماسی رسانه ای‬ ‫به صورت عام به معنای به کارگیری رسانه ها‬ ‫برای تکمیل و ارتقای سیاست خارجی‪ ،‬و به‬ ‫عبارتی دیگر‪ ،‬کاربرد رسانه ها به طور ویژه در‬ ‫تقویت و روان سازی سیاست خارجی است‪».‬‬ ‫دیپلماسی رسانه ای به مجموعه اقداماتی‬ ‫اطالق می شود که طی ان‪« ،‬دولت ها سعی‬ ‫دارند از طریق رسانه ها و ابزارهای فرهنگی در‬ ‫بلندمدت‪ ،‬الگوهای رفتاری و شیوه ی تفکر‬ ‫و زندگی ملت های موردنظر خود را در جهتی‬ ‫که تامین کننده ی منافع و خواست های انان‬ ‫باشد‪ ،‬دگرگون سازند‪ ».‬دیپلماسی رسانه ای‬ ‫از رسانه ها در جهت ارتقای سیاست خارجی‬ ‫کشورها استفاده می کند و رسانه به مثابه‬ ‫ابزاری در دیپلماسی تلقی می شود که با‬ ‫بهره گیری از ان‪ ،‬دیپلمات ها و سیاست گذاران‬ ‫می توانند نیات و مقاصد خود را به عنوان‬ ‫دیپلماسی محک بزنند‪ .‬دیپلماسی رسانه ای‬ ‫در سیاست خارجی هر کشور به دو صورت‬ ‫تحقق می یابد‪:‬‬ ‫‪20‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫یک‪ -‬در چارچوب مدیریت سازمان های‬ ‫دیپلماتیک رسمی کشور‬ ‫دو‪ -‬به صورت خودجوش و در راستای‬ ‫سیاست های کالن کشور‬ ‫در شیوه ی اول‪ ،‬دولت ها یا اقدام به تاسیس‬ ‫رسانه های ویژه دیپلماسی کرده یا اینکه‬ ‫رسانه های موجود را ملزم به انجام اقداماتی‬ ‫در راستای سیاست های خارجی خود‬ ‫می کنند‪ .‬تاسیس رادیوها و تلویزیون های‬ ‫برون مرزی از این نوع است‪ .‬در شیوه ی‬ ‫دوم‪ ،‬دولت ها با سانسور خبرها‪ ،‬محدود‬ ‫کردن خبرنگاران و ارتباطات خبری رسمی‬ ‫در حوزه های خارجی به منویات خود دست‬ ‫می یابند‪ .‬امروزه دیپلماسی رسانه ای در نقش‬ ‫یکی از شاخه های اصلی فعالیت های دستگاه‬ ‫دیپلماسی و سیاست خارجی پدیدار شده و به‬ ‫ویژه در کشورهای قدرتمند جهانی‪ ،‬پیوندی‬ ‫وثیق با دیپلماسی عمومی دارد‪ .‬به طور کلی‬ ‫هدف از دیپلماسی رسانه ای عبارت است از‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫الف) ایجاد تنفر و دشمنی نسبت به حا کمیت‬ ‫کشور هدف؛‬ ‫ب) اعمال فشارهای سیاسی‪ ،‬فرهنگی و‬ ‫نظامی کشورهای دیگر علیه کشور هدف؛‬ ‫ج) ایجاد عالقه و رغبت در کشور هدف نسبت‬ ‫به کشور مهاجم؛‬ ‫د) مشروعیت بخشی و توجیه اعمال کارگزاران‬ ‫کشور مبدا‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -6-۴‬دیپلماسی انرژی‬ ‫منظور از دیپلماسی انرژی‪« ،‬کنش متقابلی است معطوف به نگاه‬ ‫بلندمدت و راهبردی به بسط همکاری بین المللی و جهانی انرژی‪،‬‬ ‫و بر بستری از همکاری بین المللی‪ ،‬به عنوان ابزار تشویق و حمایت از‬ ‫سرمایه گذاری های چندجانبه در زمینه ی تولید و تجارت‪ ».‬از منظر‬ ‫تعریف ارائه شده‪ ،‬دیپلماسی انرژی مبتنی بر دیپلماسی کنش مند‪ 1‬و‬ ‫ملتزم به تعامل با دیگر بازیگران برای تعیین دستورکار‪ 2‬تعریف بازی‬ ‫جدیدی در زمینه ی تامین الزامات امنیت انرژی فرا گیر و تدوین قواعد‬ ‫رفتاری جهانی در بخش انرژی است‪ .‬دیپلماسی انرژی برنامه ای است‬ ‫راهبردی‪ ،‬جامع و کارامد که تعامالت بین المللی در حوزه ی انرژی را برای‬ ‫یک کشور ّ‬ ‫مدون نموده و چارچوب کلی توافقات را روشن می سازد‪.‬‬ ‫دیپلماسی انرژی مبتنی بر دیپلماسی کنش مند‬ ‫و ملتزم به تعامل با دیگر بازیگران برای تعیین‬ ‫دستورکار تعریف بازی جدیدی در زمینه ی‬ ‫تامین الزامات امنیت انرژی فرا گیر و تدوین‬ ‫قواعد رفتاری جهانی در بخش انرژی است‪.‬‬ ‫‪ -۷-۴‬دیپلماسی علم و فناوری‬ ‫علم و فناوری به دلیل پیشرفت در همه ی حوزه ها به خصوص در‬ ‫حوزه های اثرگذار بر مناسبات سیاسی دولت ها و هم چنین نقش‬ ‫ّ‬ ‫پررنگ ان در حل چالش های جهانی مرتبط با افزایش جمعیت‪ ،‬محیط‬ ‫زیست‪ ،‬غذا‪ ،‬انرژی‪ ،‬منابع و فقر ‪ -‬که با توجه به روند جهانی شدن‪ ،‬دیگر‬ ‫مشکل یک کشور به تنهایی نبوده و نیازمند همکاری های بین المللی‬ ‫می باشند‪ -‬در دیپلماسی مورد توجه قرار گرفته است‪ .‬مشکالتی که‬ ‫امروزه با ان مواجه ایم در غالب موارد دارای راه حل های علمی بوده و‬ ‫جنبه ای بین المللی دارند؛ بنابراین نیازمند راه حل های بین المللی‬ ‫نیز هستند و هیچ کشوری به تنهایی و بدون استمداد از سایر کشورها‬ ‫قادر به حل ان ها نیست (خلج‪ .)۱۳۸۸ ،‬هر چند در گذشته دولت ها از‬ ‫علم برای رقابت های بین المللی استفاده می کردند اما در جهان معاصر‬ ‫علم و فناوری به عنوان ابزار تعامل و ایجاد ارتباطات بین المللی‪ ،‬سهم‬ ‫بالقوه ای در سیاست خارجی کشورها پیدا کرده است‪.‬‬ ‫‪Pro active -1‬‬ ‫‪Agenda setting -2‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪21‬‬ ‫علم و فناوری می تواند مقدمه ساز دیپلماسی باشد‪ ،‬به عبارتی دیگر‬ ‫همکاری های علمی و فناوری به مشارکت های گسترده تری منجر‬ ‫می شود و حسن نیتی که در اثر همکاری های علمی میان کشور ها ایجاد‬ ‫می شود‪ ،‬زمینه ساز مذا کره در موارد بحث برانگیز دیگر مانند حقوق بشر‪،‬‬ ‫نقش زنان در جامعه می شود و موفقیت در این زمینه به موفقیت در‬ ‫زمینه های دیگر کمک می کند‪ .‬پروژه های بزرگ علمی از قبیل تحقیقات‬ ‫بین المللی فضایی یا برنامه های سالمت جهانی نمونه هایی از تعامل‬ ‫نزدیک دانشمندان و دیپلمات ها برای توافق روی همکاری های‬ ‫چند کشور در حوزه های فنی است که ترجیح یا ضرورت بر ان است که‬ ‫هزینه ها‪ ،‬منابع یا ریسک ها میان چندین شریک (کشور) تقسیم شود‪.‬‬ ‫حوزه هایی در سیاست گذاری خارجی از قبیل تغییرات اب و هوایی‪،‬‬ ‫امنیت و ‪ ...‬نیز وجود دارد که دیپلمات ها از اطالعات‪ ،‬پیشنهادها و‬ ‫توصیه های دانشمندان استفاده می کنند‪.‬‬ ‫‪ -5‬جمع بندی و نتیجه گیری‬ ‫در این مطالعه مروری کوشیده شد تا طرح روند تطور و تکامل دیپلماسی‬ ‫از دوران باستان تا نوین‪ ،‬الگوهای نوین دیپلماسی در شکل های‬ ‫هفت گانه ی ان یعنی ‪ ...‬مطرح و تبیین شوند تا زمانی که سیاست گذاران‬ ‫و مسووالن عالی کشور با هریک از دو رویکردی که در ابتدای این نوشته‬ ‫ّ‬ ‫بدانها اشاره شد بخواهند به اهداف و منافع ملی و نظام دست یابند‬ ‫بتوانند از قالب و شکلی متناسب با مخاطبان هدف خود که ملت ها‬ ‫هستند بهره گیری نمایند‪ .‬در این میان‪ ،‬شناخت ابزارهای متنوع در‬ ‫ارتباطات بین المللی نشانگر ضرورت مخاطب شناسی ‪ ،‬فرصت شناسی‪،‬‬ ‫و موقعیت شناسی در به کارگیری این سبد متنوع از ابزارهای دراختیار‬ ‫دولتمردان است‪ .‬امید است این گونه باشد‪.‬‬ ‫این مقاله مستخرج از پیشنهادیه پژوهش دوره دکتری اقای خلیل نوروزی به راهنمایی اقای دکتر‬ ‫محمدسعید تسلیمی می باشد‪.‬‬ ‫‪22‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫تخصصݡی‬-‫علمݡی‬ • Acuto, M. (2013). Global cities, governance and diplomacy: The urban link. london: Routledge. • Barston, R. (2014). Modern diplomacy (Fourth Edition ed.). New York: Routledge. • Davenport, L. (2010). Jazz diplomacy: Promoting America in the cold war era. Mississippi: University Press of Mississippi. • Der Derian, J. (1987). On Diplomacy a Genealogy of Western Estrangement. • Gilboa, E. (۱۹۹۸). Media Diplomacy Conceptual Divergence and Applications. The Harvard International Journal of Press/ Politics, ۳(۳), ۵۶-۷۵. • Gilboa, E. (۲۰۰۱). Diplomacy in the media age: Three models of uses and effects. Diplomacy and statecraft, ۱۲(۲), ۱-۲۸. ‫ بررسی نقش و اثر‬.)1390( .‫ & طالیی‬،‫ دانش جعفری‬،‫ •خدادادی‬ ،)11(‫ فصلنامه اقتصاد شهر‬. ‫دیپلماسی شهری در توسعه اقتصاد‬ .15-8 • Melissen, J. (2011). Beyond the New Public Diplomacy. The Hague: Netherland Institute of International Relations. ‫ دیپلماسی رسانه ای؛ چالش ها و‬.)1393 ‫ (تابستان‬.‫ ر‬،‫ •خرازی اذر‬ .68-47 ،)95(‫ رسانه‬.‫تعامالت رسانه ها و دستگاه های دیپلماتیک‬ • Miremadi, T. (2014). Mutually Reinforcing Relationship between Science Foreign Policy: The Case of Soft Diplomacy of Stem Cell Research and Therapy in Iran. In b. zahuranec, V. Ittekkot, & e. montgomery (Eds.), Science and Technology Diplomacy in Developing Countries (pp. 221-236). New Delhi: Centre for Science & Technology of the Non-Aligned and Other Developing Countries. :‫ دیپلماسی علم و فن اوری ایران در افغانستان‬.)1394( .‫ ع‬،‫ •داودی‬ ،‫ فصلنامه پژوهش های راهبردی سیاست‬.‫فرصت ها و چالش ها‬ .127-103 ،)11(3 • Nye, J. (2004). Soft Power: The Means To Success In World Politics. PublicAffairs. • Salarich, J. (2001). Economic Diplomacy as focus of Spanish Foreign Policy. Miradas. • Snow, N., & Taylor, P. (2008). Routledge handbook of public diplomacy. New York: Routledge. • Van der Pluijm, R., & Melissen, J. (2007). City diplomacy: the expanding role of cities in international politics. Clingendael: Netherlands Institute of International Relations ‘ingendael’. 23 ‫منابع و ماخذ‬ .)1388 ‫ (پاییز و زمستان‬.‫ م‬،‫ & ذوالفقاری‬،.‫ ح‬،‫ •پوراحمدی میبدی‬ ‫ دانش‬.‫دیپلماسی انرژی و منافع ملی جمهوری اسالمی ایران‬ .40-5 ،)2(5 ،‫سیاسی‬ 1395 ‫ پاییز و زمستان‬-‫شماره اول‬ ‫ تاثیر دیپلماسی فرهنگی بر‬.)1388( .‫ ز‬،‫ •خرازی محمدوندی اذر‬ .122-107 ،)6(3 ،‫ مدیریت فرهنگی‬.‫منافع ملی کشورها‬ ‫ دیپلماسی فرهنگی به عنوان شکلی از‬.)1391( .‫ م‬،‫ •راینچسکا‬ -58(9 ،‫ فصلنامه تحقیقات روابط عمومی‬.‫ارتباطات بین المللی‬ .89-78 ،)59 .)1387( .‫ ش‬،‫ & امیرانتخابی‬،.‫ س‬،‫ صالحی امیری‬،.‫ م‬،‫ •سلطانی فر‬ ،‫ مجمع تشخیص مصلحت نظام‬:‫ تهران‬.‫دیپلماسی رسانه ای‬ ‫ گروه پژوهشی مطالعات بین‬،‫پژوهشکده تحقیقات استراتژیک‬ .‫الملل‬ & ،‫ اشنا‬.‫ (ح‬.‫ ارتباطات جهانی و سیاست خارجی‬.)1388( .‫ ا‬،‫ •گیلبوا‬ .)‫ انتشارات دانشگاه امام صادق (ع‬:‫ مترجم) تهران‬،‫ اسماعیلی‬.‫م‬ ‫ دیپلماسی عمومی؛ رویکردی نو در‬.)1388 ‫ (تابستان‬.‫ ا‬،‫ •نیک ائین‬ .394-361 ،)90(‫ سیاست خارجی‬.‫عرصه روابط بین الملل‬ ‫مرتضی ملک محمدی‬ ‫کارشناسی ارشد دانشگاه صداوسیمای تهران‬ ‫ݡی س ݐݩمل ݤݡیݤ‬ ‫ݩ‬ ‫ݤ‬ ‫ݩ‬ ‫ݐ‬ ‫ݩ‬ ‫ݤ‬ ‫گ‬ ‫اره ݣ ݣس ݣ ݣ ݣ ݣار ݣݤ ݣݣدر ݣݣر اں ݣ ݣه ݣ ݤ‬ ‫ݣݩݐاݤ ݦ ݣںݦ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫چکیده‬ ‫در جهان امروز که جریان های فرهنگی درصدد تهی کردن انسان از معنویت می باشند‪ ،‬تبلیغ‬ ‫دین و ارزش های نشئت گرفته از ان به جهت مقابله با این بحران ها ضرورت ویژه ای پیدا می کند‪.‬‬ ‫مخاطب غربی ا کنون در یک جهل اطالعاتی و اخالقی به سر می برد که حاصل از انحصار خبری‬ ‫و فقدان منابع معنوی است‪ .‬ایجاد بستری برای گفتگو و اندیشیدن ازاد در مفاهیم دینی برای‬ ‫جوان غربی‪ ،‬ضرورتی است که نیل به ان نیازمند طراحی راهکارهای کارشناسانه است‪ .‬از این‬ ‫منظر‪ ،‬ارائه پیام هایی با مبانی عقالنی که بر پیش داوری های مخاطب غربی از این دین خط بطالن‬ ‫ّ‬ ‫کشیده و تصویر جذابی را ارائه دهد‪ ،‬باعث ایجاد فضایی برای تعامل سازنده می شود‪ .‬بر همین‬ ‫اساس نقش و اهمیت رسانه های بین المللی در عرصه تبلیغ در پرتو سازوکاری صحیح از مدیریت‬ ‫پیام متناسب با فرهنگ مقصد و ذائقه مخاطب‪ ،‬پررنگ شده است‪ .‬یافته های این تحقیق در‬ ‫قالب راهکارهایی برای بهبود انگاره کنونی و تسریع این فرایند ارتباطاتی خالص ه شده است‪ .‬این‬ ‫راهکارها در سه مقوله مخاطب و بازخورد‪ ،‬پیام و محتوا‪ ،‬و رسانه ی مناسب طبقه بندی شدند‪.‬‬ ‫واژ گان کلیدی‪ :‬مدیریت پیام‪ ،‬انگاره سازی‪ ،‬رسانه برون مرزی‬ ‫‪24‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫مرا کز قدرت طلب اقتصادی و سیاسی دنیا برای تولید پیام های موردنظر خود‪ ،‬جهت دادن به افکار عمومی جهان‬ ‫و تسخیر اذهان ملت ها‪ ،‬سرمایه گذاری های عظیمی انجام داده اند که مقابله با این هجوم خبری رسانه ای وظایف‬ ‫رهبری معظم انقالب‪۱۳۸۱ ،‬‬ ‫بسیار سنگینی را بر دوش صداوسیما می گذارد‪.‬‬ ‫مقدمه‬ ‫به موازات توسعه ی شگرف فناوری در عصر‬ ‫کنونی‪ ،‬وسایل ارتباط جمعی نیز به عنوان یکی‬ ‫از ابزارهای موثر در روند تاثیر بر افکار عمومی‪،‬‬ ‫نقش برجسته ای در دگرگونی فضاهای‬ ‫اجتماعی بر عهده داشته اند‪ .‬رسانه ها با از بین‬ ‫بردن مرزهای بین حقیقت و مجاز در پوشش‬ ‫مولفه های ایدئولوژیکی نهفته در متون‪ ،‬اقدام‬ ‫ی ذهنی افراد و تلقی‬ ‫به شکل دهی ساختاربند ‬ ‫مخاطبان از فضای پیرامونی خویش می کنند‪.‬‬ ‫بدیهی است مخاطب در عصر دیجیتال با‬ ‫تکیه بر رسانه ها به عنوان تنها منبع دریافت‬ ‫اطالعات از رویدادهای خارجی به وقایع از‬ ‫«پنجره رسانه ها» نگریسته و داوری ان ها‬ ‫را قبول می کنند‪ .‬بنگاه های بزرگ رسانه ای‬ ‫با پشتوانه اقتصادی سرمایه داری و انتشار‬ ‫حجم انبوهی از اطالعات جهت دهی شده‪،‬‬ ‫توانسته اند با مشخص کردن حصارهای‬ ‫حقیقت دلخواه و به حاشیه راندن رسانه های‬ ‫کوچک با قرائتی متفاوت از پدیده‪ ،‬به جریان‬ ‫خبری مسلط دنیا بدل گردند‪ .‬امروزه رسانه ها‬ ‫در تغذیه و جهت دهی فکری مردم به قدری‬ ‫قوی هستند که به تعبیر ادوارد سعید (‪)۱۳۷۹‬‬ ‫«رسانه های نظام سلطه غرب می توانند تبانی‬ ‫کنند تا برای مثال میان مفهوم مسلمان و‬ ‫عرب با تروریسم و خشونت‪ ،‬در ذهن مردم‬ ‫جهان‪ ،‬توافق و هم خوانی ایجاد کنند و نوعی‬ ‫برانگیختگی عاطفی از جهان اسالم به وجود‬ ‫اورند‪ ،‬به طوری که مردم جهان متقاعد شوند‬ ‫که مسلمانان بحران افرین هستند»‪.‬‬ ‫هرچند از دیدگاه مسلمانان‪ ،‬رسانه های‬ ‫معارض غربی‪ ،‬اسالمی را به تصویر می کشند‬ ‫که با اسالم واقعی بسیار متفاوت است‪ .‬این‬ ‫تفسیر نژادپرستانه از مسلمانان در ذهن‬ ‫مخاطب غربی‪ ،‬تحت لوای همین انحصار‬ ‫رسانه ای صورت می گیرد و گستره ان به گونه ای‬ ‫است که ا گرچه هم ا کنون در جهان بیش از ‪120‬‬ ‫خبرگزاری فعالیت دارند ولی هیچ یک از ان ها‬ ‫به عنوان رقیبی برای پنج خبرگزاری و‪ ‬غول‬ ‫خبری یعنی خبرگزاری های اسوشیتدپرس‪،‬‬ ‫یونایتدپرس‪ ،‬رویترز‪ ،‬فرانس پرس و راشاتودی‬ ‫محسوب نمی شوند (با گدیکیان‪.)1385 ،‬‬ ‫خروجی های محتوایی این رسانه ها خالف‬ ‫واقع و ناشی از جهل عامدانه ی ان ها نسبت‬ ‫به دین اسالم است که موجب می شود نظرات‬ ‫غیردقیقی درباره ی اسالم در جامعه بسازند‪.‬‬ ‫درنتیجه ی این انحصار رسانه ای و ندیدن ُبعد‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪25‬‬ ‫مدیریت تصویرپردازی‪ ،‬تالشی است برای مدیریت پنداشت ها و طر ح ریزی یک هویت مطلوب از خود در نگاه دیگران‪.‬‬ ‫دیگری از واقعیت توسط مخاطب و نیز اهمال‬ ‫فعاالن رسانه ای و تبلیغی‪ ،‬تصویر کنونی در‬ ‫نزد عموم غربی ها از اسالم و برجسته سازی‬ ‫رسانه ای ان به شدت منفی است؛ برای نمونه‬ ‫«مجلس روابط اسالمی ـ امریکایی» در سال‬ ‫‪2004‬م‪ .‬اماری از تصویر اسالم و مسلمانان در‬ ‫نگاه امریکایی ها منتشر کرد که در ان «تصویر‬ ‫منفی مسلمانان در نگاه امریکاییان به میزان‬ ‫‪ ۱۶‬برابر بیش از تصویر مثبت ان بوده و از هر‬ ‫چهار نفر امریکایی یک نفر به شکل منفی به‬ ‫مسلمانان نگاه می کند‪ .‬از کل افراد نمونه ‪32‬‬ ‫درصد تصویرمنفی‪ 2 ،‬درصد تصویر مثبت و‬ ‫‪ 67‬درصد تصویر بی طرفانه ای نسبت به اسالم‬ ‫دارند (محمدی‪.)1385 ،‬‬ ‫در این فضای الوده ی رسانه ای ایجاد یک‬ ‫ارتباط سالم با طیف مخاطبان غربی و‬ ‫به ویژه جوانان و رساندن پیام اصیل اسالمی‬ ‫ضرورتی است که در این مقاله به ان پرداخته‬ ‫خواهد شد‪ .‬به این منظور الزم است مروری بر‬ ‫چهارچوب نظری و مفاهیم مرتبط با این حوزه‬ ‫انجام گیرد‪:‬‬ ‫‪26‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫‪ -1‬مدیریت تصویر‬ ‫به عقیده اشنایدر (‪ )1981‬مدیریت‬ ‫تصویرپردازی‪ ،‬یکی از خصوصیات عمومی در‬ ‫زندگی اجتماعی و تالشی در جهت تحت تاثیر‬ ‫قرار دادن تصورات و برداشت های دیگران از‬ ‫ماست‪ .‬گافمن (‪ )1992‬ان را تالشی برای ایجاد‬ ‫معنی‪ ،‬هدایت تعامالت اجتماعی و کمک به‬ ‫پیش بینی انتظارات دیگران از ما می داند‪.‬‬ ‫به هرحال مدیریت تصویرپردازی‪ ،‬تالشی است‬ ‫برای مدیریت پنداشت ها و طر ح ریزی یک‬ ‫هویت مطلوب از خود در نگاه دیگران‪ .‬تدسچی‬ ‫و ملبورگ (‪ )1984‬به استراتژی حمایتی‪ ،‬برای‬ ‫تقویت تصویر ایجادشده (مانند خود ارتقایی)‬ ‫و استراتژی تدافعی‪ ،‬به منظور حفظ یا اصالح‬ ‫تصویر ایجادشده (مانند عذرخواهی کردن)‬ ‫اشاره می کنند‪ .‬جونز و پیتمن (‪ )1982‬نیز‬ ‫پنج نوع استراتژی یا تکنیک خودشیرینی‪،‬‬ ‫خود ارتقایی‪ ،‬تظاهر‪ ،‬تضر ع و ارعاب را برای‬ ‫مدیریت تصویرپردازی ارائه داده اند که سه‬ ‫مورد اول مثبت و دو مورد اخر‪ ،‬منفی و انفعالی‬ ‫است (یزدانی زیارت و رستگار‪.)۱۳۹۳ ،‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -2‬مدیریت تاثیر‬ ‫مدیریت برداشت به طورکلی تا کتیک هایی است که افراد براى تاثیر بر نحوه ی دیده شدن شان‬ ‫توسط دیگران (تظاهر به خوبی) از ان ها استفاده می کنند‪ .‬بنا به تعبیر اسکلنکر (‪ )1980‬مدیریت‬ ‫برداشت نوعى نفوذ اجتماعى است‪ .‬اشخاص با تالش براى نفوذ بر برداشت دیگران از خود بر‬ ‫اینده ی خود تاثیر می گذارند‪ .‬ما از طریق گفتار و کردار خود‪ ،‬بر دیگران اثری می گذاریم که نحوه ی‬ ‫نگرش و برخورد ان ها با ما را شکل می دهد‪ .‬کنترل این برداشت ها راهی است براى کنترل‬ ‫کنش های دیگران‪ ،‬که به نوبه ی خود‪ ،‬بر اینده ی بهتر یا بدتر ما تاثیر می گذارد‪ .‬چهار عامل مرکزى‬ ‫در فرایند مدیریت برداشت وجود دارد‪ .‬این عوامل عبارت اند از انگیزه ی مدیریت برداشت ها و‬ ‫ادرا کات یک شخص‪ ،‬ایجاد برداشت ها و ادرا کات‪ ،‬تماشا گر یا هدفى که ادرا کات او نشانه می رود و‬ ‫زمینه و بافت سازمانى که در ان مدیریت برداشت به نمایش درمی اید (دانایی فرد و رجب زاده‪.)۱۳۹۲ ،‬‬ ‫‪ -3‬مدیریت پیام‬ ‫مدیریت پیام فرایندی هدف دار و نظام گراست‬ ‫که همه ی فعالیت های مربوط به پیام رسانی‬ ‫را حتی پیش از اغاز ان‪ ،‬مانند شناخت‬ ‫ضرورت ها و نیازهای فرهنگی‪ ،‬درک وضعیت‬ ‫روحی و فکری مخاطبان‪ ،‬و نیز طراحی‪ ،‬تولید‬ ‫و ارسال پیام ها و بازخورد گیری از اثار ان ها را‬ ‫در برمی گیرد‪ .‬ازاین رو مدیریت پیام‪ ،‬هنگامی‬ ‫به شکل کامل خود به کار بسته می شود که‬ ‫بتواند بزرگ ترین هدف ها و تصمیم ها مانند‬ ‫راه اندازی و پایه گذاری شبکه های خاص تا‬ ‫جزئی ترین برنامه ها و فعالیت ها مانند تولید یا‬ ‫پخش گزارش ساده و کوتاه را به یکدیگر پیوند‬ ‫دهد و همسو کنند (روشندل اربطانی‪.)1387 ،‬‬ ‫ابعاد مدیریت پیام‬ ‫مدیریت پیام چهار مرحله و وظیفه ی اساسی‬ ‫دارد که به شرح زیر است‪:‬‬ ‫‪ )۱‬تعیین پیام؛ ‪ )۲‬تولید پیام؛‬ ‫‪ )۳‬ارسال و پخش پیام؛ و ‪ )۴‬بازخوردگیری‪.‬‬ ‫مرحله ی نخست‪ ،‬فرایندی است که در ان‪،‬‬ ‫باید رسانه پیامی را که برای انجام ماموریت‬ ‫خویش به مخاطبانش ارائه می کند‪ ،‬مشخص‬ ‫و ّ‬ ‫معین نماید‪ .‬در این فرایند مشخص می شود‬ ‫کدام پیام در راستای اهداف رسانه‪ ،‬نیازها و‬ ‫تمایالت جامعه و مخاطبان و مصالح ایشان‬ ‫قرار دارد‪ .‬در مرحله ی دوم یا تولید پیام‪ ،‬تهیه‬ ‫و تولید پیام هایی هماهنگ با انچه در مرحله‬ ‫قبل تعیین شد‪ ،‬در دستور کار قرار می گیرد‬ ‫و سعی خواهد شد تا برنامه هایی حاوی‬ ‫پیام های تعیین شده و همسو و هماهنگ‬ ‫با ان ها تولید شود‪ .‬در مرحله ی سوم‪ ،‬یعنی‬ ‫ارسال و پخش پیام‪ ،‬نگرانی اصلی مدیریت‬ ‫پیام‪ ،‬انتخاب الگوی مناسب پخش و توجه به‬ ‫نقش حساس عناصر زمان و شرایط اجتماعی‬ ‫در ارسال پیام هاست‪ .‬و سرانجام مرحله ی اخر‬ ‫که تغییر به سوی هدف با استفاده از سازوکار‬ ‫بازخورد است (کرباسیان‪.)1389 ،‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪ -4‬انحصار رسانه ای‬ ‫زمانی است که رسانه های بزرگ غربی با‬ ‫استیالی خود سایر رسانه ها را به حاشیه‬ ‫ً‬ ‫رانده و غالبا با پیام مصرف گرای عامه پسند‬ ‫خود از شنیده شدن پیام های ا گاهی بخش‬ ‫سایر رقبا توسط مخاطب جلوگیری می کنند‪.‬‬ ‫صاحبان رسانه ها یا نهادها و شرکت هایی‬ ‫که بر بازار رسانه مسلط اند‪ ،‬نه تنها بر اخبار‪،‬‬ ‫اطالعات‪ ،‬افکار‪ ،‬اندیشه‪ ،‬فرهنگ عامیانه و‬ ‫دیدگاه های سیاسی سیطره و نفوذ دارند‪ ،‬بلکه‬ ‫از نفوذ قابل مالحظه ای در درون حکومت ها‬ ‫برخوردارند‪ .‬در چنین مواقع انحصار رسانه ای‪،‬‬ ‫صدای رسانه های غول اسا طنین بیشتری‬ ‫یافته و صدای حا کی از نارضایتی رسانه های‬ ‫کوچک را در گلو خفه می کند (با گدیکیان‪،‬‬ ‫‪ .)۱۳۷۴‬انحصار رسانه ای در دو سطح ملی و‬ ‫فراملی‪  ‬تعریف می شود‪ .‬در انحصار رسانه ای‬ ‫ملی ازانجا که اطالعات نقش مرکزی در‬ ‫تصمیم گیری فردی و گروهی دارد‪ ،‬کنترل‬ ‫اطالعات به منزله کنترل تصمیم گیری است‬ ‫(شعار غفاری‪ .)1373 ،‬منظور از انحصارهای‬ ‫بین المللی‪ ،‬مرا کزی هستند که در سطح جهانی‬ ‫بر جریان های خبری سیطره دارند‪ .‬هرچند با‬ ‫توجه به تنوع و تکثر رسانه ها در محیط اینترنت‬ ‫در سطح جهانی شاید این تعبیر زیاد واقع بینانه‬ ‫تلقی نشود‪ ،‬اما سیطره رسانه ها و به ویژه‬ ‫خبرگزاری های بزرگ و استفاده خبرگزاری های‬ ‫ملی‪ ،‬محلی و همچنین رسانه های دیداری و‬ ‫نوشتاری از ان ها باعث شده است که گروه اول‬ ‫سیطره خود را بر جریان های خبری در سطوح‬ ‫فراملی حفظ کنند‪.‬‬ ‫‪28‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫‪ -5‬شرق شناسی‬ ‫نگاه وحشت امیز بسیاری از مردمان غرب و‬ ‫به طور خاص در امریکا رابطه ی نزدیکی با‬ ‫موضوع شرق شناسی بین نخبگان سیاسی‪،‬‬ ‫مطبوعاتی و اجتماعی امریکایی دارد‪.‬‬ ‫محققانی چون سعید‪ ،‬سردار و کریم نشان‬ ‫داده اند که شرق شناسی‪ ،‬ایدئولوژی مسلط در‬ ‫روابط غرب با جهان اسالم است‪ .‬شرق شناسی‬ ‫روایتی واقع نما را بـه کار می گیرد که در ان‬ ‫واقعیت متفاوت اجتماعی و فرهنگی از شرق‬ ‫بدیهی انگاشته می شود‪ ،‬واقعیتی که متفاوت‬ ‫از همتای غربی ان است‪ .‬این روایت با تالش‬ ‫شرق شناسان کشف شده و درست بودن‬ ‫ان بـدیهی انـگاشـتـه می شود‪ .‬درواقع نوعی‬ ‫اهریمن نمایی ویژگی همیشگی این طرز تفکر‬ ‫بوده اسـت‪ .‬کریم تکرار تصاویر شرق شناسانه‬ ‫از اسالم و مسلمانان را در رسانه های امریکایی‬ ‫نشان داده و تبیین می کند که «تصویر از اسالم‬ ‫به مثابه یک تهدید»‪ ،‬به گفتمان غالب در‬ ‫امریکا تبدیل شده است‪ .‬شرق شناسی ‪ ،‬پس از‬ ‫حدود دو قرن از عمر رسمی ان‪ ،‬به گفتمانی‬ ‫بسیار شناخته شده تبدیل شده است‪.‬‬ ‫ویژگی های گفتمان شرق شناسی را می توان‬ ‫بصورت جدول ‪ 1‬خالصه کرد‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫جدول ‪ -1‬گفتمان حا کم بر شرق شناسی در معرفی خود و بازنمایی اسالم (مهدی زاده‪)۱۳۸۹ ،‬‬ ‫چارچوب های معرفی خود (غرب)‬ ‫چارچوب های بازنمایی دیگری (اسالم و مسلمانان)‬ ‫توسعه و نوگرایی‬ ‫عقب ماندگی و تحجر‬ ‫تساهل و بردباری‬ ‫تعصب و خشونت‬ ‫صلح طلبی‬ ‫شرارت و جنگ طلبی‬ ‫عقالنیت و مسئولیت شناسی‬ ‫جنون و تندروی‬ ‫ّ‬ ‫مروج تروریسم‬ ‫ازادی زنان‬ ‫سرکوب زنان‬ ‫قربانی تروریسم‬ ‫‪ -6‬جنگ رسانه ای و روانی‬ ‫انچه مسلم است جنگ رسانه ای از‬ ‫برجسته ترین مولفه های جنگ نرم و‬ ‫جنگ های مدرن در جهان کنونی محسوب‬ ‫می شود‪ .‬جنگ نرم به مثابه راهبرد و استراتژی‬ ‫انتخابی نظام سلطه برای تسلط بر افکار و اراده‬ ‫ملت ها تدوین و طراحی شده است‪ .‬هدف‬ ‫این جنگ تغییر کارکرد و عملکرد دولت ها و‬ ‫ملت ها در پشتیبانی از دیگر دولت ها و به ویژه‬ ‫کنترل افکار و اذ هان عمومی مردم است‪ .‬انگاره‬ ‫سازی نیز یکی از شگردهای این راهبرد است‪.‬‬ ‫تکنیک تصویرسازی یا انگاره سازی‬ ‫انگاره سازی یکی از شیوه های عملیات روانی‬ ‫است که در نبرد رسانه ای از ان استفاده‬ ‫می شود‪ .‬در این روش‪ ،‬نیروهای مهاجم سعی‬ ‫می کنند ضمن ایجاد تصویری مطلوب از‬ ‫خود‪ ،‬تصویری مخدوش و ناموجه از نیروهای‬ ‫مدافع در اذهان مخاطبان ایجاد کنند‪.‬‬ ‫کارل هوسمن‪ 1‬در مورد انگاره سازی رسانه ها‬ ‫‪Carl Hausman -1‬‬ ‫انگاره سازی یکی از شیوه های عملیات روانی است که در نبرد رسانه ای از ان‬ ‫استفاده می شود‪ .‬در این روش‪ ،‬نیروهای مهاجم سعی می کنند ضمن ایجاد‬ ‫تصویری مطلوب از خود‪ ،‬تصویری مخدوش و ناموجه از نیروهای مدافع در‬ ‫اذهان مخاطبان ایجاد کنند‪.‬‬ ‫می نویسد «رسانه ها‪ ،‬فضایی ساختگی ارائه‬ ‫ً‬ ‫می دهند‪ ،‬برداشتی ذهنی از جهان که ضرورتا‬ ‫با جهان واقعی منطبق نیست‪ .‬در رسانه ها‪،‬‬ ‫ً‬ ‫خبر‪ ،‬الزاما همان چیزی نیست که اتفاق‬ ‫می افتد بلکه چیزی است که منابع خبری‬ ‫ان را ارائه می دهند‪( ».‬جنیدی‪ )1391 ،‬در‬ ‫انگاره سازی خبری‪ ،‬کارگزاران خبری‪ ،‬ا گاهانه‬ ‫و با برنامه ریزی به تصویرسازی خبری‬ ‫یا انگاره سازی خبری دست می زنند‪ .‬در‬ ‫انگاره سازی انچه مهم نیست انعکاس واقعیت‬ ‫و رویداد است (رضوی زاده‪.)1377 ،‬‬ ‫یک انگاره از ابعاد شناختی‪ ،‬تاثیرپذیری‬ ‫و عملی تشکیل شده است‪ُ .‬بعد شناختی‬ ‫انگاره ها‪ ،‬بر زاویه ی دید فرد نسبت به خود‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪29‬‬ ‫و ادرا کی که از خویشتن دارد داللت دارد‪.‬‬ ‫ُبعد تاثیرپذیری انگاره ها‪ ،‬بر عالقه مندی یا‬ ‫بی عالقگی فرد نسبت به انگاره ها داللت دارد‬ ‫و درنهایت ُبعد عملی انگاره ها‪ ،‬بر اثار رفتاری‬ ‫ان ها روی افراد تا کید می کند‪ .‬عناصر اصلی‬ ‫انگاره ها‪ ،‬هم در فرد و هم در محیط بیرونی‬ ‫فرد وجود دارند‪ .‬محیط فرهنگی و هنجارهای‬ ‫اجتماعی پیرامون فرد‪ ،‬انگاره هایی را در مورد‬ ‫کشورهای مختلف‪ ،‬قومیت ها و فرهنگ های‬ ‫گونا گون در ذهن او ایجاد می کنند و او را بدین‬ ‫مسیر هدایت می کنند که چه کشوری‪ ،‬چه‬ ‫قومیتی‪ ،‬چه نژادی و چه فرهنگی را دوست‬ ‫بدارد یا دوست نداشته باشد‪ .‬انگاره ها‬ ‫همچنین باعث یکدل شدن مردم یک فرهنگ‬ ‫یا یک منطقه و یا یک کشور در مورد طرز‬ ‫تلقی شان نسبت به یک پدیده‪ ،‬یک موضوع و‬ ‫یا حتی یک کشور و یک ملت خاص می شوند‬ ‫(موالنا‪.)1375 ،‬‬ ‫برای جهت دهی به افکار عمومی انگاره هایی‬ ‫خلق می شود که تنها در راستای اهداف‬ ‫کارگزاران ارتباطی است؛ مانند ایجاد انگاره ای‬ ‫از ایران در رسانه های امریکایی و غربی که‬ ‫درصدد است ایران را کشوری خشونت طلب‬ ‫جلوه دهد‪ .‬این انگاره باعث می شود که در‬ ‫صورت تجاوز کشوری به ایران‪ ،‬افکار عمومی‬ ‫همسو با ان عمل کرده و به اعمال خالف‬ ‫دیگران مشروعیت داده شود‪ .‬در تصویری‬ ‫که رسانه های غرب از اسالم ارائه می دهند‪،‬‬ ‫مسلمانان را افرادی بی رحم و با عقاید افراطی‬ ‫معرفی می کنند‪.‬‬ ‫‪30‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫‪ -7‬نتیجه گیری و پیشنهادها‬ ‫ا گرچه در عرصه ارتباطات سیل پیام ها‪،‬‬ ‫مخاطب را در سردرگمی نگاه می دارد اما‬ ‫پیامی خوانش باالتری در جامعه ی هدف‬ ‫دارد که متناسب با ان باشد‪ .‬این تناسب باید‬ ‫در ابعاد مختلفی از نیازهای روحی‪ ،‬روانی‪،‬‬ ‫اجتماعی‪ ،‬مادی و معنوی رعایت شود‪.‬‬ ‫رسانه برتر باید با شناسایی این نیازها در طی‬ ‫پژوهش های عمیق و توسط خبرگان مسلط به‬ ‫غربی هدف‪ ،‬اقدام به تدوین‬ ‫فضای جامعه ی ِ‬ ‫تصویری جامع از ان کند‪ .‬نتایج این مرحله‬ ‫باید توسط اتاق فکری متشکل از کارشناسان‬ ‫محتوایی و استراتژیست ها در قالب موضوعاتی‬ ‫به صورت کلی و جزئی سطح بندی شود و‬ ‫دستورالعمل تولید محتوا طبق برنامه و‬ ‫اهداف این گروه به عوامل تولید سپرده شود‪.‬‬ ‫محتوای تولید و بازبینی شده باید توسط مرکز‬ ‫مشترک به محوریت شبکه برون مرزی برای‬ ‫نشر پیام در فضای پخش بین المللی ارائه شود‬ ‫و بازخورد لحظه ای و فعال از نتایج ان گرفته‬ ‫شود‪.‬‬ ‫ا گر چه در زمینه ی انگاره سازی صحیح در‬ ‫یک رسانه ی برون مرزی مسائل و مشکالت‬ ‫گسترده ی تخصصی وجود دارد با این حال‬ ‫پیشنهادهایی برای بهبود تصویرسازی در‬ ‫سه مقوله ی مخاطب و بازخورد‪ ،‬پرداخت‬ ‫پیام‪ ،‬و رسانه ی ارتباطاتی به طور خالصه ارائه‬ ‫می شود‪:‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -3-۷‬استفاده از رسانه مناسب‬ ‫‪ -1-۷‬مخاطب و بازخورد‬ ‫‪1 .1‬شناسایی تصویر موجود در ذهن جوانان‬ ‫غربی و طبقه بندی موضوعی ان جهت‬ ‫کلیشه زدایی متناسب و تدریجی‬ ‫‪2 .2‬طبقه بندی مخاطبان از منظر سطح سنی‬ ‫و ا گاهی و جهت گیری ها برای تولید خورا ک‬ ‫رسانه ای متناسب و شناسایی میل و نیاز و‬ ‫مصلحت مخاطب‬ ‫‪3.3‬مخاطب پژوهی عام و خاص به صورت روزامد‬ ‫و فعال در زمینه ی شناسایی ویژگی های‬ ‫مخاطب جوان غربی و بحران های معاصر وی‬ ‫‪4 .4‬رصد فضای رسانه ای کنونی و گرفتن بازخورد‬ ‫از تاثیر پیام بر مخاطب غربی با همکاری مرا کز‬ ‫تخصصیجهانی‬ ‫‪ -۲-۷‬پرداخت پیام‬ ‫‪1 .1‬استفادهاز تا کتیک هایافندیوتکنیک های‬ ‫حرفه ای در پرداخت موثر انگاره‬ ‫‪2 .2‬ارائه ی پیام با زبان مشترک انسانی و مفاهیم‬ ‫فطری جذاب و بدیع و یکسان در قالب های‬ ‫پویا‪ ،‬جهانی و عقل گرا‬ ‫‪3.3‬ساده نگاری انگاره با ادبیات جهانی در مورد‬ ‫اعتقادات و مناسک اسالمی و فحوای ساده‬ ‫کالم‬ ‫‪4 .4‬توجه به سبک زندگی‪ ،‬خانواده و ارزش زن و‬ ‫دیگر مسائل روز و مورد توجه جوان غربی در‬ ‫رسانه جهت ساخت انگاره های جذاب‬ ‫‪5 .5‬تولید محتوای هدفمند خاص و انعطاف پذیر‬ ‫عام برای نتیجه گیری بهتر‬ ‫‪1 .1‬استفاده از رسانه های مکمل در کنار پخش‬ ‫برون مرزی‬ ‫‪2 .2‬تا کید بر همکاری با رسانه های همسو با‬ ‫گفتمان موردنظر‬ ‫‪3.3‬همکاری گسترده با رهبران افکار و نخبگان‬ ‫داخلی و خارجی‬ ‫‪4 .4‬تا کید بر تاسیس مرکز مشترک و تخصصی‬ ‫جنگ روانی رسانه های اسالمی برای مقابله‬ ‫هدفمند‬ ‫‪5 .5‬تا کید بر برندینگ رسانه های برون مرزی و‬ ‫اعتبارسازی پویا برای انان‬ ‫منابع و ماخذ‬ ‫‪• Schlenker, R. B. (1980). Impression Management: The Self‬‬‫‪concept, Social Identity, and Interpersonal Relations. London:‬‬ ‫‪Brooks/Cole Publishing Company.‬‬ ‫ •با گدیکیان‪ ،‬ب‪ .‬ا‪ .)1385( .‬انحصار نوین رسانه ای‪( .‬ع‪ .‬عبادتی‪،‬‬ ‫مترجم) تهران‪ :‬روایت فتح‪.‬‬ ‫ •با گدیکیان‪ ،‬ب‪ .‬ا‪ .)1374( .‬انحصار رسانه ها‪( .‬د‪ .‬حیدری‪ ،‬مترجم)‬ ‫تهران‪ :‬مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها‪.‬‬ ‫ •جنیدی‪ ،‬ر‪ .)08 06 ،1391( .‬نگاهی به تکنیکهای عملیات روانی در‬ ‫رسانه‪( .‬د‪ .‬حیدری‪ ،‬تدوین کننده)‬ ‫ •دانایی فرد‪ ،‬ح؛ رجب زاده‪ ،‬ع‪ «)۱۳۹۲( .‬مدیریت برداشت در نفوذ رو‬ ‫به باال»‪ ،‬فصلنامه مطالعات مدیریت انتظامی‪ ،‬صص ‪۵۲۴-۵۲۳‬‬ ‫ •رضوی زاده‪ ،‬س‪ .‬ن‪ .)1377( .‬وانمایی و سلطه در جریان بین المللی‬ ‫خبر؛ مجموعه مقاالت دومین سمینار مسائل مطبوعات ایران‪.‬‬ ‫تهران‪ :‬انتشارات رسانه‪.‬‬ ‫ • روشندلاربطانی‪،‬ط‪)۱۳۸۷(.‬چیستیمدیریترسانه‪،‬فصلنامهرسانه‪.4،‬‬ ‫ •سعید‪ ،‬ا‪ .)1379( .‬اسالم رسانه ها‪( .‬ع‪ .‬افسری‪ ،‬مترجم) تهران‪:‬‬ ‫تهران توس‪.‬‬ ‫ •شعار غفاری‪ ،‬پ‪ .)1373( .‬تبلیغات خبری و منافع ملی‪ .‬فصلنامه‬ ‫مطالعاتی تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی‪.30 ،‬‬ ‫ •طبرسا‪ ،‬غ‪.‬؛ معینی کربکندی‪ ،‬م‪ . )۱۳۹۳( .‬بررسی رابطه مدیریت‬ ‫تصویرپردازی و فرسودگی شغلی‪ ،‬فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات‬ ‫مدیریت بهبود و تحول‪.165 ،‬‬ ‫ •کرباسیان‪ ،‬ق‪ ،)۱۳۸۹( .‬مقدمه ای بر اصول و اقتضائات مدیریت پیام‬ ‫در رسانه ملی‪ .‬پژوهش های اسالمی رسانه‪.‬‬ ‫ •محمدی‪ ،‬ک‪ .‬خ‪ .)1385( .‬اسالم‪،‬غرب و رسانه ها‪ .‬فصلنامه علوم‬ ‫سیاسی‪.166-151 ،‬‬ ‫ •موالنا‪ ،‬ح‪ )۱۳۷۵( .‬رسانه ها و انگاره سازی‪ .‬مجله رسانه‪.11 ،‬‬ ‫ •یزدانی زیارت‪ ،‬م‪ .‬و رستگار‪ ،‬ع‪ .)1393( .‬تاثیر مهارت های سیاسی‬ ‫بر توانایی استفاده از فنون مدیریت تصویر پردازی ذهن دیگران‪.‬‬ ‫پژوهش های مدیریت منابع سازمانی‪.118-117 ،‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪31‬‬ ‫محمدمهدی حسین زاده‬ ‫دانش اموخته کارشناسی ارشد‬ ‫معارف اسالمی و مدیریت بازرگانی دانشگاه امام صادق؟ع؟‬ ‫ݡی‬ ‫م‬ ‫ݤ‬ ‫ݧ‬ ‫ݩ‬ ‫ݑ‬ ‫ݩ‬ ‫ݐ‬ ‫ݤ‬ ‫ٮݥ ݣ ݣ ݣوݥنݤ‬ ‫ݣ ݣ ݣ ݣ ب ݣ� ݣ ی ݣ� ݣ ݣد ݣاݥݣ ݣرݣ ݣ‬ ‫ݡیاݥݣس ݣ ݣ ݣالݥٮݣ ݫݣݤݓݥو ݣهݥٯ ݣ ݩݑ ݦ ݦ ݣ ݣݣا ݣک ݣں‬ ‫‪32‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪34‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪36‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫مجتبی باباخانی‬ ‫دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه امام صادق؟ع؟‬ ‫ݠݠݠر‬ ‫ن ݧ ݔ ݪݧىݤݩݤوݩݒ ݦ ݤهݤ‬ ‫ݬݕ ݪٮ ݣ ݣر ݣ�وݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫دݣهݤݥݘݩ ݣ ݣ ݣ ݣ ݤݤ ق‬ ‫ح� ی� ق� ت� ن� ف� قا� در محا�ق‬ ‫یݤ ݨݐڡ ݨݐ‬ ‫ݡی‬ ‫یݤ ݩݩ ݧ ݧ ݧ ݧ‬ ‫ز‬ ‫ݩ‬ ‫ݑ‬ ‫رور ݣ ݣ ݣه ݣاݥݣ ݤݤ‬ ‫روݣݣس ݣرݣ ݣ ݣݣݡٯ ݣرݣݣم� ‪ ...‬ر ݣوݣ ݣݣس ݣرݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣݔى ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫‪ ‬پسرم با رفیقش رفته بودند برای تبلیغات ریاست جمهوری اقای خامنه ای‪ .‬هفتم مهر شصت‬ ‫بود‪ .‬داشتند با شابلون عکسی از اقا را می زدند که زیرش هم نوشته بود‪ :‬امام جمعه ی تهران‪،‬‬ ‫رئیس جمهور ایران‪ .‬کار را خیلی پیش برده بودند تا اومدن جلوی درب اموزشگاه نابینایان‪ .‬طرح‬ ‫را داشتن شابلون می زدن که دوتا از منافقین سررسیدن و هر دوتا را زدن‪ .‬پسرم و دوستش شهید‬ ‫ً‬ ‫شدن‪ ،‬هنوز هم نفهمیدم جرم پسرم چه بود (‪....‬بعدا هم در جنگ یک پسر دیگرم و دامادم‬ ‫شهید شدن و بعد هم دخترم در فراق همسرش دق کرد و رفت)‬ ‫‪38‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ ‬سال ‪ 63‬بود‪ .‬در مغازه ایستاده بود و داشت کارش رو می کرد‪ .‬اومدن و مغازه را به رگبار بستند‪.‬‬ ‫خدا خواست و با اینکه همه چیز خرده خا کشیر شد ولی به او اسیبی نرسید‪ .‬اومد خونه فهمیدم‪،‬‬ ‫گفتم بابا دیگه نرو تو اون مغازه‪ ،‬زن داری‪ ،‬بچه داری‪ ،‬مسئولیت داری‪ .‬گفت‪ :‬بابا مغازه داری که‬ ‫جرم نیست‪ ،‬این ها ناراحت هستند که من مسجدی و انقالبی ام‪ .‬جای دیگه هم برم بازم همین‬ ‫اش و همین کاسه س‪ .‬اجازه بدین کارم رو ادامه بدم‪ .‬چند روز بعد منافقین ساعت ‪ 10‬شب در‬ ‫حالی که نوه ی ‪ 7‬ساله ام هم با باباش در مغازه بود اومدن و از پسرم وقت رو پرسیدن‪ ،‬پسرم تا‬ ‫سرش را خم کرد تا به ساعتش نگاه کنه یک گلوله زدن از باالی سرش که از زیر چونه ش دراومد‪.‬‬ ‫چهار ماه مشهد و پنج ماه تهران تو کما بود تا شهید شد‪ .‬هنوز نوه ام ‪-‬که االن ‪ 39‬سالش هست‪-‬‬ ‫وقتی اون حادثه رو یادش میاد یا کسی باباش رو صدا می زنه‪ ،‬حال تشنج بهش دست می ده و‬ ‫بهم می ریزه‪( .‬یک پسر دیگه ی من هم دو سال بعد در جنگ شهید شد)‬ ‫‪ ‬از طرف بسیج محل جلوی بانک پاس می داد‪ ،‬تا امنیت پوالی مردم حفظ بشه‪ ،‬تشنه اش‬ ‫شد رفت داخل بانک تا اب بخوره سرش رو پایین کرد که به ابسردکن برسه‪ ،‬با یک اسلحه ی‬ ‫صداخفه کن دار زدنش و در رفتن‪ .‬جادرجا اغشته ی به خون شد‪....‬‬ ‫‪ ‬خونه ی تیمی هاشون تند و تند لو می رفت و شناسایی می شد‪ .‬لذا عملیاتی طراحی کردن که‬ ‫هم پاد بزنه به این وضعیت و هم زهر چشم بگیرن‪ 18 .‬مرداد ‪ 61‬بود‪ ،‬سه تا از رفقامون رو که از‬ ‫بچه های کمیته بودن و خیلی مخلص و ناب‪ ،‬از توی خیابون و خونه هاشون (با اغفال) ربودن و‬ ‫بردن تا شکنجه های قرون وسطایی کنن‪ .‬از ناخن کشی و اتو و اب یخ و اب داغ گرفته تا انواع‬ ‫شکنجه های روانی‪ .‬اخرش هم هر سه عزیزمون رو زنده به گور کردن‪....‬‬ ‫این ها و هزاران حادثه و واقعه ی از این دست‪،‬‬ ‫بخشی از نفرتی است که منافقین در پوشش‬ ‫نگاه خاص ایدئولوژیک شان از دل و قلب‬ ‫مردم انقالبی برای خودشان خریدند‪ .‬حاال‬ ‫بعد از سی و چند سال از ان روزهای تاریک‪،‬‬ ‫این قاتلین‪ ،‬دوست دارند با جلوه گری عوام‬ ‫فریبانه و ژست های بشردوستانه و حمایت‬ ‫از خلق مظلوم و‪ ،...‬گذشته ی تاریک و سیاه‬ ‫خود را از خاطره و حافظه ی این ملت پا ک‬ ‫نمایند‪ .‬در این مسیر اما از بسیاری از خطوط‬ ‫قرمزی که به صورت تا کتیکی برای حجاب‬ ‫روی چهره ی سفا ک و غیرمذهبی شان کشیده‬ ‫ً‬ ‫بودند گذشته و تقریبا هیچ حیثیتی از جهات‬ ‫معتقدات و دستاویزهای دینی و میهنی برای‬ ‫این گروهک ضاله و منحرف پیدا نیست‪.‬‬ ‫این گروهک‪ ،‬دوره ای از اوج در حوزه ی‬ ‫بازاریابی سیاسی و جذب افراد وعضو گیری‬ ‫و شبکه سازی را پشت سرگذارد و حاال امروز‬ ‫در دوره ی افول سعی دارند با محرک های‬ ‫سطحی (و غیرایدئولوژیک) حداقل مانع‬ ‫ریزش ها شوند‪ .‬در نوشته ی پیش رو تالش بر‬ ‫این است حرکت این سازمان بعد از خروج از‬ ‫ایران و اخراج از فرانسه و استقرار در عراق مورد‬ ‫نقد و بررسی قرار گیرد‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪39‬‬ ‫این سازمان زیر چتر حمایت صدام حسینی قرار گرفت که در حال جنگ با‪ ‬ایران‬ ‫بود‪ .‬این اقدام بیانگر اوج منفعت طلبی و قدرت طلبی مجاهدین خلق بود و پوچ‬ ‫بودن ادعای ایران دوستی و میهن پرستی انان را ثابت کرد‪.‬‬ ‫‪ ‬از اشرف تا البانی‬ ‫اشرف نام پادگانی نظامی است که در ‪80‬‬ ‫کیلومتری مرز ایران و ‪ 85‬کیلومتری بغداد‬ ‫در استان دیالی کشور عراق‪  ‬واقع شده‬ ‫است‪ .‬نزدیک ترین شهر به این پادگان که به‬ ‫مدت ‪ 27‬سال در اختیار سازمان مجاهدین‬ ‫خلق(منافقین) بوده است‪ ،‬شهر مرزی خالص‬ ‫در استان دیالی است‪ .‬پادگان اشرف که‬ ‫سازمان منافقین ان را شهر اشرف می خواندند‪،‬‬ ‫در منطقه ای کشاورزی و در زمینی در ابعاد ‪6‬‬ ‫کیلومترمربع احداث شده است‪.‬‬ ‫اشرف‪ ،‬نام همسر اول مسعود رجوی از اعضای‬ ‫این سازمان تروریستی است‪« .‬اشرف ربیعی»‬ ‫پس از حرکت مسلحانه اعضای این سازمان در‬ ‫سال ‪ 60‬و اقدامات متعدد تروریستی اعضا‪ ،‬در‬ ‫درگیری با نیروهای سپاه پاسداران در خانه ای‬ ‫تیمی به همراه «موسی خیابانی» نفر دوم این‬ ‫سازمان کشته شد‪ .‬رجوی پس از انکه این‬ ‫پادگان را از صدام هدیه گرفت‪ ،‬نام همسر خود‬ ‫را بر ان نهاد‪.‬‬ ‫‪40‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫سازمان مجاهدین که تا زمان حضور بنی صدر‬ ‫در مسند ریاست جمهوری‪ ،‬دست به ائتالفی‬ ‫تا کتیکی با وی زده و حامی جدی وی‬ ‫محسوب می شد‪ ،‬پس از رای مجلس به عدم‬ ‫کفایت سیاسی وی در سال ‪ ،1360‬ناارامی های‬ ‫گسترده ای در کشور به وجود اورد و بسیاری از‬ ‫مسئوالن نظام و تعداد زیادی از مردم عادی‬ ‫ً‬ ‫را مورد حمله و ترور قرار داد‪ 1‬و عمال کشور را‬ ‫در شرایطی که در حال مقابله با تجاوز رژیم‬‫بعث عراق بود‪ -‬درگیر جنگ داخلی کرد‪ .‬پس‬ ‫از نا کامی سازمان در زمین گیر کردن نظام‬ ‫اسالمی از طریق مقابله نظامی و ضرباتی که‬ ‫از نیروهای امنیتی و نظامی جمهوری اسالمی‬ ‫متحمل شد‪ ،‬تصمیم به خارج کردن نیروها از‬ ‫کشور و تداوم مبارزه با نظام اسالمی از خارج از‬ ‫مرزها گرفت‪.‬‬ ‫سازمان ابتدا به فرانسه نقل مکان کرد‪ ،‬اما‬ ‫پس از اخراج از این کشور در سال ‪ ،1365‬کشور‬ ‫عراق را جهت تداوم اقدام علیه نظام اسالمی‬ ‫ایران برگزید‪ .‬بدین ترتیب این سازمان زیر‬ ‫چتر حمایت صدام حسینی قرار گرفت که‬ ‫در حال جنگ با‪ ‬ایران بود‪ .‬این اقدام بیانگر‬ ‫اوج منفعت طلبی و قدرت طلبی مجاهدین‬ ‫خلق بود و پوچ بودن ادعای ایران دوستی‬ ‫و میهن پرستی انان را ثابت کرد‪ .‬صدام که‬ ‫وعده در اختیار قرار دادن امکانات گسترده ای‬ ‫به منافقین در صورت انتقال به عراق و‬ ‫همکاری با این کشور در جنگ علیه ایران را‬ ‫داده بود‪ ،‬در سال‪ ،‬بیش از ‪ 20‬میلیون دینار‬ ‫به ان ها می داد و برخی تجهیزات نظامی از‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫قبیل هلی کوپتر‪ ،‬تانک‪ ،‬زره پوش و نفربر هم‬ ‫در اختیارشان قرار داده بود‪ .‬عالوه بر این ها‪،‬‬ ‫زمین های وسیعی را در شمال شهر دیاله عراق‬ ‫و در هشتاد کیلومتری مرز ایران جهت ساخت‬ ‫پادگان اشرف در اختیار منافقین قرار گرفت‪ .‬به‬ ‫این ترتیب سازمان منافقین با انتقال گسترده‬ ‫اعضایش به عراق اقدام به تشکیل بازویی‬ ‫نظامی به نام «ارتش ازادی بخش» جهت‬ ‫همکاری و مساعدت با‪ ‬ارتش عراق در مقابل‬ ‫مردم هم وطن خود کرد و در کنار‪ ‬ارتش عراق‪ ‬در‬ ‫جنگ علیه ایران مشارکت کرد‪ .‬این نیروی‬ ‫نظامی در طول جنگ ایران و عراق‪ ،‬عالوه بر‬ ‫انتقال اطالعات نظامی گسترده از وضعیت‬ ‫نیروهای ایران و برنامه هایش در جبهه های‬ ‫جنگ ‪-‬که از طریق نیروهای نفوذی خود‬ ‫در داخل کشور به دست می اورد‪ -‬به ارتش‬ ‫عراق‪ ،‬چندین عملیات نظامی علیه مواضع‬ ‫نیروهای ایرانی سامان داد‪ .‬در مهم ترین و‬ ‫گسترده ترین ان ها‪ ،‬شش روز پس از پذیرش‬ ‫قطعنامه ‪ 598‬توسط جمهوری اسالمی ایران‪،‬‬ ‫سازمان مجاهدین خلق با طر ح ریزی عملیاتی‬ ‫با نام «فروغ جاویدان» با بیش از ‪ 5‬هزار نیرو از‬ ‫مرزهای غربی وارد کشور شدند که با مقاومت‬ ‫شدید مردمی و عکس العمل مناسب نیروهای‬ ‫مسلح ایران با عنوان «عملیات مرصاد» مواجه‬ ‫شده و با دادن تلفات سنگین ‪ 2263 -‬نفر‬ ‫کشته‪ ،‬مجروح و اسیر‪ 2-‬مجبور به عقب نشینی‬ ‫شد‪ .‬البته جنایات این سازمان در زمان‬ ‫ً‬ ‫هم پیمانی با صدام‪ ،‬صرفا متوجه هم وطنان‬ ‫خویش نبوده بلکه به پاس امکانات فراوانی‬ ‫که صدام در اختیار انان گذاشته بود‪ ،‬همکاری‬ ‫گسترده ای با ارتش و نیروهای امنیتی عراق در‬ ‫سرکوب قیام مردم این کشور علیه رژیم بعث‬ ‫‪3‬‬ ‫پس از جنگ اول خلیج فارس انجام داد‪.‬‬ ‫روند حضور منافقین در اشرف و حمایت دولت عراق از انان تا سال ‪ 1382‬یعنی حمله نیروهای‬ ‫ائتالف به عراق و سقوط صدام ادامه داشت‪ .‬پس از اشغال عراق‪ ،‬پادگان اشرف نیز تحت تسلط‬ ‫ارتش امریکا قرار گرفت‪ .‬حا کمان نظامی امریکا در عراق بر تعهد خویش در خصوص حفاظت از‬ ‫امنیت و حقوق سا کنان اشرف تا کید کردند و بدین ترتیب همچنان به نیروهای منافقین امکان‬ ‫بهره گیری از اشرف تحت حفاظت نیروهای امریکایی داده شد‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1388‬و پس از خروج نیروهای‬ ‫امریکایی از عراق و تشکیل دولت قانونی در‬ ‫این کشور‪ ،‬حفاظت این پادگان نظامی با‬ ‫نظارت سازمان ملل به ارتش عراق سپرده شد‪.‬‬ ‫دولت مردمی عراق از همان زمان تالش هایی‬ ‫را جهت اخراج منافقین از عراق‪ ،‬به علت‬ ‫جنایاتی که در کنار ارتش بعث علیه قیام مردم‬ ‫این کشور علیه صدام حسین مرتکب شده‬ ‫بود‪ ،‬اغاز کرد‪ ،‬اما فشار دولت های غربی حامی‬ ‫منافقین از طریق مجامع بین المللی که حضور‬ ‫منافقین را مطابق منافع خود و عامل فشاری‬ ‫بر دولت های ایران و عراق می دانستند‪ ،‬مانع‬ ‫به نتیجه رسیدن ان شد‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪41‬‬ ‫بنا بر گزارش کمیساریای پناهندگی سازمان ملل تا کنون حدود ‪ 1000‬تن از‬ ‫اعضای این سازمان به کمپ هایی در تیرانا انتقال یافته اند و در سال اتی نیز‬ ‫‪ 1900‬تن از اعضای باقی مانده مجاهدین در کمپ لیبرتی عراق راهی پایتخت‬ ‫البانی خواهند شد‪.‬‬ ‫در نهایت‪ ،‬اواخر سال ‪ 1390‬پیگیری های دولت‬ ‫عراق جهت اخراج منافقین از خا ک این کشور‬ ‫به نتایجی دست یافت و مقرر شد اعضای این‬ ‫سازمان تروریستی با نظارت سازمان ملل طی‬ ‫چند مرحله از پادگان اشرف تخلیه شوند‪.‬‬ ‫این افراد پس از خروج از اشرف به اردوگاه‬ ‫ّ‬ ‫«الحر ّیه» یا همان «کمپ انتقالی لیبرتی»‬ ‫منتقل شده اند تا در انجا مقدمات انتقال‬ ‫انان به کشوری ثالث فراهم شود‪ .‬لیبرتی نام‬ ‫پادگانی در نزدیکی فرودگاه بغداد است که‬ ‫پیش از این در جریان حمله کشورهای غربی‬ ‫به عراق‪ ،‬در اختیار نیروهای نظامی امریکا قرار‬ ‫داشت»‪ 4.‬این انتقال که با کارشنکنی منافقین‬ ‫و حمایت های کشورهای غربی‪ ،‬مدت ها به‬ ‫طول انجامید‪ ،‬سرانجام در سال ‪ 1395‬به‬ ‫شکل کامل انجام شد و اخرین گروه از سا کنان‬ ‫پادگان اشرف در اواخر تیر این سال این پادگان‬ ‫را به مقصد لیبرتی ترک کردند‪.‬‬ ‫الزم به ذکر است که یکی از علل به طول‬ ‫انجامیدن روند انتقال منافقین به کشور‬ ‫ثالث‪ ،‬عدم موافقت هیچ کشوری با اعطای‬ ‫پناهندگی به منافقین و پذیرش استقرار ان ها‬ ‫در کشور خود بود که در نهایت با رایزنی های‬ ‫‪42‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫گسترده کمیساریای پناهندگان سازمان‬ ‫ملل و ایاالت متحده‪ ،‬کشور البانی در سال‬ ‫‪- 1392‬با گرفتن مشوق های مالی‪ -‬متعهد‬ ‫به فراهم اوردن شرایط انتقال مجاهدین‬ ‫خلق به این کشور شده و اعطای پناهندگی‬ ‫به اعضای این سازمان را پذیرفته است‪ .‬بنا‬ ‫بر گزارش کمیساریای پناهندگی سازمان ملل‬ ‫تا کنون حدود ‪ 1000‬تن از اعضای این سازمان‬ ‫به کمپ هایی در تیرانا انتقال یافته اند و در‬ ‫سال اتی نیز ‪ 1900‬تن از اعضای باقی مانده‬ ‫مجاهدین در کمپ لیبرتی عراق راهی پایتخت‬ ‫‪5‬‬ ‫البانی خواهند شد‪.‬‬ ‫الزم به ذکر است که ایاالت متحده امریکا که در‬ ‫سال ‪ 1377‬منافقین را در فهرست گروه های‬ ‫تروریستی قرار داده بود‪ ،‬پس از تخلیه پادگان‬ ‫اشرف‪ ،‬به بهانه خودداری از انجام هرگونه‬ ‫اقدام تروریستی در طول ‪ 10‬سال اخیر! و‬ ‫همکاری ان با تالش های مسالمت امیز در‬ ‫جهت ترک پادگان تاریخی اشرف در عراق و‬ ‫بهانه هایی از این دست‪ ،‬نام این گروهک‬ ‫تروریستی را از این فهرست خارج کرد‪ .‬به نظر‬ ‫می رسد واشنگتن ضمن ا گاهی از نا کارامدی‬ ‫تشکیالت مخوف داخلی و نیروی نظامی این‬ ‫سازمان و علم به فروپاشی قطعی ان در صورت‬ ‫تداوم این سیر‪ ،‬ماموریت جدیدی برای این‬ ‫سازمان در نظر گرفته و در تالش است تا با‬ ‫تبدیل ان به یک نهاد حقوق بشری‪ ،‬از این‬ ‫سازمان دست پرورده دارای سابقه سیاه‪،‬‬ ‫جهت افزایش فشار نرم بر جمهوری اسالمی‬ ‫ایران استفاده نماید که در ادامه بیشتر مورد‬ ‫بحث قرار می گیرد‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ ‬ادعاهای ازادی خواهانه و حقوق بشری‬ ‫سازمان مجاهدین خلق ایران امروزه تالش‬ ‫می کند تا با مخفی نگاه داشتن سابقه خویش‪،‬‬ ‫با بهره گیری از حمایت حامیان غربی خود‪،‬‬ ‫با برگزاری کنفرانس های ساالنه ‪-‬که اخرین‬ ‫ان ها در ماه گذشته در حومه پاریس برگزار‬ ‫شد‪ -‬و نیز انجام سخنرانی و صدور بیانیه به‬ ‫مناسبت های مختلف‪ ،‬خود را حامی ازادی‬ ‫و حقوق انسان ها معرفی کرده و حمایت از‬ ‫خویش را تنها راه رهایی مردم ایران از خشونت‬ ‫و سرکوب گری ای بداند که مدعی است در‬ ‫دوران استقرار نظام اسالمی بر مردم تحمیل‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫صرف نظر از اتهامات واهی که این گروهک‬ ‫وابسته در خصوص شرایط نامساعد حقوق‬ ‫بشر در ایران و محدودیت های شدید اعمال‬ ‫شده توسط حکومت علیه مردم ‪-‬که در‬ ‫بسیاری از موارد‪ ،‬مستند صدور قطعنامه های‬ ‫سازمان ملل نیز قرار می گیرد‪ -‬مطرح می کند‪،‬‬ ‫انچه نگارنده در این نوشته به دنبال ان است‪،‬‬ ‫روشن ساختن بخشی از جنایات و رفتارهای‬ ‫غیرانسانی این گروهک علیه اعضای خود و‬ ‫نیز برخی از شهروندان عادی کشور است که‬ ‫ناصالح و ناشایست بودن این سازمان را جهت‬ ‫هرگونه ادعایی در خصوص حقوق بشر‪ ،‬اعطای‬ ‫ازادی‪ ،‬منع شکنجه و مواردی از این دست‬ ‫ً‬ ‫که اخیرا به شکل جدی تری مورد ادعای این‬ ‫سازمان و حمایت برخی از حامیان غربی ان ها‬ ‫قرار گرفته است را نشان می دهد‪.‬‬ ‫مریم رجوی مسئول کادر رهبری سازمان‬ ‫منافقین در بیانیه ای ده ماده ای که در‬ ‫خصوص ازادی ها و حقوق بشر و حقوق زنان‬ ‫صادر کرده‪ ،‬بندهایی را اورده که با توجه‬ ‫به محدودیت موجود در این نگاشته‪ ،‬تنها‬ ‫چند مورد از انان به عنوان نمونه مورد بحث‬ ‫قرار می گیرند تا نشان داده شود که سابقه‬ ‫و وضعیت کنونی اعضای نگاهداری شده‬ ‫در کمپ های این سازمان بسیار شرم اورتر از‬ ‫ان است که بتواند ادعایی در این زمینه ها‬ ‫داشته باشد‪ .‬نگاهی گذرا به وضعیت گذشته‬ ‫و حال این سازمان‪ ،‬نشان دهنده وضعیت‬ ‫بغرنج افرادی است که ذیل مدیریت این‬ ‫سازمان روزگار می گذرانند؛ به گونه ای که‬ ‫بنا به اعتراف برخی از اعضای فرار کرده و‬ ‫جدا شده از سازمان و برخی گزارش های که‬ ‫سازمان های بین المللی‪ ،‬غالب این افراد از‬ ‫حقوق اولیه انسانی همچون حق تعیین‬ ‫سرنوشت و تصمیم گیری در خصوص اینده‬ ‫خود‪ ،‬حق جدایی از سازمان‪ ،‬حق زندگی‬ ‫ازاد‪ ،‬حق ازدواج و تشکیل خانواده‪ ،‬حق‬ ‫مالقات با اعضای خانواده‪ ،‬حق تعیین نوع‬ ‫پوشش ‪-‬ملزم بودن به پوشیدن لباس کادر‬ ‫نظامی با رنگ ثابت و مشخص‪ -‬و بسیاری‬ ‫از حقوق اولیه و مسلم انسانی محروم بوده و‬ ‫در صورت سرپیچی‪ ،‬سخت ترین شکنجه ها‬ ‫و محرومیت ها در انتظار انان است‪ .‬در ادامه‬ ‫به برخی از مهم ترین مصادیق سلب حقوق‬ ‫انسانی اعضای سازمان اشاره شده و خاطراتی‬ ‫از اعضای جداشده از سازمان خواهد امد‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪ -1‬شکنجه‪ ،‬قساوت و بی رحمی ‬ ‫مریم رجوی در بند هفتم بیانیه خویش‬ ‫مدعی شده که «ایران فردا‪ ،‬کشور احترام به‬ ‫حقوق بشر است‪ .‬ما متعهد به «بیانیه جهانی‬ ‫حقوق بشر» و میثاق ها و کنوانسیون های‬ ‫بین المللی از جمله‪« ،‬میثاق بین المللی حقوق‬ ‫مدنی و سیاسی»‪« ،‬کنوانسیون علیه شکنجه»‬ ‫و «کنوانسیون حذف کلیه اشکال تبعیض علیه‬ ‫زنان» می باشیم»‪.‬‬ ‫مصادیق نقض حقوق بشر توسط این‬ ‫سازمان در ترور بیش از هفده هزار نفر از مردم‬ ‫و مسئولین در ایران پس از انقالب اسالمی‬ ‫به قدری واضح است که هم افراد جدا شده‬ ‫از سازمان و هم سازمان های بین المللی‬ ‫حقوق بشر ‪-‬علی رغم تمام وابستگی شان به‬ ‫غربی حامی منافقین‪ -‬چاره ای جز‬ ‫کشورهای ِ‬ ‫اقرار به ان نداشته اند‪ .‬نکته جالب توجه اینکه‬ ‫بسیاری از این موارد‪ ،‬نه علیه مسئولین نظام‬ ‫اسالمی‪ ،‬بلکه علیه شهروندان عادی ایران که‬ ‫‪44‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫هیچ مسئولیت نظامی و سیاسی نداشته اند‬ ‫انجام شده که اوج سبعیت و قساوت مسئولین‬ ‫این سازمان را نمایان می سازد‪ .‬در اسناد‬ ‫برجای مانده از رهنمودهای عملیاتی سران‬ ‫سازمان برای اعضای ان‪ ،‬به طور مشخص بر‬ ‫ترور هر شخصی که به نوعی و در هر سطحی‬ ‫حامی نظام اسالمی به حساب می اید‪ ،‬تا کید‬ ‫می شود‪....« :‬همان طور که گفتم‪ ،‬سوژه زیاد‬ ‫است؛ سوژه های ثابت مثل مغازه و دکه دار‪،‬‬ ‫پاسبان تک نفری‪ ،‬پمپ بنزینی و‪ ...‬دست‬ ‫‪6‬‬ ‫شما برای زدن سوژه های مختلف باز است!»‬ ‫از سوی دیگر نیز مصادیق شکنجه های عجیب‬ ‫و بی رحمانه روحی و جسمی کادر رهبری‬ ‫سازمان علیه اعضای ناراضی خود و نیز هر‬ ‫فردی که از نگاه انان ممکن بوده که منافع‬ ‫سازمان را تهدید نماید انقدر از قول اعضای‬ ‫نادم و جداشده از سازمان به کرات نقل شده‬ ‫که راهی جز پذیرش ان برای مخاطب باقی‬ ‫نمی ماند‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫یکی از مواردی که اوج سبعیت اعضای کادر رهبری این سازمان را به‬ ‫خوبی نشان می دهد‪ ،‬را در مقدمه ی این نوشته اشاره کردیم‪ .‬اما بهتر‬ ‫است به اعترافات مهران اصدقی‪ ،‬عضو سازمان منافقین و فرمانده‬ ‫نظامی تهران این سازمان پیرامون چگونگی شکنجه شهدای بزرگوار‬ ‫کمیته انقالب اسالمی بپردازیم‪ .‬وی در این خصوص می گوید در پی‬ ‫ضربات شدید در اوایل سال ‪ 1361‬و لو رفتن بسیاری از خانه های تیمی‪،‬‬ ‫سازمان دستور داد افراد مشکوکی را که در حوالی خانه های تیمی‬ ‫مشاهده می کردند‪ ،‬ربوده و سپس ان ها را برای کسب اطالعات مورد‬ ‫شکنجه قرار دهند‪ .‬این عملیات نو ظهور توسط سازمان‪« ،‬عملیات‬ ‫مهندسی» نام گرفت و تحلیل در مورد عملیات مهندسی نیز این بود‬ ‫که «کار مهندسی خیلی پیچیده تر از کار عملیاتی است و احتمال بریدن‬ ‫هست‪ .‬ما شکنجه می کنیم چون مجبوریم ولی وقتی که حا کم شویم‪،‬‬ ‫نمی کنیم!» در ادامه بخشی از اعترافات اصدقی در خصوص شکنجه‬ ‫یکی از اعضای کمیته های انقالب اسالمی توسط منافقین در یکی از‬ ‫عملیات موسوم به عملیات مهندسی جهت نمونه ذکر می شود {متن‬ ‫بسیار هولنا ک است‪ .‬افرادی که ناراحتی قلبی دارند و خانم های باردار‬ ‫نخوانند}‬ ‫این عملیات نو ظهور توسط سازمان‪« ،‬عملیات‬ ‫مهندسی» نام گرفت و تحلیل در مورد عملیات‬ ‫مهندسی نیز این بود که «کار مهندسی خیلی‬ ‫پیچیده تر از کار عملیاتی است و احتمال بریدن‬ ‫هست‪ .‬ما شکنجه می کنیم چون مجبوریم ولی‬ ‫وقتی که حا کم شویم‪ ،‬نمی کنیم!»‬ ‫خانه تیمی مرکزیت بخش ویژه در خیابان کارون بود‪ .‬مهدی کتیرایی‬ ‫و حسین ابریشمچی در انجا حضور داشتند و جواد محمدی (طاهر) نیز‬ ‫مسئول حفاظت خانه بود‪ .‬طاهر حین مراقبت از خانه به جوانی مشکوک‬ ‫شده و طبق خط داده شده اقدام به شناسایی وی می کند‪.‬روز بعد همان‬ ‫فرد را به همراه یک جوان دیگر در انجا دیده و به افراد باالی بخش ویژه‬ ‫گزارش می دهد و ان ها دستور ربودن ان دو جوان را صادر می کنند‪.‬‬ ‫طاهر به همراه رضا هاشملو و محمدجعفر هادیان‪ ،‬اقدام به ربودن این‬ ‫دو جوان می کنند‪ .‬در خیابان با ماشین جلوی ان ها پیچیده و به ان ها‬ ‫می گویند که ما کمیته ای هستیم و باید با ما بیایید‪ .‬ان ها به خانه خیابان‬ ‫بهار که از قبل برای شکنجه اماده شده بود‪ ،‬برده می شوند‪.‬‬ ‫حمام این خانه برای شکنجه‪ ،‬به وسیله نایلون های کلفت صدا گیری‬ ‫شده بود‪ .‬ابزار این خانه عبارت بود از طناب و کابل‪ ،‬نقاب‪ ،‬دست بند و‬ ‫میله های سربی که ا گر به پشت گردن هر کس می زدی بیهوش می شد‪.‬‬ ‫طاهر به همراه مصطفی معدن پیشه و شهرام روشن تبار مسئول شکنجه‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪45‬‬ ‫ان ها می شوند و هدف از این سرعت عمل این بود که ببینند ایا‬ ‫خانه تیمی خیابان کارون لو رفته است یا نه؟‬ ‫پس از بازجویی از جیب ان ها کارتها و مدارکی که نشان می داد‬ ‫سپس ان ها را روی همان صندلی ها بستیم و روی پاهای‬ ‫متورم و خون الودشان اب جوش ریختیم‪ ،‬به طوری که‬ ‫پوست بدن شان ترک خورد و تاول ها ترکید‪ ...‬وقتی اب‬ ‫ً‬ ‫داغ روی سر و صورت ان ها می ریختیم‪ ،‬سریعا تاول می زد‪.‬‬ ‫‪46‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫پاسدار هستند بیرون اورده می شود‪ .‬سپس ان ها را روی صندلی‬ ‫با طناب بسته و صندلی را روی زمین می خوابانند‪ .‬با کابل های‬ ‫کلفت چند الیه به کف پا و سایر نقاط بدن ان ها می زنند و برای‬ ‫اینکه صدای ان ها بیرون از خانه نرود‪ ،‬دهان ان ها را با پارچه‬ ‫می بندند‪.‬‬ ‫همان روز مسعود قربانی به من ابالغ کرد که به دستور رحمت‬ ‫(حسین ابریشمچی)‪ ،‬مسئولیت بازجویی ان ها با من است و به‬ ‫من گقت که با هم سوال تهیه می کنیم که برای ما مشخص شود‬ ‫که خانه های تیمی چگونه لو می رود‪ .‬از اینجا بود که من در راس‬ ‫این جریان قرار گرفتم و به عنوان کسی که خطوط مرکزیت را اجرا‬ ‫می کرد‪ ،‬عمل نمودم‪.‬‬ ‫برای ایجاد هراس نقاب به چهره میزدیم‪ .‬همین کار را کردم و وارد‬ ‫حمام شدم‪ .‬دیدم یک پسر ‪ 17-16‬ساله در گوشه حمام در حالی‬ ‫که دست ها و پاهایش با زنجیر بسته شده‪ ،‬افتاده بود‪ .‬اسمش‬ ‫طالب طاهری بود‪ .‬دیدم پاهایش کبود شده و باد کرده و بدنش‬ ‫تاول زده بود‪ .‬به اتاق رفتم تا فرد دیگر را که محسن میرجلیلی‬ ‫نام داشت ببینم‪.‬‬ ‫فردی حدود ‪ 25-24‬ساله در حالیکه دست ها و پاهایش با زنجیر‬ ‫بسته شده در گوشه اتاق نشسته بود‪ .‬بدن او نیز مانند بدن‬ ‫طالب با کابل شکنجه شده بود‪ .‬مصطفی معدن پیشه به من‬ ‫گفت که ما دیروز خیلی ان ها را شکنجه کردیم تا معلوم شود که ایا‬ ‫خانه را زیر نظر داشتند یا نه‪ ،‬اما ان ها انکار کردند و ظاهرا خانه را‬ ‫زیر نظر نداشتند‪ .‬سواالت را اماده کردم و کار شکنجه شروع شد‪.‬‬ ‫ان ها را به نوبت داخل حمام می بردیم‪ ،‬در حالی که پاهایشان‬ ‫تاول زده بود و حال نداشتند و فریاد می زدند‪ .‬مصطفی دهان‬ ‫ان ها را با پارچه گرفته بود‪ .‬ان قدر ان ها را زدم که تاول های پای‬ ‫ان ها ترکید و خونریزی کرد‪ .‬وقتی پاهای ان ها خونریزی کرد‬ ‫مصطفی پایشان را باندپیچی کرده و ان ها را برای شکنجه مجدد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫اماده کرد‪ .‬سواالت من همگی از سوی ان ها انکار می شد و جوابی‬ ‫نمی دادند اما از باال گفته بودند که حتما ان ها اطالعاتی دارند‪.‬‬ ‫روز بعد کار را مجددا شروع کردیم‪ .‬ابتدا جواد محمدی به جان‬ ‫ان ها افتاد‪ ،‬سپس ان ها را روی همان صندلی ها بستیم و روی‬ ‫پاهای متورم و خون الودشان اب جوش ریختیم‪ ،‬به طوری که‬ ‫پوست بدن شان ترک خورد و تاول ها ترکید‪ .‬این دو نفر بارها‬ ‫بیهوش می شدند و باز هم به هوش می امدند‪ .‬وقتی اب داغ روی‬ ‫سر و صورت ان ها می ریختیم‪ ،‬سریعا تاول می زد‪ .‬خون زیادی از‬ ‫بدنشان رفته بود‪ .‬طاهر (جواد محمدی) با نوک چاقو به بدنشان‬ ‫می کشید‪ .‬طوری که عضوی از بدن ان ها نبود که خون الود‬ ‫نباشد‪.‬‬ ‫من و مسعود قربانی به داخل حمام و به سراغ محسن میرجلیلی‬ ‫رفتیم‪ .‬مسعود به او گفت که ا گر اطالعات ندی تو را می پزیم‪.‬‬ ‫سپس به من گفت که اتو را بیاورم‪ .‬بعد از انکه اتو را به برق زد و‬ ‫کامال گرم شد‪ ،‬نا گهان اتو را به کمر محسن میرجلیلی چسباند‪.‬‬ ‫محسن از شدت درد دهانش را به طرز عجیبی باز کرد و از هوش‬ ‫رفت‪ .‬بوی سوختگی همه جا را گرفته بود‪ ،‬من خیلی ترسیده‬ ‫بودم‪ ،‬مسعود هم ترسیده بود‪ ،‬ولی سعی می کرد خودش را‬ ‫مسلط به کاری که می کند نشان دهد‪.‬‬ ‫جواد محمدی و مصطفی معدن پیشه مشغول شکنجه طالب‬ ‫طاهری بودند‪ ،‬جواد به مصطفی گفت‪ :‬برو چاقو بیاور‪ ،‬مصطفی‬ ‫چاقو را که اورد چاقو را چند بار بر روی بازوی طالب کشید که‬ ‫بار سوم خون بیرون زد و بر اثر درد شدید تکان خورد‪ .‬طالب‬ ‫می خواست حرف بزند که جواد با مشت توی دهانش کوبید‪،‬‬ ‫طوری که دندانش شکست‪ .‬جواد گفت حالیت می کنم و سپس‬ ‫میله سربی را برداشت و به دهان و فک و چانه او زد که وقتی‬ ‫طالب دهانش را باز کرد‪ ،‬دندان های شکسته اش به همراه خون‬ ‫و اب دهان بر روی شلوارش ریخت‪ ،‬مصطفی با میله سربی که در‬ ‫دستش بود به جاهای دیگری از بدن او می زد‪.‬‬ ‫محسن میرجلیلی به هوش امده بود که مسعود قربانی به من‬ ‫گفت که برو اب جوش بیاور‪ ،‬من اب داغ اوردم و مسعود گفت‬ ‫مسعود به او گفت که ا گر اطالعات ندی تو را می پزیم‪.‬‬ ‫سپس به من گفت که اتو را بیاورم‪ .‬بعد از انکه اتو را به برق‬ ‫زد و کامال گرم شد‪ ،‬نا گهان اتو را به کمر محسن میرجلیلی‬ ‫چسباند‪ .‬محسن از شدت درد دهانش را به طرز عجیبی باز‬ ‫کرد و از هوش رفت‪ .‬بوی سوختگی همه جا را گرفته بود‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪47‬‬ ‫که بر روی پاهایش بریز‪ ،‬من می خواستم به یکباره خالی کنم که مسعود اشاره کرد‬ ‫که یواش یواش بریز تا بیشتر زجر بکشد‪ ،‬من نیز همین کار را کردم‪ ،‬طوری که تمام‬ ‫تاول های پایش ترکید و شکل خیلی وحشتنا کی پیدا کرد و پوست پاهایش از بدنش‬ ‫جدا می شد‪ .‬محسن بیهوش شد و بعد که به هوش امد به روی شلوارش پنجه‬ ‫می کشید‪ .‬مسعود اب داغ روی دست های محسن می ریخت که دست های محسن‬ ‫پف کرد و چروک شده و حالت پختگی داشت‪.‬‬ ‫به اتاق که رفتم صحنه دلخراشی دیدم‪ ،‬پوست سمت راست سر طالب به همراه‬ ‫موهایش کنده شده بود و جواد محمدی در حالی که چاقوی خون الود دستش‬ ‫بود باالی سر طالب که بیهوش شده بود‪ ،‬ایستاده بود‪ ،‬وقتی طالب به هوش می امد‬ ‫حرف نمی توانست بزند‪ ،‬فقط در حالی که دهانش را به سختی باز می کرد ناله هایی از‬ ‫او شنیده می شد و جواد که با حالت عصبانی از او می پرسید‪ :‬چرا حرف نمی زنی؟‪،‬‬ ‫صدای ناله خود را شدیدتر می کرد و سر خود را به شدت تکان می داد‪ .‬مصطفی سر او‬ ‫را محکم گرفته بود و جواد با عصبانیت چاقو را باالی گوش طالب گذاشت و ان را برید‪،‬‬ ‫طوری که خون زیادی از سر و صورت طالب جاری شد و تمام سر و صورتش غرق در‬ ‫خون شد و بیهوش شد‪.‬‬ ‫در همین حین که طالب بیهوش بود‪ ،‬جواد چاقو را کنار چشم طالب گذاشت و فشار‬ ‫داد که خون از چشمش بیرون زد‪ .‬من با کابل به کف پا و بدن محسن زدم که به‬ ‫هوش امد‪ .‬هنگامی که دهانش را باز می کرد بوی گندیدگی شدیدی از دهانش می امد و‬ ‫لثه هایش حالت پوسیدگی داشت‪ ،‬بدنش سست شده بود‪ ،‬یکبار که مسعود موهایش‬ ‫را می کشید و من با کابل او را میزدم یک دسته از موهایش در دست مسعود ماند‪.‬‬ ‫سپس محسن را که دیگر رمقی در بدن نداشت به داخل اتاق دیگر بردیم و با زنجیر به‬ ‫میز بستیم‪.‬‬ ‫‪48‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫طالب بیهوش‪ ،‬در حالی که خون در جاهای مختلف صورتش‬ ‫خشکیده بود‪ ،‬روی صندلی همچنان در حال شکنجه شدن بود‬ ‫و جواد محمدی با انبر دست مشغول کشیدن دندان های طالب‬ ‫بود که از دهان او خون زیادی بیرون می ریخت و دهانش بوی‬ ‫بسیار بدی می داد‪ .‬جواد اطالعات می خواست و طالب جوابی‬ ‫نمی داد‪ .‬جواد گفت این طوری نمی شود باید این را کبابش کرد‬ ‫و مصطفی به اشپزخانه رفت و گاز پیک نیکی و سیخ را به همراه‬ ‫خود اورد‪.‬‬ ‫جواد سیخ را دو بار سرخ کرد و به ران طالب زد و بار سوم سیخ را‬ ‫سرخ کرد و به دکمه های جلوی شلوار طالب چسباند که شلوار‬ ‫طالب سوخت و سیخ داغ به بدن طالب اصابت کرد که یک دفعه‬ ‫دچار شوک شد‪ .‬تمام فضای اتاق را بوی سوختگی و پارچه و‬ ‫گوشت پر کرده بود‪.‬‬ ‫تا عصر‪ ،‬ان ها یکی‪ ،‬دوبار به هوش امدند‪ .‬حوالی عصر مصطفی‬ ‫معدن پیشه بر اثر دست پاچگی‪ ،‬وقتی محسن میر جلیلی‬ ‫یک تکان خورده بود‪ ،‬تیری شلیک کرد و مجبور به تخلیه‬ ‫خانه شدیم‪ .‬با همان میله های سربی ان ها را بی هوش کردیم‬ ‫و سپس به بدن ان ها سیانور تزریق کردیم و در حالی که هنوز‬ ‫جان می دادند‪ ،‬ان ها را پتو پیچ کردیم و داخل صندوق عقب‬ ‫گذاشتیم‪ .‬ساعت ‪ 9‬شب ماشین را در خیابان نظام اباد تحویل‬ ‫خسرو زندی و محمد جعفر هادیان دادیم تا ان ها را (به همراه‬ ‫طهماسبی پاسدار دیگر کمیته که از جای دیگری ربوده شده بود)‬ ‫‪7‬‬ ‫برای دفن به بیابان های اطراف ببرند‪.‬‬ ‫جواد سیخ را دو بار سرخ کرد و به ران طالب زد و بار سوم‬ ‫سیخ را سرخ کرد و به دکمه های جلوی شلوار طالب‬ ‫چسباند که شلوار طالب سوخت و سیخ داغ به بدن طالب‬ ‫اصابت کرد که یک دفعه دچار شوک شد‪ .‬تمام فضای اتاق‬ ‫را بوی سوختگی و پارچه و گوشت پر کرده بود‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪ -2‬شهوت طلبی و هواپرستی (حقوق زنان)‬ ‫این ازدواج که بدون رعایت مدت زمان شرعی طالق مریم‬ ‫از ابریشم چی و ازدواجش با رجوی صورت گرفت‪ ،‬تعجب و‬ ‫اعتراض بسیاری از اعضا را به دنبال داشت‪.‬‬ ‫‪50‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫مریم رجوی که خود را رئیس جمهور منتخب مقاومت ایران‬ ‫می خواند در بند پنجم بیانیه خود مدعی می شود که «ما به‬ ‫برابری کامل زنان و مردان در کلیه حقوق سیاسی و اجتماعی و‬ ‫مشارکت برابر زنان در رهبری سیاسی معتقدیم‪ .‬هرگونه اشکال‬ ‫تبعیض علیه زنان ملغی خواهد شد‪ ،‬و انان از حق انتخاب‬ ‫ازادانه پوشش‪ ،‬ازدواج‪ ،‬طالق‪ ،‬و تحصیل و اشتغال برخوردار‬ ‫خواهند بود»‪ .‬این در حالی است که نگاهی به زندگی شخصی‬ ‫و عملکرد فرقه ای مسعود و مریم رجوی در سازمان و بهره کشی‬ ‫از زنان عضو این سازمان‪ ،‬پوچ بودن این ادعا را به خوبی روشن‬ ‫می سازد‪.‬‬ ‫مسعود رجوی در تیرماه ‪ 1358‬با اشرف ربیعی از اعضای‬ ‫رده باالی سازمان ازدواج کرد‪ ،‬اما اشرف در بهمن ‪ 1360‬در‬ ‫درگیری مسلحانه با نیروهای کمیته های انقالب اسالمی کشته‬ ‫شد‪ .‬رجوی پس از کشته شدن اشرف‪ ،‬در ازدواجی تا کتیکی و‬ ‫منفعت طلبانه در مهرماه ‪ 1361‬با فیروزه بنی صدر ‪-‬دختر هجده‬ ‫ساله رئیس جمهوری وقت‪ -‬ازدواج کرد‪ .‬این ازدواج زمان زیادی‬ ‫به درازا نینجامید و با برهم خوردن اتحاد تا کتیکی مجاهدین‬ ‫‪8‬‬ ‫خلق با بنی صدر‪ ،‬به جدایی منجر شد‪.‬‬ ‫مسعود رجوی پس از جدایی از فیروزه بنی صدر‪ ،‬با مریم قجر‬ ‫عضدانلو ازدواج کرد‪ .‬مریم در سال ‪ ۱۳۵۸‬با مهدی ابریشم چی‬ ‫از مسئوالن رده باالی سازمان مجاهدین ازدواج کرده و دارای‬ ‫یک فرزند نیز بود‪ .‬او در اوایل سال ‪ ۱۳۶۴‬با تصمیم سازمان‬ ‫از همسرش جدا شد و چند روز بعد به عقد ازدواج مسعود‬ ‫رجوی در امد‪ .‬این ازدواج که بدون رعایت مدت زمان شرعی‬ ‫طالق مریم از ابریشم چی و ازدواجش با رجوی صورت گرفت‬ ‫با توجه به اینکه رهبری سازمان همواره تالش داشت خود را‬‫ً‬ ‫کامال متشر ع به شریعت اسالمی نشان دهد‪ -‬تعجب و اعتراض‬ ‫بسیاری از اعضا را به دنبال داشت‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫این ازدواج که از ان به «انقالب ایدئولوژیک» تعبیر شد با اقدامات دیگری ادامه یافت و به نقطه‬ ‫عطفی در تاریخچه سازمان تبدیل شد‪ 9.‬در پی این به اصطالح انقالب بود که به تدریج همه‬ ‫اعضای این سازمان با این توجیه که باید از هرگونه تعلق برهند و به طول کامل خود را در خدمت‬ ‫سازمان قرار دهند‪ ،‬مجبور به طالق از همسران خود شدند‪ .‬ضمن اینکه از این تاریخ به بعد‪،‬‬ ‫رجوی در اقدامی عجیب که بعدها اهدافش نمایان تر شد‪ ،‬همه مردهای کادر مرکزی این سازمان‬ ‫ً‬ ‫را از کار برکنار کرده و صرفا زنان مجاهد را به عضویت کادر مرکزی برگزید‪ .‬انقالب ایدئولوژیک‪،‬‬ ‫این سازمان را هرچه بیشتر به فرقه بودن نزدیک کرد و به تدریج مسعود رجوی با همراهی مریم‬ ‫رجوی انچنان سلطه ای بر زنان این سازمان یافته و انان را مجبور به اعمالی کردند که باور ان جز‬ ‫با کنار هم گذاشتن خاطرات زنان کادر مرکزی جدا شده از این سازمان ‪-‬که خود نیز قربانی این‬ ‫هواپرستی های مسعود و مریم شده اند‪ -‬امکان پذیر نمی باشد‪.‬‬ ‫‪ -3‬طالق اجباری و ممنوعیت ازدواج‬ ‫اعضای این سازمان تا سال ‪ 1368‬ملزم به کسب اجازه از‬ ‫سازمان جهت ازدواج بودند و در بسیاری از موارد نیز به‬ ‫دستور سازمان مجبور به انجام «ازدواج تشکیالتی» با دیگر‬ ‫اعضای سازمان می شدند‪ .‬این شرایط با وقوع مرحله سوم‬ ‫«انقالب ایدئولوژیک» در سازمان بسیار دشوارتر و غیرانسانی تر‬ ‫شد به گونه ای که رجوی در ‪ 26‬مهرماه ‪ 1368‬در نشستی که‬ ‫اعضای شورای مرکزی سازمان مجاهدین نیز حضور داشتند‪،‬‬ ‫اطالعیه ای قرائت کرد و همه اعضای سازمان را ملزم به «طالق‬ ‫تشکیالتی» از همسران خود کرد‪.‬‬ ‫مسعود رجوی در این نشست‪ ،‬همسر خود مریم رجوی را که‬ ‫تا کنون به عنوان هم ردیف مسئول اول سازمان مجاهدین‬ ‫شناخته می شد‪ ،‬به عـنوان «مسئول اول» این سازمان منصوب‬ ‫کرد و بدین ترتیب خـود را نیز که تا کنون به عنوان مسئول اول‬ ‫سازمان شناخته می شد به عنوان «رهبر مذهبی و ایدئولوژیکی»‬ ‫ارتقا داد‪ .‬از این تاریخ همه اعـضا و مسئولین سازمان موظف‬ ‫شـدند‪ ،‬همسران خود را طالق دهند‪ .‬از این پس زوج ها دیگر‬ ‫اجازه نداشتند به خانه هایشان بروند و همسران خود را‬ ‫ببینند‪ 10.‬وی در اظهاراتی عجیب و ضدانسانی اعالم کرد که‬ ‫«اعضای انقالبی بدانند‪ ،‬از این پس زن ها با من ازدواج می کنند!‬ ‫‪11‬‬ ‫و مردها با مریم! همسران همگی شما مسعود و مریم هستند»‪.‬‬ ‫از این تاریخ همه اعـضا و مسئولین سازمان موظف شـدند‪،‬‬ ‫همسران خود را طالق دهند‪ .‬از این پس زوج ها دیگر اجازه‬ ‫نداشتند به خانه هایشان بروند و همسران خود را ببینند‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪51‬‬ ‫از ان تاریخ به بعد در تشکیالت سازمان مجاهدین بعد از گذشتن هر زن از انقالب ایدئولوژیک یا‬ ‫«بند الف» که اسم سازمانی همان طالق گرفتن تشکیالتی زن از شوهرش به خواست رجوی بود‬ ‫بعد از این طالق یک مرحله دیگر برای هر زن بود به نام «بند ب» که در واقع بند پیوند با رهبری‬ ‫رجوی است‪ .‬این بند برای مردان به این معنی است که از همسران خود گذشته‪ ،‬عالوه بر دادن‬ ‫طالق‪ ،‬ان ها را از ان پس همسر رجوی هم بدانند و حرام بدانند که حتی در ذهن به ان ها نزدیک‬ ‫بشوند‪ 12.‬برای زنان نیز به این معنا بود که ضمن جدا شدن از شوهران خود‪ ،‬از ان پس خود را‬ ‫در تعلق کامل مسعود رجوی و خواسته های وی ببینند‪ .‬به ان دسته از افرادی که حاضر نبودند‬ ‫همسران و فرزندان خود را از دست بدهند و مخالف طالق بودند؛ مارک بیماران جنسی می زدند‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫متمرد خواهان جدایی از سازمان می شدند‪ .‬ولی خروج از‪ ‬فرقه رجوی‪ ‬هم به اسانی‬ ‫بیشتر افراد‬ ‫صورت نمی گرفت‪ ،‬بلکه هر انتقاد و اعتراضی که به جدایی اعضاء می انجامید‪ ،‬سراغاز انتقال اعضاء‬ ‫به مهمان سرا بود‪.‬‬ ‫در‪ ‬فرقه رجوی به مجموعه اما کن بخش اسکان‪ ،‬شامل ده ها زندان و سیاه چال واقع در ضلع‬ ‫ً‬ ‫شرقی اشرف‪ ،‬مهمان سرا می گفتند‪ .‬نهایتا ا گر کسی موفق به عبور از زندان و تحمل شکنجه ها‬ ‫می شد‪ ،‬در مرحله بعد به اردوگاه رمادی و یا به هتل بین المللی عراق یعنی «زندان مخوف‬ ‫ابوغریب» انتقال می یافت‪ .‬در انجا باز عوامل رجوی‪ ،‬زندانی مفلوک را رها نمی کردند و با هماهنگی‬ ‫‪52‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫الزم توسط زندان بانان بعثی سخت ترین نوع شکنجه ها را‬ ‫بر افرادی که خواستار جدایی از تشکیالت مجاهدین بودند‬ ‫‪13‬‬ ‫اعمال می کردند»‪.‬‬ ‫دیده بان حقوق بشر در گزارشی که در مارس ‪ 2005‬میالدی‬ ‫منتشر کرد به این موضوع پرداخته است‪ .‬در این گزارش که‬ ‫با نام «خروج ممنوع» منتشر شد با اشاره با دیکتاتوری شدید‬ ‫مسعود و مریم رجوی امده است‪ :‬مراحل مختلف انقالب‬ ‫ایدئولوژیک سازمان مجاهدین خلق عبارت بودند از‪ :‬طالق های‬ ‫اجباری افراد مزدوج‪ ،‬نگارش مرتب گزارش های خود انتقادی‪،‬‬ ‫چشم پوشی از تمایالت جنسی و فدا کاری جسمی و روحی‬ ‫مطلق برای رهبری»‪.‬‬ ‫گفته می شود در حال حاضر حدود ‪ 3000‬نفر در سیطره این‬ ‫سازمان نگهداری می شود که هزار تن از انان را زنان تشکیل‬ ‫می دهند که بنا بر خواسته سازمان‪ ،‬یا مجرد هستند یا از‬ ‫ً‬ ‫شوهرانشان طالق گرفته اند و کامال تنها زندگی می کنند‪.‬‬ ‫الزم به یاداوری است که هرچند تا پیش از سال ‪2003‬م و‬ ‫ً‬ ‫سرنگونی صدام‪ ،‬تقریبا هیچ زنی از اعضای ارشد این سازمان‬ ‫ً‬ ‫موفق به جدایی یا فرار از ان نشده بود‪ ،‬لذا صرفا تحلیل ها‬ ‫و گمانه زنی هایی پیرامون وضعیت زنان اسیر در کمپ های‬ ‫منافقین وجود داشت‪ ،‬اما بسیاری از وجوه نقض گسترده‬ ‫حقوق بشری اعضای فرقه تروریستی مجاهدین خلق‬ ‫ً‬ ‫(منافقین) خصوصا در قبال زنان‪ ‬عضو پوشانده مانده بود‪ .‬اما‬ ‫در جریان اشغال عراق در سال ‪ 2003‬میالدی و سقوط حامی‬ ‫جدی این گروهگ ‪-‬صدام حسین‪ ،-‬برخی از اعضا توانستند‬ ‫از شرایط اشفته به وجود امده ناشی از جنگ نهایت استفاده را‬ ‫برده و‪ ‬از پادگان مخوف اشرف که محل استقرار ان ها بود‪ ،‬فرار‬ ‫کنند‪ .‬سخنان و خاطرات عینی افراد جدا شده‪ ،‬وجوه جدیدی‬ ‫از نقض حقوق اولیه اعضای زن توسط فرماندهی این سازمان‬ ‫‪14‬‬ ‫را برمال ساخت‪.‬‬ ‫گفته می شود در حال حاضر حدود ‪ 3000‬نفر در سیطره این‬ ‫سازمان نگهداری می شود که هزار تن از انان را زنان تشکیل‬ ‫می دهند که بنا بر خواسته سازمان‪ ،‬یا مجرد هستند یا از‬ ‫ً‬ ‫شوهرانشان طالق گرفته اند و کامال تنها زندگی می کنند‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪ -4‬عقیم سازی زنان‬ ‫این فرقه برای از بین بردن هر گونه عطوفت مادری و یا‬ ‫بازگشت احتمالی زنان به شرایط قبل‪ ،‬در سال های استقرار‬ ‫در پادگان اشرف‪ ،‬طی یک سناریوی خوفنا ک ضد بشری‬ ‫طرح عقیم کردن زنان‪ ‬را پیاده کرد‪.‬‬ ‫‪54‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫فرقه منافقین بیش از هر گروه دیگری مدعی تساوی حقوق‬ ‫زن و مرد است‪ ،‬اما زنان عضو فرقه از ساده ترین حقوق خود‬ ‫محروم هستند‪ .‬قسمت هولنا ک موضوع اینجاست که فرقه‬ ‫به ممنوعیت ازدواج برای زنان عضو قناعت نمی کرد‪ .‬این فرقه‬ ‫برای از بین بردن هر گونه عطوفت مادری و یا بازگشت احتمالی‬ ‫زنان به شرایط قبل‪ ،‬در سال های استقرار در پادگان اشرف‪ ،‬طی‬ ‫یک سناریوی خوفنا ک ضد بشری طرح عقیم کردن زنان‪ ‬را‬ ‫پیاده کرد‪.‬‬ ‫بتول (نسرین) سلطانی (‪43‬ساله) یکی از جداشدگان فرقه که‬ ‫‪ 20‬سال سابقه همکاری و عضویت در سازمان را دارد‪ ،‬از جمله‬ ‫قربانیانی است که در دوران عضویت در فرقه از همسرش طالق‬ ‫گرفته و کودکش را رها‪ ‬کرد و تا رده تشکیالتی شورای رهبری ان‬ ‫ارتقاء یافت‪.‬‬ ‫وی در این خصوص می گوید‪ :‬در یکی از نشست های شورای‬ ‫رهبری سازمان‪ ‬به نفیسه بادامچی (تنها دکتری که در رده‬ ‫شورای رهبری عضویت داشت)‪ ،‬توسط مسعود رجوی ابالغ شد‬ ‫که اولین و مهم ترین مسئولیت او برداشتن رحم زنان است و‬ ‫بابت باال رفتن امار این زنان از شخص مسعود (رجوی) امتیاز‬ ‫می گرفت‪ .‬در سازمان به جراحی رحم باال رفتن از قله اطالق‬ ‫ً‬ ‫می شود‪ .‬مثال در جلسات سازمان مسعود و مریم از نفیسه‬ ‫بادامچی سوال می کردند تا کنون چند زن به نوک قله رسیده؟‬ ‫و چند زن در نوبت هستند؟ به گفته این عضو جدا شده از فرقه‬ ‫مجاهدین خلق تا زمانی که وی در فرقه حضور داشته است‬ ‫(‪18‬ا کتبر ‪ )2008‬بیش از ‪ 150‬نفر از خانم ها تحت عمل جراحی‬ ‫‪15‬‬ ‫عقیم سازی قرار گرفته بودند‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -5‬جدا کردن فرزندان از مادران‬ ‫به طالق اجباری زنان متاهل‪ ،‬وادار کردن‬ ‫ان ها به زندگی تجرد‪ ،‬کنترل و سوء استفاده‬ ‫جنسی از ان ها توسط رهبر فرقه‪ ،‬باید جنایت‬ ‫جدا کردن کودکان از مادرانشان را نیز‪ ‬اضافه‬ ‫کرد‪ .‬بر اساس امار ‪ 70‬درصد از زنان عضو‬ ‫مجاهدین خلق در عراق مجرد بوده و تا کنون‬ ‫ازدواج نکرده اند و در مجموع ‪ 10‬درصد از زنان‬ ‫فرقه که متاهل بوده اند دارای فرزند هستند‪ .‬با‬ ‫این حال این زنان متاهل از دیدن و سرپرستی‬ ‫کودکانشا ن محرومند‪.‬‬ ‫در گزارش اداره امنیت فدرال المان امده است‪:‬‬ ‫کودکان خردسال اعضایی که در سازمان‬ ‫مشغول فعالیت بودند در «خانه های کودکی»‬ ‫که سازمان ایجاد کرده بود‪ ،‬درکشورهای غربی‬ ‫و همچنین شهر کلن اسکان داده شدند‪ .‬این‬ ‫بچه ها از والدین خود جدا شده تا با تربیت‬ ‫مجاهدین جهت جنگجویی و نبرد در ارتش‬ ‫‪16‬‬ ‫ازادی بخش اماده شوند‪.‬‬ ‫محمدحسین سبحانی از جداشدگان‬ ‫مجاهدین در خصوص چرایی این اقدام‬ ‫منافقین می گوید‪ :‬در ابتدا و بعد از طالق های‬ ‫اجباری در سازمان همسرانی که فرزند‬ ‫داشتند‪ ،‬مجاز بودند که چند ساعت اخر هفته‬ ‫برای عادی سازی و به خاطر اینکه کودکان‬ ‫متوجه طالق پدر و مادرها از یکدیگر نشوند‪،‬‬ ‫به خانه هایشان بروند‪ .‬به همین خاطر گاهی‬ ‫همسران‪ ،‬همدیگر را در زمان تحویل دادن‬ ‫و گرفتن بچه ها می دیدند‪ .‬حضور مادر و‬ ‫پدر و بچه ها کنار یکدیگر باعث می شد که‬ ‫عواطف واقعی و حقیقی که بین ان ها وجود‬ ‫ً‬ ‫داشت‪ ،‬دوباره شعله ور شود‪ .‬مثال بچه های‬ ‫ً‬ ‫دبستانی تقریبا تمام هفته را در پانسیون‬ ‫شبانه روزی که سازمان در قرارگاه اشرف‬ ‫ساخته بود‪ ،‬می خوابیدند و از دیدار پدر و‬ ‫مادرهای خود محروم بودند‪ .‬ولی هنگامی که‬ ‫بعدازظهر پنجشنبه نزد پدر و مادرهای‬ ‫خود می امدند‪ ،‬همه اعضای خانواده در‬ ‫این کودکان که حدود ‪ 800‬نفر بودند‪ ،‬ابتدا وارد خا ک اردن شده و از انجا به‬ ‫المان منتقل شدند و در کمپ هایی محافظت شده‪ ،‬با اموزش های عقیدتی‬ ‫و تشکیالتی سازمان تربیت شدند تا نیروهای سال های اینده این فرقه ان گونه‬ ‫که رهبرانشان می پسندیدند تربیت شوند‪.‬‬ ‫زیر یک سقف جمع می شدند‪ .‬در چنین‬ ‫شرایطی عشق و عاطفه های انسانی بر فضای‬ ‫خشک و تشکیالتی سازمان چیره می شد‪.‬‬ ‫ً‬ ‫بدین ترتیب با وجود حضور بچه ها رجوی عمال‬ ‫نمی توانست این عواطف را به طور ریشه ای‬ ‫بخشکاند‪ .‬به همین دلیل رجوی کودکان را‬ ‫مانعی برای پیشبرد «طالق های اجباری» و‬ ‫‪17‬‬ ‫«انقالب ایدئولوژیک» خود می دانست‪.‬‬ ‫حمله امریکا به عراق و شروع جنگ اول خلیج‬ ‫فارس در سال ‪ 1369‬بهترین بهانه را به دست‬ ‫سران سازمان داد تا همه کودکان مجاهدین را‬ ‫که در عراق و نزد والدین شان به سر می بردند‪،‬‬ ‫به بهانه خروج کوتاه مدت جهت در امان بودن‬ ‫از اسیب های جنگ وادار به کوچ اجباری به‬ ‫کشورهای مختلف جهان کند‪ .‬این کودکان‬ ‫که حدود ‪ 800‬نفر بودند‪ ،‬ابتدا وارد خا ک‬ ‫اردن شده و از انجا به المان منتقل شدند و‬ ‫در کمپ هایی محافظت شده‪ ،‬با اموزش های‬ ‫عقیدتی و تشکیالتی سازمان تربیت شدند تا‬ ‫نیروهای سال های اینده این فرقه ان گونه که‬ ‫‪18‬‬ ‫رهبرانشان می پسندیدند تربیت شوند‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪ -6‬ممنوعیت تماس با خانواده‬ ‫پس از سقوط صدام و اشغال عراق‪ ،‬سران‬ ‫منافقین پس از مدت ها‪ ،‬برای مدت کوتاهی‬ ‫اجازه مالقات اعضای سا کن در اشرف و‬ ‫لیبرتی با خانواده هایشان را فراهم کردند‪ ،‬اما‬ ‫با مشخص شدن اثار منفی این مالقات ها بر‬ ‫اینده سازمان و تشدید میل جدایی طلبی‬ ‫ً‬ ‫اعضا‪ ،‬این امکان سریعا سلب شد و دیگر‬ ‫هیچ گاه چنین امکانی فراهم نشد‪.‬‬ ‫اعضای جدا شده مجاهدین می گویند‬ ‫هیچ گونه امکان ارتباطی میان محصورشدگان‬ ‫در کمپ های منافقین و جهان خارج‬ ‫وجود ندارد و بسیاری از اعضای سازمان‬ ‫علی رغم میل باطنی خود جهت مالقات با‬ ‫خانواده هایشان‪ ،‬تحت فشار و اجبار سازمان‪،‬‬ ‫مجبور به انکار ان هستند‪ .‬مسووالن کمپ از‬ ‫اعضا امضا می گیرند و فرم هایی تهیه می کنند‬ ‫که در ان اعالم شده‪ ،‬قصد خروج از کمپ و‬ ‫یا دیدار با خانواده هایشان را ندارند‪ .‬و هرگاه‬ ‫کمیساریا برای انجام مصاحبه با اعضای‬ ‫‪56‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫سازمان مراجعه می کند‪ ،‬ان ها ان فرم های‬ ‫جعلی را ارائه می دهند و این درحالی است که‬ ‫خود اعضا از این موضوع اطالع ندارند‪.‬‬ ‫نکته جالب توجه اینکه تعدادی از‬ ‫خانواده های اسرای محبوس در پادگان‬ ‫اشرف‪ ،‬بارها با حضور در مقابل این پادگان‬ ‫خواستار مالقات با فرزندان خود شده اند و‬ ‫حتی برخی از انان‪ ،‬به مدت چند سال مقابل‬ ‫این پادگان در سخت ترین شرایط زندگی‬ ‫کرده اند تا شاید موفق به دیدار فرزندان خود‬ ‫شوند‪ ،‬اما اعضای سازمان نه تنها این امکان‬ ‫را برای انان فراهم نکردند‪ ،‬بلکه بارها ان ها‬ ‫را مورد حمله و توهین قرار داده اند‪ .‬در این‬ ‫میان‪ ،‬نهادهای مدعی حقوق بشر بین المللی‬ ‫ً‬ ‫نیز صرفا به استماع درخواست های مکرر‬ ‫این خانواده ها ا کتفا کرده و اقدام موثری‬ ‫در فشار بر این سازمان جهت فراهم اوردن‬ ‫امکان مالقات اعضای محبوس در سازمان با‬ ‫خانواده هایشان صورت نداده اند‪ 19.‬بسیاری‬ ‫از خانواده های اسرای اشرف و لیبرتی بارها‬ ‫نامه ها و شکوائیه های خود را از ممنوعیت‬ ‫مالقاتشان با فرزندانشان در طول مدت‬ ‫نزدیک به سه دهه به سازمان های حقوق‬ ‫بشری و نهادهای بین المللی ارسال کرده اند‪،‬‬ ‫اما هیچ گاه اقدام موثری از سوی این نهادها در‬ ‫این خصوص صورت نگرفت‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫فرد ناراضی پس از طی مرحله طوالنی مدت زندان‪ ،‬به مقامات رژیم بعث تحویل داده می شد و باید مدتی نامعلوم در شرایطی دشوار در‬ ‫ُ‬ ‫زندان های عراق از جمله زندان ابوغ َریب سپری می کرد‬ ‫‪ -7‬ممنوعیت جدایی از سازمان‬ ‫یکی دیگر از اقدامات گروهک منافقین‪ ،‬در‬ ‫نظر گرفتن روندی بسیار دهشتنا ک برای‬ ‫افرادی بود که به هر دلیل خواهان جدایی‬ ‫از سازمان بودند‪ ،‬به گونه ای که بسیاری از‬ ‫ناراضی سازمان برای پیشگیری از قرار‬ ‫اعضای‬ ‫ِ‬ ‫گرفتن در مظان اتهام و از رعب عواقب کار‪،‬‬ ‫ترجیح می دادند سال ها به ناچار به همکاری‬ ‫با سازمان ادامه دهند و مترصد فراهم امدن‬ ‫فرصتی برای فرار از پادگان ها بمانند‪.‬‬ ‫روند در نظر گرفته شده به این صورت بود‬ ‫که پس از اعالم درخواست جدایی یکی از‬ ‫اعضای سازمان‪ ،‬جلسات متعدد توجیهی‬ ‫جهت تغییر خواست برگزار می شد و در صورت‬ ‫اصرار فرد بر جدایی‪ ،‬مدتی بین دو تا ده سال‬ ‫زندان برای وی ‪ -‬به این بهانه که باید مدتی‬ ‫در قرنطینه باشد تا اطالعاتش بسوزد و به‬ ‫اطالعات جدید دسترسی نداشته باشد‪ -‬در‬ ‫نظر گرفته می شود‪ .‬تا پیش از سقوط صدام‪،‬‬ ‫فرد ناراضی پس از طی مرحله طوالنی مدت‬ ‫زندان‪ ،‬به مقامات رژیم بعث تحویل داده‬ ‫می شد و باید مدتی نامعلوم در شرایطی دشوار‬ ‫ُ‬ ‫در زندان های عراق از جمله زندان ابوغ َریب‬ ‫سپری می کرد و چنانچه در این مدت هم از‬ ‫تصمیم خود منصرف نمی شد‪ ،‬در مناطقی از‬ ‫ً‬ ‫مرز ایران و عراق رها می شد که غالبا یا خود‬ ‫در دام میدان های مین برجای مانده از زمان‬ ‫جنگ گرفتار می شد یا به گونه ای توسط‬ ‫مسئولین سازمان از میان برداشته می شد و به‬ ‫این شکل بود که ابهام در وضعیت ناراضیان‬ ‫سازمان‪ ،‬رعب و دلهره ای جدی در میان اعضا‬ ‫ایجاد می کرد تا نارضایتی خود را مخفی نگاه‬ ‫داشته و برای حفظ جان خود‪ ،‬به سرنوشت‬ ‫‪20‬‬ ‫تعیین شده توسط سازمان رضایت دهند‪.‬‬ ‫مریم سنجابی عضو شورای رهبری سازمان‬ ‫منافقین که از این سازمان جدا شده است‪،‬‬ ‫خاطرات تلخ خود طی ‪ 25‬سال حضور در‬ ‫کمپ اشرف و برخورد نزدیک با سران فرقه را‬ ‫نقل کرده که در بخش هایی از ان به ممنوعیت‬ ‫جدایی از سازمان و دالیل ان اشاره کرده‬ ‫است‪.‬‬ ‫وقتی شورای رهبری تشکیل شد اولین چیزی‬ ‫که به هر عضو اعالم شد این بود که اجازه‬ ‫خروج از سازمان را ندارند و هر کس خارج‬ ‫شود حکمش مرگ است و باید با قرص سیانور‬ ‫خودکشی کند‪ .‬در سال ‪ 82‬مینو فتحعلی و‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫مهری موسوی رسما و علنا اعالم کردند که‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪57‬‬ ‫خروج از سازمان تنها در سال های‪ 65‬تا ‪ 72‬ازاد بود‪ ،‬اما از ان سال تا کنون اجازه‬ ‫ً‬ ‫خروج به هیچ فردی داده نشده است و رسما ابالغ شد هر کس قصد خروج دارد‬ ‫باید چند سال در مکان های خاصی مانند بازداشت گاه ها نگهداری و پس از ان‬ ‫به ابوغریب منتقل شود‪.‬‬ ‫قصد جدایی دارند و با دستور رجوی با قرص‬ ‫سیانور کشته شدند اما اعالم کردند که ان ها‬ ‫در بمباران کشته شده اند‪ ،‬پرونده های ان ها‬ ‫پیش من بود‪ .‬سال ‪ 73‬شاهد زندان های‬ ‫درونی سازمان بودم و خودم در ان سال زندان‬ ‫شدم‪ .‬خروج از سازمان تنها در سال های‪ 65‬تا‬ ‫‪ 72‬ازاد بود‪ ،‬اما از انجا که سازمان به صورت‬ ‫فرقه ای اداره می شود از ان سال تا کنون اجازه‬ ‫خروج به هیچ فردی داده نشده است‪ .‬از سال‬ ‫ً‬ ‫‪ 72‬تا ‪ 81‬که صدام سقوط کرد رسما ابالغ‬ ‫شد هر کس قصد خروج دارد باید یک سال‬ ‫در مکان های خاصی مانند بازداشت گاه ها‬ ‫نگهداری و پس از ان به ابوغریب منتقل‬ ‫شود‪ .‬علی قشقاوی که خواستار جدایی‬ ‫بود‪ ،‬چند سال در ابوغریب بود و سلطانی نیز‬ ‫‪ 7‬سال در بازداشت گاه های اشرف بسر برد‪.‬‬ ‫نفراتی داشتیم که تا مرز ایران امدند اما به‬ ‫وسیله استخبارات عراق دستگیر و به اشرف‬ ‫بازگردانده شدند‪ .‬سال ‪ 73‬مقامات سازمان‬ ‫ترسیدند که نکند برخی افراد نفوذی باشند‪.‬‬ ‫این موضوع باعث به راه افتادن موج بازداشت‬ ‫داخلی شد که حدود ‪ 500‬نفر از مردان و ‪ 100‬یا‬ ‫‪ 200‬نفر از خانم ها را در بازداشت گاه های موقت‬ ‫‪58‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫زندانی کردند که خود من یکی از ان ها بودم‪.‬‬ ‫ما چند ماه زیر ضرب و شتم و فشار زیاد بودیم‬ ‫تا اعتراف کنیم نفوذی ایران هستیم که این‬ ‫موضوع بر هیچ پایه ای استوار نبود و بدون‬ ‫اینکه دالیل مستندی داشته باشند این‬ ‫‪21‬‬ ‫اتهامات را به ما وارد می کردند‪.‬‬ ‫بر اساس گزارش های افراد فرار کرده از‬ ‫سازمان‪ ،‬در تشکیالت منافقین‪ ،‬زندان هایی‬ ‫برای تحت فشار عصبی قرار دادن نیروهای‬ ‫مشکوک و ناراضی وجود داشت‪ .‬در جلسات‬ ‫و یا نشست ها نفرات را کتک می زدند و افراد‬ ‫را تحقیر کرده و ناسزا می گفتند‪ .‬ممکن‬ ‫است باورش برایتان سخت باشد‪ .‬سال ‪73‬‬ ‫دستوری به فرماندهان سازمان ابالغ شد‬ ‫مبنی بر اینکه افرادی که مشکوک هستند و یا‬ ‫سابقه تشکیالتی و سازمانی خوبی ندارند همه‬ ‫را بازداشت کنند‪ 300 .‬نفر زن و ‪ 500‬نفر مرد‬ ‫به دستور رجوی بازداشت شدند که من هم‬ ‫جزء ان ها بودم‪ .‬سه ماه بازداشت بودم‪ .‬در‬ ‫طول این سه ماه بطور وحشیانه مورد شکنجه‬ ‫قرار گرفتم و همان موقع پایه های سازمان در‬ ‫ذهنم فرو ریخت‪ .‬سال ‪ 79‬به بعد خروج از‬ ‫سازمان ممنوع بود و من نتوانستم ان زمان‬ ‫بروم‪ .‬سازمان به کسانی که مشکوک می شد‬ ‫و دستگیر می کرد و این افراد ابتدا مدتی زندانی‬ ‫ می شدند تا اطالعاتی که دارند کهنه شود‪،‬‬ ‫سپس به استخبارات عراق فرستاده می شدند‬ ‫و حدود ‪ 7‬سال هم انجا زندانی می شدند‪.‬‬ ‫برای همین تصمیم به خروج از سر همه خارج‬ ‫‪22‬‬ ‫می شد‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -8‬دسترسی کامل و بی قیدوشرط‬ ‫به فضای مجازی و اطالع رسانی‬ ‫مریم رجوی در بند دوم از بیانیه خود ضمن‬ ‫ادعای اعتقاد به ازادی احزاب و اجتماعات‪،‬‬ ‫بر حمایت از دسترسی کامل به امکانات‬ ‫اطالع رسانی تا کید کرده و دسترسی همه‬ ‫ایرانیان به این موارد در ایران فردا را تضمین‬ ‫کرده است! وی می گوید «ما خواهان یک نظام‬ ‫کثرت گرا‪ ،‬ازادی احزاب و اجتماعات هستیم‪.‬‬ ‫در ایران فردا ما به کلیه ازادی های فردی‬ ‫احترام می گذاریم و بر ازادی بیان و ازادی کامل‬ ‫ قیدوشرط همگان به‬ ‫رسانه ها و دسترسی بی‬ ‫ِ‬ ‫فضای مجازی تا کید داریم»‪.‬‬ ‫ادعای حمایت از ازادی های فردی افراد در‬ ‫حالی صورت می گیرد که به اعتراف بسیاری از‬ ‫کسانی که موفق به جدایی و فرار از تشکیالت‬ ‫سازمان شده اند‪ ،‬اعضای سازمان تحت‬ ‫شدیدترین ممنوعیت ها و محدودیت ها در‬ ‫شخصی ترین امورشان بوده و از بدیهی ترین‬ ‫ّ‬ ‫حقوق مسلم یک انسان نیز محروم بودند‪.‬‬ ‫بعد از فروپاشی قلعه اشرف درعراق ‪ ،‬کسانی‬ ‫که هم ا کنون در کمپ لیبرتی درعراق‬ ‫هستند به‪ ‬محض اعالم درخواست جدایی‬ ‫از سازمان‪ ،‬کما کان به مانند قلعه اشرف‪ ،‬به‬ ‫انواع پرونده سازی‪ ،‬ایزوله شدن‪ ،‬ضرب و شتم‬ ‫و شکنجه روانی و زندانی شدن قرار می گیرند‪.‬‬ ‫کما اینکه کسانی که توانستند از انجا فرار‬ ‫کرده در مصاحبه های گونا گون این مسئله‬ ‫یعنی شکنجه روانی و جسمی و حتی کشتن‬ ‫افراد در درون تشکیالت را در کمپ اشرف‬ ‫یاداور شده اند‪ .‬در اخرین‪ ‬گزارش کمیساریای‬ ‫عالی پناهندگان درعراق‪ ‬به نقض حقوق بشر‬ ‫در کمپ لیبرتی توسط سازمان مجاهدین‬ ‫اشاره شده است‪ .‬در گزارش کمیساریای عالی‬ ‫پناهندگان امده است‪:‬‬ ‫«رهبران این سازمان به شدت تالش می کنند‬ ‫تا مانع از انجام گفتگوهای خصوصی با سا کنان‬ ‫کمپ شوند‪ .‬سازمان مجاهدین خلق که‬ ‫دارای ساختاری دیکتاتوری و سلسله مراتبی‬ ‫است محدودیت های سختی را بر حقوق‬ ‫سا کنان کمپ لیبرتی اعمال می کند‪ .‬این‬ ‫محدودیت ها عبارتند از محدودیت در ازادی‬ ‫تحرک در داخل کمپ‪ ،‬منع ترک سازمان‪ ،‬منع‬ ‫ارتباط و اجتماع‪ ،‬ممنوعیت تماس های اعضا‬ ‫با خانواده هایشان‪ ،‬منع دسترسی به ارتباطات‬ ‫اولیه و دسترسی به مراقبت های پزشکی و‬ ‫‪23‬‬ ‫درمانی»‪.‬‬ ‫«اعضای سازمان در کمپ های خود محصور‬ ‫بودند و نه تنها به انان اجازه خروج از ان‬ ‫و ارتباط با جامعه داده نمی شود‪ ،‬بلکه‬ ‫حتی حق دسترسی به هیچ رسانه ازادی را‬ ‫ندارند‪ ،‬جز دسترسی به تلویزیون اختصاصی‬ ‫مجاهدین و روزنامه مجاهد‪ .‬نکته جالب‬ ‫توجه اینکه تیم های سیاسی حاضر در این‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪59‬‬ ‫این افراد به هیچ وسیله ارتباطی ‪-‬یعنی نه تلفن‪ ،‬نه‬ ‫رسانه های جمعی و نه اینترنت‪ -‬دسترسی ندارند و از‬ ‫ً‬ ‫دنیای بیرون کامال قطع هستند‪ .‬این افراد فقط هفته ای‬ ‫یک بار با فرمانده خود اجازه دارند به مغازه های منطقه‬ ‫خود بروند و خرید هفته را انجام بدهند‬ ‫در حال حاضر نیز به نظر می رسد سران نظام استکباری‬ ‫امریکا‪ ،‬صهیونیست ها و وهابیت وابسته به ال سعود‪ ،‬سه‬ ‫ضلع اصلی تعیین کننده خط مشی اینده این سازمان‬ ‫خواهند بود‪.‬‬ ‫پادگان که مسائل و تحوالت سیاسی را بررسی می کنند نیز در‬ ‫قالب تیم های چند نفره فقط حق دسترسی به شبکه های رادیو‬ ‫تلویزیونی‪ ،‬روزنامه ها و سایت های اینترنتی خاصی را دارند که از‬ ‫‪24‬‬ ‫قبل لیست ان ها توسط مسئولین رده باال تعیین شده است»‪.‬‬ ‫«حتی پس از انتقال تعدادی از اعضای سازمان به البانی‪ ،‬با‬ ‫اینکه شرایط جدید امکان تداوم قطع ارتباط کامل اعضا با‬ ‫فضای ازاد را از مسئولین سازمان تا حدی سلب کرده بود‪،‬‬ ‫اما با این حال انان تالش کردند تا افراد منتقل شده را به‬ ‫صورت گروهی با فرمانده مشخص در جاهای مختلف اسکان‬ ‫داده است تا انان به طور کامل از دنیای بیرون قطع باشند‪.‬‬ ‫در محل زندگی این افراد تمامی پنجره ها با پرده های ضخیم‬ ‫یا رنگ امیزی پوشیده است تا بیرون را نبینند‪ ...‬این افراد به‬ ‫هیچ وسیله ارتباطی ‪-‬یعنی نه تلفن‪ ،‬نه رسانه های جمعی و نه‬ ‫ً‬ ‫اینترنت‪ -‬دسترسی ندارند و از دنیای بیرون کامال قطع هستند‪.‬‬ ‫این افراد فقط هفته ای یک بار با فرمانده خود اجازه دارند به‬ ‫‪25‬‬ ‫مغازه های منطقه خود بروند و خرید هفته را انجام بدهند»‪.‬‬ ‫‪ ‬کالم پایانی‬ ‫نگاهی به تاریخچه گروه های تروریستی نشان‬ ‫می دهد که این گروه ها همواره حالتی انگلی‬ ‫داشته و از خود‪ ،‬وجود و حیات مستقلی‬ ‫ندارند‪ ،‬لذا ابزار دست برخی از صاحبان‬ ‫قدرت و ثروت قرار گرفته و برای حفظ حیات‬ ‫خویش‪ ،‬در جهت تامین منافع این جریان ها‬ ‫اقدام نموده اند‪ .‬این امر موجب می شود شرط‬ ‫ادامه حیات این گروهک ها‪ ،‬تطبیق خود با‬ ‫خواسته های کارفرمایانی باشد که حاضرند‬ ‫برای بهره گیری از خدمات این گروه ها‪ ،‬هزینه‬ ‫حیات انان را تامین نمایند‪.‬‬ ‫‪60‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫سازمان منافقین هم از این قاعده مستثنی‬ ‫نبوده و در مقاطع مختلف خود را با نیازها و‬ ‫خواسته های حامیان خویش تطبیق داده‬ ‫است‪ .‬از خدمت به بنی صدر در برپایی شورش‬ ‫و جنگ داخلی گرفته تا هم پیمانی با صدام‬ ‫در جنگ علیه هم میهنان خود و سرکوب‬ ‫قیام مردم عراق علیه رژیم بعث‪ ،‬همگی نشان‬ ‫دهنده رویکرد قدرت محورانه و منفعت طلبانه‬ ‫سران این فرقه است‪ .‬در حال حاضر نیز به‬ ‫نظر می رسد سران نظام استکباری امریکا‪،‬‬ ‫صهیونیست ها و وهابیت وابسته به ال سعود‪،‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫سه ضلع اصلی تعیین کننده خط مشی اینده‬ ‫این سازمان خواهند بود‪.‬‬ ‫با گذشت چند دهه از فعالیت های سازمان‬ ‫منافقین علیه نظام جمهوری اسالمی و‬ ‫عدم نیل به اهداف تعیین شده ‪-‬علی رغم‬ ‫وارد نمودن خسارات فراوان به مردم ایران‪-‬‬ ‫ً‬ ‫نا کارامدی رویکرد عمدتا نظامی و تروریستی‬ ‫این سازمان مشخص شده و نشانه هایی از‬ ‫خواست و اراده حامیان این گروهک تروریستی‬ ‫برای تغییر رویکرد ان در حال نمایان شدن‬ ‫است که از چند وجه قابل بررسی و تحلیل‬ ‫است‪.‬‬ ‫از سویی‪ ،‬از انجایی که یکی از مهم ترین موانع‬ ‫تداوم حیات این سازمان‪ ،‬عدم جذابیت‬ ‫جهت حفظ اعضای قدیمی و جذب اعضای‬ ‫جدید به علت وضعیت اسفنا ک اعضای‬ ‫کنونی ان است‪ ،‬به نظر می رسد سیاستی‬ ‫مشابه سیاست فرق شیطان پرستی در دستور‬ ‫کار این گروه قرار گرفته تا با اغوای جوانان‪ ،‬انان‬ ‫را با جاذبه های حاشیه ای جذب نموده و از‬ ‫ایشان در راستای اهداف خویش بهره گیری‬ ‫نمایند‪.‬‬ ‫از سوی دیگر‪ ،‬حامیان بین المللی منافقین‬ ‫نیز باید فرایند به رسمیت شناخته شدن‬ ‫این سازمان به عنوان یک گروه ازادی خواه و‬ ‫معارض رسمی نظام جمهوری اسالمی را در‬ ‫دستور کار خویش قرار دهند‪ .‬خارج کردن نام‬ ‫منافقین از لیست گروه های تروریستی و تالش‬ ‫سازمان یافته برای جلب موافقت یک کشور‬ ‫اروپایی جهت پذیرش اعضای این سازمان‪،‬‬ ‫راه را برای تزریق کمک های مالی بیشتر ‪-‬که‬ ‫حکم تنفس مصنوعی جهت احیای سازمان‬ ‫را دارد‪ -‬باز کرده است و حا کی از ان است که‬ ‫پس از مدتی افول و سردرگمی‪ ،‬ا کنون سران‬ ‫غربی منافقین‪ ،‬نقش جدیدی برای انان در‬ ‫ً‬ ‫نظر گرفته اند که الزمه ان‪ ،‬اوال تغییر تصویر‬ ‫شکل گرفته از سازمان در افکار عمومی و‬ ‫اعتباربخشی مجدد به ان به عنوان گروهی‬ ‫ً‬ ‫ازادی خواه و بشر دوست و ثانیا تغییراتی در‬ ‫سیاست گذاری ها و عملکرد مسئوالن سازمان‬ ‫خواهد بود که به تدریج امکان به رسمیت‬ ‫شناخته شدن و مورد حمایت قرار گرفتن ان‬ ‫به عنوان اپوزیسیون رسمی جمهوری اسالمی‬ ‫ً‬ ‫ایران و احتماال فراهم اوردن امکان شرکت‬ ‫بیشتر ان در مجامع بین المللی را میسر خواهد‬ ‫ساخت‪.‬‬ ‫شرکت رسمی و اشکار بعضی سران سابق‬ ‫امریکایی ‪ -‬از هر دو حزب دموکرات و‬ ‫جمهوری خواه‪ -‬و برخی از چهره های سیاسی‬ ‫کشورهای عضو اتحادیه اروپا و نیز یکی از‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪61‬‬ ‫استراتژی جدید حامیان غربی این سازمان‪ ،‬تغییر‬ ‫رویکرد ان از گروهکی نظامی به سازمانی حقوق بشری‪،‬‬ ‫مشروعیت بخشی و تبدیل تدریجی ان به ابزاری جهت وارد‬ ‫اوردن فشار نرم بر جمهوری اسالمی ایران در حوزه هایی‬ ‫چون ازادی‪ ،‬حقوق بشر‪ ،‬حقوق زنان و‪ ...‬است‪.‬‬ ‫‪62‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫مسئوالن ارشد سابق عربستان سعودی در اخرین نشست‬ ‫ساالنه این گروهک‪ ،‬دیدار سرکرده این سازمان با رئیس‬ ‫تشکیالت خودگردان فلسطین‪ ،‬دیدارهای مکرر سران گروه های‬ ‫معارض فعال در سوریه و عراق با سران این گروهک و مواردی‬ ‫از این دست که در گذشته بی سابقه بوده است‪ ،‬همگی نشان‬ ‫دهنده تالش گسترده حامیان منافقین جهت به فراموشی‬ ‫سپرده شدن جنایات تروریستی این سازمان‪ ،‬تغییر رویکرد‬ ‫این سازمان از گروهکی نظامی ‪-‬که دیگر جذابیتی برای جلب‬ ‫حمایت افکار عمومی‪ ،‬جذب اعضای جدید و تداوم حیات‬ ‫ندارد‪ -‬به سازمانی حقوق بشری‪ ،‬مشروعیت بخشی و تبدیل‬ ‫تدریجی ان به ابزاری جهت وارد اوردن فشار نرم بر جمهوری‬ ‫اسالمی ایران در حوزه هایی چون ازادی‪ ،‬حقوق بشر‪ ،‬حقوق‬ ‫زنان و‪ ...‬است‪ .‬البته باید توجه داشت که این تغییر‪ ،‬در ظاهر‬ ‫و در تصویر بیرونی سازمان اتفاق خواهد افتاد و به هیچ عنوان‬ ‫سازمان‬ ‫ماهوی و بنیادین نبوده؛ لذا منافقین‪ ،‬در پس پرده‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ترور خود را جهت انجام ترورهای هدفمند و از میان برداشتن‬ ‫پیش روی و عناصر اساسی دخیل در اقتدار جمهوری‬ ‫موانع‬ ‫ِ‬ ‫اسالمی در مواقع مورد نیاز حفظ خواهد کرد‪.‬‬ ‫تحرکات بی سابقه اخیر برخی از عوامل داخلی در جهت‬ ‫شکستن قبح ارتباط و حتی همدردی با برخی از دشمنان‬ ‫دیرینه نظام اسالمی ‪-‬همچون بهائیان‪ 26‬و منافقین‪ -‬و مظلوم‬ ‫و بی گناه نشان دادن انان در افکار عمومی‪ ،‬این احتمال را به‬ ‫ذهن متبادر می کند که عناصر ناراضی داخل نشین و عوامل‬ ‫معاند خار ج نشین ‪-‬اعم از برخی سران سابق نظام‪ ،‬وهابیت‪،‬‬ ‫بهائیت و‪ -....‬دست به دست هم داده اند و با کنار گذاشتن‬ ‫اختالفات‪ ،‬تالش دارند تا جبهه واحدی را جهت افزایش فشار‬ ‫بر جمهوری اسالمی ایران با هدف تغییر رفتار ان در وهله اول‬ ‫و تغییر جهت گیری و ماهیت ان در مرحله بعد تشکیل دهند و‬ ‫در این میان به نظر می رسد این سران منافقین هستند که قرار‬ ‫است نقش محوری اپوزیسون را بر عهده گیرند‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫با این تحلیل به نظر می رسد مهم ترین راه مقابله موثر با تالش حامیان این گروهک های تروریستی‬ ‫برای اعتباربخشی به ان و مطرح کردن ان ها به عنوان نماد ازادی و اینده روشن ملت ایران‪،‬‬ ‫ا گاهی بخشی به مردم ‪-‬بخصوص جوانان‪ -‬در خصوص سابقه جنایات هولنا ک این گروه ها‬ ‫همچون سازمان تروریستی منافقین و نیز فرقه ضاله بهائیت‪ -‬علیه حقوق بشر‪ ،‬بخصوص اقشار‬‫مختلف مردم مملکت خویش و ماهیت ضدانسانی و منفعت طلب سران ان است که با تغییر‬ ‫ویترین و در پیش گرفتن شعارهای ازادی خواهانه و حقوق بشری‪ ،‬هیچ تغییری ماهوی در ان‬ ‫رخ نخواهد داد‪.‬‬ ‫منابع و ماخذ‬ ‫‪1 .1‬دکتر محمدصادق کوشکی نویسنده کتاب تبار ترور‪ :‬رجوی گزارش‬ ‫ً‬ ‫می داد ما شش هزار شهروند ایرانی را کشتیم و رسما اعالم می کند‬ ‫از این شش هزار نفر ‪ ۸۰۰‬نفر روحانی و پاسدار بودند و بقیه مردم‬ ‫عادی بودند‪ ،‬هیچ واهمه ای هم ندارد‪.‬‬ ‫‪http://koushki.com/?p=483‬‬ ‫‪2 .2‬مصاحبه با سردار شعبانی از فرماندهان دفاع مقدس‪ :‬برخی‬ ‫داعش اینده‪،‬‬ ‫شرکت ها از داخل برای منافقین پول می فرستادند‪/‬‬ ‫ِ‬ ‫منافقین هستند‪.‬‬ ‫‪http://www.rajanews.com/news/249823‬‬ ‫‪3 .3‬منافقین در زباله دان تاریخ؛ و‪ ...‬پرونده مجاهدین خلق بسته شد‬ ‫‪http://www.fardanews.com/fa/news/144372‬‬ ‫‪4 .4‬همه انچه باید از پادگان جهنمی اشرف بدانید‪ /‬پاسخ به ‪ 10‬سوال‬ ‫درباره مهمترین مکان استقرار منافقین‬ ‫‪/http://www.mehrnews.com/news/2136845‬‬ ‫‪5 .5‬کمیساریا‪ ۹۵۸ :‬نفر از مجاهدین در طول ‪ ۳‬سال به البانی منتقل‬ ‫شدند‬ ‫‪http://www.nejatngo.org/fa/post.aspx?id=23249#.‬‬ ‫‪V5MLbbh97Dc‬‬ ‫‪6 .6‬کارنامه سیاه منافقین ‪3‬؛ چهره دوم نفاق‪ .‬تهران‪ :‬دادستانی انقالب‬ ‫اسالمی‪ ،‬ص ‪.234‬‬ ‫‪7 .7‬سه پاسدار و یک کفاش چگونه توسط منافقین سالخی شدند‬ ‫‪http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=9001200504‬‬ ‫‪8 .8‬قدرت و دیگر هیچ؛ بیست سال با سازمان‪ .‬خاطرات طاهره‬ ‫باقرزاده‪ .‬تهران‪ :‬انتشارات اطالعات‪ ،‬ص ‪.113‬‬ ‫‪/http://www.fardanews.com/fa/news/1443729 .9‬‬ ‫‪www.Iranghalam.de/2Haupt/668.HTM,20071010‬‬ ‫‪/http://fergheha.ir/1393/071111‬‬ ‫‪http://www.farsnews.com/newstext.‬‬ ‫‪php?nn=13910824000202‬‬ ‫‪1515‬نشست مطبوعاتی بتول سلطانی در همایش بزرگ پاریس‪19،‬‬ ‫ژوئن ‪2010‬‬ ‫‪http://www.farsnews.com/newstext.‬‬ ‫‪php?nn=13910824000202‬‬ ‫‪1616‬وضعیت زنان در فرقه رجوی به روایت اسناد؛ از ممنوعیت ازدواج تا‬ ‫کنترل و سوء استفاده جنسی‬ ‫‪http://www.farsnews.com/newstext.‬‬ ‫‪php?nn=13910824000202‬‬ ‫‪.http://www.iran-ghalam.de/2Haupt/668.HTM,20071717‬‬ ‫‪1818‬سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام‪ .‬تهران‪ :‬موسسه‬ ‫مطالعات و پژوهش های سیاسی‪ ،‬ص ‪ 139-143‬و ‪.571‬‬ ‫‪1919‬خانواده های منافقین مورد حمله اعضای این سازمان قرار گرفتند‬ ‫‪/http://sahebnews.ir/466756‬‬ ‫‪2020‬سازمان مجاهدین خلق؛ پیدایی تا فرجام (‪ .)1385‬تهران‪ :‬موسسه‬ ‫مطالعات و پژوهش های سیاسی‪ ،‬صص ‪.540-543‬‬ ‫‪2121‬افرادی که قصد جدایی از فرقه رجوی داشتند را با سیانور‬ ‫می کشتند‬ ‫‪http://www.farsnews.com/printable.‬‬ ‫‪php?nn=13910318000434‬‬ ‫‪2222‬پانزده سال در فکر فرار از اردوگاه منافقین بودم‪.‬‬ ‫‪http://www.farsnews.com/newstext.‬‬ ‫‪php?nn=13910430000334‬‬ ‫‪2323‬نامه اقای محمد حسین سبحانی ‪-‬از اعضای جداشده سازمان‪ -‬به‬ ‫خانم ژوئل بورگوا سفیر فرانسه در سوئیس‬ ‫‪http://www.nimnegah.org/farsi/?p=8756‬‬ ‫‪2424‬زنان و کودکان قربانیان فرقه تروریستی منافقین‪ /‬سید حسین‬ ‫هاشمی ‪ /‬ص ‪125‬‬ ‫‪http://iranpress.ir/iranwomen/template1/News.‬‬ ‫‪aspx?NID=2883‬‬ ‫‪1212‬اظهارات خانم بتول سلطانی از اعضای سابق شورای رهبری‬ ‫منافقین ‪/http://saten.ir/78558-‬‬ ‫‪/http://www.bultannews.com/fa/news/48734‬‬ ‫‪http://iran-interlink.org/wordpressfa/?p=230652525‬‬ ‫‪1414‬وضعیت زنان در فرقه رجوی به روایت اسناد؛ از ممنوعیت ازدواج تا‬ ‫کنترل و سوء استفاده جنسی‬ ‫‪2626‬الزم به ذکر است که مقر اصلی فرقه بهائیت در سرزمین های اشغالی‬ ‫فلسطین بوده و این فرقه مورد حمایت جدی صهیونیست ها‬ ‫قرار دارد‪.‬‬ ‫‪/http://fergheha.ir/1393/071313‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪63‬‬ ‫سیدجواد حسینی‬ ‫دانش اموخته کارشناسی ارشد معارف اسالمی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق؟ع؟ و‬ ‫دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه عالمه طباطبایی؟هر؟‬ ‫ݡی‬ ‫س‬ ‫ݤ‬ ‫�ن‬ ‫ݦ‬ ‫ݦ‬ ‫ݩ‬ ‫ݒ‬ ‫ݤ‬ ‫زا�ارىاٮیݥ ݣس ݣ ݣ� ݣاݣ ݣ ݣݤݤ ݣݣدر ݭݓݣ ݐݣٮݦ ݣ ݣر گ ݣ ݣم ݣاه ݣ ݣس ݣ ݣرطݣ ݣوݣ ݤهݤ‬ ‫�ب ݔݬݪ ݭݓ ی‬ ‫اشاره‬ ‫انقالب مشروطه را می توان بی شک جزو اولین حرکات بسیج سیاسی در جامعه ی ایران دانست‪.‬‬ ‫بسیج سیاسی که از سوی گروه های مرجع برنامه ریزی و هدایت شد و توسط توده های جامعه‬ ‫اجرایی شد‪ .‬به عبارت دیگر انقالب مشروطه اولین حضور منسجم و اعتراضی مردم ایران در مقابل‬ ‫نظام سیاسی مستقر بود‪ .‬حضوری اعتراضی که تبعات ان تا عصر امروز نیز ادامه داشته و قابل‬ ‫بحث و بررسی است‪ .‬در نهضت تنبا کو اعتراض روحانیت و بخشی از مردم‪ ،‬اساس نظام سیاسی را‬ ‫ً‬ ‫مورد هدف قرار نداده بود اما در انقالب مشروطه عمال نظام سیاسی مورد انتقاد و درخواست برای‬ ‫اصالح قرار گرفت‪ .‬از این رو تالش جمعی جامعه ی ایران برای ایجاد اصالحات در نظام سیاسی و‬ ‫شیوه ی حکمرانی امری بدیع بود که جامعه ی ایران سالها قبل به این مهم رسیده بود؛ امری که‬ ‫جوامع اطراف ایران در دهه های بعد و در جریان نهضت بیداری اسالمی به ان رسیدند‪.‬‬ ‫‪64‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫مقام معظم رهبری‪:‬‬ ‫«از اول‪ ،‬مثل خود حادثه‪ ،‬تاریخ ان هم دست کسانی افتاد که نیات خوب و سالمی نداشتند‪ .‬همچنان که‬ ‫ان ها سریع امدند خود حادثه را مدیریت کردند و زمام کار را به دست گرفتند و از یک امر مردمی با انگیزه های‬ ‫ً‬ ‫دینی و ملی‪ ،‬یک چیز وابسته به بیگانه و یک کشور طراحی شده طبق طراحی های انگلیسی ‪ -‬که ان روز تقریبا‬ ‫حا کم مطلق دنیا بود ‪ -‬ساختند‪ ،‬تاریخ ان را هم به همین ترتیب مدیریت کردند‪ .‬شما می فرمایید حق متدینین‬ ‫ً‬ ‫ضایع شده؛ اصال حادثه را تحریف کردند؛ قضیه دیگری اتفاق افتاد؛ این ها امدند قضیه را به همان ترتیبی که‬ ‫‪1‬‬ ‫می خواستند‪ ،‬تعریف کردند‪».‬‬ ‫درست در زمانی که ّ‬ ‫تمدن غرب در حال ورود به خاورمیانه‬ ‫ّ‬ ‫به عنوان دروازه ی ورود به تمدن شرق بود‪ ،‬همزمان با ان‬ ‫اندیشه های سیاسی جدید نیز در حال نفوذ در الیه های‬ ‫جامعه ی ایران بود‪ .‬نخبگان سیاسی جامعه ی ایران ‪ -‬شامل‬ ‫تحصیل کردگان و فار غ التحصیالن کشورهای غربی‪ ،‬روشنفکران‪،‬‬ ‫و روحانیت‪ -‬به سرعت متوجه تمایز اندیشه های سیاسی جدید‬ ‫با سنت های حکمرانی در جامعه ی ایران شده و تالش کردند‬ ‫جامعه ی ایران را متناسب با این ّ‬ ‫تجدد نوظهور همگام سازند‪.‬‬ ‫هر چند در ادامه ی راه به دلیل تفاوت مبانی اندیشه ای نخبگان‬ ‫سیاسی فعال در مشروطه‪ ،‬نتیجه ی انقالب مشروطه در ایران به‬ ‫ضد خود تبدیل شد اما طبقه ی روحانیت در مقابل وقوع و رشد‬ ‫این اندیشه ها تالش کرد با نگاهی متعادالنه و نه عجوالنه از ان‬ ‫برای به حداقل رساندن استبداد در ایران بهره ببرد‪ .‬هر چند در‬ ‫این بین برخی از شخصیت های طبقه ی روحانیت نظیر ایت اهلل‬ ‫سیدکاظم یزدی مولف کتاب گران سنگ عروه الوثقی حاضر به‬ ‫ّ‬ ‫استفاده از این تفکر نوظهور برای ان هدف مقدس نبودند‪ .‬اما‬ ‫با این وجود اندیشه های نوین در ایران وارد شد و با توجه به‬ ‫اقتضاءات جامعه ی ایران تبدیل به یک نظام سیاسی مستقر‬ ‫در ایران شد که این نظام مستقر با شدت و ضعف تا انقالب‬ ‫اسالمی بهمن ‪ 57‬ادامه یافت‪ .‬در انقالب مشروطه یک اقدام‬ ‫جمعی اصالحی به یکباره از مسیری که از ابتدا برای ان ترسیم‬ ‫شده بود خارج شده و تبدیل به روند جایگزینی اندیشه های‬ ‫در انقالب مشروطه یک اقدام جمعی اصالحی به یکباره‬ ‫از مسیری که از ابتدا برای ان ترسیم شده بود خارج‬ ‫شده و تبدیل به روند جایگزینی اندیشه های اسالمی با‬ ‫اندیشه های سیاسی غربی‪ ،‬حذف روحانیت و رهبران‬ ‫روحانی مشروطه خواه نظیر ایت اهلل سیدمحمد طباطبایی‬ ‫و سیدعبداهلل بهبهانی‪ ،‬شهادت شیخ فضل اهلل نوری‪ ،‬و در‬ ‫نهایت منجر به ظهور استبداد رضاخانی شد‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪65‬‬ ‫اسالمی با اندیشه های سیاسی غربی‪ ،‬حذف‬ ‫روحانیت و رهبران روحانی مشروطه خواه نظیر‬ ‫ایت اهلل سیدمحمد طباطبایی و سیدعبداهلل‬ ‫بهبهانی‪ ،‬شهادت شیخ فضل اهلل نوری‪ ،‬و در‬ ‫نهایت منجر به ظهور استبداد رضاخانی شد‪.‬‬ ‫موضوعی که در این نوشتار مختصر به ان‬ ‫می پردازیم وجوه بازاریابی سیاسی در انقالب‬ ‫مشروطه است که از سوی نخبگان سیاسی‬ ‫غرب گرا به اجرا درامده است‪ .‬نخبگان‬ ‫سیاسیی که توانستند با روشی از پیش‬ ‫تعیین شده به هدف اصلی خود یعنی حذف‬ ‫روحانیت از مسیر مشروطه برسند‪ .‬البته‬ ‫باید این تذکر را بیان داشت که «بازاریابی‬ ‫سیاسی» یک ابزار علمی است و می تواند هم‬ ‫برای اهداف مثبت و هم اهداف منفی به کار‬ ‫گرفته شود‪ .‬بدیهی است در پارادایم اندیشه ی‬ ‫اسالمی؛ بازاریابی سیاسی وفادار به ارزش ها و‬ ‫هنجارهای اسالمی و اخالق اسالمی می باشد‪.‬‬ ‫‪66‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫ان چنان که مقام معظم رهبری نیز به این نکته‬ ‫اشاره دارند که‪:‬‬ ‫«یک نکته در باب شناخت این تاریخچه ی‬ ‫پرماجرای انقالب ما این است که توجه کنیم‬ ‫کشور ما بعد از اینکه سال های متمادی دچار‬ ‫استبداد سلطنتی بود تا دوره ی مشروطه‪،‬‬ ‫مشروطیت یک فرصتی بود برای تنفس؛ یعنی‬ ‫انتظار این بود که حادثه ی نهضت مشروطیت‬ ‫یک مجال تنفسی برای این ملت به وجود‬ ‫بیاورد و به انها ازادی بدهد؛ اما اینجور‬ ‫نشد‪ .‬مشروطیت از همان اول به وسیله ی‬ ‫بیگانگان‪ ،‬به وسیله ی قدرت مسلط ان روز‬ ‫دنیا یا یکی از قدرت های مسلط ان روز دنیا که‬ ‫دولت انگلیس بود‪ ،‬مصادره شد‪.2».‬‬ ‫کاربرد بازاریابی سیاسی در انقالب مشروطه‬ ‫به زعم این نوشته در شش ُبعد ظهور یافته‬ ‫است‪ :‬تصویرسازی ارمانی‪ ،‬مرجعیت سازی‬ ‫فکری‪ ،‬شخصیت سازی‪ ،‬نفرت انگیزی‪ ،‬اقناع‬ ‫کاذب‪ ،‬و کمپین سازی‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -1‬تصویرسازی ارمانی‬ ‫نخبگان سیاسی غرب گرا در انقالب مشروطه تالش زیادی‬ ‫برای تصویرسازی ارمانی از وضعیت بعد از مشروطه مصروف‬ ‫داشتند‪ .‬وضعیت استبدادزده ی ایران در هنگامه ی وقوع‬ ‫انقالب مشروطه به گونه ای بود که هر نوع تصویر غیراستبدادی‬ ‫از اینده ی هر چند مبهم نیز جامعه را به تحریک و بسیج عمومی‬ ‫وامی داشت‪« .‬بهاء الواعظین معروف مى گوید‪ :‬در ابتداى‬ ‫مشروطه به خانه اى رفتم پیرزن و دختر جوانى در انجا بودند‪،‬‬ ‫پیرزن پرسید‪ :‬منظور از مشروطیت چیست؟ گفتم‪ :‬قوانین‬ ‫ً‬ ‫جدید؛ گفت‪ :‬مثال چه چیزى جدیدى؟ من شوخیم گرفت و‬ ‫ً‬ ‫گفتم‪ :‬مثال دختران جوان را به پیرمردان دهند و زنان پیر را به‬ ‫جوانان‪ ،‬دخترش گفت‪ :‬این چه فایده اى دارد؟ پیرزن بالفاصله‬ ‫گفت‪ :‬اى بى حیا‪ ،‬حاال کار تو به جایى رسیده که بر قانون‬ ‫‪3‬‬ ‫مشروطه ایراد مى کنى‪».‬‬ ‫در بسیاری از منابع تاریخی مشروطه امده که بسیاری از‬ ‫معترضین درک درستی از مفهوم یا نظام مشروطه نداشتند‬ ‫اما ترجیح می دادند یک مشروطه خواه جلوه کنند تا یک‬ ‫استبدادطلب‪ .‬دوگانه سازی بین مشروطه و استبداد‪ ،‬حربه ای‬ ‫بود که به خوبی توانست جامعه را به تحریک وادار کند‪ .‬این‬ ‫تحریک عمومی‪ ،‬جامعه را به یک بسیج سیاسی گسترده تر‬ ‫رساند و ان حضور فعال اقشار مختلف مردم با یک خواست‬ ‫مشترک در صحنه ی سیاسی کشور بود‪ .‬هیجانات ناشی از‬ ‫بسیج عمومی ان قدر در جامعه ی ایران و در شهرهای بزرگی‬ ‫همچون تهران‪ ،‬تبریز ‪ ،‬اصفهان‪ ،‬شیراز‪ ،‬زنجان‪ ،‬مشهد‪ ،‬الر و‪...‬‬ ‫تجربه ای جدید و بدیع بود که توانست از نظر روانی جامعه را‬ ‫به مرحله ای از رضایت برساند‪ .‬در اصفهان مردمی که زیر یوغ‬ ‫استبداد ‪ 40‬ساله ی ظل السطان بودند توانستند به یک باره در‬ ‫مقابل مجسمه ی استبداد شهر خود بایستند و این در نوع خود‬ ‫تجربه ای شیرین بود و هرکسی نمی توانست به راحتی خود را از‬ ‫ان ّ‬ ‫مجزا یا ّ‬ ‫مبرا سازد‪.‬‬ ‫دوگانه سازی بین مشروطه و استبداد‪ ،‬حربه ای بود که به‬ ‫خوبی توانست جامعه را به تحریک وادار کند‪ .‬این تحریک‬ ‫عمومی‪ ،‬جامعه را به یک بسیج سیاسی گسترده تر رساند و‬ ‫ان حضور فعال اقشار مختلف مردم با یک خواست مشترک‬ ‫در صحنه ی سیاسی کشور بود‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪ -2‬مرجعیت سازی فکری‬ ‫از جمله ابزاری که در انقالب مشروطه‬ ‫توانست مدیریت افکار عمومی را به دست‬ ‫بگیرد مرجعیت سازی فکری بود‪ .‬در انقالب‬ ‫مشروطه مرجعیت فکری جامعه ی در حال‬ ‫نهضت‪ ،‬توسط نخبگان سیاسی غرب گرا‬ ‫تصرف شد‪ .‬شخصیت هایی نظیر تقی زاده‪،‬‬ ‫ملکم خان و ‪ ...‬افرادی بودند که توانستد با‬ ‫ابزار مرجعیت سازی فکری انقالب مشروطه را‬ ‫بربایند‪ .‬این در حالی بود که مرجعیت فکری‬ ‫و سیاسی در نهصت تنبا کو توسط روحانیت به‬ ‫ّ‬ ‫منصه ی ظهور رسیده بود و روحانیت شیعه‬ ‫متناسب با ظرفیت های درونی خود این‬ ‫نهضت را اغاز و هدایت نموده بودند‪ .‬از این‬ ‫رو در انقالب مشروطه نخبگان مشروطه به‬ ‫فراست دریافتند که باید این مرجعیت فکری از‬ ‫روحانیت به روشنفکران تغییر پیدا کند و برای‬ ‫ان تالش کردند‪ .‬دولت ابادی به صراحت گفته‬ ‫که‪« :‬در مزرعه ی روحانیت بذری پاشیده شد‬ ‫که دین و سیاست یکی شدند و دیگر دستی‬ ‫‪4‬‬ ‫نمی تواند اینها را از هم جدا کند‪».‬‬ ‫به عنوان مثال ا کنون ا گر از بسیاری از‬ ‫پژوهشگران حوزه ی تاریخ معاصر ایران و‬ ‫اندیشمندان علوم سیاسی پرسیده شود که‬ ‫شخصیت های مطرح مشروطه نام برده شود؛‬ ‫بالفاصله شخصیت هایی نظیر ایت اهلل بهبهانی‬ ‫و ایت اهلل طباطبایی بر شمرده می شوند و حال‬ ‫اینکه دستی وجود داشته تا شخصیت های‬ ‫بزرگ و مبارزی همچون ایت اهلل بالدی که‬ ‫یکی از علمای مبارز مشروطه خواه و ضد‬ ‫‪68‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫استعمار انگلیس در شهرهای حاشیه ی خلیج‬ ‫ً‬ ‫فارس بوده کامال از گزارش های تاریخی به‬ ‫کناری گذاشته شود‪ .5‬مرجعیت سازی گاهی‬ ‫با حذف شخصیت هایی نظیر ایت اهلل شیخ‬ ‫فضل اهلل نوری و گاهی با مسکوت گذاشتن‬ ‫شخصیت هایی نظیر ایت اهلل بالدی همراه‬ ‫بوده است‪ .‬همین طور در حال حاضر بسیاری‬ ‫از اثار مهم در حوزه ی مشروطه مغفول واقع‬ ‫شده است‪ .‬بسیاری از محققان نمی دانند که‬ ‫شیخ فضل اهلل هم کتابی در نقد مشروطه به‬ ‫نام «تذکره الغافل و ارشاد الجاهل» دارد که هم‬ ‫پای «تنبیه االمه و تنزیه المله» عالمه نایینی‬ ‫ارزشمند است اما دستی قوی وجود داشته که‬ ‫ً‬ ‫عامدا اثار نقد مشروطه کمرنگ شود‪.‬‬ ‫در انقالب اسالمی ‪ 57‬نیز برنامه ای از پیش‬ ‫تعیین شده وجود داشت تا مرجعیت فکری‬ ‫و سیاسی جریان انقالب از دست روحانیت‬ ‫خارج شود که موفق نشد‪ .‬نکته ای که به‬ ‫فراست امام خمینیرضوان اهلل تعالی علیه ان‬ ‫را دریافت و تالش کرد تا مرجعیت سیاسی و‬ ‫فکری روحانیت در انقالب اسالمی ایران از‬ ‫بین نرود وگرنه تجربه ی مشروطه امکان وقوع‬ ‫حتمی داشت‪.‬‬ ‫تذکری که ایت اهلل مهدوی کنی؟هر؟ ان را در‬ ‫دوره ی اصالحات به صراحت بیان کردند‪:‬‬ ‫«در مورد انتخابات ریاست جمهوری دوره ی‬ ‫هفتم باید بگویم که بنده از انتخابات دوره ی‬ ‫ششم احساس خطر می کردم و گفتم احساس‬ ‫می کنم مشروطه دارد تکرار می شود‪ ،‬چون‬ ‫می دیدم برخی از مدیران و مسئوالن که در‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫متن نظام و در دولت هستند و بودند‪ ،‬مطالبی را اظهار می دارند گویا بعضی از اصول قانون اساسی برای‬ ‫ان ها قابل قبول نبود‪ .‬ا گر محترمانه بگویم‪ ،‬این اصول برایشان هضم نشده بود و گاهی به طرفداری از‬ ‫دولت اقای هاشمی‪ ،‬رهبری را زیر سوال می بردند و رهبری را مزاحم می دیدند؛ به خصوص بعد از اینکه‬ ‫جریان کارگزاران و این حرف ها پیش امد و گروه دوم خردادی ها نیز به ان ها پیوستند و جبهه ی واحدی‬ ‫تشکیل دادند‪ .‬من در این جریان‪ ،‬که روزبه روز پیش می رفت‪ ،‬احساس می کردم که جریان‪ ،‬جریانی‬ ‫ً‬ ‫معمولی نیست‪ .‬از این رو‪ ،‬در بعضی از سخنرانی هایم گفتم من واقعا احساس خطر می کنم؛ همان‬ ‫‪6‬‬ ‫احساس خطری که در مشروطیت می شد‪ .‬بنابراین با صراحت گفتم مشروطیت دارد برمی گردد‪».‬‬ ‫‪ -3‬شخصیت سازی‬ ‫از جمله ابزارهای قابل تحلیل در انقالب‬ ‫مشروطه شخصیت سازی های کاذب بود‪.‬‬ ‫در انقالب مشروطه صف مشروطه خواهان‬ ‫و طرفداران استبداد به سرعت و متناسب‬ ‫با تحوالت جامعه در حال تغییر بود‪.‬‬ ‫عین الدوله ی مستبد که عامل اصلی قیام‬ ‫جامع ه علیه استبداد سلطان قاجار بود‪،‬‬ ‫بعد از فتح تهران توسط مشروطه خواهان‬ ‫به صف مشروطه خواهان پیوست و با انان‬ ‫عکس یادگاری گرفت‪ .‬شخصیت سازی‬ ‫با هدف کمرنگ شدن شخصیت های‬ ‫اصلی انجام می گیرد‪ .‬لذا همواره به معنای‬ ‫حذف شخصیت های مخالف نیست بلکه‬ ‫تزریق تصویر کاریکاتوری از شخصیت ها به‬ ‫افکارعمومی نیز منجر به بهره برداری سیاسی‬ ‫طراحان ان می شود‪ .‬در انقالب مشروطه این‬ ‫شخصیت سازی های کاذب صورت گرفت‪.‬‬ ‫تفاوت شخصیت سازی و مرجعیت سازی در‬ ‫این نکته است که مرجعیت سازی فکری در‬ ‫بحبوبه ی انقالب مشروطه برای خارج کردن‬ ‫در انقالب مشروطه صف مشروطه خواهان و طرفداران استبداد به سرعت و‬ ‫متناسب با تحوالت جامعه در حال تغییر بود‪ .‬عین الدوله ی مستبد که عامل‬ ‫اصلی قیام جامع ه علیه استبداد سلطان قاجار بود‪ ،‬بعد از فتح تهران توسط‬ ‫مشروطه خواهان به صف مشروطه خواهان پیوست و با انان عکس یادگاری گرفت‪.‬‬ ‫رهبری انقالب از روحانیت به سوی نخبگان‬ ‫سیاسی غرب گرا بود ولی در شخصیت سازی‪،‬‬ ‫روندی ارام ولی مستمر شکل گرفت که از‬ ‫ان در بزنگاه ها استفاده شد‪ .‬سیدحسن‬ ‫تقی زاده طلبه ای گمنام بود که یک باره در‬ ‫انقالب مشروطه از تبریز سر براورد‪ ،‬تقی زاده‬ ‫مشروطه خواه‪ ،‬شخصیتی سیاسی برجسته ای‬ ‫شد که در هفتاد سال زندگی سیاسی‪،‬‬ ‫نقش های متفاوت و گاه متضاد بر عهده‬ ‫گرفت‪ .‬درست زمانی که استبداد رضاخانی‬ ‫در حال شکل گیری بود‪ ،‬باقی مانده ی‬ ‫شخصیت های ازادی خواه مستقل در تکاپو‬ ‫برای ممانعت از شکل گیری استبداد رضاخانی‬ ‫تالش کردند اما تقی زاده درست در نقطه ی‬ ‫مقابل جریان مخالف رضاخان ایستاد و تمام‬ ‫ِ‬ ‫قد از وی دفاع کرد و حتی در دوران سلطنت‬ ‫محمدرضا پهلوی و بعد از کودتای ‪ 1332‬به‬ ‫‪7‬‬ ‫منصب ریاست مجلس سنا رسید‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪ -4‬نفرت انگیزی‬ ‫احساسات و هیجانات در انقالب های‬ ‫اجتماعی و سیاسی به حدا کثر می رسد و در‬ ‫این بین ایجاد ّ‬ ‫حس نفرت‪ ،‬ابزاری می شود که‬ ‫ّ‬ ‫توان تفکر را از توده ی جامعه می گیرد و انان را‬ ‫تبدیل به عامل طبقه ی هدایت گر می کند‪ .‬در‬ ‫انقالب مشروطه این اقدام با هوشمندی رخ‬ ‫داد‪ .‬مشروطه خواهان توانستند با طرح نگاه‬ ‫ً‬ ‫مثبت و حدا کثری نسبت به مشروطه عمال فضا‬ ‫و فرصت را از سایر اندیشه ها بگیرند‪.‬‬ ‫این مساله انگاه عمیق شکافته می شود که‬ ‫از منظر جامعه شناسی سیاسی تحلیل شود‬ ‫ً‬ ‫که واقعا چرا وقتی فاتحان تهران در میدان‬ ‫بهارستان شیخ فضل اهلل نوری را به دار اویختند‬ ‫ّ‬ ‫جامعه همچون تکه گوشتی کرخت از خود‬ ‫هیچ وا کنشی نشان نداد؟‬ ‫‪70‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫از جمله راهکارهای تحریک احساسات عمومی و بسیج مردمی در‬ ‫یک واقعه ی سیاسی‪ ،‬نفرت انگیزی است‪ .‬احساسات و هیجانات در‬ ‫انقالب های اجتماعی و سیاسی به حدا کثر می رسد و در این بین ایجاد‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫حس نفرت‪ ،‬ابزاری می شود که توان تفکر را از توده ی جامعه می گیرد و‬ ‫انان را تبدیل به عامل طبقه ی هدایت گر می کند‪ .‬در انقالب مشروطه‬ ‫این اقدام با هوشمندی رخ داد‪ .‬مشروطه خواهان توانستند با طرح‬ ‫ً‬ ‫نگاه مثبت و حدا کثری نسبت به مشروطه عمال فضا و فرصت را از سایر‬ ‫اندیشه ها بگیرند‪ .‬تزریق ّ‬ ‫حس نفرت از استبداد و حتی مخالفان مشروطه‬ ‫به حدی بود که حتی صدای مشروطه ی مشروعه ی شیخ فضل اهلل‬ ‫نوری هم شنید نشد‪ .‬شیخ فضل اهلل نوری به صراحت بیان می کند که‪:‬‬ ‫«واهلل قسم من با مشروطه ا ی که اخوند خراسانی بیان می کند مخالف‬ ‫نیستم‪ 8».‬اما اوج نفرت نسبت به شیخ ان چنان باال گرفته بود که این‬ ‫موضع شیخ شنیده نشد‪.‬‬ ‫این مساله انگاه عمیق شکافته می شود که از منظر جامعه شناسی‬ ‫ً‬ ‫سیاسی تحلیل شود که واقعا چرا وقتی فاتحان تهران در میدان بهارستان‬ ‫ّ‬ ‫شیخ فضل اهلل نوری را به دار اویختند جامعه همچون تکه گوشتی کرخت‬ ‫از خود هیچ وا کنشی نشان نداد؟ شیخ فضل اهلل نوری به اعتراف موافقان‬ ‫اعلم علما‪ ،‬مجتهد طراز اول‪ ،‬و نماینده ی مرجعیت نجف در‬ ‫و مخالفان‪ِ ،‬‬ ‫تهران بود‪ .‬وقتی جامعه و افکار عمومی نسبت به اعدام چنین شخصیتی‬ ‫به خود شک نمی کند‪ ،‬نشان از اوج گرفتن نفرت و موفقیت پروژه ی‬ ‫نفرت انگیزی در جامعه است‪ .‬نفرتی کاذب که توان تحلیل را از مخاطب‬ ‫گرفته و او را تبدیل به یک فرد خنثی و یا حتی همراه در جامعه می کند‪.‬‬ ‫ً‬ ‫«واقعا به شیخ فضل اهلل خیلی ظلم شده است‪ .‬اوایل انقالب‪ ،‬من دیدم‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫حتی در محافل روحانی و نزدیک به خود ما هم همین تفکرات وجود دارد‬ ‫که چرا از شیخ فضل اهلل صحبت می شود؛ شیخ فضل اهلل مخالف مشروطه‬ ‫بود! در حالی که او بالشک مخالف مشروطه نبود؛ خودش در حقیقت جزو‬ ‫موسسین و موثرین مشروطه بود؛ خود او هم در همان لوایحی که نوشته‬ ‫و منتشر کرده‪ ،‬بارها و بارها بر این معنا تا کید می کند و می گوید من مخالف‬ ‫مشروطه هستم؟ من جزو موسسین ام‪ .‬راست هم می گفت؛ بالشک او جزو‬ ‫‪9‬‬ ‫موسسین و فعاالن مشروطه بود‪».‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -5‬اقناع کاذب‬ ‫از جمله نکات قابل توجه در انقالب مشروطه‪ ،‬اقناع کاذب و زودهنگام‬ ‫جامعه نسبت به ارمان هایی بود که برای ان تالش و قیام کرده بود‪ .‬مردم‬ ‫درگیر در انقالب مشروطه به زودی از ارمان های خود دست کشیدند و‬ ‫کناری نشستند و امور را به نخبگان سیاسی سپردند‪ .‬علت این واقعه‬ ‫تالش جریان روشنفکری برای اقناع کاذب مخاطبان بود‪ .‬در اقناع کاذب‬ ‫در مقابل هیجانات انقالبی پاسخی حداقلی و کوتاه به انقالبیون داده‬ ‫می شود و در مقابل از انان خواسته می شود که به حداقل ها ا کتفا کنند‬ ‫و ان را بزرگ بشمارند‪ .‬در انقالب مشروطه پس از فتح تهران توسط سران‬ ‫مشروطه خواه‪ ،‬به سرعت در قالب نظام پارلمانیسم‪ ،‬مجلس نمایندگان‬ ‫تشکیل شد و ارمان عدالتخانه در شکل حداقلی پارلمان پاسخ داده شد‪.‬‬ ‫این حربه جامعه را مجبور به سکوت می کرد و در ورای ان به نخبگان‬ ‫فرصت می داد تا طرح غربی خود را با فرصت و امکان بیشتری اجرایی‬ ‫سازند‪ .‬نخبگان سیاسی غرب گرا پس از فراغت از اعدام شیخ فضل اهلل‬ ‫نوری و پس از فروکش کردن هیجانات نهضت مشروطه در فرصتی‬ ‫مغتنم‪ ،‬الگوی پارلمانی کشورهای اروپایی نظیر فرانسه و بلژیک را به‬ ‫عنوان الگو قرار داده و تا سال ‪ 1357‬به عنوان نظام سیاسی در ایران ان‬ ‫را ثبت کردند‪.‬‬ ‫«تاریخ را نگاه کنید ‪-‬نمی گویم تاریخ قرن های متمادی را‪ ،‬تاریخ همین‬ ‫ً‬ ‫دوران‪ ‬مشروطه‪ ‬به این طرف را‪ -‬مشروطه اسما در کشور به وجود امد؛‬ ‫اما از وقتی که رژیم پهلوی بر سر کار امد‪ ،‬انتخابات به معنای یک حرکت‬ ‫‪10‬‬ ‫نمایشی محض تلقی شد؛ ‪»...‬‬ ‫‪ -6‬کمپین سازی‬ ‫از جمله صحنه های جالب در تاریخ مشروطه‪ ،‬حضور کمپین های‬ ‫سیاسی در جریان این نهضت است‪ .‬فرهنگ سیاسی ایران تا قبل از‬ ‫نهضت مشروطه در درون خود با مفهوم کمپین سیاسی اشنا نبود‪.‬‬ ‫بست نشینی تنها ابزار برای بیان اعتراض سیاسی بود که ان هم از سوی‬ ‫علمای طراز اول مورد استفاده واقع می شد‪ .‬نهضت مشروطه اعتراض‬ ‫سیاسی را از سطح کنش نخبگانی به سطح توده های مردمی سوق داد‬ ‫و از سوی دیگر فرهنگ سیاسی اعتراض را نیز از بست نشینی سنتی به‬ ‫نهضت مشروطه اعتراض سیاسی را از سطح‬ ‫کنش نخبگانی به سطح توده های مردمی سوق‬ ‫داد و از سوی دیگر فرهنگ سیاسی اعتراض را‬ ‫نیز از بست نشینی سنتی به سوی کمپین های‬ ‫سیاسی سوق داد‪ .‬مهم ترین نماد کمپین‬ ‫سیاسی در جریان انقالب مشروطه‪ ،‬پناه بردن‬ ‫بخش عمده ای از مشروطه خواهان و مردم به‬ ‫سفارت انگلستان در تهران بود‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪71‬‬ ‫سوی کمپین های سیاسی سوق داد‪ .‬مهم ترین نماد کمپین سیاسی در جریان انقالب مشروطه‪،‬‬ ‫پناه بردن بخش عمده ای از مشروطه خواهان و مردم به سفارت انگلستان در تهران بود‪ -.‬البته در‬ ‫اینجا مراد از کمپین‪ ،‬مفهوم مصطلح کمپین سیاسی که به معنای مجموعه ابزارها و برنامه های‬ ‫یکپارچه با هدفی ّ‬ ‫معین در بازاریابی سیاسی نیست؛ بلکه منظور نوعی بسیج سیاسی برای اهداف‬ ‫سیاسی است‪ .-‬هر چند از ابتدای انقالب مشروطه دولت انگلستان در قالب جبهه ی موافق و‬ ‫دولت روس در قالب مخالف ظاهر شدند اما زمینه چینی نخبگان سیاسی غرب گرا برای اردو زدن‬ ‫مخالفان استبداد در سفارت انگلیس به انان یک هویت جمعی اعتراضی داد‪ .‬هویتی که زمینه ساز‬ ‫فشار بیشتر بر دستگاه سلطنت و مخالفان مشروطه بود‪ .‬همراهی حدا کثری دولت انگلیس با‬ ‫اردوگاه انقالبیون باعث به حدا کثر رسیدن قدرت این جریان شد‪ .‬کمپین سیاسی در سفارت‬ ‫انگلیس زمینه ساز سایر ابزارها برای ربودن انقالب مشروطه بود‪.‬‬ ‫جمع بندی‬ ‫انقالب مشروطه اولین تجربه ی رفتار سیاسی مدرن در جامعه ی ایران بود‪ .‬در این نهضت‬ ‫جریان های مختلف با هدف به حداقل رساندن استبداد‪ ،‬تالش کردند تا نظام سیاسی مشروطه‬ ‫را جایگزین نظام سیاسی استبدادی کنند اما در این بین برخی از جریان ها و نخبگان سیاسی‬ ‫غرب گرا تالش کردند تا طرح و ایده ی خود را جایگزین قرائت دینی از مشروطه کنند‪ .‬برای‬ ‫رسیدن به این هدف از ابزارهای مختلف بازاریابی سیاسی در جهت منفی ان استفاده کردند‬ ‫که از مهم ترین ان می توان موارد‪ :‬تصویرسازی ارمانی‪ ،‬مرجعیت سازی فکری‪ ،‬شخصیت سازی‪،‬‬ ‫نفرت انگیزی‪ ،‬اقناع کاذب‪ ،‬و کمپین سازی را بر شمرد‪.‬‬ ‫پی نوشت ها‬ ‫‪1 .1‬تحلیل حضرت ایت اهلل خامنه ای از انقالب مشروطیت‬ ‫‪http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=1168‬‬ ‫‪2 .2‬دیدار اساتید و دانشجویان در دانشگاه علم و صنعت ‪1387/09/24‬‬ ‫‪http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=4992‬‬ ‫‪3 .3‬برگرفته از کتاب‪ :‬دادخواهی در حقوق مظلوم‪ ،‬بهاءالواعظین‪،‬‬ ‫طهران‪.1331 ،‬‬ ‫‪4 .4‬نجفی‪ ،‬موسی(‪ ،)1390‬مشروطه شناسی‪ ،‬تهران‪ :‬نشر ارما‪ ،‬صفحه ‪.33‬‬ ‫‪5 .5‬نجفی‪ ،‬موسی(‪ ،)1390‬مشروطه شناسی‪ ،‬تهران‪ :‬نشر ارما‪ ،‬صفحه ‪.33‬‬ ‫‪ 6 .6‬خواجه سروی غالمرضا (‪ )1385‬کتاب خاطرات ایت اهلل مهدوی‬ ‫کنی؟هر؟‪ ،‬تهران‪ :‬مرکز اسناد انقالب اسالمی‪ ،‬چاپ دوم‪ ،‬صفحه ‪.365‬‬ ‫‪72‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫‪7 .7‬برگرفته از کتاب سیدحسن تقی زاده به روایت اسناد ساوا ک‪ ،‬مرکز‬ ‫بررسی اسناد تاریخی‪ ،‬مقدمه ص ‪ 9‬و مقاله ی «تقی زاده پس از‬ ‫بیست سال راز مهمی را فاش کرد»‪ ،‬اطالعات‪ ،‬شماره ی ‪،11992‬‬ ‫پنجشنبه ‪ 12‬خرداد ‪.1345‬‬ ‫‪ 8 .8‬تاریخ انقالب ایران (بی تا) ‪ ،‬ابن نصراهلل مستوفی تفرشی ‪( ،‬بی جا) جلد‬ ‫اول ‪ ،‬ص ‪ .197-194‬شیخ فضل اهلل نوری و مشروطیت ‪ ،‬ص ‪ 29‬و ‪.30‬‬ ‫‪9 .9‬برگی از تاریخ ‪ /‬تحلیل حضرت ایت اهلل خامنه ای از انقالب مشروطیت‬ ‫‪http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=1168‬‬ ‫‪1010‬بیانات در دیدار جمعی از معلمان‪ ،‬پرستاران و کارگران ‪1388/02/09‬‬ ‫‪http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=6386‬‬ ‫مهدی مشفق‬ ‫دانش اموخته کارشناسی ارشد معارف اسالمی و مدیریت دانشگاه امام صادق؟ع؟ و‬ ‫دانشجوی دکتری سیاستگذاری بازرگانی دانشگاه عالمه طباطبایی؟هر؟‬ ‫ݡیݤ‬ ‫ک‬ ‫ݩ‬ ‫م‬ ‫ݦ‬ ‫ݐ‬ ‫ݤ‬ ‫ٮ‬ ‫س‬ ‫ر‬ ‫ݩ‬ ‫ݤ‬ ‫ݣ ݣ ݬݕݪݣ ݪݣ ݣ ݬݔݣݪ ݣݩىݧݘݣ ݣ ݣ ݣ ݢݣن ݣ ݣ ݣ ݣاݣں ݣح ݣ ݣهاݣ ݤݤ؛ ݨݨݒ ݒݨ ݦ ݦ ݦه ݦ� ݦ ݐ ه ݩ ݒ‬ ‫�ݡس ݑٮݩ‬ ‫ݦ‬ ‫ݦ‬ ‫ݦ‬ ‫م‬ ‫ݡڡ‬ ‫م‬ ‫م‪ ،‬ݣ ݧݣ ݧݣ ݣٮݧݩ ݑݣ ݣ ݣ ݣ ݫىمݣ ݫݬݔݣا ݣ ݤ؟ݤ‬ ‫ݠه‬ ‫ݡس‬ ‫س‬ ‫ݣ ݣىىرݣ ݫݫݭݭݔ ݣ ݭ ݫݓݣ ݣ ݣ‬ ‫س ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣور ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫‪ -1‬مقدمه‬ ‫رسانه ها‪ ،‬یکی از نهادهای سیاسی در حکومت های مردم ساالر هستند‪ .‬رسانه ها با ایجاد امکان‬ ‫تبادل اطالعات میان مردم و حکومت‪ ،‬کارکرد اصول دموکراسی در جامعه را تضمین می کنند‪ .‬از‬ ‫طریق رسانه هاست که مردم از کارهای دولت ا گاه می شوند و دولت از عالقه ی شهروندان مطلع‬ ‫می گردد‪ .‬این جریان دوسویه ی اطالعات و همچنین ازادی رسانه ها برای ایفای نقش نظارتی‬ ‫مردم در هیچ زمانی به اندازه ی دوران مبارزات انتخاباتی اهمیت ندارد‪ .‬اهمیت رسانه های‬ ‫جمعی در زمان انتخابات به اندازه ای است که برخی منتقدان از سیاست رسانه ای شده در عصر‬ ‫ارتباطات سخن می گویند‪ .‬امروزه اغلب پژوهشگران ارتباطات سیاسی بر این باورند که رسانه های‬ ‫جمعی به درجات و شیوه های گونا گون بر شناخت‪ ،‬دیدگاه ها و نگرش های سیاسی مخاطبان‬ ‫اثر می گذارند‪ .‬در جهان امروز‪ ،‬بیشتر مردم اطالعات و دانش سیاسی خود را از رسانه های جمعی‬ ‫به دست می اورند و این اطالعات‪ ،‬پس از تحلیل و پردازشی که به طور مستقیم از جانب خود‬ ‫مخاطبان یا به کمک رهبران فکری انها صورت می گیرد‪ ،‬مبنای شکل گیری باورها‪ ،‬دیدگاه ها و‬ ‫نگرش ها و در نهایت رفتار سیاسی مردم می شود‪( .‬سیدامامی ‪ .)۶۴ :۱۳۸۸‬این نوشته در پی ان‬ ‫است تا ضمن مروری اجمالی بر مفهوم رسانه و نقش انواع رسانه ها در انتخابات‪ ،‬نگاه رسانه های‬ ‫مختلف به مقوله انتخابات را در مدت یکسال مانده به انتخابات ریاست جمهوری دوره دوازدهم‬ ‫کشور مورد بررسی قرار دهد‪.‬‬ ‫‪74‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -3‬نقش و تاثیرگذاری رسانه ها‬ ‫در مشارکت سیاسی جامعه‬ ‫‪ -2‬تعریف رسانه‬ ‫رسانه یک واسطه ی عینی و عملی در فرایند‬ ‫برقراری ارتباط است که دو نوع کارکرد اشکار‬ ‫و نهان برای ان وجود دارد‪ .‬کارکرد اشکار‬ ‫یعنی اینکه رسانه محل برخورد پیام و گیرنده‬ ‫پیام است؛ و کارکرد پنهان رسانه یعنی عامل‬ ‫برقراری جریان ارتباط و پیام رسانی است‪ .‬با‬ ‫توجه به گسترش روزافزون زیرساخت های‬ ‫فناوری در دنیا‪ ،‬رسانه ها به طور مداوم رو به‬ ‫گسترش و تنوع هستند و می توان انها را در‬ ‫دسته بندی های مختلفی ازجمله نمونه ی زیر‬ ‫قرار داد‪:‬‬ ‫‪ .1‬‬ ‫‪ .2‬‬ ‫‪. 3‬‬ ‫‪ .4‬‬ ‫‪ .5‬‬ ‫‪ .6‬‬ ‫رسانه های نوشتاری مانند مطبوعات‪ ،‬کتاب و‬ ‫مجالت‪.‬‬ ‫رسانه های شنیداری مانند مانند رادیو‪.‬‬ ‫رسانه های دیداری مانند تلویزیون‪ ،‬سینما‪،‬‬ ‫اینترنت‪.‬‬ ‫رسانه های ابزاری مانند اعالمیه‪ ،‬بروشور‪،‬‬ ‫تابلوی اعالنات‪ ،‬کاتالوگ‪ ،‬پوستر‪ ،‬ترا کت‪،‬‬ ‫م کوتاه و‬ ‫پال کارد‪ ،‬ارم‪ ،‬فیلم های تبلیغی‪ ،‬فیل ‬ ‫بلند‪ ،‬سخنرانی‪ ،‬همایش و تئاتر‪.‬‬ ‫رسانه های نهادی یا گروهی همچون‬ ‫روابط عمومی ها‪ ،‬شرکت های انتشاراتی‪ ،‬و‬ ‫بنیادهای سینمایی‪.‬‬ ‫رسانه های فرانهادی همچون خبرگزاری ها‪،‬‬ ‫دفاتر روابط بین الملل‪ ،‬بنگاه های سخن پرا کنی‬ ‫و تراست های خبری‪ ،‬شرکت های چندملیتی‪،‬‬ ‫فیلم های سینمایی‪ ،‬شبکه های ماهواره ای‪.‬‬ ‫در نظام های مردم ساالر‪ ،‬فراهم سازی‬ ‫بسترهای مناسب برای مشارکت سیاسی از‬ ‫ضروریات اولیه است‪ .‬از وظایف بسیار مهم‬ ‫رسانه های مختلف در این جوامع‪ ،‬تاثیرگذاری‬ ‫بر افزایش مشارکت سیاسی مردم و تمهید‬ ‫بسترهای تحقق ان است‪ .‬این تاثیرگذاری‬ ‫به شیوه های مختلف اتفاق می افتد‪ .‬عموم‬ ‫رسانه ها تالش می کنند با ایجاد تحوالت‬ ‫الزم در جهت گیری های سیاسی مخاطبان‪،‬‬ ‫بر مبنای عالیق و سالیق خود‪ ،‬بر رای انان‬ ‫تاثیرگذار باشند‪ .‬البته باید توجه داشت که‬ ‫مخاطب‪ ،‬پیام های متفاوتی را از رسانه های‬ ‫گونا گون که دارای نگرش ها و سالیق متکثر‬ ‫هستند دریافت می کند؛ برخی از انها را‬ ‫می پذیرد و بعضی دیگر را طرد می کند و در‬ ‫نهایت بخش هایی از پیام ها که در ذهن‬ ‫مخاطب پذیرفته شده اند‪ ،‬نگرش سیاسی او‬ ‫را تحت تاثیر قرار می دهند و مشارکت سیاسی‬ ‫معناداری را در وی ایجاد می کنند (پی یرو‪،‬‬ ‫‪ .)۲۲ :۱۳۷۰‬البته باید یاداور شد که در زمینه ی‬ ‫تغییر و تحول در جهت گیری های سیاسی یک‬ ‫فرد دو مرحله وجود دارد‪ :‬تغییر نگرش های‬ ‫قبلی و در ادامه‪ ،‬ورود و پذیرش نگرش های‬ ‫جدید‪ .‬نکته ی مهم در این اثنا‪ ،‬وجود و ایجاد‬ ‫هماهنگی بین این دو مرحله است‪ .‬رسانه ی‬ ‫قدرتمند ارتباطی‪ ،‬برای ایجاد نگرش الزم در‬ ‫افراد باید دو مرحله را با موفقیت پشت سر‬ ‫بگذارد یعنی عمل« اطالع رسانی» و «اقناع»‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪ -4‬نقش رسانه های مختلف‬ ‫در انتخابات کشور‬ ‫‪ -۱-۴‬مطبوعات‬ ‫را به نحو شایسته انجام دهد‪( .‬اسماعیلی و‬ ‫موحدیان ‪)۱۸۲ :۱۳۸۸‬‬ ‫مراحل مدیریت رسانه در پوشش رقابت های‬ ‫انتخاباتی بر اساس مطالعات صورت گرفته به‬ ‫پنج مرحله ی زیر تقسیم می شود‪:‬‬ ‫‪ .1‬مرحله پیش از انتخابات‬ ‫‪ .2‬مرحله رقابت نامزدها تا برگزاری انتخابات‬ ‫‪ .3‬مرحله تامل‬ ‫‪ .4‬مرحله روز رای گیری‬ ‫‪ .5‬مرحله پس از انتخابات‬ ‫همانطور که در مقدمه هم ذکر شد هدف‬ ‫از این نوشته‪ ،‬بررسی مواضع و استراتژی‬ ‫رسانه ها در مرحله ی نخست یعنی پیش از‬ ‫انتخابات است‪ .‬اماده سازی‪ ،‬اموزش و ترغیب‬ ‫هیجانی درباره موضوعاتی مانند‪ :‬وظایف‬ ‫ریاست جمهوری‪ ،‬اهمیت انتخابات ریاست‬ ‫جمهوری‪ ،‬مشارکت باال و پایین و پیامدهای‬ ‫ان‪ ،‬تحریم انتخابات و انگیزه های تحریم‪،‬‬ ‫رقابت واقعی و ارزش ان برای نظام سیاسی‪،‬‬ ‫ا گاه سازی مخاطب‪ ،‬ایجاد بینش و بصیرت‬ ‫سیاسی‪ ،‬بیان شرایط جامعه‪ ،‬ا گاه سازی‬ ‫مردم نسبت به جریان های سیاسی اصیل و‬ ‫مانند ان از مهم ترین استراتژی هایی است که‬ ‫رسانه ها در این مقطع به کار می برند‪.‬‬ ‫‪76‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫روزنامه رسانه ای ست که به صورت روزانه‬ ‫جدیدترین اخبار و اطالعات را در حوزه های‬ ‫مختلف فرهنگی‪ ،‬هنری‪ ،‬ورزشی‪ ،‬سیاسی‬ ‫و اقتصادی به اقشار مختلف جامعه ارائه‬ ‫می دهد‪ .‬مجله هم رسانه ای ست مکتوب‪،‬‬ ‫دارای صفحاتی بیشتر از روزنامه‪ ،‬با اهداف‬ ‫خاص و از پیش تعیین شده‪ .‬حجم متوسط‬ ‫یک مجله از ‪ 20‬صفحه تا ‪ 300‬صفحه است‬ ‫که البته تعداد صفحات باال‪ ،‬بیشتر اختصاص‬ ‫به مجالت و نشریات تبلیغی دارد‪ .‬مطالعات‬ ‫قبلی نشان می دهند که در انتخابات مجلس‬ ‫ششم‪ ،‬بیشترین اقبال میان رای دهندگان‬ ‫کالن شهرها به فهرست یا لیست مطبوعاتی ها‬ ‫بود‪ .‬اما پیمایش های جدید نشان می دهند‬ ‫خبرنگاران و روزنامه نگاران در اواخر جدول‬ ‫گروه های مرجع مردم در تصمیم گیری های‬ ‫سیاسی قرار دارند‪ .‬نکته ی دیگر ان که تاثیر یا‬ ‫وزن مطبوعات در ایران تنها با تعداد شمارگان‬ ‫یا نحوه و میزان ارتباط ان با مخاطبان‬ ‫سنجیده نمی شود‪ ،‬بلکه میزان قدرت جریانی‬ ‫که ان مطبوعه نمایندگی ان را برعهده دارد‪،‬‬ ‫وزن ان را در انتخابات نشان می دهد‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -۲-۴‬رادیو و تلویزیون‬ ‫رادیو که رسانه ای صوتی و با سابقه ی ‪ ۷۵‬ساله در ایران است با تمام‬ ‫فوائدش ‪-‬که از جمله ی ان‪ ،‬دسترسی همیشگی است ‪ -‬دارای یک‬ ‫نقص مهم است‪ :‬از نعمت تصویر بی بهره است؛ لذا مسئوالن و مجریان‬ ‫رادیو باید تمام توان و نیروی هنری خود را صرف صدا کنند تا از این‬ ‫طریق بتوانند فضاسازی مناسبی در ذهن شنونده ایجاد کنند‪.‬‬ ‫پرمخاطب ترین رسانه در جهان‪ ،‬تلویزیون است که به دلیل وجود‬ ‫همزمان صدا و تصویر از تنوع و کثرت مخاطب برخوردار بوده و این امار‬ ‫در ایران به مراتب بیشتر است‪ .‬در‪۴۰‬سال گذشته‪ ،‬تلویزیون موثرترین‬ ‫رسانه درجهان و ایران بوده و امارها و تحقیقات نشان می دهند با‬ ‫افزایش کاربرد اینترنت‪ ،‬تماشای تلویزیون یا به قوت خود باقی مانده‬ ‫ً‬ ‫و یا بعضا افزایش یافته است‪ .‬مثال تحقیقات نیلسون (‪ )۲۰۱۵‬نشان داد‬ ‫هر امریکایی روزانه ‪۱۱‬ساعت از رسانه های الکترونیک استفاده می کند‪.‬‬ ‫این بدان معناست که استفاده از فضای مجازی و اینترنت باعث‬ ‫کم شدن زمان تماشای تلویزیون نشده‪ ،‬اما انحصار تسلط تلویزیون در‬ ‫اطالع رسانی و مهندسی افکار عمومی شکسته است‪.‬‬ ‫در کشور ما ایران علیرغم گسترش شبکه های ماهواره ای مختلف‬ ‫و همچنین در دسترس بودن اخبار در فضاهای مجازی‪ ،‬براساس‬ ‫مطالعات صورت گرفته‪ ،‬صداوسیما همچنان یکی از معتبرترین منابع‬ ‫خبری افراد است‪ .‬نتایج یکی از نظرسنجی های مرکز سنجش افکار این‬ ‫سازمان نشان می دهد از ‪ ۴۸۲۹‬نفر از افراد باالی ‪ ۱۵‬سال در سراسر‬ ‫کشور‪ ،‬بیش از ‪ ۸۳‬درصد پاسخگویان‪ ،‬اخبار و اطالعات را از بخش های‬ ‫خبری صداوسیما پی می گیرند‪ .‬همچنین این تحقیق نشان می دهد که‬ ‫میزان اعتماد به اخبار تلویزیون ‪ ۶۱‬درصد و اخبار رادیو ‪ ۶۲‬درصد است‬ ‫و کمترین اعتماد به اخبار شبکه های اجتماعی و موبایلی با ‪ ۲۷‬درصد و‬ ‫شبکه های ماهواره ای با ‪ ۲۹‬درصد است‪.‬‬ ‫رسانه های عام قدرت خود را ازموثق بودن اخبار و اعتماد مردم به‬ ‫انها به دست می اورند‪ .‬هرچند میزان اعتماد مردم به اخبار تلویزیون‬ ‫در کشور ما بیش از ان ّ‬ ‫حدی ست که تصور می شود و رسانه ملی بیش‬ ‫از ماهواره مورد اعتماد است‪ ،‬ولی از دست دادن اعتماد و سرمایه ی‬ ‫اجتماعی خبر در رسانه ی ملی مشهود است‪ .‬همچنین ا گرچه رسانه ی‬ ‫در کشور ما ایران علیرغم گسترش شبکه های‬ ‫ماهواره ای مختلف و همچنین در دسترس بودن‬ ‫اخبار در فضاهای مجازی‪ ،‬براساس مطالعات‬ ‫صورت گرفته‪ ،‬صداوسیما همچنان یکی از‬ ‫معتبرترین منابع خبری افراد است‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪77‬‬ ‫ملی در حوزه فرهنگی و هنری مدام در حال‬ ‫ضعف و به اصطالح الغرترشدن است‪ ،‬تجربه ی‬ ‫انتخابات در سال های ‪ ۸۸‬و ‪ ۹۰‬نشان داده که‬ ‫صداوسیما هنوز توان انگیزشی و بسیج توده‬ ‫های مردم را در انتخابات دارد‪.‬‬ ‫‪ -۳-۴‬اینترنت و شبکه های مجازی‬ ‫ً‬ ‫اینترنت صرفا وسیله ی کسب اطالعات‬ ‫نیست‪ ،‬بلکه وسیله ی ارتباطات است؛ چیزی‬ ‫که تلویزیون فاقد ان است‪ .‬تا ‪ ۱۰‬سال پیش‬ ‫میزان استفاده مردم جهان از اینترنت کمتر‬ ‫از دو ساعت بود ولی امروز این میزان تقریبا‬ ‫به ‪ ۵/۴‬ساعت رسیده است‪ .‬ظهور اینترنت‬ ‫و فضای مجازی‪ ،‬راه های جدیدی را برای‬ ‫برقراری ارتباط و تعامالت انسانی پدید اورده‬ ‫که ماهیتی متفاوت از روابط در جهان واقعی‬ ‫دارند‪ .‬فضای مجازی بستری فراهم می اورد‬ ‫که در ان افراد می توانند با هویتی متفاوت از‬ ‫هویت واقعی شان حضور یابند و به تعامل با‬ ‫بقیه ی اعضا بپردازند و کنش ها و وا کنش هایی‬ ‫متفاوت یا متضاد از انچه در جهان واقعی بروز‬ ‫می دهند‪ ،‬بدون هیچ ترسی از شناخته شدن‬ ‫یا طرد شدن‪ ،‬داشته باشند‪ .‬فضای مجازی‪،‬‬ ‫ّ‬ ‫فضایی خلق است که در ان حرف ها و تصاویر‬ ‫جدید می توانند به نا گاه پدیدار شوند؛ جایی‬ ‫که اطالعات پیش تر پنهان از دید‪ ،‬حاال‬ ‫می توانند در دسترس قرار گیرند‪.‬‬ ‫سازوکارهای تعاملی اینترنت مانند وبال گ ها‪،‬‬ ‫ویکی ها‪ ،‬پادکست ها‪ ،‬ایمیل‪ ،‬گروه های‬ ‫مباحثه‪ ،‬اتاق ها و انجمن های گفت وگو‪،‬‬ ‫لیست های پستی‪ ،‬ار‪.‬اس‪.‬اس‪ ،‬سیستم های‬ ‫‪78‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫ثبت پیام (کامنت)‪ ،‬و سیستم های پیام‬ ‫فوری‪ ،‬امکان تبادل و اشترا ک اطالعات دو و‬ ‫چندجانبه را در محیط مجازی فراهم می کند‪.‬‬ ‫این ارتباطات متعامل‪ ،‬هم به صورت کنش‬ ‫متقابل رو در رو‪ ،‬و هم کنش متقابل با واسطه‪،‬‬ ‫در سطحی جهانی انجام می گیرند‪.‬‬ ‫اصطالح «شبکه های اجتماعی» یا رسانه های‬ ‫اجتماعی به علت بی مکانی حا کم بر اینترنت‬ ‫بر عالیق افراد و گروه ها و بر پایه ی مشارکت ‬ ‫همگانی بنیان نهاده شده اند‪ .‬عمده ترین‬ ‫محورهای این فناوری جدید رسانه ای‪،‬‬ ‫استفاده ی هم زمان از امکانات انالین و‬ ‫دیجیتال در ارتباط با مخاطب است‪ .‬در این‬ ‫ارتباط جدید‪ ،‬رفتار مخاطب در برابر رسانه‬ ‫هم دچار دگرگونی و از مخاطب منفعل به‬ ‫مخاطب فعال تبدیل می شود‪ .‬به همین‬ ‫دلیل‪ ،‬شبکه های اجتماعی موفق شده اند‬ ‫تعداد قابل توجهی از کاربران اینترنتی را جذب‬ ‫کنند و در میان چهار فعالیت اصلی کاربران‬ ‫اینترنتی قرار گیرند‪ .‬امارها بیانگر این است که‬ ‫شبکه های اجتماعی نه تنها به پربیننده ترین‬ ‫وب سایت های اینترنتی تبدیل شده اند‪،‬‬ ‫بلکه کاربران اینترنتی بیشتر زمان حضورشان‬ ‫در فضای مجازی را نیز در این وب سایت ها‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫می گذرانند‪« .‬فیس بوک» به عنوان بزرگ ترین شبکه ی اجتماعی دنیا‪ ،‬در‬ ‫حال حاضر‪ ،‬حدود ‪ 400‬میلیون نفر کاربر دارد و هر روز حدود ‪ 800‬هزار نفر‬ ‫عضو جدید به ان می پیوندند‪ .‬ا گر فیس بوک‪ ،‬به جای دنیای مجازی در‬ ‫دنیای فیزیکی حضور داشت‪ ،‬این تعداد جمعیت‪ ،‬ان را به یکی از چند‬ ‫کشور پرجمعیت دنیا تبدیل می کرد‪ .‬همچنین سایت های شبکه های‬ ‫اجتماعی خبرسازترین وب سایت های سال های اخیر اینترنت محسوب‬ ‫می شوند‪.‬‬ ‫‪ -۴-۴‬شایعه به مثابه رسانه‬ ‫وقتی رسانه های رسمی مورد شک واقع شوند‪ ،‬شایعه متولد می شود‪.‬‬ ‫شایعه از خالها زاده می شود‪ .‬زمانی که جامعه استعداد شایعه دارد‪،‬‬ ‫شایعه تبدیل به رسانه ای می شود که به رقابت با رسانه های رسمی‬ ‫می پردازد‪ .‬به نظر می رسد شایعات در فضای رقایت های سیاسی نقش‬ ‫مهمی در تخریب روحیه ی رقبا‪ ،‬ایجاد و تشدید اغتشاشات و شورش های‬ ‫عمومی دارند‪ .‬در این عصر‪ ،‬اطالعات منبع تولید قدرت به شمار می رود‪.‬‬ ‫رسانه های رسمی جدا از ارائه خبر‪ ،‬به تفسیر منظم خبر می پردازند و‬ ‫امکان تفاسیر نامنظم و ایجاد شایعه را می گیرند‪ .‬اما زمانی که همه ی‬ ‫رسانه ها متعلق به یک دیدگاه و جریان قدرت باشد و سطح تاثیرپذیری‬ ‫از رسانه های رسمی باال نباشد‪ ،‬نیاز سیری ناپذیر افراد به اطالعات‪ ،‬انها‬ ‫را به سمت منابع غیررسمی سوق می دهد‪ .‬شایعه به عنوان یک تفسیر‬ ‫اجتماعی‪ ،‬فرایندی است که از طریق ان اخباری بدون انکه از مجراهای‬ ‫رایج و رسمی باشد‪ ،‬گسترش می یابد‪.‬‬ ‫وجود اطالعات ناقص‪ ،‬مبهم و نا کافی درخصوص کاندیداها و اهمیت‬ ‫و حساسیت امر انتخابات‪ ،‬زمینه های رواج «شناخت احساسی» را در‬ ‫جامعه گسترش می دهد و در صورت برتری این شناخت بر شناخت‬ ‫ادرا کی (مبتنی بر منطق)‪ ،‬بازار شایعه گرم و گرم تر می شود‪ .‬به نظر‬ ‫می رسد در این انتخابات تلگرام‪ ،‬واتس اپ‪ ،‬وایبر فیس بوک و ‪ ...‬بر‬ ‫امر انتخابات اثر می گذارند؛ اثری که در میانه ی وعده های داده شده و‬ ‫تخریب رقیب‪ ،‬کسی مسئول و پاسخگوی ان نیست‪ .‬این مسئله در کنار‬ ‫زمان کوتاه تبلیغات انتخابات (‪۱۰‬روز) امکان پاسخگویی به شایعات را‬ ‫ْ‬ ‫عمال از رقیب سلب می کند‪.‬‬ ‫«فیس بوک» به عنوان بزرگ ترین شبکه ی ‬ ‫اجتماعی دنیا‪ ،‬در حال حاضر‪ ،‬حدود ‪400‬‬ ‫میلیون نفر کاربر دارد و هر روز حدود ‪ 800‬هزار نفر‬ ‫عضو جدید به ان می پیوندند‪.‬‬ ‫وجود اطالعات ناقص‪ ،‬مبهم و نا کافی درخصوص‬ ‫کاندیداها و اهمیت و حساسیت امر انتخابات‪،‬‬ ‫زمینه های رواج «شناخت احساسی» را در‬ ‫جامعه گسترش می دهد و در صورت برتری این‬ ‫شناخت بر شناخت ادرا کی (مبتنی بر منطق)‪،‬‬ ‫بازار شایعه گرم و گرم تر می شود‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪ -5‬استراتژی رسانه های در خصوص انتخابات دوره دوازدهم‬ ‫‪ -1-۵‬صداوسیما‬ ‫صداوسیمای جمهوری اسالمی ایران به عنوان رسانه ی انحصاری که تحت اختیار حا کمیت‬ ‫است ‪ ،‬هنوز وارد فضای انتخاباتی نشده است‪ .‬شاید دلیل اصلی این موضوع‪ ،‬جلوگیری از‬ ‫درگیرشدن زودهنگام کشور با مقوله ی انتخابات است‪ ،‬موضوعی که بار ها از سوی رهبر انقالب‬ ‫ٌ‬ ‫معظم له به در دیدار جمعی از نخبگان کشور در تاریخ ‪ 25‬خرداد‬ ‫مورد نهی قرار گرفته است‪ .‬بیانات‬ ‫‪ 1384‬در این زمینه خواندنی است‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫ سازى تبلیغاتی و لفاظی هیچ کمکی به حل مشکالت نمی کند؛ همچنانی که شما‬ ‫«حرف‪ ،‬جنجال ِ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫دیدید‪ .‬در همین قضایای انتخابات‪ ،‬خب‪ ،‬تبلیغات انتخاباتی مثال باید یک ماه یا ‪ ۲۰‬روز قبل از شروع‬ ‫انتخابات انجام بگیرد؛ اما از پیش از عید نوروز تبلیغات انتخاباتی شروع شد! همین تلویزیونی هم‬ ‫که مورد انتقاد بعضی از دوستان است‪ ،‬متاسفانه منعکس می کرد‪ .‬بنده موافق هم نبودم ‪ ...‬از جمله‬ ‫من راضی نبودم که از سه ماه قبل از انتخابات ‪ -‬انتخابات ‪ ۲۲‬خرداد بود ‪ -‬و از ماه اسفند‪ ،‬بعضی از‬ ‫سفرهای تبلیغاتی و حرف هایی که زده شد و تظاهراتی که می شد و مجادالتی که انجام می گرفت‪ ،‬از‬ ‫تلویزیون پخش شود‪ ،‬که متاسفانه در تلویزیون پخش شد؛ به خاطر همین که یعنی ما ازاداندیشیم!‬ ‫اینها توهم است؛ این جنجال افرینی در داخل کشور است‪».‬‬ ‫همچنین تغییر رئیس سازمان صدا و سیما و تالش ایشان برای استقرار بهتر نیز عامل دیگری است‬ ‫که باعث شده تا استراتژی مشخصی از سوی این سازمان در مورد انتخابات سال اینده ریاست‬ ‫جمهوری مشاهده نشود‪.‬‬ ‫‪80‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -۲-۵‬مطبوعات و سایت های خبری‬ ‫با این وجود موضوع انتخابات ریاست‬ ‫جمهوری دوره دوازدهم از ابتدای سال ‪1395‬‬ ‫به خصوص پس از پایان ماه مبارک رمضان در‬ ‫کانون توجه مطبوعات و سایت های خبری‬ ‫و الکترونیکی قرار گرفته است‪ .‬اخبار این‬ ‫رسانه ها بازتابی از وقایع و اخبار جریا ن ها‪،‬‬ ‫گروه ها و احزاب سیاسی است و این امر نشان‬ ‫می دهد که تحرکات جریان های سیاسی‬ ‫برای تاثیرگذاری در انتخابات اینده ریاست‬ ‫جمهوری اغاز شده است‪.‬‬ ‫در ادامه استراتژی های این رسانه ها‬ ‫درخصوص ریاست جمهوری اینده به تفکیک‬ ‫و همراه با ذکر مصادیق بیان می شود‪:‬‬ ‫‪ ‬استراتژی اول‪ :‬عبور از روحانی‬ ‫شکننده بودن پیوند اصالح طلبان با دولت‬ ‫حسن روحانی بارها در سه سال گذشته‬ ‫نمایان شده است‪ .‬یکی از جهت گیری های‬ ‫اصلی برخی رسانه های اصالح طلب به‬ ‫خصوص طیف وابسته به مجمع روحانیون‬ ‫مبارز مثل اعتماد ملی‪ ،‬حرکت در جهت‬ ‫عبور از روحانی بود‪ .‬این روند از ابتدای‬ ‫سال ‪ 94‬شتاب بیشتری گرفت‪ .‬مهم ترین‬ ‫مستمسک در این خصوص اظهارات رسول‬ ‫منتجب نیا‪ ،‬قائم مقام حزب اعتماد ملی بود‬ ‫که چند ماه مانده به انتخابات مجلس دهم‪،‬‬ ‫شورای مشورتی اصالح طلبان را مسیری‬ ‫انحرافی نامیده و از قصدشان برای ارائه‬ ‫لیست جدا گانه خبر داده بود‪ .‬افزودنی ست‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪81‬‬ ‫ابراهیم اصغرزاده فعال سیاسی اصالح طلب‬ ‫بحث عبور از دولت روحانی را مطرح کرد و دولت‬ ‫روحانی را به «رحم اجاره ای» تشبیه کرده و گفته‬ ‫بود‪« :‬چند وقت پیش به دوستانی به شوخی‬ ‫گفتم این رحم اجاره ای برای پرورش یک نطفه‬ ‫است»‪.‬‬ ‫‪82‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫شورای مشورتی اصالح طلبان از شماری فعاالن اصالح طلب به ریاست‬ ‫عبدالواحد موسوی الری‪ ،‬وزیر کشور دولت محمد خاتمی تشکیل شده‬ ‫بود و قصد داشت نامزدهای اصالح طلب و اعتدال گرا را در سراسر کشور‬ ‫برای انتخابات مجلس معرفی کند‪.‬‬ ‫همچین منصور مظفری مدیرمسئول روزنامه افتا ب یزد در یادداشت روز‬ ‫شنبه دوم مردادماه جاری از احتمال برگشت اصالح طلبان از روحانی خبر‬ ‫داده و از اصالح طلبان خواسته تا به روحانی چک سفید امضاء ندهند‪ .‬در‬ ‫بخشی از این نوشته می خوانیم‪ ... « :‬به هرحال همه چیز عیان است و‬ ‫ان چنان حاجت به بیان نیست‪ .‬مردمی که به نام اصالح طلبی و لیست‬ ‫امید رای دادند در روز روشن می بینند که چگونه رای انان زیر سوال‬ ‫می رود و اقایان نماینده یک به یک به بهانه های واهی خالف اراده ی‬ ‫ً‬ ‫جامعه حرکت می کنند‪ .‬قطعا این موضوع یک «نارو سیاسی» است که در‬ ‫اینده از سوی مردم بی پاسخ نخواهد ماند‪».‬‬ ‫روزنامه افتاب یزد در یادداشت خود تا کید کرد که حسن روحانی از‬ ‫انجایی که پایگاهی در میان اصولگرایان ندارد سال ‪ ۹۶‬مثل ‪ ۹۲‬بازهم‬ ‫چشمانش به اصالح طلبان خواهد بود‪ .‬ا گر مشاوران به او اطالعات غلط‬ ‫ً‬ ‫ندهند قطعا جناب رئیس جمهور ملتفت هستند که «اصالح طلبانه‬ ‫سخن گفتن» اما «گردش به سمت راست داشتن » نان سیاسی ندارد‪.‬‬ ‫قبل از ان نیز ابراهیم اصغرزاده فعال سیاسی اصالح طلب بحث عبور از‬ ‫دولت روحانی را مطرح کرد و دولت روحانی را به «رحم اجاره ای» تشبیه‬ ‫کرده و گفته بود‪« :‬چند وقت پیش به دوستانی به شوخی گفتم این رحم‬ ‫اجاره ای برای پرورش یک نطفه است»‪ .‬علی اصغر یوسف نژاد‪ ،‬نماینده‬ ‫اصالح طلب مجلس نیز در پاسخ به این سوال که اصالح طلبان در چه‬ ‫صورت از روحانی عبور می کنند گفته است‪« :‬انتظارات و توقعاتی که‬ ‫ْ‬ ‫اصالح طلبان در دور دوم از روحانی دارند طبیعتا بیش از توقعاتی است‬ ‫که در دور اول از وی دارند و ا گر در مسایل سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی‪،‬‬ ‫خط قرمزهای اصالح طلبان رعایت نشود ممکن است انها به کاندیدایی‬ ‫جز اقای روحانی فکر کنند‪ .‬اصالح طلبان نیروهای قابلی را دارند که‬ ‫توانایی کاندیداتوری داشته باشند و نمونه ی ان اقای عارف است که‬ ‫ظرفیت باالیی در این زمینه دارد و اجماعی در میان اصالح طلبان روی‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫وی نیز هست که البته اقایان جهانگیری‪ ،‬ظریف و حتی زنگنه هم این ظرفیت و قابلیت را برای‬ ‫کاندیداتوری دارند و این گونه نیست که اصالح طلبان خالی از گزینه باشند‪».‬‬ ‫پرداخت جدی رسانه های اصول گرا به این موضع گیری ها و انعکاس گسترده ی نظرات و‬ ‫دیدگاه های جریان تندرو اصالح طلب درخصوص استراتژی «عبور از روحانی» باعث شده تا‬ ‫جدی گفته ها و نوشته های رسانه های‬ ‫از ابتدای تیرماه روند تکذیب این استراتژی به بخش‬ ‫ِ‬ ‫اصالح طلب تبدیل شود‪ .‬مهم ترین اقدام تکذیبیه مجمع روحانیون مبارز است که در صفحه ی‬ ‫اینستا گرام ان به شرح زیر منتشر شده است‪« :‬در برخی از سایت ها مطلبی بدین مضمون که در‬ ‫جلسه ی مجمع روحانیون مبارز «عبور از روحانی» کلید خورد‪ ،‬منتشر شده است‪ .‬بدین وسیله‬ ‫اعالم می دارد که این خبر از اساس کذب محض و در راستای تشویش اذهان عمومی و تضعیف‬ ‫ً‬ ‫دولت تدبیر و امید و شخص رئیس جمهور محترم است‪ .‬مجمع روحانیون مبارز تا کنون مطلقا در‬ ‫رابطه با انتخابات ریاست جمهوری اینده جلسه و گفتگویی نداشته و موضع این مجمع حمایت‬ ‫ً‬ ‫قاطع از دولت و خصوصا شخص جناب اقای دکتر روحانی رئیس جمهور محترم است‪».‬‬ ‫ا گرچه در این میان حامیان اصلی حسن روحانی یعنی اعتدال گرایان ‪-‬که معتقدند وی هیچ بدیل‬ ‫و رقیبی ندارد و نامزد منحصر به فرد اصالح طلبان در انتخابات ‪ 96‬خواهد بود‪ -‬تالش دارند تا این‬ ‫مواضع را نادیده گرفته و تخفیف دهند‪ ،‬در جمع بندی می توان به این نکته اشاره کرد که تجربه‬ ‫انتخابات مجلس دهم و تعداد اعضای فرا کسیون های شکل گرفته نشان می دهد که تحرکات‬ ‫ً‬ ‫اصالح طلبان در این خصوص جدی بوده و ا گر چه تالش دارند ظاهرا این موضوع را تکذیب کنند‬ ‫اما در اتاق های فکر به دنبال امتیازگیری بیشتر از دولت حسن روحانی و حفظ سهم خود در دولت‬ ‫اینده هستند‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪83‬‬ ‫«روحانی دوست دارد قالیباف رقیبش باشد تا چهره هایی هم چون رئیس جمهور‬ ‫سابق؛ چرا که روحانی پیش تر تجربه ی حمالت حقوقی‪-‬امنیتی به قالیباف را در‬ ‫ریزش شدید ارای شهردار تهران منجر شد‪ ،‬کسب کرده‬ ‫مناظره سال ‪ 92‬که به‬ ‫ِ‬ ‫و حاال می خواهد تنور انتخابات را با شکل گیری دو قطبی حقوق دان‪-‬تکنوکرات‬ ‫داغ کند‪ ،‬که هم بحران حقوق های نجومی از یادها برود و هم ان دسته از‬ ‫ً‬ ‫مردمی مایوس شده از دست دولت تدبیر و امید را به انتخاب تقریبا‬ ‫حامیان‬ ‫ِ‬ ‫قطعی روحانی از دوگانه ی «روحانی‪-‬قالیباف» تحریک کند‬ ‫‪ ‬استراتژی دوم‪ :‬رقیب تراشی‬ ‫امن برای روحانی‬ ‫این استراتژی به طور خاص از سوی‬ ‫رئیس جمهور و اطرافیان اعتدال گرای ایشان‬ ‫دنبال می شود‪ .‬مهم ترین مصداق برای این‬ ‫استراتژی‪ ،‬حمله ی مستقیم رئیس جمهور‬ ‫به شهردار تهران در اجالس شهرداران جهان‬ ‫است‪ .‬به نظر می رسد مشاوران رئیس جمهور‬ ‫تالش دارند تا با ایجاد دو قطبی هایی در جامعه‬ ‫فضا را به سمت فضای تند انتخاباتی پیش‬ ‫ببرند‪ .‬برخی تحلیل گران بر این عقیده اند که‬ ‫اطرافیان رئیس جمهور با این کار قصد دارند‬ ‫تا افکار عمومی را از نا کارامدی دولت در حل‬ ‫بحران های اقتصادی‪ ،‬مشکالت اجرای برجام‬ ‫و یا ماجرای فیش های حقوقی منحرف کنند‪.‬‬ ‫صادق زیبا کالم در مصاحبه با سایت انتخاب‬ ‫درخصوص این سیاست می گوید‪« :‬شهردار‬ ‫‪84‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫پایتخت که هنوز یک طرح و الگوی جامع‬ ‫مدیریت شهری برای کالن شهر تهران به‬ ‫اجرا نگذاشته و داد اعضای شورای شهر از‬ ‫عملکردهای ناهماهنگ ان به هواست‪،‬‬ ‫فروش زمین و هوا و تغییر کاربری و فروش‬ ‫ترا کم را چنان پیش برده که در سایه ی یک‬ ‫دهه مدیریت مشعشع‪ ،‬تهران به جنگلی از‬ ‫بتون ارمه و سیمان تبدیل شده است ‪ ...‬نامزد‬ ‫نا کام انتخابات ‪ ٨٤‬و ‪ ٩٢‬با چنین سابقه ای‪،‬‬ ‫تحمل کوچک ترین انتقادی از سوی‬ ‫رئیس جمهور را ندارد و وقتی دکتر روحانی‬ ‫به درستی اشاره می کند که شهر ‪ ١٢‬میلیون‬ ‫نفری مثل تهران‪ ،‬علی القاعده به طرح جامعی‬ ‫ً‬ ‫برای توسعه پایدار نیازمند است و صرفا با‬ ‫فروش ترا کم نباید ان را تبدیل به جنگلی‬ ‫از برج و بارو کرد‪ ،‬براشفته شده و در همان‬ ‫جلسه و نه چندان محترمانه‪ ،‬به نماینده ی‬ ‫میلیون ها ایرانی جواب سرباال می دهد‪».‬‬ ‫برخی دیگر معتقدند «روحانی دوست دارد‬ ‫قالیباف رقیبش باشد تا چهره هایی هم چون‬ ‫رئیس جمهور سابق؛ چرا که روحانی پیش تر‬ ‫تجربه ی حمالت حقوقی‪-‬امنیتی به قالیباف‬ ‫ریزش شدید ارای‬ ‫را در مناظره سال ‪ 92‬که به‬ ‫ِ‬ ‫شهردار تهران منجر شد‪ ،‬کسب کرده و حاال‬ ‫می خواهد تنور انتخابات را با شکل گیری دو‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫قطبی حقوق دان‪-‬تکنوکرات داغ کند‪ ،‬که هم بحران حقوق های نجومی از یادها برود و هم ان‬ ‫ً‬ ‫مردمی مایوس شده از دست دولت تدبیر و امید را به انتخاب تقریبا قطعی روحانی‬ ‫دسته از حامیان‬ ‫ِ‬ ‫از دوگانه ی «روحانی‪-‬قالیباف» تحریک کند و هم با اطمینان به این که قالیباف هرگز در مناظرات‬ ‫نمی تواند به درستی‪ ،‬از فرمول «عبور از روحانی» استفاده کند‪ ،‬وی را برای هماوردی برگزیند‪».‬‬ ‫در این راستا همچنین رسانه های اصالح طلب تالش می کنند تا نامزدی افرادی مثل محمدرضا‬ ‫باهنر‪ ،‬سید مصطفی میرسلیم و ‪ ...‬را نیز تبلیغ کنند‪ .‬ایرنا خبرگزاری نزدیک به اصالح طلبان در‬ ‫مطلبی می نویسد‪ « :‬محمدرضا باهنر‪ ،‬چهره ای در میان محافظه کاران که شاه کلید انتخابات اتی‬ ‫است‪ .‬فردی که سال ‪ ۸۱‬احمدی نژاد را به شهرداری تهران رساند‪ ».‬همچنین اظهارنظر کوتاه‬ ‫و فیس بوکی مشاور رئیس جمهور در مورد سردار سلیمانی نیز در همین راستا ارزیابی می شود‪:‬‬ ‫ّ‬ ‫« بگذاریم حاج قاسم در قله اسطوره ای دفاع از حریم و حرم بماند؛ نگذاریم او را چون محسن و‬ ‫باقر به کارزار کلید و گازانبر بکشانند‪».‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪ ‬استراتژی سوم‪ :‬ترس از‬ ‫نامزدی محمود احمدی نژاد‬ ‫ّ‬ ‫تحرک های اخیر محمود احمدی نژاد و حضور‬ ‫در میان مردم و ایراد سخنرانی ازسوی وی‬ ‫به کابوسی سخت برای اصالح طلبان تبدیل‬ ‫شده است‪ .‬احمدی نژاد که در طول س ه سال‬ ‫ً‬ ‫گذشته کامال در برابر انتقادات و حمالت شدید‬ ‫رئیس جمهور و جریان رسانه ای منتسب به‬ ‫دولت سکوت اختیار کرده و به صدور چند‬ ‫ً‬ ‫بیانیه کوتاه ا کتفا کرده بود‪ ،‬اخیرا با حضور‬ ‫در شهرهای کوچک و بزرگ به ایراد سخنرانی‬ ‫پرداخته است‪ .‬رسانه های وابسته به جریان‬ ‫اصالحات با دریافت این موضوع خط خبری‬ ‫جدیدی را از روزهای میانی تیرماه اغاز‬ ‫کرده و طی ان تالش دارند تا موضوع حضور‬ ‫رئیس جمهور سابق در عرصه ی انتخابات را‬ ‫کمرنگ و حاشیه ای جلوه دهند‪ .‬به عنوان‬ ‫مثال سایت سحام نیوز در مطلبی تحت‬ ‫عنوان «اغاز کمپین انتخاباتی رئیس دولت‬ ‫پا ک دستان»؛ احمدی نژاد با وعده یارانه ‪٢۵٠‬‬ ‫هزار تومانی می اید!» مطالبی را منتشر نموده‬ ‫است‪ .‬این سایت مدعی شده که «هدف‬ ‫اصلی احمدی نژاد جذب اراء حاشیه نشینان‬ ‫و طبقات محروم خواهد بود‪ .‬او قصد دارد با‬ ‫طرح شعار ‪ ٢۵٠‬هزارتومانی دست کم دوازده‬ ‫میلیون رای طبقات محروم را جذب کند‪».‬‬ ‫یا اینکه روزنامه قانون در یادداشتی با عنوان‬ ‫«شوخی شوخی‪ ،‬احمدی نژاد جدی می شود»‬ ‫مدعی شده که کابینه دولت یازدهم با کلیددار‬ ‫پاستور همراهی نمی کند و «دولت حسن‬ ‫روحانی این روزها وقت زیادی را صرف پاسخ‬ ‫‪86‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫به انتقادهای طرفداران احمدی نژاد می کند‪.‬‬ ‫این موضوع باعث می شود تا دولتمردان‬ ‫دولت های نهم و دهم فرصت این را پیدا‬ ‫کنند که عالوه بر پاسخگویی به این انتقادات‬ ‫فرصتی برای احیای خودشان پیدا کنند‪».‬‬ ‫نگرانی از ضعف حافظه ی تاریخی مردم‬ ‫از رفتارهای سیاسی احمدی نژاد یکی از‬ ‫مهم ترین مولفه های بازگشت وی از سوی‬ ‫اصالح طلبان بیان می شود؛ روزنامه ابتکار‬ ‫مدعی است که ضعف حافظه ی تاریخی مردم‬ ‫با فعالیت انان در شبکه اجتماعی از بین رفته‬ ‫است و در همین راستا نوشت‪« :‬رسانه هایی‬ ‫که این روزها با نگرانی و پر طمطراق‪ ،‬رفتار‬ ‫رئیس دولت های نهم و دهم را رصد می کنند‪،‬‬ ‫فراموش کرده اند که در عصر ارتباطات یک‬ ‫اتفاق مبارک رخ داده و ان احیای حافظه‬ ‫ً‬ ‫تاریخی مردمی است که اتفاقا حضور مستقیم‬ ‫در تاریخ معاصر خود داشته اند‪ .‬این مردم اوج‬ ‫رفتارهای پوپولیستی را با همه ی هزینه های‬ ‫ّ‬ ‫مخربش برای کیان جامعه ایرانی با پوست و‬ ‫گوشت خود‪ ،‬حتی در سر سفره هایشان درک‬ ‫کرده اند‪ .‬از همین رو ‪-‬به ویژه در انتخابات‬ ‫هفتم اسفند ‪ -‬رویکردی غافلگیرانه را پیش‬ ‫چشم ناظران بروز دادند‪ ».‬در مجموع موضوع‬ ‫احمدی نژاد و نحوه حضور ایشان در انتخابات‬ ‫سال اینده‪ ،‬به صورتی پررنگ در رسانه های‬ ‫جریان اصالح طلب پوشش داده می شود‪.‬‬ ‫ً‬ ‫اما در مقابل‪ ،‬جریان اصولگرا تا کنون کامال در‬ ‫مقابل این موضوع سکوت اختیار کرده است‪.‬‬ ‫به عنوان مثال محمدنبی حبیبی دبیرکل‬ ‫حزب موتلفه اسالمی در پاسخ به این پرسش‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫ً‬ ‫که ایا اصولگرایان حاضر خواهند شد بار دیگر به احمدی نژاد بازگردند؟ می گوید‪« :‬اصال راجع به‬ ‫احمدی نژاد هیچ بحثی در جلسات رسمی اصولگرایان صورت نگرفته است‪ .‬بنده در هیچ محفل‬ ‫اصولگرایی‪ ،‬اینکه بحث جدی درباره احمدی نژاد مطرح باشد را ندیده ام‪ .‬شاید به صورت خبر‪،‬‬ ‫یک سری مطالبی گفته شود اما اینکه اصولگرایان دور هم بنشینند و درباره ی موضوع احمدی نژاد‬ ‫تحلیل کنند‪ ،‬تا کنون چنین نبوده است‪ ».‬بنابراین می توان گفت به طور کلی جریان رسانه ای‬ ‫اصولگرا تالش کرده است تا در مورد موضوع احمدی نژاد به صورت ایجابی یا سلبی موضع گیری‬ ‫خاصی نداشته باشد‪.‬‬ ‫‪ ‬استراتژی چهارم‪ :‬تا کید بر اثار مثبت سلبی برجام‬ ‫اجرایی کردن توافق هسته ای با مشکالت جدی مواجه شده‬ ‫است‪ .‬شرکت های بین المللی برای برقراری روابط تجاری با‬ ‫ایران دچار تردید هستند‪ .‬از یک سو تحریم های غرب علیه‬ ‫ایران لغو شده و از سوی دیگر امریکا به بهانه حمایت از تروریسم‬ ‫و نقض حقوق بشر برخی از تحریم ها را علیه تهران به قوت خود‬ ‫پابرجا گذاشته است‪ .‬در این شرایط‪ ،‬شرکت های خارجی از‬ ‫ترس نقض قوانین بین المللی در برقراری تعامل تجاری با ایران‬ ‫عقب نشینی می کنند‪ .‬دولت حسن روحانی همه توان خود را به‬ ‫کار گرفت تا با حل مناقش ه هسته ای و لغو تحریم ها‪ ،‬سال پایانی‬ ‫دولت را سال رونق اقتصادی قرار دهد‪ .‬اما در عمل شرایط طور‬ ‫دیگری رقم خورد‪ .‬بر این اساس استراتژی جدید برخی حامیان‬ ‫دولت در یک ماه گذشته‪ ،‬تا کید بر مفهوم جدیدی است که‬ ‫می توان ان را «اثار سلبی مثبت برجام» نام نهاد‪.‬‬ ‫بهروز بنیادی نماینده اصالح طلب مجلس دهم در یادداشتی‬ ‫در روزنامه اعتماد می نویسد که انتخابات ‪ 92‬و به تبع ان انعقاد‬ ‫توافق هسته ای با غرب منجر به این شده که کشور از جنگ‬ ‫دور شود‪ .‬البته باید اذعان کرد که شروع این داستان توسط‬ ‫رئیس جمهور و در سفر به همدان رقم خورد‪ .‬روحانی در جریان‬ ‫سفر به استان همدان و در جمع مردم همدان در سال ‪ ۹۴‬گفته‬ ‫بود‪« :‬بعد از ‪ ۲۳‬ماه تالش و مذا کره توسط دیپلمات های ملت‬ ‫به نقطه ای رسیده ایم که توانسته ایم سایه ی شوم جنگ را از سر‬ ‫مردم برداریم و امنیت واقعی را به کشور بازگردانیم!»‪.‬‬ ‫استراتژی جدید برخی حامیان دولت در یک ماه گذشته‪،‬‬ ‫تا کید بر مفهوم جدیدی است که می توان ان را «اثار سلبی‬ ‫مثبت برجام» نام نهاد‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪87‬‬ ‫بخش دوم استراتژی رسانه ای اصولگرایان‪ ،‬نقد جدی عملکرد دولت به خصوص‬ ‫در دو حوزه ی اقتصادی و سیاست خارجی و به طور خاص موضوع برجام است‪.‬‬ ‫موضوع موسوم به «فیش های نجومی» نیز در همین راستا قابل ارزیابی است‪.‬‬ ‫پس از ان نیز مجید انصاری معاون پارلمانی‬ ‫رئیس جمهور این داستان را این گونه جدی تر‬ ‫کرد‪« :‬من به اندک کسانی که مخالف اجرای‬ ‫برجام هستند و چشم بر واقعیت بسته اند‬ ‫و بدیهیات را منکر می شوند‪ ،‬عرض می کنم‬ ‫شما که می گویید برجام چه نتیجه ای داشته‬ ‫است من به شما عرض می کنم که ا گر برجام‬ ‫نبود وضعیت امروز ایران چگونه می شد‪.‬‬ ‫رئیس جمهور فرانسه در دیداری که با اقای‬ ‫ً‬ ‫روحانی داشته است رسما گفته که قرار بوده‬ ‫به ایران حمله نظامی شود و این حمله قطعی‬ ‫شده بود و تنها در زمان اجرای ان اختالف نظر‬ ‫وجود داشت که انتخابات سال ‪ ۹۲‬در ایران‬ ‫و مذا کرات هسته ای‪ ،‬سایه جنگ را از سر‬ ‫ایران برداشت»‪ .‬حتی در اظهارنظری جالب‬ ‫ً‬ ‫اخیرا سیدعباس عراقچی‪ ،‬معاون وزیر خارجه‬ ‫مدعی شده مهم ترین دستاورد برجام حفظ‬ ‫استقالل کشور و تثبیت حقوق هسته ای بوده‬ ‫نه رفع تحریم ها؛ به گفته ی وی‪« :‬قطعا یکی‬ ‫از اهداف مذا کرات‪ ،‬برداشته شدن تحریم ها‬ ‫بوده‪ ،‬ولی فراموش نکنیم که تمام خواسته ی‬ ‫ما رفع تحریم ها نبود‪ .‬خواسته های بزرگ تری‬ ‫هم وجود داشته که نباید فراموش شود‪،‬‬ ‫ما نباید برجام را منحصر کنیم به برداشته‬ ‫شدن تحریم ها که البته هدف مهمی است‬ ‫و مطالبات ما از طرف غربی در این زمینه‬ ‫هیچ گاه کاهش پیدا نخواهد کرد‪».‬‬ ‫‪88‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫‪ ‬استراتژی پنجم‪ :‬سکوت‬ ‫رسانه ای و نقد دولت‬ ‫رسانه های منتسب به جریان اصولگرایی‪،‬‬ ‫استراتژی سکوت رسانه ای را در پیش گرفته اند‪.‬‬ ‫بسیاری از این رسانه ها با اشاره به تذکرهای‬ ‫مکرر رهبری در انتخابات قبلی‪ ،‬معتقد هستند‬ ‫که ورود به مقوله انتخابات زود است و باید‬ ‫صبر کرد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬علیرضا زا کانی در‬ ‫جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی درباره ی‬ ‫برنامه های اصولگرایان برای انتخابات ریاست‬ ‫جمهوری جواب می دهد‪« :‬باید یاد بگیریم‬ ‫انتخابات را در زمان مناسب خود انجام دهیم‪،‬‬ ‫ورود زودهنگام به انتخابات با وجود مشکالت‬ ‫موجود در کشور نه تنها باعث رفع مشکالت‬ ‫نمی شود بلکه انها را افزایش می دهد‪ ».‬در‬ ‫مجموع انچه که عیان است نشان می دهد‬ ‫جریان موصوف به اصولگرایی هنوز نتوانسته‬ ‫است اجماع قابل قبولی در بین گروه های‬ ‫مختلف زیرمجموعه ی خود ایجاد کند‪ .‬اما‬ ‫بخش دوم استراتژی رسانه ای اصولگرایان‪،‬‬ ‫نقد جدی عملکرد دولت به خصوص در دو‬ ‫حوزه ی اقتصادی و سیاست خارجی و به طور‬ ‫خاص موضوع برجام است‪ .‬موضوع موسوم به‬ ‫«فیش های نجومی» نیز در همین راستا قابل‬ ‫ارزیابی است‪ .‬این روزها رسانه های اصولگرا‬ ‫ّ‬ ‫مملو از مطالب و مصاحبه هایی در خصوص‬ ‫نا کارامدی دولت در حل مشکالت اقتصادی‬ ‫دولت است‪ .‬ابهام در برجام‪ ،‬وضعیت‬ ‫نامطلوب فضای کسب و کار‪ ،‬رکود اقتصادی‪،‬‬ ‫بیکاری گسترده جوانان و تحصیل کرده ها‪ ،‬و‬ ‫کاهش قدرت خرید مردم مواردی است که این‬ ‫رسانه ها به ان می پردازند و خواهند پرداخت‪.‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ ‬استراتژی ششم‪ :‬توهم‬ ‫توطئه؛ اتاق تخریب دولت‬ ‫یکی دیگر از سیاست های رسانه ای جریان‬ ‫اصالح طلب در روزهای اخیر‪ ،‬متهم کردن‬ ‫جریان رقیب به ایجاد اتاق تخریب علیه دولت‬ ‫است‪ .‬شروع این جریان با مصاحبه ی خبری‬ ‫سخنگوی دولت همزمان بود‪ .‬نوبخت در‬ ‫نشست خبری خود گفت‪« :‬دولت به شدت‬ ‫با فساد‪ ،‬تبعیض و نابرابری مقابله می کند و‬ ‫برایش مهم است که حتی یک مورد صورت‬ ‫نگیرد‪ ،‬اما در مقابل ببینید چقدر زحمات‬ ‫دولت نادیده گرفته می شود‪ .‬اتاق فکری‬ ‫تشکیل شده که شنبه ها جلسه می گذارند و‬ ‫تعیین می کنند که تا اخر هفته اذهان عمومی‬ ‫را به کدام سمت ببرند‪ .‬ما در مقابل تالش‬ ‫می کنیم بیشتر به رفاه و معیشت مردم و حل‬ ‫مشکالت جامعه توجه کنیم‪ ».‬در همین حال‬ ‫ب یزد نوشته است که چند تن از‬ ‫روزنامه افتا ‬ ‫اعضای دولت دهم بر کرسی ریاست اتاق فکر‬ ‫شنبه ها تکیه زده اند‪ .‬این روزنامه‪ ،‬اعضای‬ ‫اتاق فکر دولت را این گونه برشمرد‪ :‬علی نیکزاد‪،‬‬ ‫کامران دانشجو‪ ،‬سیدمحمد حسینی‪ ،‬مسعود‬ ‫میرکاظمی‪ ،‬محمود بهمنی‪ ،‬محمدمهدی‬ ‫زاهدی یا شمس الدین حسینی‪ .‬به نوشته‬ ‫این روزنامه‪ ،‬این اتاق فکر در ساختمانی در‬ ‫ولنجک برگزار می شود‪.‬‬ ‫روزنامه شرق نیز در مطلب مفصلی با عنوان‬ ‫«دولت با اتاق فکر تخریب چه کند؟» در‬ ‫تاریخ ‪ 8‬تیرماه به این موضوع پرداخته‬ ‫است‪ .‬در بخشی از این نوشته می خوانیم‪:‬‬ ‫«داستان همان است‪ ،‬همان قصه تکراری‪.‬‬ ‫انگار قرار است هر چند سال یک بار‪ ،‬شاهد‬ ‫شکل گیری اش باشیم؛ شکل گیری کمیته ی‬ ‫مشخصی که در دولت اصالحات در قالب‬ ‫«ایجاد بحران ان هم هر ‪ ٩‬روز یک بار» بود و‬ ‫ا کنون در دولت حسن روحانی «شنبه» ها‬ ‫جلسه می گذارند تا دستاوردهای دولت‬ ‫اعتدال را در ذهن مردم کم رنگ جلوه دهند‪».‬‬ ‫در پایان باید منتظر ماند و دید کدام یک از‬ ‫این استراتژی های شش گان ه بیشتر از سوی‬ ‫گروه های مختلف سیاسی فعال در عرصه ی‬ ‫انتخابات به کار گرفته می شوند؛ نمونه ها‬ ‫و مصادیق رفتارهای سیاسی جناح ها و‬ ‫گروه های مختلف به خوبی این روند را نمایان‬ ‫خواهد ساخت‪ .‬شاید هم استراتژی های‬ ‫جدیدی به این مجموعه افزوده شوند‪.‬‬ ‫‪1 .1‬اسدی‪ ،‬علی‪ ،‬افکار عمومی و ارتباطات‪ ،‬انتشارات سروش‪1371 ،‬‬ ‫‪2 .2‬دادگران‪ ،‬سید محمد‪ ،‬مبانی ارتباطات جمعی‪ ،‬انتشارات فیروزه‪،‬‬ ‫چاپ سوم‪1379 ،‬‬ ‫‪3 .3‬معتمد نژاد‪ ،‬کاظم‪ ،‬وسائل ارتباط جمعی‪ ،‬انتشارات دانشگاه عالمه‬ ‫طباطبایی‪1371 ،‬‬ ‫‪4 .4‬علوی‪ ،‬پرویز‪ ،‬ارتباطات سیاسی؛ توسعه و مشارکت سیاسی ‪ .‬نشر‬ ‫علوم نوین ‪ .‬تهران ‪1375:‬‬ ‫‪5 .5‬سید امامی‪،‬کاووس؛ عبداهلل‪،‬عبدالمطلب؛ عوامل موثر بر مشارکت‬ ‫شهروندان در انتخابات ریاست جمهوری و مجلس؛ مطالعه موردی‬ ‫شهر تهران‪ ،‬پائیز ‪ - 1388‬شماره ‪ 16‬‬ ‫‪6 .6‬شا کری‪ ،‬مجتبی‪ « ،‬رسانه های جمعی و انتخابات ریاست‬ ‫جمهوری»‪ ،‬مرکز پژوهش های اسالمی صدا و سیما‪ .‬قم‪1384 :‬‬ ‫‪7 .7‬رونامه های افتاب یزد‪ ،‬اعتماد‪ ،‬اعتماد ملی‪ ،‬کیهان‪ ،‬شرق‪ ،‬سایت‬ ‫انتخاب‪ ،‬خبرگزاری ایلنا‪ ،‬سایت سحام نیوز‪،‬‬ ‫منابع و ماخذ‬ ‫یکی دیگر از سیاست های رسانه ای جریان اصالح طلب در روزهای اخیر‪ ،‬متهم‬ ‫کردن جریان رقیب به ایجاد اتاق تخریب علیه دولت است‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪89‬‬ ‫حسن وکیل زاده‬ ‫دانش اموخته کارشناسی ارشد معارف اسالمی و مدیریت بازرگانی و‬ ‫پژوهشگر بازاریابی سیاسی مرکز رشد دانشگاه امام صادق؟ع؟‬ ‫ݩ ݦ �ت ک‬ ‫ل‬ ‫ݐ�ت‬ ‫ݩ‬ ‫ݐ‬ ‫ݦ‬ ‫ݩ‬ ‫ݐ‬ ‫ٮ ݣ‪،‬ݫݣں ݫݣ ݫݣه ݫݣ ݫ‬ ‫ىں وݣن‬ ‫م‬ ‫ݭ‬ ‫ݤ‬ ‫ݔ‬ ‫ا‬ ‫ݤ‬ ‫ݤ!‬ ‫ݣ‬ ‫ݣ‬ ‫ݣ‬ ‫ݣ‬ ‫ر‬ ‫ݣ‬ ‫ݣ‬ ‫ه‬ ‫ݣ‬ ‫ں‬ ‫ݪ‬ ‫ݪ‬ ‫ݪ‬ ‫ݕ‬ ‫ݬ‬ ‫سݡی‬ ‫ز � � ݤݤݤ‬ ‫ا‬ ‫ݡس ݣ ݣ ݣ ی ݣ ݣاݣ ݤݤ؛� ݣرݣیݤ‬ ‫�با�ار ی ݣ ݣ ݣب ݣ ݣا� ݣ ݣݡی ݣ‬ ‫از نظام انتخابات ریاست جمهوری امریکا به عنوان پیچیده ترین نظام انتخاباتی دنیا یاد می شود‪.‬‬ ‫وجود نظام دو حزبی در این کشور به عنوان بازیگردانان اصلی قدرت در امریکا‪ ،‬در کنار جامعه ای‬ ‫با ایاالت و هویت های مختلف‪ ،‬متنوع و پرشمار‪ ،‬و همچنین نیروهای سیاسی اشکار و پنهانی‬ ‫که در سرنوشت انتخابات امریکا تاثیرگذار هستند‪ ،‬موجب بروز و ظهور مدل خاصی از بازاریابی‬ ‫سیاسی در این کشور شده است‪ .‬نوشته ی حاضر سعی دارد با رویکرد بازاریابی سیاسی به تحلیل‬ ‫پیش روی ریاست جمهوری این کشور بپردازد‪.‬‬ ‫انتخابات ِ‬ ‫‪90‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫ّ‬ ‫‪ -1‬نظام انتخابات فدرال و ملی در امریکا‬ ‫ویژگی های اصلی نظام سیاسی امریکا‬ ‫را باید در ساختار فدرال‪ّ ،‬‬ ‫تحرک احزاب‬ ‫سیاسی امریکا و نقش گروه های ذی نفوذ‬ ‫در تصمیم گیری دانست‪ .‬کشوری که ّ‬ ‫مدعی‬ ‫محوریت اقتصادی و سیاسی جهان است‪،‬‬ ‫به طور طبیعی ساختار قدرت ان نیز پیچیده‬ ‫و فرایند قدرت یابی بازیگران در ان طوالنی‬ ‫است‪ .‬فرایندی که اجرای ان از یک سال و‬ ‫نیم قبل از برگزاری انتخابات توسط احزاب‬ ‫سیاسی کلید می خورد و در طی یک پروسه‬ ‫زمانی‪ ،‬انتخاب جامعه هدف را نرمالیزه و یا‬ ‫فرمالیزه می کند‪ .‬از یک سال قبل‪ ،‬رقابت های‬ ‫درون حزبی نامزدهای هر یک از احزاب شروع‬ ‫می شود و هر یک از نامزدهای حزب سعی‬ ‫می کنند افکار عمومی را با خود همراه کنند‪.‬‬ ‫این رقابت درون حزبی تا ماه ژوئن ادامه‬ ‫دارد و با نظرسنجی ها و انتخابات مقدماتی‬ ‫در ایالت های مختلف‪ ،‬نامزد موردنظر حزب‬ ‫معلوم و تا اواخر ماه جوالی هر حزب با تشکیل‬ ‫کنگره ملی خود نامزد نهایی و معاون اول وی‬ ‫را به صورت رسمی اعالم می کند‪ .1‬انتخابات‬ ‫ریاست جمهوری امریکا هر چهار سال یک بار‬ ‫و در روز سه شنبه پس از نخستین دوشنبه‬ ‫ماه نوامبر برگزار می شود‪ .‬اما در این روز‬ ‫‪ -1‬هم ا کنون که این نوشته به چاپ می رسد هر دو حزب در نتیجه ی‬ ‫انتخابات درون حزبی‪ ،‬نامزدهای نهایی خود و معاونان انان را انتخاب‬ ‫و اعالم کرده اند‪.‬‬ ‫رئیس جمهور و معاونش از طریق اراء مستقیم‬ ‫مردم امریکا انتخاب نمی شوند‪ .‬بلکه در واقع‬ ‫بیش از یک ماه بعد و در ماه دسامبر توسط‬ ‫«هیات انتخاب کنندگان»‪ 2‬برگزیده می شوند‪.‬‬ ‫هیات انتخاب کنندگان ‪-‬که هر یک «الکتور»‬ ‫خوانده می شوند‪ -‬توسط مردم هر ایالت‬ ‫و در همان سه شنبه ماه نوامبر (انتخابات‬ ‫عمومی) برگزیده می شوند‪ .‬انچه در انتخاب‬ ‫رئیس جمهور در نظام انتخاباتی امریکا به‬ ‫چشم می خورد این است که تا حدودی‬ ‫سعی شده قواعد به گونه ای طراحی شود که‬ ‫از مداخله و نفوذ مستقیم عامه ی مردم در‬ ‫نتیجه ی انتخابات جلوگیری شود و ان را در‬ ‫صالحیت گروهی محدود از برگزیدگان مردم‬ ‫قرار دهند‪.‬‬ ‫برای رسیدن به هدف فوق‪ ،‬هر حزب صورتی‬ ‫از هیات انتخاب کنندگان را معرفی می کند که‬ ‫در صورت برگزیده شدن‪ ،‬انها ملزم و متعهدند‬ ‫که به نامزدهای حزب رای دهند‪ .‬هیات‬ ‫انتخاب کنندگان در هریک از ایاالت‪ ،‬مستقل‬ ‫و جدا گانه با سیستم انتخابی هر ایالت‬ ‫(مستقیم یا غیر مستقیم) تشکیل و تعداد‬ ‫انها در هر هیات برابر با مجموع نمایندگان‬ ‫ان ایالت در مجلس سنا و مجلس نمایندگان‬ ‫خواهد بود‪ .‬وقتی مردم در انتخابات‬ ‫‪Electoral college -2‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪91‬‬ ‫در تاریخ انتخابات امریکا هفت بار اتفاق افتاده است که نامزدی حائز ا کثریت‬ ‫اراء بوده ولی رای اعضای کالج بر ا کثریت ارای مردم فائق امده و نامزد دیگر‬ ‫رئیس جمهور شده است‪.‬‬ ‫ریاست جمهوری امریکا رای می دهند‪ ،‬در واقع‬ ‫با این رای به نمایندگان خود در کالج الکترال‬ ‫که شامل ‪ 538‬عضو است‪ ،‬حکم می کنند که‬ ‫به چه کسی رای دهند‪ .‬یعنی نمایندگان کالج‬ ‫الکترال از خودشان حق رای ندارند؛ رای شان‬ ‫نمادین و متعلق به نامزدی است که مردم‬ ‫همان ایالت او را انتخاب کرده اند‪ .‬هیات‬ ‫انتخاب کنندگان هر ایالت‪ ،‬در ماه دسامبر در‬ ‫مرکز ایالت خود گرد هم امده ‪ ،‬هریک از انان‬ ‫به یک تن جهت احراز مقام ریاست جمهوری‬ ‫و به شخص دیگر برای معاونت وی رای‬ ‫می دهند‪ .‬هر حزب که ا کثریت ارای یک ایالت‬ ‫را به دست اورد به تعداد کلیه ی اعضای‬ ‫هیات انتخاب کنندگان ان ایالت به نفع نامزد‬ ‫حزب خود رای خواهد داشت‪ .‬هر ایالت انگاه‬ ‫فهرستی از ارا را تهیه و ذیل ان را گواهی نموده‬ ‫و به پیوست‪ ،‬اصل ارا را برای ریاست مجلس‬ ‫سنا ارسال می دارند‪ .‬ارای رسیده در حضور‬ ‫اعضای مجلس نمایندگان و مجلس سنا‬ ‫شمرده می شود‪ .‬هر نامزدی که در حضور‬ ‫اعضای کلیه ی «هیات های انتخاب کننده»‬ ‫ا کثریت ارا را به دست اورد به ریاست جمهوری‬ ‫‪92‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫انتخاب خواهد شد؛ بدان شرط که حداقل‬ ‫ارایی که به دست اورده از نصف بیشتر باشد‪.‬‬ ‫(یعنی از ‪ 538‬رای کالج حداقل ‪ 270‬رای را‬ ‫از ان خود کند) هرگاه دارنده ی حدا کثر ارا‬ ‫به حد نصاب نرسد‪ ،‬مجلس نمایندگان از‬ ‫بین سه تن دارندگان حدا کثر ارا یک نفر را‬ ‫به ریاست جمهوری انتخاب خواهد کرد‪ .‬در‬ ‫هنگام رای گیری‪ ،‬در این باره تمامی نمایندگان‬ ‫یک ایالت فقط یک رای خواهند داشت‪.‬‬ ‫شمارش ارا و تعیین معاون رئیس جمهور نیز به‬ ‫صورت پیش گفته خواهد بود؛ مگر در موردی‬ ‫که هیچ یک از داوطلبان حایز ا کثریت مطلق‬ ‫نشده باشد که در این صورت‪ ،‬مجلس سنا‬ ‫معاون رئیس جمهور را از میان دو تن از کسانی‬ ‫که دارای ا کثریت نسبی هستند انتخاب‬ ‫خواهد کرد‪.‬‬ ‫همانطور که پیش تر گفته شد رای هیات‬ ‫انتخاب کنندگان هر ایالت‪ ،‬تابعی از رای مردم‬ ‫ان ایالت است اما از انجایی که افراد حاضر‬ ‫در این هیات در انتخاب خود ازاد هستند و‬ ‫هنگام رای دادن‪ ،‬اسمی از انها در برگه رای‬ ‫نیست‪ ،‬می توانند از اختیار خود استفاده‬ ‫کرده و به عبارتی خلف وعده کنند و به افراد‬ ‫غیر هم حزبی خود رای دهند‪ .‬با این حال‪،‬‬ ‫چنانچه رای اعضای کالج به نامزد غیرحزب‬ ‫ً‬ ‫خود معطوف شود‪ ،‬قانونا هیچ اقدامی متصور‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫نیست‪ .‬مگر اینکه حزب متبوع از جهت سیاسی با این نماینده برخورد کند و این در تاریخ‬ ‫انتخابات امریکا هفت بار اتفاق افتاده است که نامزدی حائز ا کثریت اراء بوده ولی رای اعضای‬ ‫کالج بر ا کثریت ارای مردم فائق امده و نامزد دیگر رئیس جمهور شده است‪.‬‬ ‫در مرحله ی مقدماتی انتخابات امریکا‪ ،1‬در حال حاضر در رقابت های درون حزبی جمهوری خواهان‬ ‫و دموکرات ها‪ ،‬به ترتیب دونالد ترامپ و هیالری کلینتون به عنوان نامزد نهایی این دو حزب‬ ‫شناخته شده اند و کمپین های هر دو طرف وارد مرحله جدیدی از انتخابات می شود‪ .‬در مرحله‬ ‫بعدی نامزدها به همراه معاونان خود برای رقابت با همدیگر وارد مبارزه انتخاباتی خواهند شد‪.‬‬ ‫مرحله ی نهایی انتخابات عمومی امریکا‪ 2‬نیز در ‪ 8‬نوامبر ‪ 18( 2016‬ابان ‪ )۱۳۹۵‬برگزار و پیروز نهایی‬ ‫انتخابات مشخص خواهد شد‪.‬‬ ‫سیاسی کاندیداها در بازار انتخابات‬ ‫‪ -2‬بررسی برنامه های بازاریابی‬ ‫ِ‬ ‫‪ -۱-۲‬دونالد ترامپ‪ ،‬کاندیدای برگزیده ی جمهوری خواهان‬ ‫دونالد ترامپ‪ ،‬نامزد حزب جمهوری خواه‪ ،‬که او را پدیده ی این دوره‬ ‫از انتخابات امریکا نامیده اند کسی ست که در کارنامه خود سابقه‬ ‫سیاسی چندانی ندارد و از همه مهم تر توانسته است خارج از چارچوب‬ ‫نظام قدرت در امریکا به صحنه بیاید و اقبال عمومی پیدا کند‪ .‬ترامپ‬ ‫به دلیل برخورداری از الگوی رفتاری گریز از مرکز و پیش بینی نشده و‬ ‫نشانه هایی از فردگرایی افراطی همراه با ادبیات خاص که همکاری های‬ ‫حزبی و ساختاری را بر نمی تابد‪ ،‬نتوانسته قاطبه ی طیف محافظه کار‬ ‫ً‬ ‫جمهوری خواه را با خود همراه کند‪ .‬اخیرا هم که کنگره ملی حزب‬ ‫جمهوری خواه برگزار شد و در ان نامزدی دونالد ترامپ به طور رسمی‬ ‫اعالم شد‪ ،‬اعتراض ها و اختالف های زیادی نسبت به انتخاب وی وجود‬ ‫داشت تا جایی که برخی از سران مطرح حزب‪ ،‬مثل بوش پدر و پسر در‬ ‫این مراسم حضور پیدا نکردند‪ .‬لذا عدم اجماع در حزب جمهوری خواه‬ ‫نسبت به نامزدی ترامپ می تواند موجب ضعیف شدن کمپین انتخاباتی‬ ‫وی و دستاویزی برای دموکرات ها در اینده باشد‪ .‬الزم به ذکر است حزب‬ ‫جمهوری خواه از طیف های سیاسی مختلفی از محافظه کار تا لیبرال‬ ‫تشکیل شده که طیف محافظه کار این حزب ‪-‬که بیشتر پایبند به اقتصاد‬ ‫دولتی و ارزش های اجتماعی‪ ،‬و مایل به بقای وضع موجود است و از‬ ‫رفتارهای رادیکال اجتناب می کند‪ -‬از مخالفان ترامپ به شمار می اید‪.‬‬ ‫ترامپ به دلیل برخورداری از الگوی رفتاری‬ ‫گریز از مرکز و پیش بینی نشده و نشانه هایی‬ ‫از فردگرایی افراطی همراه با ادبیات خاص‬ ‫که همکاری های حزبی و ساختاری را بر‬ ‫نمی تابد‪ ،‬نتوانسته قاطبه ی طیف محافظه کار‬ ‫جمهوری خواه را با خود همراه کند‪.‬‬ ‫‪Primary stage -1‬‬ ‫‪General election stage -2‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪ -۱-۱-۲‬بخش بندی‪ ،‬هدف گیری‪ ،‬و‬ ‫موقعیت یابی‪ 1‬در بازار رای دهندگان‬ ‫یکی از مسائلی که در ادامه می تواند به‬ ‫موقعیت و جایگاه یابی یک کاندیدا (نامزد) در‬ ‫انتخابات امریکا کمک کند‪ ،‬انتخاب معاون‬ ‫ً‬ ‫اول است‪ .‬معموال در دور بعدی مبارزه‪ ،‬در‬ ‫کمپین های انتخاباتی امریکا‪ ،‬معاون اول سعی‬ ‫می کند خالء ها و نواقص کاندیدا را پر کند و‬ ‫ازجمله اینکه بازیگر نقش «مهاجم به رقیب»‬ ‫ شود و درعوض‪ ،‬کاندیدا سعی می کند یک‬ ‫تصویر ملی از خود بسازد و همه ی طیف ها‬ ‫و رای ها را به سمت خود جلب کند‪ .‬یکی از‬ ‫رخدادهای مهمی که در هفته های گذشته‬ ‫برای هواداران جمهوری خواه اتفاق افتاد‬ ‫انتخاب «مایک پنس» به عنوان معاون اول‬ ‫ترامپ بود‪ .‬پنس ‪ 57‬ساله‪ ،‬فرماندار ایالت‬ ‫ایندیانا‪ ،‬یکی از سیاست مداران محافظه کار‬ ‫مسیحی است که شخصیت محبوبی میان‬ ‫فعاالن اجتماعی و جناح مسیحی محافظه کار‬ ‫حزب جمهوری خواه دارد و با اشنایی به‬ ‫ساختار سیاسی در امریکا می تواند در کنار‬ ‫ترامپ تا حدودی رفتارهای رادیکال او را‬ ‫ساختارمند کند‪ .‬پنس که شخصیتی ضد‬ ‫فمینیستی دارد‪ ،‬از مخالفین سرسخت‬ ‫هیالری کلینتون و سیاست های اوست‬ ‫و دراینده باید شاهد حمالت شدیدی از‬ ‫سوی پنس نسبت به کلینتون بود‪ .‬در پایگاه‬ ‫اجتماعی محافظه کاران امریکا که یک نوع‬ ‫بدبینی نسبت به سیاست های ترامپ وجود‬ ‫داشته است‪ ،‬حضور پنس تا حدودی این‬ ‫‪)Segmentation, Targeting & positioning (=STP -1‬‬ ‫‪94‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫بدبینی را برطرف خواهد کرد چرا که او فرد‬ ‫مذهبی شناخته شده و از جمله کسانی است‬ ‫که مخالف قانون همجنس بازی در امریکا‬ ‫می باشد‪ .‬ازسویی اظهارنظرهای نژادپرستانه‬ ‫ترامپ و بحث محدودیت اشتغال و زندگی‬ ‫مهاجرین در پایگاه اجتماعی جمهوری خواهان‬ ‫ً‬ ‫که ا کثرا هم از پروتستان های سفیدپوست‬‫هستند‪ -‬هواداران زیادی دارد‪ .‬البته این‬ ‫نوع تفکر قومیتی‪ ،‬مدت ها در بین طرفداران‬ ‫جمهوری خواه‪ ،‬ا گرچه در الیه پنهان‪ ،‬وجود‬ ‫داشته و با حضور ترامپ این الیه اشکار شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫از لحاظ اقتصادی حزب جمهوری خواه‬ ‫طرفدار محض سرمایه و سرمایه دار‪ ،‬و قائل‬ ‫به این است که هرچه سرمایه متشکل تر‪،‬‬ ‫منسجم تر و مترا کم تر باشد‪ ،‬اشتغال بیشتری‬ ‫ایجاد می کند و در نهایت مردم نفع بیشتری‬ ‫می برند‪ .‬ترامپ که در حوزه ی بر ج سازی‬ ‫و مستغالت از سرمایه داران بزرگ امریکا به‬ ‫شمار می رود‪ ،‬سعی می کند از این فا کتور‬ ‫برای جلب ارای مردم در این اوضاع نابسامان‬ ‫اقتصادی امریکا استفاده نماید و به همین‬ ‫ً‬ ‫علت شعار «بزرگی و عظمت را مجددا به امریکا‬ ‫بازگردانیم»‪ 2‬را به عنوان شعار تبلیغاتی‪ 3‬کمپین‬ ‫خود سر می دهد‪ .‬البته ترامپ را به عنوان‬ ‫یک معامله گر بزرگ هم می شناسند‪ .‬لذا بعید‬ ‫نیست که در اینده و در عرصه ی سیاست هم‬ ‫معامله ای از طرف او رخ دهد‪ ،‬به خصوص که‬ ‫جامعه ی امریکا در کل یک جامعه ی معامله گر‬ ‫و سودمحور است‪.‬‬ ‫‪Make America Great Again -2‬‬ ‫‪Ad. Slogan -3‬‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫‪ -۲-۱-۲‬استراتژی بازاریابی سیاسی ترامپ‬ ‫ترامپ و کمپین او سعی می کنند این مفهوم را‬ ‫به مخاطب خود بفروشند که وضعیت موجود‬ ‫نیازمند «تغییر» است و موقعیت جهانی امریکا‬ ‫نیاز به بازسازی دارد‪ .‬وی به طور پیوسته‬ ‫می گوید امریکا ضعیف شده و علت ضعف این‬ ‫کشور‪ ،‬سیاست نادرست اوباما و لیبرال هاست‪.‬‬ ‫وی تا کید دارد ا گر کاخ سفید را در اختیار گیرد‪،‬‬ ‫امریکا دوباره قدرت اول جهان خواهد شد‪.‬‬ ‫یعنی یک نگاه گذشته محور مبنی بر ضعیف‬ ‫بودن امریکا و یک نگاه اینده محور مبنی بر‬ ‫قدرتمندی امریکا‪ ،‬دو استراتژی ّ‬ ‫مکملی است‬ ‫که ترامپ در مدیریت کمپین انتخاباتی خود‬ ‫دنبال می کند‪ .‬ترامپ در حوزه ی سیاست‬ ‫خارجی سخنان ضد و نقیضی به زبان می راند‪.‬‬ ‫یک روز سخن از پاره کردن برجام می زند و روز‬ ‫دیگر سخن از بازنویسی ان‪ .‬وی معتقد است‬ ‫که امریکا باید در پیمان ناتو تجدیدنظر کرده و‬ ‫مرزهای امنیتی خود را محدودتر سازد چرا که‬ ‫هزینه زیادی را بابت امنیت دیگر کشورها و نه‬ ‫امنیت خود‪ ،‬می پردازد‪ .‬ازاین رو مطرح کرده‬ ‫که سعی خواهد کرد بحث سوریه و خاورمیانه را‬ ‫از راه تعامل با روسیه حل و فصل کند‪ .‬در واقع‬ ‫ترامپ در حوزه ی سیاست خارجی یک نگاه‬ ‫درون گرا خواهد داشت که این نگاه درون گرا‬ ‫بیشتر ناظر بر حداقل کردن هزینه ها است‪.‬‬ ‫البته در ساختار قدرت امریکا و به خصوص‬ ‫در حوزه ی سیاست خارجی نهادهایی مانند‬ ‫شورای امنیت ملی‪ ،‬کنگره امریکا و سازمان‬ ‫سیا از جمله نیروهای تاثیرگذار در تصمیم‬ ‫نهایی هستند‪.‬‬ ‫یک نگاه گذشته محور مبنی بر ضعیف بودن امریکا و یک نگاه اینده محور مبنی‬ ‫بر قدرتمندی امریکا‪ ،‬دو استراتژی ّ‬ ‫مکملی است که ترامپ در مدیریت کمپین‬ ‫انتخاباتی خود دنبال می کند‪.‬‬ ‫‪ -۲-۲‬هیالری کلینتون‪ ،‬کاندیدای‬ ‫برگزیده ی دموکرات ها‬ ‫در جریان مقابل‪ ،‬هیالری کلینتون به عنوان‬ ‫نامزد نهایی دموکرات ها‪ ،‬برخالف ترامپ‪ ،‬ید‬ ‫طوالیی در نظام سیاسی امریکا دارد‪ .‬هیالری‬ ‫یک شخصیت محتاط و مرموز در سیاست از‬ ‫خود به تصویر کشیده است و هرچقدر ترامپ‬ ‫رفتار اشکار ولی پیش بینی نشده دارد به همان‬ ‫محتاط پیش بینی نشده‬ ‫میزان کلینتون رفتار‬ ‫ِ‬ ‫دارد و شاید از یک وزیر امورخارجه ی باسابقه‪،‬‬ ‫جز این هم انتظاری نیست‪ .‬پس از رسوایی‬ ‫جریان ایمیل ها و شهادت جیمز کومی ‪-‬رئیس‬ ‫اسبق اف‪.‬بی‪.‬ای در دادگاه علیه کلینتون و با‬ ‫روشن شدن کامل ابعاد قصور وی نسبت به‬ ‫قوانین امریکا‪ ،‬از محبوبیت و اعتماد عمومی‬ ‫به وی کاسته شده است ا گرچه انتخاب‬ ‫معاون اول شاید بتواند این اعتماد را به او‬ ‫برگرداند‪ .‬زیرا «تیم کین» معاون اول او ‪ -‬که‬ ‫او را با فرمانداری ایالت ویرجینیا می شناسند‪-‬‬ ‫شخصیتی میانه رو و لیبرال دارد و موافق قانون‬ ‫سقط جنین است‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪95‬‬ ‫کمپین هیالری در تالش است از‬ ‫«استراتژی رای منفی» حدا کثر‬ ‫استفاده را نماید‪« .‬رای منفی»‬ ‫استراتژیی است که به صورت‬ ‫سلبی سعی می کند از ارای جریان‬ ‫مقابل کاسته و به صندوق رای‬ ‫خودی واریز نماید‪.‬‬ ‫پیش بینی می شود به دلیل‬ ‫شخصیت محتاطانه کلینتون و‬ ‫رابطه خوب او با اسرائیل‪ ،‬وی‬ ‫رفتاری دیپلماتیک و به مراتب‬ ‫بسته تر و سرسختانه تر نسبت‬ ‫به اوباما در قضیه ی برجام از‬ ‫خود نشان دهد و همچنان بر‬ ‫سیاست های منطقه ای خود جهت‬ ‫حفظ امنیت اسرائیل پافشاری کند‪.‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪ -۱-۲-۲‬استراتژی بازاریابی سیاسی کلینتون‬ ‫کمپین هیالری در تالش است از «استراتژی رای منفی» حدا کثر استفاده را نماید‪.‬‬ ‫«رای منفی» استراتژیی است که به صورت سلبی سعی می کند از ارای جریان مقابل‬ ‫کاسته و به صندوق رای خودی واریز نماید‪ .‬همان استراتژیی که اقای احمدی نژاد در‬ ‫انتخابات ‪ 88‬با مطرح کردن اقای هاشمی رفسنجانی به عنوان حامی اصلی جریان‬ ‫مقابل‪ ،‬سعی کرد با «نه به هاشمی»‪ ،‬رای طرف مقابل را شکسته و با موقعیت یابی‬ ‫«دولت مظلوم خود»‪ ،‬ارای شکسته شده را به سوی خود جلب نماید‪ .‬در انتخابات‬ ‫‪ ۲۰۱۶‬ایاالت متحده اختالفات درونی حزب جمهوری خواه نسبت به ترامپ و نیز‬ ‫گروه های اجتماعی معترض که با شعار «نه به ترامپ» شکل یافته اند از یکسو‪ ،‬و حضور‬ ‫شخصیت ضد فمینیستی مایک پنس به عنوان معاون اول ترامپ ازسوی دیگر‪،‬‬ ‫عوامل مهمی برای اجرای استراتژی «رای منفی» هستند که در اختیار ستاد بازاریابی‬ ‫سیاسی کلینتون قرار دارند‪.‬‬ ‫‪ -۲-۲-۲‬بخش بندی بازار رای دهندگان از نظر دموکرات ها‬ ‫در پایگاه اجتماعی دموکرات ها‪ ،‬تنوع قومیتی یک ّ‬ ‫مزیت مهم برای کمپین هیالری‬ ‫تلقی می شود که این ّ‬ ‫مزیت با اعالم حمایت اوباما از وی پررنگ تر شده و حمعیت‬ ‫سیاه پوستان امریکا را هم می تواند با وی همراه کند‪ .‬به خصوص که کمپین ترامپ‬ ‫در بخش بندی بازار‪ ،‬با اتخاذ رویکرد نژادپرستانه و ضدمهاجرتی‪ ،‬بخشی از جامعه ی‬ ‫سیاه پوست امریکا و قومیت ها را نادیده گرفته و این به مثابه پاشنه اشیل کمپین‬ ‫جمهوری خواهان در انتخابات خواهد بود‪ .‬کلینتون نسبت به ترامپ رابطه خوبی با‬ ‫البی های صهیونیستی دارد که بخشی مهم از بازیگران ّفعال در عرصه ی تولید و ترویج‬ ‫پیام های تبلیغاتی و رسانه ای به شمار می ایند و این می تواند به عنوان یک نیروی‬ ‫موثر در بازار سیاست عمل کند‪ .‬بسیاری از تحلیل گران‪ ،‬سیاست های کلینتون را‬ ‫ادامه ی سیاست های اوباما نسبت به منطقه خاورمیانه و ایران می دانند‪ .‬پیش بینی‬ ‫می شود به دلیل شخصیت محتاطانه کلینتون و رابطه خوب او با اسرائیل‪ ،‬وی رفتاری‬ ‫دیپلماتیک و به مراتب بسته تر و سرسختانه تر نسبت به اوباما در قضیه ی برجام از‬ ‫خود نشان دهد و همچنان بر سیاست های منطقه ای خود جهت حفظ امنیت‬ ‫اسرائیل پافشاری کند‪.‬‬ ‫انتخابات امریکا به زعم بسیاری از تحلیل گران‪ ،‬انتخاباتی سرنوشت ساز هم برای خود‬ ‫امریکا و هم برای سایر کشورها است‪ .‬انتخاباتی که با پوپولیسم سیاسی ترامپ اغاز‬ ‫شده‪ ،‬زمینه ی تازه ای را برای جایگاه یابی در ساختار قدرت امریکا پدید اورده و روند‬ ‫نخبه گرایی سیاسی را به چالش کشیده است‪ .‬انچه مسلم است تقابل بین این دو‬ ‫جریان روند انتخابات امریکا را در اینده ی نزدیک دچار کش وقوس هایی خواهد کرد‬ ‫که باید منتظر بود و به نظاره نشست‪.‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫ݑݨݦ خ‬ ‫ݩݒ‬ ‫نݤ‬ ‫ݤٮ ݣ ݤ‬ ‫ک�ݣ ݣ ݣوݤݤ ݬݓ ݣاݤݤ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫ݡیݥى ݫݣݔݬ ݣ ݣک ݣ ݣٮ ݣاݤ ݣ‬ ‫ٮاهݤݤ ݣ ݣ‬ ‫ݬݔىادد ݣا ݣ ݣس ݣ ݣ ݣ ݣ ݑ ݦݣ ݦݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫محمدامین باقر ی کنݡی‬ ‫دانشجوی دکتری معارف اسالمی و مدیریت دولتی‬ ‫گرایش خط مشی گذاری عمومی دانشگاه امام صادق؟ع؟‬ ‫درباره ی نویسنده‬ ‫ز ݬݫݓٮى ݑ ݦ‬ ‫ٮ‬ ‫ى‬ ‫ݠه‬ ‫ا‬ ‫ݤ‬ ‫ل ݣ ݣ ݣ ݣ ݔݭ ݣ ݣ ݣالݣ ݣ ݣرݤ‬ ‫ا� ݣݧ ݩ ݭݔ ݣ ݣ ݣ‬ ‫ݡیݥ ݑ ݦݨݥ؛ٮ ݧںݐ�ݩ‬ ‫ز‬ ‫ں‬ ‫ݐ�‬ ‫ݤ‬ ‫ا� ݣ ی ݣوݣݣمن‪ ۱۹۹۴‬ا ݣ ی ݣوݣݣمن‪۲۰۱۱‬‬ ‫ݣ‬ ‫بروس نیومن عضو هیئت علمی و استاد دانشکده بازاریابی دانشگاه دی پائول در شیکا گو‬ ‫امریکاست‪ .‬او فار غ التحصیل مقطع فوق لیسانس و دکتری از دانشگاه ایلینویز در رشته بازاریابی‬ ‫است‪ .‬وی مشاور انتخاباتی بیل کلینتون در انتخابات ریاست جمهوری ‪ 1992‬بوده و داستان‬ ‫مبارزه انتخاباتی کلینتون را که منجر به پیروزی وی در انتخابات گردید‪ ،‬در کتابی با عنوان‬ ‫«بازاریابی یک رییس جمهور» (‪ )1994‬منتشر کرد‪ .‬وی از مهمترین اندیشمندان حوزه بازاریابی‬ ‫سیاسی است و اثار متعددی در این حوزه منتشر کرده است‪ .‬کتاب های «نظریه رفتار یک‬ ‫انتخاب سیاسی» (‪« ،)1987‬رفتار مصرف کننده‪ :‬یک دیدگاه مدیریتی» (‪« ،)1997‬بازاریابی انبوه‬ ‫سیاست» (‪« ،)1999‬راهنمای بازاریابی سیاسی» (‪« ،)1999‬یک نظریه ی میان فرهنگی درباره رفتار‬ ‫رای دهنده» (‪ )2008‬و «بازاریابی سیاسی‪ :‬مبانی نظری و راهبردی» (‪ )2011‬از اثار وی هستند‪.‬‬ ‫نیومن همچنین ده ها مقاله را در این حوزه به رشته تحریر در اورده است‪.‬‬ ‫از میان کتب وی دو کتاب «بازاریابی یک رییس جمهور» و «بازاریابی سیاسی‪ :‬مبانی نظری و‬ ‫راهبردی» تا کنون به فارسی برگردانده شده است‪ .‬در این بخش به معرفی این دو کتاب مهم وی‬ ‫که در ان ها دو مدل مهم در حوزه بازاریابی سیاسی را ارائه کرده است‪ ،‬خواهیم پرداخت‪ .‬نخست‪،‬‬ ‫کتاب «بازاریابی یک رییس جمهور» که در خصوص انتخابات ‪ 1992‬امریکا و پیروزی بیل کلینتون‬ ‫بر جرج بوش به رشته تحریر درامده مورد بررسی قرار می گیرد و سپس به معرفی کتاب «بازاریابی‬ ‫سیاسی‪ :‬مبانی نظری و راهبردی» که در ان مدل پیشرفته تری از بازاریابی سیاسی را ارائه کرده‬ ‫است‪ ،‬خواهیم پرداخت‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪97‬‬ ‫ݑݨݦٮ خ‬ ‫ݩݒ‬ ‫نݤ‬ ‫ݤٮ ݣ ݤ‬ ‫ک ݣ� ݣ ݣوݤݤݣ ݬݓ ݣاݤݤ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫ݡیݥى ݫݣݔݬ ݣک ݣ ݣ ݣ ݣاݤ ݣ‬ ‫ٮاهݤݤ ݣ ݣ ݣ‬ ‫ݬݔىادد ݣاݣ ݣ ݣس ݣ ݣ ݣ ݣ ݣݑ ݦݣ ݦݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫‪ -1‬بازاریابی یک رئیس جمهور‬ ‫کتاب «بازاریابی یک رییس جمهور» دومین‬ ‫کتاب نیومن در حوزه بازاریابی سیاسی است‪.‬‬ ‫نیومن در این کتاب مدلی از یک کمپین‬ ‫بازاریابی سیاسی را ارائه می کند که طی‬ ‫انتخابات ریاست جمهوری ایاالت متحده در‬ ‫سال ‪ 1992‬برای پیروزی بیل کلینتون به کار‬ ‫بسته است‪ .‬این کتاب با قلم روان نیومن‬ ‫و با دقت نظر بسیار زیاد نوشته شده است‪.‬‬ ‫نیومن معتقد است که تاثیر رسانه ها‪ ،‬به‬ ‫ویژه تلویزیون و مناظرات تلویزیونی در ورود‬ ‫به بازاریابی سیاست غیر قابل انکار است‪.‬‬ ‫او معتقد است از وقتی که پای تلویزیون به‬ ‫انتخابات باز شد‪ ،‬مساله ی تصویر کاندیدا‬ ‫در ذهن رای دهندگان شکل جدی تری به‬ ‫خود گرفت و زمینه ی ورود ابزارهای بازارایابی‬ ‫به سیاست را فراهم نمود‪ .‬از این رو مبنای‬ ‫نیومن در این کتاب «بازاریابی» است و در‬ ‫سراسر این کتاب بازاریابی سیاسی را شکل و‬ ‫شاخه ای از بازاریابی مرسوم یا همان بازاریابی‬ ‫کاال و خدمات تلقی می کند‪ .‬وی تالش‬ ‫زیادی کرده است میان مفاهیم‪ ،‬تا کتیک ها و‬ ‫استراتژی های عرصه سیاست و تجارت تناظر‬ ‫ً‬ ‫برقرار کند‪ .‬رویکرد وی کامال در جهت تعمیم‬ ‫اصول و روش های مورد استفاده در بازاریابی‬ ‫مرسوم‪ ،‬به عرصه ی بازاریابی سیاسی است‪.‬‬ ‫نقطه عطف این کتاب نیز بخش بازاریابی‬ ‫مدل وی است که در ان تالش کرده است تا‬ ‫یک بسته ی به روز شده از بازاریابی در خصوص‬ ‫سیاست را اماده کند‪ .‬نویسنده مدل خود را‬ ‫در چهار بخش ارائه می کند‪:‬‬ ‫‪98‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫‪ ‬بخش اول به «تمرکز کاندیدا» اختصاص‬ ‫دارد و مانند انچه در فضای بازاریابی مرسوم‬ ‫دیده می شود‪ ،‬چهار رویکرد حزب محور‪،‬‬ ‫کاندیدا (محصول)‪ ،‬فروش و بازاریابی را به‬ ‫عنوان گونه های تمرکز کاندیدا معرفی می کند‪.‬‬ ‫‪ ‬بخش دوم تحت عنوان «عرصه سیاسی‬ ‫مدل» به روند برگزاری انتخابات در امریکا‬ ‫می پردازد و مراحل قبل از مقدماتی‪ ،‬مقدماتی‪،‬‬ ‫کنوانسیون‪ ،‬و روز انتخابات را به عنوان چهار‬ ‫مرحله ی انتخابات در ایاالت متحده معرفی‬ ‫کرده و تغییر استراتژی های بازاریابی در گذر از‬ ‫هر مرحله را برای کاندیدا ضروری می داند‪.‬‬ ‫‪ ‬بخش سوم مدل به بررسی «نیروهای‬ ‫اثرگذار محیطی» نظیر رسانه ها‪ ،‬احزاب‪،‬‬ ‫قانون گذاران‪ ،‬نهادهای ناظر‪ ،‬رای دهندگان‬ ‫و‪ ...‬می پردازد‪.‬‬ ‫‪ ‬نیومن بخش چهارم را «قلب مدل»‬ ‫می نامد و در ان «عرصه بازاریابی» را تشریح‬ ‫می کند‪ .‬در این بخش نیومن حرف های‬ ‫اصلی خود را می زند و با اقتباس فرمول ‪STP‬‬ ‫(بخش بندی‪ ،‬هدف گیری و موقعیت یابی) از‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫بازاریابی مرسوم‪ ،‬سخن اصلی خود در عرصه ی‬ ‫بازاریابی سیاسی را بیان می کند‪ .‬وی معتقد‬ ‫است همانند بازاریابی مرسوم‪ ،‬بازاریابی‬ ‫سیاسی نیز از «نیاز» شروع می شود و در تالش‬ ‫برای تامین این نیاز روند بازاریابی سیاسی‬ ‫شکل می گیرد‪ .‬موجودیت های سیاسی اعم‬ ‫از احزاب و کاندیداها در تالش اند تا نیازهای‬ ‫مردم را تامین کنند و بازاریابی سیاسی به ان ها‬ ‫و به رای دهندگان کمک می کند این پیوند‬ ‫را اسانتر‪ ،‬سریع تر و مطمئن تر ایجاد کنند‪.‬‬ ‫نویسنده همین امر را مبنای بازاریابی سیاسی‬ ‫قلمداد کرده و در راه تحقق ان‪ ،‬گام نخست‬ ‫را بخش بندی بازار رای دهندگان بر اساس‬ ‫مدل ‪ SWOT‬معرفی می کند‪ .‬نیومن در تشریح‬ ‫بخش بندی‪ ،‬هدف گیری و موقعیت یابی نیز‬ ‫تا کتیک ها و استراتژی های بازاریابی مرسوم‬ ‫را عاریه می گیرد‪ .‬نویسنده سپس‪ ،‬امیخته‬ ‫بازاریابی مرسوم را در بازاریابی سیاسی وارد‬ ‫می کند و تا حد زیادی تالش می کند میان‬ ‫ان دو تناظر بر قرار کند‪ .‬محصول‪ ،‬بازاریابی‬ ‫کششی‪ ،1‬بازاریابی رانشی‪ 2‬و نظرسنجی‪ 3‬چهار‬ ‫رکن این امیخته اند که معادل های التین ان ها‬ ‫چهار‪ P‬بازاریابی سیاسی را تشکیل می دهند‪.‬‬ ‫نکته حائز اهمیت در خصوص این اثر نیومن‬ ‫این مطلب است که وی با این روش‪ ،‬دوره ی‬ ‫ریاست جمهوری جرج بوش را چهارساله کرد و‬ ‫بعد از دوازده سال دموکرات ها را به کاخ سفید‬ ‫فرستاد‪ .‬به تعبیر دیگر این کتاب به نوعی رمز‬ ‫موفقیت بیل کلینتون در انتخابات ‪ 1992‬را‬ ‫به تصویر می کشد‪ .‬نویسنده در این کتاب‬ ‫تحلیل های کمپین انتخاباتی کلینتون از رقبا‬ ‫را به خوبی بیان کرده و چگونگی استفاده‬ ‫‪Pull Marketing -1‬‬ ‫‪Push Marketing -2‬‬ ‫‪Polling -3‬‬ ‫موجودیت های سیاسی اعم از احزاب و کاندیداها در تالش اند تا نیازهای مردم‬ ‫را تامین کنند و بازاریابی سیاسی به ان ها و به رای دهندگان کمک می کند این‬ ‫پیوند را اسانتر‪ ،‬سریع تر و مطمئن تر ایجاد کنند‪.‬‬ ‫تیم انتخاباتی کلینتون از این تحلیل ها را نیز‬ ‫تببین نموده است‪ .‬به عبارت ساده تر‪ ،‬این‬ ‫کتاب تقریری دقیق و روان از مدلی است که‬ ‫ً‬ ‫در فضای واقعی رقابت‪ ،‬اصطالحا جواب داده‬ ‫و رییس جمهور ایاالت متحده را تعیین کرده‬ ‫است‪.‬‬ ‫یک اشکال و محدودیت مهم در این مدل‬ ‫نگاه انحصاری ان به انتخابات امریکاست‬ ‫به گونه ای که تا حد زیادی مانع از تعمیم و‬ ‫استفاده از این مدل در کشورهای دیگر شده‬ ‫است‪ .‬نکته دیگری که نیومن در این کتاب‬ ‫تا حدی بدان پرداخته و تا حدی نیز از ان‬ ‫غافل شده است‪ ،‬تفاوت های ماهوی میان‬ ‫سیاست و تجارت است‪ .‬هرچند وی در این‬ ‫کتاب به این موضوع توجه داشته اما در‬ ‫عمل در قرائت وی از بازاریابی سیاسی تاثیری‬ ‫نداشته است‪ .‬مساله دیگر در خصوص این‬ ‫کتاب اصرار بیش از حد نویسنده بر برقراری‬ ‫تناظر میان همه ی اصول‪ ،‬مفاهیم و حتی‬ ‫تا کتیک ها و استراتژی های به کار رفته در دو‬ ‫حوزه ی سیاست و تجارت است‪ .‬همچنین در‬ ‫این کتاب نیومن به دیگر کارهای انجام شده‬ ‫در حوزه بازاریابی سیاسی توجهی نکرده و‬ ‫ً‬ ‫صرفا به بیان مدل خود پرداخته است‪ .‬در گذر‬ ‫نزدیک به دو دهه نیومن در کتاب ‪ 2011‬خود تا‬ ‫حد زیادی این نقایص را پوشش داده و مدل‬ ‫کامل تری را ارائه کرده است که در معرفی کتاب‬ ‫اخیر به ان خواهیم پرداخت‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪99‬‬ ‫ݑݨݦٮ خ‬ ‫ݩݒ‬ ‫نݤ‬ ‫ݤٮ ݣ ݤ‬ ‫ک ݣ� ݣ ݣوݤݤݣ ݬݓ ݣاݤݤ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫ݡیݥى ݫݣݔݬ ݣک ݣ ݣ ݣ ݣاݤ ݣ‬ ‫ٮاهݤݤ ݣ ݣ ݣ‬ ‫ݬݔىادد ݣاݣ ݣ ݣس ݣ ݣ ݣ ݣ ݣݑ ݦݣ ݦݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫‪ -2‬بازاریابی سیاسی‪ :‬مبانی نظری و راهبردی‬ ‫این کتاب اخرین اثر بروس نیومن است که‬ ‫بازاریابی سیاسی را در یک بسته بندی جدید‬ ‫ارائه می کند‪ .‬نیومن این کتاب را به همراهی‬ ‫دو پژوهشگر لهستانی نوشته و این دو با ارائه‬ ‫مثال های بومی کشور لهستان‪ ،‬در بخش های‬ ‫مختلف این کتاب نویسنده را یاری کرده اند‪.‬‬ ‫همان طور که بیان شد‪ ،‬پیش تر بازاریابی‬ ‫سیاسی در اثار نیومن به مثابه مولودی از‬ ‫بازاریابی ارائه می گردید‪ ،‬اما در گذر قریب به‬ ‫دو دهه‪ ،‬نیومن بازاریابی سیاسی را دارای یک‬ ‫هویت مستقل از بازاریابی قلمداد می کند و در‬ ‫فصل نخست کتاب با اشاره به تفاوت های‬ ‫میان بازاریابی مرسوم و بازاریابی سیاسی‪،‬‬ ‫هشدار می دهد در این فرض که بازاریابی‬ ‫سیاسی عبارت است از انتقال بازاریابی تجاری‬ ‫به سیاست‪ ،‬باید تردید کرد‪ .‬در حقیقت نیومن‬ ‫نقایصی مدل ‪ 1994‬بازاریابی سیاسی خود را تا‬ ‫حد زیادی در این مدل پوشش داده است‪.‬‬ ‫وی در فصل نخست به تفصیل به بیان‬ ‫تفاوت های ذاتی و عرضی حوزه تجارت و‬ ‫سیاست پرداخته و بر این اساس تالش می کند‬ ‫بازاریابی سیاسی را دارای هویتی مستقل از‬ ‫بازاریابی مرسوم معرفی کند‪ .‬البته حرکت‬ ‫محتاطانه نویسنده در این خصوص مانع از ان‬ ‫‪100‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫ً‬ ‫است تا وی بازاریابی سیاسی را کامال مستقل‬ ‫از بازاریابی مرسوم معرفی کند‪ .‬او تنها در این‬ ‫ً‬ ‫امر که بازاریابی سیاسی لزوما شعبه و شاخه ای‬ ‫از بازاریابی مرسوم است‪ ،‬تردید می کند‪ .‬نیومن‬ ‫در فصل دوم کتاب‪ ،‬مدل های متعددی از‬ ‫دیگر صاحب نظران این حوزه را ارائه کرده و‬ ‫پس از جمع بندی انها و بیان نیازهای یک‬ ‫مدل جامع و پیشرفته‪ ،‬مدل پیشنهادی خود‬ ‫را تحت عنوان مدل پیشرفته بازاریابی سیاسی‬ ‫ارائه می دهد‪ .‬مدل جدید نیومن‪ ،‬دارای سه‬ ‫بخش است‪:‬‬ ‫‪ ‬بخش اول مدل بخش جدیدی است که‬ ‫عنوان ان را «جهت گیری دموکراسی» گذاشته‬ ‫و در ان شیوه ی به قدرت رسیدن حا کمان‬ ‫در کشورها و تفاوت های ان مورد بررسی قرار‬ ‫گرفته است‪.‬‬ ‫‪ ‬بخش دوم مدل شبیه به بخش دوم مدل‬ ‫قبلی است با این تفاوت که در ان به «مفهوم‬ ‫بازاریابی سیاسی دائم» پرداخته و مراحل‬ ‫نشـ ـ ـ ـ ـ ـ ــریه‬ ‫علمݡی‪-‬تخصصݡی‬ ‫انتخابات را نه بر اساس انتخابات ایاالت متحده بلکه به صورتی‬ ‫که در همه کشورها قابل استفاده باشد بیان کرده است‪ .‬نکته‬ ‫حائز اهمیت در این بخش وجود یک چرخه میان مراحل قبل از‬ ‫انتخابات‪ ،‬روز انتخابات و بعد از انتخابات است که نشان دهنده‬ ‫دائمی بودن فضای رقابت سیاسی و به تبع ان دائمی بودن‬ ‫بازاریابی سیاسی است‪.‬‬ ‫‪ ‬بخش سوم مدل که بخش اصلی ان نیز به شمار می رود‪،‬‬ ‫«فرایند بازاریابی سیاسی» نام دارد‪ .‬شا کله این بخش شبیه‬ ‫به بخش بازاریابی مدل قبلی است اما برخالف ان‪ ،‬بر تصویر‬ ‫سیاسی و پیام سیاسی تمرکز دارد‪ .‬در مدل جدید قلب مدل به‬ ‫«نحوه ایجاد و انتقال تصویر سیاسی و پیام سیاسی کاندیدا»‬ ‫می پردازد‪ .‬نویسنده ابتدا به ایجاد پیام پرداخته و مسیر ایجاد‬ ‫پیام را در ‪ STP‬رهنمون می شود‪ .‬به تعبیر دیگر کمپین انتخاباتی‬ ‫کاندیدا در نخستین گام برای ایجاد پیام باید به بخش بندی‬ ‫بازار رای دهندگان بپردازد و سپس با هدف گیری بخش های‬ ‫موردنظر و موقعیت یابی برای هر یک‪ ،‬تصویر و پیام متناسب‬ ‫کاندیدا را نسبت به هر یک از این بخش ها ایجاد کند‪ .‬نیومن‬ ‫معتقد است کاندیدا باید با ایجاد پیام هایی برای بخش های‬ ‫مختلف رای دهندگان‪ ،‬تصویری منسجم و واحد برای همه ارائه‬ ‫دهد‪ .‬این امر مساله ای بسیار دشوار در این مدل است و اساس‬ ‫ان بر محور ارزیابی نیازهای رای دهندگان و ارزیابی رقبا استوار‬ ‫ً‬ ‫گردیده است‪ .‬در نگاه نیومن تصویر کاندیدا لزوما همان چیزی‬ ‫نیست که او تالش می کند به دیگران ارائه دهد‪ ،‬بلکه تصویر‬ ‫کاندیدا «چیزی ست که رای دهندگان از او ادرا ک می کنند»‪.‬‬ ‫این تصویر می تواند با انچه کاندیدا در نظر دارد منطبق باشد‬ ‫یا نباشد‪ .‬قلب مدل دو بخش دیگر را نیز داراست‪ .‬یکی انتشار‬ ‫پیام از طریق مستقیم یا غیرمستقیم و دیگری ساخت روابط‬ ‫بلندمدت با رای دهندگان‪ .‬بحث های نیومن در این خصوص‬ ‫بیشتر بر مبنای ابزارهای تبلیغاتی نظیر میتینگ ها‪ ،‬مناظره ها‪،‬‬ ‫تیزرهای تلویزیونی‪ ،‬استفاده از شبکه های مجازی و ‪ ...‬استوار‬ ‫است‪.‬‬ ‫ً‬ ‫در نگاه نیومن تصویر کاندیدا لزوما همان چیزی نیست که‬ ‫او تالش می کند به دیگران ارائه دهد‪ ،‬بلکه تصویر کاندیدا‬ ‫«چیزی ست که رای دهندگان از او ادرا ک می کنند»‪.‬‬ ‫شماره اول‪ -‬پاییز و زمستان ‪1395‬‬ ‫‪101‬‬ ‫ݑݨݦٮ خ‬ ‫ݩݒ‬ ‫نݤ‬ ‫ݤٮ ݣ ݤ‬ ‫ک ݣ� ݣ ݣوݤݤݣ ݬݓ ݣاݤݤ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫ݡیݥى ݫݣݔݬ ݣک ݣ ݣ ݣ ݣاݤ ݣ‬ ‫ٮاهݤݤ ݣ ݣ ݣ‬ ‫ݬݔىادد ݣاݣ ݣ ݣس ݣ ݣ ݣ ݣ ݣݑ ݦݣ ݦݣ ݣ ݣ ݣ ݣ ݣ‬ ‫‪ ‬در مجموع نسخه ی جدید مدل نیومن (‪)۲۰۱۱‬‬ ‫برجستگی هایی دارد که در نوع خود قابل توجه‬ ‫جدی است‪:‬‬ ‫‪1 .1‬تعمیم پذیری مدل‪ :‬این مدل منحصر به‬ ‫رقابت های انتخاباتی در ایاالت متحده‬ ‫نیست و زمینه ی کاربرد ان در کشورهایی‬ ‫با دموکراسی های مختلف وجود دارد‪.‬‬ ‫‪2 .2‬تا کید بر کمپین بازاریابی سیاسی دائمی‪:‬‬ ‫در این مدل‪ ،‬بازاریابی سیاسی‪ ،‬امری‬ ‫موقتی و محدود به ایام انتخابات نیست‪.‬‬ ‫همه رفتارهای کاندیداها و احزاب سیاسی‬ ‫قبل و بعد از انتخابات بخشی از بازاریابی‬ ‫سیاسی است و غفلت از این نکته نتایج‬ ‫خسارت باری برای انها در پی خواهد‬ ‫داشت‪.‬‬ ‫‪3.3‬لزوم توجه به مفهوم پیام سیاسی در مدل‬ ‫جدید‪ :‬نیومن محور همه فعالیت های‬ ‫بازاریابی سیاسی را ایجاد و توزیع پیام‬ ‫سیاسی می داند‪ .‬پیام سیاسی باید‬ ‫شفاف‪ ،‬صریح و ساده باشد و متناسب با‬ ‫جامعه هدف طراحی شده باشد‪ .‬یک پیام‬ ‫نامناسب یا مبهم و پیچیده هرگز نمی تواند‬ ‫ارتباط صحیحی با مخاطبان برقرار کند‪.‬‬ ‫‪102‬‬ ‫هسته بازاریابی سیاسی مرکز رشد‬ ‫‪4 .4‬ارزیابی رقبا‪ :‬البته در مدل سابق نیز‬ ‫نویسنده به این مساله توجه کرده بود لکن‬ ‫در مدل پیشرفته بازاریابی سیاسی‪ ،‬نیومن‬ ‫نقش رقبا را در بخش بندی و ایجاد پیام‬ ‫متناسب با بخش ها به خوبی مورد تحلیل‬ ‫قرار داده است‪.‬‬ ‫‪5 .5‬تفاوت های سیاست و تجارت‪ :‬نیومن‬ ‫در مدل پیشرفته خود توجه زیادی به‬ ‫تفاوت های سیاست و تجارت کرده و‬ ‫همین امر منجر شده است تا در مدل‬ ‫جدید استقالل بازاریابی سیاسی از‬ ‫بازاریابی مرسوم بیشتر مدنظر نویسنده قرار‬ ‫بگیرد‪ .‬در حقیقت این توجه باعث شده تا‬ ‫ابزارهای خاص بازاریابی سیاسی طراحی‬ ‫شده و کمتر به تناظر یک به یک مفاهیم‪،‬‬ ‫روش ها و تکنیک های بازاریابی سیاسی با‬ ‫بازاریابی مرسوم پرداخته شود‪.‬‬ ‫‪6 .6‬و نکته اخر این که مدل پیشرفته بازاریابی‬ ‫سیاسی جزئی تر و دقیق تر از مدل سابق‬ ‫نیومن وارد بحث شده و هارمونی مدل‬ ‫نسبت به قبل بسیار بیشتر است‪.‬‬