ماهنامه سرند شماره 63
ماهنامه سرند شماره 63
رسند
سرند تالشی است جهت نقد اندیشه و رفتار جامعه ایران
انگالمرکلهایوطنی
نگاهی به مقایسه زنان ایران با انگال مرکل
در جستجوی برابری
درباره نابرابری جنسیتی در محیط کار ایران
فروغ و اندیشه تجدد
نگاهی به زندگی و اندیشه فروغ فرخزاد
به مناسبت 8دی زادروز ایشان
قسمت اول
اب گل الود ،زندگی تیره
درباره چالش اب در ایران
با نگاهی به وضعیت اب رشب
در استان سیستان و بلوچستان
ماهنامه تحلیلی مسائل ایران /سال ششم /دی 25 / 1399صفحه صفحه 1
وش
ل فر
رقاب
غی
هبانمخاد وندجانوخرد
ماهناهمسرند
رسند تالشی است جهت نقد اندیشه و رفتار جامعه ایران
اینه چون نقش تو بنمود راست خود شکن ،اینه شکسنت خطاست
ماهنامه تحلیلی مسائل ایران
سال ششم /شامره شصت و سوم /دی 99
مدیرمسئول و رسدبیر :سپهر ساغری
منبع تصویر جلد:
Angela Merkel Calls on the EU to Work More With China, African Countries
www.barrons.com
همکاران این شامره:
ایدا رمضانی ،فاطمه احمدی و زهرا طالیی
رسند رایگان است و رایگان خواهد ماند
نشانی سایت ماهنامه:
www.sarandmonthly.com
ماهنامه رسند را در شبکه های اجتامعی دنبال کنید
Sarandmonthly
هر کسی که تصمیم بگیرد زندگی خود را وقف سیاست کند،
می داند که پول دراوردن اولویت اصلی او نیست.
انگال مرکل
سیاستمداراملانی
1 صفحه 2
ان چه در این شامره میخوانید:
سخن اغازین
انگال مرکل های وطنی /ص 3
نگاهی به مقایسه زنان ایران با انگال مرکل
جامعه
اب گل الود ،زندگی تیره /ص 7
درباره چالش اب در ایران
با نگاهی به وضعیت اب رشب در استان سیستان و بلوچستان
اقتصاد و کارافرینی
در جستجوی برابری /ص 11
درباره نابرابری جنسیتی در محیط کار ایران
فرهنگ و هنر
فروغ و اندیشه تجدد /ص 15
نگاهی به زندگی و اندیشه فروغ فرخزاد
به مناسبت 8دی زادروز ایشان
قسمت اول
سخن پایانی
همه هستی من ایه تاریکیست /ص 19
بریده ای از رسوده تولدی دیگر از فروغ فرخزاد
اگهی
اگهی ها /ص 20
منبع تصویر:
سراقاسید /چهارمحال و بختیاری
www.elevation.maplogs.com
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
2 صفحه 3
س
خن
ا
غازی
ن
بخشی از سخنرانی انگال مرکل صدراعظم المان در جشن فارغ التحصیلی دانشجویان دانشگاه هاروارد در سال 2019
انگال مرکل از خاطرات خود در المان شرقی می گوید
www.eghtesadonline.com
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
3
منبع تصویر:
At Harvard, a not-so-veiled rebuke of Trump by Angela Merkel
www.bostonglobe.com
از کجـا رشوع کنیـم بهتر از همین جـا کـه ایـن همـه جـوان از رسارس جهـان امده انـد تـا بـا شـعار حقیقـت،
درس بخواننـد ،پژوهـش کننـد و مسـائلِ زمـانِ مـا را بکاونـد؟ این بدان معناسـت که ما نبایـد دروغ را حقیقت
و حقیقـت را دروغ بپنداری�م( .تش�ویق شدـید) از طـرف دیگـر ،کمبودهـا را بـه عنـوان ویژگـی طبیعـی خـود
منی پذیریـم .امـا فارغ التحصیلان عزیـز ،چـه چیـز می توانـد جلـوی شما را بگیـرد -چـه عاملـی مـا را از ایـن
وضعیـت باز مـی دارد؟ بـاز هـم دیوارهایی هسـت ،دیوارهـای ذهن ،دیوارهـای جهل و کوته فکـری .دیوارهایی
بیـن اعضـای خانـواده و نیـز بیـن گروه هـای اجتامعـی ،بیـن نژادهـا ،اقـوام و مذاهـب مختلـف .امیـدوارم این
دیوارهـا را بشـکنیم .دیوارهایـی کـه مـدام مـا را از تعامـل راجـع بـه جهانـی که با هـم در ان زندگـی می کنیم،
بازمی دارنـد .اینکـه ایـا موفـق می شـویم یـا نـه بـه خودمـان بسـتگی دارد .پـس فارغ التحصیلان عزیـز ،نکتـه
چهـارم مـن ایـن اسـت :هیچ چیـز را سـاده نگیریـد .ازادی فـردی ما بدیهی نیسـت ،دموکراسـی بدیهی نیسـت،
صلـح و پیرشفـت هـم همینطـور .امـا اگـر دیوارهایـی کـه مـا را احاطـه کرده انـد ،فروبریزیـم ،اگـر در را بـاز
کنیـم و اغازهـای جدیـد را بـا جسـارت بپذیریـم ،انـگاه همه چیـز ممکـن می شـود ...دیوارهـا فرومی ریزنـد،
دیکتاتوری هـا ناپدیـد می شـوند .می توانیـم جلـوی گـرم شـدن زمیـن را بگیریـم .می توانیـم بـر گرسـنگی چیـره
شـویم .می توانیـم بیامری هـا را ریشـه کن کنیـم .می توانیـم دسرتسـی بـه اموزش را بـرای همه خصوصـا دخرتان
فراهـم کنیـم .می توانیـم از بی خامنانـی و مهاجـرت اجبـاری پیشـگیری کنیـم .همـه ایـن کارهـا را می توانیـم
انجـام دهیم. صفحه 4
سخناغازین
انگال مرکل های وطنی
نگاهی به مقایسه زنان ایران با انگال مرکل
سپهر ساغری
شـرایط زیسـتی ،فشـار فرهنگـی ،سـاخت فکـری
پدرسـاالر ،جبـر جغرافیایی یا هر انچـه که بخواهیم
ان را بنامیـم عرصـه را بـر نیمـی از جامعـه در حال
گذارمـان تنگ کرده اسـت .زنان در جسـتجوی ورود
بـه دانشـگاه و اسـتقالل مالـی و یا حتی با تـن دادن
بـه ازدواج بـه دنبـال یـک رویـا هسـتند؛ ازادی! در
ایـن بیـن ،تنگناهای جامعه ما از یک سـو و کشـش
قابـل توجـه جوامـع مدرنی چـون المـان و نیوزیلند
از سـوی دیگـر ،ذهـن هـر مخاطـب منصفـی را بـه
مقولـه زنـان حسـاس می کنـد بویـژه انکـه رهبران
ایـن دو کشـور زن هسـتند .شـاید در نـگاه اول برای
مـا ایرانیـان جنسـیت شـخصیت هایـی چـون انگال
مـرکل بـه عنـوان صدراعظـم المـان یـا جاسـیندا
اردرن نخسـت وزیـر نیوزیلنـد ،این مهـم را به ذهن
متبـادر کنـد کـه چـرا زنـان در چنیـن کشـورهایی
امـکان رشـد و شـکوفایی دارنـد امـا در کشـور مـا
حتـی صالحیـت کاندیداتوری ریاسـت جمهـوری را
هـم ندارنـد! بـا ایـن حـال نویسـنده برغم اذعـان به
معضلات عدیـده پیش روی زنان کشـورمان و موانع
متعـدد موجود ،در نوشـتار پیـش رو از منظری دیگر
بـه مقوله جایگاه زنان در جامعـه ایرانی و بویژه عرصه
سیاسـی مـی پـردازد .در حقیقت این نوشـتار تالش
دارد قیـاس مرسـوم بیـن زنـان ایرانی و امثـال انگال
1
مـرکل را نقـد کند.
-1ناگفته پیدا است که نقد حاضر نافی توانمندی زنان کشورمان و نادیده گرفتن قابلیت
های ایشان نیست بلکه تالش دارد تا بجای پنهان شدن پشت چهره های برجسته
اجتماعی و علمی چون مریم میرزاخانی ،روند حاکم بر باور و رفتار جامعه زنان را نقد کند.
ماهنامه سرند
زنان در اسارت فرهنگ
از بـد تولـد در فضـای متفاوتـی قـرار مـی گیرنـد.
برغـم انکـه جنسـیت نـوزادان از ظاهـر ایشـان قابل
تشـخیص نیسـت اما والدین با پوشـاندن انواع لباس
یـا زیور االت جنسـیت او را متمایـز می کنند .حتی
انتخـاب اسـباب بازی نیـز متاثر از جنسـیت کودک
اسـت؛ عروسـک برای دختران و ماشین برای پسران!
بمانـد کـه برخی اسـلحه هم بـه کودکان پسـر خود
هدیـه مـی کنند .کمی کـه نوزادان بزرگ تر شـدند
جداسـازی در انتخـاب نـوع پوشـش ،بلندخندیـدن،
بیـرون رفتـن با گـروه همسـاالن ،زمان بازگشـت به
منـزل ،ارایـش کـردن و بسـیاری مـوارد دیگر محل
تبعیض بین دختران و پسـران می شـود .در این جو
جنسـیت زده ،دختر ولو تحصیلکرده و دانشگاه رفته
بـا اذن پدر عروس می شـود و بدون حـق طالق وارد
چرخه سـنت می شـود .زنـان که عموما از خشـونت
جامعـه علیـه خـود گله مندنـد و زخم انواع و اقسـام
خشونت های جسـمی ،روحی ،اقتصادی و اجتماعی
را بـه تـن دارنـد ،در تگنـای فطرت زیسـتی و فشـار
فرهنگـی به یـک دوگانگی دچار می شـوند .انان زن
بـودن را بـدون زن بـودن تجربه می کننـد تا ناموس
جامعـه ای پدرسـاالر بـه خطـر نیافتـد .صدایشـان،
رفتارشـان ،ظاهرشـان و هـر انچه در قیاس بـا مردان
زنانه محسـوب می شـود ،بایـد پنهان شـود .موقعیت
ایشـان روشـن اسـت :دختر با لباس سـفید بـه خانه
بخت می رود و با لباس سـفید از ان خارج می شـود.
انچـه سـنت تـدارک دیـده پیامدهای قابـل توجهی
داشـته اسـت .دسـت کم در کـش و قوس خواسـت
سـنت و امیال زنانه ،سـنت دسـت باال را دارد و هر از
چنـد گاهـی با تکیـه بر داس یا اسـید ،خط و نشـان
می کشـد .سـنت که گمان دارد با چاشـنی تحکم و
در صورت لزوم توسـل به خشـونتی که خود مقدس
مـی پنـدارد ،توان مواجه بـا جامعه رو به گـذار ایران
را دارد ،همچنان بر تداوم سیاسـت هایش پافشـاری
مـی کنـد .این فشـارها فقـط در قامـت داس قد علم
نمـی کنـد بلکه با قلم هم تیشـه به ریشـه اصالحات
مـی زند :شـرط رضایت همسـر بـرای زنـان داوطلب
شماره شصت و سوم ،دی 1399
4 صفحه 5
سخناغازین
دوره دسـتیاری دندانپزشـکی! 2در حقیقـت این فقط
داس پدری نیسـت که سـر دختـرک را از تـن جدا کرد
و مـی کنـد بلکـه تبـر فرهنگی نیـز با تغییـر مخالف
اسـت و ان را خلاف مصالـح خـود مـی پندارد .شـهر و
روسـتا هم نمی شناسـد ،فقیـر و غنی را درگیـر کرده
اسـت .روشـن اسـت که فشـارهای فرهنگـی تبعات
اجتماعـی خاص خـود را دارد .نگاه نامناسـب جامعه
بـه زنـان تقریبا همه ابعاد زندگی اجتماعی ایشـان را
با مشـکل روبرو کرده اسـت .از یافتن شـغلی مناسب
چـه از منظـر مکفـی بـودن درامـد و چـه از منظـر
سلامت محیـط کاری ،چنـدان سـاده نیسـت .حال
در چنیـن جـوی بـروز واکنـش های چون خشـونت
کالمـی ،اقـدام به خودکشـی ،فـرار از منـزل ،ابتال به
انـواع بیمـاری هـای روانـی و ...چنـدان دور از ذهن
نیست که متخصصین بسـیاری نیز به ان پرداخته اند.
بـا ایـن حال به مسـئله حقـوق زنـان از برخـی زوایا
کمتر پرداخته شـده اسـت .به طور مشـخص چرا نه
فقـط سـنت که حتـی برخـی از متجددین هـم نگاه
مدرنی نسـبت به زنان ندارند؟ چه اتفاقی در بطن جامعه
رخ داده یـا مـی دهـد کـه عباراتی چون "نصـف العقل
بـودن" شـایع می شـود؟ چرا این بـاور باید عمومیت
-2توضیح وزارت بهداشت درباره شرط رضایت همسر برای زنان داوطلب دوره
دستیاری دندانپزشکی www.isna.ir
داشـته باشـد که زنان سواالت عجیب می پرسـند؟ چرا
گفتـار یـا رفتـار زنـان مـی بایسـت محل به سـخره
گرفتـن باشـد؟ چـه اتفاقـی رخ داده اسـت کـه در
دعـوای بیـن مـردان برای تحقیـر یکدیگر بـه زنان و
نزدیـکان مونـث طرف دیگر دشـنام داده می شـود؟
اساسـا چرا در بسـیاری از رکیک ترین الفاظ نامی از
زنـان در میان اسـت؟
خیزش زنانه؛ ما هم مرکل هستیم
طبعا اسـتراتژی هـای مقابله زنان بـا چنین جوی به
انـزوا ،فـرار ،خودکشـی و مانند ان خالصه نمی شـود .با
ایـن حـال باید پرسـید ورود به دانشـگاه و یا کسـب
یـک مهـارت بـه تنهایـی مـی توانـد موجـب تغییـر
شـرایط شـود؟ بـه بیانـی دیگـر صـرف دسـتیابی به
اسـتقالل مالی موجب اسـتقالل سیاسی و اجتماعی
زنان خواهد شـد؟ پرواضح اسـت که اهمیت استقالل
مالـی غیرقابـل انـکار اسـت و زنـان دارای درامـد به
مراتـب کـم هزینه تـر از هم نوعان کـم بضاعت خود
قـادر بـه اسـتقالل از خانـواده هسـتند .بـا ایـن حال
تفکر سـنتی ریشـه در خال دارد؟ به بیانی روشـن تر
ایـا زنـان در جامعه در حال گـذار ما حقیقتا مطلع و
اشـنا به امور کالن هسـتند؟ ایا بین زنان ما و زنانی
چـه اتفاقـی در بطـن جامعـه رخ داده یـا مـی دهد کـه عباراتی
چـون "نصف العقل بودن" شـایع می شـود؟ چـرا این باور باید
عمومیت داشـته باشـد که زنان سـواالت عجیب می پرسند؟ چرا
گفتـار یـا رفتار زنان می بایسـت محل به سـخره گرفنت باشـد؟
منبع تصویر:
قلیان کشیدن در ایران زنانه شد!
www.rokna.net
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
5 صفحه 6
سخناغازین
-3از طرفی چه کسی گفته است مرکل ساده و بی هزینه به قدرت رسیده است؟ چرا
گمان داریم جوامع مدرن نگاه جنسیت زده ندارند؟ البته نویسنده میزان این نگرش را
در دو جامعه ایران و المان یکسان نمی داند اما بسیار ساده انگارانه است گمان کنیم در
جوامعی چون المان که مردساالری قابل رویت است ،زنانی چون مرکل بسیار ساده و در
ارامش مطلق به قدرت رسیده اند.
-4اشکار است که مقصود همه زنان کشورمان نیست بلکه اکثریت مورد انتقاد هستند.
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
-5طراح مد فرانسوی
-6ایران شناس دانمارکی
-7تاکید می کنم چنین رویکردی قابل تعمیم به همه زنان کشورمان نیست.
-8البته در مردان هم شرایط صرفا کمی بهتر است.
-9ممکن است مخاطب محترم عنوان کند که نویسنده نقش زنان بویژه در نهادهای مردم نهاد
را نادیده گرفته است .باید بگویم که خیریه محل بحث بنده نیست .وقتی می خواهیم خود را با
مرکل قیاس کنیم طبعا باید متر و معیار ما شناخت توانمندی های اداره کشور و عرض اندام در
سطح بین الملل باشد و نه مثال تخصیص چند ساعت در هفته به امور خیریه .تاکید دارم خیریه
به خودی خود راه حل مشکالت در هیچ زمینه ای نیست و در حدود مسکن قابل توجه است.
به عنوان نمونه اشکار است که حل چالش هایی مانند فرار دختران از منزل با پناه دادن به یک
یا چند نوجوان امکان پذیر نیست.
6
منبع تصویر:
Rwanda,25 years later: A primer on the genocide and Canada’s mission
www.yjc.ir
چـون انـگال مـرکل تفـاوت خاصـی وجـود نـدارد؟
مـی تـوان پذیرفـت اگـر مـرکل در المان بـه قدرت
رسـیده اسـت صرفا ریشـه در ظرفیت هـای عمومی
ان جامعـه دارد؟ بـه تعبیـر دیگـر مـرکل تفـاوت
عقیدتـی یـا مهارتـی خاصـی با دیگـر زنان نداشـته
اسـت؟ در ان صورت نمی توان شایسـته سـاالری را
زیـر سـوال بـرد؟ بگذارید مسـئله به قدرت رسـیدن
کسـانی چون مرکل را از زاویه دیگری بررسـی کنیم.
مـرکل بـه قـدرت مـی رسـد نه فقـط به ایـن جهت
کـه سـاختار قـدرت ،نهادهای مدنـی و در کلیت باور
عمومـی پذیـرای بهتریـن و قابـل تریـن افراد اسـت
بلکـه او بـه قدرت می رسـد چون خود را بـرای احراز
چنیـن مقامـی اماده کرده اسـت 3.مـرکل برغم انکه
دکتـری شـیمی فیزیـک دارد طبعا بـرای حضور در
عرصه سیاسـی کشـور مطالعه در حوزه علوم انسانی
و تحـوالت جهان را سـرلوحه قرار داده اسـت در غیر
ایـن صـورت چگونه مـی تـوان کشـوری قدرتمند و
تاثیرگـذار در صحنه بین الملـل را رهبری کرد؟ حال
همیـن مختصـر از روحیـات و احواالت کسـی چون
مـرکل را بـا زنـان ایرانی مقایسـه کنیم .در ایـران ما
مسـئله علوم انسـانی چه میـزان برای بدنـه جامعه و
بویژه زنان حایز اهمیت اسـت؟ کسـانی که خود را با
مـرکل رهبـر یکی از قطب های اقتصـادی دنیا قیاس
مـی کننـد تـا حـال از خـود پرسـیده اند تفـاوت بین
اقتصـاد خرد و کالن را مـی دانند یا خیر؟ نبایـد از خود
بپرسـیم در حالـی که عروسـی گرفتن و بسـیاری از
ریخـت و پـاش های بی مورد یک ارزش برای دسـت
کم بخشـی از زنان ما محسـوب می شـود ،چگونه می
تـوان در مـورد کارافرینـی ،صنعـت و تولید صحبت
کـرد؟ بـه بیانی روشـن تر چگونـه با کسـانی که این
میـزان مصرفی هسـتند می توان از تولید و سـاختن
از صفـر گفـت؟ 4بـه نظـر مـی رسـد عمومـا قیـاس
مرکل با زنان ایرانی ریشـه در جنسـیت طرفین دارد
تـا صالحیت علمی و عملی .شـاهد مثـال انکه وقتی
بخـش قابـل توجهی از زنان ما "کریسـتین دیور" 5را
بیشـتر از "ارتور کریستنسـن" 6می شناسند ،چگونه
مـی توانند حتـی در صحنـه ملی عرض انـدام کنند
چـه رسـد بـه صحنه بیـن الملـل؟ بـا چنیـن زنانی
مـی شـود در مـورد ریشـه هـای ادغام دیـن و دولت
در ای�ران عص�ر ساساـنی صحب�ت ک�رد؟ بـرای زنان
مـا ازدواج یـا طلاق فلان بازیگر هالیـوودی مهم تر
اسـت یـا دالیـل جنـگ داخلـی در امریکا؟ بـا کدام
زن ایرانـی 7مـی تـوان در مـورد ریشـه هـای تجارت
غیرقانونـی المـاس در افریقـا یـا اختلاف انگلیس و
ارژانتیـن بـر سـر جزایـر مالوینـاس صحبـت کـرد؟
ایـا جـز این اسـت کـه اکثریـت زنـان مـا از تاریخ و
تحـوالت جامعـه ایـران نیـز بـی خبرند چه رسـد به
تاریـخ جهان؟ تعـارف را کنار بگذاریـم گرچه این بی
اطالعـی مختـص زنـان نیسـت امـا چون محـور این
یادداشـت زنان ایران هسـتند می پرسـم :چـه تعداد
از زنان ایران با نسـل کشـی در رواندا اشـنایی دارند؟
چـه تعداد مـی دانند نقش غرب بخصـوص المان در
تحـوالت افریقـا چـه بوده اسـت؟ ایـا برای زنـان ما
وقایعـی چوت قیام بوکسـورها در چیـن ،جنگ های
جهانـی ،دالیل افـراط گرایـی در خاورمیانه ،مسـئله
گرمایـش زمیـن ،ختنـه زنـان ،شـکاف جنسـیتی،
فاصلـه طبقاتی و بسـیاری موضوعـات و چالش های
دیگـر محـل توجـه و مطالعـه بوده اسـت؟ اگـر علم
بـه این موضوعـات حایز اهمیت نیسـت پس چگونه
خـود را بـا یـک رهبـر جهانـی ماننـد مـرکل قیاس
مـی کننـد؟! بـا خـود رو راسـت باشـیم عمـده زنان
تحصیلکرده و دانشـگاه رفته جامعـه ما جز در زمینه
تخصصـی خود در سـایر زمینه هـا اطالعات چندانی
ندارنـد 8.بـا چنیـن وضعیتـی بیـراه نیسـت قیـاس
9
ایشـان با کسـانی چون مرکل را مع الفـارق بدانیم. صفحه 7
جامعه
کمبـود اب ،عـدم دسرتسـی بـه اب رشب و یـا غیرقابل مصرف بودن ان
در برخـی مناطـق کشـور ،از زمـره چالـش هـای بزرگ کشـور ما اسـت.
متاسـفانه با توجه به شـواهد و اخبار موجود شـاهدیم که پیگیری های
صورت گرفته از طرف مسـئوالن و جامعه چندان مثربخش نبوده اسـت
و روز بـه روز چالـش کمبـود اب وخیم تر می شـود.
www.55online.news
منبع تصویر:
تامین اب اشامیدنی روستاهای سیستان و بلوچستان از هوتک
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
7 صفحه 8
جامعه
اب گل الود ،زندگی تیره
درباره چالش اب در ایران
با نگاهی به وضعیت اب رشب در استان سیستان و بلوچستان
ایدا رمضانی
همـه مـا سـاعات زیـادی از روز را بـا اب سـر و کار
داریـم؛ از نظافت شـخصی گرفته تا نوشـیدن و پخت
غـذا .امـا تـا به حال لحظـه ای به نبـود ان فکر کـرده ایم؟
ان زمـان کـه با اب فراوان به شستشـوی ماشـینمان
مشـغولیم و یا سـاعاتی را که در حمام می گذرانیم در
حالی که اسـتحمام ما نباید چند دقیقه بیشـتر طول
بکشـد ،ایـا بـه هموطنانـی کـه از ایـن نعمـت بزرگ
حتـی برای خوردن بی بهره هسـتند ،اندیشـیده ایم؟
چنـدان دور از واقعیت نیسـت بگوییـم خیر ،زیرا هیچ
وقـت زندگـی سـخت انـان را لمس نکرده ایـم .کمتر
توانسـتیم عمـق بحـران بی ابـی و تبعات سیاسـی و
اجتماعـی ان را مثلا در سیسـتان یـا خراسـان درک
کنیـم .جـدا از مسـئولین ما مـردم نیز ترجیـح دادیم
کـه بـه اظهار نظـر صرف اکتفـا کنیم و چنـدان خود
را درگیـر بخـش هـای عملیاتـی یـا اجرایـی نکنیـم.
روشـن اسـت منظـور از اقـدام اجرایی الزاما ابرسـانی
بـه مناطـق محـروم و کمتربرخـودار نیسـت بلکه در
حـدود فرهنگ سـازی در قالب راه انـدازی یا حمایت
از نشـریات حـوزه اب و محیـط زیسـت یـا حمایت از
انجمـن هـا و نهادهـای مدنـی دخیـل در حـوزه اب،
نقـش افرینـی چندانی نکـرده ایم.
مردم هیرمند در انتظار اب
مشـکل کمبود اب در اسـتان سیسـتان مقوله تازه ای
نیسـت .بـا ایـن حـال در طـول دهـه اخیـر علاوه بر
کمبـود اب مـردم با مشـکل غیرقابل شـرب بودن ان
هـم مواجه هسـتند و وضعیـت روز به روز بدتر شـده
اسـت .زنـگ خطـر زمانـی بـرای مـردم ایـن خطه به
صـدا درامـد که در مواردی اساسـا به اب قابل شـرب
دسترس�ی وج�ود ن�دارد .براسـاس امارهـای اعلام
ماهنامه سرند
شـده 700 ،هـزار نفر از جمعیت روسـتایی سیسـتان
و بلوچسـتان شـبکه اب ندارنـد؛ هـزار و 261روسـتا
به صـورت سـقایی یعنی بـا تانکر ابرسـانی می شـوند
و سـهمیه هـر نفـر 15لیتـر در شـبانه روز اسـت که
البتـه برخـی اوقـات ایـن میـزان هم بـه ان هـا تعلق
نمی گیـرد 1.در برخـی از روسـتاها و شهرسـتان هـا
حتـی وضعیـت وخیـم تـر اسـت .در بخـش دوسـت
محمـد کـه مرکـز روسـتای هیرمنـد اسـت و مدتـی
اسـت به شهرسـتان تبدیل شـده اسـت ،این مشـکل
بـه وضـوح قابل درک اسـت .محمد اربابی کارشـناس
اب و از اهالـی دوسـت محمـد دربـاره مشـکالت اب
ایـن شهرسـتان این طـور می گویـد« :لوله کشـی این
منطقـه هنـوز هـم همـان لولـه کشـی روسـتایی 30
سـال گذشـته اسـت و مـا مشـکالت زیـادی داریـم.
لولـه کشـی اب و فاضلاب شـهری سـال 88بـرای
شـهرهای منطقـه سیسـتان تصویـب و اجرا شـده اما
برای شهرسـتان هیرمنـد هنوز هیـچ کاری نکرده اند.
بیشـتر از 40روسـتای هیرمنـد مشـکل اب دارنـد
و 50درصـد روسـتاها هـم اصلا اب ندارنـد و بـا 5
تانکـر ابرسـانی می شـوند .روسـتاییان می گوینـد از
مـاه مبـارک رمضـان تـا حـاال اب اشـامیدنی ان هـا
قطـع اسـت و هر سـه روز یک بـار تانکر برایشـان اب
2
مـی اورد کـه کافی نیسـت».
پناه به هوتک ها
هوتـک گودالـی اسـت کـه اب بـاران در ان جمـع
ن و حیـوان بـ ه طـور مشـترک از ان
می شـود و انسـا
اسـتفاده می کننـد .بسـیاری از مـردم روسـتایی در
جنـوب اسـتان سیسـتان و بلوچسـتان بـرای تامیـن
اب مـورد نیازشـان بـه همیـن هوتـک ها وابسـته اند.
کـم ابـی در مناطقی مانند چابهـار ،کنارک و قصرقند
شـرایط زندگـی مـردم را روز بـه روز وخیـم تـر کرده
و باعث شـده اسـت تـا مردم ناچـار به اسـتفاده از اب
-1روایتی ناتمام از بحران اب در سیستان و بلوچستان
www.eghtesadonline.com
-2همان
شماره شصت و سوم ،دی 1399
8 صفحه 9
جامعه
9
www.tasnimnews.com
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
-3پناه به هوتک ها در نبود اب لوله کشی | ابفای سیستان و بلوچستان :مشکل ابرسانی
نداریم www.hamshahrionline.ir
-4همان
منبع تصویر:
بحران اب ایران ــ / ۱۴روزهای پرتنش ابی اصفهان ؛ اصفهانی ها برای کاهش ۲۰درصدی مرصف بسیج شوند
در ایـن وضعیـت انتظـار مـی رود نـه فقـط مسـئوالن کـه
فعالیـن مدنی بـا تکیه بر اموزه های حوزه کسـب و کار و
کارافرینی ،چاره ای برای مشـکل اب نه فقط در سیسـتان
که برای کل کش�ور بیاندیش�ند .صاحبین رسمایه و بزرگان
قـوم تخصـص و رسمایه خـود را در جهت پیشبرد طرح ها
و پایـان نامـه هـای کاربردی حـوزه اب رصف کنند .رسـانه
هـا و نهادهـای مدنـی چون سـمن هـا ،تالش خـود را برای
اگاهـی بخشـی و تببیـن مخاطـرات اجتامعـی و سیاسـی
چالـش اب ،بویـژه در مناطـق مرزی کشـور ،بکارگیرند.
هوتـک ها و چشـمه هـای طبیعی شـوند .مسـئوالن
مشـکل را از فرسودگی سیسـتم اب رسانی می دانند.
بسـیاری از مردم روستاهای جنوبی سیستان سیستم
اب رسـانی فرسـوده ای دارنـد که باعـث قطعی های
فـراوان اب مـی شـود و در فصـل تابسـتان و گرمـا
شـرایط زندگی مردم را سـخت و سـخت تر می کند.
طبـق گفتـه نماینده سیسـتان و بلوچسـتان تنها 19
درصـد از مردم شهرسـتان چابهار از اب شـرب سـالم
و طبیعـی برخوردارنـد .منبـع تامیـن اب بسـیاری از
روسـتاهای جنوب سیس�تان و بلوچستـان از جملـه
بخـش منطقـه «دشـتیاری»« ،تلنـگ» و «پلان»
کـه از بی ابـی رنج می برنـد «هوتـک» و چاله های اب
ناشـی از باران است 3.مدیرکل سـازمان اب و فاضالب
اسـتان سیسـتان و بلوچسـتان بیـان کـرده اسـت
کـه طـرح تصفیه سـازی اب هوتک هـا بـرای اهالـی
روسـتاها تقریبـا ۴ماه اسـت در دسـت اجرا اسـت تا
بـا تصفیه کن های کوچـک از اب همیـن هوتک ها در
اختیار اهالی روسـتاها قرار بگیرد 4.این درحالی اسـت
که میانگین دسترسـی مردم سیسـتان و بلوچسـتان
به شـبکه اب کمتر از 70درصد و در روسـتاها کمتر
از 46درصـد اسـت .بـه همیـن علـت هر سـاله تعداد
زیـادی از هموطنان ما در این اسـتان بخاطر نبود اب
شـرب مناسـب جان خـود را از دسـت می دهنـد .در
ایـن وضعیـت انتظار مـی رود نـه فقط مسـئوالن که
فعالیـن مدنـی بـا تکیه بر امـوزه های حوزه کسـب و
کار و کارافرینـی ،چـاره ای بـرای مشـکل اب نه فقط
در سیس�تان که برای کل کشور بیاندیشند .صاحبین
سـرمایه و بـزرگان قوم تخصص و سـرمایه خـود را در
جهت پیشـبرد طـرح ها و پایـان نامه هـای کاربردی
حـوزه اب صـرف کنند .رسـانه هـا و نهادهـای مدنی
چـون سـمن ها ،تلاش خـود را برای اگاهی بخشـی
و تببیـن مخاطـرات اجتماعی و سیاسـی چالش اب،
بویـژه در مناطـق مـرزی کشـور ،بکارگیرنـد .مخلص
کالم اینکـه نـه فقـط برای حـل چالش اب کـه برای
رفـع همـه مشـکالت کشـور نیازمنـد همـکاری الیه
هـای مختلـف اجتماعـی در هـر دو بخـش حاکمیت
و ملت هسـتیم. صفحه 10
www.yjc.ir
منبع تصویر:
بحران کم ابی متام شد؟ /باید تا سال اینده الگوی مرصف اب تغییر کند صفحه 11
اقتصادوکارافرینی
تقریبـاً نیمـی از کارکنـان در کل دنیا در مشـاغل خاص جنسـیتی که در
ان حداقـل 80درصـد شـاغالن ،از یـک جنـس هسـتند ،اشـتغال دارنـد.
در واقـع مشـاغل غیـر کشـاورزی خـاص مـردان تقریبـا هفـت برابـر
ایـن مشـاغل بـرای زنـان اسـت .این پدیـده انعطـاف ناپذیری بـازار کار
را نشـان می دهـد کـه باعـث کاهـش فرصت هـای شـغلی به خصـوص
بـرای زنـان می شـود و در نتیجـه کارایـی اقتصـادی را کاهـش می دهـد.
تبعیض شـغلی بر حسـب جنس ،گذشـته از نابرابری فرصت های شغلی
بـه نابرابـری نـرخ دسـتمزد و مرتبـه شـغلی بر حسـب جنس نیز اشـاره
دارد .در واقـع ،مشـاغل خـاص زنـان اغلـب دارای پرداختـی کمتر ،مقام
پایین تـر و امکانـات محدودتـر بـرای پیرشفـت در مقایسـه بـا مشـاغل
خـاص مـردان اسـت و حتی ثابت می شـود که افزایش برابـری زن و مرد
در یـک شـغل ،اثـر معکـوس بـر نـرخ دسـتمزد در ان شـغل می گـذارد.
هرندی فاطمه ،فالح محسـن خانی زهره .بررسـی وضعیت نابرابری جنسـیتی در بازار کار ایران (با اسـتفاده
از نماگرهـای کار شایسـته) ،سـال ،۱۱شـماره - ۵اذر و دی ،۱۳۸۵دوره ۱۱شـماره ۵صفحـات ۹۹-۷۷
www.eghtesadonline.com
منبع تصویر:
ایا ساعت کار زنان باید کاهش پیدا کند؟ /زنان شاغل در گذر ساعت ها
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
11 صفحه 12
اقتصادوکارافرینی
در جستجوی برابری
درباره نابرابری جنسیتی در محیط کار ایران
فاطمه احمدی
5مـارس 2018بود که فرانسـیس مـک دورمند 1هنگام
س�خنرانی ب�رای جایزه اسـکار بهترین بازیگـر زن ،پیامی
قدرتمنـد ارسـال کـرد« :زنـان ایده هایـی دارنـد و بـرای
عملـی کـردن ایـن ایده هـا ،بـه سـرمایه گذاری مناسـب
نیـاز اسـت ».مـک دورمنـد در ایـن مراسـم از اصطلاح
Inclusion Riderکـه می تـوان ان را در برگرفتـن یـا
عمومیت بخشـیدن به موارد مختلف معنـا کرد ،بهره برد.
در واقـع می تـوان منظورش را حضور برابـر زنان و مردان
در محیـط کاری تلقـی کـرد .ایـن پیـام فراتـر از هالیوود
و صنعـت فیلـم اسـت .زنـان امـروز در محـل کار بایـد با
همـکاران مـرد خـود برابـر باشـند و این فقط محـدود به
بـاال بـردن امار بهره وری و ادعای ایجاد تعادل جنسـیتی
نیسـت .البتـه یک شـروع خـوب اسـت اما بـرای توضیح
بیشـتر در مـورد نکتـه مک دورمنـد ،انچه مهم تر اسـت
ایجـاد «تعادل جنسـیتی» در نقش های رهبـری در روند
تصمیـم گیری و بخش های اسـتراتژیک تجارت اسـت .با
ایـن مقدمه و بـا توجه به چالش برابـری در محیط کاری
در سـطح جهـان من جملـه ایران ،به ایـن مهم در جامعه
رو بـه گذارمـان پرداخته ایم.
برابری جنسیتی در محیط کار ایران
بـا وجـود دهه ها تالش ،هنـوز نابرابری زیـادی در محیط های
کاری سراسـر کشـور وجـود دارد .در سـال های اخیـر،
بخـش هایـی در دولـت ،کارمنـدان و بسـیاری از فعالین
مدنـی تلاش کرده اند تـا موضوعـات مربوط بـه مغایرت
حقـوق و دسـتمزد بیـن دو جنس را حذف کننـد .ان ها
بازیگر امریکایی
ماهنامه سرند
1-Frances Louise McDormand
همچنیـن به دنبـال اطمینـان از برخـورد برابر بـا زنان و
مـردان بوده انـد .ایـن مهـم ،یکـی از موضوعات برجسـته
در دنیـای تجـارت مـدرن اسـت ،پـس ضروری اسـت که
کسـب و کارهـا از تمام قوانین موجـود و تعهدات در قبال
کارمنـدان اگاهـی داشـته باشـد .برای شـروع بحث بهتر
اسـت تعریفـی از «نابرابری جنسـیتی» ارائـه دهیم.
نابرابری جنسیتی چیست؟
جنسـیتی عبـارت اسـت از برخـورد یـا عملـی
نابرابـری
ّ
جنسـیت افـراد بـه تحقیـر ،طـرد ،خـوار
کـه بـر اسـاس
ّ
شـمردن و کلیشـه بنـدی انان مـی پردازد و نشـاندهنده
یکسـان نبـودن دسترسـی زنـان و مـردان بـه فرصت ها
و امکاناتـی ماننـد امکانـات اموزشـی اسـت 2.سـازمان یا
شـرکتی کـه دغدغـه برابـری جنسـیتی دارد ،بـا زنـان و
مـردان یکسـان رفتـار می کنـد .در حقیقـت رویکردهـا
مبتنی بر جنسـیت نیست بلکه شایسـتگی های اخالقی
و فنی معیار پیشـرفت یا پسـرفت کارمندان قرار می گیرد.
فقـدان چنیـن مـوردی ،پیامدهـای زیـادی مـن جملـه
کاهـش انگیـزه کارمنـدان و در ایـن مـورد خـاص زنـان
را در پـی دارد .مسـئله نابرابـری جنسـیتی در مـواردی
چـون فرهنـگ سـازمانی ،نگرش هـای شـخصی ،فرهنگ
و قوانیـن کار ریشـه دارد .بـا ایـن حـال در دنیـای مدرن
سـازمان ها و شـرکت ها جهت دسـتیابی به اهداف کالن
خـود و رقابـت در بـازار پرخطـر امـروزی ،چـاره ای جـز
روزامـد شـدن ندارنـد .از این رو توجه به برابری جنسـیتی
نمـی بایسـت بـه مثابـه یـک ویترین تلقـی شـود بلکه با
توجـه بـه رشـد میـزان تحصیالت زنـان و اگاهی ایشـان
و کلیـت جامعـه نسـبت بـه حقـوق زنـان ،یک ضـرورت
غیرقابل انکار اسـت .با این تفاسـیر حقـوق و مزایای برابر
(بـه طـور مثال مدیـران زن و مرد در هر بخـش) ،در نظر
گرفتـن نیازهـا جـدا از جنسـیت ،فرصت های برابـر برای
پیشـرفت و ارتقا مـی تواند به بهبود شـرایط کاری کمک
شـایان توجهی کند .حقایق مربوط به نابرابری جنسـیتی
جنسیتی مطالعه زنان متا ّهل ٢٠
-2تحلیلی بر عوامل فرهنگی -اجتماعی موثّر بر نابرابری
ّ
تا ٤٩ساله شهر اصفهان .فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی -فرهنگی ،دوره چهارم ،شماره ،٣
زمستان ،٩٤صفحات 59-82
شماره شصت و سوم ،دی 1399
12 صفحه 13
جامعه
در محل کار روشـن اسـت و تـا به امروز ،امـار درخور تامل و
3
ناخوشـایندی را نشـان داده اند:
٪23از زنان در محل کار با ازار و اذیت جنسی روبرو شده اند
فقط ٪8ان ها این امر را گزارش داده اند
٪43مادران با تبعیض و تحقیر نسبت به بارداری روبرو بوده اند
٪52از زنان در هنگام کار با مشکالت روحی روبرو هستند
ایـن امـار نشـان می دهنـد کـه زنـان همـواره در زندگـی با
سـندرم سـقف های شیشـه ای 4رو بـه رو خواهنـد بـود .امـا
نکتـه ایـن اسـت کـه دولـت و در بخـش مهم تـر مـردم و
مشـخصا جامعـه مدنی ،چـه راهکارهایـی را برای کنـار زدن
ایـن چالـش در پیـش خواهنـد گرفـت.
منونه های نابرابری جنسیتی
دسـتمزد نابرابـر :ایـن یکـی از مهمتریـن نمونه های جنسـیت
زدگی در محل کار اسـت و این طور که از شـواهد پیداسـت
یکی از سـخت ترین چالـش های پیـش روی برابری خواهان
بـه شـمار مـی رود .سـال گذشـته مجمـع جهانی اقتصـاد با
در نظـر گرفتـن چهـار معیـار اقتصـاد ،سیاسـت ،امـوزش و
بهداشـت ،اعلام کـرده بـود کـه زنـان ۲۰۲سـال دیگـر بـه
برابـری دسـتمزد بـا مـردان می رسـند .امـا این سـازمان در
جدیدتریـن بـراورد خود تحقق برابری دسـتمزد بیـن زنان و
5
مـردان را تـا ۲۵۷سـال دیگـر تخمین زد ه اسـت.
منبع تصویر:
وضعیت نامناسب استان مرکزی در شاخص نرخ بیکاری زنان تحصیل کرده
استراتژی نامطلوب اسـتخدام :اسـتخدام به شـرط صیغه یا استخدام
منشـی شـبانه روزی از مواردی هستند که در کشور ما به چشم
می خورنـد .در ایـن بین اشـاره به سـواالتی که ربطی به موقعیت
شـغلی ندارد 6هم قابل تامل اسـت.
www.borna.news
تبعیـض جنسـیتی :نشـان دادن رفتـار ترجیحـی در برخـورد با
همـکاران مـرد نسـبت بـه همـکاران زن قابل تعریف اسـت.
ازار و اذیـت جنسـی :لمـس غیرمتعـارف ،ترویـج دیدگاه هـای
3-Gender inequality at work www.brighthr.com
-4سقف شیشه ای یا Glass ceilingاستعاره از موانع غیرقابل رویت در برابر زنان و اقلیت های
دیگر است.
-5ایران در قعر جدول نابرابری دستمزد زنان و مردان است /برای برابری ۲۵۷سال زمان نیاز است
www.ilna.news
-6مانند قصد بچه دار شدن دارید یا خیر
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
13 صفحه 14
جامعه
کلیشـه ای در مـورد زنـان و مـردان ،تغییـر در محـل یـا
سـاعات کار جهـت نزدیکـی بـه مدیـر یـا مدیـران و ...از
زمـره ایـن موارد اسـت.
انـواع نابرابـری جنسـیتی می توانـد بـه طور چشـمگیری
بیـن زن و مـرد متفـاوت باشـد .بنابرایـن بایـد هوشـیار
بـود و سیاسـت های روشـنی در مـورد چگونگـی رفتار با
کارمنـدان در محیـط کار در نظـر گرفـت.
چگونه می توان برابری جنسیتی را در محل کار ارتقا داد؟
سـوال اصلـی ایـن اسـت کـه چـرا برابـری جنسـیتی در
محـل کار مهـم اسـت و جـواب از انجـا شـروع می شـود
کـه برابـری در محیـط کار ،موجب حداکثر بهـره وری در
کسـب و کار خواهد شـد .رضایت شـغلی افزایش یافته و
اقتصـاد ملـی می تواند به طور طبیعی رشـد کنـد .در این
شـرایط هیـچ مانع ناعادالنـه ای وجود ندارد که پیشـرفت
افـراد را محـدود کنـد .بـا ایـن حسـاب ،چگونـه می توان
اطمینـان حاصـل کرد که سیاسـت برابری جنسـیتی در
سراسـر کسـب و کار وجـود دارد؟ می تـوان از روش هایی
ماننـد روش های زیر بـرای تجدیدنظـر در مواضع تجاری
اسـتفاده کرد:
-1مشـخصات شـغلی سـازمان خـود را ارزیابـی کنید تا
ببینیـد ایـا موانعـی در نظـر گرفته ایـد که مانع رسـیدن
زنـان بـه نقش هایـی اصلی در سـازمان می شـود.
-2در مـورد دسـتمزد افـراد شـفاف باشـید .درمـورد
دسـتمزد بـا دیـد باز نـگاه کنید تـا این اطمینـان حاصل
شـود کـه زنان بـرای نقش هـای مشـابه مردان دسـتمزد
کمتـر دریافـت نمی کننـد.
-3تعادل بهتر زندگی و کار را برای هر دو جنس ارتقا دهید.
-4به همه افراد در مشـاغل خود اموزش الزم و مشـاوره
مربوطـه را ارائه دهید.
-5اطمینـان حاصـل کنیـد کـه شـما یک سیاسـت ضد
ازار ،اذیـت و شـکنجه در پیش گرفته ایـد تا از وقوع کامل
ان در تجـارت شـما جلوگیری کند.
-6اگاهـی بخـش باشـید و ارتقـا رفتارهـای منصفانـه را
امـوزش دهید.
-7امکانـات مراقبت از کودکان ماننـد اتاق مادر و کودک
و همچنیـن سیاسـت های حمایـت از خانـواده را فراهـم
کنید .
-8زنـان موفـق در شـرکت خود را چه در داخل سـازمان
و چـه از طریـق کانال هـای رسـانه ای مـورد توجـه قـرار
دهیـد و از زنـان ارشـد بخواهید که به عنـوان مربی رفتار
کنند .
-9سیاسـت هایی را بـرای حقـوق عادالنـه و تعـادل بین
کار و زندگـی تنظیـم کنیـد و اطمینـان حاصل کنید که
مدیـران از ان هـا بـه طـور کامل حمایـت می کنند.
www.55online.news
منبع تصویر:
رشایط بازنشستگی زنان شاغل اعالم شد
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
14 صفحه 15
فرهنگ و هرن
اگر ای اسامن خواهم که یکروز //از این زندان خامش پر بگیرم
به چشم کودک گریان چه گویم //ز من بگذر ،که من مرغی اسیرم
من ان شمعم که با سوز دل خویش //فروزان می کنم ویرانه ای را
اگر خواهم که خاموشی گزینم //پریشان می کنم کاشانه ای را
بریده ای از شعر اسیر ،فروغ فرخزاد
منبع تصویر:
Forough Farrokhzad
www.sinarium.com.ir
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
15 صفحه 16
فرهنگ و هرن
فروغ و اندیشه تجدد
نگاهی به زندگی و اندیشه فروغ فرخزاد
به مناسبت 8دی زادروز ایشان
قسمت اول
زهرا طالیی
کمتر کسـی اسـت که نام او را نشـنیده باشـد .برای
جامعـه پدرسـاالر ایـران که شـاخصه هـای مردانگی
بسـیار حایـز اهمیـت اسـت اندیشـه فـروغ چـون
سـیمرغی از خاکسـترش برمـی خیـرد و بـه زنـان و
مـردان تجددطلـب نهیـب مـی زنـد 8 .دی زادروز
فروغ الزمـان فرخـزاد معـروف به فـروغ (متولد تهران
1313خ و درگذشـته 1345خ) شـاعر پراوازه ایرانی
اسـت 1.به همیـن بهانه نگاهی اجمالی داشـته ایم به
زندگـی و اندیشـه این چهره برجسـته ادبیات معاصر
کشورمان.
زندگی نامه فروغ فرخزاد
فرخـزاد فرزند سـوم محمد فرخـزاد و تـوران وزیری
تبـار در خانـواده ای هفت نفـره بـود .تحصیلات
مدرسـه محلـ ه زندگـی خـود گذرانـد
ابتدایـی را در
و پـس از پایـان دور ه راهنمایـی در مدرسـ ه خسـرو
خـاوران بـرای تحصیـل رشـت ه نقاشـی و خیاطی به
دبیرسـتان فنـی کمال الملک رفت .فـروغ تحصیالت
دبیرسـتان را بـه پایان نرسـاند .در سـن 16سـالگی
عاشـق پرویز شـاپور شـد و علی رغم مخالفت والدین
با او ازدواج کرد .پرویز شـاپور همسـایه و از اقوام دور
فـروغ ،طنزپرداز و کاریکاتوریسـت 15 ،سـال از فروغ
بزرگ تـر بـود .ان دو بعـد از ازدواج بالفاصلـه به اهواز
رفتند و پرویز شـاپور در وزارت دارایی اسـتخدام شد.
تنهـا فرزنـد ان هـا ،پسـری به نـام کامیار ،یک سـال
بعـد در اهـواز متولد شـد .اولین اشـعار فـروغ تقریبا
در همیـن زمـان منتشـر شـد .بعـد از گذشـت سـه
سـال ،فـروغ باوجود تمـام عواقب منفـی روانی ،مالی
-1متن حاضر ترجمه و تلخیصی است از:
FARROḴZĀD, FORŪḠ-ZAMĀN www.iranicaonline.org
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
و اجتماعـی تصمیـم بـه جدایی از همسـرش گرفت.
طبـق قانـون ،سرپرسـتی کامیـار بـه پدرش سـپرده
شـد .فـروغ حتـی اجاز ه دیـدار کوتـاه با فرزنـدش را
نداشـت و رنـج ایـن جدایـی اجبـاری تـا ابـد همراه
او بـود .چنـدی بعـد فـروغ فرخـزاد به خاطـر بحران
روانـی بـه اسایشـگاهی روانی منتقل شـد و یک ماه
در انجـا بسـتری بـود .بـا این حال بـا انـرژی و توانی
کـه داشـت ب ه سـرعت بهبـود یافـت و بعـد از ان به
سـینما ،بازیگـری و تهیه کنندگـی عالقه نشـان داد.
در سـال 1343بـرای اولین بـار بـه اروپـا (المـان و
ایتالیـا) سـفر کرد .این سـفر 9ماه به طـول انجامید
و فرصـت دوری از شـرایط جامعـ ه ادبـی را بـرای او
فراهـم اورد .فـروغ در ان زمـان بـه دلیـل احسـاس
زندانـی بـودن ،عدم تعلق و شـاید به خاطر شـایعاتی
کـه در مـورد او وجـود داشـت ،ترجیـح مـی داد از
جامعـه فـرار کند .بعـد از بازگشـت از اروپـا ،به چند
سـفر دیگر در داخل و خارج ایران رفت .این سـفرها
از شـهر یـا کشـوری به شـهر و کشـور دیگـر ،از یک
جهـان معنایـی به جهان دیگـر ،زندگـی و هنر فروغ
در دو دهـ ه بعـد را شـکل داد .این سـفرها را می توان
تبلـور احسـاس غربـت ،سـرگردانی دائمـی و تبعید
دانسـت .سـال 1336فـروغ به عنـوان دسـتیار در
اسـتودیو فیلمسـازی گلسـتان شـروع بـه کار کـرد.
رابطـ ه او بـا صاحـب اسـتودیو ابراهیـم گلسـتان،
کارگـردان و نویسـنده کـه متاهـل هم بود ،رسـوایی
جدیـدی را بـه وجـود اورد کـه ب ه سـرعت در جامعه
ادبـی ان زمـان ایـران پخـش شـد .در سـال 1338
فروغ تحت فشـار تشـویش درونی ،دوری از پسـرش،
مشـکالت خانوادگـی و شـرایط بـد مالی بـا خوردن
قـرص خـواب اقـدام بـه خودکشـی کـرد .گرچـه در
نهایـت در بیمارسـتان تحت درمان قـرار گرفت .دهه
اخـر زندگـی فـروغ قابل توجـه و سرشـار از خالقیت
بـود .در سـال 1340مسـتندی بـه نام "خانه سـیاه
اسـت" را دربـار ه جذامیـان سـاخت .او برای سـاخت
ایـن فیلـم 12روز در کنـار جذامیـان زندگـی کرد و
هنـگام بازگشـت پسـری به نام حسـن منصـوری را
بـه فرزندخواندگـی پذیرفـت .ایـن مسـتند در داخل
16 صفحه 17
فرهنگ و هرن
ایـران مـورد انتقـاد قـرار گرفـت ولـی در خـارج از
کشـور مـورد اسـتقبال واقـع شـد و در سـال 1341
جایز ه بهترین فیلم مسـتند در جشـنواره بین المللی
فیلـم کوتاه اوبرهـاوزن در المان غربی را بـرد .در 32
سـالگی فـروغ تعـداد قابل توجهـی از اثارش منتشـر
شـده بـود ،در جامعـه صاحب شـهرت و جوایزی هم
شـده بـود .مهم تـر از همه ،به قـول خـودش ،خود را
پیـدا کـرده بـود .فـروغ فرخـزاد در تاریـخ 24بهمن
1345در تصـادف رانندگـی کشـته شـد و مراسـم
تدفیـن او طبـق پیش بینی خودش در هنـگام بارش
بـرف صـورت گرفت:
شاید حقیقت ان دو دست جوان بود ،ان دو دست جوان
که زیر بارش یکریز برف مدفون شد
و سال دیگر ،وقتی بهار
با اسمان پشت پنجره همخوابه می شود
و در تنش فوران می کنند
فواره های سبز ساقه های سبکبار
شکوفه خواهد داد ای یار ،ای یگانه ترین یار
شعر ایمان بیاوریم به اغاز فصل سرد ،ص 30
منبع تصویر:
Forough Farrokhzad
www.sinarium.com.ir
زندگـی شـخصی فروغ فرخـزاد عجیـب و جالب بود.
گاهـی به عنـوان فـردی بی نقـص توصیـف می شـد
و مـورد احتـرام بـود و گاهـی هـم از سـوی دیگـران
پذیرفتـه نمی شـد .خواننـدگان و منتقـدان مجذوب
سنت شـکنی او می شـوند و درعین حـال بـا او مخالف
هـم هسـتند .مخالفـان او ماننـد طرفدارانـش بـه
زندگـی شـخصی او توجـه زیـادی کردنـد و دربـاره
ان بحث هـای بسـیاری شـده اسـت .باوجوداینکـه
تجربه های شـخصی فـروغ به وضوح در اثـارش دیده
می شـد ،او در مـدت کوتـاه فعالیـت ادبـی خود هیچ
عالقـه ای بـه صحبـت دربـار ه زندگی شـخصی خود
نداشـت .واکنـش او ،به احتمـال زیـاد ،به خاطر عالقه
بسـیار زیاد منتقدین به زندگی شـخصی اش بود که
2
مانـع از توجـه کافـی و الزم بـه اثـارش می شـد.
اثار فروغ؛ نقد باور عمومی
مجمـوع اثـار فـروغ شـامل 5دفتـر شـعر ،چندیـن
قطعـه شـعر ،یـک داسـتان کوتـاه بـه اسـم کابوس،
یک سـفرنامه به اسـم در سـرزمین دیگـر ،چند نقد،
دو فیلم نامـه چـاپ نشـده و گلچین اشـعار معاصر به
نـام از نیما تا باد (با همکاری مجید روشـنگر) اسـت.
در تمامـی اثـار او مخالفت با باورهـای فرهنگی رایج
بـه چشـم می خـورد .نوشـته های او نوعـی درگیـری
بـا جامعـه و ادبیـات و نمونـه ای از مفاهیـم ممنـوع
در جامعـه مانند مسـائل جنسـی اسـت .ایـن اثار در
-2گرچه هنوز هم این توجه وجود دارد صفحه 18
بسـیاری از شـاعران و نویسـندگان هم عصر
او جسـارت خلـق چنیـن جهانـی رسشـار از
پیچیدگـی ،جزئیـات و تناقـض با ظرایف بسـیار
را نداشـتند .این جسـارت ،تغییر باورهـا ،روابط
و هنجارهـا و رصاحت کالم باعث تنفر از فروغ
در ان زمـان شـد ولـی درعین حال فرخـزاد را به
یکـی از مهم تریـن شـخصیت های ادبی معارص
فارسـی تبدیـل کرد.
www.sinarium.com.ir
منبع تصویر:
Forough Farrokhzad
بهتریـن شـکل ،نظـام طبقاتـی و نظـام اجتماعی را
بـه هـم می ریـزد .رنـج و لـذت گـذر از یـک الگـوی
فرهنگـی بـه الگـوی دیگـر را نشـان می دهـد و
لذت هـای پیونـد و ترکیـب سـنت و مدرنیتـه را
همـراه بـا رنج و مشـکالت ان را به تصویر می کشـد.
موضـع بحث برانگیـز فـروغ در مسـائل و ویژگی های
جنسـیتی ،واکنـش بـه ظلـم و تعمـق در ذات خـود،
جسـتجو در لـذت و سـختی عشـق و بیـان اشـکار
سـختی های پیـش روی زنـان شـاعر بـرای پـرورش
خالقیـت خود ،در نوشـته هایش به چشـم می خورد.
بسـیاری از شاعران و نویسندگان هم عصر او جسارت
خلـق چنین جهانی سرشـار از پیچیدگی ،جزئیات و
تناقـض با ظرایف بسـیار را نداشـتند .این جسـارت،
تغییـر باورها ،روابط و هنجارها و صراحت کالم باعث
تنفـر از فـروغ در ان زمـان شـد ولـی درعین حـال
فرخـزاد را به یکـی از مهم ترین شـخصیت های ادبی
معاصـر فارسـی تبدیـل کـرد .او در هیـچ مـرزی جا
نمی گیـرد و از انحصـار دوری می کنـد .در هـر پنـج
مجموعه شـعرش شـاهد بلوغ شخصیت زنی هستیم
کـه پیچیدگی های شـخصیتش تصویر کلیشـه ای را
نقـض می کنـد؛ زنـی بـا اگاهـی عاطفـی ،روانـی و
اندیشـمند کـه تصـورات عامه دربـار ه زنـان را به هم
ماهنامه سرند
می ریـزد و درک خود از زنانگـی را ،هرچند با ترس و
تردیـد ،متفـاوت از تعاریف مرسـوم دربـار ه زنان بیان
می کنـد .بـه عنـوان نمونه"اسـیر" اولیـن مجموعـه
شـعر فروغ است که در سـال 1333منتشر شد .این
مجموعه شـامل چهل و چهار شـعر اسـت که بیانگر
احسـاس ناامیدی و محدودیت یک زن اسـت .عنوان
این مجموعه شـعر احسـاس ناامیدی و محدودیت او
را نشـان می دهـد .شـخصیت این شـعرها زن جوانی
اسـت که احسـاس سـردرگمی دارد و در ارائ ه هویت
مسـتقل خود ناتوان اسـت .به سـختی در برابر اصول
محدودکننـد ه رفتـار زنـان مقاومـت می کنـد امـا
درعین حـال تحـت فرمان انتظـارات و خواسـته های
فرهنـگ جامعه اسـت .نمی توانـد اسـتقالل و ازادی
خـود از سـنت های فرهنگـی را انکار کنـد و هم زمان
تـوان رهایـی از هنجارهـای جامعـ ه خـود کـه الزمه
احتـرام بـه خـود و هنجارهـای عمومی اسـت ،را نیز
ندارد؛
در این فکرم من و دانم که هرگز
مرا یارای رفتن زین قفس نیست
اگر هم مرد زندانبان بخواهد
دگر از بهر پروازم نفس نیست
شعر اسیر ،ص 34
شماره شصت و سوم ،دی 1399
18 صفحه 19
منبع تصویر:
فروغ فرخزاد English Translations of selected Poems and Poetry of the great Iranian Poet Forugh Farrokhzad
www.heliotricity.com
ماهنامه سرند
شماره شصت و سوم ،دی 1399
19
انی
ی
خ
ن پا
س
ربیده ای از سروده تولدی دیگر از فروغ فرخزاد
همهٔ هستی من اهیٔ اتریکیست صفحه 20
صفحه 21
صفحه 22
www.eseminar.tv
بها ۲۵۰,۰۰۰ :تومان
۴۰ساعت (انالین)
۲۵ارذ ات ۲۵اردتشهبی ۱۴۰۰
www.tiwall.com صفحه 23
تومان۳۴۹,۰۰۰ :بها
www.evand.com
www.evand.com صفحه 24
بها ۱۰,۰۰۰ :تومان
۱ساعت و ۴۰دقیقه
www.tiwall.com صفحه 25