ماهنامه تشخیص آزمایشگاهی شماره 152
ماهنامه تشخیص آزمایشگاهی شماره 152
ماهنامه
سالبیستم-شماره(152شهریور90-)97صفحه8000-تومان
ماهنامهتشخیصازمایشگاهی/پژوهشی-خبری
شماره ثبت8965/9 :
aafrah@gmail.com
دبیرتحریریه :دکترعباس نداف فهمیده
مدیراجرایی :مهندس محمود اصالنی
Email: matashkhis@gmail.com
سازمان اگهی :نازلی عباسپور ،مریم اسدی
همکاران تحریریه:
مهندس نیلوفر حسن
مهندس نیلوفر احمدی مرزدشتی
مهندس احسان درخشان نیا
نشانی نشریه :تهران-خیابان فاطمی -خیابان دائمی-
نبش زرتشت غربی -پالک - 79طبقه همکف -واحد18
تلفن09127333407-88987501 :
نخستیننشریهازمایشگاهیکشور
صاحب امتیاز و مدیر مسوول :دکتر عباس افراه
فهرستـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ازمایشگاه و بیمه های تکمیلی
2
رویدادها و گزارش ها
3
برنده پنجمین جایزه بزرگ علمی "کاظمی":
درمان بیماریها ،بدون مرز و برای همه انسانهاست
فکس /021- 89776769 :صندوق پستی14335-1418 :
دفتررشت :رشت -خیابان انقالب -پالک 179
Email: Tashkhis@gmail.com
Web: www.Tashkhis.com
نوزدهمین کنگره بین المللی رویان برگزارشد
8
گفتگویی با دکتر انورسادات کیانمهر؛ استادیار زیست فناوری پزشکی
12
وزیربهداشت در اختتامیه سومین جشنواره فیلم سالمت:
سینما و هنر کمک زیادی به ارتقای سالمت جامعه و کاهش بیماری های غیرواگیر می کند
طرح روی جلد:
شرکت تولیدی بازرگانی اریافارمد
تولیدوواردات دستگاه های
پزشکی،ازمایشگاهی و
فراورده های تشخیصی
ادرس :تهران ،بلوار نلسون ماندال
(افریقای شمالی) ،خیابان سایه،
پالک ،52طبقه3
تلفن22022002 :
فاکس22039247:
چاپ :سبزارنگ 88809212
خیابان سپهبد قرنی ،ک ش محمدی ،پ 4
مشاوران علمی:
دکتر سید حسین فاطمی
دکتر عبدالفتاح صراف نژاد استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
دکتر ارش دریاکار متخصص اسیب شناسی بالینی و تشریحی
دکتر عباس نداف فهمیده متخصص اسیب شناسی بالینی و تشریحی
دکتر محمد جواد غروی دبیر انجمن متخصصان علوم ازمایشگاهی بالینی ایران
دکتر علیرضا مهرورز متخصص اسیب شناسی بالینی و تشریحی
دکتر علیرضا ترنگ متخصص ژنتیک پزشکی
پروین مختار نرس
مهندس سید امیرحسین بحرالعلومیان مهندسی پزشکی(هیئت علمی)
7
14
اشنایی بیشتر با ژنتیک انسانی
16
مروری بر ژنومیک سرطان سینه و روش های نوین تشخیص و درمان
18
تازه های ازمایشگاه
22
تشخیص و درمان دیابت به کمک فناوری نانو
26
بیماری پرتس و راه های بهبود ان
29
اصول فلوسایتومتری
30
کارایی مهارکننده انتخابی سیکلواکسیژناز 2-در کنترل درد در بیماران مبتال به سرطان پستان
36
رئیس انجمن متخصصان علوم ازمایشگاهی بالینی ایران
چاپ اثار و اگهی ها به مفهوم پذیرش دیدگاه های پدید اورندگان نیست.
نشریه تشخیص ازمایشگاهی از باز پس فرستادن نوشته های نویسندگان معذور است.
هر گونه دخل و تصرف در نوشته ها با اگاهی نویسنده ان انجام می شود.
تنها اثاری که به صورت تایپ شده روی CDو یا با emailبه نشریه رسیده باشد برای چاپ در دستور کار قرار خواهد گرفت.
از نویسندگان محترم خواهشمند است عکس های الزم را به صورت اسکن شده همراه با مطلب ارسال کنند.
سراغـاز
دکتر عباس افراه
بورد تخصصی ازمایشگاه بالینی
ازمایشگاه و بیمه های تکمیلی
یکی از روزهای تابستانی ،1372در ژنو( سوئیس)
درکافه ی هتل مووان پیک ،برای خوردن صبحانه نشسته
بودم .نگاه نه چندان خوش ایند یک خانم پیشخدمت
بلوند رستوران به یکی از مهمان ها ،کنجکاوی مرا
برانگیخت .به بهانه ای به میز ان اقا که جوانی بیست ساله
می نمود وشبیه ما بود ،نزدیک شدم و روبرویش نشستم.
پس از اشنایی فهمیدم او از شهروندان لیبی است و
ناگزیراست در انجا چند هفته ای بماند ،زیرا برادرش
در بیمارستان پر اوازه ای در ژنو بستری بود .ازهزینه ی
درمان و بیمارستان پرسیدم .گفت چهل تا شصت هزار
دوالر! .گفتم زیاد نیست؟ گفت مهم نیست ،دولت لیبی
می پردازد .ناخوداگاه وضع درد اور بیمه ی ما ،با بیمه ی
یک کشورافریقایی را مقایسه کردم وبه حال خودمان
افسوس خوردم(شوربختانه کشورهای سرمایه داری،
بالندگی و پیشرفت این کشور افریقایی را برنتافتند،
وبه کمک جهل مردم و خودکامگی حکومتش ،در سال
1390ان را به خاک سیاه نشاندند).
بیمه های درمانی ،یکی از حقوق اساسی شهروندان
هرکشور است .در کشورهای پیشرفته ،بیشترهزینه ی
درمان به عهده ی دولت است .رویهمرفته دراین کشورها،
بیمه ی پایه در برگیرنده ی تشخیص و درمان(معاینه،
ازمایش های بالینی و پاتولوژی ،پرتوشناسی،MRI ،
CTاسکن ،سونوگرافی ،انژیوگرافی اولتراسوند ،تست
ورزش ،هزینه ی بستری شدن در بیمارستان ،انجام همه
گونه جراحی های بایسته برای درمان ،ونیزکمک به
سالمندان ناتوان در خانه برای انجام کارهای روزمره
وجابجایی شان به پارک ها )..است.
در بریتانیا ،دولت هزینه ی درمان و بهداشت را
می پردازد .این کشور دارای یک سامانه به نام سامانه
ملی بهداشت و مراقبت های پزشکی است که به گونه ی
2
شهریور 97
شماره 152
گسترده ای درمان و بهداشت را پوشش می دهد .بودجه این
سازمان از مالیات ها و بیمه ملی تامین می گردد .رویهمرفته
دولت 80درصد هزینه ی بهداشت ومراقبت های پزشکی
و درمانی مردم را می پردازد 10.درصد مردم بریتانیا
دارای بیمه ی تکمیلی خصوصی هستند .در کانادا(که رتبه
ی شانزدهم بهترین سامانه بهداشتی را دارد) ،هزینه ی
بیمه ی سالمت را (چه در بیمارستان های دولتی و چه
در کلینیک های خصوصی) دولت می پردازد .بسیاری از
کانادایی ها ،دارای بیمه های تکمیلی از سوی کار خود
برای خرید دارو ،دندانپزشکی و بینایی سنجی هستند.
رویهمرفته دولت کانادا 70 ،درصد هزینه های درمان و
بهداشت شهروندان را پرداخت می کند .در این زمینه،
میان کشورهای همسایه ،قطر و سپس عمان دارای بهترین
سامانه بهداشتی است.
در کشورما ،نبودن سیاست راهبردی درست برای
بیمه های درمانی ،همواره برای مردم و دولت چالش زا
بوده است .ناکارایی دولت ها در "یکی کردن سازمان های
بیمه های پزشکی" ،بهانه ای است که روز به روز به شمار
سازمان های بیمه گر می افزید .بی گمان شرکت های
بیمه های تکمیلی ،بنگاه های بازرگانی هستند و کارشان
با قوانین بازرگانی ،یعنی سوداگری کارپردازی می شود.
هزینه ی بیمه های پایه و اصلی بهداشت ،درمان و
مراقبت های پزشکی ،خویشکاری دولت است و نباید
راهبری را به شرکت های سوداگر واگذار کرد .این
شرکت ها تنها نقش مکمل دارند و دولت می تواند
ازخدمات این شر کت ها بهره مند شود ،به شرطی که
خود دولت با انها طرف حساب باشد و نه مردم .البته
در این زمینه در کشورهای پیشرفته ،دولت ها از بخش
خصوصی به عنوان کارگزار خود استفاده می کند و با
دیده بانی پیوسته ،از ناروایی ها پیشگیری می کند.
هم اکنون در ایران چهار سازمان بیمه ی پایه وچندین شرکت
بیمه های تکمیلی موجود است .چند سالی است که شرکت های
بیمه ی تکمیلی در خدمت مردم هستند .از انجایی که این
شرکت ها ،از نظر کارازمودگی و کارایی همسان نبودند ،این
پدیده هم برای بیمار و هم برای گروه پزشکی ،با دشواری هایی
همراه بوده است .چندی است که این شرکت ها ،یک سندیکا
برپا کرده اند ودر اغاز جای امیدواری بود که کارایی انها بیش
از پیش روبه بهبود رود .ولی تا پیش از تشکیل سندیکا ،چالش
بزرگ ما ازمایشگاه ها با شرکت های بیمه های تکمیلی،
بیشتر روی دیرکرد پرداخت ها و مطالبات بوده است که با
تشکیل سندیکای بیمه گران ایران ،افزون بر این ،چالشی دیگر
نیز افزوده شد .درخواست ناروای نمایندگان سندیکا ،کاهش
تعرفه های ازمایش ها است .اصرار بر این خواسته ،زمانی که
نرخ پول ملی دچار کاهش شگفت انگیزی شده است ،مایه ی
شگفتی است .زیرا هنگامی که ازمایشگاه ها ناگزیرند دستگاه ها
و کیت های مصرفی را بسیار گرانتر از گذشته خریداری کنند،
پایه ی این خواسته با هیچ منطقی سازگار نیست .به راستی باید
تعرفه های ازمایش ها و نیز درمان را افزایش داد و نه کاهش.
به تازه گی سندیکای بیمه گران ایران ،با فرستادن نامه به بیمه
مرکزی ،نرخ های پیشنهادی برای بیمه تکمیلی درمان تعریف
کرده است که بی گمان پذیرفتنی نیست.
در این میان ،شنیده شده که برخی از همکاران این
شرکت ها با رفتن به برخی ازمایشگاه و با دادن پیشنهادهایی
به انها ،در خواست پذیرش تعرفه های تازه کرده اند،
خوشبختانه ازمایشگاه های معتبر زیر بار چنین ناروایی
نرفته اند .پاسخ نگارنده به کسانی که با دالل منشی می
خواهند تعرفه ناروای خود را به کرسی بنشانند ،بند ب،
ماده 4اساسنامه ی سندیکای خودشان (بیمه گران ایران)
است که می گوید :کوشش برای حفظ و تقویت سالمت
بازار بیمه در کشور با ایجاد و گسترش معیارهای اخالق
حرفه ای بین اعضا.
یکی از ناروایی های پزشکی در ایران که این روزها ،به اوج
خود رسیده است ،ایجاد نیازهای القایی در تشخیص و درمان،
برای دریافت سود ویژه است .پیش از پرداخت به این پدیده،
باید به سازمان های بیمه ی پایه و شرکت های بیمه های تکمیلی
بگویم ،پدیده ی نیازهای القایی و دریافت سود ویژه ،افتی است
که به ورشکستگی این شرکت ها می انجامد .هم اکنون در
برخی از شهرها ،شرکت های درمان گر(غیربیمارستانی) برپا
شده است که کارش پرداخت سودهای ویژه به پزشکان است.
سود ویژه ،در حقیقت همان پورسانت و یا حق حساب به
پزشکان ،در برابر فرستادن بیماران به مراکز شبکه ای وابسته
به ان شرکت درمان گر(غیربیمارستانی) است .هرساله میلیاردها
تومان ،سود ویژه ،ازجیب بیماران و بیمه ها پرداخت شده است.
ناروایی کار دیگر این گونه شرکت ها ،واریز کردن مبالغی
پول از حساب های یک شرکت به شرکت دیگر خود ،برای
سردرگم کردن کارشناسان دارایی و گریز از پرداخت صدها
میلیون مالیات است .براستی چاره کار چیست؟
مدیریت در پزشکی ،باید بر پایه شایسته ساالری باشد و نه
باند بازی .اگر پایش درستی بر کارهای همکاران درعرصه های
گوناگون باشد ،از این کژروی ها کاسته می شود .برای نمونه،
نظام پزشکی باید به وظیفه خود پای بند باشد ونقش کنترلی
خودرا در راستای حفظ حقوق بیماران ،افزایش دهد .مسووالن
دانشگاه در برابر نارواکاری ها در تشخیص و درمان ،هیچ
کاری انجام نمی دهند .راهبری نظام پزشکی بیشتر در دست
کسانی باشد که به بیمارستان های خصوصی ونهادهای دولتی
وابسته نباشند .کسانی که سال ها بر مسند های نظام پزشکی تکیه
زده اند ،ضمن سپاسگزاری از سال های فعالیتشان ،باید جای خود
را به جوان های شایسته واگذار کنند.
سخن پایانی به بیمه ها ،به ویژه بیمه های تکمیلی :باید به جای در
خواست کاهش تعرفه های ازمایشگاهی ،باید به فکر پیشگیری از
پدیده های ناروای هزینه ساز برای بیماران و سازمان های بیمه گر،
مانند نیازهای القایی و خود ارجاعی های ناپسند باشند.
شهریور 97
شماره 152
3
رویدادها و گزارش ها
مهندس محمود اصالنی
رییس سازمان انتقال خون ایران:
نشست شورای عالی سازمان انتقال خون ایران با ترکیب اعضای جدید برگزار شد
رییس سازمان انتقال خون ایران ،گفت:
شورای عالی سازمان انتقال خون ،باالترین
مرجع تصمیم گیری در مورد اقدامات و
فعالیت های این سازمان است و اولین نشست این
شورا با ترکیب جدید افراد ،امروز به ریاست وزیر
بهداشت ،برگزار شد.
دکتر علی اکبر پور فتح اهلل با اعالم این مطلب،
اظهار داشت :در این نشست ،گزارشی از فعالیت های سازمان انتقال
خون ،ارائه شد و موضوعاتی مانند ساختار و تشکیالت جدید این
سازمان ،راه اندازی ازمایشگاه های مورد تایید بین المللی در زمینه
سازگاری ازمایش های نسجی و جداسازی سلول های بنیادی
به منظور امکان تبادل سلول های بنیادی در سطح بین المللی،
مشکالت سازمان انتقال خون و تامین مواد مورد نیاز انتقال خون و
متمرکزسازی فعالیت های سازمان انتقال خون ،مورد بحث و بررسی
اعضای شورای عالی ،قرار گرفت.
وی تصریح کرد :یکی از بزرگترین دستاوردهای سازمان انتقال
خون ،تبدیل پالسمای مازاد بر مصرف اهداکنندگان به داروهای
مشتق از پالسما است و در همه کشورهای در حال توسعه ،وقتی
خون دریافت و گلبول قرمز از ان جدا می شود،
پالسمای مازاد بر مصرف بیمارستانی ،دور
ریخته می شود چون نسبت مصرف گلبول قرمز
به پالسما 5 ،به یک است.
رییس سازمان انتقال خون ،خاطرنشان
کرد :سال گذشته برای حدود یک میلیون
واحد پالسمای مازاد بر مصرف در کشور،
استانداردهای اروپایی اخذ و برای تبدیل به داروهای مشتق از پالسما،
به پاالیشگرهای اروپایی ارسال شد .همچنین 750هزار واحد پالسما
نیز در اختیار بیمارستان ها و مراکز درمانی کشور قرار گرفت.
دکتر پورفتح اهلل با بیان اینکه بر اساس اعالم سازمان جهانی
بهداشت ،ایران و برزیل تنها کشورهای در حال توسعه هستند که
توانسته اند پالسمای مازاد بر مصرف خود را به دارو تبدیل کنند،
گفت :سازمان جهانی بهداشت از ایران و برزیل به عنوان الگوهای
تبدیل پالسمای مازاد به داروهای مشتق از پالسما یاد کرده و
خوشبختانه با این کار ،حدود 17میلیون دالر در کاهش قیمت دارو،
ارزش افزوده ایجاد شده است.
سمینار تخصصی ذخیره سازی خون بند ناف برگزار می شود
سمینار ذخیره سازی خون بند ناف با امتیاز بازاموزی و مجوز
دانشگاه علوم پزشکی استان کردستان با عنوان سمپوزیوم کاربرد
سلول های بنیادی با حضور مدیر عامل بانک خون بند ناف مرتضی
ضرابی و هیئت همراه با موضوع سلول های بنیادی خون بند ناف و
سلول های درمانی در استان برگزار می شود.
سحر نجفی مسئول بانک خون بند ناف رویان کردستان ،سمینار
تخصصی استانی ذخیره سازی خون بند ناف باامتیاز بازاموزی و
مجوز دانشگاه علوم پزشکی کردستان در 5مهر استان خبر داد.
وی با بیان اینکه بانک خون بند ناف از سال 1388در کردستان
راه اندازی شده است ،افزود :تاکنون 900نمونه از خون بند ناف
نوزادان استان کردستان در این بانک ذخیره شده است.
نجفی تصریح کرد :بیش از پنج برابر از این تعداد برای ذخیره خون بند
ناف مراجعه می کنند اما به دلیل هزینه بردار بودن این ذخیره سازی و عدم
توانایی در پرداخت ان برخی از والدین از این عمل انصراف می دهند.
وی بیان کرد :هم اکنون هزینه ذخیره سازی خون بند ناف نوزادان
در حدود 30میلیون ریال و هزینه سالیانه نگهداری ان نیز یک میلیون
و 200هزار ریال است.
4
شهریور 97
شماره 152
مسئول بانک خون بند ناف رویان کردستان با اشاره به اینکه
زمان طالیی برداشتن خون بند ناف زمان تولد و حداکثر 10دقیقه
بعد از زایمان است ،عنوان کرد :بعد از این مدت زمان خون به
دلیل لخته شدن قابلیت ذخیره سازی ندارد.
وی با اشاره به چگونگی ذخیره سازی خون بند ناف اعالم کرد :این
خون که از جفت برداشت می شود در شرایط خاص برای ذخیره سازی
به بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان در تهران منتقل می شود.
نجفی ذکر کرد :در صورت عدم ذخیره سازی خون بند ناف ،این خون
به همراه جفت در قالب زباله های بیولوژیکی بیمارستانی امحا می شود در
حالی که ازاین خون فریز شده می توان برای درمان بیماری های تاالسمی،
ناراحتی بافت نرم و بیماری های خونی ،فلج مغزی ناشی از نرسیدن
اکسیژن و ...استفاده کرد.
وی خاطرنشان کرد :عالوه بر نوزادی که خون بند ناف وی ذخیره
شده پدر ،مادر ،خواهر و برادر وی و کسانی که از شش فاکتور تست
HLAدر مجموع پنج فاکتور مشابه داشته باشد ،می توانند از این خون
ذخیره شده ،استفاده کنند.
در گفت و گو با رییس بیمارستان شهید دکتر فقیهی شیراز مطرح شد:
حذف تکرار ازمایش های متداول در بیمارستان ها در جهت کنترل منابع
و صرفه جویی در هزینه ها
رییس بیمارستان شهید دکتر فقیهی شیراز گفت :در حال حاضر
خدمات درمانی با اجرای راهنماهای بالینی به سمت منطقی سازی
پیش می رود و مبنای علمی پیدا می کند و از سلیقه ای کار کردن
در مورد مصرف دارو و تجهیزات و ملزومات پزشکی پیشگیری
به عمل می اید ،لذا در صرفه جویی هزینه ها ،بسته خدمتی
بیماران کوچک تر نمی شود و هدف ،علمی سازی فرایند درمان
و استفاده بهینه از امکانات است.
دکتر علی اکبری در گفت و گو با وبدا ،درخصوص تجربه برتر این
بیمارستان در کنترل منابع و مصارف و صرفه جویی در هزینه ها ،با
بیان اینکه بیمارستان شهید فقیهی شیراز با 497تخت فعال و ضریب
اشغال 82درصد ،دارای بخش های داخلی ،جراحی عمومی ،جراحی
کولورکتال ،جراحی انکولوژی ،جراحی اورولوژی ،جراحی زنان،
جراحی قلب و بخش های فوق تخصصی قلب و ریه است ،افزود:
با توجه به محدودیت منابع و براساس دستور کشوری مبنی بر کنترل
هزینه ها ،در سال 96برنامه ای را تحت عنوان Auto stop order
(دستورات خود به خود متوقف شونده) اغاز کردیم.
وی با بیان اینکه این برنامه برای کنترل هزینه ها در بخش خدمات
پاراکلینیک و خدمات دارویی انجام شده است ،تصریح کرد :خدمات
پاراکلینیک شامل ازمایش ها و خدمات تصویربرداری است .در گام
اول ،در زمینه خدمات ازمایشگاهی با این رویکرد که تکرار و یا انجام
برخی از ازمایش ها و تست های پزشکی در طول مدت بستری بیماران
ضرورتی ندارد ،مداخله شد ،اما این ازمایش ها گاهی در پروسه معاینه
و بستری شدن بیمار در بیمارستان ها تکرار می شود ،برای مثال بیمار در
یک بخش بستری شده و بعد به بخش دیگری منتقل می شود و یک
ازمایش واحد در هر دو بخش درخواست و تکرار می شود.
دکتر اکبری با اشاره به رایج ترین ازمایشاتی که در
بیمارستان ها به کرات درخواست می شود ،بیان کرد :در قدم
اول ،برخی ازمایش ها از جمله انواع هپاتیت و ایدز که به عنوان
سرگروه این ازمایش ها قرار دارند ،از طریق اعمال محدودیت در
سیستم جامع اطالعات بیمارستانی در طول مدت بستری برای
بیماران فقط یک بار درخواست شده و تکرار انها برای بار دوم
ممنوع شد ،این اقدام از سال 96اغاز شد .البته در سال ۹۷انجام
اینگونه ازمایش ها مطابق با دستورالعمل کشوری بوده است.
رییس بیمارستان شهید دکتر فقیهی شیراز گفت :از دیگر
ازمایش هایی که در سیستم جامع اطالعات بیمارستانی دستور
متوقف سازی ان پیاده شد ،تست های اندازه گیری فاکتورهای
ایمنی در مورد برخی از بیماران مشکوک به سرطان بود به نحوی
که قبال تعداد مارکرها یا مشخصه هایی که برای شناسایی بیماری
سرطان در ازمایشگاه پاتولوژی درخواست می شد ،حدود 18
مشخصه بود که با هماهنگی بخش پاتولوژی ،قرارشد انچه در
فرایند بالینی بیمار به طور واضح اثرگذار است و می توان برمبنای
ان به تصمیم قاطعی دست یافت ،مشخص شود .درحال حاضر
تعداد این مشخصه ها به 8تست تقلیل پیدا کرده است.
دکتر اکبری خاطرنشان کرد :وزارت بهداشت60 ،تست ازمایشگاهی
را پایلوت کرده که این تست ها را در سیستم جامع اطالعات بیمارستانی
ثبت کردیم و محدوده زمانی برای این تست ها تعریف شده است ،به
طوری که این تست ها خارج از محدوده زمانی انجام نمی شود ،مگر در
شرایط استثنا که ان هم تحت فرایند ویژه ای انجام خواهد شد.
وی درخصوص مدیریت مصرف خون و فراورده های خونی
توضیح داد :اقدام دیگر ما ،مدیریت و بهینه سازی مصرف خون و
سایر فراورده های خونی بود به نحوی که ،برای مدیریت بهتر فرایند،
اندیکاسیون تجویز فراورده خونی ،برحسب نوع بیمار و جراحی
مشخص شد و همچنین تعداد کیسه های خون که بابت هرعمل
جراحی مورد نیاز است نیز مشخص شدند .این موضوع با معاونت
درمان و سازمان انتقال خون مورد مشورت قرار گرفت و مصوب
شد و از نیمه دوم سال 96نیز به اجرا درامد .همچنین با این برنامه
توانستیم یک سوم از درخواست های خون و فراورده های خونی را
کاهش دهیم .برای مثال ،چنانچه قبال در هر ماه دو هزار کیسه خون
و فراورده اماده سازی می شد ،با اتخاذ این فرایند این رقم به عدد
1200کیسه کاهش پیدا کرد .این اقدام نیز در کنترل و کاهش هزینه ها
تاثیر بسیاری داشت.
شهریور 97
شماره 152
5
سخنگوی سازمان انتقال خون اعالم کرد:
اغاز طرح ملی پیشگیری از هپاتیت B
در اهداکنندگان مستمر خون از اول مهر
سخنگوی سازمان انتقال خون اعالم کرد :از ابتدای مهر ماه ،طرح ملی
پیشگیریوواکسیناسیوناهداکنندگانمستمرخوندرمقابلهپاتیتBدر
سراسر کشور اجرا می شود.
دکتر بشیر حاجی بیگی ،سخنگوی سازمان انتقال خون با اعالم این خبر
گفت :اهداکنندگان مستمر خون که پیش از اول فروردین سال 68متولد
شده باشند ،از اول مهرماه سال جاری تا ابتدای اسفند ماه فرصت دارند تا با
مراجعه به نزدیکترین مرکز اهدای خون شهر محل سکونت خود ،معرفی
نامه واکسیناسیون دریافت کنند و با مراجعه به مراکز بهداشتی درمانی
مجری برنامه ،واکسن هپاتیت Bمورد تایید وزارت بهداشت را به طور
رایگان در سه نوبت دریافت کنند.
وی تاکید کرد :جمعیت هدف این طرح ملی ،گروه سنی ۲۹سال
به باال هستند.
دکتر حاجی بیگی افزود :با توجه به تفاهم نامه ای که میان سازمان
انتقال خون ایران و مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت
بهداشت منعقد شد ،برای رسیدن به خطر صفر انتقال بیماری های
منتقله از طریق خون و فراورده های ان ،واکسیناسیون اهداکنندگان
مستمر خون علیه عفونت هپاتیت Bانجام می شود.
وی افزود :در فاز اول این طرح مقرر است که در پنج ماه از
تاریخ اول مهرماه سال جاری تا ابتدای اسفندماه سال ،۹۷مراکز
مختلف انتقال خون با تکریم اهداکنندگان در تمام ساعات کاری
مراکز ،خدمات واکسیناسیون را ارائه دهند.
دکتر حاجی بیگی افزود :در عین حال ،کارتی با عنوان کارت
واکسیناسیون ،ویژه اهداکنندگان مستمر خون طراحی شده که
پس از انجام واکسیناسیون به اهداکنندگان گروه هدف در ادارات
کل انتقال خون سراسر کشور ارائه می شود .همچنین بعد از پایان
کار این کمپین ،ارزیابی های الزم برای بررسی نتایج این اقدام در
سطح استان ها انجام خواهد شد.
سخنگوی سازمان انتقال خون ،تولید واکسن نوترکیب هپاتیت B
را در ایران فرصت مناسبی برای واکسیناسیون افراد جامعه دانست
که می تواند زمینه ریشه کنی این بیماری را در جامعه فراهم کند.
وی خاطرنشان کرد :در صورت واکسیناسیون عمومی می توانیم امکان
انتقال هپاتیت Bاز طریق خون را در کشور به صفر برسانیم و ان را
تضمین کنیم.
دکتر حاجی بیگی همچنین از اجرای برنامه فرهنگ سازی اهدای
خون در جوانان متولد سال ۱۳۷۳به بعد که در بدو تولد واکسن
هپاتیت Bرا دریافت کرده اند خبر داد و گفت :افراد ۱۸تا ۲۴سال،
نسل ایمنی نسبت به هپاتیت Bهستند.
سخنگوی سازمان انتقال خون با اشاره به نقش مهم اهداکنندگان
6
شهریور 97
شماره 152
خون در سالمت جامعه گفت :ساالنه ۵۰۰هزار اهداکننده مستمر خون
در کشور داریم که سالی دو بار کار اهدای خون را انجام می دهند.
بنابراین در مرحله اول با همکاری معاونت بهداشتی وزارت بهداشت،
۱۰۰هزار نفر از اهداکنندگان مستمر خون را با واکسن هپاتیت Bواکسینه
می کنیم .البته این کار اغاز شده و در استان های مختلف کشور به تدریج
در حال انجام است و تا جایی که تمام اهداکنندگان مستمر انتقال خون
واکسن هپاتیت Bرا دریافت کنند ،ادامه می یابد.
وی افزود :این واکسن در سه نوبت ،یک بار در زمان مراجعه،
زمان دوم یک ماه پس از مراجعه نوبت اول و زمان سوم6 ،ماه پس
از مراجعه نوبت اول و به طور دقیق بر اساس تاریخ های مقرر در
محل بازو انجام می شود.
دکتر حاجی بیگی از اهداکنندگان مستمر خواست که در تاریخ های
ذکر شده برای نوبت های واکسیناسیون حضور پیدا کنند و در نگهداری
کارت هایی که متعاقبا به انها داده خواهد شد ،کوشا باشند.
وی افزود :با توجه به اینکه ما برنامه ازمایش و غربالگری
اهداکنندگان بار اولی را هم اجرا می کنیم ،این برنامه هم می تواند
خطر صفر هپاتیت در انتقال خون را تضمین کند.
سخنگویسازمانانتقالخون،تصریحکرد:اینطرحطبقتفاهمنامهای
که میان سازمان انتقال خون و مرکز مدیریت بیماری ها منعقد شده است
اجرا می شود و تامین واکسن مورد نیاز ان که به رایگان به اهداکنندگان
خون تزریق می شود ،بر عهده مرکز مدیریت بیماری ها است و کارایی
واکسن ها نیز پایش می شود.
وی خاطرنشان کرد :هپاتیت ویروسی یکی از مشکالت بهداشت
جهانی است که راه های متنوعی برای انتقال دارد و شیوه های تشخیص و
درمان ان از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت است .بنابراین الزم است در
سراسر جهان ،برای کنترل و پیشگیری از این بیماری متناسب با شرایط هر
کشور برنامه ریزی انجام شود.
دکتر حاجی بیگی در پایان اظهار داشت :بدین منظور در راستای
استراتژی جهانی برای حذف هپاتیت های ویروسی ب ه عنوان یک تهدید
بزرگ سالمت عمومی ،تا سال 2030و هدف گذاری سازمان انتقال
خون ایران در به صفر رساندن خطر انتقال بیماری های قابل انتقال از
طریق خون و فراورده های ان ) ، (zero riskاهداکنندگان مستمر باالی
29سال (متولدین قبل از )68/1/1که قبال طبق برنامه ایمن سازی
علیه هپاتیت Bواکسینه نشده اند ،از طریق اداره کل انتقال خون استان
به مراکز بهداشتی درمانی مجری برنامه واکسیناسیون معرفی شده و
واکسن هپاتیت Bو کارت واکسیناسیون ویژه اهداکنندگان خون را
دریافت خواهند کرد.
جشنواره
مهندس نیلوفرحسن
برنده پنجمین جایزه بزرگ علمی «کاظمی»:
درمان بیماریها ،بدون مرز و برای همه انسانهاست
«کاظمی پرایز عنوان یک جایزه بزرگ علمی
است که در حوزه بیولوژی به صورت ساالنه و با
همکاری معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری
به یک دانشمند برگزیده این جشنواره اعطا می
شود .امسال پنجمین دوره اهدای این جایزه بود».
میان بسیاری از پژوهشگاه ها و مراکز
تحقیقاتی داخلی ،این روزها نام پژوهشگاه
رویان به برندی بین المللی در حوزه تحقیقات
زیست فناوری و سلول های بنیادی تبدیل
شده است .حاال بسیاری از دانشجویان و محققان
داخلی رویای مطالعه و کار در این پژوهشگاه را
دارند .در این میان برگزاری جشنواره بین المللی
تحقیقاتی رویان به هر چه بیشتر شناخته شدن
این پژوهشگاه در عرصه بین المللی کمک ویژه
ای کرده است .این جشنواره از سال 75تقریبا
هر سال با هدف ارتقای دانش محققان داخلی
در زمینه تولیدمثل ،سلول های بنیادی و زیست
فناوری و همچنین تبادل اطالعات در خصوص
جدیدترین تحقیقات و دستاوردهای روز دنیا در
این حوزه ها برگزار می شود.
در کنار تقدیر از جمعی از پژوهشگران برتر
ایرانی ،جایزه علمی دکتر کاظمی به محقق
نامداری از ایتالیا اهدا شد.
پنجمین جایزه بزرگ علمی کاظمی،
گرامیداشت شهید دکتر سعید کاظمی اشتیانی
به پروفسور مایکل دلوکا ،دانشمند ایتالیایی
برای تحقیقات ارزنده اش در زمینه درمان
بیماری پروانه ای اعطا شد .او بیش از ۲۰سال
در حوزه سلول های بنیادی اپیتلیالی با هدف
استفاده از پزشکی بازساختی مطالعه کرده
است .تحقیقات ارزشمند دلوکا سبب کاربرد
سلول های بنیادی اپیدرمی در درمان
سوختگی های عمیق و وسیع شده است .این
دانشمند ایتالیایی عالوه بر پوست ،با کشت
سلول های بنیادی لیمبال چشم ،موفق به درمان
بیماری فقدان سلول های لیمبال شده است .این
تکنیک موجب بهبود بینایی در این بیماران شده
است و اکنون در سراسر جهان و از جمله در
ایران استفاده می شود .
پروفسور دلوکا چندی پیش موفق شد
برای اولین بار با استفاده از تصحیح ژنتیک
سلول های بنیادی کراتینوسیت پوست ،بیماری
ای بی (پروانه ای) را به طور قطعی درمان کند.
وی با کشت سلول های بنیادی کراتینوسیتی و
اصالح ژنتیک ژن دخیل در این بیماری ،توانست
تا ۷۸درصد اپیدرم پوست را در یک کودک هفت
ساله مبتال به این بیماری که در حال مرگ بود
بازسازی کند .اکنون ۲۴بیمار در ایتالیا و اتریش
وارد مرحله اول و دوم کارازمایی بالینی ژن
درمانی بیماری پروانه ای شده اند.
پرفسور دلوکا در طول 30سال گذشته ،به
همراه همکارش موفق به انجام خدمت هایی
از قبیل :درمان 400بیمار سوختگی عمیق
پوستی ،درمان صد بیمار مبتال به ویتیلیگوی
پایدار ،درمان 170بیمار مبتال به نقص های
مخاطی دهانی ،درمان 198بیمار مبتال به
،Posterior Hypospadiasفاز اول و دوم کار
ازمایی بالینی ژن درمانی بیماری ای .بی»
در واقع او دانشمند برجسته در زیست شناسی
سلول های بنیادی اپیتلیال انسانی با هدف توسعه
استفاده از سلول ها بنیادی و ژن درمانی شناخته
شده و به همین سبب برنده جایزه کاظمی پرایز
رویان در سال 2018انتخاب شد.
نقش سلول های بنیادی در درمان بیماری ها
دلوکا در افتتاحیه نوزدهمین جشنواره رویان گفت:
«سلول های بنیادی بزودی شیوه درمان بیماری ها
را متحول خواهد کرد .این روزها صحبت از
بازسازی و ساخت بافت های اسیب دیده در
میان است که البته کار ساده ای نیست»
به عقیده دلوکا داشتن دانش پایه ای کافی
و همچنین وجود امکانات و موقعیت مناسب
برای ازمایش های بالینی ،روز به روز موجب
گسترش بیشتر این فناوری خواهد شد.
وی تصریح کرد « :اکنون چند گروه
تحقیقاتی توانسته اند سلول های بنیادی را
به سلول های شبکیه و سلول های مورد نیاز
برای درمان بیماری پارکینسون تمایز دهند و این
تحقیقات اکنون در مرحله بالینی است».
ای .بی با ژن درمانی
گروه های تحقیقاتی زیادی در سراسر
جهان در حال مطالعه ژن درمانی برای
بیماری های گوناگون هستند ،اما برنامه پروفسور
دلوکا برای ادامه طرح های تحقیقاتی شخصی
خود ،پیداکردن روش درمان حالت های دیگر
بیماری ای بی خواهد بود .زیرا ژن های مختلفی
در ایجاد این بیماری دخیل است که الزاما همه
انها پاسخ مشابهی به ژن درمانی نخواهد داشت
و اکنون او توانسته یکی از این ژن ها را که در
سلول های پیوندی پوست بیان می شود درمان کند.
او خاطر نشان کرد« :بیماران مبتال به یک بیماری در
نقاطمختلفدنیامیتوانندمتفاوتباشند.درنتیجه
نمی توان از نتایج تحقیق در یک گوشه دنیا برای
درمان بیماران سراسر جهان استفاده کرد .به همین
دلیل همکاری های بین المللی می تواند محیط
مناسب تری برای تحقیقات در حوزه درمان کند».
دلوکا در پایان تاکید کرد« :علم باید ازاد
باشد .باید اجازه دهیم علم به دور از مسائل
حاشیه ای باقی بماند .هدف مطالعات پزشکی
باید درمان بیماران بدون در نظر گرفتن
کشور ،نژاد ،مذهب و رنگ پوست انها باشد.
درمان بیماری ها بدون مرز و برای همه
انسان هاست .علم نیز ماهیت مشابهی دارد و فارغ از
تفاوتهاومسائلسیاسی،متعلقبهبشریتاست ».
شهریور 97
شماره 152
7
همایـش
مهندس نیلوفرحسن
نوزدهمین کنگره بین المللی رویان برگزارشد
نوزدهمینجشنوارهبین المللیتحقیقاتیرویان
(پزشکی تولیدمثل ـ سلول های بنیادی) از 7شهریور ماه
به مدت سه روز با هدف فراهم کردن بستری مناسب
جهت به اشتراک گذاری اخرین دستادورهای علمی و
ارتقای همکاری و تبادل اطالعات و تجربیات علمی میان
محققانواندیشمندانمیزبانبرتریندانشمندانو
شرکت کنندگان داخلی و خارجی برگزار شد.
191 طرح تحقیقاتی از 32کشور جهان به
دبیرخانه این جشنواره ارسال شد که این طرح ها در
سه مرحله داوری و ارزیابی شدند و در نهایت در بخش
بین المللی شش محقق و در بخش ملی دو محقق
برگزیده برترین طرح شدند.
کاربردی شدن پژوهش ها
دکتر محمدرضا پورعابدی ،معاون پژوهش
و فناوری جهاد دانشگاهی ،ضمن ارائه گزارشی
از عملکرد پژوهشی جهاد دانشگاهی در زمینه
زیست فناوری و سلول های بنیادی که در
8
شهریور 97
شماره 152
پژوهشگاه رویان در جریان است ،به اهمیت
کاربردی شدن پژوهش ها در کشور اشاره و
تصریح کرد :این جشنواره ها ،نگاه خاص
و ویژه ای به تحقیقات کاربردی دارد؛ زیرا
ما در جهاد دانشگاهی و به ویژه پژوهشگاه
رویان معتقدیم تولید علم بدون ترجمان کمکی
نخواهدکرد.
امارهای خوب پژوهشی در پزشکی
دکتر رضا ملک زاده ،معاون تحقیقات و
فناوری وزارت بهداشت ،با ارائه امارهای
رسمی به افزایش نرخ امید به زندگی و کاهش
مرگ ومیر زودهنگام در 40سال گذشته در
کشور اشاره و تصریح کرد« :طبق امارها ،در
حال حاضر بیش از 70درصد جمعیت کشور
با مشکل اضافه وزن و چاقی مواجهند و 10
درصد مردم به بیماری دیابت مبتال هستند.
همچنین نزدیک به 50درصد افراد باالی 55
سال از بیماری های فشار و چربی خون رنج
می برند که علتش عمدت ًا نداشتن تحرک کافی
در زندگی شهری امروز و عادت های نادرست
غذایی مانند مصرف زیاد نمک است»
ملک زاده خاطرنشان کرد« :ایران امسال
مقام نخست تولید علم و انتشار مقاله در حوزه
پزشکی را در خاورمیانه کسب کرده است.
همچنین اکنون مقام نخست میان کشورهای
اسالمی و مقام پانزدهم در بین کشورهای دارای
مقاالت ای اِس ای ( )ISIنیز از ان ایران است».
سیاست های حمایتی وزارت
بهداشت از تحقیقات پزشکی
وی در ادامه از راه اندازی موسسه
نیماد( NIMADموسسه ملی توسعه تحقیقات
علوم پزشکی) خبر داد و اعالم کرد :این موسسه
در حال حاضر امادگی پذیرش و حمایت از
طرح های تحقیقاتی پزشکی و غیرپزشکی
پژوهشگران سراسر کشور را دارد .ملک زاده
همچنین از راه اندازی ازمایشگاه های تحقیقاتی
استاندارد در ده قطب علمی کشور خبر داد.
موضوع مهم دیگری که معاون تحقیقات
و فناوری وزارت بهداشت در سخنرانی خود
به ان اشاره کرد ،سرمایه گذاری روی مطالعه
تحقیقاتی واگیرشناسی جمعیت ایران بود که در
حال حاضر با جامعه اماری 200هزار نفری در
کشور در حال انجام است.
به گفته ملک زاده ،این مطالعه چشم اندازی
بلندمدت (در حدود 30سال) دارد و در حال
حاضر 20دانشگاه در نقاط مختلف کشور درگیر
ان هستند که در کنار جمع اوری اطالعات
پرسشنامه ای در حال جمع اوری نمونه های
خون ،ادرار ،مو و ناخن از تمامی شرکت کنندگان
هستند .طبق نتایج به دست امده از این پروژه
تاکنون 80درصد از مرگ ومیرهای کشور مربوط
به بیماری های غیرواگیر است.
وی همچنین با اشاره به ایجاد ساز
و کارهای مناسب در وزارت بهداشت
برای سرمایه گذاری های خطرپذیر تاکید کرد:
«اکنون بیش از هزار شرکت دانش بنیان در حوزه
پزشکی در حال فعالیت هستند .در حوزه دارو
نیز بیش از 340نوع داروی مورد نیاز کشور در
حال تولید داخلی بوده که 22مورد از انها با
کمک زیست فناوری تولید شده است».
فعالیت های علمی به همراه مسابقه
یکی دیگر از برنامه های جشنواره رویان
برگزاری سیزدهمین سمینار پرستاری و مامایی
در پزشکی تولید مثل ،با مدیریت دکتر زهرا
عزابادی بود .وی در مصاحبه با خبرنگار ماهنامه
تشخیص ازمایشگاهی گفت« :محورهای مورد
بحث امسال ما علل ،اپیدمیولوژی و مدیریت
ناباروری ،غربالگری سالمت در باروری پس
از 40سالگی ،اشنایی با تکنیک های پیشرفته
کمک باروری در مامایی و پرستاری تاثیر
عوامل محیطی ،فرهنگی و شغلی و عادات
بهداشتی در نتایج ،ARTتغییرات عاطفی و
روانی و جنسی در درمان ناباروری و مدیریت
انها ،مشاوره و اموزش برای زوج های نابارور،
مسائل اخالقی ،حقوقی و اجتماعی در ،ART
نقش تغذیه و شیوه زندگی در میزان موفقیت
،ARTمراقبت های دوران بارداری پس از
،ARTمدیریت فرایند بهبود در بروز عوارض
درمان های ناباروری ،ارزیابی و ادغام طب
مکمل و جایگزین در ناباروری ،اشنایی با
تکنیک های پیشرفته سلول درمانی ،نقش
پرستاری و مامایی در سلول درمانی بود».
عزابادی با 27سال سابقه کاری در اداره
امور پرستاری و مامایی رویان با بیان اینکه
طبق روال پارسال ،دو روز این جشنواره به
پانلهای علمی حوزه ناباروری توسط اساتید
مطرح اختصاص یافته بود ،افزود« :سه برنامه
ویژه شامل اخرین دستاوردهای علمی درباره
حل مشکالت ناباروری ،مسائل ژنتیکی
و کاربردهای سلول های بنیادی در درمان
ناباروری ،مباحث روان پزشکی مختص
این بیماران در این 2روز فعال برای
همکاران مراکز درمانی داشته ایم و حسن
ختام سیزدهمین سمینار پرستاری و
مامایی به مسابقه معرفی بهترین مخاطب
این سه برنامه اختصاص داده شد».
کاهش تعداد غرفه داران
به دلیل مسایل مالی
عبداللهیان مدیر بخش تجهیزات
پزشکی پژوهشگاه رویان و همچنین
مدیر نمایشگاه تخصصی کنگره رویان
نیز در گفتگو با ماهنامه درباره نقاط قوت
و ضعف نمایشگاه امسال ،اظهارداشت:
«در کل باالی 30غرفه درنوزدهمین
جشنواره رویان از شرکتهای
مختلف دارویی و تجهیزات پزشکی،
ازمایشگاهی و تحقیقاتی به خاطر
تعامالت خوب و رضایت حرفه ای که
از رویان داشتند ،حضور داشتند».
وی تصریح کرد :نسبت به سال گذشته
شاهد کاهش 30درصدی حضور شرکت های
تخصصی پزشکی بودهایم که متاثر از تحوالت
بازار و مشکالت نقدینگی ارزی امسال بود.
به گفته وی رسیدگی و چاره اندیشی برای
معضل تامین مواد اولیه واحدهای تولیدی و
وارداتی ،باید در الویت قرار گیرد چون اشفتگی
در بازار ایجاد کرده است.
عبداللهیان خاطر نشان کرد« :من شهروند
ایرانی و فرد مطلع از وضعیت بازار
کاالهای تخصصی پزشکی از این مساله
نگرانم که دیگر درامدها با هزینه همخوانی
ندارد که این مورد می تواند برگزاری
کنگره های پزشکی را (از حیث حمایت های
ل مواجه سازد».
مالی) با مشک
ترسیم واقعیت های علمی و فرهنگی
ایران با سفیران دانشمند
گفتنی است در حاشیه این مراسم دکتر احمد
وثوق معاون خدمات تخصصی پژوهشگاه رویان
به همراه دو تن از برگزیدگان داخلی در گفتگوی
خبری برنامه زنده تلویزیونی نبض به ایراد
سخنرانی پرداختند .طبق گفته احمد وثوق ،ازسال
79جشنواره از نظر کیفیت و کمیت جایگاه بین
المللی کسب و در تبادل دانش ها و موفقیت ها
در زمینه علم روز اطالع رسانی کرده است.
وی درباره جایگاه جهانی کاظمی
پرایز ضمن گرامیداشت یاد و خاطره دکتر
کاظمی گفت :این جایزه از نظر کیفی به
نوابغ علوم زیستی در سطح جهان رسیده
است و ما نیز سهم خود را در زمینه اشاعه
علم و معرفی افرادی که در زمینه علوم
روز تحوالتی ایجاد کرده اند ،ایفا کرده ایم.
وی در ادامه گفت« :داوری ها در دو
مرحله صورت گرفت و نتیجت ًا دو نفر از داخل
کشور و 5نفر هم از کشورهای خارجی در
این دوره از جشنواره رویان انتخاب شدند
شهریور 97
شماره 152
9
و یک جایزه مشترک به یکی از دانشمندان
ایران و یک محقق خارج کشور تعلق گرفت و
مالک بر اساس اینکه پروژه تحقیقاتی در کجا
انجام شده و در کجا به ثبت رسیده ،است».
دکتر رضا نصرتی برگزیده جشنواره رویان
در بخش بین الملل جشنواره گفت« :اقایان
می توانند مشابه تست های بارداری ،قدم اول
تشخیص را در منزل انجام دهند ،به طور کلی
معموال اقایان یک اینرسی باالتری نسبت به
رفتن به کلینیک بارداری دارند و می توانند با
یک تست معمولی پروسه درمانی را اغاز کنند».
نصرتی ادامه داد« :در مرحله دوم ما می
توانیم محیط باروری خانم را شبیه سازی
کنیم و چگونگی حرکت و نحوه شناکردن
اسپرم را انجام دهیم و بعد در مرحله سوم
به تولید تکنولوژی بپردازیم که با جداکردن
اسپرم هایی که می توانند بارور شوند و به
بهبود متدهای باروری مصنوعی برسیم».
دکتر امیر امیری یکتا دیگر برگزیده جشنواره
رویان گفت« :زمینه تخصصی من در زمینه
ژنتیک است و ما در طرحی که پیاده کردیم
هدف شناسایی ژن ها و ارتباط دادن ژن ها با
اختالالت فالژن ها (حرکتی) اسپرم است که
این اختالالت عوامل مختلفی دارد».
وی افزود :در این اختالالت قدرت
باروری اسپرم کاهش می یابد یا به صفر می
رسد که در بررسی ها مشخص شد بیشتر این
10
شهریور 97
شماره 152
اختالالت به ژنتیک برمی گردد .
دکتر ساره رجبی برگزیده جشنواره رویان
در ارتباط تلفنی گفت« :من عضو هیئت علمی
پژوهشکده سلول های بنیادی پژوهشگاه رویان
هستم و از انجاییکه بیشترین امار مرگ و میر به
قلب و عروق برمی گردد ،قسمتی از فعالیت
های پژوهشکده به بیماری های قلب و عروق
پرداخت و براین اساس پروژه تولید قلب انسانی
در ابعاد قلب موشی در سال 94اغاز به کار کرد
که در سال 96موفق به تولید قلب تپنده شد».
وی گفت« :قلب مانند یک ساختمان است ،
در این پروژه برای قلبی که نیاز به پیوند یا تعویض
دارد ،از قلب موش استفاده شده که بافت هم بند
که ساختار اصلی است باقی می ماند و سلول ها
را از بافت خارج کردیم».
وی ادامه داد :در مرحله رشد در شرایط
ازمایشگاه فاکتور های رشد را بر روی سطح
قلب چسباندیم تا اتصال سلول ها در مرحله
بعد راحت تر انجام شود و شرایط ازمایشگاه
را مطابق شرایط بدن انسان فراهم کردیم که
بعد از ان سلول های بنیادی قلب انسان را
به قلب موش تزریق کردیم که بعد از دوازده
روز قلب شروع به تپش کرد و توانستیم قلب
انسانی را در ابعاد موشی ایجاد کنیم.
رجبی گفت« :ایده اولیه این طرح در ابتدا
درازمایشگاه هاروارد انجام شد البته نواقصی
داشت که در پژوهشکده رویان با بهینه
سازی رفع نواقص با مهندسی بافت در مدت
کوتاهی موفق به تولید قلب تپنده
شدیم».
گفتنی است در این جشنواره
برگزیدگان پنج گروه "ناباروری
زنان"" ،جنین شناسی و ناباروری
مردان"" ،سلول های بنیادین"،
"ژنتیک" و "بیوتکنولوژی جانوری"
در سالن همایش های رازی با
حضور دکتر رضا ملک زاده ،معاون
پژوهشی وزارت علوم و محمدرضا
پورعابدی ،معاون پژوهش و فناوری
جهاد دانشگاهی ،معرفی شده و مورد
حمایت مادی و معنوی قرارگرفتند.
نمایشگاه جانبی نوزدهمین
کنگره رویان
همانند سال های گذشته نمایشگاهی جانبی
با حضور شرکت های ازمایشگاهی فعال
درزمینه محصوالت تولید مثل و باروری و
ناباروری برپا شد .شرکت های طب کاران،ایران
پانل ،داروسازی خوارزمی ،طبیبان اریا ،امریکا
طب نوین ،پدیده نوژن پارس ،سکان طب،
فروغ سالمت مهرگان ،دایان زیست ازما،
واریان پارمد ،پویش دارو ،داریان دارو ،هما
فارمد ،تهران جراح نوین Actoverco Mer� ،
،ckسیروان طب اذرابادگان ،شرکت فناوری
بن یاخته های رویان ،فنون ازمایشگاهی،
فرینگ ،شفا یاب و ،health persianبهین
پاد ،راون سازه ،گل بوته سالمت ،تجهیز
گستر،.سیسکو،اوای تجارت اتیه ،سل
تک فارمد ،سیناژن ،داروسازی ابوریحان،
کوشان فارمد Asma group ،ازجمله غرفه
داران نمایشگاه امسال بودند .با برخی ازاین
شرکت ها گفتگویی کردیم که درادامه
می خوانید.
شرکت ایران پنام ،فعال در زمینه IVF
شرکت ایران پنام واردکننده تجهیزات
پزشکی ،ازمایشگاهی تحقیقاتی و IVFبا سابقه
بیست سال فعالیت در ایران است.
کامران کاشانی مدیرفروش این شرکت
در گفتگو با ماهنامه با اشاره به محوریت
پژوهش های رویان در زمینه ناباوری،
محصوالتی از قبیل سیستم های میکرواینجکشن
برای تزریق اسپرم داخل رحم ،دستگاه های لیزر
برای بیوپسی جنین و سایر دستگاه های کشت
سلول و فریزینگ را مربوط به ایران پنام نام برد.
وی خاطرنشان کرد :در طول 20سال برگزاری
این نمایشگاه ،امسال ضعیف ترین سال برپایی
غرفه ها به دلیل مسائل اقتصادی بود.
شرکتی برای تجاری سازی
پژوهش های رویان
اشکان مزدگیر مدیرتوسعه محصوالت
شرکت فناوری بن یاخته های رویان در گفتگو
با خبرنگار ماهنامه تشخیص ازمایشگاهی
افزود :شرکت فناوری بن یاخته های رویان از
سال ١٣٨٤ذخیره سازی سلول های بنیادی
خون بندناف نوزادان تازه متولد شده را اغاز
کرده و تاکنون موفق به ذخیره سازی بیش از
٩٣٠٠٠نمونه شده است .این بانک با داشتن ٢٧
نمایندگی در استان های مختلف توانسته است،
با استاندارد سازی فرایند جمع اوری و فریز
نمونه های خون بندناف و همچنین مراکز پیوند،
عالوه بر درمان بیماری های بدخیم و نجات
جان انسان ها و افزایش چشمگیر امید به زندگی
در کشور ،از خروج ده ها هزار دالر ارز برای
تامین سلول از سایر کشورها جلوگیری کند.
وی تصریح کرد :خونی که در دوران
بارداری مادر ،در بندناف و جفت جریان دارد
و بعد از تولد دور ریخته می شود ،منبعی از
سلول بنیادی ،به خصوص سلول های بنیادی
خونسازی است که می توان در روند درمان
بیماری های بدخیمی مانند تاالسمی ،انواع
سرطان های خون ،بیماری های نقص سیستم
ایمنی بدن و همچنین کم خون های مادرزادی
که منشاء خونی دارد ،مورد استفاده قرار گیرد.
کاشانی ،ازمایشگاه تخصصی HLAبانک
خون بند ناف رویان ،ازمایشگاه فلوسایتومتری،
سل تراپی و کلینیک دیابت را از دیگر خدمات
و محصول های این شرکت نام برد.
اولین تولیدکننده سلول های بنیادی
شرکت دانش بنیان سل تک فارمد ،شرکت
ایرانی است که در حوزه ی سلول های بنیادی
و طب ترمیم فعالیت دارد .نماینده فروش این
شرکت در گفتگو با ماهنامه گفت :این شرکت
سابقه 5ساله دارد و بنیانگذاران شرکت سل تک
فارمد ،پژوهشگاه رویان و شرکت دارویی برکت
است که کوله باری از تجربیات ارزنده در حوزه
ی سلولهای بنیادی و تولیدات محصوالت
دارویی را داراست.
پشتوانه فعالیتها و پروژه های این شرکت،
تحقیقات گسترده در حوزه سلول های بنیادی،
بیوتکنولوژی (زیست فناوری) ،نانوتکنولوژی
(فناوری نانو) و حیطه های دارویی است .این
امر ،موقعیت های اتی این شرکت را به عنوان
اولین تولید کننده سلول های بنیادی در ایران
تضمین خواهد کرد.
مهندسی معکوس شرکت دایان زیست ازما
شرکت دایان زیست ازما متشکل از
متخصصان پژوهشگاه ابن سینا نیز از دیگر غرفه
دارانی بود که به گفته مدیرعامل این شرکت در
سال 1395تاسیس شده است.
میثم هرائینی با سابقه فعالیت 6ساله در حوزه
، IVFماموریت این شرکت را بومی سازی و
تولید انواع محصوالت ازمایشگاهی و پزشکی
در زمینه درمان های تخصصی ناباروری عنوان
کرد و افزود :یکی از مهم ترین فعالیت های
این شرکت ،تولید کیت های تشخیصی ،مواد و
ملزومات مصرفی در حوزه بیولوژی تولید مثل
در جهت خودکفایی کشور و افزایش کیفیت
و کاهش مدت زمان دریافت این محصوالت
است .وی برنامه امسال خود را ،صادرات و
توسعه محصوالتش عنوان کرد..
از هم اکنون به کانال تلگرامی و اینستاگرام
ماهنامه تشخیص ازمایشگاهی بپیوندید
@Tashkhis_Magazine
Tashkhis_Magazine
شهریور 97
شماره 152
11
گفتـــگو
مهندس سمانه سادات مصطفوی
گفتگویی با دکتر انورسادات کیانمهر؛
استادیار زیست فناوری پزشکی
درحاشیه کنگره زیست فن اوری امسال
گفتگویی با استادیار رشته زیست فناوری
پزشکی ،استادی که انگیزه اش ،استفاده بهینه
از امکانات و پتانسیل های علمی موجود است
تا با فراگرفتن ،ایجاد و ترویج فناوری های روز
بیوتکنولوژی ،در ارتقاء سطح سالمتی جامعه و
توسعه پایدار کشور ،مشارکت داشته باشد را
ترتیب دادیم که در ادامه می خوانیم:
اقای دکتر لطفا درباره بیوگرافی
و تحصیالت خود بفرمایید.
دکتر انورسادات کیانمهر ،متولد سال
1357در شهرستان گنبد کاووس
هستم .پس از اتمام تحصیالت
مقدماتی و دبیرستان در سال ،1376
بالفاصله در کنکور کارشناسی رشته
زیست شناسی سلولی و مولکولی
دانشگاه تهران پذیرفته شدم .بعد از
پایان خدمت سربازی در سال 1383
در رشته ژنتیک انسانی دانشگاه علوم
بهزیستی تهران تحصیالت خود را در
مقطع کارشناسی ارشد ادامه دادم .سه
سال بعد در سال 1386با کسب رتبه
اول در ازمون دکترای وزارت بهداشت
در رشته زیست فناوری پزشکی در
انستیتو پاستور ایران پذیرفته شدم.
هم اکنون ،استادیار این رشته تحصیلی
12
شهریور 97
شماره 152
در دانشکده فناوری های نوین دانشگاه
علوم پزشکی گلستان هستم.
زمینه های مورد عالقه و
پروژه های تحقیقاتی درحال کار شما
چیست؟
در حال حاضر روی دو پروژه با
موضوعات
استفاده از بیومارکر microRNA
به عنوان مارکر تشخیصی سرطانی با
روشReal-time PCR
طراحی و ساخت نانوبیوسنسورهای
بر پایه اپتامر به منظور تشخیص
بیومارکرهای سرطانی
مشغول فعالیت هستم.
درباره رشته زیست فناوری
مختصرتوضیح دهید.
زیست فناوری یا بیوتکنولوژی
اصطالحی است که به فناوری مهندسی
ژنتیک یعنی فناوری قرن ۲۱مربوط
می شود .با جود این ،لفظ زیست فناوری
در برگیرنده فرایندهای گسترده تری از
تغییرات زیست فناوری ارگانیسم ها
است که اخیرا ً نقش ان ها در زندگی
انسان بیشتر از پیش نمایان شده است.
به طور عمده زیست فناوری در 3زمینه
کلی کاربرد دارد که این زمینه ها از قبیل
علوم پزشکی(،)Red Biotechnology
کشاورزی( )Green Biotechnologyو
صنعتی( )white biotechnologyاست.
بیوتکنولوژی پزشکی شامل چه
پارامترهایی است؟
در حیطه پزشکی نیز می توان
بیوتکنولوژی را به سه دسته عمده
تقسیم بندی کرد:
بیوتکنولوژی پزشکی ،به درمان
بیماران سرطانی ،ویروسی و عفونی با
استفاده از روش هایی همچون ژن درمانی،
سلول درمانی ،پروتئین درمانی می پردازد.
کاربرد زیست فناوری در زمینه علوم
پزشکی و دارویی ،موضوعات بسیار
گسترده ای مانند ابداع روش های
کام ً
ال جدید برای «تشخیص مولکولی
مکانیسم های بیماری زایی و گشایش
سرفصل جدیدی به نام پزشکی مولکولی»،
«امکان تشخیص پیش از تولد بیماری ها و
پس از ان»« ،ژن درمانی و کنار گذاشتن
(نسبی) برخورد معلولی با بیمار و بیماری»،
«تولید دارو ها و واکسن های نوترکیب و
جدید»« ،ساخت کیت های تشخیصی»،
کاربرد زیست فناوری در زمینه علوم پزشکی و
دارویی ،موضوعات بسیار گسترده ای مانند ابداع
روش های کام ً
ال جدید برای «تشخیص مولکولی
مکانیسم های بیماری زایی و گشایش سرفصل
جدیدی به نام پزشکی مولکولی»« ،امکان تشخیص
پیش از تولد بیماری ها و پس از ان»« ،ژن درمانی
و کنار گذاشتن (نسبی) برخورد معلولی با بیمار و
بیماری»« ،تولید دارو ها و واکسن های نوترکیب
و جدید»« ،ساخت کیت های تشخیصی»« ،ایجاد
میکروارگانیسم های دستکاری شده برای کاربردهای
خاص»« ،تولید پادتن های منوکلونال» و غیره را در
بر می گیرد
«ایجاد میکروارگانیسم های دستکاری شده
برای کاربردهای خاص»« ،تولید پادتن های
منوکلونال» و غیره را در بر می گیرد.
بیوتکنولوژی دارویی نیز به تولید
فراورده های دارویی می پردازد .تولید
این فراورده ها باروش های دیگر بسیار
گران تر و مشکل تر است.
بیوتکنولوژی میکروبی ،به واردکردن
ژن هایی به میکروارگانیسم ها و تولید
محصول جدید توسط میکروب ها
می پردازد که تولید این محصوالت
سریع تر و ارزان تر است .به عبارت
دیگر یعنی استفاده از ویژگی های انواع
میکروب ها در تولید و تجزیه مواد
مختلف نظیر هورمون های انسانی.
این کار به روش نوترکیبی ،از تولید
حشره کش های میکروبی ،تولید انواع
ماکرومولکول ها و استخراج کانی ها
تا زدودن مواد زاید سمی در شرایط
متعارف ،انجام می شود .دانشجویان
گرایش بیوتکنولوژی میکروبی
در زمینه بیوتکنولوژی غذایی و
دارویی ،تولید انزیم ها ،پروتئین ها،
پلی ساکارید ها ،قارچ ها و مخمر ها
اطالعات الزم را به دست می اورند.
درباره تاثیرات اموزش رشته
بیوتکنولوژی در ایران بفرمایید.
ضرورت و اهمیت بیوتکنولوژی،
روش جدید به دست اوردن بسیاری
از دارو هاست که به سرعت در حال
گسترش در تمامی علوم و به ویژه
داروسازی ما است .با توجه به گسترش
دانشکده های داروسازی در سراسر
کشور و تشکیل دوره های تخصصی
داروسازی و نیاز به متخصصین رشته
بیوتکنولوژی برای تدریس واحدهای
درسی عمومی و تخصصی این رشته،
همچنین با توجه به سیاست های دولت
جمهوری اسالمی ایران در زمینه
خودکفایی در تولید مواد اولیه داروئی،
هم اکنون حدود %۵۰مواد اولیه
داروئی وارداتی کشور محصول مستقیم
و یا مشترک بیوتکنولوژی هستند.
بازار کار این رشته چگونه است؟
هرچند توجه به بیوتکنولوژی در ایران،
تنها با چندین سال تاخیر در مقایسه با
بسیاری از کشورهای جهان ،در اواسط
دهه ۸۰میالدی اغازشده است ،ولی
اگر امکانات و منابع تخصیص یافته
به بیوتکنولوژی کشور را بررسی کرده
ومنصفانه قضاوت کنیم ،سراغاز توجه
نسبت ًا جدی به مقوله بیوتکنوژی نوین
در ایران ،طی ۵سال اخیر بوده است.
در دهه های اخیر که بسیاری از کشورهای
جهان ،مرحله ایجاد ساختار و انجام
پژوهش های بیوتکنولوژی را پشت سر
گذاشته و به مقوله گسترش تولیدات
صنعتی و تجاری سازی فراورده های
بیوتکنولوژی پرداخته اند ،در ایران
همچنان در شروع بحث ایجاد ساختار و
پژوهش های بنیادی این فناوری هستیم.
و در پایان ،این رشته دارای چه
تجهیزاتی است ؟
در واقع تجهیزات ازمایشگاهی را دربر
می گیرد .در واقع کلیه دستگاه های
مورد استفاده این رشته در بیولوژی و
ژنتیک کاربرد دارد.
شهریور 97
شماره 152
13
گزارش کوتاه
مهندس نیلوفرحسن
وزیربهداشت در اختتامیه سومین جشنواره فیلم سالمت:
سینما و هنر کمک زیادی به ارتقای سالمت جامعه
و کاهش بیماری های غیرواگیر می کند
مراسم پایانی سومین جشنواره
فیلم سالمت با حضور وزیر بهداشت،
درمان و اموزش پزشکی ،مدیران وزارت
بهداشت ،متولیان جشنواره و هنرمندان
با اجرای محمد سلوکی و سرود رسمی
وزارت بهداشت ،ششم شهریورماه در
تاالر وحدت برگزارشد.
وزیر بهداشت ،درمان و اموزش
پزشکی در ابتدا به دو هنرمند درگذشته
اشاره کرد و گفت« :یکی از کسانی
که خیلی جایش خالی است ،افشین
یداللهی است ،حتم ًا روحش شاد است
و در عین حال یاد و خاطره عزت
ا له انتظامی را زنده نگه می داریم .او
چشمانش را به من
سپرده بود و از
یکی از جمله های
او بیشتر لذت
می برم که می گفت
بعد از 80سال،
هیچ وقت حسرت
نخورم که ان کارهایی
که میخواستم انجام دهم
را انجام ندادم .این مهم
است که انسان افتخار
داشته باشد کاری را برای
شهرش ،کشورش و جهان
انجام دهد.
وی افزود« :من از
پزشکان و هنرمندان
14
شهریور 97
شماره 152
که تالش کرده اند تا جشنواره مسیر
خود را در این سال ها پیدا کند،
رئیس جشنواره به دلیل انجام این کار
مهم انهم در موقعیت سخت فعلی
و دبیر جشنواره که به قول یکی از
سینماگران جوان ،این جشنواره را
اینقدر «خفن» برگزار کرد ،تشکر
می کنم».
محمدکیاساالر دبیر سومین
جشنواره فیلم سالمت ضمن پخش
نماهنگ این جشنواره گفت« :امسال
809اثر در پورتال جشنواره ثبت شد
و چیزی حدود 60درصد رشد کمی
نسبت به سال گذشته داشته است».
در ادامه مراسم اختتامیه،
سیدمحمدهادی ایازی معاون
بهداشت
وزیر
اجتماعی
و رئیس جشنواره فیلم
سالمت ،ضمن خیرمقدم به
وزیرمحترم بهداشت گفت:
« دو شعار این جشنواره یکی
شعار "سالمت برای همه " و دیگری
شعار رییس جمهور "اجتماعی شدن
سالمت " است .سینما می تواند تاثیر
مهمی در اجتماعی شدن سالمت
داشته باشد.
ایازی در ادامه افزود« :خیلی از
مسائل باید گفته شود و اگر گفته
نشود ما دچار مشکل جدی در
جامعه می شویم .بعد از پخش
سریال پریا در سال گذشته800 ،درصد
مراجعه به مراکز ایدز افزایش یافت و
400درصد ازمایش ها افزایش یافت».
در بخش بزرگداشت دکتر مینو
محرز(متخصص بیماری های عفونی)
با تشویق گسترده حاضران ،او گفت:
درباره اچ.ای.وی در دنیا فیلم های
زیادی ساخته شده است و امیدوارم
در ایران هم فیلم های بیشتری ساخته
شود .بیماری ایدز بیش از مشکل
بهداشتی ،یک مشکل اجتماعی است
و همه ارگان ها باید در فرهنگ سازی
ان شرکت داشته باشند .اگر رادیو و
تلویزیون و هم سینما و اموزش و
پرورش سکوت کنند ،پس چه کسی
باید به این مردم اطالع رسانی کند و
انها را اموزش دهد؟
در بخش مراسم پایانی سومین
جشنواره فیلم سالمت ،سیدحسن
قاضی زاده هاشمی و مهدی هاشمی
تندیس و لوح بزرگداشت «کیانوش
عیاری» را به وی اهدا کردند .این
مراسم با پحش فیلم «بودن یا نبودن»
که او ان را درباره اهدای عضو
ساخته بود ،پخش شد .همچنین در
این بخش جایزه «تصویر استاد» برای
ایفای نقش ماندگار دکتر محمد قریب
در سریال «روزگار قریب» به مهدی
هاشمی اهدا شد.
در بخش اهدای جوایز بخش سازمان ها
کتایون ریاحی نماینده بنیاد نیکوکاری کمک
(حامی کودکان کم شنوا) گفت :اتفاق زیبایی
که دارد شکل می گیرد نماد پیوند هنر و
علم است و امیدوارم برای بشر سروسامان
بیاورد .بنیاد نیکوکاری کمک که کاشت
حلزونی گوش را برای کودکان نیازمند انجام
می دهد ،امسال لوح سپاسش را به فیلم با
زبان بی زبانی اهدا می کند.
جایزه انجمن ام.اس به فیلم مستند
«سوگند بقراط» ساخته حسین کاکاوند
اهدا شد .کاکاوند پس از دریافت جایزه
گفت« :شاید جامعه سال های 90تا 92را
یادشان رفته باشد ولی ما یادمان است که
تهیه داروی بیماران ام اس به سختی انجام
می شد .ما واقعا امروز کمترین دغدغه دارو
را داریم .من جایزه نقدی را به بچه های
ام .اس تقدیم می کنم تا در این روزهایی
که انجمن با مشکالت مالی رو به رو است
کمکی به انها باشد.
در ادامه با حضور نمایندگان انجمن اتیسم،
جایزه انجمن اتیسم به فیلم مستند «اختاللی به
نام اتیسم»« ،مامان» و «دست های ابی» اهدا شد.
جایزه انجمن اخالق پزشکی ایران به
فیلم دانشجویی «قصه ای در نزدیکی ما»
ساخته مجتبی کرم پور اهدا شد.
در این بخش دکترحمیدرضا نمازی
متخصص اخالق پزشکی ،گفت« :اکسیر
سالمت چه در مقام نظر و چه در مقام عمل
در عهده معرفت اخالقی است و همیشه
بر این نکته باید درنگ داشت که سالمت
بر پاشنه اخالق می چرخد .این سومین
بار است که حوزه اخالق در جشنواره ها
حضور پیدا کرده است و اعالم می کنم
انجمن اخالق پزشکی ایران ،تمام سناریوها
و فیلمنامه های اهالی سینما را در کمتر از
یک هفته رصد می کند».
لوح تقدیر و جایزه نقدی بخش تلویزیونی
به برنامه «ماهی بادکنکی»« ،طبیب»« ،جنگل
دامون»« ،روان سفید» اهدا شد.
در بخش مستند ،لوح ویژه دبیر برای فیلم
مامان و لوح تقدیر و جایزه نقدی برای فیلم
«اهستگی» و فیلم «مردی که با خرگوش
می رود» اهدا شد .جایزه سوم؛ به طور مشترک
به فضل اهلل تاری برای فیلم «پیش از سی
سالگی» و الهام اقالری برای فیلم «شهرزیبای
من» ،جایزه دوم برای فیلم «زنانگی» وجایزه
اول برای فیلم «ده برابر» اهدا شد.
تاری به دلیل اینکه در عرصه مستند کار
می کند ،خواست چند نکته را به جامعه
پزشکی بگوید « :فیلم ما به دختر 17ساله ای
پرداخت که از 9سالگی مصرف کننده مواد
بوده است .نباید فراموش کنیم که این
اسیب ها همسایه ما است .دالر 11هزار
تومان شده است و شهرداری ،یک کمپ
نگهداری اسیب دیدگان را به دلیل مسائل
اقتصادی تعطیل کرد .امروز افراد عادی
هم جزو جامعه اسیب دیده اند و به نظرم
بیش از پیش جامعه پزشکی باید رایگان
کار کند».
جوایز بخش دانشجویی برای فیلم
«اقاگرگه» ،جایزه سوم برای فیلم «دلقک ها»،
جایزه دوم برای فیلم «برای فروش»،جایزه
اول برای فیلم «تو هنوز اینجایی»
جوایز بخش فیلم کوتاه برای فیلم
«کوگ» ،فیلم «مانیکور» ،جایزه سوم
برای فیلم «قرص برنج» ،جایزه دوم برای
فیلم «دریای تلخ» ،جایزه اول برای فیلم
«اختالف» تعلق گرفت.
جایزه ویژه دبیر جشنواره فیلم سالمت،
برای بهترین فیلم عاری از دخانیات ،از بین
فیلم های زمانی دیگر ،چای سرد ،پشت
دیوار سکوت ،خجالت نکش و هندی و
هرمز به فیلم «خجالت نکش» اهدا شد.
شهریور 97
شماره 152
15
دکتر عباس افراه
بورد تخصصی ازمایشگاه بالینی
اشنایی بیشتر با ژنتیک انسانی
گفتار زیر از کتاب (باهم ژنتیک بخوانیم) ،ترجمه ی کتاب دکتر نیلوفر هدایتی امامی و استاد دکتر محمد حسن هدایتی
امامی ،برداشت شده است .این کتاب کوچک به راستی خواندنی است .گرچه نام استاد دکتر هدایتی ،تنها برای هر کتابی
اعتبار بزرگی است ،ولی به راستی از شیوه ی نگارش ان بسیار لذت بردم.
روانی نوشتار به گونه ای است که برای همگان ،از دانش اموز گرفته تا متخصصان ،سودمند است .بخش زیر بازنویسی
دو برگ از این کتاب است.
این کتاب درانتشارات سمام به زیور چاپ اراسته شده است .اصل کتاب به نام ،Help Me Understand Genetics
درانستیتو پر اوازه ی بهداشت ملی امریکا ( ،)NIHنگارش یافته است.
ازمایش ژنتیکی تبار شناسی چیست؟
ازمایش تبارژنتیکی یا تبار شناسی ژنتیکی ،راهی است
که بدان طریق مردمی که عالقمندند سابقه خانوادگی
خود را فراتر از ان چه از خویشاوندان خود شنیده اند و
از اسناد تاریخی به دست اورده اند ،پیدا بکنند .ازمایش
تنوع ،DNAسرنخ هایی از ایل و تبار فرد را روشن
می کند و معلوم می کند که از کجا امده اند و خانواده
ها چه نسبتی با هم دارند .برخی از طرح های تنوع
ژنتیکی ،اغلب در افرادی که دارای زمینه خاصی هستند،
مشترک است .هر چقدر افراد ،خانواده ها و جمعیت ها
به یکدیگر نزدیکتر باشند ،طرح های تنوع DNAمشترک
بیشتری دارند.
معموال از سه نوع ازمایش ژنتیکی تبارشناسی استفاده
می کنند:
ازمایش کروموزوم :Y
تنوع در کروموزوم ،Yکه بطور انحصار از پدر به پسر
16
شهریور 97
شماره 152
می رسد .برای یافتن مستقیم نیای پدری مورد استفاده
قرار می گیرد.ازمایش کروموزوم Yرا تنها می توان روی
مردها و پسرها انجام داد ،زیرا زنان و دختران کروموزوم
Yندارند .زنانی که عالقمند به این نوع ازمایش ژنتیک
هستند ،مردی از خویشاوندان خود را تشویق به
همکاری می کنند .چون در بسیاری از فرهنگ ها ،انتقال
کروموزوم Yهمانند انتقال نام خانوادگی است .ازمایش
کروموزوم ،Yاغلب به این خاطر انجام می شود تا معلوم
کنند که ایا دو خانواده که نام خانوادگی یکسانی دارند،
خویشاوند هم هستند یا نه.
ازمایش DNAمیتوکندری:
این نوع ازمایش ،تنوع ژنتیک در DNAمیتوکندری را
مشخص می کند .گرچه بخش اصلی DNAدر کروموزم
های درون هسته قرار دارد ،اندامکی در درون یاخته موسوم
به میتوکندری هم مقداری ،گرچه اندک DNA ،دارد .این را
DNAمیتوکندری می نامند .هم مردان و هم زنان دارای DNA
میتوکندری هستند ،لیکن تنها زنان هستند که این DNAرا
به فرزندان خود ،چه دختر،
چه پسر منتقل می کنند ،لذا
هم پسران و مردان و
هم دختران و زنان
می توانند از این
ازمایش استفاده
اطالعاتی
کنند.
مستقیم از تبار مادری
DNA
به دست می دهد.ازمایش های
میتوکندری برای تبار شناسی هم به کار می اید .زیرا
اطالعات نیای مادری را ،که به خاطر فرهنگ نامگذاری
خانوادگی در اسناد تاریخی نادیده می ماند ،حفظ کرده
است.
ازمایش پلی مورفیسم یک نوکلئوتید:
این ازمایش ها تعداد زیادی تنوع پلی مورفیسم
(SNPs=Single
Nucleotide
نوکلئوتید
یک
) ،Polymorphismsرا در سرتاسر ژنوم شخص ،مورد
بررسی قرار می دهد .نتایج ان با نتایج افراد دیگری
که همین ازمایش را انجام داده اند ،مقایسه می شود
تا براوردی از زمینه قومی فرد مشخص شود .به عنوان
مثال ،طرح پلی مورفیسم یک نوکلئوتید ممکن است
نشان بدهد که نیای مورد ازمایش ،نزدیک به 50درصد
افریقائی25 ،درصد اروپائی20 ،درصد اسیائی و
5درصد نامعلوم است.تبارشناسان این نوع ازمایش را
به کار می برند ،زیرا نتایج ازمایش DNAکروموزوم Yو
میتوکندری تنها یک رده از اجداد را مشخص می کند و
زمینه ی کلی قومیت یک فرد را نشان نمی دهد.
ازمایش ژنتیکی تبارشناسی چند محدودیت دارد.
مسئوالن ازمایشگاه ،نتیجه ازمایش یک فرد را با داده های
مختلف ازمایش های قبلی
مقایسه می کنند ،لذا
حدس هائی که درباره
تبار یک فرد
زده می شود ،از
یک موسسه تا
موسسه بعدی فرق
می کند .همچنین چون اکثر
جمعیت های انسانی ،در طول تاریخ بارها دست
به مهاجرت زده و با گروه های انسانی نزدیک
خود مخلوط شده اند ،حدس ها درمورد قومیت هر
فرد ممکن است با انتظارات وی فرق داشته باشد .در
گروه های قومی با دامنه تنوع ژنتیکی کمتر ،بر حسب
اندازه و سابقه تاریخی ان گروه ،اکثر اعضا در بسیاری
از SNPها مشترک اند و ممکن است تمیز مردمانی که
نیای مشترک نسبتا نزدیک دارند( مثال پسر عموزاده های
یکدیگرند) از کل گروه مشکل باشد.
چندین شرکت و سازمان ازمایش ژنتیکی تبارشناسی
را عرضه می کنند .اکثر شرکت ها گردهمائی اینترنتی یا
خدمت دیگر در اختیار مردم می گذارند تا کسانی که
این ازمایش را انجام داده اند ،نتیجه ان را به اشتراک و
دراین باره با دیگران گفت و گو کنند .از این راه شاید
خویشاوندان ناشناخته خود را بیابند .در یک مقیاس
بزرگتر با تجمیع نتایج ازمایش های ژنتیکی تبارشناسی
افراد زیاد ،دانشمندان می توانند با استفاده از ان ،سابقه
تاریخی جمعیت ها را بررسی کنند و معلوم کنند که
انسان ها از کجا برخاسته اند ،به کجا رفته اند و با چه
گروه هایی در امیخته اند.
شهریور 97
شماره 152
17
مقاله علمی
لیال دریانورد،کارشناسی ارشد بیوشیمی دانشگاه ازاد اسالمی واحد علوم دارویی
دکتر طاهره ناجی،عضو هیئت علمی دانشگاه ازاد اسالمی واحد علوم دارویی
مروری بر ژنومیک سرطان سینه
و روش های نوین تشخیص و درمان
در مقایسه با ژنتیک که بیشتردر راستای بررسی ژن های منفرد
است ،ژنومیکس تمام ژن های ژنوم و درهم کنش های میان انها و
محیط شان را مورد مطالعه قرار می دهد .در این میان دانش ژنومیکس
سرطان تغییرات اساسی را در شیوه تفکر دانشمندان ،درباره سرطان
به وجود اورده است .درمان بسیاری از انواع سرطان ها هنوز شامل
عمل جراحی برای دراوردن تومور ،به عالوه پرتودهی اضافی یا
شیمی درمانی برای کشتن هرگونه سلول باقیمانده است که هر کدام از
این روش ها می تواند دارای عوارض جانبی جدی باشد .برای نمونه
بسیاری از داروهای معمول شیمی درمانی موجب ریزش مو ،حالت
تهوع و افت خطرناک سلول های خونی سفید و قرمز می شوند .اما
خوشبختانه تحقیقات جدید ژنتیکی روش های بهتری را در تشخیص،
هدفگذاری و درمان موثر سرطان ،همچنین مدیریت بهینه اثرات جانبی
به ارمغان اورده است .با تمرکز بر روی ژن های مسئول رشد و انتشار
سرطان های گوناگون ،محققان می توانند هدف های بیشتری را برای
داروها شناسایی کنند و روش های جدید درمانی را برای از بین بردن
سلول های سرطانی ،بدون اسیب به بافت های سالم طراحی کنند.
محققان سرطان ،اطالعات ژنومیکس را برای پیشگویی دقیق اینکه
کدام انواع سرطان احتمال انتشار تهاجمی دارند و کدام انواع ،احتماالً به
درمان های معمول پاسخ می دهند و یا نیاز به روش های متفاوتی دارند.
هدف نهایی ژنومیکس دارویی (دانش مطالعه چگونگی اثرگذاری
ژن ها به روشی که افراد به داروها پاسخ دهند) تولید داروهای سفارشی
برای ارایش های ژنتیکی منحصر به فرد افراد است .هم اکنون چندین
دارو از این روش تولید شده و در حال توسعه است .برای نمونه در
سال 1988محققان دانشگاه کالیفرنیا ارتباط بین یک ژن مشخص و
یک شکل تهاجمی از سرطان سینه را یافتند که منجر به ایجاد یک
انتی بادی به نام هرسپتین شد .دو سال بعد ،دانشمندان در دانشگاه
پنسیلوانیا موفق به کاربرد هرسپتین به عنوان داروی شیمی درمانی برای
زنان مبتال به مراحل ابتدایی سرطان تهاجمی سینه شدند .هرسپتین
خطر بازگشت بیماری را برای این بیماران تا نصف کاهش داد (.)4
سرطان سینه
سرطان سینه شایع ترین سرطان تشخیص داده شده در زنان و
18
شهریور 97
شماره 152
دومین دلیل مرگ و میر در اثر سرطان در ایاالت متحده امریکا
گزارش شده است .هم اکنون امار سالیانه سرطان سینه در جهان ،به
یک میلیون مورد تشخیص داده شده 40 ،هزار مورد مرگ و میر،
یک پنجم مرگ و میر در زنان 40-50ساله و 60-100میلیارد دالر
هزینه های مستقیم و غیر مستقیم مربوط به ان رسیده است.
پیش از سرطانی شدن سلول ها ،تعدادی اشتباه در کدهای
ژنتیکی رخ می دهد که پزشکان این اشتباهات را نقص یا جهش
ژنتیکی می نامند .بیشتر این جهش های ژنی به دلیل مواجه با مواد
سرطان زا یا اشتباهات سلول ها حین کپی کردن اطالعات ژنتیکی،
پیش از تقسیم سلولی ،در طول زندگی ما رخ می دهند .بسیاری از
این سلول ها توسط سیستم ایمنی بدن از بین می روند ،بنابراین
معموال سالیان زیادی طول می کشد تا تعداد جهش ها و اشتباهات
ژنتیکی ان قدر زیاد شود تا منجر به وقوع سرطان شود .از این رو
این نوع از سرطان ها در سنین باال پدید می اید و عموما خطر ابتال
در سنین جوانی بسیار کمتر از سنین میانسالی و پیری است.
امکان تولد یک شخص با نقص ژنتیکی که خطر سرطان سینه را
افزایش دهد به این معنا نیست که ضرورتا شخص مبتال به سرطان شود،
بلکهنسبتبهاشخاصمعتدلدارایاحتمالبیشتریبرایابتالست.
ژن های سرطان سینه
نخستین نقص ژنتیکی مربوط به سرطان سینه در ژن های
BRCA1و BRCA2اشکار شد .زنان دارای این ژن ها 50تا 80
درصد احتمال ابتال به سرطان سینه را در طول عمر خود دارند.
ازمایش های ژنتیکی برای زنانی که به احتمال زیاد دارای ژن های
BRCA1و BRCA2و همچنین دو ژن دیگر یافت شده به نام های
TP53و PTENقابل دسترسی هستند (.)1
طبقه بندی تومورهای سرطان سینه
تومورهای سینه بر اساس تفاوت در بیان ژن ،فنوتیپ (شکل
ظاهری) ،پیش اگهی و حساسیت به درمان های ویژه در 4زیرنوع
،luminal B ،luminal Aبیان اضافی HER2و پایه ای گروه بندی
می شود .طبقه بندی دیگر قدیمی بر پایه وضعیت گیرنده استروژن
) ،(ERگیرنده پروژسترون ) (PRو شبه گیرنده فاکتور رشد پوستی
انسانی ) 2(HER2/neuاست (.)5
فناوری ریزارایه ها )(Microarrays
با انجام پروژه ژنوم انسانی ،شاید به شناسایی بیش از 50هزار ژن
انسانی بانجامد .سوال مهمی که در مبحث سرطان مطرح می شود
چگونگی استفاده از این اطالعات برای بهبود بیماران سرطانی است.
یکی از تکنیک های مهمی که در این جهت توسعه داده شده انالیز
ریزارایه ای ) (microarray analysisاست (.)2
ریزارایه های ،DNAبیشتربرای کنترل تغییرات در سطوح بیان ژن ها
به کار می روند .در این نوع از کاربرد ،یک سنجش ساده ریزارایی
همزمان می تواند بیان هزاران ژن را از راه تبیین رونوشت های مربوطه
(سطوح )mRNAانالیز کند .بیان ژن با مقایسه میزان نسبی mRNA
در دو جمعیت سلولی مشخص تخمین زده می شود mRNA .هدف
حاصل از نمونه های شاهد (کنترل) و ازمایشی توسط رنگ فلورسنتی
نشاندار می شود و پس از هیبریداسیون ،مقدار mRNAباند شده با تراشه
به واسطه تراکم نور ساطع شده ی مربوط تخمین زده می شود .سپس
سطوح mRNAدر نمونه های شاهد و ازمایشی مقایسه شده و اطالعات
بیان افتراقی به منزله نسبت یا تغییر انجام یافته گزارش می شود (.)3
یک ریزارایه ارایشی منظم از نمونه های DNAشناخته شده یا
نشده ی متصل به یک محافظ جامد است .هر لکه ی DNAبر روی
ریزارایه که پروب خوانده می شود ،معموال کمتر از 200میکرومتر
قطر دارد و یک ارایه کامل نوع ًا شامل هزاران لکه (پروب) است.
پروب های چسبیده به محافظ جامد می توانند الیگونوکلئوتید cDNA ،و
یا توالی های ژنتیکی باشند .ارایه می تواند به وسیله سنتز چاپ عکس
تهیه شده از الیگونوکلئوتیدهای طبیعی باشد یا اینکه نمونه های DNA
مستقیم ًا توسط پین ها ،قلم یا فناوری چاپگرهای جوهرافشان به سطح
ارایه اتصال یابند .چندین ماده شیمیایی مشخص برای اتصال پروب ها
به سطح به کار گرفته می شوند و هیبریداسیون به شکل الکترونیکی
کنترل می شود .توالی هدف هیبریدشده با پروب روی سطح ارایه به
صورت رادیواکتیو یا فلورسنت مشخص و نمایان می شود .در اینجا به
برخی از انواع ارایه ها اشاره می شود:
ارایه های فیلتری
این نوع ارایه ها با به کارگیری نمونه های پرتراکم DNAو به طور
معمول cDNAها به غشاهای هیبریداسیون نایلونی مشابه با نمونه های
انالیز ساترن تهیه می شوند .ارایه های فیلتری ،که از نظر تجاری قابل
دسترس اند و ابزار خاصی نمی طلبند ،تنها برای نمونه های RNAهای
کوچک در حدود 50نانوگرم -که در واکنش های رونویسی معکوس
برای سنتز پراب نشاندار به کار می روند -مفید واقع می شوند.
ریزارایه های DNAشیشه ای
این نوع ریزارایه DNAرا با کارایی ربوتیک به سطح شیشه ای می
چسباند .در این روش cDNAها و کلون های ژنومی مورد استفاده
قرار می گیرند ،هرچند که الیگونوکلئوتیدها نیز مورد استفاده در این
روش دارند .این شیوه مناسب پروب هایی است که به خوبی از راه
کوواالنسی به سطح شیشه اتصال می یابند.
ارایه های الیگونوکلئوتیدهای پرتراکم
در این مدل ارایه های الیگونوکلئوتیدی در شرایط طبیعی روی
یک محافظ مسطح جامد سنتز می شوند .این مدل توسط شرکت
«افیمتریکس» با پیونددهنده های حاوی گروه نشانگر جداشونده ی
فتوشیمیایی به یک سطح شیشه ای ابداع شد.
فناوری ریزارایه روشی را برای کنترل سطوح بیان همزمان
RNAدر هزاران ژن موجود در تومورهای ابتدایی و سل الین ها
(دودمان های سلولی) فراهم می کند .اصوالً اطالعات به دست امده
از چنین تحقیقاتی می تواند تحولی را در شناسایی سرطان به وجود
اورد .بر این اساس که رفتار کلی یک سرطان می بایست از راه بیان
ژن های دخیل ان تعیین شود .بنابراین شناسایی سری های ژن هایی
که بیان یا عدم بیان انها یک خصوصیت منفرد تومور را تعریف
می کند ،همراه با شناسایی دقیق و رفتار درمانی ان ممکن می شود.
از کاربردهای دیگر ریزارایه ها می توان به تشخیص و شناسایی
جهش ها اشاره کرد .برای نمونه ،امروزه در زمینه سرطان سینه نیاز
داریم به تعیین جهش های ژنی گسترده در سطح جمعیت ،درون
ژن های نظیر P53 ،BRCA2 ، BRCA1و CHK2که زمینه ساز رشد
ی هستند .چنین تحقیقاتی ،اطالعاتی را درباره
پیشرفت بیمار
شیوع رده های جهش فراهم کرده و از راه مجموع ه اطالعات
اپیدمیولوژیکی نقش احتمالی عوامل سبب شناسی پیشرفت سرطان
را روشن تر می کند .تحقیقات غربالگری در مقیاس وسیع روی
ژنهای سرطان سینه که در انها جهش سوماتیکی رخ داده است
می تواند منجر به شناسایی نشانگرهای تشخیصی مولکولی شود
و از راه انالیز طیف جهشی مدارکی دال بر نقش احتمالی مواد
شیمیایی در پیشرفت سرطان سینه فراهم کند.
رشد و پیشرفت تومور
چندین روش برای سنجش رشد و پیشرفت تومور به کار رفته
است .هیلسنبک و دیگران یک سیستم مدل پیوند خارجی برای
بررسی تغییرات در بیان ژن ،حین ایجاد مقاومت حاصل شده
نسبت به تاموکسیفن در دودمان سلولی سرطانی انسانی )(MCF-7
به کار گرفتند .با تزریق سلول های MCF-7به پدهای اغشته به
چربی پستان موش های فاقد غده تیموس ،همراه با یک تکه
غذای حاوی استروژن ،اجازه رشد به سلول های توموری داده
شهریور 97
شماره 152
19
شد .هنگامی که تکه غذا جدا شد و موش ها مورد تیمار تاموکسیفن
قرار داده شدند ،تومورها کوچک شده و به مدت چندین ماه پیش از
ایجاد مقاومت به تاموکسیفن و ازسرگیری رشد به همان حال باقی
ماندند .الگوهای بیان برای تومورهای اصلی (اولیه) تحریک شده با
استروژن ) ،(OSپیش از تیمار تاموکسیفن ،برای تومورهای حساس به
تاموکسیفن ) (TSدر طول تیمار ،البته پیش از ایجاد مقاومت و برای
تومورهای مقاوم به تاموکسیفن ) (TRدر پی ازسرگیری رشد تعیین
شد .دو ژن ERK2و HSF1که نمود شان در فرایند انتقال از OSبه TR
تغییر یافته بود ،با ازمایش وسترن بالت گزینش شدند .نتیجه وسترن
بالت اطالعات ارایه را تایید کرد :کنترل مثبت (افزایشی) در پروتئین
ل است ،در سلول های TS
HSF1که پاسخ سلولی به استرس دخی
مشاهده شد و برعکس این پاسخ در سلول های OSبه کنترل منفی
(کاهش) پروتئین یاد شده ،انجامید .همچنین بیان ژن ERK2کیناز در
سلول های TSنسبت به سلول های توموری OSافزایش یافت.
امضاهای مولکولی؛ ابزار تشخیص و پیش بینی سرطان ها
فعالیت سلولها در شرایط اسیب دیدگی به طور فعال از راه تغییرات
خاصی در بیان ژن تنظیم می شود .بنابراین اطالعات ایجاد شده ی بیان
از راه ریزارایه ها می تواند برای مطالعه وابستگی فنوتیپ سلولی ویژه
مورد استفاده قرار گیرد .برخی اشکال معلوم و مشخص بیان ژن که
موسوم به امضا (نشانه)های مولکولی هستند برای تشخیص حاالت
کلینیکی مشخص و یا رده و مرحله بیماری مفید واقع شوند (.)2
فناوری ریزRNAها
پیچیدگی یوکاریوتی در پیوند با بیان و تنظیم ژنها از راه
درهم کنش های-DNA ،RNA-RNA ،RNA-DNA :پروتئین و -RNA
پروتئین است .چندی است که نقش مولکول های RNAدر تنظیم
ژن های ارگانیسم های عالی اشکارتر شده است .به ویژه کشف
این نکته که حدود %97خروجی رونویسی شده در ارگانیسم های
عالی به شکل RNAهای غیر رمزگذار شامل،snoRNA ،rRNA :
،tRNAعناصر جهنده ،نواحی رونویسی نشده ی ’ 5و ’ ،3اینترونها،
نواحی بین ژنی و ریزRNAها نشان داده شده اند .عملکرد ریز
RNAها از راه تنظیم منفی بیان ژن با تجزیه یا بازداری هدف های
mRNAانها و در نتیجه شرکت در فرایندهای سلولی بسیار متنوع
فیزیولوژی و اسیب شناسی شامل :رشد ،تکثیر سلول ،تمایز و
مسیرهای اپوپتوزیس انجام می شود .بیان اشکال ریزRNAها در
بسیاری از انواع سرطان ها شناسایی شده است .گزا رش های اخیر
نشان داده که اشکال بیان تغییرات ریزRNAها در سرطان های
گوناگون انسانی تغییر می کند و عملکرد مهارکننده های انکوژن ها
یا تومورها را اشکار ساخته است .بیان غیر طبیعی ریز RNAبه طور
فزاینده ای به ویژگی رایج سرطانهای انسانی مبدل شده است.
20
شهریور 97
شماره 152
تخمین زده شده که ریزRNAها حدود یک سوم ژن ها را در
ژنوم انسانی تنظیم می کنند .پژوهش های واپسین نشان داده است
که ریزRNAها در دسته هایی سازمان بندی می شوند و با یکدیگر در
تنظیم رونویسی شراکت می کنند ،هرچند هر یک پروموتر خویش
را داراست .تقریبا %50ریزRNAها از ژنهای فاقد رمز پروتئین
رونویسی می شود و بقیه در اینترون های ژن های رمزگذار هستند.
نقش ریزRNAها در سرطان
رابطه میان ریزRNAها و سرطان هنگام کشف ژن های miR-
16و miR-15واقع در ناحیه ای از کروموزوم - 13که در بیش از
%65بیماران مبتال به کم خونی (لوسمی) لنفوسیتی مزمن و در
بیش از نیمی از سلول های Bلوسمی لنفوسیتی مزمن حذف
شده -نشان داده شد .سپس معلوم شد که تعداد مشخصی از
ژنهای ریزRNAها روی جایگاه های شکننده (نواحی ناپایداری که
موجب افزایش ناپایداری DNAدر سلول های سرطانی می شوند)
یا نواحی ژنومی مرتبط با سرطان قرار دارند .ریزRNAها می توانند
بیان ژنهای وابسته با سرطان را مهار کنند ،و خاصیت تومورزایی را
در بافت های مختلف با عملکرد خود به منزله انکوژن یا مهارکننده
تومور افزایش داده یا بازدارند .این ویژگی ریزRNAها و هدف های
مربوطه انها را به عنوان نشانگرهای زیستی (بیومارکرها)ی ایده ال
برای تشخیص و پیش بینی تومورها و استراتژی های جدید درمانی
برای سرطان معرفی کرده است .فزونسازی ،خودمختارشدن یک
عامل رونویسی یا دمتیله شدن جزایر CpGدر نواحی پروموتر
ژنهای سرطانی انسانی می توانند در نتیجه بیان اضافی ریزRNAها
رخ دهند .ریزRNAهای مهارگر تومور می توانند با حذف ،خاموشی
خارج ژنی یا از دست دادن فاکتورهای رونویسی موجب تنظیم
کاهشی تومور شوند (.)5
شکل )1فرایند کاری یک ریزارایه ساده mercury LNA
()iاماده سازی کل )ii( ،RNAنشاندار کردن RNAبا استفاده از کیت ویژه ()iii
هیبریداسیون شبانه ( )ivاسکن و انالیز
جدول -1ریزRNAهای مرتبط با سرطان
یکی از روشهای تخصصی استفاده از ریزRNAها به عنوان بیومارکر
تشخیص سرطان ها ریزارایه ی mercury LNAاست .ریزارایه های
LNA-enhanced mercuryدارای حساسیت باالتر ،اختصاصی بودن
عالی و قابلیت باالی بازتولید میان ارایه ای هستند .روش ساد ه و سریع
نشاندار کردن RNAنیاز به ازدیاد یا غنی سازی ریز RNAرا برطرف
می کند و جابه جایی RNAرا که می تواند بالقوه ایجاد انحراف و اشتباه
در ازمون تجربی کند ،به حداقل می رساند .شکل ،1طرح کلی فرایند
استفاده از ریزارایه mercury LNAرا نمایش می دهد (.)7
ریزRNAها در سرطان سینه
تومورهای سینه بر اساس تفاوت در بیان ژن ،فنوتیپ (شکل
ظاهری) ،پیش اگهی و حساسیت به درمانهای ویژه در 4زیرنوع
،luminal B ،luminal Aبیان اضافی HER2و پایه ای گروه بندی
می شوند .طبقه بندی دیگر قدیمی بر پایه وضعیت گیرنده استروژن
) ،(ERگیرنده پروژسترون ) (PRو شبه گیرنده فاکتور رشد پوستی
انسانی ) 2 (HER2/neuاست.
نشان داده شده که ریزRNAهای چندگانه با امضای مشخص
سرطانی در پیوندند .در سرطان سینه تنظیم افزایشی miR-21در
نمونه های توموری گزارش شده است ،درحالی که ریزRNAهای دیگر
الگوی نامنظمی از بیان را نشان داده اند .اختصاصی بودن بیان ریزRNA
در مراحل مختلف تومور سینه به گونه ایست که سطح بیان ریزRNA
می تواند برای تشخیص دودمان های سلولی سینه بر اساس وضعیت
وخامت انها به کار گرفته شود .به عنوان مثال باالرفتن بیان چندین
ریز RNAدر دودمانهای سلولی تومورزا در مقایسه یا دودمانهای
غیرتومورزا مشاهده شده است .در تحقیق مشابهی نشان داده شده که
در بافت سرطانی سینه miR-21خیلی اوقات سطوح باالتری را در
سلولهای سرطانی در برابر بافت سالم دارا بوده است.
بیان افتراقی ریزRNAها و همبستگی انها با ویژگی های
اسیب شناسی زیستی سرطان سینه ،همانند مرحله تومور ،تهاجم
عروقی و بیان گیرندها ی استروژن و پروژسترون ،می تواند در اینده به
عنوان بیومارکرهای مراحل مشخصی از سرطان سینه به کار رود(.)5
همچنانکه وجوه مختلف نقش عملکردی ریزRNAها در بیولوژی
سرطان ناشناخته مانده ،انتشار ریزRNAها بیومارکرهای کوچک نوینی
را برای سرطان سینه و انواع دیگر فراهم خواهد کرد و روش های
اصالح شده ی طبقه بندی انواع سرطان سینه منجر به رژیم های درمانی
سفارشی و منحصر به فرد و دور کردن بسیاری از تاثیرات سمی
داروهای بی فایده از بیماران خواهد شد (.)6
منابع:
1-Cooper, Colin S. Applications of microarray technology in breast cancer
research: http://breast-cancer-research.com/content/3/3/158
2-Okamoto, Oswaldo Keith. DNA microarrays in cancer diagnosis and
prognosis
3-Cancer Genomics Promises to Revolutionize Patient Care. AAMC
4-Moslemi Naeini, Mozhgan & Ardekani, Ali M. Noncoding RNAs and Cancer
5-Heneghan, H. M., et al. MicroRNAs as Novel Biomarkers for Breast Cancer.
Journal of Oncology ;Volume 2010, Article ID 950201, 7 pages
6-http://www.nature.com/naturemethods
شهریور 97
شماره 152
21
تازه هــا
مهندس محمود اصالنی
ازمایشـــگاه
ـ
های
تازه
جلوگیری از چاقی و دیابت نوع 2با استفاده از
پروتئین کبد
محققان بیمارستان کودکان سینسیناتی در ازمایش با
موش ها دریافتند مسدود کردن یکی از پروتئین های غیرفعال
کننده ار ان ای در کبد ،مانع چاقی و دیابت نوع 2می شود.
محققان فعالیت ژن ها و هدف های مولکولی ان ها از
جمله پروتئین ها را در کبد مورد بررسی و تجزیه و تحلیل
قرار دادند .در جریان این بررسی ها پروتئینی موسوم به
Argonaute 2یا Ago2را شناسایی کردند که غیرفعال کردن
ار ان ای را در سلول ها کنترل کرده و متابولیسم بدن را
تحت تاثیر قرار می دهد.
محققان Ago2را به صورت ژنتیکی از کبد< >Liverموش ها
پاک کردند .هنگامی که Ago2ار ان ای را در کبد غیرفعال می
کند ،موجب کندی متابولیسم و توانایی کبد در مدیریت رژیم
غذایی چرب می شود .پاک کردن پروتئین Ago2اثرات سمی
در بدن موش ندارد اما با تثبیت متابولیسم انرژی مانع چاقی و
22
شهریور 97
شماره 152
ابتال به دیابت و کبد چرب< >Fatty Liverمی شود.
به اعتقاد محققان ،شناسایی نقش Ago2در کبد،
سرنخ های موجود در رابطه با نحوه تفسیر پروتئین ها در
کبد و نحوه تولید و مصرف انرژی را به هم متصل می کند.
با وجود این که این تحقیقات هنوز در مراحل ابتدایی
قرار داشته و الزم است بررسی های بیشتری با استفاده از
مدل های ازمایشگاهی انجام پذیرد ،نتایج به دست امده از
ان بستر مناسبی را برای گسترش تحقیقات در این حوزه
فراهم کرده است.
ساخت اولین داروی غیر انتی بیوتیک
برای درمان سل
محققان دانشگاه منچستر موفق به تولید اولین داروی
غیر انتی بیوتیک سل شدند.
سل ( )TBیک بیماری عفونی ناشی از باکتری
مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است که اغلب به ریه ها
حمله می کند .درمان های متداول برای این عارضه به دلیل
مقاومت در برابر انتی بیوتیک با مشکل مواجه شده است.
باکتری سل همانند باکتری های دیگر،مولکولی به نام
فاکتور ویروالنس )( VirulenceFactorsترشح می کند که
سیستم ایمنی را غیرفعال می کند.
در این حالت سیستم ایمنی دیگر قادر به مبارزه با
عفونت نیست .در حین مطالعات محققان یک نوع از
مولکول Virulence Factorsرا شناسایی کردند که حتی
در صورت مسدود شدن سیستم ایمنی نیز به سلول های
سفید امکان دفاع از بدن را می دهد .این مولکول MptpB
نام دارد و محققان این مولکول را در داروی خود هدف
قرار داده اند .نتایج ازمایشات 10ساله این دارو روی
حیوانات موفقیت امیز گزارش شده و امید می رود ظرف
3تا 4سال اینده در انسان قابل استفاده شود.
گرچه واکسن این بیماری حدود 10سال پیش ساخته شده
است ،با این حال تعداد مبتالیان هنوز هم زیاد است و ساالنه
حدود 1.7میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر این عارضه
جان خود را از دست می دهند .در سال 2018میالدی 7.3
میلیون نفر با این عارضه تشخیص و درمان شدند .این بیماری
بیشتر در افریقا ،هند و چین دیده می شود و در اروپا ،به ویژه
انگلستان نیز شمار مبتالیان رو به افزایش است.
در حال حاضر بیماران برای درمان دوزهای قبل توجه
انتی بیوتیک را به مدت 6تا 8ماه دریافت می کنند که
عوارض جانبی ناخوشانیدی دارد و احتمال بازگشت
بیماری حدود 20درصد است.
بیماری سل یکی از 10علل اول مرگ و میر در سراسر جهان
است .سل مهمترین عامل مرگ بیماران مبتال به ایدز است.
نتایج این مطالعه در نشریه Medicinal Chemistryمنتشر
شده است.
واکسن جدید ضد سرطان پوست
متخصصان علوم پزشکی در امریکا به نوعی واکسن جدید
سرطان دست پیدا کردند که در «نمونه های ازمایشگاهی»
۱۰۰درصد موفقیت امیز بوده است.
بررسی ها نشان می دهد این واکسن در کنار روش های
درمانی موجود نه تنها می تواند در درمان سرطان مالنوم موثر
باشد بلکه از بازگشت عالئم بیماری جلوگیری می کند.
گروهی از متخصصان امریکایی به این واکسن جدید
دست پیدا کردند که وقتی با سایر روش های درمانی همراه
شود می تواند برای مقابله با مالنوم (نوعی سرطان پوست)
به کار گرفته شود.
در این بررسی محققان سه روش درمانی مختلف را روی
موش های مبتال به سرطان مالنوم ازمایش کردند .تمامی
موش ها نوعی ایمنی درمانی سرطان به نام anti-PD-L1را
دریافت کرده و همچنین در کنار این روش انواع مختلف
واکسن را دریافت کردند.
متخصصان موش ها را به سه گروه تقسیم بندی کردند:
گروه نخست واکسن سرطان را دریافت کردند ،گروه دوم
واکسن سرطان را در کنار مولکولی به نام Diprovocim
و گروه سوم واکسن سرطان را در کنار ماده کمکی دیگر
دریافت کردند.
انها مشاهده کردند احتمال زنده ماندن هشت موشی
که واکسن را در کنار Diprovocimو روش درمانی
anti-PD-L1دریافت کرده بودند در مدت بیش از ۵۴
روز ۱۰۰ ،درصد بوده است .درحالیکه ،در این بازه زمانی
موش های دریافت کننده ایمنی درمانی و واکسن سرطان به
تنهایی تلف شدند .همچنین احتمال زنده ماندن موش های
گروه سوم ۲۵درصد بوده است.
متخصصان همچنین اظهار داشتند :تاثیرگذاری این
واکسن در کنار ایمنی درمانی نه تنها در درمان این نوع
سرطان موثر است بلکه بدن را در برابر بازگشت تومور
حفظ می کند.
نظارت بر فشار خون با استفاده از
برچسب مافوق صوت
به گزارش پایگاه خبری ساینس دیلی ،برچسبی که دانشگاه
سن دیه گو کالیفرنیا ساخته است،می تواند پیوسته تغییرات
شهریور 97
شماره 152
23
فشار خون بیماران مبتال به بیماری های قلبی و ریوی و همچنین
بیمارانی را که تحت عمل جراحی بودند ،اندازه گیری کند.
این برچسب با استفاده از فناوری مافوق صوت به
صورت غیرتهاجمی سایر عالیم حیاتی و فیزیولوژیکی را در
عمق بدن اندازه گیری می کند .جنس این برچسب از یک
صفحه نازک االستومر ساخته شده که روی مجموعه ای از
قطعات الکترونیکی متصل به هم در قالب الگویی موسوم به
island-bridgeتعبیه شده است.
هر قطعه الکترونیکی متشکل از الکترودها و حسگرهای
پیزوالکتریکی است که هنگام عبور جریان ،امواج مافوق صوت
تولید می کنند .این امواج مافوق صوت امکان اندازه گیری
مستمر قطر رگ های خونی را در عمق 4سانتی متری زیر
پوست فراهم می کند .سپس این داده ها با استفاده از یک
نرم افزار خاص به شکل موج تبدیل می شوند .هر دره ،قله،
شکاف و ساختار کلی شکل موج نشان دهنده یک رخداد
در قلب است .این سیگنال ها اطالعات جزئی بسیاری را در
رابطه با وضعیت قلب بیمار به دست می دهند.
در حال حاضر تجهیزات پوشیدنی تنها قادرند سیگنال های
سطحی یا زیر پوست را اندازه گیری کنند .اما با بهره گیری از
فناوری مافوق صوت می توان مجموعه وسیعی از سیگنال ها،
رخدادها و فعالیت های بیولوژیکی را که در اعماق بدن و
الیه هایی بسیار پایین تر از پوست رخ می دهد ،با استفاده از
یک شیوه غیرتهاجمی اندازه گیری کرد.
گزارش کامل این تحقیقات در نشریه
Nature Biomedical Engineeringمنتشر شده است.
24
شهریور 97
شماره 152
استفاده از بزاق خرس برای
ازمایش سریع انتی بیوتیک ها
محققان دانشگاه راتجرز فناوری جدیدی را ابداع
کردند که امکان ارزیابی سریع انتی بیوتیک ها را با
استفاده از باکتری های موجود در بزاق خرس قهوه ای
فراهم می کند.
بسیاری از جانوران وحشی از میکروب های بدن خود
برای محافظت در برابر میکروب های خطرناک موجود در
محیط بهره می برند و این میکروب ها یک منبع ناشناخته
انتی بیوتیک هستند .این فناوری جدید امکان ازمایش
گونه های میکروبی موجود در بدن جانوران وحشی را
به صورت مستقل فراهم می کند و ابزار توانمندی برای
کشف انتی بیوتیک های تولید شده توسط این گونه های
میکروبی محسوب می شود.
این فناوری شامل انتقال باکتری از بزاق جانوران وحشی
یا سایر گونه های زیستی به همراه انتی بیوتیک ها به
درون قطره ای روغن است تا مشخص شود که ایا انتی
بیوتیک قادراست مانع تکثیر باکتری های خطرناک از جمله
Staphylococcus aureusشود یا کارایی الزم را ندارد.
محققان برای ازمایش این فناوری یک خرس
قهوه ای را به دام انداختند و پس از اتمام ازمایش ان
را در طبیعت رها کردند .در جریان کار از ماشین االت
پیچیده ای برای تولید و دسته بندی صدها هزار قطره
روغن حاوی باکتری استفاده کردند و باالخره توانستند
یک قطره روغن فاقد باکتری Staphylococcus aureusرا
بیابند .باکتری مفیدی که توانسته بود در این قطره روغن،
Staphylococcus aureusرا نابود کند ،نوعی انتی بیوتیک
شناخته شده موسوم به امیکوماسین را تولید می کند.
جدا کردن گونه های باکتری با استفاده از قطرات روغن
امکان بررسی واکنش ان ها را به محرک های مختلف از انتی
بیوتیک ها فراهم کرده و مانع تعامل ان ها با میکروبیوم های
پیچیده می شود .این شیوه جدید امکان تجزیه و تحلیل
نحوه واکنش و تعغییرات میکروبیوم را در زمان استفاده از
داروهای مختلف فراهم می کند.
گزارش کامل این تحقیقات در نشریه Proceedings of
the National Academy of Sciencesمنتشر شده است.
پیش بینی احتمال عود لوسمی
با ازمایش دی ان ای
گروهی از محققان کره ای و کانادایی برای اولین بار موفق
به توسعه یک ازمایش مبتنی بر DNAشده اند که احتمال
پیش بینی عود سرطان خون را پس از شیمی درمانی و پیوند
مغز استخوان در اختیار قرار می دهد.
در این روش جهش های واقع در سلول های مغز استخوان
سه هفته پس از پیوند قابل شناسایی هستند و با استفاده از ان
می توان احتمال عود بیماری را پیش بینی کرد.
لوسمی گروهی از انواع سرطان است که معموال از مغز
استخوان شروع و باعث شکل گیری تعداد زیادی گلبول
سفید غیرطبیعی می شود .عفونت های مکرر ،خونریزی،
کبودی ،تب ،لرز ،خستگی ناگهانی و کاهش وزن از جمله
مهم ترین نشانه های این بیماری است.
فرم اشتراک ماهنامه
شایع ترین نوع لوسمی در بزرگساالن AMLنام دارد
و یک چهارم موارد ابتال را شامل می شود .اثر مستقیم
این بیماری بر مغز استخوان است .علت این بیماری
تولید بیش از حد سلول های خونی نابالغ است که در
طول زمان مانع از رشد سلول های خونی نرمال می شوند.
مراحل پیشرفت این بیماری بسیار سریع است و نیاز به
درمان فوری دارد.
شیمی درمانی و پیوند مغز استخوان رایج ترین درمان
این عارضه به شمار می اید ،با این حال بیماری با احتمال
باالیی قابل بازگشت است .محققان بر این باورند در
صورتی که احتمال عود بیماری قابل پیش بینی باشد،
می توان با تغییر روش های درمانی و مداخله دارویی،
راهکارهای موثرتری را برای بهبود انتخاب کرد.
نتایج این مطالعه در نشریه Bloodمنتشر شده است.
1397
نام و نام خانوادگی ....................................................... :رشته/تخصص .................................................................... :کد ملی.............................................................. :
نام محل کار ................................................................................................................... :مسئولیت................................................................................................................ :
نشانی..........................................................................................................................................................................................................................................................................:
کدپستی ..............................................................................................:تلفن ............................................................. :فاکس........................................................... :
موبایل ...................................................................................................................:ایمیل....................................................................................................................................:
تکمیل تمام موارد فوق الزامی است
اشتراک یکساله (با پست عادی)
1.32.000ریال
اشتراک 6ماهه (با پست عادی)
660،000ریال
اشتراک یکساله (با پست سفارشی)
1،450،000ریال
اشتراک 6ماهه (با پست سفارشی)
720،000ریال
مبلغ اشتراک یکساله خارج از کشور با پست سفارشی 360دالر است.
لطف ًا برای شروع یا تمدید اشتراک ،رسید فیش واریزی را همراه با فرم تکمیل شده فوق به شماره زیر فاکس نمایید.
کارت بانک پاسارگاد به شماره کارت 5022-2910-4072-9152و شماره حساب 206-8000-12084234-1به نام اقای محمود اصالنی
ایمیلmatashkhis@gmail.com :
تلفن88987501 -09127333407 -88952803 :
نمابر89776769 :
شهریور 97
شماره 152
فرم اشتراک ماهنامه
1397
25
مقاله علمی
کژال فالحی،کارشناسی ارشد بیوشیمی ،دانشکده علوم و فناوری های نوین ،واحد علوم دارویی
دکتر طاهره ناجی ،استادیار گروه داروسازی ،دانشکده علوم و فناوری های نوین ،واحد علوم دارویی
تشخیص و درمان دیابت به کمک فناوری نانو
بروز دیابت درکشورهای پیشرفته و کشورهای در روند پیشرفت
به سوی افزایش است .برپایه ی براورد سازمان بهداشت جهانی ،تا سال
2035شمارافراد مبتال به دیابت به 592میلیون نفر می رسد .بنا برگزارش
فدراسیون جهانی دیابت ،حدود 175میلیون بیمار دیابتی در جهان وجود دارد که
از بیماری خود بی خبر هستند .افزون براسیب های کلیوی و قلبی دیابت ،رخداد
زخم پای دیابتی که عامل اصلی بستری شدن بیماران دیابتی است ،در 84%
نمونه ها به ایجاد عفونت و بریدن اندام می انجامد )1( .در قرن کنونی تشخیص
و درمان دیابت به عنوان شایع ترین مشکل تندرستی در جهان با چالش هایی
روبرو ست .مصرف داروهای رایج می تواند قند خون را کنترل کند اما نمی توانند
نارسایی های متابولیکی ایجاد شده را سامان دهند .امروزه رویکردهای جدیدی
برای درمان و مدیریت دیابت مانند فناوری سلول های بنیادی ،انالوگ های
امیلین ،رویکردهای نانو¬تکنولوژی ،استاتین ها ،ژن درمانی ،انالوگ¬های GIPو
درمان های گیاهی ایجاد شده است ( .)2در این مقاله به کاربرد فناوری نانو در
تشخیص و درمان دیابت پرداخته شده است .فناوری نانو واژه ای فراگیراست که
به همه ی فناوری های پیشرفته در گستره ی کار با سنجش نانو گفته می شود.
هدف این فناوری بهره مندی از ساختارهایی است که برای اندازه¬ی کوچکشان
کارایی ویژه و نوینی دارند.
دیابت نوع یک بیماری مزمن است که در ان توانایی تولید
انسولین در بدن از بین می رود و یا بدن در برابر انسولین
مقاوم شده در نتیجه انسولین تولیدی نمیتواند کارایی طبیعی
خود را انجام دهد ،و باعث افزایش سطح گلوکز خون
می شود .دیابت را به دو گروه تقسیم کرده اند :دیابت بیمزه
و دیابت شیرین .دیابت بیمزه ناشی از کمبود هورمون ضد
ادراری که توسط هیپوفیز خلفی ترشح میشود .دیابت شیرین
در سه دسته شامل نوع یک که وابسته به انسولین است،
نوع دو که غیروابسته به انسولین است و دیابت بارداری
طبقه بندی می شود .نوع یک نوعی بیماری خودایمنی
است که به دلیل تخریب سلولهای بتای پانکراس انسولین
ترشح نمی شود .دیابت نوع دو به دلیل مقاومت نسبت به
انسولین ایجاد می شود که حدود 90%مبتالیان دیابتی را
شامل می شود و مرتبط با افزایش وزن و بی تحرکی فیزیکی
است .دیابت بارداری نیز زمانی است که برای اولین بار در
26
شهریور 97
شماره 152
زمان بارداری قند خون افزایش می یابد ،و به علت کاهش
حساسیت بدن به انسولین ،پیامد هورمون های تولید شده
طی بارداری ایجاد می شود)3( .
بیماران دیابتی نیازمند نمونه گیری مداوم جهت بررسی
میزان گلوکز خون هستند ،این مساله از نظر بالینی حائز
اهمیت است چون می تواند زمینه ساز بیماری های قلبی،
کم کاری کلیه و نابینایی شود .بنابراین استفاده از ابزارهای
دقیق جهت بررسی کمی میزان گلوکز خون همواره مورد
توجه بوده است تا انجا که نخستین بار مفهوم حسگرهای
زیستی جهت اندازه گیری غلظت گلوکز خون برای
بیماران دیابتی توسط انزیم گلوکز اکسیداز معرفی شد.
حسگر زیستی یک ابزار شناسایی و تجزیه زیستی است
که به کمک یک مبدل وجود یک مولکول را شناسایی
می کند .نانو حسگر های زیستی ،انواعی از نانو حسگر ها
هستند که برای تشخیص مواد شیمیایی و زیستی استفاده
می شود)4( .
طبق تعریف IUPACحسگر زیستی عبارت است از
«ابزاری که با استفاده از واکنش های بیوشیمیایی خاص،
به وسیله انزیم های ایزوله ،بافت ها یا سلول ها ،عناصر
شیمیایی ماده موردنظر را معموال به صورت الکتریکی،
اپتیکی ،و یا گرمایی اشکارسازی می کنند ».تاکنون
بیشترین کاربرد حسگرهای زیستی در تشخیص های
پزشکی و علوم ازمایشگاهی بوده و بیشترین کاربرد ان
هم در زمینه ی اندازه گیری گلوکز بوده است (.)5
اندازه گیری میزان گلوکز خون بدست خود شخص
را SMBGمی گویند شود .برای این کار خون برامده از
ایجاد خراش انگشت فرد روی یک حسگر الکتروشیمیایی
حاوی اکسید گلوکز اعمال می شود .امروزه محققان به
دنبال روش های غیرتهاجمی هستند تا بدون نیاز به خون
بیمار ،مقدار گلوکز خون را اندازه گیری کنند .یکی از
این روش ها اندازه گیری بازدم بیمار است .بیش از 300
ترکیب در بازدم بیمار وجود دارد که برخی از ان ها
نشانگرهای شناخته شده بیماری هستند.
در متابولیسم ناقص چربی ها مقدار زیادی
استو استیک اسید و بتا هیدروکسی بوتریک
اسید و استون در خون و ادرار دیده می شود
که نشانه ابتال به دیابت است.
میانگین غلظت
استون در بازدم یک انسان سالم ppm 35%تا 85%است
این میزان در افراد دیابتی به بیش از ppm 2تا 5/2می رسد.
ادرار نیز می تواند برای شناسایی گلوکز و استون مورد استفاده
قرار گیرد .ادرار بطور طبیعی فاقد گلوکز است اما اگر غلظت
به مقدار باالیی برسد مثال باالی mg/dl 180برسد ،کلیه ها
مقدار اضافی گلوکز را از طریق ادرار دفع می کنند .عالوه بر
این ها جهت تشخیص میزان گلوکز می توان از اشک چشم
به کمک لنزهای هوشمند و نیز از بزاق دهان به کمک زیست
تراشه ها استفاده کرد(.)6
امروزه پیشرفت در نانوتکنولوژِی مایه گسترش
حسگرهای زیستی در سنجش نانو شده که حساسیت و
کاربردهای بسیار دارد .نانوحسگرهای زیستی با استفاده از
ترکیبات اشکارگر در مقیاس نانو میتوانند عناصر زیستی با
غلظت بسیار کم را با حساسیت و ویژگی باال تشخیص
دهند .دلیل این ویژگی نانوحسگرها مربوط به خواص
فیزیکی خاص ذرات نانو و نیز نسبت سطح به حجم
بسیار زیاد انها است ،که باعث می¬شود در این مقیاس
حساسیت این نوع حسگرهای زیستی افزایش یابد .همچنین
نانوحسگرها مزایای دیگری مانند قابلیت حمل و مصرف
کم انرژی را دارند .نانوحسگرهای زیستی به دلیل قابلیت
انها در تشخیص ترکیبات مختلف با غلظت¬های بسیار
کم توجه زیادی را به خود جلب کرده است .هدف نهایی
نانوحسگرهای زیستی تشخیص سیگنال های بیوفیزیکی و
بیوشیمیایی مرتبط با بیماری خاص با سرعت زیاد و هزینه
کم در سطح مولکول یا سلول است )7( .همچنین ابعاد این
نوع حسگرها را می¬توان به قدری کوچک نمود که در حد
تراشه ای درایند .مانند تراشه های حاوی نانو ذرات طال که
برای تعیین میزان گلوکز خون ساخته شده اند)8( .
امروزه استفاده از انسولین یکی از رایج ترین شیوه های درمان
دیابت نوع دو است .انسولین به عنوان یکی از هورمون های
پپتیدی اصلی ،نقش مهمی در تنظیم بسیاری از فرایندهای
متابولیکی بدن دارد .اثرات بیولوژِیک
انسولین با پیوند مستقیم ان به گیرنده های
موجود در غشای سلولی اغاز می شود ،که
منجر به راه اندازی ابشار فسفریالسیون
درون سلولی می شود .این شکل از دریافت
انسولین اثرات کوتاه مدت دارد .اگرانسولین
درون سلول قرار گیرد ،و منجر به اثرات دراز مدت در
تنظیم رونویسی ژن و سنتز پروتئین شود .بنابراین منطقی به
نظر می رسد که حدس بزنیم اثر متابولیکی داخل سلولی
انسولین ،به دلیل افزایش مدت اثر ان می تواند باعث درمان
دیابت نوع دو شود .اما چالش اصلی ،تحویل انسولین به
داخل سلول است بدون اینکه تخریب شود که نیازمند یک
ناقل درون سلولی کارامد و با ثبات است .از جمله این
ناقل ها می توان به لیپوزم ها ،نانو ذرات پلیمری و نانو
لوله ها اشاره کرد)9( .
فناوری نانو عالوه بر شناسایی سطح گلوکز خون می تواند
در درمان این بیماری نیز مورد استفاده واقع شود .استفاده
از نانوذرات برای درمان دیابت با هدف تحویل انسولین به
سلول ،از روش های نوین درمان دیابت است .برای مثال
نانو ذرات پلی پلیمری به عنوان حامل هایی برای تحویل
انسولین کاربرد دارد .این پلیمرهای زیست تخریب پذیر،
با ماتریکس پلیمری حاوی انسولین توسط یک
غشای نانویی متخلل حاوی پیوند گلوکز اکسیداز
احاطه شده است .افزایش سطح قند خون ،در
اطراف نانو ذره باعث ایجاد یک تغییر در غشای
نانویی متخلخل و در نتیجه تجزیه بیولوژیکی
این غشا و رها شدن انسولین می شود )10(.
دارو رسانی خوراکی به عنوان یک روش غیرتهاجمی
رایج ترین راه درمانی محسوب می شود .استفاده از شیوه ی
خوراکی برای رسانش انسولین در بیماران دیابتی راه حل
مناسبی برای فائق امدن بر مشکل تزریق زیرپوستی و
روزانه انسولین در این بیماری است .وقتی انسولین به
صورت خوراکی مصرف می شود به دلیل انزیم های
موجود در معده تخریب می شود .بنابراین انسولین باید
در یک سیستم ماتریکس مانند احاطه شود تا از تخریب
توسط دستگاه گوارش در امان بماند .برای محافظت از
انسولین می توان از کپسوله کردن ان ها توسط نانو ذرات
پلیمری استفاده کرد .انسولین یک داروی هیدروفیل
شهریور 97
شماره 152
27
است بنابراین نمی تواند از طریق اپیتلیوم روده
منتشر شود .بنابراین از نانو ذرات کیتوزان به
عنوان تقویت کننده جهت بهبود جذب و
انتشار انسولین استفاده می شود .همچنین برای
مصرف انسولین به صورت خوراکی می توان از
نانوگوی های حساس به دما استفاده کرد .این
نانوگوی ها انسولین بارگذاری شده را در مقابل
دما و فشار باال محافظت می کنند .در نتیجه چنین سیستم
پلیمری می تواند ناقلی مناسب برای انسولین باشد)11( .
روش دیگر تحویل انسولین از طریق نانو ذرات قابل
استنشاق است .ریه در سنجش با جذب گوارشی از لحاظ
محیط درونی مالیم و غلظت انزیمی پایین و PHخنثی
برای جذب دارو مساعد تراست .اما محدودیت هایی هم
به دلیل نیاز مکرر بیماران به تست کارایی ریه ،دارد بدین
رو این این شیوه ی درمانی از لحاظ هزینه مقرون به صرفه
نیست .در این روش مولکول های انسولین را می توان در
داخل محفظه نانوذرات قرار داد و از طریق استنشاق ترکیب
پودر خشک انسولین ان ها را به سمت ریه ها هدایت کرد.
نانوذرات مورد استفاده در روش استنشاق باید به اندازه کافی
کوچک باشند که باعث انسداد ریه ها نشود و در عین حال
باید به اندازه کافی بزرگ باشند تا از بیرون امدن هنگام
بازدم جلوگیری شود .چنین شیوه ی تحویلی ،اجازه می دهد
مولکول های انسولین مستقیم ًا و بدون تخریب وارد جریان
خون شود .البته استفاده از روش استنشاقی برای تحویل
انسولین در بیماران دیابتی دارای اشکاالتی نیز هست به
عنوان مثال ذرات نانو می توانند از محل استنشاق به سمت
سایر بافت ها حرکت کنند و باعث پاسخ ناخواسته در ان ها
شوند .این پاسخ ها می تواند از یک التهاب ساده تا ترومبوز
عروق باشد .قابلیت نفوذ کم از میان غشای مخاطی نیز از
دیگر معایب روش استنشاقی است)12( .
نتیجه گیری
دیابت یک بیماری مزمن رو به افزایش است که
کما بیش غیراز تزریق روزانه ی انسولین راه دیگری برای
کنترل سطح گلوکز خون وجود ندارد .از طرفی تزریق
روزانه ی انسولین عالوه بر دردناک بودن می تواند باعث
ابتال به بیماری های عفونی شود .به همین دلیل محققان به
دنبال روش های نوینی مانند ساخت نانوحسگرهای ارزان
28
شهریور 97
شماره 152
و دقیق به همراه روش های جایگرین ازمایش خون
نظیر استفاده از بزاق و اشک و ادرار جهت تشخیص
دیابت و نیز استفاده از نانوذرات جهت رسانش انسولین
به سلول ها هستند .مدیریت و درمان دیابت با رویکرد
تحویل داروهای هدفمند توسط نانو ذرات ،به دلیل
بهبود قابلیت زیستی و فعالیت ویژه روی بافت ها،
مزایای زیادی نشان داده است .همچنین این روش باعث
تسهیل تحویل دارو به مناطقی از سلول می شود که برای
ماکرومولکول ها نامطلوب به شمار می رود .ترکیبی از
فناوری نانو و پزشکی زمینه ی جدیدی به نام نانوپزشکی
برای ارتقای درمان و سالمتی ایجاد کرده است که
امیدواری های جدیدی برای بهبود زندگی بیماران دیابتی
در جهت افزایش اثربخشی و کاهش عوارض جانبی
داروها به وجود اورده است.
منابع
�(1)Chellappan , D., et al., (2017). Nanotechnology and Dia
�betic Wound Healing . Endocrine , Metabolic & Immune Disor
ders - Drug Targets. 17 (2) : 87-88.
�(2) Surabhi , K. and Mamatha , M. (2016). The Various Ther
�apeutic Approaches for the Treatment of Diabetes. Pharmacol
ogy and Toxicological Studies. 4 (4) : 2-1.
(3) J. Riberio , A. (2014). Nanotechnology as a Strategy to
�improve Treatment of Diabets. Current Pharmaceutical Bio
technology, 15: 589-590.
( )4عموری ،م و همکاران .)1390( .نانو لوله های کربنی و کاربرد
ان ها در تشخیص سرطان .ماهنامه فناوری نانو.14 :)5(10 .
( )5اسفرم ،ا و همکاران( .شهریور .)1392حسگرهای زیستی.
هشتمین سمینار اموزش شیمی ایران ،سمنان .دانشکده شیمی دانشگاه
سمنان.
( )6قرایلو ،د .)1394( .روند پیشرفت تشخیص و درمان دیابت با
فناوری نانو .ماهنامه فناوری نانو.42-43 :)4(4 .
( )7صادقی ،س .)1392( .نانو حسگرهای زیستی .کتاب ماه علوم
و فنون.74 :)3(9 .
_ 8 - htt p : / / n a n o . i r / i n d ex . p h p ? c t r l = n ews & a c t n = n ews
view&id=47506&lang=1
(9)Yun, X., and et al. (2017). Long-term Effect of Biomineralized
�Insulin Nanoparticles on Type 2 Diabetes Treatment. Theranos
tics. 17 (7): 4301-4302.
مقاله علمی
ارزو جهانشاهی ،دانشکده علوم و فناوری های نوین ،واحد علوم دارویی
دکتر طاهره ناجی ،استادیار گروه داروسازی ،دانشکده علوم و فناوری های نوین ،واحد علوم دارویی
بیماری پرتس و راه های بهبود ان
بیماری ) )Legg-Calve-Perthes، LCPیا پرتس ،یکی از علل
شایع لنگش در بچه ها بوده وعلت ان اختالل موقت در خون رسانی سر
استخوان ران در ناحیه لگن است(.)1
بروز بالینی بیماری ( )LCPدر 80درصد نمونه ها در 4تا 9سالگی با
میانگین سنی 6سال روی می دهد(.)2
این بیماری در 10-15درصد نمونه ها دو طرفه است ،یعنی هر دو مفصل
ران را گرفتار می کند و هنگامی که یک مفصل گرفتار شود ،ممکن است پس از
چندی مفصل ران دیگر نیز گرفتار شود .کما بیش در پسر ها پنج برابر دختر ها
دیده می شود .دلیل این بیماری هنوز به درستی مشخص نیست(.)1
میزان شیوع این بیماری با داشتن پیشینه ی خانوادگی1/6 ،تا 20درصد
است .مدرک خاصی دال بر موروثی بودن بیماری موجود نیست.سن پدر و
مادر در بیماران مبتال از حد معمول باالتر است(.)3
) (LCPمی تواند ایدوپاتیک باشد ،یا شاید از اسیب فمورال
سرچشمه گرفته شود ،تروما ،مصرف استروئید ،سلول داسی شکل،
سینوویت سمی یا از جابجایی مادرزادی ران حاصل شود(.)4
از نظر جغرافیایی میزان ان در نقاط شهری بیش از نقاط روستایی است،
رشد کودک مبتال به ( )LCPغیر طبیعی است ،قد بیشتر انها کوتاه تر از
اندازه ی میانگین است( .)2نا گفته نماند که این ناهنجاری در بسیاری از
نمونه ها گذرا است و پس از خون رسانی دوباره ازمیان می رود.
تالش پزشک در درمان این بیماری ،نخست پیشگیری از ناهنجار
شدن سراستخوان و حفظ شکل اصلی ،یعنی سر استخوان ران تغییر
نکند یا دچار کمترین تغییر شود.
هنگامی که خون رسانی به سر استخوان ران متوقف شود استخوان
سختی اش را از دست می دهد و نرم می شود و وارد شدن وزن تنه به ان
موجب تغییر شکل سر و گردن استخوان ران می شود .پس از مدتی که بیماری
فروکش کرد دوباره رگ های خونی رشد می کند و استخوان دوباره سختی
اش را به دست می اورد .اما تغییر شکل ایجاد شده قابل جبران نیست و سر
استخوان که شکل کروی اش را از دست داده نمی تواند به راحتی درون
حفره ی استابولوم حرکت کند ،با گذشت چند سال عضالت ران الغر شده و
لنگش به وجود می اید ،مفصل تخریب می شود و به ارتروز می انجامد(.)1
بر اساس گزارش ها قد پسران بیمار،یک اینچ کوتاه تر از بچه های طبیعی
هستند ،ولی وزن انها در حدود یا بیشتر از میزان میانگین است .همچنین بر
پایه ی گزارش ها ،اندازه ی ابعاد بچه های مبتال به جز محیط دایره سر کوچکتر
از دیگران است و بخش پایینی اندام در برابر بخش باالیی کوتاه تر است(.)3
عوامل افزایش دهنده ی خطر:
.1وزن باال
.2دوره رشد سریع جسمی
.3مصرف دارو های کورتونی بدلیل بیماری های دیگر
.4افزایش بروز در کودکان با وزن کم هنگام تولد و تاخیر رشد(.)5
معمول ترین روش غیر جراحی برای درمان استفاده از بریس
اسکاتیش رایت است.هدف استفاده از ان فاصله گرفتن ران های
بیمار از هم است با اینکار سر استخوان ران برای حفاظت از تغییر
شکل کمتر در داخل حفره ی استابولوم قرار می گیرد.
در روش های جراحی استخوان ران در قسمت باالیی ان شکسته
می شود و با پالک در وضعیت جدیدی کنار هم قرار می گیرد ،تا سر
استخوان بطور کامل در حفره ی استابولوم قرار گیرد .پس از جراحی
شاید نیازبه گچ گیری اسپایکا باشد ،و نیز فیزیوتراپی برای بدست
اوردن حرکات مناسب مفصل ران انجام شود(.)6
ولی با باال رفتن سن و در دهه ی سوم عمر مفصل ران بتدریج دچار
ارتروز می شود ،که سر تغییر شکل یافته ی استخوان ران نمی تواند به
راحتی در داخل حفره ی استابولوم بچرخد و موجب سایش این دو بهم
می شود .اگردرد خفیف باشد می توان از دارو های مسکن استفاده کرد.
ولی برای درد شدید وزیاد ،چاره ای جز عمل جراحی تعویض مفصل
ران وجود ندارد .در این عمل سر استخوان ران برداشته شده و بجای ان
سر مصنوعی گذاشته می شود و همچنین سطح داخلی حفره ی استابولوم
تراشیده میشود ،و در داخل ان یک کاسه ی فلزی و پلی اتیلنی گذاشته
می شود .این عمل درد را از بین می برد و کوتاهی پا را نیز جبران
خواهد کرد(.)7
منابع:
1. www.iranorthoped.com/fa/news/80/1685
�2. Pediatric Orthopedics, vol. 2, second edition, Mi
hran O. Tachdjian, W.B. Sanders Co, 1990.
�3. Mihran O. Tachdjian, M.S., M.D., Pediatric Ortho
pedics, Second edition, Sanders, 1990(2):933-988
4 . h tt p s : / / e m e d i c i n e . m e d s c a p e . c o m /
article/1248267-overview#a4
5.http://vista.ir/?view=item &id=124502
6.www.iranprthoped.com/fa/news/1685
شهریور 97
شماره 152
29
مقاله علمی فنی
مهندس احسان درخشان نیا
اصول فلوسایتومتری
در تکنیک های وسترن بالت PCR ،و Real timeنیازمند
دسترسی به کل محتوای ژنتیکی سلول و یا محتوای پروتئینی
هستیم ،بنابراین باید غشای سلول تخریب شود و درنتیجه ما خود
سلول را دیگر نخواهیم داشت .اما برخی از تکنیک های شناسایی
پروتئین وجود دارد که بدون از بین رفتن غشای سلول می توانند
در تشخیص سلول ،محقق را یاری کنند .از جمله این تکنیک ها
می توان به فلوسایتومتری اشاره کرد.
فلوسایتومتری روش سنجش ایمنولوژی بسیار سریع و
قدرتمندی است که برای شناسایی ذرات (سلول ها) و ارزیابی
خصوصیات ان ها به کار می رود .ذرات مورد ازمایش به صورت
معلق در مایع با سرعتی حدود ۵تا ۵۰متر در ثانیه از میان منفذی
باریک و از مقابل پرتوی باریک از نور لیزر عبور می کنند .بدین
ترتیب امکان جمع اوری اطالعات مربوط به ۵۰۰۰تا ۵۰۰۰۰
سلول در هر ثانیه فراهم می شود .اغلب حجم مورد نیاز از نمونه
مورد ازمایش نیز خیلی کم و حدود ۱۰۰میکرولیتر است .در مورد
دقت این روش نیز باید گفت که قادر است تعداد ۱سلول سرطانی
در میان ۱۰۰۰۰تا ۱۰۰۰۰۰سلول عادی موجود در نمونه مغز
استخوان را شناسایی کند.
فلوسایتومتری نقش مهمی در زمینه های مختلف اسیب شناسی،
هماتولوژی ،ایمنی شناسی ،بیماری های عفونی ،بررسی پیوند
اعضا ،نئوپالزیا و ژنتیک دارد و از طرفی بررسی وقایع چرخه
سلولی و نقایص موجود در DNAجهت تشخیص انواع
لوسمی ها و لنفوم ها به وسیله فلوسیتومتری امکان پذیر است.
همچنین این روش در تشخیص بیماری ها ،تعیین پیش اگهی
و همچنین برای ارزیابی درمان بدخیمی ها کاربرد دارد.
به وسیله این دستگاه می توان پاسخگویی سلول های سرطانی به
داروهای ضد ان و نیز تغییرات ویروس HIVبرروی گلبول های
سفید خون بیمار را مورد مطالعه قرار داد .فلوسیتومتری امکان انالیز
بسیار سریع و دقیق سلول های بدن ،فنوتیپ سلول های سرطانی،
انالیز کروموزوم ها ،میزان DNAموجود در درون سلول ها ،بررسی
طبیعی و غیرطبیعی بودن DNAو کروموزوم ها ،میزان انتی ژن های
سطح سلولی و درون سلولی و ...را برای بسیاری از کاربران
فراهم ساخته است.
30
شهریور 97
شماره 152
اساس این روش بر خصوصیات پراکنده سازی نور توسط
سلول ها (شکل )۱و نیز بر نشر فلورسانس از ان ها (شکل)۲
استوار است .همچنانکه از این شکل ها پیداست ،نور لیزر به
نمونه تابیده می شود و در نتیجه مولکول های فلورسانس نمونه
یا سطح سلول ،نورهایی در جهات مختلف پراکنده می کنندکه با
اشکارسازی ان ها و تبدیل ان ها به ولتاژ قابل خوانش می توان
اطالعات مفیدی را به دست اورد .نشر فلورسانس می تواند با
استفاده مستقیم از مواد رنگ کننده فلورسانس حاصل شود (مثل
رنگ کننده های DNAیا RNAکه هم خصوصیت فلورسانس
بودن را دارا است و هم خود انتخاب می کنند که به کدام
جزء سلولی متصل شوند) یا ترکیبی از رنگ فلورسانس با
انتی بادی های تک دودمانی (مونوکلونال) که تحت نام عمومی
کونژوگه مورد استفاده قرار می گیرد.
اگر چه سلول ها بخودی خود دارای فلورسانس اندکی در
برخی طول موج ها هستند ،اما بدون به کارگیری نور تهییج کننده
که اغلب لیزر است هیچ سیگنالی تولید و به ردیاب های
دستگاه ارسال نخواهد شد .سیگنال های ردیابی شده توسط
دستگاه یا از منشا نور لیزر دستگاه است که پس از برخورد به
سلول در جهات مستقیم یا عمود بر محور تابش لیزر پراکنده
شده و به ردیاب ها می رسد و یا از منشا فلوروکروم متصل به
سطح ذره است .فلوروکروم های متصل شده به سطح یا داخل
سلول بر اثر تابش نور لیزر تهییج شده و انرژی نور تابیده شده
را جذب کرده و سپس در طول موج دیگری به صورت تابش
فلورسانس ازاد می سازد.
شکل .۱پراکنده سازی نور لیزر تابیده شده توسط سلول ها.
شکل .۲نشر فلورسانس از سلول توسط نور لیزر تابیده شده به ان
اجزای فلوسایتومتر
هر دستگاه فلوسایتومتر دارای چهار قسمت اصلی است که
عبارتند از سیستم جریان مایع یا سیال (،)Fluidics system
سیستم نوری و اشکارسازها ( ،)Optics and detectingسیستم
پردازش سیگنال ( )Signal processingو سیستم تقسیم بندی
الکتریسیته ساکن سلول ها ( .)Electrostatic cell sortingاین
قسمت ها در شکل ۳نشان داده شده اند و در ادامه هر کدام را
به طور جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم.
که شامل یک جریان مایع سریع تر است ،محصور می شود .این
حرکت مایع غالفی ،یک اثر کشندگی بزرگی را در باریک کردن
اتاقک مرکزی ایجاد می کند .این تغییر سرعت از مرکز ،یک
جریان سهمی وار که دارای بیشترین سرعت در مرکز و سرعت
صفر در کناره هاست ،ایجاد می کند .این اثر یک فهرست
خطی از ذرات فراهم می کند که به ان تمرکز حرکت مایع
می گویند(شکل .)۴اگر از لوله های باریک تر جهت اطمینان از
انتقال تکرارپذیر سلول ها استفاده شود ،احتمال دارد با عبور
سلول های بزرگ تر منجر به بسته شدن مسیر شود .برای حل
این مشکل از روش کانونی هیدرودینامیک (Hydrodynamic
)focusingاستفاده می شود .در این روش ،جریان ارامی از
سلول ها را به درون جریان حامل سریع ،وارد می کنند.
شکل .۴چگونگی متمرکزسازی هیدرودینامیکی که جریانی از تک ذرات تهیه می کند.
شکل .۳نمای کلی از یک سیستم فلوسایتومتر و قسمت های مختلف ان.
•سیستم جریان مایع یا سیال
یکی از مهم ترین کاربردهای فلوسایتومتری ،توانایی ان در
اندازه گیری ویژگی های تک تک ذرات است .وقتی یک نمونه
حل شده به درون فلوسایتومتر تزریق می شود ،ذرات به صورت
تصادفی در یک توزیع فضایی سه بعدی پخش می شود .نمونه ها
باید به صورت تک تک از مقابل سیستم نوری دستگاه عبورکنند.
این فرایند توسط سیستم جریان مایع فراهم می شود .سیستم
جریان مایع شامل یک هسته یا کانال مرکزی است که مسئول
تزریق نمونه هاست ،پس از ان نمونه به وسیله یک غالف خارجی
•سیستم نوری و اشکارسازها
سیستم نوری فلوسایتومتر متشکل از یک یا چند منبع نوری
به همراه یک سری از فیلترها (یا اینه ها) و اشکارسازهاست.
منبع نوری
امروزه در بیشتر سیستم های فلوسایتومتری مدرن از لیزرها
و المپ های قوسی به عنوان منابع نوری استفاده می شود.
لیزرها یک منبع نور تک رنگ-تک طول موج هستند که در
جداسازی نور پراکنده شده از نور فلورسانس کارایی دارند.
پرکاربردترین لیزرها ،لیزر یون ارگون با طول موج ۴۸۸
نانومتر و لیزر He-Neبا طول موج قرمز ۶۳۳نانومتر هستند.
لیزرهای دیودی با طول موج ۶۳۵نانومتر نیز به دلیل پایداری
و قیمت ارزان مورد استفاده قرار می گیرند.
المپ های قوسی نسبت به لیزرها بسیار ارزان تر هستند و
به وسیله مشتعل کردن گاز محصور در یک المپ ،تابش های
شهریور 97
شماره 152
31
رنگی ایجاد می کنند .معموالً از المپ های زنون و جیوه بیشتر
استفاده می شود .با این وجود نور حاصل شده نوری بی ثبات و
ناهمدوس و مخلوطی از طول موج های مختلف است و برای
استفاده از ان باید از فیلترهای نوری استفاده شود.
فیلترها
فیلترها یا اینه ها جهت انتقال نور منبع به نقطه اندازه گیری و
نیز برای انتقال نور پراکنده و فلورسانس از نقطه اندازه گیری به
اشکارسازها به کار می رود.
این فیلترها نوع خاصی از اینه ها است که طول موج خاصی را
از خود عبور داده و طول موج خاصی را منعکس می کند .به این
گونه فیلتر ها یا اینه ها Dichroic mirror ،گفته می شود .بسته به
اینکه این اینه ها چه طول موج خاص را عبور و یا منعکس می کنند
به سه دسته تقسیم بندی می شوند:
فیلترهای Long Pass
این گونه فیلترها طیف نوری با طول موج های برابر یا بیشتر
از مقدار مشخصی را از خود عبور می دهند و مابقی را منعکس
می کنند .به عنوان مثال فیلتر BP 500طیف های نوری با طول
موج های برابر یا بیشتر از 500نانومتر را از خود عبور می دهد و
طول موج های کمتر از ان را منعکس می کند.
-1فیلترهای Short Pass
در این فیلترها طیف های نوری با طول موج های برابر یا کمتر از
مقدار تعیین شده عبور می کنند و غیر از ان منعکس می شود ،برای
مثال فیلتر SP 500طیف های نوری با طول موج های برابر یا کمتر
از 500نانومتر را از خود عبور می دهد و طول موج های بیشتر را
منعکس می کند.
-2فیلترهای Band Pass
فیلترهایی هستندکه محدوده مشخصی از طیف نوری را از خود
عبور می دهند .برای مثال فیلتر BP 500/50طیف نوری بین 475تا
525نانومتر را عبور می دهد و غیر از ان را منعکس می کند (شکل.)۵
اشکارسازها
سلول ها پس از مکش توسط دستگاه درنهایت با لیزر روبرو
می شود .نتیجه برخورد نور لیزر به یک سلول ،پراکندگی نور
در جهت های مختلف است که گاهی با تغییر در طول موج نیز
همراه است .در حقیقت زمانی که نور لیزر به ذره ای برخورد
می کند ،برخی از پرتوهای لیزر با همان طول موج از جوانب
سلول گذشته و در زوایای ۲تا ۱۰درجه در مقابل سلول پراکنده
می شود که به ان پراکندگی جلویی )(Forward Scatter, FSC
گفته می شود و در حقیقت بیانگر اندازه ( )Sizeسلول است که
می توان به وسیله ی ان ،اندازه ی سلول را مورد بررسی قرار داد.
همچنین با استفاده از ان می توان سلول های سالم را از سلول های
ناسالم تشخیص داد .برخی از پرتوهای لیزر نیز به درون
سلول وارد شده و به ساختارهای درونی سلول مثل گرانول ها،
واکوئل ها ،هسته و ساختارهای درون سلولی برخورد کرده و
در زوایای ۱۰تا ۹۰درجه پراکنده می شود .این پراکندگی ها
که نشان دهنده ی پیچیدگی های درون سلول هستند ،پراکندگی
جانبی ( )Side Scatter,SSCنام دارد و در حقیقت نشان دهنده میزان
گرانولوسیتی سلول است .طول موج پراکندگی جانبی نیز برابر
با طول موج تابیده به سلول است .هر دوی پراکندگی جلویی و
پراکندگی جانبی ،اطالعات مفیدی از ذرات را فراهم می کنند و با
ترکیب این اطالعات به دست امده می توان تفاوت بین سلول های
مختلف موجود در یک نمونه ناهمگون را اندازه گیری کرد.
به طور کلی هر ذره ای که از مقابل نور لیزر عبور می کند،
دارای یک اندازه و گرانولیتی مشخص است که در نمودارهای
فلوسایتومتری قابل ردیابی و نمایش است؛ به طور مثال اگر
سلول های خون محیطی انسان را در دستگاه فلوسایتومتری
بررسی کنیم شاهد جمعیت های مختلف سلولی از جمله
مونوسیت ها ،گرانولوسیت ها و لنفوسیت ها خواهیم بود که
بسته به اندازه و گرانولیتی شان در نمودار فلوسایتومتری قابل
تمیز از هم هستند (شکل.)۶
شکل .۵فیلترهای نوری فقط طول موج خاصی را عبور داده و مانع عبور طول
موج های دیگر می شود .در این شکل نحوه عملکرد فیلترهای Long Pass
شکل .۶جمعیت های مختلف سلولی از جمله مونوسیت ها ،گرانولوسیت ها
و لنفوسیت که بسته به اندازه و گرانولیتی شان در نمودار فلوسایتومتری
قابل تمیز از هم هستند.
,Short Pass ,Band Passنشان داده شده است.
32
شهریور 97
شماره 152
اما قابل ذکر است که در اکثر موارد نمی توان سلول ها را
بر حسب اندازه و گرانولیتی ان ها با هم قیاس کرد زیرا بسیاری از
انها شبیه هم هستند و اندازه و گرانولیتی مشابه دارند .به راحتی
نمی توان از روی سایز و اندازه و گرانولیتی یک سلول پی به
ماهیت ان برد .یکی از مهم ترین کلیدها در رفع این مشکل استفاده
از انتی بادی و انتی ژن و واکنش بین این دو با هم است به طوری
که اگر ما بتوانیم برای شناسایی سلول موردنظر خود انتی بادی
اختصاصی علیه انتی ژن را شناسایی و ان انتی بادی را به رنگی یا
فلوروکرومی متصل کنیم خواهیم توانست سلول مورد هدف را
شناسایی کنیم .اما این دستگاه به چه شکل می تواند رنگ مورد
استفاده را شناسایی کند؟ همان طور که می دانیم هر مولکول در
اطراف خود دارای الکترون هایی است که در اطراف هسته در حال
گردش اند .حال اگر این الکترون ها توسط منبع نوری مانند لیزر
برانگیخته شود ،از الیه اصلی خود خارج شده و به مدار باالتر
می رود .اما این الکترون ها تمایل به ماندن در الیه های باالتر را
نداشته و تمایل دارند به الیه خود حرکت کنند .این برگشت از
یک الیه باالتر به الیه پایین تر با از دست دادن انرژی همراه است.
حال اگر این مولکول یک فلورکروم باشد بنابراین انرژی از دست
رفته را به شکل نور نمایش خواهد داد.
به هنگام اماده سازی سلول ها و اتصال رنگ های گوناگون
فلورسانس به سلول ،پرتوهای تابیده شده پس از برخورد تغییر
طول موج داده و در زوایای ۱۰تا ۹۰درجه پراکنده می شود که ان
را به عنوان پراکندگی های فلورسانس ()Fluorescence Scatter
می شناسند .طول موج بازتابی در این نوع پراکنش با توجه به رنگ
فلورسانس به کار رفته متغیر است .سپس طیف های نوری ایجاد
شده توسط فیلترها و ایینه ها به سمت اشکارسازها()Detector
هدایت شده و سیگنال های ایجاد شده را ثبت می کنند.
فلوسایتومتر از کانال های فلورسانسی جداگانه ای برای مشاهده
نور تابشی استفاده می کند .تعداد این اشکارسازها بسیار متفاوت
است و معموالً از دیودهای نوری سیلیکونی و از لوله های افزاینده
نوری ( )Photomultiplier tubesهستند .دیودهای نوری
سیلیکونی بیشتر برای اندازه گیری نورهای پراکنده جلویی استفاده
می شود ،به ویژه زمانی که شدت سیگنال های دریافتی زیاد باشد.
لوله های افزاینده نوری حساس تر هستند و برای خوانش پرتوهای
پراکنده و فلورسانس مناسبند.
•پردازش سیگنال
هنگامی که نور با یک اشکارساز نوری برخورد می کند ،یک
جریان بسیار کوچک در حد چند میکروامپر تولید می کند .مجموع
این برخوردها یک ولتاژی ایجاد می کند که دامنه ان متناسب با
مجموع فوتون های نوری است که توسط اشکارساز دریافت
شده اند .سپس این ولتاژ توسط یک سری تقویت کننده های
خطی یا لگاریتمی تقویت شده و با یک مبدل انالوگ به
دیجیتال به یک سیگنال الکتریکی تبدیل می شود که قابلیت
نمایش را داشته باشد.
اصوالً تقویت کننده های لگاریتمی در مطالعات فلورسانسی
مورد استفاده قرار می گیرد ،زیرا این نوع تقویت کننده ها
سیگنال های ضعیف را گسترده و سیگنال های قوی را فشرده
می کنند .این ویژگی در نمایش هیستوگرام ،خود را نشان می دهد.
تقویت کننده های خطی در سیگنال هایی که گستردگی کمی
دارند ،مفید و قابل استفاده است (برای مثال در تحلیل .)DNA
اندازه گیری هر اشکارساز ،نشانگر یک پارامتر ،مثل
پراکندگی جلویی ،پراکندگی جانبی و فلورسانس است.
داده های جمع اوری شده در هر پارامتر تحت عنوان وقایع،
نشان دهنده تعداد سلول هایی است که دارای ویژگی های خاص
فیزیکی یا نشانگرهای مورد نظر است.
•سیستم تقسیم بندی الکتریسیته ساکن سلول ها
یکی از مهم ترین کاربردهای فلوسایتومتری جداسازی
سلول ها براساس زیرمجموعه یا شکل ظاهری برای مطالعات
بیولوژیکی بیشتر است .پس از انکه نمونه با روش حرکت
مایع متمرکز شد و هر ذره به وسیله پرتو نوری مورد بررسی
قرار گرفت ،سیگنال پراکندگی و فلورسانس ناشی از ان با
معیارهای طبقه بندی شده دستگاه مقایسه می شود .اگر داده های
ذره مورد نظر با معیارهای انتخابی هماهنگ بود ،جریان سیال
در نقطه خروجی دهانه سیستم جریان مایع ،باردار می شود.
بارداری الکتریسیته ساکن در زمان دقیقی به نام نقطه شکست
( )break-off pointرخ می دهد.
برای اجتناب از جابه جا شدن تصادفی نقطه شکست و اندازه
قطره های مشابه ،دهانه با یک فرکانس باالیی نوسان می کند.
پس از این مرحله ،قطره ها از یک میدان الکتریسیته ساکن قوی
عبور می کنند که بر اساس نوع و میزان بار ،مسیر حرکت انها به
سمت چپ یا راست منحرف می شود (شکل.)۷
شکل .۷دسته بندی
جریان سلولی با استفاده
از الکتریسیته ساکن
شهریور 97
شماره 152
33
روش انجام فلوسایتومتری
برای انجام فلوسایتومتری الزم است که ابتدا سلول ها با
فلوروکروم ها نشاندار شود .از طرفی برای نشاندار کردن اجزای
داخلی سلول باید اقدامات خاصی را انجام داد تا انها در دسترس
انتی بادی یا ماده فلورسانس قرار گیرند .روش های رنگ امیزی
با فلوروکروم ها و استفاده از مواد نفوذپذیر کننده ی متنوع برای
نفوذپذیر کردن سلول ها خود بحث دیگری است که باید جداگانه
به ان پرداخته شود .تعداد فلوروکروم های مورد استفاده برای
فلوسایتومتری در طی سالیان متمادی به طور مرتب افزایش یافته
است و این احتمال وجود دارد که در اینده ،تعداد فلوروکروم های
مورد استفاده برای انالیز سلول ها بیش از این نیز افزایش یابد.
شناخت انواع فلوروکروم ها و اگاهی از مزیت ها و معایب هر
کدام تنها راه استفاده بهینه از انها برای دستیابی به مقاصد علمی
تحقیقاتی است.
برای انجام هر نوع فلوسایتومتری ابتدا باید سلول ها را اماده کرد
به طوری که سلول ها به صورت تکی در امده و در محیط مناسبی
معلق شده باشند .بعض ًا یک مرحله تخلیص برای باال بردن غلظت
سلول های مورد نظر در نمونه ضرورت پیدا می کند .روش های
مختلفی برای تهیه ،تخلیص و اماده سازی سلول وجود دارند و
روش انتخاب شده به نوع سلول مورد ارزیابی بستگی دارد.
پس از تهیه سوسپانسیون مناسب ،سلول ها باید با مواد
فلورسانس رنگ شده و یا با انتی بادی های کونژوگه با فلوروکروم
نشاندار شود .روش نشاندارکردن تحت تاثیر عوامل زیادی قرار
می گیرد که از جمله ان ها می توان میزان اختصاصی بودن انتی بادی
و غلظت انتی ژن در سطح یا داخل سلول ،مناسب بودن غلظت
انتی بادی مورد استفاده و به کار بردن کنترل های مثبت و منفی
مناسب در انالیز سلو ل ها را نام برد.
در فلوسایتومتری طی دو مرحله جمع اوری اطالعات و مرحله
انالیز اطالعات امکان خطا وجود دارد که با به کارگیری روش
صحیح تهیه نمونه سلولی و تنظیم دقیق دستگاه می توان از
خطاهای مربوط به مرحله جمع اوری اطالعات جلوگیری کرد.
اما توانایی کاربر در طراحی صحیح ازمایش ،تنها جنبه ای از کسب
اطالعات است که برای ان روش های کنترل خطا وجود ندارد.
بدین معنی که انتخاب انتی بادی مناسب و انتخاب فلوروکروم
متناسب با غلظت و موقعیت انتی ژن نیازمند تجربیات و اطالعاتی
است که باید توسط محقق کسب شوند.
بخش الکترونیکی دستگاه فلوسایتومتری
اولین دستگاه های فلوسایتومتری خودکار نبوده و کاربر برای
کارکردن می بایست به بخش های مختلف دستگاه از نظر علمی
34
شهریور 97
شماره 152
اگاهی داشته باشد .اما بهبود سرعت بخش های مختلف
الکترونیکی ،کاهش ابعاد و مصرف انرژی کم باعث افزایش
سرعت و حساسیت بیشتر این دستگاه ها شده است .خودکار
کردن فرایندهای پیچیده ای که قب ً
ال نیاز به اطالعات زیادی
داشت ،باعث افزایش بیشتر کاربرد ان و نیز استفاده کاربران
بیشتری از ان شده است.
بخش الکترونیک دستگاه به سه قسمت اصلی تقسیم بندی
می شود که عبارتند از :الکترونیک بخش اشکارسازی ،مدارهای
اندازه گیری و مدارهای محاسباتی.
الکترونیک بخش اشکارسازی شامل تغییرات فوتون
به فوتوالکترون ،تبدیالت جریان به ولتاژ ،ذخیره سازی،
تقویت کننده و تمایزکننده است .مشکل اندازه گیری به ویژه
برای فلورسانس کم نور و میرا این است که اندازه گیری ها
باید در محیطی پر از نویز (نویزهای نوری و الکترونیکی)
انجام گیرند .وقتی سیگنال ضعیفی روی نویز زمینه باال قرار
می گیرد ،تغییرات سیگنال زمینه ،دقت اندازه گیری سیگنال های
اصلی کوچک را محدود می کند .روی هم رفته ،محدودیت
اشکارسازی سیگنال های کوچک توسط خطای نویز زمینه
تعیین می شود .وظیفه قسمت الکترونیک اشکارساز این است
که نسبت سیگنال به نویز را در اندازه گیری به بیشترین مقدار
ممکن برساند ،یعنی بتواند نویز زمینه را حذف کند.
اشکارسازهای دیود نوری و لوله های افزاینده نوری در
پاسخ به ورودی نوری ،جریان یا شار الکترون تولید می کنند.
به دلیل این که سیستم های الکترونیکی ،ولتاژ را اندازه گیری و
مقایسه می کنند ،باید خروجی اشکارساز به ولتاژ تبدیل شود.
تبدیل جریان به ولتاژ با عبور جریان یا شار الکتریکی از یک
مقاومت انجام می گیرد .بر اساس قانون اهم ،ولتاژ تولید شده
برابر حاصل ضرب جریان در مقاومت است و چون مقدار
مقاومت ثابت است ،ولتاژ خروجی به طور مستقیم متناسب با
جریان ورودی است .مدار الکترونیکی که این تبدیل را انجام
می دهد ،تقویت کننده نام دارد که می تواند در لوله های افزاینده
نوری مدار جاسازی شود .این مدار جریان فوتوالکترون ها را به
ولتاژ تبدیل کرده و تقویت خطی ولتاژ را فراهم می کند.
سیگنال ها در سیستم های قدیمی به شکل انالوگ ثبت
می شدند در حالی که امروزه یک مبدل انالوگ به دیجیتال
(Analogue to Digital Converter (ADCانها را به داده های
دیجیتالی تبدیل می کند ،به این شکل که با توجه به کیفیت
ثبت سیگنال در اشکارساز برای هر مقدار ولتاژ ،حجمی از
داده کامپیوتری به صورت بایت ( )Byteدرنظر می گیرد به این
معنی که ولت به بایت تبدیل می شود .این امر قابلیت بیشتر
انالیز سیگنال ها ،تقویت و یا تضعیف ان ها را میسر می سازد.
زمانی که یک سلول از مقابل منبع نوری عبور می کند بر روی
تمام اشکارسازها سیگنال ایجاد می کند که همان پالس الکتریکی
(ولتاژ) است .بر اساس این که چه میزان از ذره در مقابل منبع
نوری قرار گیرد ،پالس ایجاد شده می تواند ضعیف یا قوی باشد.
چنانچه نمودار ولتاژ بر حسب زمان برای هر سلول رسم شود
به صورت یک پالس خواهد بود که واجد یک پیک است .هر
پالس دارای ویژگی های ارتفاع ( ، )Height;Hپهنا ()Width;W
و سطح زیر نمودار ( )Area;Aاست (شکل.)۸
شکل .۸نمودار ولتاژ بر حسب زمان برای هر سلول به صورت یک پالس
خواهد بود که واجد یک پیک است .هر پالس دارای ویژگی های ارتفاع ،پهنا و
سطح زیر نمودار است.
کاربردها
امکان شناسایی و اندازه گیری سلول های اپوپتوتیک
سلول ها از اجزای مختلفی مثل غشای سیتوپالسمی ،غشای
هسته ای ،هسته و سیتوپالسم تشکیل می شود و به طور تقریبی
همه مولکول های موجود در قسمت های مختلف سلول را می توان
با استفاده از فلوسایتومتری ردیابی و تعیین مقدار کرد .معموالً
مولکول های سطحی موجود در غشای سیتوپالسمی به راحتی در
دسترس انتی بادی قرار می گیرد ولی برای رسیدن انتی بادی یا ماده
ی فلورسانس به مولکول های درونی سلول ،روش های مطمئن و
موثری الزم است .هر سلولی بر حسب نوع و تخصصی که بر
عهده دارد مولکول های مختص به خود را بیان می کند .بدین معنی
که همه ی ژن ها در همه ی سلول ها بیان نمی شود .بلکه برحسب
وظیفه ای که در طی تمایز بر عهده ی سلول گذاشته شده است و
بر حسب محیطی که در ان قرار می گیرد هر سلولی خود انتخاب
می کند که در پاسخ به شرایط محیطی کدام ژن را فعال سازد.
بنابراین ردیابی پروتئین های سلولی حاصل از بیان ژن ها هم در
سطح و هم در درون سلول می تواند وسیله ای بسیار مفید برای
شناسایی سلول باشد.
اپوپتوز یکی از شکل های مرگ سلول است که از نظر بیولوژی
اهمیت زیادی دارد و به همین دلیل ردیابی و اندازه گیری
اپوپتوز در تحقیقات و موارد بالینی اهمیت پیدا می کند.
سلول های در حال اپوپتوز نشانه های زیادی دارند که قابل
اندازه گیری با فلوسایتومتری هستند .این نشانه ها عبارتند از:
تغییرات در غشای پالسمایی سلول ،تغییرات در نفوذپذیری
غشای پالسمایی ،تغییرات در نفوذپذیری غشای میتوکندری،
فعالسازی کاسپازها و شکستگی های DNAسلولی.
شناسایی هر یک از این تغییرات به تنهایی یا ترکیبی از ان ها
به وسیله ی فلوسایتومتری ،امکان شناسایی و اندازه گیری
سلول های اپوپتوتیک را از میان مخلوطی از سلول های دیگر
فراهم می کند .همچنین اطالعات با ارزشی در باره ی مسیر
مولکولی مرگ سلول ها به دست می اید.
انالیز ،DNAشناسایی سلول ها و ارزیابی فعالیت انها
دسترسی به رنگ های فلورسانس که به صورت خطی و
متناسب با غلظت به DNAسلولی متصل می شود ،فلوسایتومتری
را برای انالیز DNAتوانمند ساخته است .امروزه تعیین کمی
مقدار ،DNAشناسایی سلول های دیپلوئید نرمال در حالت
استراحت ،شناسایی سلول هایی که به طور فعال DNAسنتز
می کنند و شناسایی سلول هایی که در مرحله پیش میتوز و یا
میتوز هستند توسط فلوسایتومتر امکان پذیر شده است.
روش فلوسایتومتری در سایه ی افزایش روز افزون تعداد
انتی بادی ها ،تترامرها ( )tetramersو رنگ های تولید شده برای
استفاده در ارزیابی فعالیت سلول ها به عنوان یک ابزار مهم در
مطالعه ی سلول های سیستم ایمنی درامده است .فلوسایتومتری
چند رنگی این امکان را فراهم اورده است که انواع سلول های
موجود در نمونه ی خون یا سلول های کشت شده به تفکیک
مورد ارزیابی قرار گیرند .سلول های تحت مطالعه با استفاده از
انتی بادی های اختصاصی معرف زیر گروه های سلولی ،شناسایی
می شود و خصوصیات رفتاری انها نیز با استفاده از انتی بادی های
اختصاصی (مث ً
ال ضد سایتوکین) و یا رنگ های ارزیابی کننده ی
حیات سلولی تعیین می شود .با استفاده همزمان از دو روش انالیز
سلولی و جداساز سلولی امکان مطالعه بیشتر و کشت سلول های
کامال شناخته شده از نظر فنوتایپی یا رفتاری فراهم می شود.
برخی از منابع
-1کتاب اصول فیزیکی دستگاه های ازمایشگاهی ،دکتر داریوش شبهبازی گهرویی
-2کتاب درامدی بر فلوسایتومتری ،اصول کلی و روش ها ،دکتر محمدصادقی ،دکتر ملک پور
دکتر هادی کاظمی
-3کتاب ،PASتکنیک های عملی در ازمایشگاه های تشخیصی جلد سوم :هماتولوژی بالینی،
دکتر امیر سیدعلی مهبد.
CC Stewart J, Nicholson: Immunophenotyping. New York: John Wiley & Sons; 2000
1.
Darzynkiewicz Z: Simultaneous analysis of cellular RNA and DNA content. Essential
2.
Cytometry Methods 2009:307
;Longobardi GA: Flow cytometry: first principles. Edited by: New York: Wiley-Liss
3.
2001.
Khandpur RS. Handbook of Biomedical Instrumentation. McGraw-Hill Publishing
4.
Company Limited, New Delhi: India, 1987.
مقاله علمی
فرشته محب افضلی،گروه سلولی مولکولی ،دانشکده علوم و فناوری های نوین ،واحد علوم دارویی
امیر هندیانی ،متخصص بیهوشی ،درد و مراقبت های ویژه
کارایی مهارکننده انتخابی سیکلواکسیژناز2-
در کنترل درد در بیماران مبتال به سرطان پستان
اهمیت انزیم های سیکلواکسیژناز( )coxدرپاتوژنز سرطان پستان به
طور گسترده ای پذیرفته شده است .با توجه به نقش این انزیم و تولید
پروستاگالندین نوع E2در ایجاد ضایعات توموری در غدد پستانی ،به
کارگیری ترکیباتی به عنوان مهارکننده در ممانعت از ایجاد سرطان غدد
مذکور می تواند موثر باشد .چنانچه درد در بیماران مبتال به سرطان به طور
کامل کنترل نشود ،می تواند اثر بسیار مضری بر روی بیمار و خانواده او
داشته باشد .شیوع درد مزمن ،با فراوانی ،%50-30در میان بیماران دچار
به سرطان ،که تحت درمان فعال برای تومور سفت قرار می گیرند ،و حدود
%90-70برای کسانی است که به بیماری پیشرفته مبتال می باشند ،رواج
دارد .مهارکننده انتخابی celecoxibبه عنوان یک ماده خاص ،از طریق
بلوک کردن تولید پروستاگالندین انژیوژنیک هنگامی که درمان در یا قبل از
رسیدن تومور به حجم 0.3میلی لیتر اغاز شود ،می تواند حداقل %70رشد
تومور را کاهش دهد.
سرطان پستان شایع ترین و کشنده ترین بدخیمی در
میان زنان به شمار می اید( )1،2که میزان شیوع ان در همه
کشورها رو به افزایش است.فراوانی سرطان پستان در ایران
17/44نفر در هر 100000نفرگزارش شده است ( .)3-5در
میان بیماران با پیش اگهی مطلوب ،خطر بیماری متاستاتیک
دوردست از %10تا %20است ( .)6-9در بیماران با
درگیری گره زیربغل ،میزان عود 5ساله از %40تا %50
است .میزان مرگ و میر ساالنه سرطان پستان برای بیمارانی
که بیماری مثبت گیرنده استروژن دارند ،مدت 4-0سال و
14-5سال معادل است ( .)6بیماری متاستاتیک و عودکننده
بدون مداوا باقی می مانند و میانگین زمان بقا < 2سال
است ( .)10سیکلواکسیژنازها انزیم هایی هستند که تولید
پروستاگالندین ها ،پروستاسیکلین ها و ترومبوکسان ها را
کاتالیز می کنند ،و به سه شکل ایزومری COX- ، COX-1
2و COX-3وجود دارند ( .)11انزیم های COXیک عامل
مهم در گسترش سرطان پستان هستند ،که گمان می رود
36
شهریور 97
شماره 152
که به عنوان یک عامل اصلی در افزایش رشد و متاستاز،
عمل کنند ( .)12چونکه سطح پروستاگالندین به بیش از
15 mgمی رسد ،که نسبت به تومورهای خوش خیم و
بافت پستان نرمال ،میزان ان افزایش نشان می دهد(.)13
پروستاگالندین E2باعث القای متالوپروتیناز یا
و MMP9واینتگرین ، α2β2که به صورت انتخابی ،در
سلول های اندوتلیال بیان شده و موجب افزایش میتوز
در سلول های اندوتلیال وسپس رگزایی تومور می شود
( .)14-18به طور کلی ،سیکلواکسیژنازها در همه ی
مراحل تومورزایی بدخیم ،نظیر افزایش تکثیر سلولی،
کاهش اپوپتوزیس ،انژیوژنزیس و تحرک سلول های
سرطانی نقش دارند (.)12
MMP2
مکانیسم های مولکولی COX-2در التهاب زایی
سرطان پستان
بیان بیش از حد و مداوم COX-2می تواند به وسیله
موارد زیر کارسینوژنز را اغاز و ارتقا دهد )1 :افزایش تولید
PGE-2و پروستاگالندین های دیگری که تکثیر سلولی را
شدیدا ارتقا می دهند ،مانند تنظیم رو به باالی ژن برای
بیوسنتز اروماتاز و استروژن در سلول های استرومایی،
یا فعال سازی گیرنده فاکتور رشد اپیدرمی ( )EGFRکه
فوران داخل سلولی سیگنال دهی میتوژنی (میتوژنز) را
تحریک می کند؛ )2افزایش تولید اکوئینون های استروژن
و گونه های اکسیژن واکنشی دیگر مانند مالون دی الدئید،
که کارسینوژنیک (موتاژنز) است؛ )3تحریک فاکتور رشد
اندوتلیال عروقی ( )VEGFو فاکتور رشد گرفته شده از
پالکت به وسیله PGE-2که به تشکیل عروق خونی جدید
(انژیوژنز) منجر می شود؛)4افزایش احتمال متاستاز از
طریق افزایش تولید ماتریکس متالوپروتئیناز ( )MMPاز
طریق بیان توام COX-2و ژن ،Her-2/Neuبنابراین احتمال
متاستاز را افزایش می دهد؛ )5تحریک بیان تلومراز ،کاهش
مجموعه های زیست موجود اسید اراشیدونیک ضروری
برای تبدیل اسفینگومیلین به سرامید و تحریک ژن Bcl-2
مهار ژن BAXکه سبب کاهش تمایز سلول و اپوپتوزیس
می شود؛ )6محدود کردن فعالیت انتی نئوپالستیک توسط
مهار تکثیر لنفوسیت های Bو ،Tمخصوص ًا سلول هایT
کشنده طبیعی (.)19
از انجایی که ژن COX-2حاوی محل های پیوند متعدد
پرومشوتر است ،این مولکول های افکتور ممکن است در
فوران هدایت سیگنال در القای بیان بیش از حد بیوسنتز
PGE-2و COX-2نقش داشته باشند .به عالوه ،مطالعات بر
روی بافت های سرطان پستان در محیط ازمایشگاه نشان
می دهند که جهش ها و متیالسیون جزایر CpGدر محل های
پیوند برای این عوامل نسخه برداری در منطقه پرموتر ژن
COX-2القای نسخه برداری COX-2را تنظیم می کند .بنابراین
القای بیان ژنتیکی COX-2اساسی ممکن است شامل تاثیر
متقابل تشدیدکنندۀ بین تعدادی کوفاکتورهای ژنتیکی و
اپی ژنتیکی ریزمحیطی باشد.
شکل : 1مدل التهاب زایی سرطان پستان هدایت شده توسط
. COX-2مراحل مهم تغییر اپیتلیوم طبیعی داکتال پستان به سرطان
تهاجمی(.)19
نقش COX2در تب و درد
ساخت پروستاگالندین E2توسط سایتوکاین هایی همانند
( IL-1ازاد شده توسط پیروژن هایی مثل لیپوپلی ساکارید
)LPSبرانگیخته می شود PGE2 .در عضو عروقی تیغه انتهایی
) Organum Vasculosum Laminae terminalis(OVLTباعث تولید
پیام های عصبی می شود ،که این پیام ها مرکز تنظیم حرارت
در ناحیه preopticهیپوتاالموس قدامی را تحریک می
کند .میزان COX2در CNSپس از نمود لیپوپلی ساکارید
افزایش می یابد .در فرایند التهاب ،پروستاگالندین ها در
انتهای محیطی اعصاب حسی تولید و موجب افزایش
حساسیت نسبت به درد ( )Hyperalgesiaمی شود .این
پدیده همراه با سایتوکاین های التهابی مانند IL-8 ، IL-1و
TNF-αو با احتمال زیاد با تحریک COX-2نقش موثری
در پردازش حس درد در نخاع ایفاء می کند.
کنترل و درمان درد سرطان
اگرچه شیوه اصلی برای کنترل و درمان درد سرطان
دارو درمانی مبتنی بر اپیوئید است ،اما طیفی از راهکارهای
احتمالی را باید برای هر بیمار در نظر گرفته می شود .در
بسیاری از موارد ،ارزیابی درد ،یک اقدام هدفمند در علت
درد را نشان می دهد .پرتودرمانی بیشتربرای درد استفاده
می شود و شیمی درمانی تسکین بخش ،گاهی با هدف
تسکین به بیمار داده می شود(.)20
ادغام مهار COX-2با درمان سرطان پستان
برای ارزیابی ایمنی وعوارض جانبی Celecoxibو استفاده
ان همراه با درمان سرطان ،پژوهش هایی انجام گرفته است.
دریک کارازمایی به نام کارازمایی پیشگیری از ادنوما
با سلکوسیب انجام گرفته ،بیمارانی که 400و 800
میلی گرم /روز1-سلکوسیب دریافت می کردند در مقایسه
با دارونما 2.5 ،تا 3.4برابر افزایش خطر وقایع قلبی-
عروقی کشنده یا غیرکشنده داشتند .استفاده از سلکوسیب
در این کارازمایی اکنون به وضعیت تعلیق درامده است.
برخی داده ها نشان می دهند که استفاده طوالنی مدت (>
12ماه) سلکوکسیب ،می تواند همراه با ناگواری های
قلبی – عروقی باشد .در عوض هیچ گونه افزایش خطری
=1
برای مصرف سلکوسیب به میزان 400میلی گرم /روز
در برابر دارونما در دو مطالعه طوالنی مدت مجزا شامل
کارازمایی پیشگیری از پولیپ های ادنوماتوز خودبخود
و کارازمایی پیشگیری ضدالتهابی از بیماری الزایمر دیده
نشد .به عالوه ،در 40.000درمان شده با سلکوسیب ،هیچ
گونه مورد یا نگرانی برای بیماری قلبی -عروقی به چشم
شهریور 97
شماره 152
37
جدول :1بررسی تجربیات کنونی ازمایشات بازدارنده cox-2در درمان سرطان پستان(.)21
نخورد .چند کارازمایی که سلکوسیب را در سرطان پستان
متاستاتیک ،تهاجمی و پیش تهاجمی بررسی می کنند ،در
جدول 1نشان داده شده اند .توصیه می شود که بیماران با
سابقه بیماری قلبی ایسکمیک یا بیماری قلبی -عروقی نباید
مهارکنندۀ COX-2دریافت کنند(.)21
شیمی درمانی
بلوک تولید PGE2توسط مهار COX-2بر روی جریان
باالدست مسیر HER2-/neuاثر می گذارد و به کاهش سطوح
پروتئین HER2-/neuو افزایش حساسیت سلول های سرطان
نسبت به درمان شیمی درمانی منجر می شود ( .)22تجویز توام
سلکوسیب و سیکلوفسفامید در پیشگیری از رشد تومورهای
لوئیس سرطان ریه موثرتر از مصرف دارو به تنهایی است ()23
و مطالعات ترکیب داروهای شیمی درمانی متعدد با سلکوسیب
نشان داده اند که سلکوسیب استانه حساسیت نسبت به شیمی
فاز III
درمانی را پایین تر می اورد ( .)24در اروپا ،کارازمایی
راندم ،دوسرکور و چند مرکزی درباره سلکوسیب در برابر
دارونما به دنبال شیمی درمانی در بیماران مبتال به سرطان اولیه
پستان اغاز شده است ،اگرچه پروتکلِ این تحقیق اخیرا تحت
بررسی است .بیماران سرطان اولیه پستان که عمل جراحی،
38
شهریور 97
شماره 152
شیمی درمانی نئوادجوانت و رادیوتراپی انجام داده اند ،بطور
راندم به گروه دریافت سلکوسیب به میزان 400میلی گرم
دو بار در روز برای دو سال یا گروه دارونما اختصاص داده
شدند و exemestanبه همه بیماران ER-positiveبه مدت
5سال داده شد .این پژوهش به منظور تعیین این مسئله انجام
شد که ایا افزودن سلکوسیب بقای کلی در بیماران در معرض
خطر باالی عود را بهبود می دهد یا خیر (.)21
پرتودرمانی
سطوح پروتئین COX-2داخل توموری و فعالیت ان را
می توان بعد از اسیب با پرتو افزایش داد .سلکوسیب با
ُدز وابسته ،اثر پرتودرمانی برای کاهش حجم تومور را
تشدید و رشد متعاقب تومور را از طریق کاهش سطوح
PEG2گرفته شده از COX-2که به وسیله استرومای تومور
و در بعضی موارد خود سلول های تومور ایجاد می
شود ،کنترل می کند .برداشتن PEG2فاکتور بقای سلول
های تومور را نسبت به پرتو حساس کرده و تغییرات
مهمی در انسجام و نفوذپذیری ساختمان عروقی جدید
تومور ایجاد می کند.مکانیسم های حساس سازی تومور
به پرتو توسط سلکوسیب که ممکن است شامل افزایش
حساسیت ذاتی سلول های تومور به پرتو و یا حساس سازی
ساختمان عروقی جدید تومور باشد ،هنوز ناشناخته هستند.
البته پروستاگالندین های گرفته شده از COX-2بعد از اسیب
توسط پرتوتابی عامل بقای مهمی برای ساختمان عروقی
تومور نارس و احتماالً خود سلول های تومور می شوند .اما
کاهش حجم تومور توسط IRدر حضور مهارکننده COX-2
مانند سلکوسیب به دلیل از بین رفتن پروستاگالندین های
حفاظت کنندۀ گرفته شده از COX-2مخصوص ًا PEG2بیشتر
خواهد بود .بنابراین برداشتن این پروستاگالندین ها توسط
مهار COX-2می تواند این بافت ها را نسبت به پرتودرمانی
حساس کند و به کاهش حجم بیشتر تومور نسبت به انچه
در پرتوتابی به تنهایی مشاهده می شود ،منجر شود .الزم
است مکانیسم های نفوذپذیری ساختمان عروق جدید
تومور و یا تقویت پرتویی ان تعیین شود و برای تعیین
اثربخشی و کارایی ان در انسان به کارازمایی های بالینی نیاز
داریم( .)25حساسیت به پرتو در نتیجه درمان با مهارکننده
های انتخابی COX-2از طریق مکانیسم وابسته به پروتئین
COX-2در سلول ها ایجاد می شود.این مسئله نشان می دهد
که اثرات تشدید کنندۀ پرتوتابی وابسته به COX-2همراه
با سلکوسیب به وجود پروتئین COX-2در سلول ها وابسته
است ،اما به سطوح بیان COX-2بستگی ندارد و ارزش
های DERمهارکننده های انتخابی COX-2ممکن است به
وسیله عوامل دیگر در سلول تعیین شود .اثرات تشدید کنندۀ
پرتوتابی همراه با تجویز سلکوسیب ،یک مهارکننده انتخابی
COX-2به روش وابسته به بیان COX-2در این سلول ها رخ
می دهد .به نظر نمی اید که این اثرات ناشی از کاهش تولید
پروستاگالندین به وسیله سلکوسیب ،یا در نتیجه افزایش
اپوپتوزیس ناشی از پرتوتابی باشد .سلکوسیب (یا )NS-398
بعد از درمان مرکب با پرتوتابی ،شیوه عملکرد دوگانه بر
روی تنظیم چرخه سلول نشان می دهد؛ در سلول های با بیان
بیش از حد COX-2هیچ تغییر یا کاهش توقف G2-Mناشی
از پرتوتابی مشاهده نشد ،و این اثر ممکن است سبب شود
تا سلول های متوقف شده وارد مرحله میوز شوند و بعد از
پرتوتابی بمیرند .در عوض ،سلکوسیب سبب افزایش توقف
G2-Mناشی از پرتوتابی در سلول های با بیان پایین COX-2
شد .نتایج نشان میدهد ممکن است کاربرد بالقوه سلکوسیب
در بیماران مبتال به سرطان که تحت پرتودرمانی قرار می
گیرند ،اهمیت بالینی داشته باشد(.)26
شکل :2مدل تشدید اثر بین سلکوسیب و پرتودرمانی IR .سلول های در حال
تکثیر سریع را هدف قرار می دهد و سبب شکسته شدن DNAدو رشته ایی یا
تک رشته ای ،تولید رادیکال های ازاد اکسیژن ،و مرگ اینترفاز یا اپوپتوزیس
می شود.)25( .
بحث و نتیجه گیری
براساس نتایج حاصل ازاین مطالعه داروی
به دلیل مهارانتخابی انزیم COX_2نقش موثری در کنترل
دردهای با منشاء التهابی دارد .عالوه بر این ،اثرات درمانی
قابل توجه با تعداد دوزهای تجویزی کمتر ،استفاده از این
دارو را برای بیماران با سهولت و راحتی بیشتری همراه
می سازد .بر این اساس استفاده از این دارو به منظور
کنترل دردهای سرطانی پیشنهاد می شود.
Celecoxib
منابع:
1. Nafissi N, Saghafinia M, Motamedi MH, Akbari ME.2012.A survey
of breast cancer knowledge and attitude in Iranian women. J Cancer Res
Ther 8(1): 46-9.
2. Banegas MP, Bird Y, Moraros J, King S, Prapsiri S, Thompson B.
2012.Breast cancer knowledge, attitudes, and early detection practices
)in United States-Mexico border Latinas. JWomens Health (Larchmt
21(1): 101-7.
3. International Agency for Research on Cancer. 2013. GLOBOCAN
2008 cancer fact sheetAvailable at http://globocan.iarc.fr/Default.aspx.
4. Mousavi SM, Montazeri A, Mohagheghi MA, Jarrahi AM, Harirchi
I, Najafi M, et al.2007. Breast cancer in Iran: an epidemiological review.
Breast J 13(4):383–91.
5. Moheb Afzali F, Tahmasebi Fard Z , Akbari ME. 2017.The Effect of
شهریور 97
شماره 152
39
SEP. 2018
Volume 20
Laboratory Diagnosis /ISSN:1561-6363
Issue No.152
Address: P.O. Box 14335-1418-Tehran-Iran
Tel: 021-88987501-88952803
Fax: 021-89776769
Website: www.Tashkhis.com
Email:Tashkhis@gmail.com
content
Editor in Chief:
Interview with Dr. Anvarsadat kianmehr…………….........................……………12
3
3rd Festival of Health Movie…………………………….......................................…14
3
Help Me Understand Genetics…………………............................................………16
3
matashkhis@gmail.com
The 19th International Royan Congress................………......................…………..8
3
Mahmood Aslani
The 5th Kazemi Grand Prize.......................................................................................7
3
Executive Manager:
News ............................................................................................................................. 3
3
Managing editor:
Dr. Abbas Nadaf Fahmideh
Editorial.........................................................................................................................2
3
aafrah@gmail.com
3
Dr. Abbas Afrah
A Review of the Genomics of Breast Cancer and new Methods of
Scientific Consultants:
Secretary of Iranian Association of
Clinical Laboratories (IACL)
Principles of FlowCytometry….....................................................................………..30
3
Dr. Mohammad-Javad Gharavi,
Legg-Calve-Perthes Disease and Methods of Treatment ………………………......29
3
Professor of Tehran Medical Sciences
Diagnosis and Treatment of Diabetes with the Nano Technology…………………26
3
Dr. Abdolfattah Sarrafnejad,
Lab News………………..…………………….........................................................…22
3
Head of Iranian Association of Clinical
Laboratories (IACL)
Diagnosis and Treatment…...................................................................……….18
3
Dr. Seyed Hossein Fatemi,
Selective Inhibitor of Cyclooxygenase-2 in Control of Pain in Patients with Breast Cancer.......…36
Dr. Alireza Mehrvarz,
Anatomo-Clinical Pathologist
Dr. Alireza Tarang,
Medical Genetics (PhD.)
Parvin Mokhtar,
Nurse BSc(N)
97 شهریور
152 شماره
40
شهریور 97
شماره 152
41
42
شهریور 97
شماره 152
شهریور 97
شماره 152
43
44
شهریور 97
شماره 152
شهریور 97
شماره 152
45
46
شهریور 97
شماره 152