ماهنامه مثلث شماره 38

‫پرونده ویژه‬ ‫شریعتی؛محاکمه بی پایان‬ ‫عبدالحسین خسرو پناه‪ :‬شریعتی دشمن بورژوازی بود‬ ‫دکتر سید علی قادری‪ :‬فرقانی ها علیه شریعتی بودند‬ ‫دکتر محمد بقایی‪ :‬شریعتی دین را برای زندگی می خواست‬ ‫روشنفکری دینی و پروژه بازگشت به خویشتن در افکار شریعتی‬ ‫هفته نامه خبری‪،‬تحلیلی‪/‬س�الاول‪/‬ش�مارهس�یوهش�تم‪30/‬خرداد‪84/1389‬صفحه‪1000/‬تومان‬ ‫جدال بر سر‬ ‫گشت ارشاد‬ ‫اعتراض محمود احمدی نژاد‬ ‫به طرح امنیت اجتماعی‬ ‫علم الهدی‪:‬جامعه دینی از این حرف ها گله مند است‬ ‫تحلیلی بر قطعنامه ضد ایرانی شورای امنیت‬ ‫در گفت و گو با دکتر پیروز مجتهد زاده‪ ،‬دکتر بهشتی پور‬ ‫عباس ملکی‪ ،‬حمید رضا ترقی و اسداهلل اطهری‬ ‫تو گو با‪:‬‬ ‫راه سوم در گف ‬ ‫فاطمه الیا‪ ،‬حسن غفوری فرد و رسول منتجب نیا‬ ‫عملکرد گمرک در کنترل کاالی قاچاق‬ ‫در گفت و گو با رئیس کل گمرک کشور‬ ‫درباره رمان «نوشیدن مه در باغ نارنج»‬ ‫‪iSSN: 2008-5281‬‬ ‫‪mosalas.ir‬‬ ‫مثلث شماره ‪37‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪44‬‬ ‫سخنان رئیس جمهور در مورد طرح امنیت اجتماعی و‬ ‫موضوع حجاب بازتابی منفی در میان بسیاری از اهالی‬ ‫سیاستوحتیهوادارانخودداشت‬ ‫رئیسکلگمرکایرانمی گویدکهباتمامتمهیداتی‬ ‫کهبرایکنترلقاچاقدرنظرگرفته اند‪،‬بازکاالازمبادی‬ ‫غیرقانونیواردکشورمی شود‬ ‫‪42‬‬ ‫علیشریعتیهنوزباگذشتبیشاز‪ 30‬سالازمرگ اشناگفته هاییداردکه‬ ‫بازگوکردنانهامحلیبرایبحثوجدلدرمورداینچهرهدینی‪-‬انقالبیاست‬ ‫خبرنامه‬ ‫در قاب خبر‬ ‫اخبار متالطم این روزها زمانی تاثیرگذار خواهند بود که با تصاویری به یادماندنی‬ ‫همراه باش��ند‪ .‬مانند انچه ما درصفحات قاب تصاویرمان به شما عرضه خواهیم‬ ‫ک��رد‪ ،‬از دیدارهای گاه و بیگاه حامیان دولت��ی مجلس با علی مطهری تا حضور‬ ‫احمدی نژاد در نمایشگاه اکسپوی شانگهای و دعوت از الهام حمیدی در مراسم‬ ‫بزرگداش��ت اهداکنندگان خون‪ .‬علی مطهری به واسطه انتقاداتی که نسبت به‬ ‫معترضان حادثه ‪14‬خرداد داش��ت‪ ،‬تهدید به اخراج از فراکسیون اصولگرایان‬ ‫مجلس شد‪.‬‬ ‫غرب با قطعنامه‪ ،‬امتیاز گیری می کند‪6...............................................‬‬ ‫قانون با عدم اجرا لوث می شود‪8........................................................‬‬ ‫ماراتن مجلس و دولت ادامه دارد‪10....................................................‬‬ ‫نمایندگان استیضاح می شوند‪11........................................................‬‬ ‫خبرسازان در قاب تصویر‪12...............................................................‬‬ ‫گفته های جنجالی‪14..........................................................................‬‬ ‫ماموریت جهانی‪15............................................................................‬‬ ‫سایه استیضاح بر سر محصولی‪17......................................................‬‬ ‫‪60‬‬ ‫بازارنقلوانتقاالتفوتبالایرانهمیشهپرحرفوحدیثبودهاست‪،‬پدیدهسقفقرارداد‬ ‫مهاریاستبرایباالرفتنبی رویهرقمقراردادبازیکنانفوتبال‬ ‫که مجمع روحانیون با انشعاب از جامعه روحانیت مبارز جریان چپ خط امامی‬ ‫ را تش��کیل داد و چه زمانی که در میانه دهه ‪ 70‬دوگانه میان محافظه کاران‬ ‫و اصالح طلبان و در دهه ‪ 80‬میان اصالح طلبان و اصولگرایان ش��کل گرفت‪.‬‬ ‫خط سومی ها‪18..........................................................................................‬‬ ‫جریان سوم با نیت ضربه زدن به اصولگرایان طراحی شده است‪20....‬‬ ‫دیگر نمی توان به راحتی جریان سازی کرد‪21..........................................‬‬ ‫جریان سوم دو رقیب قدرتمند دارد‪22...................................................‬‬ ‫جریان سوم‪ ،‬تهدید نیست‪23..................................................................‬‬ ‫جدال بر سر گشتارشاد‪24........................................................................‬‬ ‫اینفوگرافی‪26.............................................................................................‬‬ ‫ی خرده گرفت‪28.........‬‬ ‫در رابطه با گشت ارشاد نباید به نیروی انتظام ‬ ‫رئیس جمهور به روش اعتراض دارد‪29.....................................................‬‬ ‫ می دانس�تیم وزیر ارش�اد توانایی اجرای طرح عف�اف و حجاب را‬ ‫ندارد‪30.............................................................................................‬‬ ‫احمدی نژاد می گوید افراطی برخورد نکنید‪31........................................‬‬ ‫جامعه دینی از صحبت های احمدی نژاد گله مند است‪32.......................‬‬ ‫عملکرد دولت ضعیف بوده است‪33.........................................................‬‬ ‫چهره‬ ‫حذف مهندس‬ ‫تیتر یک‬ ‫خط سوم‬ ‫جریان س��وم یا تفکر س��وم پس از پیروزی انقالب اسالمی و در پی اختالفات‬ ‫گروه‏ها و جریان‏هایی که هر یک به نوعی خود را در پیروزی انقالب س��هیم‬ ‫می‏دانستند‪ ،‬مطرح شد و برای خود مدعیان بسیاری داشته است‪ .‬فضای سیاسی‬ ‫کشور از ابتدای انقالب اما بیشتر حالت دو قطبی داشته است‪ .‬چه در ابتدای‬ ‫انقالب که لیبرال‏ها و خط امامی‏ها مجلس را در اختیار گرفتند و چه در زمانی‬ ‫ح��ذف باهنر از نایب رئیس��ی پارلمان ایران حکای��ت حذف تدریجی یک‬ ‫عملگرای سیاس��ی است‪ .‬او طی ‪ 5‬س��ال‪ ،‬فاصله هم داستان شدن با دولت‬ ‫نهم تا منتقد دولت دهم را طی کرد‪ .‬در این فاصله او از نیابت حداد عادل‬ ‫تا شکس��ت از ابوترابی و صدر را تجربه کرد تا مانند یک عملگرای سیاسی‬ ‫طعم برد و باخت را چش��یده باش��د‪ .‬باهنر مرد البی های پنهان است‪ .‬باید‬ ‫منتظر بازگشت مهندس بود‪.‬‬ ‫همه چیز در مورد اقای البی‪38.......................................................‬‬ ‫سیاست ورز تشکیالتی‪39................................................................‬‬ ‫باهنر کمک زیادی به دولت کرده بود‪40..........................................‬‬ ‫باهنر حاال بیشتر می تواند البی کند‪42............................................‬‬ ‫با رفتن باهنر تغییری در نحوه اداره مجلس به وجود نمی اید‪43..........‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫شریعتی بعد از ‪ 32‬سال‬ ‫شریعتی‪ ،‬سوسیالیس��م را بزرگترین کشف انسان جدید می داند و خود را‬ ‫مشتاق شخصیت فکری و سیاسی برخی رهبران بزرگ حزب سوسیالیسم‬ ‫مانن��د ش��وارتز و تش��نه اف��کار و جوینده اث��ارش می داند‪ .‬ش��ریعتی به‬ ‫تاثیر پذیری از مکتب سوسیالیس��م اخالقی قرن ‪ 19‬المان اشاره و اعتراف‬ ‫می کند‪ ،‬زیرا مکتب بر مبنای ایده الیس��م هگل مبارزه ضد بورژوایی خاصی‬ ‫را اغاز کرد‪.‬‬ ‫دشمن بورژوازی‪34..........................................................................‬‬ ‫فرقانی ها علیه شریعتی بودند‪36....................................................‬‬ ‫شریعتی و پروژه بازگشت به خویشتن‪39.......................................‬‬ ‫دین برای زندگی‪40..........................................................................‬‬ ‫محکمه بی پایان‪42...........................................................................‬‬ ‫شریعتی؛ مدافع روحانیت متعهد‪44................................................‬‬ ‫شریعتی را با شریعتی بشناسیم‪46..................................................‬‬ ‫بنی صدر چگونه عزل شد؟‪48..........................................................‬‬ ‫هفت‬ ‫ماجرای قطعنامه چهارم‬ ‫چهارمین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه برنامه های هسته ای‬ ‫ایران‪ ،‬روز چهارش��نبه‪ 19 ،‬خرداد‪9 ،‬ژوئن‪ ،‬در شرایطی به تصویب رسید که به‬ ‫باور بس��یاری از کارشناس��ان و تحلیلگران روابط بین الملل‪ ،‬این قطعنامه تاثیر‬ ‫بس��یار اندکی بر تحقق خواس��ته نهایی ایاالت متحده و متح��دان اروپایی این‬ ‫کش��ور‪ ،‬یعنی توقف غنی سازی اورانیوم و تولید سوخت هسته ای از سوی ایران‬ ‫خواهد داشت‪.‬‬ ‫تحریم با برد محدود‪50......................................................................‬‬ ‫عبور از شرق‪51.................................................................................‬‬ ‫قطع رابطه با اژانس به مصلحت نیست‪52...........................................‬‬ ‫افتراق جانشین اجماع‪53.................................................................‬‬ ‫قطعنامه ای که روی کاغذ می ماند‪54.................................................‬‬ ‫امریکا و اسرائیل صحنه گردانان شورای امنیت‪56............................‬‬ ‫بازی بزرگان‪58.................................................................................‬‬ ‫ایده امریکایی‪59..............................................................................‬‬ ‫‪68‬‬ ‫قطعنامه ضدایرانی ش��ورای امنیت در تحریم اقتصادی ایران و رای کش��ورهای چین و‬ ‫روسیه به این قطعنامه باعث انتقادات بسیاری درباره سیاست خارجی دولت در رابطه با‬ ‫اینکشورهاشدهاست‬ ‫و کذلک جعلنکم امه وسطا لتکون شهدا علی الناس‬ ‫و یکون الرسول علیکم شهیدا‬ ‫مثلث‬ ‫هفته نامه سیاسی‪ ،‬فرهنگی با رویکرد خبری‪ ،‬تحلیلی‬ ‫صاحب امتیاز و مدیر مسئول‪ :‬مصطفی اجورلو‬ ‫شورای سیاست گذاری‪ :‬موسسه فرهنگی‪ ،‬هنری سیمای مهر‬ ‫زیر نظر شورای سردبیری‬ ‫‪72‬‬ ‫جریان سوم یا تفکر سوم در پی اختالفات گروه و جریانات سیاسی بعد از پیروزی انقالب‬ ‫مطرح شد‪ .‬واکاوی جریان سوم نیروهای انقالب اسالمی در میان دو قطب دیگر‪ ،‬موافقان و‬ ‫مخالفان جدی دارد چه انکه انها معتقدند خط سوم سیاسی در ادبیات سوم معنایی ندارد‬ ‫در حق اصناف جفا می کنند‪60......................................................................................................‬‬ ‫گمرک هم از تخلفات اداری مستثنی نیست‪62............................................................................‬‬ ‫مبارزه با قاچاق گرفتار تناقض ها‪64..............................................................................................‬‬ ‫پول های زیرزمینی زیر سقف قانون‪66.........................................................................................‬‬ ‫حضور ستاره ها در سپاهان ارتباطی به مسائل مالی ندارد‪68.........................................................‬‬ ‫در ژاپن هم قراردادها سقف مالی دارد‪69......................................................................................‬‬ ‫با تعیین سقف قرارداد برای بازیکنان مخالفم‪70...........................................................................‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫کشف اشیاء‬ ‫تحریریه‪:‬‬ ‫دبیر اجرایی‪ :‬مصطفی شوق ‬ ‫ی‬ ‫دبیر بین الملل‪ :‬هادی خسروشاهین‬ ‫ی‬ ‫دبیر سیاست‪ :‬مصطفی صادق ‬ ‫دبیر اقتصاد‪ :‬محمدهیراد حاتمی‬ ‫ ‬ ‫دبیر فرهنگ و قدمگاه‪:‬زهیر توکلی‬ ‫دبیر ورزش‪ :‬مصطفی شوقی‬ ‫دبیر خبرنامه‪ :‬سیده امنه موسوی ‬ ‫مشاور هنری و دبیر اینفوگرافی‪ :‬ایمان اوجیان‬ ‫ ‬ ‫دبیردین وتاریخ‪ :‬علیرضا شاکر‬ ‫اعضای تحریریه و همکاران‪ :‬احسان ابطحی‪ -‬مهدی افضلی‪ -‬مریم اسماعیل پور ‪ -‬امید کرمانی ها ‪ -‬علی حاجی ناصری‬ ‫فاطمه میرزایی ‪ -‬مریم میرزایی‪ -‬س��جاد محقق ‪ -‬محس��ن فرجی ‪ -‬ابراهیم اس��ماعیلی اراضی ‪ -‬کیوان امجدیان ‪ -‬مهدی‬ ‫رعنایی ‪ -‬محمدحس��ین مهرزاد‪ -‬نرگس رس��ولی‪ -‬حس��ین نجاتی‪ -‬س��ید حجت س��جادی زاده ‪ -‬حمیدرضا امیدی سرور‬ ‫س��عید مروت��ی ‪ -‬رض��ا صائم��ی ‪ -‬س��عید نوای��ی ‪ -‬زین��ب حقی ‪ -‬س��میه علیپ��ور ‪ -‬الناز محم��دی ‪ -‬هوم��ن مرادی‬ ‫مهدی ربوشه‪ -‬محمدرضا موحدی‪ -‬علیرضا خلیفه‪ -‬محمد جواد پاینده ‪ -‬مهری جمشیدی‪ -‬علی بیهقی‬ ‫فنی‪:‬‬ ‫گرافیک و صفحه ارایی‪ :‬نیما ملک نیازی‪ -‬فاطمه قنائی‬ ‫پردازش تصاویر‪ :‬هومن سلیمیان‬ ‫تصحیح‪ :‬ژیال شاکری‬ ‫حروفچینی‪ :‬داود حشمتی‬ ‫امور اداری ‪ :‬سمانه مومنی‪ -‬سمیه قلی زاده‬ ‫امور مالی‪ :‬بیتا برازنده نیا‬ ‫چاپ‪ :‬رواق‬ ‫توزیع‪ :‬نامه امروز‬ ‫با تشکر از‪ :‬هومن عناصری‬ ‫نشانی ‪ :‬تهران‪ ،‬انتهای خیابان سعادت اباد‪ ،‬خیابان دشت بهشت‪ ،‬بعد از تقاطع بهزاد‪ ،‬پالک ‪5‬‬ ‫تلفن‪22357035 :‬‬ ‫داستان برای من کشف اشیاست‪ .‬یک بار خواهرزاده ام از من پرسید می ایی یک موشک درست کنیم دویست متر‬ ‫برود هوا؟ گفتم من اگر دلم موشک بخواهد می نویسمش‪ ،‬مثل ژول ورن‪.‬‬ ‫المنار‪ :‬رسانه مقاومت‪ ،‬مقاومت رسانه ای‪72...................................................................................‬‬ ‫از مکتب فرانکفورت تا مکتب بیرمنگام‪73...................................................................................‬‬ ‫به عمق سادگی‪74.......................................................................................................................‬‬ ‫دو روی یک سکه‪76.....................................................................................................................‬‬ ‫پرسش از هستی در روستای شمال‪78.........................................................................................‬‬ ‫در جهان سنت‪ ،‬وحدت هنوز سیطره دارد‪79...............................................................................‬‬ ‫میل مبهم بیهقی شدن‪80............................................................................................................‬‬ ‫دومین قسمت از سه گانه صدرعاملی وارد شبکه نمایش خانگی شد‪81.........................................‬‬ ‫‪5‬‬ ‫خبرنامه‬ ‫احمدی نژاد‪:‬‬ ‫غرب با قطعنامه‬ ‫امتیاز گیری می کند‬ ‫رئیس جمهور قطعنامه شورای امنیت علیه ملت ایران را‬ ‫فاق��د ارزش و اعتبار دانس��ت و گفت‪« :‬هر دولتی در هر‬ ‫گوش��ه ای از دنیا بخواهد به بهان��ه این قطعنامه ذره ای از‬ ‫حقوق مل��ت ایران را ضایع کند‪ ،‬ملت ای��ران حق اقدام‬ ‫متقابل و قاطع را برای خود محفوظ می داند‪».‬‬ ‫محمود احمدی نژاد با اش��اره به اهداف صدور قطعنامه‬ ‫اخیر علیه ملت بزرگ ایران‪ ،‬اظهار داشت‪« :‬اولین هدف از‬ ‫انتشار این قطعنامه این بود که رژیم صهیونیستی را که ابزار‬ ‫جنایات و عامل توطئه طلبی انها بر منطقه و جهان است را‬ ‫از زیر فشار سنگین افکار عمومی دنیا خارج کنند‪ ،‬اما باید‬ ‫بدانند ملت ایران و ملت های ازاده جهان هوشیار هستند و‬ ‫پاسخ جنایت های این رژیم را خواهند داد‪».‬‬ ‫وی با تاکید بر اینکه رژیم صهیونیستی به پایان راه رسیده‬ ‫اس��ت‪ ،‬گفت‪« :‬قدرت ه��ای زورگو خی��ال کرده اند که‬ ‫می توانند با اقداماتی مانند انتشار قطعنامه علیه ملت ایران‬ ‫این رژیم را نجات دهند‪ ،‬در حالی که باز هم در اشتباه اند‬ ‫چرا که چنین اقدامات��ی مرگ ننگین این رژیم جعلی را‬ ‫هرچه بیشتر جلو خواهد انداخت‪».‬‬ ‫رئیس جمهور ه��دف دیگر انتش��ار قطعنامه علیه ملت‬ ‫ایران را دفاع قدرت های زورگو از موجودیت خودش��ان‬ ‫دانست و گفت‪« :‬تصویر کلی این قطعنامه نشان می دهد‬ ‫ک��ه ان را برای دفاع از س��اختارها و نظم ظالمانه جهانی‬ ‫تنظیم و منتشر کرده اند‪ ،‬از این رو ملت ایران برای چنین‬ ‫قطعنامه هایی ارزشی قائل نیس��ت و راه خودش را ادامه‬ ‫خواهد داد‪».‬وی با تاکید بر اینکه س��اختار شورای امنیت‬ ‫در همه بخش ها با شکس��ت مواجه ش��ده است‪ ،‬اظهار‬ ‫داشت‪« :‬س��اختار ظالمانه و تبعیض الود شورای امنیت‬ ‫نه تنها نتوانس��ته عدالت و امنیت را در جهان برقرار کند‬ ‫بلکه به عنوان ابزار دست امریکا علیه ملت های ازاده خواه‬ ‫و عدالت طلب به کار برده می ش��ود‪».‬رئیس جمهور تاکید‬ ‫کرد‪« :‬بی تردید انها با تصمیمات فاقد اعتبار و تالش های‬ ‫مذبوحانه امریکا قادر نخواهند بود برای ش��ورای امنیت‬ ‫ذره ای اعتبار کسب کنند‪».‬‬ ‫احمدی نژاد هدف دیگر انتشار قطعنامه علیه ملت ایران را‬ ‫امتیاز گیری و گفت وگو از موضع باال با ملت ایران دانست‬ ‫و گفت‪« :‬امروز قدرت های زورگو راهی جز گفت وگو با‬ ‫ملت ای��ران ندارند‪ ،‬از این رو می خواهند به زعم خود با‬ ‫انتش��ار قطعنامه دست برتر را در گفت وگو با ملت ایران‬ ‫داش��ته باشند‪ ،‬اگر چه ملت ایران اهل گفت وگو و منطق‬ ‫است اما باید بدانند امروز دیگر شرایط گفت وگو با گذشته‬ ‫تغییر کرده است‪ ،‬انها اگر خیال می کنند با در دست گرفتن‬ ‫چم��اق تهدید می توانند از ملت ایران امتیاز بگیرند‪ ،‬باید‬ ‫اگاه باش��ند که در چنین صورتی مشت ملت ایران همه‬ ‫چماق های انها را در هم خواهد کوبید و تجربه نیز نشان‬ ‫داده که ملت ایران در چنین مواردی به گونه ای عمل می کند‬ ‫که همه دشمنان را به پشیمانی وا می دارد‪.‬‬ ‫وی تصری��ح کرد‪« :‬ملت ایران اه��ل گفت وگو‪ ،‬منطق و‬ ‫‪6‬‬ ‫احترام است اما امروز به واسطه بداخالقی هایی که عده ای‬ ‫در این راستا انجام داده اند شرایطی برای گفت وگو داریم‬ ‫که ب��ه زودی ان را اعالم خواهیم کرد‪ ».‬رئیس جمهور در‬ ‫ادامه بیانیه تهران را افتخار ملت ایران و همه ازادی خواهان‬ ‫دانس��ت و اظهار داشت‪« :‬این بیانیه سرش��ار از عدالت‪،‬‬ ‫صلح‪ ،‬دوستی‪ ،‬منطق و پایبندی به قانون است‪ ،‬ملت ایران‬ ‫پایبندترین ملت ها به قانون است و بیشترین همکاری را با‬ ‫اژانس بین المللی انرژی اتمی داشته و در این مسیر حتی‬ ‫بداخالقی های مدیر کل اژانس را که تحت فش��ار امریکا‬ ‫انجام می ش��د نادیده گرفته و به حساب مقررات جهانی‬ ‫نگذاش��ته اس��ت‪ .‬اما دنیا باید بداند دوران اینکه عده ای‬ ‫چماقی بلند کنند و بخواهند امتیازی از ملت ایران بگیرند‬ ‫به پایان رس��یده و انان ارزوی گرفتن سرسوزنی امتیاز از‬ ‫حقوق ملت ایران را به گور خواهند برد‪».‬‬ ‫وی اف��زود‪« :‬ملت ایران با ن��ام خدا و در راه خدا حرکت‬ ‫ک��رده و امروز جزء عزیزترین و قدرتمندترین ملت های‬ ‫جهان اس��ت‪ ».‬احمدی نژاد در ادامه به موضع تهدیدات‬ ‫دشمنان اشاره کرد و گفت‪« :‬انها اعالم کردند می خواهیم‬ ‫شما را تحریم اقتصادی کنیم‪ ،‬در حالی که باید بدانند از این‬ ‫پس انها به ملت ایران نیازمند خواهند بود‪ .‬طی ‪ 25‬سال‬ ‫گذشته ثروت و پول کش��ور ایران در بانک های اروپایی‬ ‫بوده است‪ ،‬اما هنگامی که مدیران ایرانی برای گرفتن ‪100‬‬ ‫میلی��ارد وام برای اجرای یک پروژه به بانک های اروپایی‬ ‫مراجعه می کنند ابتدا با مخالفت انها مواجه می شوند سپس‬ ‫شروط بسیاری را در زمینه های سیاسی و اقتصادی برای‬ ‫کشور ما تعیین می کنند و در نهایت می گویند به دلیل اینکه‬ ‫علیه شما قطعنامه صادر شده است به شما وام نمی دهیم‪».‬‬ ‫رئیس جمهور با بیان اینکه این معادله ظالمانه است‪ ،‬گفت‪:‬‬ ‫«پول ملت ایران در خدمت مردم و برای ساختن کشورمان‬ ‫باش��د و به زودی همه ث��روت ملت ای��ران در خدمت‬ ‫سازندگی قرار خواهد گرفت‪».‬‬ ‫وی در ادامه افزود‪« :‬بیش از س��ه س��ال اس��ت مردم غزه‬ ‫درخانه و سرزمین خود تحت محاصره اب و غذا هستند‪،‬‬ ‫رژیم صهیونیستی از بمباران های ممنوعه شیمیایی علیه‬ ‫مردم غزه اس��تفاده می کند‪ .‬عده ای از انس��ان های پاک با‬ ‫دیدن چنین صحنه هایی داوطلبانه به سوی منطقه غزه برای‬ ‫کمک رسانی حرکت می کنند اما صهیونیست ها حتی در‬ ‫اب های بین المللی و ازاد که طبق قانون رفت و امد همه‬ ‫کش��تی ها در ان ازاد است با هلی کوپتر و هواپیما انها را‬ ‫محاصره و گلوله باران می کنند و بسیاری از انها را کشته و‬ ‫برخی را در اسارت تحت شکنجه قرار می دهند در حالی‬ ‫که بیشتر کشورهای دنیا این جنایت را محکوم کرده اند‪».‬‬ ‫رئیس جمهور تصری��ح کرد‪« :‬دولت امری��کا و متحدان‬ ‫جنایت��کارش به جای محکوم کردن ای��ن جنایت از ان‬ ‫حمایت می کنند‪ .‬همزمان با چنین اقداماتی دولت امریکا‪،‬‬ ‫رژیم صهیونیس��تی را به انواع بمب ها مجهز و تجهیزات‬ ‫بمب ات��م را در اختیار او ق��رار می دهد و به حمایت های‬ ‫سیاسی خود از انها ادامه می دهد اما در برابر فعالیت های‬ ‫علمی‪ ،‬انس��انی و صلح امیز ملت ما در ش��ورای امنیت‬ ‫قطعنامه ص��ادر می کنند‪».‬احمدی نژاد در ادامه با اش��اره‬ ‫به مصاحبه خود با خبرنگار چینی مبنی بر تاثیر نداش��تن‬ ‫قطعنامه ها و تحریم ها علیه ملت ایران تصریح کرد‪« :‬کسانی‬ ‫که نمی توانند خ��ود را اداره کنند به تهدید کش��ورهای‬ ‫مختلف جهان می پردازند‪ .‬انها اگر توانایی داش��تند خود‬ ‫را از باتالق افغانس��تان و عراق بیرون می کشیدند‪ .‬ملت‬ ‫ایران برای تغییر در دنیا و بر هم زدن معادالت ظالمانه دنیا‬ ‫که در جهت نظم یک سویه و تبعیض الود دنیاست برنامه‬ ‫دارد که گام به گام برای پیشبرد این برنامه حرکت می کند‪،‬‬ ‫امروز مستکبران دقیقا همان کاری را انجام می دهند که در‬ ‫برنامه ریزی ما پیش بینی شده است‪».‬‬ ‫رئیس جمهور در ادامه تصریح کرد‪« :‬هدف ما این اس��ت‬ ‫که ب��ه دنیا ثابت کنیم ش��ورای امنی��ت در اختیار رژیم‬ ‫صهیونیس��تی و ابزاری برای امریکاست که این شورا با‬ ‫اس��تانداردهای دوگانه و سیاس��ت های ظالمان و دروغ‬ ‫موجب مستند ش��دن مواضع ایران می شود‪».‬احمدی نژاد‬ ‫درباره اینکه ایا مستکبران مفهوم انسانیت را که ایران مطرح‬ ‫می کند به درستی متوجه می شوند؟ اظهار داشت‪« :‬انها این‬ ‫مفاهی��م را می فهمند زیرا خدا در وجود همه انس��ان ها‬ ‫قدرت تشخیص خیر و شر را قرار داده است اما به دلیل‬ ‫انکه انه��ا دچار دنیا طلبی‪ ،‬قدرت طلبی و چپاول دیگران‬ ‫شده اند که این امر قدرت تشخیص را می پوشاند در واقع‬ ‫وجدان انها این مفاهی��م را می فهمد اما انها این درک را‬ ‫سرکوب می کنند‪».‬رئیس جمهور خاطر نشان کرد‪« :‬برخی از‬ ‫قدرت های اس��تکباری مدعی دفاع از حقوق ملت ایران‬ ‫هستند و می گویند ما می خواهیم ملت ایران ازاد باشد‪».‬‬ ‫احمدی نژاد خطاب به این مستکبران اظهار داشت‪« :‬ملت‬ ‫ایران ش��ما را قبول ندارد و از ش��ما متنفر است‪ ،‬بنابراین‬ ‫دلیلی بر طرح این ادعاها از سوی شما وجود ندارد‪».‬‬ ‫وی ب��ا اعالم ای��ن خبر که اجرای ط��رح هدفمند کردن‬ ‫یارانه ها از نیمه دوم س��ال اغاز می شود‪ ،‬گفت‪« :‬وزارت‬ ‫رف��اه اعالم کرده که ثبت نام کنندگان این طرح حس��اب‬ ‫بانکی باز کنند تا دولت حق و سهم مردم را مستقیما در‬ ‫اختیار انها قرار دهد‪ .‬کسانی که متمکن هستند و می توانند‬ ‫ب��ه خوبی زندگی کنند از گرفت��ن یارانه خودداری کنند‬ ‫تا بت��وان فاصله طبقاتی ایجاد ش��ده در جامعه را از بین‬ ‫برد‪ ».‬دکتراحمدی نژاد اصالح وضع مالیاتی کش��ور را از‬ ‫برنامه های پیش روی دولت دانست و اظهار داشت‪« :‬اگر‬ ‫در ایران مالیات به درستی و عادالنه اخذ شود می توانیم به‬ ‫سمت ایجاد اشتغال و پیشرفت چرخه کار حرکت کنیم‪،‬‬ ‫در حالی که امروز ماهانه کارمندان و کارگران مالیات خود‬ ‫را می پردازن��د اما افرادی که صد براب��ر انها درامد دارند‬ ‫مالیات پرداخت نمی کنند‪».‬وی گفت‪« :‬برای اصالح این‬ ‫امر دولت برنامه ای دارد که به زودی اعالم می شود تا فعل‬ ‫و انفعاالت گسترده مالی شفاف شود‪».‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫همت مضاعف‪ ،‬کار مضاعف‬ ‫امام‬ ‫گفتوگو‬ ‫راه‬ ‫زمینه سازی برای‬ ‫تحقق عدالت اجتماعی‬ ‫جعفر قادری ‪ /‬عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس‬ ‫نامگ��ذاری امس��ال به عنوان س��ال هم��ت و کار مضاعف کامال‬ ‫هوشمندانه است‪ .‬نامگذاری های ساالنه با مشورت صاحب نظران‬ ‫انجام و تمام جوانب سنجیده می شود‪ .‬با نامگذاری سال ‪ 88‬به نام‬ ‫س��ال اصالح الگوی مصرف‪ ،‬بخشی از مشکالت حل شد‪ .‬ایران‬ ‫از جمله کشورهایی است که در ان اسراف زیادی در منابع انجام‬ ‫می ش��ود و از منابع به درستی استفاده نمی شود‪ .‬نامگذاری سال ‪88‬‬ ‫فقط مختص به این س��ال نبوده بلکه ش��روعی برای صرفه جویی‬ ‫و حرکت به این ش��یوه مورد توصیه دین مبین اس�لام اس��ت‪ .‬با‬ ‫صرفه جویی عالوه بر مدیریت درس��ت مناب��ع‪ ،‬مصرف کاالهای‬ ‫تولی��دی و حامل های ان��رژی و نیز قیمت تمام ش��ده تولید کاال‬ ‫کاهش می یابد و امکان افزایش سرمایه گذاری فراهم می اید‪.‬‬ ‫در ایران باوجود توصیه های دین مبین اسالم‪ ،‬فرهنگ کار و تالش‬ ‫نهادینه نشده و بسیار پایین است که باید از نظر علمی و فرهنگی‬ ‫تالش شود تا این فرهنگ افزایش یابد‪ .‬قبل از این کار باید همت بلند در افراد فراهم اید تا با تالش فراوان‪،‬‬ ‫جامعه موفق شود‪ .‬همچنین باید با کاهش روزهای تعطیل و افزایش استفاده از وقت‪ ،‬فرهنگ کار در جامعه‬ ‫نهادینه شود‪ .‬در شرایطی که در کشور حداقل امکانات زیرساختی باوجود همه محدودیت ها به وجود امده‬ ‫و نیروهای تخصصی و کارامد و تکنولوژی به روز در کش��ور وجود دارد‪ ،‬اگر همت‪ ،‬تالش و کار مضاعف‬ ‫ق شده و این اهداف‬ ‫به میزان کافی وجود داشته باشد‪ ،‬به طور حتم اهداف اقتصادی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی محق ‬ ‫پاسخگوی نیا ز جوانان و انتظارات جامعه خواهد بود‪ .‬شعار همت مضاعف و کار مضاعف تنها نباید در حد‬ ‫بیان دیدگاه و ش��عارگونه مطرح شود بلکه باید با عملیاتی کردن ان در الیه های جامعه‪ ،‬توانمندی اقتصادی‬ ‫به وجود اید‪ .‬کش��وری که از نظر سیاس��ی قوی باشد‪ ،‬اما از نظر علمی و اقتصادی حرفی برای گفتن نداشته‬ ‫باشد‪ ،‬دنیا حسابی برای ان باز نمی کند‪.‬‬ ‫باید با همت و کار مضاعف از تمام ظرفیت ها به درس��تی اس��تفاده ش��ود و در این صورت است که عدالت‬ ‫اجتماعی محقق می ش��ود‪ .‬ایران هم اکنون در ش��رایطی اس��ت که می تواند با کار موثر‪ ،‬افزایش بهره وری در‬ ‫نی��روی کار و تولید‪ ،‬کاهش زم��ان و انجام موثرتر کارها‪ ،‬برای افزایش بهره وری س��رمایه نیز تالش کند و‬ ‫بهره وری تمام منابع و رش��د نهادهای تولیدی موجب رش��د بهره وری و رش��د تولید ناخالص ملی و تحقق‬ ‫اهداف مادی و معنوی کشور خواهد شد‪.‬‬ ‫اگر در خانواده ها و در تمامی سنین خانوار‪ ،‬در محیط های کاری و علمی و اموزشگاه ها‪ ،‬موانع کار و تالش‬ ‫شناس��ایی و دلیل نهادینه نش��دن فرهنگ کار و تالش‪ ،‬باوجود توصیه های دین مبین اسالم ریشه یابی شود‪،‬‬ ‫بس��یاری از مس��ائل حل ش��ده و کاالهای تولیدی بی کیفیت که قابل رقابت با تولیدات خارجی خود نیست‬ ‫باکیفیت شده و قیمت تمام شده تولیدات کاهش می یابد‪ .‬فرهنگ کار و تالش در ایران به نسبت کشورهای‬ ‫غربی و شرقی بسیار پایین است و میزان تعهد کاری درصد بسیاری از مردم قابل قبول نیست‪ .‬رفع این موانع‬ ‫تنها ابعاد اقتصادی را دربر ندارد بلکه با نهادینه شدن فرهنگ کار و تالش‪ ،‬مفاسد اقتصادی و مفاسد اجتماعی‬ ‫از جمله اعتیاد‪ ،‬دزدی و فحشا بسیار کاهش می یابد و تمام اقشار جامعه از ان بهره می برند‪ .‬ایران قبل از اینکه‬ ‫با بیان دیدگاه ها در عرصه بین المللی حضور یابد‪ ،‬باید با عمل‪ ،‬اهداف را عملی کند و با کار و تالش طبق‬ ‫توصیه دین مبین اسالم‪ ،‬هم اخرت افراد را اباد و هم اثار فساد اجتماعی را از روابط فردی و اجتماعی دور‬ ‫کند؛ بنابراین ش��ناخت موانع برای نهادینه ش��دن فرهنگ کار باید مدنظر باشد که البته منظور فقط کار یدی‬ ‫نیست بلکه کار علمی و فکری از دیگر نمونه های این فرهنگ سازی است‪.‬‬ ‫علم و تحقیق از مهم ترین عرصه های تحقق ش��عار امسال اس��ت‪ ،‬چراکه امروزه نوع فعالیت ها از پیچیدگی‬ ‫خاصی برخوردار بوده و برای دسترسی به اخرین یافته ها به تخصص نیاز است‪ .‬کشوری که سرمایه گذاری‬ ‫در امور اموزشی را انجام ندهد با هر میزان سرمایه که داشته باشد‪ ،‬نمی تواند از موقعیت اقتصادی و سیاسی‬ ‫در جهان برخوردار باش��د و قدرت رقابت با کش��ورها را از دست می دهد و تنها راه تسلط بر رقیبان‪ ،‬علم و‬ ‫دانش به روز است‪ .‬اگر نتوانیم با علوم روز پیش برویم باید در مسائل سیاسی تابع کشورهای مسلط باشیم و‬ ‫از ایده انها پیروی و از ارمان های خود عدول کنیم‪ ،‬اما اگر با همت و تالش از دانش روز استفاده کنیم نه تنها‬ ‫به نیازهای کشور پاسخ داده ایم بلکه به استقالل و قدرت دست یافته ایم‪ .‬تمام قوا ازجمله مجلس‪ ،‬دولت و‬ ‫قوه قضائیه و تمام نهادهای دولتی و مردمی‪ ،‬دانشگاه ها و مراکز اموزشی باید در تجلی این شعار تالش کنند‪.‬‬ ‫انتظار می رود دس��تگاه های اجرایی راهکارهای الزم برای تقویت کار و تالش و ضرورت داش��تن همت و‬ ‫کار را فراهم و اینده را برای مردم روشن کنند‪ .‬مردم نیز وظیفه همکاری با دستگاه ها را داشته و مجلس نیز‬ ‫باید با قانونگذاری مناسب‪ ،‬زمینه کار و تالش را فراهم کند و دست دولت را در این زمینه باز بگذارد‪ .‬البته‬ ‫دولت نیز باید با اجرای صحیح احکام‪ ،‬در این راستا حرکت کند و هریک به میزان تاثیرگذاری در جامعه در‬ ‫تحقق این شعار دخیل هستند‪ .‬یکی از روش های تحقق شعار امسال اجرای قانون هدفمندسازی یارانه هاست‪.‬‬ ‫صرفه جویی در منابع و ایجاد ش��فافیت در قیمت ها و نیز اس��تفاده بهینه از منابع‪ ،‬در حقیقت زمینه تقویت‬ ‫انگیزه ها را دارد و در مقابل با تالش زیاد‪ ،‬انگیزه نیز تقویت می ش��ود‪ .‬حذف یارانه ها زمینه کار و تالش و‬ ‫رسیدن به اهداف اجتماعی و اقتصادی را به وجود می اورد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫ازادی در چارچوب اسالم‬ ‫ما می خواس��تیم و اقایان می خواس��تند که بعد از انقالب‬ ‫ه��م خیلى با مالیمت رفتار کنند‪ ،‬ازاد کردند‪ ،‬مرزها را باز‬ ‫گذاشتند‪ ،‬ازاد کردند همه را‪ ،‬قلم ها را ازاد کردند‪ ،‬گفتارها‬ ‫را ازاد کردند‪ ،‬احزاب را ازاد کردند‪ ،‬به خیال اینکه اینها یک‬ ‫مردمی هستند که الاقل اگر مسلمان نیستند‪ ،‬ادم هستند‪.‬‬ ‫براى یک مملکتى که براى خود اینها ملت زحمت کشیده‬ ‫اس��ت‪ ،‬الاقل این قدر ادراک دارند ک��ه اگر دوباره اوضاع‬ ‫برگردد‪ ،‬براى همه بد است‪.‬‬ ‫لکن معلوم ش��د خیر‪ ،‬قضیه این حرف ها نیس��ت و اینها‬ ‫عمال خارجی ها هس��تند حاال یا عمال امریکا هستند‪ ،‬یا‬ ‫عمال جاهاى دیگر هستند‪ ،‬حاال براى ملت ماهیت اینها‪،‬‬ ‫ماهیت این نویس��نده ها‪ ،‬ماهیت این احزاب‪ ،‬ماهیت این‬ ‫الفاظ فریبنده بی معنا‪ ،‬براى ملت حاال روشن شد‪.‬‬ ‫ازادى در چارچوب قانون و اسالم‪ ،‬اگر ما االن دیگر انقالبى‬ ‫رفتار کنیم‪ ،‬نمی توانند بگویند که شما ازادى ندادید‪.‬‬ ‫ازادى به ان معنا که اینها بخواهند‪ ،‬خرابکارى بکنند‪ ،‬این‬ ‫ازادى داده نخواهد شد‪.‬‬ ‫اس�لام اجازه نمی دهد که ما ازاد بگذاریم که هرکس هر‬ ‫غلط��ى بخواهد بکند‪ ،‬هر توطئ��ه اى می خواهد بکند‪ ،‬هر‬ ‫کارى می خواهد بکند که بکشد به خاک و خون‪.‬‬ ‫اگر بنا بود اینها با یک اظهار تاسفى‪ ،‬با یک مثال نصیحتى‪ ،‬از‬ ‫کارهاى خالف خودشان دست برمی داشتند‪ ،‬حاال چند ماه‬ ‫است که نصیحت شده است‪ ،‬توصیه شده است‪ ،‬التماس‬ ‫شده است‪ ،‬همه چیز با اینها رفتار شده است و اینها اهل این‬ ‫نیستند که با نصیحت دست از کار خودشان بردارند‪ ،‬باید با‬ ‫شدت با انها عمل کرد‪.‬‬ ‫حزب دموکرات کردستان یک جمعیت خرابکار هستند‪،‬‬ ‫یک جمعیت فاس��د‪ ،‬یک جمعیت مفسد هستند‪ ،‬اینها را‬ ‫م��ا نمی توانی��م بگذاریم که همین طور هر کارى دلش��ان‬ ‫می خواهد بکنند‪ ،‬حاال هم اعتراض کرده اند که خود شماها‬ ‫دارید این کارها را می کنید‪.‬‬ ‫نظی��ر انها که پریروز و چن��د روز پیش از این خرابکارى‬ ‫را کردن��د‪ ،‬بعد گفتند که خود مردم ای��ن کارها را کردند!‬ ‫خودشان ایجاد غائله می کنند‪ ،‬بعد گردن اینها می گذارند‪.‬‬ ‫حاال هم در روزنامه دیدم که انجا عزالدین حسینىفاسد و‬ ‫همین طور قاسملوى فاسد ‪ -‬که نیستش البد اینجا ‪ -‬اینها‬ ‫می گویند خود ش��ما‪ ،‬خود پاسدارها که امدند‪ ،‬اینها مردم‬ ‫را چه کردند‪.‬‬ ‫بى نتیجه ماندن توطئه ها با راى به جمهورى اسالمی البته‬ ‫حتى االمکان‪ ،‬حاال هم ما دلمان می خواهد که کس��انى که‬ ‫قلم دارند‪ ،‬کسانى که عرض می کنم که به خیال خودشان‬ ‫روشنفکر هستند‪ ،‬کسانى که جبهه ها تشکیل دادند‪ ،‬باز ما‬ ‫میل داریم که با مالیمت با انها رفتار کنیم‪ ،‬لکن باید دست‬ ‫از کار خودشان بردارند‪.‬‬ ‫به خارجی ه��ا‪ ،‬داخلی ها‪ ،‬ب��ه احزاب‪ ،‬به همه‪ ،‬پوش��یده‬ ‫نیست که این ملت انى که می خواهد‪ ،‬جمهورى اسالمی ‬ ‫می خواهد‪ ،‬اسالم را می خواهد این ملت‪.‬‬ ‫‪7‬‬ ‫یادداشت‬ ‫علی باقری‪ /‬معاون دبیر شورای عالی امنیت ملی‬ ‫تهدید زدایی را‬ ‫جایگزینتنش زدایی‬ ‫کرده ایم‬ ‫در حال حاضر مناس��بات بین المللی‪ ،‬ما را با دو گزینه‬ ‫ادامه فعالیت های هس��ته ای و مواجه ش��دن با تنش یا‬ ‫دست کشیدن از فعالیت ها روبه رو کرده است‪ .‬از انجایی‬ ‫ک��ه رویکردمان تنش زدایی بوده قاعدتا ادامه فعالیت ها‬ ‫را نباید می پذیرفتیم و بر این اس��اس در گذشته انچه‬ ‫مطلوب طرف مقابل بوده است را با افتخار و پیروزی‬ ‫قبول کرده بودیم‪.‬‬ ‫اواخ��ر بهار س��ال ‪ 84‬بعد از دو س��ال تعلیق موقت‬ ‫فعالیت های هسته ای در ایران‪ ،‬جمهوری اسالمی ایران‬ ‫با بسته پیش��نهادی ‪ 5+1‬روبه رو شد که در ان در قبال‬ ‫ادامه تعلیق پیش��نهادهایی از جمله اینترنت پرسرعت‪،‬‬ ‫ل��وازم یدکی هواپیما‪ ،‬عضوی��ت در تجارت جهانی و‬ ‫غیره ارائه ش��د که بعدها در مذاک��رات با ما در این باره‬ ‫ گفتند که ما اشتباه کردیم ان بسته پیشنهادی را به شما‬ ‫رویکرد فرهنگی دولت‬ ‫علی مطهری‪ /‬عضو فراکسیون اصولگرایان مجلس‬ ‫س��خنان اخیر رئیس جمهور در مورد طرح عفاف و حجاب‬ ‫نش��ات گرفته از افکار اس��فندیار رحیم مش��ایی است که از‬ ‫زبان اقای احمدی نژاد مطرح می ش��ود‪ .‬ایشان اخیرا در یکی‬ ‫از س��خنرانی های خوداعالم کرده بود که ما فرزندان رستم و‬ ‫اسفندیار هس��تیم‪ .‬این درست همان تالش های اقای مشایی‬ ‫در زنده کردن فرهنگ ایران باس��تان است‪ .‬عالوه بر این در‬ ‫رابطه با بازگش��ت برخی افراد چون خوانندگان لس انجلسی‬ ‫سیاست‬ ‫نیز اقای مش��ایی اظهاراتی را مطرح کرده اند که جای بس��ی‬ ‫تعج��ب دارد و این دیدگاه ها درس��ت در همان راس��تای اظه��ارات احمدی نژاد‬ ‫در برنام��ه زن��ده تلویزیونی اس��ت که ایش��ان در مورد مس��اله عفاف و حجاب‬ ‫مطرح کردند‪ .‬متاس��فانه ما در حال حاضر در نگاه به مس��ائل فرهنگی جامعه با‬ ‫مش��کالتی مواجه هس��تیم چراکه در این نگاه اهمیت الزم برای مسائل فرهنگی‬ ‫دیده نمی ش��ود و بیانگر یک نگاه لیبرالیستی است‪ .‬در دیدگاه دولت های سکوالر‬ ‫نیز به مس��ائل فرهنگی‪ ،‬هیچ گونه تعهدی نس��بت به اخ�لاق و عقاید مردم دیده‬ ‫نمی ش��ود‪ .‬چند ماه پیش که طی س��خنانی در مجلس اعالم ک��ردم این دولت از‬ ‫نظ��ر فرهنگی لیبرال اس��ت‪ ،‬عده ای ناراحت ش��دند اما امروز نش��انه های ان در‬ ‫حال اش��کار شدن است‪ .‬اگر به مس��ائلی مثل حجاب و پوشش اسالمی اهمیت‬ ‫ندهی��م و راه غربی ه��ا را در پیش بگیریم ان وقت پش��توانه محکم انقالب را از‬ ‫دس��ت می دهیم و مردم متدین سرخورده می شوند‪ .‬نمی دانم ایشان برچه اساسی‬ ‫می گوید که در ش��ان دولت نیست این اقدامات را انجام بدهد‪ ،‬در حالیکه اسالم‬ ‫امر نظارت بر عفاف و حجاب را برعهده حکومت گذاش��ته اس��ت‪ .‬دین اس�لام‬ ‫اعالم کرده که باید امر حجاب در کش��ورهای اس�لامی رعایت ش��ود‪ ،‬به همین‬ ‫دلی��ل دولت نمی تواند نس��بت به این ام��ر بی توجه باش��د‪ .‬در جایی که عده ای‬ ‫نخواهند این مس��اله را رعایت کنند‪ ،‬کار مردم نیست که در این امر دخالت کنند‬ ‫چرا که مردم نمی توانند با هم دعوا کنند بلکه وظیفه دولت اس��ت بر این مس��اله‬ ‫نظارت کافی داش��ته باش��د‪ .‬البته نظارت هم این نیست که با باتوم به جان مردم‬ ‫بیفتیم بلکه راه های مختلفی دارد و اگر مردم ببینند دولت به این مس��اله حس��اس‬ ‫اس��ت خود رعایت می کنن��د اما در حال حاضر انها مش��اهده می کنند که دولت‬ ‫به این مس��اله حس��اس نبوده‪ ،‬بلکه بدحجابی را ترویج می کن��د‪ ،‬به همین دلیل‬ ‫بدحجابی در جامعه ترویج خواهد شد‪ .‬اگر دولت این رفتار و سیاست در بحث‬ ‫حج��اب و عفاف را قبول ندارد‪ ،‬خود طرح دیگ��ری در این خصوص ارائه کند‬ ‫در غیراینصورت س��خنان وی پذیرفتنی نیست‪ .‬مساله عفاف و حجاب باید ابتدا‬ ‫از اماکن دولتی‪ ،‬وزارتخانه ها و فرودگاه ها و اماکن دیگر ش��روع ش��ود و بعد نیز‬ ‫به معابر عمومی بپردازیم‪ .‬اگر دولت از اجرای طرح عفاف و حجاب مانند سایر‬ ‫قوانی��ن اجتناب کرده و بگوید این قانون را اج��را نمی کند در اینجا مجلس باید‬ ‫جلوی این سرکش��ی را بگیرد‪.‬‬ ‫هم اکنون باتوجه به مواضع نمایندگان درباره این طرح و اظهارات اخیر رئیس جمهور‬ ‫به نظر می رس��د امکان طرح س��وال از رئیس جمهور در مجلس وجود داش��ته باشد‬ ‫چراکه ما موظف به انجام وظیفه بوده و باید نسبت به این مساله عکس العمل نشان‬ ‫دهیم اما اینکه این موضوع به کجا خواهد رسید‪ ،‬با خداست‪.‬‬ ‫‪8‬‬ ‫دادی��م‪ .‬ام��ا در اولین دور مذاک��رات در دولت نهم با‬ ‫وزرای خارجه سه کشور اروپایی‪ ،‬وزیر خارجه المان‬ ‫گف��ت نه تنها باید ای��ران تعلیق موق��ت را ادامه دهد‬ ‫بلکه باید تمامی فعالیت های هس��ته ای اش را تعطیل و‬ ‫سپس تمامی تجهیزات هس��ته ای اش را تخریب کند‪.‬‬ ‫نماین��ده انگلیس نیز در س��خنانی به طور صریح گفته‬ ‫بود که اصال نمی خواهیم ش��ما دانش هس��ته ای داشته‬ ‫باشید‪ .‬در مقابل این رویکرد ایده ای وجود دارد که انها‬ ‫اساس��ا وقوع انقالب اسالمی را عامل تنش زا می دانند‪.‬‬ ‫در مقابل بحث ما این اس��ت که مناسبات بین الملل به‬ ‫عنوان واقعیت بین المللی را رصد می کنیم اما لزوما ان‬ ‫را نمی پذیریم و تالش می کنیم بر اساس منافع ملت ها‬ ‫این مناس��بات را تغییر دهیم و قاعدتا این تالش ها در‬ ‫چارچ��وب یک روند امکان پذیر اس��ت‪ .‬گفتمان ایران‬ ‫تهدیدزدای��ی در مقابل تنش زدایی اس��ت یعنی هر جا‬ ‫مجلس بیش از حد به دولت کمک می کند‬ ‫انوشیروان محسنی بندپی‪ /‬نماینده مجلس شورای اسالمی‬ ‫اینکه رئیس جمهور قانونی را به عنوان اینکه مصلحت نیست‬ ‫اجرا نکند‪ ،‬در شان رئیس جمهور و مجلسی که تا این اندازه‬ ‫همراه و همکار دولت است‪ ،‬نیست‪ .‬مجلس هرچه در توان‬ ‫دارد در ت��رازوی اخالص می گذارد تا دولت بتواند بی عذر‬ ‫و بهانه به اجرای قوانین بپردازد‪.‬‬ ‫در بحث هدفمندسازی یارانه ها‪ ،‬نماینده دولت در کمیسیون‬ ‫ویژه گفت که کف درامد ناشی از هدفمندسازی یارانه ها در‬ ‫سیاست‬ ‫س��ال اول‪ 10 ،‬هزار میلیارد تومان و س��قف ان بیست هزار‬ ‫میلیارد تومان باش��د‪ .‬مجلس هم در بررسی بودجه ‪ 20 ، 89‬هزار میلیارد تومان را‬ ‫برای این امر تصویب کرد‪ .‬دولت توضیح داد که با این رقم نمی تواند کار را شروع‬ ‫کند‪ ،‬اما مجلس به رغم اینکه از این توضیح اقناع نش��د اما س��ازوکاری اتخاذ کرد‬ ‫ک��ه رئیس جمهور بتواند کارها را ش��روع کند‪ .‬مجلس بیش از حد انتظار به دولت‬ ‫کمک می کند‪ ،‬قانون گذار تنگناهای اجرا را به درستی پیش بینی کرده و مثال به دلیل‬ ‫اینکه کار اجرایی قانون با مش��کل مواجه نش��ود‪ ،‬نمایندگان از ارائه طرح هایی که‬ ‫بار مالی دارد ‪ ،‬منع شده اند‪.‬‬ ‫روندی که مسئوالن اجرایی در پیش گرفته اند‪ ،‬نوعی عدم هماهنگی را ایجاد کرده‬ ‫ک��ه نمایندگان فکر می کنن��د هر تغییری که ایجاد کنند یا ه��ر قانونی که تصویب‬ ‫کنند‪ ،‬در اجرا با تنگناهایی مواجه می ش��ود اما تنها در س��ایه هماهنگی و همکاری‬ ‫قوا‪ ،‬احس��اس اعتماد و ارامش در جامعه ایجاد می ش��ود و اگر مردم ببینند که قوه‬ ‫مقنن��ه قانونی وضع می کند که قوه مجری��ه ان را اجرا نمی کند‪ ،‬یک بی اعتمادی و‬ ‫عدم اطمینان در جامعه ایجاد می ش��ود که به صالح مملکت و نظام نیس��ت‪ .‬اجرا‬ ‫نکردن قانون با این عبارت که به مصلحت نیست‪ ،‬مفهومی ندارد‪ .‬‬ ‫مجل��س این امادگ��ی را دارد که رئیس دولت هر جا فک��ر می کند در اجرای یک‬ ‫قانون با مش��کل مواجه اس��ت با حضور در مجلس یا ارائه الیحه تکمیلی‪ ،‬موارد‬ ‫را مطرح کند‪ .‬وکالی ملت بارها حس��ن نیت خود را در بررسی طرح ها و لوایح یا‬ ‫رای اعتماد به اعضای کابینه نش��ان داده اند‪ .‬ما همواره در صدد هستیم تا با بهترین‬ ‫ش��کل تعامالت خود را با دول��ت پیش ببریم و در این مس��یر از هیچ اقدامی نیز‬ ‫فروگذاری نکرده ایم‪ .‬ام��ا دالیل طرح موضوعاتی چون قابل اجرا نبودن مصوبات‬ ‫مجلس را نیز نمی دانیم‪.‬‬ ‫نماین��دگان به دلیل اعتقادی ک��ه به رهنمودهای مقام معظم رهب��ری دارند زمانی‬ ‫که ایش��ان می فرمایند همکاری مجلس و دولت فراتر از جهت گیری های سیاس��ی‬ ‫باشد عزم و اراده خود را به شکل ها و روش های مختلف در قالب تصویب لوایح‬ ‫ارس��الی دولت که مغایرتی با قانون نداش��ته باشند‪ ،‬نش��ان می دهند بنابراین طرح‬ ‫ادعاهای برخی افراد مبنی بر عدم همکاری مجلس با دولت برای پیش��برد اهداف‬ ‫کشور را به هیچ وجه نمی پذیریم‪.‬‬ ‫ما به عنوان وکالی ملت وظیفه داریم تا انجا که می توانیم از حقوق مردم پشتیبانی‬ ‫کنیم‪ ،‬خواه این حقوق در ارائه طرح های نمایندگان باش��د خواه در لوایحی که از‬ ‫سوی دولت به مجلس ارسال می شود‪.‬‬ ‫مجلس��ی که تا این اندازه خود را مقید به حمایت از دولت می داند روا نیس��ت که‬ ‫متهم به عدم پشتیبانی از کابینه شود‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫تهدید بالق��وه و بالفعل وجود دارد به عنوان مس��ئول‬ ‫جمهوری اس�لامی ایران باید ان را رفع کنیم‪ .‬بر همین‬ ‫اس��اس روندهایی که در دولت نهم ش��کل گرفت در‬ ‫این چارچوب قرار دارد‪ .‬این در حالی اس��ت که طرف‬ ‫مقابل هدفش بازداشتن ایران از فعالیت های صلح امیز‬ ‫هس��ته ای اس��ت و هدف ما تثبیت حق ای��ران در این‬ ‫زمینه است‪ .‬معاون س��والنا در مذاکرات با بنده درباره‬ ‫ادعاهایی که مربوط به انحراف ایران از مسیر صلح امیز‬ ‫می ش��د در مقابل پاس��خ ما که می گفتیم اگر س��ند و‬ ‫مدرکی دارید درباره انحراف ایران ارائه کنید‪ ،‬می گفت‬ ‫مش��کل ما با ش��ما حقوقی و فنی نیست بلکه سیاسی‬ ‫اس��ت و از طریق اژانس این مش��کل حل نمی ش��ود‪.‬‬ ‫تعامل ما با ط��رف مقابل مان مثل یک بازی پینگ پنگ‬ ‫است‪ ،‬وقتی توپ را در زمین حریف می خوابانیم باید‬ ‫منتظر ضربه بعدی حریف باش��یم‪ .‬مهم این اس��ت که‬ ‫در مس��یر استراتژی جمهوری اس�لامی ایران باشیم و‬ ‫معتقدم که ما در این مسیر جلو می رویم‪ ،‬هر چند طرف‬ ‫مقابل اقدامات خصمانه و توطئه ای علیه ما انجام دهد‪.‬‬ ‫ما توانس��تیم این تفکر را در عرصه سیاسی پیش ببریم‬ ‫که موضوع هسته ای ایران به یک موضوع جهانی تبدیل‬ ‫ش��ود؛ در دوره قبل قطعنامه هایی که در شورای حکام‬ ‫علیه ایران صادر می ش��د با اجماع بود و جالب این که‬ ‫در ان زمان ایران نیز عضو ش��ورای حکام بود و برای‬ ‫اینکه اجماع بر س��ر قطعنامه در شورای حکام شکسته‬ ‫نش��ود‪ ،‬نماینده ایران نیز جلس��ه را ترک می کرد اما در‬ ‫دوره جدید می بینید که موضوع هسته ای ایران نگرانی‬ ‫جامعه بین المللی اس��ت‪ .‬سال گذش��ته وقتی شورای‬ ‫حکام در نشست پاییز خود قطعنامه ای علیه ایران صادر‬ ‫کرد ‪ 10‬کش��ور از ‪ 35‬کشور به قطعنامه شورای حکام‬ ‫رای ندادند‪ .‬کش��ورهایی مثل مصر‪ ،‬برزیل و افریقای‬ ‫قانون با عدم اجرا لوث می شود‬ ‫پرویز سروری ‪ /‬عضو فراکسیون اصولگرایان مجلس‬ ‫کاهش ارتباطات مجلس و دولت و به حاش��یه ران��دن این ارتباطات به نفع مصالح‬ ‫ملی و منافع کش��ور نیس��ت‪ .‬رهبر معظم انقالب در دیدار با نمایندگان تاکید کردند‬ ‫ب��ا وجودی که دولت باید قانون را اجرا کند اما قانون گذار باید به گونه ای قوانین را‬ ‫تنظی��م نماید که مجری بتواند ان را اج��را کند‪ ،‬چرا که مجری با حضور در عرصه‪،‬‬ ‫بر مشکالت و مسائل واقف است؛ راهی برای عمل به این فرمایشات وجود ندارد‪،‬‬ ‫مگر انکه دولت و مجلس ارتباطاتش��ان را بیشتر کرده و کمیته های مشترکی تشکیل‬ ‫دهند‪ .‬بنابراین بهتر است دولت قبل از ارسال لوایح مهم به مجلس و رسانه ای شدن‬ ‫انه��ا‪ ،‬رایزنی هایی را از طریق معاون پارلمانی رئیس جمهور با نمایندگان انجام دهد‬ ‫تا اشکالی به وجود نیاید‪.‬‬ ‫با قانونی ش��دن الیحه ای‪ ،‬دولت ملزم به اجرای ان اس��ت و اگر اجرا نش��ود‪ ،‬قانون‬ ‫لوث می ش��ود؛ از طرفی دیگر در صورت در نظر گرفته نش��دن توانایی مجری‪ ،‬کار‬ ‫برای اجرا توس��ط مجری بسیار مشکل می شود و در این زمینه بهترین راهکار برای‬ ‫برطرف کردن اختالف نظر بین دولت و مجلس ان اس��ت که دولت قبل از ارس��ال‬ ‫لوایح در قالب س��از و کاری مش��خص‪ ،‬ارتباط مش��ترکی با مجلس برگزار و انها را‬ ‫بررسی کند‪.‬‬ ‫همچنین مجلس نیز قبل از تهیه طرحی با تعیین س��از و کاری توس��ط هیات رئیسه با‬ ‫ارتب��اط با دولت‪ ،‬نقطه نظرات دولت را جویا ش��ده و تا ح��د امکان انها را در طرح‬ ‫لحاظ کند تا کار جلو رفته و کمتر تنش بین دولت و مجلس ایجاد شود‪ .‬مطمئنا در‬ ‫این صورت انس��جام و اتحاد مدنظر مقام معظم رهبری در این برهه حساس زمانی‬ ‫ایجاد می شود‪.‬‬ ‫در حال حاضر ش��اهد تنش های بس��یاری بین دولت و مجل��س در رابطه با برخی‬ ‫لوای��ح همچون هدفمندکردن یارانه ها‪ ،‬بررس��ی بودجه‪ ،‬ارائه تس��هیالت الزم برای‬ ‫توس��عه مترو و‪ ...‬هس��تیم که دائما در حال افزایش است؛ این موضوع باعث از بین‬ ‫رفتن ظرفیت های بسیاری در دولت و مجلس می شود‪ .‬با وجودی که این ظرفیت ها‬ ‫می توان��د تولید نیروی مضاعف کن��د اما در مقابل باعث کاهش نیروها‪ ،‬اصطکاک و‬ ‫در نهایت فرس��ایش ظرفیت های دو قوه نیز می ش��ود‪ .‬نگران��ی مقام معظم رهبری از‬ ‫توسعه این روند است‪.‬‬ ‫به همین دلیل تالش می کنند با طرح این مس��اله با دولت و مجلس زمینه های ایجاد‬ ‫ساز و کار مناسب برای ایجاد تحرک مناسب فراهم شود‪ .‬مقام معظم رهبری معتقدند‬ ‫که در دولت نباید هیچ گونه انگیزه نافرمانی از مجلس به وجود اید و در مجلس نیز‬ ‫نباید مطلقا انگیزه معطل کردن دولت وجود داش��ته باش��د که این فرمایش��ات نشان‬ ‫دهن��ده اهمیت همکاری های مجلس و دولت در پیش��برد اهداف کش��ور نزد رهبر‬ ‫انقالب است‪.‬‬ ‫ع�لاوه برای��ن معظم له در بخش دیگری از فرمایشاتش��ان این س��خن را که دولت‬ ‫باید به قانون عمل کند‪ ،‬س��خن درس��تی می دانند و تصریح می کنند از ان طرف هم‬ ‫قانونگ��ذار باید نقش و ش��رایط مدی��ران اجرایی را نیز در نظر بگی��رد‪ ،‬زیرا دولت‪،‬‬ ‫عنصر وس��ط میدان است و کار او باید تس��هیل شود‪ .‬موشکافی که ایشان نسبت به‬ ‫روابط مجلس و دولت داش��ته اند وظیفه قانونگذاران و مجریان قوانین را نس��بت به‬ ‫پاسداشت قانون اساسی و حرکت در راستای تسریع در خدمت رسانی به مردم بیشتر‬ ‫می کند‪.‬‬ ‫‪38‬‬ ‫شماره‪38‬‬ ‫مثلث شماره‬ ‫جنوب��ی در این میان بودند و در همین مقطع بود که‬ ‫برزیل اعالم کرد رای ندادن به قطعنامه شورای حکام‬ ‫به این دلیل است که کشورهای توسعه یافته به لحاظ‬ ‫هس��ته ای نمی خواهند کشورهای در حال توسعه در‬ ‫این زمینه پیش��رفت کنند‪ ،‬بنابراین موضوع ایران به‬ ‫موضوع همه کش��ورها تبدیل ش��ده است‪ .‬به اعتقاد‬ ‫ما انچه تاکنون در رابطه با برنامه های هسته ای ایران‬ ‫صورت گرفته فضاس��ازی سیاس��ی بوده است چرا‬ ‫که هم اکنون ما در عرصه فنی موضوع حل نش��ده ای‬ ‫با اژانس نداریم و فقط مطالعات ادعایی اس��ت‪ ،‬در‬ ‫فضای سیاسی نیز با توجه به ا نچه از سوی کشورهای‬ ‫عدم تعهد روی داده است این فضا می تواند مطلعی‬ ‫باشد برای پیشرفت های عرصه فنی و تسخیر موانع‬ ‫سیاسی غرب بر سر راه ایران تا از حق مسلمش برای‬ ‫تثبیت فعالیت های هسته ای اش جلوگیری کند‪.‬‬ ‫قانون و فتوای فقها‪ ،‬پشتوانه برخورد با بدحجابی‬ ‫موسی قربانی ‪ /‬عضو کمیسیونحقوقیوقضاییمجلسشورایاسالمی‬ ‫دیدگاه های��ی که ط��ی روزهای اخی��ر در رابطه با مبحث‬ ‫حجاب مطرح ش��ده از وجاهت قانونی برخوردار نیست‪.‬‬ ‫در رابطه با برخورد با مقوله بدحجابی قانون وجود دارد و‬ ‫رئیس جمهور‪ ،‬رئیس مجلس و هیچ فرد دیگری نمی تواند‬ ‫اعمال سلیقه کند؛ چرا که اگر مشکلی در ان قانون وجود‬ ‫دارد‪ ،‬رئیس جمهور می تواند در قالب الیحه ای دوفوریتی‬ ‫نسبت به اصالح یا لغو ان قانون اقدام نماید‪.‬‬ ‫سیاست‬ ‫هنگام��ی که قانون��ی در مجلس تصویب می ش��ود‪ ،‬باید‬ ‫مو به موی ان اجرا شود‪ .‬این موضوع درست نیست که کسی عنوان کند موردی‬ ‫از قان��ون را قبول نداش��ته و تنها موارد مورد قبول��ش را اجرا می کند‪ .‬موضوع‬ ‫حجاب‪ ،‬مس��اله شرعی شفافی اس��ت و وظیفه دس��تگاه های قضایی و نیروی‬ ‫انتظامی نیز مش��خص است‪ .‬مقام معظم رهبری و مراجع عظام نیز تاکیداتی در‬ ‫این رابطه داشته اند و قانون نیز به وضوح همه چیز را معین کرده است‪.‬‬ ‫از این رو اگر کس��ی معتقد اس��ت که قانون برخورد با بدحجابی نقایصی دارد‪،‬‬ ‫بای��د تقاضای اصالح یا لغو ان را بکن��د در غیر این صورت ان را باید مو به مو‬ ‫اج��را کرد‪ .‬راه درس��ت برخورد با بدحجابی در قانون و فتوای فقها مش��خص‬ ‫است‪ .‬در حال حاضر نیروی انتظامی در برخورد با بدحجابی به حداقل ها اکتفا‬ ‫می کن��د‪ .‬بدان معنا که کار به برخورد نمی رس��د و تنها تذکر می دهند‪ .‬البته اگر‬ ‫کس��ی در مقابل قانون‪ ،‬تجری و دهن کجی کند‪ ،‬این افراد را معرفی می کند‪ ،‬در‬ ‫غیر این صورت به راحتی کسی به دستگاه های قضایی معرفی نمی شود‪ .‬عالوه‬ ‫برای��ن نیروی انتظام��ی در برخورد با بدحجابی در چارچ��وب وظیفه اش عمل‬ ‫می کن��د‪ ،‬اگر در مواردی نیروی انتظامی از قانون تخطی کند‪ ،‬طبق قانون با این‬ ‫افراد نیز برخورد می شود‪.‬‬ ‫بیان س��خنان اخیر مثل این است که مامور مالیاتی مقدار مالیات اخذ شده برای‬ ‫افراد را کم یا زیاد بنویس��د و در این ش��رایط گفته شود که فعال مالیات گرفتن‬ ‫تعطیل ش��ود تا به تخلفات این مامور رسیدگی شود‪ .‬بحث حجاب و عفاف و‬ ‫برخورد با بدحجابی نیز در این مقوله می گنجد‪.‬‬ ‫چگونه اس��ت که تنها در زمین��ه برخورد با بدحجابی مطرح می ش��ود که باید‬ ‫صددرصد زمینه ها فراهم ش��ده تا برخوردها و اقدامات اجرا شود؟ لذا این معنا‬ ‫ندارد که کسی بگوید چون در این رابطه کارها به درستی انجام نشده‪ ،‬اصل کار‬ ‫را تعطیل کنیم‪ .‬بیان اینگونه س��خنان به معنای فرار از مس��ئولیت است که هیچ‬ ‫مجوز شرعی و قانونی برای ان وجود ندارد‪.‬‬ ‫بنابراین بنده همواره به این موضوع تاکید دارم که وجود قانون در هر زمینه ای‬ ‫به معنای اجرای ان است و اگر کسی فکر می کند قانون دارای اشکاالتی است‬ ‫در جهت اصالح ا ن تالش کند‪ ،‬زیرا مطمئنا نمی توان کار را در غیر این صورت‬ ‫متوقف کرد‪.‬‬ ‫در دین اس�لام تاکید بس��یاری بر رعایت تقوا و حجاب شده است‪ .‬قانونگذاران‬ ‫جمهوری اسالمی نیز با توجه بر لزوم تحقق این اصل زمانی که اقدام به رای گیری‬ ‫برای تثبیت نظام کردند در کنار بحث جمهوریت بحث اس�لامیت را نیز مطرح‬ ‫کردند تا کلیه موازین و شئون انقالب اسالمی در جامعه رعایت شود‪.‬‬ ‫‪9‬‬ ‫خبر نامه‬ ‫ماراتن مجلس و دولت ادامه دارد‬ ‫دفاع جنتی‬ ‫از مجلس‬ ‫اق��دام اخی��ر رئیس جمه��ور در نگارش نام��ه به دبیر‬ ‫ش��ورای نگهبان و اعتراض ب��ه غیر قانونی بودن برخی‬ ‫مصوبات این ش��ورا و در ادامه پاسخ شورای نگهبان به‬ ‫نام��ه احمدی نژاد که طی ان تاکی��د بر الزم االجرا بودن‬ ‫مصوبات مجلس توسط دولت و دیگر نهادها شده بود‪،‬‬ ‫فارغ از حواش��ی و اعتراضاتی ک��ه در پس ان متصور‬ ‫اس��ت روند جدیدی را در تعامالت مسئوالن کشور و‬ ‫مناس��بات سیاس��ی جامعه ایجاد خواهد کرد‪ .‬البته این‬ ‫اولین بار نیست که احمدی نژاد اعتراض خود را نسبت‬ ‫ب��ه مصوبات مجلس به دادخواهی می کش��اند‪ .‬اما نامه‬ ‫جنتی به احمدی نژاد از ان جهت حائز اهمیت اس��ت‬ ‫که مدافع همیشگی دولت این بار لب به انتقاد و شکواییه‬ ‫از احمدی نژاد گش��وده و از حقانیت مصوبات مجلس‬ ‫حمایت کرده است‪ .‬هیات رئیس ه مجلس نیز که می دید‬ ‫در صورت تامل قافیه را به رقیب باخته اس��ت تصمیم‬ ‫گرفت با ادامه ساختار ش��کنی رئیس جمه��ور ایرادات‬ ‫احمدی نژاد نسبت به مصوبات مجلس را به جای دولت‬ ‫در رسانه ها منعکس کند‪ .‬اقدامات و برخی مواضع محمود‬ ‫احمدی نژاد از زمانی که وارد دولت نهم ش��د از بعضی‬ ‫جهات بر خالف عرف جاری کشور و بعضا متعارض‬ ‫با رویه های پذیرفته ش��ده در سیس��ت م تصمیم گیری و‬ ‫تصمیم سازی کشور بوده است‪.‬نمونه این رفتارها را در‬ ‫فارغ از حواشی و اعتراضاتی که در پس‬ ‫نامه نگارهای دولت و مجلس متصور است این‬ ‫اقدام روند جدیدی را در تعامالت مسئوالن کشور‬ ‫و مناسبات سیاسی جامعه ایجاد خواهد کرد‬ ‫اصل ‪ 113‬قانون اساسی یک نوع گرته برداری‬ ‫از ماده پنج قانون اساسی ‪ 1958‬فرانسه است که‬ ‫در انجا قانونگذار اساسی فرانسه‪ ،‬رئیس جمهور‬ ‫ان کشور را مسئول نظارت بر قانون اساسی‬ ‫می داند‬ ‫‪10‬‬ ‫روزهای پایانی دولت نهم ش��اهد هستیم‪ ،‬زمانی که بر‬ ‫اس��اس اصل ‪ 133‬قانون اساسی‪ ،‬رئیس جمهور موظف‬ ‫است که اس��امی وزرای پیشنهادی خود برای کابینه را‬ ‫به مجلس معرفی کن��د‪ .‬اما احمدی نژاد این بار تصمیم‬ ‫می گیرد به جای اینکه ابتدا اس��امی را به هیات رئیس��ه‬ ‫مجلس اع�لام کند در یک برنامه زن��ده تلویزیونی به‬ ‫اطالع رسانی بپردازد‪ .‬این اقدام احمدی نژاد در ان مقطع‬ ‫زمانی واکنش نماین��دگان اصولگرای مجلس را در پی‬ ‫داشت‪ ،‬به گونه ای که حمید رضا کاتوزیان در این ارتباط‬ ‫می گوید‪« :‬احمدی نژاد با اعالم فهرس��ت وزرا از طریق‬ ‫رس��انه می کوش��د تا مجلس را در مقابل افکارعمومی‬ ‫قراردهد و بگوید دولت کار خود را انجام داده است‪ ،‬اما‬ ‫مجلس مخالفت می کند‪ ».‬محمد رضا باهنر‪ ،‬دیگر نماینده‬ ‫اصولگرای مجلس نیز یکی دیگر از نمایندگانی بود که‬ ‫از رویکرد محمود احمدی نژاد در اعالم اسامی وزرا از‬ ‫طریق رس��انه ها انتقاد کرده ب��ود‪ .‬دلخوری نایب رئیس‬ ‫س��ابق مجلس از رئیس دولت به اندازه ای بود که از ان‬ ‫پس دیگر در هیچ مراسم و برنامه ای به نفع احمدی نژاد‬ ‫البی گری نک��رد‪ .‬باهنر تاکید کرده بود‪« :‬معرفی وزرا از‬ ‫طریق رسانه ها قبل از معرفی رسمی به مجلس‪ ،‬طبیعی‬ ‫و نرمال نبود‪».‬دامن��ه این نوع رفتار های خارج از عرف‬ ‫رئیس جمهور تا هفته گذش��ته نیز ادامه داشت تا جایی‬ ‫که محم��ود احمدی ن��ژاد در نامه ای به دبیر ش��ورای‬ ‫نگهبان به استناد اصل ‪ 113‬که در ان تصریح شده است‬ ‫رئیس جمهور پس از مقام معظم رهبری عالی ترین مقام‬ ‫رسمی کشور است تاکید می کند که چند قانون مجلس‬ ‫که شورای نگهبان ان را تایید نهایی کرده است مخالف‬ ‫قانون اساسی است‪ .‬این رویه غیر معمول رئیس جمهور‬ ‫در حالی اتخاذ می ش��ود که به استناد اصل چهار قانون‬ ‫اساسی تطبیق کلیه قوانین با قانون اساسی و شرع مقدس‬ ‫بر عهده ش��ورای نگهبان است و پس از این تایید سایر‬ ‫مقامات و نهادها وظیفه ای جز اجرای قانون و رعایت ان‬ ‫ندارند‪ .‬دولت مکلف به اجرای مصوبات قوه مقننه است‬ ‫بنابراین با هیچ اس��تدالل و منطقی نمی تواند از اجرای‬ ‫قوانین سرباز زند‪.‬‬ ‫عالوه براین‪ ،‬احمدی نژاد که دل خوشی چندانی از اقدام‬ ‫برخی از نمایندگان مجلس ندارد به دنبال سخنان علی‬ ‫الریجان��ی مبنی بر تخطی دول��ت از اجرای مصوبات‬ ‫مجلس شورای اسالمی نامه ای به دبیر شورای نگهبان‬ ‫می نویس��د و اعتراض خود را نس��بت به عدم امکان‬ ‫اجرای مصوبات مجلس اعالم می دارد که البته با واکنش‬ ‫تند جنتی مبنی بر الزم االجرا بودن مصوبات خانه ملت‬ ‫پس از تایید شورای نگهبان مواجه می شود‪ .‬الریجانی‬ ‫در اظهارات اخیر خودتاکید کرده بود که اگر دولت به‬ ‫اجرای مصوبات مجلس در موارد متعدد تمکین نکند‪،‬‬ ‫برای اطالع مردم انها را منتشر خواهد کرد‪ .‬اما به نظر‬ ‫می رسد محمود احمدی نژاد که هیچ وقت دوست ندارد‬ ‫در موضع انفعال باشد با ارسال نامه ای به ایت اهلل جنتی‪،‬‬ ‫دبی��ر ش��ورای نگهبان در پی پیش دس��تی نس��بت به‬ ‫مجلس و اقدام احتمالی ان برامده اس��ت‪ .‬پس از این‬ ‫نامه نگاری ها بودکه هیات رئیسه مجلس اعالم می کند‬ ‫هیات س��ه نفره ای را تشکیل داده است تا موارد مورد‬ ‫اعتراض رئیس جمهور در نامه به دبیر شورای نگهبان‬ ‫را بررس��ی کند و نتایج را کتبا اعالم نماید‪ ،‬ولی چند‬ ‫روز بعد حسن سبحانی نیا اعالم کرد که هیات رئیسه‬ ‫از پاس��خ کتبی به رئیس جمهور منصرف شده است و‬ ‫این پاسخ را در قالب مصاحبه هایی انجام خواهد داد‪.‬‬ ‫در این ارتباط‪ ،‬محمد دهقان‪ ،‬محمد حسین فرهنگی و‬ ‫امیدوار رضائی مصاحبه هایی انجام دادند و در پی ان‬ ‫صدر‪ ،‬کوهکن و دهقان ماموریت یافتند هماهنگی های‬ ‫اولی��ه را ب��ا دولت در م��ورد طرح ه��ا و لوایح انجام‬ ‫دهند‪ .‬با این وجود‪ ،‬این پرس��ش نیز نزد افکار عمومی‬ ‫جامعه ایجاد ش��ده که فلسفه ایجاد معاونت حقوقی و‬ ‫پارلمانی رئیس جمهور چیست؟ مگر معاون پارلمانی‬ ‫و همچنین حقوقی اقای احمدی نژاد از تصویب چنین‬ ‫مصوباتی بی اطالع بوده اند که در همان زمان و قبل از‬ ‫تایید نهایی ش��ورای نگهبان دالیل خود را به ان شورا‬ ‫ارسال نکرده اند که اکنون با نگارش چنین نامه ای شبهه‬ ‫بها ندادن به اصل تفکیک قوا را در اذهان تقویت کنند‪.‬‬ ‫محمد رضا باهنر که تا پیش از این نایب رئیس مجلس‬ ‫ب��ود و در دوره اخیر انتخابات هیات رئیس��ه مجلس‬ ‫دیگر عهده دار این مس��ئولیت نیست به دولت توصیه‬ ‫می کند با این قبیل اقدامات بی انضباطی را ترویج نکند‬ ‫و خواهان این اس��ت اختالفات بین دولت و مجلس‬ ‫از طری��ق تعام��ل و گفت وگو و جلوگی��ری از بروز‬ ‫اختالف به عرصه رس��انه ای حل ش��ود‪ .‬عضو ارشد‬ ‫فراکس��یون اصولگرایان مجلس با اشاره به فرمایشات‬ ‫مقام معظم رهب��ری در خصوص اینکه نباید در دولت‬ ‫انگی��زه نافرمانی از مجلس و در مجلس انگیزه معطل‬ ‫کردن دولت وجود داشته باش��د‪ ،‬تاکید می کند‪« :‬اینها‬ ‫به اصطالح واژه ها یا اراده هایی هس��تند که هرکس با‬ ‫رجوع به وجدان خود می تواند ان را تش��خیص دهد‪.‬‬ ‫گاهی اوقات نیت ها در بیرون قابل احصا نیس��ت‪ ،‬لذا‬ ‫توصیه ها در این زمینه می تواند موثر باشد‪».‬‬ ‫برخی از صاحبنظران معتقدند این سخن که دولت باید‬ ‫به قانون عمل کند‪ ،‬سخن درستی است اما از ان طرف‬ ‫هم قانونگذار باید نقش و شرایط مدیران اجرایی را نیز‬ ‫در نظر بگیرد‪ ،‬زیرا دولت‪ ،‬عنصر واسط میدان است و‬ ‫کار او باید تس��هیل شود‪ .‬گرجی‪ ،‬استاد حقوق اساسی‬ ‫دانش��گاه ش��هید بهش��تی از جمله این افراد بود‪ .‬وی‬ ‫انتقادات رئیس جمهور را کامال منطقی می داند و تاکید‬ ‫می کند که اگر قوه قانونگذاری در جزئی ترین مس��ائل‬ ‫کش��ور مداخله کن��د‪ ،‬علی االص��ول از رئیس جمهور‬ ‫سلب اختیار شده و وی نمی تواند به مدیریت کارامد و‬ ‫مشیت صحیح امور بپردازد‪.‬‬ ‫وی اظه��ار داش��ت‪« :‬اص��ل ‪ 113‬قانون اساس��ی یک‬ ‫ن��وع گرته برداری از م��اده پنج قانون اساس��ی ‪1958‬‬ ‫فرانس��ه اس��ت که در انجا قانونگذار اساسی فرانسه‪،‬‬ ‫رئیس جمهور ان کش��ور را مس��ئول نظارت بر قانون‬ ‫اساسی می داند‪.‬‬ ‫در ان سیستم حقوقی این قضیه کامال از منطق حقوقی‬ ‫برخوردار اس��ت چراکه در ان کش��ور رئیس جمهور‬ ‫مقام نخست ان کشور محسوب می شود اما در قانون‬ ‫اساسی جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬این صالحیت و سمت‬ ‫به یک مقام دوم که بعد از مقام معظم رهبری اس��ت‪،‬‬ ‫اعطا ش��ده و این امر یک ن��وع پارادوکس ایجاد کرده‬ ‫است‪».‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫گزارش‬ ‫براساس طرح مجلس‬ ‫نمایندگان استیضاح می شوند‬ ‫اسماعیل سلطنت پور‬ ‫نمایندگان مجلس هشتم روز سه شنبه ‪ 18‬خرداد در‬ ‫اغاز سومین سال فعالیت خود همچون سنوات قبل‬ ‫بعد از تجدید میثاق با ارمان های امام راحل به دیدار‬ ‫رهبر معظم انقالب رفتند و ایشان توصیه هایی را برای‬ ‫ادامه کار انان بیان کردند که همراهی دولت و مجلس‬ ‫و ایجاد سازو کار نظارتی بر عملکرد مجلس مهمترین‬ ‫این توصیه ها بود‪ .‬بالفاصله برخی نمایندگان طرحی‬ ‫را اماده کردند تا ب��ه این توصیه رهبری عمل کرده‬ ‫باشند و بر همین اس��اس طرح یک فوریتی نظارت‬ ‫مجلس بر نمایندگان با ‪ 55‬امضا تهیه ش��د‪ .‬براساس‬ ‫این طرح دارایی های نمایندگان کنترل و امتیاز طلبی‬ ‫انان ممنوع می ش��ود‪ .‬احمد توکلی ک��ه از طراحان‬ ‫اصلی این طرح است در حالیکه معموال در تیررس‬ ‫خبرنگاران ظاهر نمی شود‪ ،‬به میان خبرنگاران امد تا‬ ‫درباره جزئیات طرح نظارتی توضیح بدهد‪.‬‬ ‫توکلی با اشاره به اینکه این طرح دارای چهار محور‪،‬‬ ‫هفت ماده و چندین تبصره است‪ ،‬گفته بود‪« :‬بر اساس‬ ‫یکی از محورهای طرح‪ ،‬هیات رئیسه مجلس ملزم‬ ‫می شود امکاناتی در حد متعارف و کافی برای ایفای‬ ‫وظایف نمایندگی فراهم کند وعالوه بر این ش��غل‬ ‫دوم نمایندگان‪ ،‬دارایی انان‪ ،‬همس��ر و فرزندانش��ان‬ ‫از اغ��از دوره نمایندگی تا پای��ان ان کنترل خواهد‬ ‫ش��د‪».‬رئیس مرکز پژوهش های مجلس اضافه کرده‬ ‫بود‪« :‬همچنین بر اساس یکی دیگر از محورهای این‬ ‫طرح‪ ،‬هدیه گرفتن نمایندگان‪ ،‬سفرهای خارجی انان‬ ‫و دعوت شرکت ها از نمایندگان ضابطه مند خواهد‬ ‫ش��د‪».‬به گفته وی برای اجرای این طرح کمیسیونی‬ ‫متشکل از روسای کمیسیون ها تشکیل می شود تا بر‬ ‫اجرای مفاد ان کنترل و نظارت داشته باشند‪ .‬توکلی‬ ‫افزود‪« :‬هر گونه نقض مواد و شکس��تن ضوابط این‬ ‫طرح از سوی کمیسیون مربوطه به اطالع مجلس و‬ ‫ملت خواهد رسید‪».‬‬ ‫او در عین حال پیش بینی کرده است که این طرح به‬ ‫دلیل مغایرت با اصل ‪ 142‬از سوی شورای نگهبان‬ ‫مغایر قانون اساس��ی تش��خیص داده شود‪ ،‬چراکه‬ ‫بر اس��اس اصل ‪ 142‬قانون اساس��ی «دارایی رهبر‪،‬‬ ‫رئیس جمه��ور‪ ،‬معاونان رئیس جمه��ور‪ ،‬وزیران و‬ ‫همسر و فرزندان انان قبل و بعد از خدمت‪ ،‬توسط‬ ‫رئیس قوه قضائیه رسیدگی می شود که برخالف حق‬ ‫افزایش نیافته باشد»‪ .‬بر این اساس مجلس نمی تواند‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫ای��ن اصل را به نمایندگان تس��ری دهد‪ .‬البته موضوع‬ ‫سوء استفاده برخی نمایندگان از موقعیت شغلی بحث‬ ‫تازه ای نیس��ت بلکه در ادوار مختل��ف معموال موارد‬ ‫متعددی از تخلفات و جرایم مشاهده شده که مستقیم‬ ‫یا غیرمستقیم تعداد معدودی از نمایندگان با موضوع‬ ‫مرتبط می ش��دند و از این گذش��ته موارد متعددی نیز‬ ‫اتف��اق افتاده بود که اگر چه به ظاه��ر جرم نبوده‪ ،‬اما‬ ‫سوء استفاده از موقعیت شغلی تلقی می شود؛ از جمله‬ ‫دریافت هدایا‪ ،‬اعزام به سفرهای تفریحی‪ ،‬عضویت در‬ ‫هیات مدیره شرکت ها و موسسات و‪....‬‬ ‫ای��ن گام در مجلس هفتم نیز ب��ا همین تکاپو و هیاهو‬ ‫برداش��ته و طرح مش��ابهی در ان زمان مطرح شد اما با‬ ‫مخالفت معنی دار نمایندگان به یک فوریت ان موضوع‬ ‫م��ورد نظ��ر به عمر مجلس هفتم نرس��ید ت��ا اینکه به‬ ‫فراموشی سپرده شد‪ .‬بر این اساس می توان امیدوار بود‬ ‫که در مجلس هش��تم با توج��ه به توصیه رهبر انقالب‬ ‫طرح نظارت بر مجلس به نتایج مناسبی برسد هرچند در‬ ‫این طرح مواردی وجود دارد که ممکن است به نتیجه‬ ‫انجامیدن ط��رح را در هاله ای از ابهام فرو ببرد از جمله‬ ‫اینکه در ماده نخست این طرح امده است‪« :‬هیات رئیسه‬ ‫مجلس ش��ورای اس�لامی موظف اس��ت لوازم ایفای‬ ‫وظایف نمایندگی را به ش��کل کامل‪ ،‬کارامد‪ ،‬ش��فاف‪،‬‬ ‫محاسبه پذیر و دور از تجمل در اختیار نمایندگان مجلس‬ ‫ی قرار دهد‪ .‬لوازم ایفای نمایندگی شامل‬ ‫شورای اسالم ‬ ‫مس��کن‪ ،‬دفتر مراجعات مردمی‪ ،‬تسهیالت مسافرت و‬ ‫سرکش��ی به حوزه های انتخابیه و اقصی نقاط کشور و‬ ‫منابع پژوهشی است‪».‬‬ ‫این نکته نباید مغفول بماند که در ائین نامه فعلی مجلس‬ ‫نیز برای سفرها هدایا و دیگر مزایای نمایندگان ممنوعیت‬ ‫و محدودیت هایی وجود دارد هرچند به دلیل همان نبود‬ ‫ضمانت اجرا راه به جایی نبرده اس��ت‪ .‬برخی مواد این‬ ‫ط��رح از قوت قابل قبولی برخوردار هس��تند‪ ،‬از جمله‬ ‫اینکه پذیرش مدیریت عامل‪ ،‬عضویت در هیات مدیره‬ ‫(موظف یا غیر موظف) یا هر نوع مش��اوره یا ش��رکت‬ ‫در انجام طرح پژوهش��ی و نظایر ان یا برای شرکت ها‪،‬‬ ‫موسسه ها‪ ،‬دس��تگاه ها و نهادهایی که تمام یا قسمتی از‬ ‫س��رمایه ان متعلق به قوای مجریه و قضائیه و نهادهای‬ ‫ی غیر دولتی است‪ ،‬توسط نمایندگان مجلس شورای‬ ‫عموم ‬ ‫اسالمی ممنوع شده است‪.‬‬ ‫انچه مسلم اس��ت این که هم اکنون نمایندگانی هستند‬ ‫که ش��غل چهارم یا پنجمش��ان نمایندگی اس��ت و از‬ ‫چند دس��تگاه‪ ،‬شرکت یا موسس��ه حقوق دریافت‬ ‫می کنند‪ .‬ایا این مصوبه خواهد توانست این مسائل‬ ‫را س��امان دهد؟! در چارچ��وب این طرح هرگونه‬ ‫قبول دعوت اشخاص‪ ،‬شرکت ها و نهادهای دولتی‪،‬‬ ‫خصوصی‪ ،‬تعاون��ی و حکومتی داخلی و خارجی‬ ‫برای س��فرهای خارجی تنها با اج��ازه و تصویب‬ ‫هیات رئیسه مجلس ش��ورای اسالمی مجاز است‪.‬‬ ‫هزینه این نوع س��فرها نی��ز در صورت تصویب با‬ ‫مجلس شورای اسالمی خواهد بود‪ .‬بر اساس یکی‬ ‫یو‬ ‫از این مواد نمایندگان مجلس ش��ورای اس�لام ‬ ‫اعضای خان��واده تحت تکلف انه��ا در طول دوره‬ ‫نمایندگی اجازه ندارند دعوت اشخاص‪ ،‬شرکت ها‪،‬‬ ‫موسسات‪ ،‬سازمان ها و نهادهای دولتی‪ ،‬خصوصی‪،‬‬ ‫تعاونی و حکومتی داخلی و خارجی برای استفاده‬ ‫از امکان��ات اقامتی و تفریحی در داخل یا خارج از‬ ‫کشور را بپذیرند‪.‬‬ ‫در ص��ورت تصویب نهایی این طرح هیات رئیس��ه ‬ ‫مجلس ش��ورای اس�لامی موظف اس��ت امکاناتی‬ ‫یو‬ ‫تدارک ببیند تا نمایندگان مجلس شورای اسالم ‬ ‫نیز اعضای خانواده شان به طور متعارف و به دور از‬ ‫تجمالت از امکانات و تس��هیالت مناسب سیاحتی‬ ‫و تفریحی بهره مند شوند‪ .‬همچنین دریافت هر گونه‬ ‫هدی��ه نقدی یا غیرنق��دی از اش��خاص حقیقی یا‬ ‫حقوقی‪ ،‬داخلی یا خارجی‪ ،‬دولتی یا غیردولتی با هر‬ ‫مقدار و ارزش و تحت هر عنوان از سوی نمایندگان‬ ‫مجلس شورای اسالمی ممنوع است‪.‬‬ ‫همچنین در مواردی که کمیسیون به این نتیجه برسد‬ ‫که ثروت نماینده به ش��کلی غیرمتع��ارف و بدون‬ ‫دلی��ل موجه افزایش یافته‪ ،‬م��ورد به رئیس مجلس‬ ‫ی گزارش می شود تا قبل از انتخابات‬ ‫شورای اسالم ‬ ‫دوره بعد‪ ،‬پرونده جهت اطالع به ش��ورای نگهبان و‬ ‫جهت رسیدگی به دستگاه قضایی ارسال شود‪ .‬هرگاه‬ ‫مسئوالن اجرایی به تشخیص کمیسیون حفظ منزلت‬ ‫در وقوع تخلف نماینده موثر بوده باش��ند‪ ،‬باالترین‬ ‫مقام دس��تگاه مربوطه جهت ادای توضیحات به این‬ ‫کمیسیون فراخوانده می شود و در صورت قانع نشدن‬ ‫کمیسیون‪ ،‬گزارش تخلف دستگاه اجرایی تهیه و با‬ ‫تصویب کمیسیون‪ ،‬برای اطالع و پیگیری نمایندگان‬ ‫ی قرائت‬ ‫در صح��ن علنی مجلس ش��ورای اس�لام ‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫در کل باید دید این طرح چه فرایندی را طی می کند‬ ‫و در صورت تصویب نهایی ایا ضمانت های اجرایی‬ ‫لحاظ ش��ده در طرح زمینه اج��رای کامل مصوبه را‬ ‫فراهم خواهد کرد یا خیر؟بدون شک این طرح گامی‬ ‫بلند در نظارت بر نهادی است که تاکنون خود ناظر‬ ‫بر عملکرد دیگران بوده و بر این اس��اس باید ان را‬ ‫ب��ه فال نیک گرفت‪ ،‬هرچند همه چیز به نحوه اجرا‬ ‫بس��تگی دارد و اگر مجل��س تاکنون قانون تصویب‬ ‫می کرد و به اجرای ان در دولت ایراد می گرفت این‬ ‫طرح زمینه ای است تا نحوه اجرای مصوبات مجلس‬ ‫در داخل مجلس سنجیده شود!‬ ‫موضوع سوء استفاده برخی نمایندگان از‬ ‫موقعیت شغلی بحث تازه ای نیست بلکه در‬ ‫ادوار مختلف معموال موارد متعددی از تخلفات و‬ ‫جرایم مشاهده شده است‬ ‫در ائین نامه فعلی مجلس نیز برای سفرها‬ ‫هدایا و دیگر مزایای نمایندگان ممنوعیت و‬ ‫محدودیت هایی وجود دارد هرچند به دلیل‬ ‫همان نبود ضمانت اجرا راه به جایی نبرده است‬ ‫‪11‬‬ ‫ویترین‬ ‫خبرسازان در قاب تصویر‬ ‫اخبار متالطم این روزها زمانی تاثیرگذار خواهند بود که با تصاویری به یادماندنی همراه‬ ‫باشند‪ .‬مانند انچه ما درصفحات قاب تصاویرمان به شما عرضه خواهیم کرد‪ ،‬از دیدارهای‬ ‫گاه و بیگاه حامیان دولتی مجلس با علی مطهری تا حضور احمدی نژاد در نمایش��گاه‬ ‫اکسپوی شانگهای و دعوت از الهام حمیدی در مراسم بزرگداشت اهداکنندگان خون‪.‬‬ ‫علی مطهری به واسطه انتقاداتی که نسبت به معترضان حادثه ‪14‬خرداد داشت‪ ،‬تهدید به‬ ‫اخراج از فراکسیون اصولگرایان مجلس شد‪ ،‬تعدادی از نمایندگان حامی دولت در مجلس‬ ‫دیدارهایی را با وی صورت دادند تا با تغییر دیدگاه های فرزند استاد شهید فضا را به سمت‬ ‫و سوی دیگری هدایت کنند‪ .‬در تصویر نشان داده شده‪ ،‬علی مطهری را می بینید که در‬ ‫حال گفت و گو باحمیدرضا رسایی و روح اهلل حسینیان‪ ،‬دو تن از حامیان دولتی مجلس‬ ‫است‪ .‬در تصویر دیگری احمدی نژاد در کنفرانس مطبوعاتی حاشیه نمایشگاه اکسپوی‬ ‫شانگهای شرکت کرده است‪ .‬وی با بیان اینکه جهان با چالش های گوناگونی مواجه است‪،‬‬ ‫می گوید‪« :‬خودخواهی و استبداد‪ ،‬جنگ و لشکرکشی‪ ،‬ساختن بمب اتم و بی عدالتی در‬ ‫روابط اقتصادی و سیاسی نه تنها تمدن ساز و فرهنگ ساز نیست بلکه محکوم به نابودی‬ ‫گفتو گوبا الهام‬ ‫است‪ ».‬در یکی از عکس های دیگر‪ ،‬وزیر بهداشت را می بینید که در حال ‬ ‫حمیدی چهره نام اشنای سینما و تلویزیون کشورمان است‪ .‬بهداشتی ها هم برای افزایش‬ ‫خبرسازی برنامه هایشان تصمیم گرفته اند به فعالیت های تبلیغاتی بپردازند‪ .‬در یکی دیگر‬ ‫از تصاویر‪ ،‬حمیدرضا رسایی و روح اهلل حسینیان‪ ،‬دو تن از نمایندگان مجلس را مشاهده‬ ‫تو گو با‬ ‫می کنید که بی توجه به دغدغه نمایندگان دیگر در بررسی طرح ها و لوایح به گف ‬ ‫یکدیگر مشغول هستند‪ .‬حلقه مشاوران و وزرای احمدی نژاد را در یکی دیگر از تصاویر‬ ‫می بینید که با مجال فراهم شده در نشست وزرا‪ ،‬معاونان و کارکنان دستگاه های دولتی‬ ‫دیدارهایش��ان را تازه کرده اند‪ .‬احمدی نژاد نیز در تصویر دیگری در میان معاون اول و‬ ‫رئیس دفتر جنجالی خود حضور پیدا کرده اس��ت‪ .‬رحیمی ط��ی روزهای اخیر با بیان‬ ‫اینک��ه دولت احمدی نژاد در تاریخ انقالب نمونه بوده و هیچ دولتی یارای رقابت با ان‬ ‫را ندارد بسیار خبرساز بود‪ .‬اما مشایی با اظهاراتی که در رابطه با عدم ممانعت بازگشت‬ ‫خوانندگان لس انجلسی به کشور داشت گوی سبقت را از وی ربود‪ .‬سردار احمدی مقدم‪،‬‬ ‫در کنار حجج االسالم جنتی و روحانی در نشست مجمع تشخیص مصلحت نظام حضور‬ ‫پیدا کرده است‪ .‬وقایع هسته ای کشورمان‪ ،‬بازگشت گشت های حجاب و پاسخ به نامه‬ ‫رئیس جمهور در هفته جاری این افراد را بس��یار خبرساز کرده است‪ .‬در تصویر پایانی‬ ‫نیز مرتضی اقا تهرانی‪ ،‬معلم اخالق کابینه را مشاهده می کنید که در حال خوش و بش‬ ‫با مصطفی کواکبیان‪ ،‬یکی از اعضای فراکسیون اقلیت مجلس است‪ .‬این دو فرد اگرچه‬ ‫نماینده هس��تند اما هر یک به دو جریان فکری با دیدگاه های کامال متمایز تعلق خاطر‬ ‫دارند‪.‬‬ ‫حمیدرضا رسایی و روح اهلل حسینیان‬ ‫دو تن از نمایندگان مجلس فارغ از دغدغه های صحن علنی مجلس شورای اسالمی‬ ‫خوش و بش مرتضی اقا تهرانی‪ ،‬معلم اخالق کابینه با مصطفی کواکبیان‪،‬‬ ‫عضو فراکسیون اقلیت مجلس‬ ‫احمدی نژاد در میان محمدرضا رحیمی‬ ‫و اسفندیار رحیم مشایی‪ ،‬معاون اول و‬ ‫رئیس دفتر خود‬ ‫‪12‬‬ ‫مثلث شماره ‪37‬‬ ‫زریبافان‪ ،‬سعید لو و نجار در نشست وزرا‪ ،‬معاونین و کارکنان دستگاه های دولتی‬ ‫حلقه گرداگرد احمدی نژاد از چهره های معدودی تشکیل شده است که تنها در برخی‬ ‫م حضور همگانی دارند‬ ‫مراس ‬ ‫سردار احمدی مقدم در کنار حجج االسالم جنتی و روحانی در نشست مجمع‬ ‫تشخیص مصلحت نظام‬ ‫مربیگری مارادونا در جام جهانی مثل دوران بازیگری‬ ‫او در فوتبال جنجالی است‬ ‫مثلث شماره ‪37‬‬ ‫مرضیه وحید دستجردی‪ ،‬وزیر بهداشت‪ ،‬درمان و‬ ‫اموزش پزشکی در کنار الهام حمیدی بازیگر سینما و‬ ‫تلویزیون کشورمان در مراسم بزرگداشت روز جهانی‬ ‫اهدا کنندگان خون‪ .‬بهداشتی ها هم ترجیح دادند‬ ‫برای افزایش زمینه خبرسازی این برنامه از چهره های‬ ‫معروف استفاده کنند‬ ‫‪13‬‬ ‫چهره ها‬ ‫گفته های جنجالی‬ ‫اسفندیار رحیم مشایی چهره برتر این هفته ما خواهد بود‪ .‬او‬ ‫که تا امروز گفته های جنجالی را مطرح کرده از معدود افرادی‬ ‫است که حسین شریعتمداری در کیهان علیه او بسیار قلم زده‬ ‫اس��ت‪ ،‬هر چند هیچ کدام نتیجه ای در برنداشته است‪.‬‏نظرات‬ ‫مش��ایی عموما شنیدنی اس��ت؛ هم از لحاظ بدیع بودن و هم‬ ‫از ای��ن نظر که از زبان رئیس دفتر یک رئیس جمهور اصولگرا‬ ‫بیان می ‏ش��ود‪ .‬او این روزها چراغ س��بزی نیز به خوانندگان‬ ‫لس انجلسی نشان داده و از عدم ممانعت برای بازگشت انها‬ ‫به کشور خبرداده است‪ .‬سخنگوی دولت نهم در دی ماه‪87‬‏در‬ ‫پاسخ به انتقادات دانش��جویان در خصوص اظهارات مشایی‬ ‫گفته بود‪« :‬ممکن است از جهات مختلف به یک فرد انتقاداتی‬ ‫‏وارد باش��د‪ ،‬اما نباید دولت را به یک فرد بند کرد چرا که دولت مش��ایی نیس��ت و اقای احمدی نژاد هم مشایی‬ ‫نیس��ت‪ ».‬او از جمله افرادی اس��ت که پیش از تاس��یس وزارت اطالعات به سیستم اطالعات ‪ -‬امنیتی پیوست‪.‬‬ ‫وی سپس به دلیل بحرانی که اوایل انقالب به خصوص در سال های ‪ 58‬تا ‪ 61‬گریبان مناطق کردنشین را گرفته‬ ‫بود‪ ،‬به دعوت س��ردار نقدی به کردس��تان رفت تا در‏سمت معاون اطالعات واحد کومله اطالعات سپاه مستقر‬ ‫در ق��رارگاه حمزه سیدالش��هدا ش��روع به فعالیت کند‪ .‬مق��ارن با‏فرمانداری احمدی ن��ژاد در خوی‪ ،‬وی عضو‬ ‫ش��ورای تامین اس��تان اذربایجان غربی بود‪.‬‏در زمان تصدی «محمد محمدی ری شهری» بر وزارت اطالعات‪،‬‬ ‫وی مس��ئولیت «مناطق بحرانی کش��ور» را عهده دار‏بود‪ .‬در دوران تصدی علی محمد بشارتی مدیرکل اجتماعی‬ ‫وزارت کش��ور ش��د و از انجا‏به رادیو پیام و سپس به شهرداری منتقل شد‏‪ .‬اسفندیار رحیم مشایی با اغاز به کار‬ ‫دولت نهم و به دلیل اش��نایی پیش��ین رئیس جمهور منتخب با وی‪ ،‬در بدنه دولت جذب‏شد و ریاست سازمان‬ ‫میراث فرهنگی‪ ،‬صنایع دس��تی و گردش��گری را عهده دار شد‪ .‬وی همچون غالمحسین الهام‏ابوالمشاغل دولت‬ ‫دهم اس��ت‪ .‬در محافل سیاس��ی اینطور عنوان می شود که بیشتر موضع گیری های احمدی نژاد که با مخالفت های‬ ‫اصولگرایان مواجه می ش��ود تحت تاثیر مش��ایی اس��ت‪ .‬هنگامی که احمدی نژاد‪ ،‬اس��فندیار رحیم‏مشایی را به‬ ‫ریاس��ت سازمان فرهنگی و هنری ش��هرداری تهران منصوب کرد‪ ،‬با اعتراض بس��یاری روبه رو شد‏‪‎.‎‬‏ در‏دوران‬ ‫شهرداری نیز‪ ،‬گروهی از مشاوران جوان شهرداری تهران‪ ،‬دلیل مخالفت خود را عقاید مشایی در حوزه مسائل‬ ‫فرهنگی اعالم کرده بودند که بی تفاوتی احمدی نژاد به اعتراض انان در نهایت به اس��تعفای جمعی‏گروهی از‬ ‫مش��اوران جوان احمدی نژاد انجامید‪ .‬مش��ایی همیش��ه مرد جنجال افرین کابینه بوده اس��ت چه زمانی که طرح‬ ‫دوس��تی با مردم اس��رائیل را مطرح کرد و چه زمانی که به عنوان مع��اون اول احمدی نژاد در دولت دهم معرفی‬ ‫شد که با واکنش مقام معظم رهبری نسبت به این انتخاب مجبور به استعفا شد‪ .‬وی در حال حاضر در جایگاه‬ ‫رئیس دفتر رئیس جمهور و چند ش��غل دیگر مش��غول فعالیت اس��ت اما این امر هیچ گاه موجب نمی ش��ود تا‬ ‫خبرسازی هایی که به واسطه اظهارات او در رسانه ها شکل می گیرد کمرنگ یا حتی محو شود‪.‬‬ ‫انتقاد های حاج منصور‬ ‫می گوید قرائت احمدی ن��ژاد از حجاب یاداور قرائت‬ ‫خاتمی از حجاب اس��ت‪ .‬وی از وضعیت بدحجابی و‬ ‫فساد در جامعه انتقاد می کند و می گوید‪« :‬کسانی که سن‬ ‫و س��الی از انان گذشته‪ ،‬ردپایی از فساد قبل از انقالب‬ ‫را در ح��ال حاض��ر حس می کنند؛ اق��ای احمدی نژاد‬ ‫ب��ا ارائ��ه دیدگاه ه��ای خود درب��اره حج��اب گزکی‬ ‫نابخشودنی به موافقان بد حجابی داد‪ ».‬مداح سرشناس‬ ‫و سیاسی تهران که در حسینیه صنف لباس فروش ها و‬ ‫مسجد ارک و شاه عبدالعظیم‪ ،‬همواره مجالس پررونقی‬ ‫داشته‪ ،‬طی س��الیان گذشته هیچ گاه حمایت خود را از‬ ‫رئیس دولت دریغ نک��رده و رئیس جمهو ر هم‪ ،‬گه گاه‬ ‫در مجالس او حضور می یافته است‪ .‬ارضی در همایش‬ ‫انتخابات��ی احمدی ن��ژاد در مصالی ته��ران گفته بود‪:‬‬ ‫«اقای احمدی نژاد راس��تش را بگوید که دزد کیست؟‬ ‫من از اول انقالب به س��نم که نگاه می کنم‪ ،‬اعمال اینها‬ ‫را زیر نظر داشتم‪ ،‬تفکر اینها اسالم ناب محمدی نبوده‬ ‫و امروز که برمال ش��ده فقط خوش��حالم که انتقام امام‬ ‫و رهبری از اینها با س��یلی مناظره یک جا گرفته شده‪».‬‬ ‫وی حتی زمانی که بسیاری از اصولگرایان احمدی نژاد‬ ‫را به واس��طه حمایت از مش��ایی س��رزنش می کردند‬ ‫ضم��ن گالیه بابت تندروی از انتقاد به احمدی نژاد در‬ ‫معاونت اولی مش��ایی اظهار داش��ت‪« :‬بنده خود نیز به‬ ‫احمدی نژاد در خصوص انتخاب مش��ایی انتقاد کردم‪،‬‬ ‫ اما این حق رئیس جمهور اس��ت که همکاران خود را‬ ‫‪14‬‬ ‫انتخاب کند‪ ».‬با ای��ن حال در ایام ماه محرم این انتقاد‬ ‫نرم از س��وی او جدی تر ش��د‪« :‬ما مری��د رهبریم و با‬ ‫کسی هم عقد اخوت نبس��ته ایم‪ .‬در خصوص مشایی‬ ‫ه��م با احمدی نژاد صحبت کردی��م ولی به حرف های‬ ‫ما گوش نمی دهد‪ ».‬تا اینکه خبر رسید منصور ارضی‪،‬‬ ‫مداحی که هیات دولت را در دور اول سفرهای استانی‬ ‫همراهی می کرد‪ ،‬در یکی از جدیدترین س��خنان خود‬ ‫ابراز ک��رد به خاطر انچه به ق��ول او «کمک های رئیس‬ ‫دفت��ر رئیس جمهور به‪ ...‬ه��ا و دیدارهای��ی که هر ماه‬ ‫با انها انجام می دهد» اس��ت‪ ،‬از «دولت» خارج ش��ده‬ ‫اس��ت‪ .‬ارضی نیز چون فاطمه رجبی هیچ فردی را از‬ ‫گزند س��خنان خود محروم نس��اخته است‪ .‬ا ز هاشمی‬ ‫گرفته تا قالیباف‪ .‬از خاتمی تا مش��ایی و در این اواخر‬ ‫نیز احمدی نژاد‪ .‬او که همیش��ه در مس��جد ارک تهران‬ ‫علیه هاشمی رفس��نجانی س��خن می گوی��د در یکی از‬ ‫مداحی های خود گفت‪« :‬هاشمی با دعای شما به ذلت‬ ‫نشست‪ .‬از شما می خواهم این باردعا کنید که رحیمی‬ ‫و مشایی نیز شرشان را از دولت کم کنند‪ ».‬مداحی اهل‬ ‫بیت در ایران پیشینه ای به قدمت تاریخ دارد و مداحان‬ ‫از انج��ا که ذکر مصیبت امامان را می گویند و در رثای‬ ‫ان��ان نوحه خوانی می کنند جایگاه��ی خاص در میان‬ ‫قش��ر مذهبی جامعه دارند‪ .‬این جایگاه و حمایت های‬ ‫برخی از مداحان از محمود احمدی نژاد موجب شده تا‬ ‫مواضع تندی در حوزه سیاست اتخاذ نمایند‪.‬‬ ‫اقا تهرانی؛ اصولگرایی پایبند به‬ ‫اخالق اسالمی‬ ‫از زمان��ی ک��ه برخی افراد تالش کردند تا س��خنرانی‬ ‫سیدحس��ن خمین��ی را در مراس��م روز ‪14‬خ��رداد با‬ ‫اختالل مواجه کنند ش��اید مرتضی اق��ا تهرانی‪ ،‬معلم‬ ‫اخ�لاق کابینه تنها اصولگرایی باش��د که ب��رای ابراز‬ ‫انزجار نس��بت به این اقدام به دیدار نوه حضرت امام‬ ‫رفته باش��د‪ .‬اقا تهران��ی که هم��واره از جمله منتقدان‬ ‫اقدامات رقیبان انتخاباتی رئیس جمهور طی یک س��ال‬ ‫اخیر بوده‪ ،‬اما زمانی که بحث بر سر جریان فتنه است‪،‬‬ ‫می گوید‪« :‬چهار نفر در کش��ور منبع و منش��ا حوادث‬ ‫اخیر هس��تند‪ ،‬این اف��راد باید مانند م��ردم‪ ،‬گوش به‬ ‫فرمان رهبر معظم انقالب باشند تا مسائل و مشکالت‬ ‫حل ش��ود‪ ».‬اقا تهران��ی از جمله منتقدان سرس��خت‬ ‫علی الریجانی در مجلس نیز به ش��مار می رود‪ .‬همین‬ ‫سال گذشته بود که نمایندگان حامی دولت او را برای‬ ‫رقابت با الریجانی در کسب کرسی ریاست فراکسیون‬ ‫اصولگرای��ان علم کردند‪ ،‬هر چند در نهایت الریجانی‬ ‫پی��روز میدان بود‪ .‬او در س��ال جاری نیز که انتخابات‬ ‫فراکسیون اصولگرایان برگزار شد در انتقاد از عملکرد‬ ‫الریجانی گفت‪« :‬بنده خیرخواهانه به ایش��ان گفتم که‬ ‫در کنار ریاست مجلس‪ ،‬مسئولیت ریاست فراکسیون‬ ‫اصولگرایان را نپذیرد‪ ،‬چرا که برعهده داش��تن این دو‬ ‫مس��ئولیت باعث می ش��ود که مالحظات مجلس در‬ ‫فراکس��یون و مالحظات فراکسیون در مجلس مدنظر‬ ‫قرار گیرد که نتیجه ان تطابق نداشتن اهداف نمایندگان‬ ‫مجلس با فراکسیون اصولگرایان یا بالعکس است‪.‬‬ ‫نتیجه ریاس��ت توامان ایش��ان بر ریاس��ت مجلس و‬ ‫فراکس��یون تضعیف فراکس��یون اصولگرایان است به‬ ‫همین خاطر معتقدم فراکسیون به هیچ عنوان فعال نبوده‬ ‫و حتی در دوران فتنه پس از انتخابات یک اعالمیه هم‬ ‫صادر نکرد‪ ،‬البته ش��اید اشخاص به طور مستقل این‬ ‫کار را انجام داده باشند‪ .‬به عقیده من‪ ،‬ما در اصولگرایی‬ ‫اصال اصولگرا نیس��تیم و دلیل عمده ان هم ش��اید به‬ ‫همین بازگ��ردد‪ ».‬اقا تهرانی تحصیالت مقدماتی علوم‬ ‫حوزوی را در مدرس��ه حقانی قم و زیر نظر شهیدان‬ ‫گرانقدر‪ ،‬قدوسی و بهشتی به اتمام رسانید‪ .‬ایشان از‬ ‫رزمندگان پرتالش دوران دفاع مقدس بوده و همزمان‬ ‫دروس متوس��طه و عالی فقه‪ ،‬اصول‪ ،‬فلسفه و تفسیر‬ ‫را در مکت��ب بزرگانی چون حض��رات ایات بهجت‪،‬‬ ‫مظاه��ری و مصباح یزدی(دام��ت برکاتهم) فرا گرفته‬ ‫است‪ .‬تحصیل در موسس��ات باقرالعلوم‪ ،‬در راه حق‪،‬‬ ‫امام خمینی(ره) و اخذ فوق لیس��انس روانشناس��ی در‬ ‫قم فوق لیس��انس فلسفه غرب و دکترای فلسفه عرفان‬ ‫از دانش��گاه بین��گ همتون امریکا‪ ،‬بخ��ش دیگری از‬ ‫کارنامه علمی اوست‪ .‬اقا تهرانی پنج سال نیز به عنوان‬ ‫امام جمعه شهر نیویورک و مسئول موسسه اسالمی این‬ ‫ش��هر فعالیت کرده است و پس از بازگشت از امریکا‬ ‫تا به ام��روز به تدریس و تبلیغ در حوزه و دانش��گاه‬ ‫و تحقیق و پژوهش در گس��تره فق��ه‪ ،‬اصول‪ ،‬اخالق‪،‬‬ ‫عرفان و علوم تربیتی پرداخته است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫مرور رسانه ها‬ ‫ماموریتجهانی‬ ‫دلسوزی روسیه و چین با رای‬ ‫مثبت به قطعنامه‬ ‫جنجال های‬ ‫یک مصاحبه‬ ‫تهران امروز‪« :‬دولتی ه��ا از هم اکنون برنامه ریزی های‬ ‫خود را برای فتح ریاست جمهوری یازدهم اغاز کرده‬ ‫و خ��ود را برن��ده و صاحب دولت بع��دی می دانند‪».‬‬ ‫سخنان رئیس جمهور در دیدار با اعضای هیات دولت‬ ‫و کارکنان س��ازمان های دولتی به مناس��بت س��الروز‬ ‫پیروزی در انتخاب��ات تقویت کننده این گمانه بود که‬ ‫دولتی ه��ا از هم اکنون برنامه ریزی ه��ای خود را برای‬ ‫فتح ریاس��ت جمهوری یازدهم اغاز ک��رده و خود را‬ ‫برنده و صاح��ب دولت بعدی می دانند‪« .‬باور من این‬ ‫اس��ت که قریب به اتفاق ماموریت های دولت یازدهم‬ ‫جهانی است و هم اکنون در حال حرکت به ان سمت‬ ‫هس��تیم و این رمز ماندگار و ماموریت اصلی ماست‪».‬‬ ‫این جمالت بخش��ی از س��خنان رئیس جمهور است‬ ‫که در جمع وزرا و مس��ئوالن دولت دهم ایراد ش��ده‬ ‫اس��ت‪ .‬رئیس جمهور همچنین با اظه��ار اینکه در این‬ ‫مرحله‪ ،‬ملت ایران در یک طرف و دش��منان بشریت‬ ‫در طرف مقابل قرار گرفتند‪ ،‬تاکید کرده است‪« :‬محال‬ ‫اس��ت باردیگر بساط گذشته در کشور تکرار شود‪ ،‬ما‬ ‫باید خود را برای مرحله ای اماده کنیم که حتی افق ان‬ ‫بسیار متعالی تر از امروز است‪».‬‬ ‫مهر‪ :‬نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای‬ ‫اس�لامی از جلسه این کمیس��یون با حضور مسئوالن‬ ‫وزارت امورخارجه خبر داد و اعالم کرد‪« :‬وزارت خارجه‬ ‫معتقد اس��ت چین و روسیه در واقع رای شان را از سر‬ ‫دلس��وزی مطرح کرده اند و بر این اس��اس تغییری در‬ ‫روابط تهران با مس��کو و پکن روی نمی دهد‪ ».‬حسین‬ ‫ابراهیمی در این باره گفت‪« :‬این جلسه با محور روابط‬ ‫ایران با چین و روسیه و اژانس بین المللی انرژی اتمی ‬ ‫در م��ورد موضع گیری های اخی��ر و همچنین در مورد‬ ‫قطعنامه ش��ورای امنیت برقرار ش��د‪ ».‬وی خاطرنشان‬ ‫کرد‪« :‬مس��ئوالن وزارت خارجه در پی گفت وگویی که‬ ‫ب��ا مقامات این دو کش��ور داش��ته اند‪ ،‬معتقدند این دو‬ ‫کش��ور در واقع به نفع ایران جلوی فتنه باالتر را گرفته‬ ‫و رای شان را برای دلس��وزی به ایران مطرح کرده اند‪،‬‬ ‫تا مس��ائل دیگری در جامعه بین المللی پیش نیاید‪ ».‬به‬ ‫گفت��ه ابراهیمی‪ ،‬وزارت امور خارج��ه درباره اظهارات‬ ‫صاحب نظ��ران در رابطه ب��ا موضع گیری های چین و‬ ‫روسیه و مسائلی که قطعنامه برای ایران به وجود اورده‪،‬‬ ‫اعالم کرده که این جریان برای ایران اثار سویی نداشته‬ ‫و جای هیچ نگرانی نیست‪.‬‬ ‫شرق‪ :‬رئیس مجمع نمایندگان روحانی مجلس گفت‪:‬‬ ‫«مراجع تاکی��د کردند اظه��ارات احمدی نژاد موجب‬ ‫تعجب همه شده اس��ت زیرا در کشور این بحث تازه‬ ‫در حال س��امان گرفتن است‪ ».‬محمدتقی رهبر از سفر‬ ‫روحانیون مجلس به ق��م و دیدار با مراجع خبر داد و‬ ‫بازتاب گفت وگوی تلویزیونی رئیس جمهور در قم را‬ ‫بس��یار منفی عنوان کرد‪ .‬وی افزود‪« :‬صحبت علما این‬ ‫بود که چرا پس از سس��تی هایی که قب�لا اتفاق افتاده‬ ‫اقای رئیس جمهور این حرف ها را مطرح می کند‪ .‬انان‬ ‫تاکید کردند ما نیز موافق برخورد نامطلوب در خیابان‬ ‫با افراد نیستیم اما ایا باید گفته شود که ما مخالف این‬ ‫طرح ها هس��تیم؟» رهبر گفت‪« :‬سخنان رئیس جمهور‬ ‫چراغ سبز به بی بن دو باری ها است‪ .‬اگر مبنا را قضاوت‬ ‫اقای احمدی نژاد در مورد این طرح بدانیم که در پی ان‬ ‫کسی با کسی کاری نداش��ته باشد‪ ،‬فردا شاهد توسعه‬ ‫کش��ف حجاب ها از اتومبیل ها به خیابان ها هس��تیم‪».‬‬ ‫رئیس مجمع نمایندگان روحانیون مجلس خاطرنشان‬ ‫ک��رد‪« :‬بنده به عن��وان رئی��س مجمع براس��اس ثمره‬ ‫گفت وگوهایم با مراجع خطاب به دولت عرض می کنم‬ ‫اقای دولت! ایا پیام رهبری و مردم را نشنیده اید؟»‬ ‫منافقان کرایه ای سخنرانی متکی‬ ‫اعتراض به ابراز تاسف مراجع‬ ‫القای بی حجابی ‪ BBC‬و ‪VOA‬‬ ‫فارس‪ :‬گروهک تروریستی منافقین به دلیل فقدان پایگاه‬ ‫مردمی از اتباع ایرانی و غیرایرانی در راستای مقاصد خود‬ ‫بهره برداری کرده و با پرداخت مبالغی ناچیز انها را برای‬ ‫تجمعات خیابانی کرایه می کند‪ .‬یکی از این نمونه ها در‬ ‫س��فر اخیر منوچهر متکی‪ ،‬وزیر امور خارجه به دوبلین‬ ‫قابل مش��اهده بود‪ ،‬به نحوی که حدود ‪ 15‬نفر با برپایی‬ ‫تجمع و در دست داشتن پرچم های گروهک تروریستی‬ ‫منافقین و س��لطنت طلبان و با دریافت مبالغی ناچیز‪ ،‬در‬ ‫حدود دوساعت ناسزا گفتند‪ .‬البته فحاشی و ناسزا گفتن‬ ‫از مردی ‪ 60‬س��اله بعید به نظر می رسید! اما به قول این‬ ‫ضرب المثل قدیمی‪« ،‬انچه ش��یران را کن��د روبه مزاج‪،‬‬ ‫احتیاج اس��ت‪ »....‬اصوال تجمعات در نقاط مختلف دنیا‬ ‫با سر دادن شعار همراه است‪ ،‬ولی اینجا خبری از شعار‬ ‫نب��ود‪ ،‬فحش و ناس��زا بود که بر زبا ن ای��ن افراد مدعی‬ ‫دموکراس��ی و ازادیخواهی جاری می شد‪ .‬نکته جالب‬ ‫ک تروریستی‬ ‫توجه هماهنگی تلویزیون ‪ RTE‬با گروه ‬ ‫منافقی��ن بود به نحوی ک��ه گفت وگو در محلی ترتیب‬ ‫داده ش��د که پنج��ره اتاق مصاحبه باز ب��ود و صداهای‬ ‫تجمع کنندگان حین مصاحبه به گوش می رسید‪ .‬متاسفانه‬ ‫برخ��ی از اتب��اع ایران��ی و غیر ایرانی در اروپ��ا به دلیل‬ ‫مش��کالت در پرداخت هزینه های سرسام اور زندگی و‬ ‫به ویژه در پی بحران اقتصادی در جهان به وعده های این‬ ‫گروهک پاسخ مثبت می دهند و تنها برای گذران زندگی‬ ‫یا سفر به دیگر کشورهای اروپایی با این گروهک همگام‬ ‫شده و در جهت اهداف و منویات انها حرکت می کنند‪.‬‬ ‫کیه��ان‪ :‬به طور طبیعی این پرس��ش از مراجع عظام در‬ ‫ذهن مردم شکل خواهد گرفت که دفاع از حریم مقدس‬ ‫امام حس��ین(ع) و امام زمان و اس�لام و انقالب و مردم‬ ‫مسلمان و شخص حضرت امام(ره) با اهمیت تر است یا‬ ‫حمایت از نوه امام راحل(ره)‪ ،‬انهم در حالی که وی فقط‬ ‫به دلیل همراهی با س��ران فتنه مورد اعتراض مردم قرار‬ ‫گرفته اس��ت؟! روزنامه کیهان در سرمقاله خود نوشت‪:‬‬ ‫دلجویی برخی عالمان بزرگوار از جناب اقای سید حسن‬ ‫خمینی همانگون��ه که خود فرموده اند به خاطر حمایت‬ ‫از امام راح��ل(ره) و بینش و منش ان حضرت بوده و‬ ‫دقیقا به همین علت الزم بود این دلجویی با هش��دار و‬ ‫اندرز به نوه محترم حضرت امام نیز همراه باشد‪ ،‬چرا که‬ ‫ایشان به دلیل همنشینی یک ساله اخیر خود با دشمنان‬ ‫امام(ره) و عوامل نش��ان دار بیگانه مورد اعتراض مردم‬ ‫ق��رار گرفته بودند ‪ -‬و گرنه قب��ل از ان مردم عبای نوه‬ ‫حضرت امام را به تبرک می بوسیدند ‪ -‬بنابراین وقتی در‬ ‫کنار دلجویی از وی‪ ،‬نس��بت به مواضع غیرقابل توجیه‬ ‫ایشان اندرزی داده نمی شود‪ ،‬این دلجویی نقض غرض‬ ‫تلقی خواهد ش��د و این توهم را‪ -‬که به یقین بی مورد‬ ‫اس��ت‪ -‬پدید می اورد که برخی عالمان بزرگوار‪ ،‬رابطه‬ ‫نس��بی با حضرت امام(ره) را از راه مبارک و ش��خص‬ ‫گرانقدر ایش��ان بااهمیت تر می دانند! چرا مراجع عظام‬ ‫اعتراض مردم به اقای سیدحس��ن خمینی را اهانت به‬ ‫حضرت ام��ام(ره) و بیت معظم ایش��ان تلقی فرموده و‬ ‫محکوم کرده اند‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫فردا‪ :‬یک نماینده مجلس با بیان اینکه گزارشات رسیده به‬ ‫کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گویای‬ ‫این است که دشمنان ما از جمله شبکه بی بی سی هزینه های‬ ‫زیادی را برای القای بدحجابی به دختران صرف می کنند‪،‬‬ ‫گفت‪« :‬حاال که در اغتشاشات بعد از انتخابات به نتیجه ای‬ ‫دس��ت پیدا نکردند‪ ،‬از طریق رواج بدحجابی و مسائل‬ ‫اخالقی به نوعی با نظام مقابله می کنند‪ .‬این ش��بکه ها به‬ ‫خوبی می دانند که نقطه قوت نظام و دلیل رشد و شکوفایی‬ ‫کشور هویت ایرانی‪ -‬اسالمی زنان وجوانان است که انها‬ ‫را از هجمه ه��ای غرب مصون نگه می دارد‪ ».‬این نماینده‬ ‫مجل��س تصریح کرد‪« :‬بع��د از انتخابات کار هماهنگی‬ ‫ش��روع شد که بر اس��اس ان در دانشگاه ها سی دی های‬ ‫شیطان پرستی توزیع و دانشجویان را با یک فرقه انحرافی‬ ‫که در ان انواع ناهنجاری های اخالقی وجود دارد‪ ،‬اش��نا‬ ‫کردند‪ .‬در شبکه های دیگری هم مانند ‪ VOA‬تبلیغ می شود‬ ‫که دختران ایرانی با ارایش خود به مبارزه با نظام بپردازند‪.‬‬ ‫از س��ویی دیگر خود ما بر اموزه های دین مبین اسالم و‬ ‫فرهنگ اصیل ایرانی برای نس��ل جوان و حتی کودکان‬ ‫خوب کار نکرده ایم‪ .‬مجموعه این عوامل سبب شده که‬ ‫جوانان به رغم داشتن مبانی اعتقادات قابل پسند‪ ،‬پوششی‬ ‫متناسب با اموزه های دینی و اعتقادات قلبی نداشته باشند‪،‬‬ ‫پس باید به صورت جدی تر در چند جنبه این زمینه کار‬ ‫کنیم؛ جنبه اول رویکرد فرهنگی و جنبه دیگر رویکردهای‬ ‫ی و امنیتی و مقابله با ش��بکه های فساد و فحشا و‬ ‫انتظام ‬ ‫مبارزه با بدجابی و دیگر موارد است‪».‬‬ ‫‪15‬‬ ‫خبرنامه‬ ‫تکذیب همکاری‬ ‫عربستان با اسرائیل‬ ‫روزنام��ه االی��ام بحری��ن‪ :‬دول��ت‬ ‫عربس��تان ادعای رسانه های انگلیسی‬ ‫درب��اره هم��کاری ای��ن کش��ور ب��ا‬ ‫رژی��م صهیونیس��تی در اق��دام علیه‬ ‫تاسیسات هسته ای ایران را نادرست‬ ‫خواند‪ .‬یک منبع مس��ئول در وزارت‬ ‫امورخارجه عربس��تان سعودی اخبار‬ ‫مربوط به همکاری کشورش با رژیم‬ ‫صهیونیستی برای اقدام علیه ایران را‬ ‫کذب محض دانست‪ .‬این منبع مسئول‬ ‫اخبار منتشر شده در برخی رسانه های‬ ‫انگلیس��ی مبنی بر اجازه کشورش به‬ ‫هواپیماهای رژیم صهیونیس��تی برای‬ ‫عبور از حریم هوایی عربس��تان علیه‬ ‫ایران را دروغ خواند‪ .‬وی تاکید کرد‪:‬‬ ‫«عربس��تان به ش��دت با نقض حریم‬ ‫هوای��ی و اس��تفاده از اراضی خود از‬ ‫سوی هر طرفی برای اقدام علیه کشور‬ ‫دیگر مخالف اس��ت‪ ».‬ب��ه گفته وی‪،‬‬ ‫غیر ممکن اس��ت که کشورش چنین‬ ‫سیاس��تی در قبال رژیم صهیونیستی‬ ‫ک��ه هی��چ رابط��ه ای ب��ا ان ن��دارد‬ ‫اتخاذ کند‪.‬‬ ‫‪16‬‬ ‫تحریم‬ ‫انتخابات مصر‬ ‫روزنام��ه الشرق االوس��ط‪ :‬مدی��رکل‬ ‫س��ابق اژانس بین المللی انرژی اتمی ‬ ‫که از سال گذش��ته تالش های خود‬ ‫را در راس��تای تغییر قانون اساس��ی‬ ‫مص��ر به عنوان رئی��س جمعیت ملی‬ ‫تغییر اغ��از کرده اس��ت در تحولی‬ ‫اشکار با این اس��تدالل که به تنهایی‬ ‫توانایی تغییر ندارد‪ ،‬خواستار تحریم‬ ‫انتخابات ش��د‪« .‬محمد البرادعی» که‬ ‫پی��ش از این از احتمال نامزدی خود‬ ‫ب��رای انتخابات ریاس��ت جمهوری‬ ‫مصر در س��ال ‪ 2011‬خب��ر داده بود‪،‬‬ ‫در جم��ع مصری های س��اکن لندن‬ ‫گفت‪« :‬هرگز نگفتم ک��ه برای نامزد‬ ‫شدن در انتخابات ریاست جمهوری‬ ‫وارد صحنه سیاس��ی مصر شدم‪ ،‬من‬ ‫نه یک رهبر سیاس��ی ام و ن��ه نامزد‬ ‫ریاس��ت جمهوری!»این ش��خصیت‬ ‫برجسته سیاسی تاکید کرد‪« :‬با شرایط‬ ‫فعلی هرگز در هیچ فعالیت سیاس��ی‬ ‫یا انتخابات در مصر شرکت نمی کنم‬ ‫چه انکه با این شرایط همواره حزب‬ ‫حاکم (رژیم مبارک) پیروز می شود‪».‬‬ ‫ناکارامدی تحریم ها‬ ‫علیه ایران‬ ‫نیویورک تایم��ز‪ :‬هیچ کس در دولت‬ ‫اوبام��ا و کاخ س��فید باور ن��دارد که‬ ‫تحریم ه��ای جدی��د علیه ای��ران به‬ ‫تنهایی قادر باش��د ای��ران را از ادامه‬ ‫فعالیت های هسته ای اش باز دارد‪ .‬در‬ ‫حالی که همه بر این نظر متفق القول اند‬ ‫که این تحریم ها نیز مانند تحریم های‬ ‫قبل��ی با شکس��ت روبه رو می ش��ود‬ ‫بنابراین دولت اوبام��ا دقیقا باید چه‬ ‫اقدامی انجام دهد؟‬ ‫در حال حاضر صحبت از طرح های‬ ‫‪ A،B،C‬حاش��یه خلیج فارس ش��نیده‬ ‫می ش��ود‪ ،‬ام��ا دولت اوبام��ا به طور‬ ‫علن��ی درباره انها س��خنی ب��ه میان‬ ‫نم��ی اورد‪ .‬ای��ن طرح ه��ا ش��امل‬ ‫برنامه های نظامی برای مهار و محدود‬ ‫کردن ایران و نیز پروژه س��ازمان سیا‬ ‫معروف به تخلیه مغزها برای خارج‬ ‫کردن نخبه های هسته ای ایران است‪.‬‬ ‫در واقع دول��ت اوباما طرح مخفیانه‬ ‫دول��ت بوش ب��رای ضرب��ه زدن به‬ ‫س��اختار برنامه هس��ته ای ای��ران را‬ ‫سرعت بیشتری داده است‪.‬‬ ‫لزوم همراهی با اسرائیل در حمله‬ ‫به کاروان ازادی‬ ‫یدیعوت احارونوت‪ :‬رهبران احزاب‬ ‫دموک��رات و جمهوریخ��واه س��نای‬ ‫امری��کا از ب��اراک اوباما خواس��تند‬ ‫در موض��وع حمل��ه اخی��ر رژی��م‬ ‫صهیونیستی به کاروان کمک به غزه‬ ‫از این رژیم حمایت کند‪ .‬هری رید‪،‬‬ ‫رهبر اکثری��ت دموکرات و میج مک‬ ‫کان��ل‪ ،‬رهب��ر اقلی��ت جمهوریخواه‬ ‫در س��نای امریکا با ن��گارش نامه ای‬ ‫خطاب به رئیس جمهوری این کشور‬ ‫از وی خواستند دست از حمایت از‬ ‫رژیم صهیونیس��تی برن��دارد‪ .‬این دو‬ ‫سناتور ارشد امریکایی در نامه خود‬ ‫مدعی ش��دند که رژیم صهیونیستی‬ ‫در دف��اع از خ��ود اق��دام ب��ه حمله‬ ‫ب��ه کش��تی های کاروان ازادی کرده‬ ‫اس��ت‪ .‬نامه مذک��ور در اعتراض به‬ ‫طرح موضوع تحقی��ق بین المللی از‬ ‫دالیل حمله صهیونیست ها به کاروان‬ ‫ازادی نوشته شده و نشانگر اتفاق نظر‬ ‫دو حزب بزرگ امری��کا در دفاع از‬ ‫سیاس��ت های تل اویو بدون توجه به‬ ‫وضعیت کنونی مردم غزه است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫جهان در یک نگاه‬ ‫سایه استیضاح بر سر محصولی‬ ‫افتاب یزد‪ :‬سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس‬ ‫اظهار داشت‪« :‬اگر محصولی گفته باشد که قولی‬ ‫برای تغییر مدیرعامل س��ازمان تامین اجتماعی به‬ ‫نمایندگان مجلس نداده ام بی انصافی اس��ت زیرا‬ ‫وی ن��ه یک ب��ار بلکه چند بار خود ش��خصا به‬ ‫حضور فتاح در س��ازمان تامی��ن اجتماعی تاکید‬ ‫کرده است‪ ».‬جواد زمانی گفت‪« :‬رای گیری و قانع نشدن نمایندگان از توضیحات‬ ‫وزیر رفاه و تامین اجتماعی در صحن علنی مجلس برای محصولی دارای پیام بود‪».‬‬ ‫وی با اشاره به حضور وزیر رفاه در جلسه علنی مجلس گفت‪« :‬نمایندگان مجلس‬ ‫از اقای محصولی توقعاتی دارند که براورده نش��ده اس��ت بنابراین ادامه وضعیت‬ ‫موجود می تواند حتی موجب استیضاح وزیر رفاه شود‪ ».‬عضوکمیسیون اجتماعی‬ ‫مجلس گفت‪« :‬طبق ایین نامه مجلس اگر نمایندگان برای بار س��وم از س��ئواالت‬ ‫وزیری قانع نش��وند ان وزیر باید اس��تیضاح ش��ود بنابراین قانع نشدن نمایندگان‬ ‫مجل��س از اظهارات اقای محصولی دارای پیام مهمی برای وزیر رفاه بود زیرا در‬ ‫مجلس اجرای هیچ مساله قانونی دور از ذهن نیست‪».‬‬ ‫چراغ سبز به خوانندگان لس انجلسی‬ ‫ایلنا‪ :‬رئیس دفتر رئیس جمهور تاکید کرد‪« :‬ایرانیان خارج از کش��ور برای ورود به‬ ‫کشور از هیچ کس و هیچ جا نباید اجازه بگیرند‪ ».‬اسفندیار رحیم مشایی در خصوص‬ ‫ورود خواننده های خارج از کش��ور به داخل کشور و اینکه گفته می شود با مجوز‬ ‫وی این کار صورت گرفته اس��ت‪ ،‬گفت‪« :‬اینکه ش��خصی ایرانی بخواهد فعالیتی‬ ‫در داخل و خارج از کش��ور داشته باشد مطابق با چارچوب و قوانین ازاد است و‬ ‫مش��کلی نداریم‪ » .‬وی ادامه داد‪« :‬فعالیت هنری در همه بخش ها از جمله موسیقی‬ ‫برای همه هنرمندان در داخل و خارج از کشور و در چارچوب قوانین ازاد است‪».‬‬ ‫ مشاور ارشد رئیس جمهور ادامه داد‪« :‬برگشت به ایران برای هیچ کس مشکلی ندارد‬ ‫مگر جرمی انجام شده باشد و ان جرم تعقیب قضایی شده باشد و قانونا ورود به‬ ‫کشور قابل منع نیست‪ ،‬خروج از کشور هم همینطور است به شرط انکه حکمی از‬ ‫دستگاه قضایی برای کسی صادر شده و ممنوعیت خروج قانونی داشته باشد‪».‬‬ ‫احتمال قطع روابط ترکیه‬ ‫با اسرائیل‬ ‫روزنامه لومون��د‪ :‬در پی حمله اخیر‬ ‫رژی��م صهیونیس��تی به کش��تی های‬ ‫کاروان ازادی اعزامی به غزه و کشتار‬ ‫حامیان صل��ح‪ ،‬رئیس جمهور ترکیه‬ ‫قطع رواب��ط با این رژی��م را دور از‬ ‫ذهن ندانست‪ .‬عبداهلل گل در ارتباط‬ ‫ب��ا جنایت رژی��م صهیونیس��تی در‬ ‫حمله به کاروان ازادی اظهار داشت‪:‬‬ ‫«اس��رائیل اگر می خواهد انچه را که‬ ‫رخ داده جبران کند باید عذرخواهی‬ ‫کند و غرامت بپردازد‪ ».‬وی با اش��اره‬ ‫به ل��زوم تالش رژیم اس��رائیل برای‬ ‫جبران جنایت کش��تار کاروان ازادی‬ ‫گفت‪« :‬در صورتی که اس��رائیل هیچ‬ ‫گام��ی در این زمینه بر ن��دارد ممکن‬ ‫است ترکیه به جایی برسد که روابط‬ ‫دیپلماتیک خود با ت��ل اویو را قطع‬ ‫کند‪ ».‬رئیس جمهور ترکی��ه در ادامه‬ ‫ب��ا جنای��ت دانس��تن حمل��ه رژیم‬ ‫صهیونیستی علیه کاروان ازادی تاکید‬ ‫کرد‪« :‬غیر ممکن است که بدون انجام‬ ‫این اقدامات [عذرخواهی و پرداخت‬ ‫غرامت] گذشته را فراموش کنیم‪».‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫مسکو ‪S-300‬‬ ‫به ایران نمی دهد‬ ‫رویترز‪ :‬دفتر ریاس��ت جمهوری فرانسه‬ ‫اعالم کرد که والدیمیر پوتین به پاریس‬ ‫اعالم کرده اس��ت ک��ه به دنبال تصویب‬ ‫تحریم هایجدیدسازمانمللعلیهتهران‪،‬‬ ‫مسکو تحویل موش��ک های ‪ S-300‬به‬ ‫ایران را متوقف خواهد کرد‪.‬این در حالی‬ ‫است که روسیه پیش از ان بر حق خود‬ ‫برایارائهاینموشک هابهایرانتاکیدکرده‬ ‫و گفته بود که از انجا که قرارداد تحویل‬ ‫این موشک ها به تهران پیش از قطعنامه‬ ‫جدید ضدایرانی امضا شده بود‪ ،‬مسکو‬ ‫حق دارد به وظیفه خود در قبال این قرارداد‬ ‫عمل کند‪ .‬سخنگوی سارکوزی به نقل از‬ ‫پوتین گفت که ایران از این بابت بس��یار‬ ‫ناراحتاستومی خواهداقداماتیتنبیهی‬ ‫علیه مسکو اعمال کند‪ .‬یک مقام مسئول‬ ‫در کرملین مدعی ش��د که موشک های‬ ‫‪ S-300‬تحت پوشش تحریم های جدید‬ ‫قرارمی گیرد‪.‬دیپلمات هایشورایامنیت‬ ‫گفتند که درخواست قطعنامه جدید علیه‬ ‫ایران در زمینه «هوشیاری و محدودیت»‬ ‫کش��ورهای عضو سازمان ملل در زمینه‬ ‫فروش سالح به ایران را فراهم می اورد‪.‬‬ ‫ترک ها مسلمان تر از ما هستند!‬ ‫ف��ارس‪ :‬یکی از مراجع تقلید در ق��م با انتقاد از‬ ‫وضعیت حجاب در کشور گفت‪« :‬در حال حاضر‬ ‫وضعیت حجاب در مقایس��ه با کشورهایی مانند‬ ‫ترکیه مایه شرمساری است و مبارزه با بدحجابی‬ ‫باید از دولت و دستگاه های دولتی شروع شود‪».‬‬ ‫ایت اهلل العظمی لطف اهلل صافی گلپایگانی با اشاره‬ ‫به وجود مفاس��د اجتماعی و اقتصادی در کشور اظهار کرد‪« :‬به گونه ای عمل کنید‬ ‫که جلوی مفاسد را بگیرید‪ .‬امروز حجاب از وضعیت نامناسبی در کشور برخوردار‬ ‫اس��ت‪ ،‬حتی در ورزش نیز مفاس��د زیادی مشاهده می ش��ود که باید جلوی ان را‬ ‫گرفت‪».‬وی با مقایس��ه کشورهای غیرمس��لمانی مانند ترکیه با کشور ایران گفت‪:‬‬ ‫«وضعیت حجاب در کشور مایه شرمساری است‪ .‬ترکیه و دیگر کشورها مسلمان تر‬ ‫از ما هس��تند چرا ما باید از انها کمتر باش��یم‪ .‬باید با بررسی حجاب در جامعه به‬ ‫ریشه های این بدحجابی پی برد‪».‬‬ ‫دل های شیطانی و فاسد به دنبال فتنه رفتند‬ ‫ایلنا‪ :‬معاون اول رئیس جمهور گفت‪« :‬دل های ش��یطانی و فاسد به دلیل انفصال از‬ ‫نورانیت دنبال فتنه رفتند تا نگذارند این دولت خدمت کند اما فتنه انها کارگر نیفتاد‪،‬‬ ‫چراکه انها از اراده دولت و لطف خداوند غافل بودند‪ ».‬محمدرضا رحیمی با اشاره‬ ‫به حوادث و فتنه هایی که در یک س��ال اخیر و پس از انتخابات به وقوع پیوس��ت‪،‬‬ ‫گفت‪« :‬فتنه به معنای ازمودن است و «فتن» یعنی گذاشتن طال در اتش برای جدا‬ ‫شدن ناخالصی‪ ».‬وی تصریح کرد‪« :‬در راه رجوع به خدا‪ ،‬خیر و شر پیش می اید‬ ‫تا عده ای را به کمال و سعادت و عده ای را به عذاب و شقاوت برساند‪ ».‬معاون اول‬ ‫رئیس جمهورادامه داد‪« :‬حضور موثر و قوی تر رئیس جمهور در محافل بین المللی و‬ ‫از ان جمله حضور افتخارامیز ایشان در اجالس خلع سالح در نیویورک‪ ،‬سفرهای‬ ‫منطقه ای و دوره ای به کشورهای اسیایی و افریقایی و همچنین اجالس گروه ‪15‬‬ ‫و منع گس��ترش سالح های هس��ته ای همگی از مصادیق موفقیت های اخیر دولت‬ ‫اس��ت که موجب افتخار و سربلندی است‪ ».‬معاون اول رئیس جمهور همچنین به‬ ‫حضور پررنگ دولت در میان مردم و سرعت بخشیدن به سفرهای استانی و تشکیل‬ ‫کارگروه های متعدد و شوراهای راهبردی اشاره کرد‪.‬‬ ‫‪17‬‬ ‫تیتر یک‬ ‫نگاهی به تاریخچه خط سوم از ابتدای انقالب تا امروز‬ ‫جریان س��وم یا تفکر سوم پس از پیروزی انقالب‬ ‫اس�لامی و در پی اختالفات گروه‏ها و جریان‏هایی‬ ‫ک��ه هر یک به نوعی خ��ود را در پیروزی انقالب‬ ‫س��هیم می‏دانستند‪ ،‬مطرح شد و برای خود مدعیان‬ ‫بس��یاری داشته اس��ت‪ .‬فضای سیاس��ی کشور از‬ ‫ابتدای انقالب اما بیش��تر حالت دو قطبی داش��ته‬ ‫اس��ت‪ .‬چ��ه در ابت��دای انق�لاب ک��ه لیبرال‏ها و‬ ‫خط امامی‏ه��ا مجلس را در اختیار گرفتند و چه در‬ ‫زمان��ی که مجمع روحانیون با انش��عاب از جامعه‬ ‫روحانیت مبارز جریان چپ خط امامی را تش��کیل‬ ‫داد و چ��ه زمانی که در میانه دهه ‪ 70‬دوگانه میان‬ ‫محافظ��ه کاران و اصالح طلب��ان و در دهه ‪ 80‬میان‬ ‫اصالح طلبان و اصولگرایان شکل گرفت‪.‬‬ ‫سید احمد خمینی و راه سوم‬ ‫برخی س��ید احمد خمینی را مبدع جریان س��وم در‬ ‫ایران می‏دانند‪ .‬این باور از انجا ش��کل می گیرد که او‬ ‫‪ 24‬فروردین سال ‪ ،60‬در گفت وگو با روزنامه کیهان‬ ‫از لزوم توجه به راه سوم در جمهوری اسالمی سخن‬ ‫گف��ت و تاکید کرد‪« :‬من از اول عقیده ام این بوده که‬ ‫عده ای هس��تند مکتبی و معتقد که روی چش��ممان‪،‬‬ ‫‪18‬‬ ‫خط سومی ها‬ ‫عده ای هم هس��تند که مکتب را عنوان کرده اند و از‬ ‫ان می خورن��د‪ .‬عده ای هم هس��تند اه��ل قلم و بیان‬ ‫و ب��ه اصطالح روش��نفکر که هیچ گونه ش��ناختی از‬ ‫جامعه ندارند و فقط مواظب هس��تند عقب نیفتند که‬ ‫خطرش��ان کمتر از دس��ته دوم نیس��ت‪ .‬من گفته ام و‬ ‫می گویم که باید به اس�لام راس��تین توجه کرد و این‬ ‫دو خط را که باطل اس��ت کنار گذاشت و خط سوم‬ ‫(را که) راستین و تنها راه نجات است‪ ،‬دنبال کنیم…‬ ‫خط سومی که امام راهبر ان است‪».‬‬ ‫ه��ر چند از این صحبت و برخ��ی دیگر از اظهارات‬ ‫او چنین برداش��ت می ش��د که در پ��ی ایجاد جریان‬ ‫سومی اس��ت ام��ا او باره��ا گفت که هرگ��ز به فکر‬ ‫راه‏اندازی جریان جدیدی نبوده است‪.‬‬ ‫موضوع حضور سیداحمد خمینی در جریان موسوم‬ ‫به خط سوم مربوط به جلسه ای می شود که در مشهد‬ ‫تشکیل می ش��ود و س��یداحمداقا به دعوت الهوتی‬ ‫به این جلس��ه می رود‪ .‬در این جلس��ه بحث دوگانه‬ ‫بنی صدر و بهشتی مطرح می شود و اینکه جریان سوم‬ ‫باید از هر دو گروه عبور کند‪ .‬س��یداحمد اما پس از‬ ‫مراجعت به تهران با توصیه های امام رویکرد خود را‬ ‫عوض می کند و از جریان خط سوم فاصله می گیرد‪.‬‬ ‫نخستین نماینده‬ ‫ام��ا اولین فردی که رس��ما خ��ود را نماینده جریان‬ ‫س��وم در ایران خواند‪ ،‬ابوالحسن بنی صدر‪ ،‬نخستین‬ ‫رئیس جمه��وری اس�لامی ایران ب��ود‪ .‬او البته بعدها‬ ‫وابس��تگی خ��ود به جری��ان لیب��رال و منافقین را به‬ ‫نمایش گذاشت و نش��ان داد که هرگز مستقل نبوده‬ ‫اس��ت‪ .‬او با گرایش به س��مت لیبرال‏ه��ا راه خود را‬ ‫از خ��ط امامی‏ها جدا کرد تا س��رانجام از ریاس��ت‬ ‫جمهوری عزل شد‪.‬‬ ‫کارگزاران‪ ،‬داعیه دار جدید‬ ‫پ��س از ان در هر دوره ای خصوصا در برهه هایی که‬ ‫انتخابات ریاست جمهوری یا مجلس برگزار می شد‬ ‫فرد یا گروه هایی با عنوان جریان س��وم در رقابت ها‬ ‫حاضر می ش��دند و البته برای خ��ود طرفدارانی هم‬ ‫داش��تند‪ .‬اما تا انتخابات مجلس پنجم جریان س��وم‬ ‫در محاق قرار گرفت و نتوانست انچنان عرض اندام‬ ‫کند‪ .‬در این انتخابات اما حزب کارگزاران سازندگی‬ ‫که تکنوکرات های دولت هاش��می رفسنجانی بودند‬ ‫با ارائه فهرس��تی مستقل‪ ،‬دو جریان اصلی حاضر در‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫سیاست‬ ‫رقابت های انتخاباتی را به مبارزه طلبیدند تا جایی که‬ ‫توانستند برخی از افراد خود را به مجلس بفرستند‪.‬‬ ‫خط سوم از دل جریان راست‬ ‫جری��ان س��وم ام��ا در انتخابات ریاس��ت جمهوری‬ ‫هفت��م جان تازه ای گرفت‪ ،‬انج��ا که محمد محمدی‬ ‫ری ش��هری با راه اندازی جمعیت دف��اع از ارزش ها‬ ‫به عن��وان جری��ان س��وم وارد عرصه رقابت ها ش��د‬ ‫ام��ا به علت فض��ای دو قطبی انتخاب��ات دوم خرداد‬ ‫نتوانس��ت به موفقیتی دس��ت یابد‪ .‬او چندی پس از‬ ‫این انتخابات‪ ،‬فعالیت جمعی��ت دفاع از ارزش ها را‬ ‫متوق��ف ک��رد و اینگونه بود که هر ی��ک از اعضای‬ ‫ان به س��متی رفتند و به یک��ی از جریان های عمده‬ ‫سیاس��ی در کشور پیوس��تند‪ .‬محمد شریعتمداری به‬ ‫کابین��ه خاتمی رف��ت‪ ،‬پورنجاتی به جبهه مش��ارکت‬ ‫پیوس��ت و افرادی چون ایت اهلل غیوری نجف ابادی‪،‬‬ ‫مرحوم سید علی اکبر ابوترابی فرد و روح اهلل حسینیان‬ ‫به سمت جریان راست سنتی متمایل شدند‪.‬‬ ‫انتخاب��ات مجل��س شش��م ف��را رس��ید‪ .‬ای��ن ب��ار‬ ‫محس��ن رضایی خود را جریان سوم می دانست‪ .‬او از‬ ‫راست سنتی جدا شد و از اصالح طلبان تبری جست‬ ‫تا خود را فردی مس��تقل از دو جریان عمده سیاسی‬ ‫کشور معرفی کند‪ .‬او اما به توفیقی دست نیافت‪.‬‬ ‫تالش بی ثمر‬ ‫در میانه عمر دولت اصالحات‪ ،‬طه هاشمی از اعضای‬ ‫هیات مدیره دفتر تبلیغات اس�لامی حوزه علمیه قم‪،‬‬ ‫اع�لام کرد که در تالش اس��ت تا ای��ن راه و خط را‬ ‫احیا کند‪ .‬او گفت که باید به س��مت نواندیشی دینی‬ ‫حرکت کنیم و خط سوم همان نواندیشی دینی است‪:‬‬ ‫«هم اکن��ون در درون جن��اح محافظ��ه کار عده ای که‬ ‫ممکن است متش��کل هم نباشند درصدد ایجاد بستر‬ ‫مناس��ب برای بازنگری هس��تند‪ .‬این گ��روه از اینکه‬ ‫عده ای مارک دار و مشخص سخنگوی انها باشند که‬ ‫قد و قواره ش��ان خیلی کوتاه تر از انهاست‪ ،‬ناراحتند‪.‬‬ ‫من امروز هم جناح اصالح طلب و هم محافظه کار را‬ ‫به خوبی می شناسم‪.‬‬ ‫فش��اری که ام��روز بر اقای خاتمی وارد می ش��ود از‬ ‫طرف هر دو جناح سیاس��ی است‪ .‬باید از راه صحیح‬ ‫و درس��ت برای اصالح کش��ور وارد شد‪ .‬تحول در‬ ‫حال شکل گیری است و این واکنشی انتقادی نسبت‬ ‫به عملکرد خود این دوستان است‪.‬جناح راست پس‬ ‫از شکس��ت در حوزه مس��ائل سیاسی برای اینکه در‬ ‫صحنه بمان��د خود را طرف��دار منحصر به فرد دین و‬ ‫مبانی حکومت دینی معرفی می کند‪ .‬در مقابل جریان‬ ‫نوگ��را با ای��ن تحلیل که این گ��روه حقیقت دین را‬ ‫نمی شناس��د به قرائت ان از دی��ن اعتراض دارد‪ .‬در‬ ‫این می��ان گروه نواندیش معتقد اس��ت که این تلقی‬ ‫از حکومت اسالمی از همان ابتدا اشتباه بوده است و‬ ‫مردم از همان اغ��از نقش اول را در تحقق حکومت‬ ‫اس�لامی دارند‪( ».‬پیام ام��روز‪ ،‬ش��ماره ‪ )44‬روزنام��ه‬ ‫انتخاب با حمایت سازمان تبلیغات اسالمی راه اندازی‬ ‫ش��د تا ارگان این اندیشه باشد‪ .‬همزمان محمدمهدی‬ ‫فقیهی‪ ،‬س��ردبیر این روزنامه امتیاز «راه س��وم» را نیز‬ ‫گرفت ت��ا بتواند این نگاه را در حاکمیت گس��ترش‬ ‫ده��د‪ .‬در واق��ع جریان انتخاب‪ ،‬ت�لاش می‏کرد تا با‬ ‫حرک��ت میانه روانه ح��د فاصل دو جناح راس��ت و‬ ‫چ��پ حرکت کند و نه منتس��ب به راس��ت بماند و‬ ‫نه به افراط چپ گرایان نزدیک شود‪ .‬جریان انتخاب‬ ‫اگرچه از هاشمی رفس��نجانی و خاتمی خواس��ت تا‬ ‫حزب تش��کیل دهن��د و احزاب را نهادین��ه کنند اما‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫از انجای��ی که خود فاقد پدرخوانده بود‪ ،‬نتوانس��ت‬ ‫تاثیرگذار باقی بماند‪ .‬طه هاشمی در انتخابات مجلس‬ ‫شش��م از هاشمی رفس��نجانی حمای��ت ک��رد و در‬ ‫انتخابات ریاست جمهوری هشتم به دفاع از انتخاب‬ ‫مجدد خاتمی برخاس��ت‪ .‬با این حال جریانات اصلی‬ ‫سیاس��ی کشور پذیرای جریان سوم نشدند و نهایتا با‬ ‫تعطیل��ی روزنامه انتخاب‪ ،‬این جری��ان نیز از صحنه‬ ‫سیاسی کشور محو شد‪.‬‬ ‫مدعیان جدید‬ ‫انتخابات هش��تم ریاس��ت جمهوری ب��ار دیگر محل‬ ‫جدالی بود برای مدعیان جریان س��وم‪ .‬احمد توکلی‪،‬‬ ‫علی فالحیان‪ ،‬حس��ن غفوری فرد‪ ،‬عبداهلل جاس��بی‪،‬‬ ‫س��ید محمود کاشانی‪ ،‬علی ش��مخانی و سید منصور‬ ‫رضوی خود را طالیه دار این جریان می خواندند‪ ،‬اما‬ ‫خاتمی با پیروزی برابر رقبای متعدد خود نش��ان داد‬ ‫که اصالحات یکه تاز سیاست ایران است‪.‬‬ ‫اولین موفقیت؟!‬ ‫تا انتخابات ریاس��ت جمهوری نهم جریان س��وم به‬ ‫فراموشی سپرده شد‪ .‬اما سال ‪ 84‬سالی برای موفقیت‬ ‫جریان س��وم ب��ود‪ ،‬انجا ک��ه محم��ود احمدی نژاد‪،‬‬ ‫ش��هردار تهران توانس��ت باالتر از رقبای نامدار خود‬ ‫هم��راه با اکب��ر هاشمی رفس��نجانی ب��ه مرحله دوم‬ ‫انتخابات راه یابد و به عنوان شش��مین رئیس جمهور‬ ‫ایران انتخاب ش��ود‪ .‬محسن رضایی در این انتخابات‬ ‫دیگر نماینده جریان س��وم بود ک��ه با انصراف خود‬ ‫کمک ش��ایانی به احمدی نژاد کرد‪ .‬ب��ه اعتقاد برخی‬ ‫ه��واداران رضای��ی‪ ،‬چه بس��ا اگر انص��راف او نبود‬ ‫احمدی نژاد به مرحله دوم راه نمی یافت‪.‬‬ ‫احمدی ن��ژاد به عن��وان اولی��ن نماینده جریان س��وم‬ ‫توانس��ت در انتخاب��ات ریاس��ت جمهوری ده��م‬ ‫نیز پیروز ش��ود‪ .‬اگرچ��ه گروه هایی مانند ش��ورای‬ ‫هماهنگی نیروهای انقالب اسالمی در این انتخابات‬ ‫از او حمایت کردند اما او همان طور که از س��ال ‪84‬‬ ‫اع�لام کرده ب��ود نیازی به حمایت اح��زاب از خود‬ ‫نمی دید و س��عی می کرد خود را بی نیاز از گروه های‬ ‫سیاسی راست و چپ نشان دهد‪ .‬محسن رضایی این‬ ‫بار نیز به عنوان نماینده جریان س��وم به میدان امد اما‬ ‫همچون انتخابات مجلس شش��م نتوانست به توفیقی‬ ‫دس��ت یابد‪ .‬احمدی نژاد اما چون ب��ه حاکمیت راه‬ ‫یافت��ه بود‪ ،‬افراد دیگری را به عن��وان نماینده جریان‬ ‫سوم در مقابل خود دید‪.‬‬ ‫پرچمدار جدید‬ ‫جدی ترین فردی که از زمان روی کار امدن محمود‬ ‫احمدی ن��ژاد در انتخاب��ات س��ال ‪ 84‬ب��ر ضرورت‬ ‫ش��کل گیری جریان س��وم تاکید کرده‪ ،‬علی مطهری‬ ‫اس��ت‪ .‬او در نشس��تی ب��ا عن��وان «ل��زوم بازخوانی‬ ‫اندیش��ه های اس��تاد ش��هید مطهری» در نظر گرفتن‬ ‫اصالح طلب��ی مبتنی ب��ر اصولگرای��ی و اصالح��ات‬ ‫مبتنی بر یک سلس��له مبانی و اصول را یک ضرورت‬ ‫دانست و خاطرنش��ان کرد‪ :‬هم اکنون وقتی به هر دو‬ ‫گروه اصولگرا و اصالح طل��ب نگاه می کنیم‪ ،‬متوجه‬ ‫می ش��ویم که هر دو نقاط قوت و ضعفی دارند و اگر‬ ‫بخواهیم هر دو را بر ارا و اندیش��ه های شهید مطهری‬ ‫منطبق کنیم خواهیم دید که هیچ کدام به طور کامل با‬ ‫این ارا و اندیش��ه ها منطبق نیس��تند چنانکه می بینیم‬ ‫جریان اصالح طلب بر مس��اله ا زادی بیان و اندیش��ه‬ ‫تاکی��د ف��راوان دارد و از ان ط��رف بر حفظ س��ایر‬ ‫ارزش ها تاکید الزم را ندارد و ش��اید بتوانیم بگوییم‬ ‫که این جریان برای ازادی ارزش��ی بیش از حد قائل‬ ‫و از بس��یاری ارزش های دیگر غافل شده است‪ .‬وی‬ ‫افزود‪ :‬از س��وی دیگر جریان اصولگرا توجه کافی به‬ ‫مساله ازادی بیان ندارد‪.‬‬ ‫وی همچنین در این نشس��ت در پاسخ به این سوال‬ ‫که ش��ما جایگاه اصالح طلبان را در فضای سیاس��ی‬ ‫اجتماع��ی کش��ور چط��ور ارزیاب��ی می کنی��د و ایا‬ ‫اصالح طلبان از این فضا حذف شدنی هستند یا خیر؟‬ ‫ گفت‪« :‬من فکر می کن��م نظام از وجود اصالح طلبان‬ ‫اس��تقبال می کند و اصال وجود یک گ��روه منتقد در‬ ‫برابر یک دولت و حکومت نعمت محسوب می شود‬ ‫و اگ��ر حکومتی منتقد جدی نداش��ته باش��د‪ ،‬دچار‬ ‫خودکامگی خواهد شد‪».‬‬ ‫وی اف��زود‪« :‬وج��ود منتق��دان ب��ه طور کل��ی برای‬ ‫جمهوری اس�لامی ی��ک نعم��ت اس��ت منته��ا اگر‬ ‫اصالح طلب��ان انتظار دارند با ا نها برخورد محبت امیز‬ ‫شود باید گامی بردارند و اگر نقصی در کارشان است‬ ‫بیان و اگر اشتباهاتی در مشی سیاسی و اجتماعی شان‬ ‫وجود داش��ته به انها اعتراف کنند‪ .‬باید درصدد رفع‬ ‫اش��تباهات خود برایند و همانطور که به دولت انتقاد‬ ‫می کنند که در کجاها اشتباه کرده است مثال بیان کنند‬ ‫انجا که اقای موسوی ادعای تقلب را مطرح و مردم‬ ‫را به حضور در خیابان ها تش��ویق کرد اش��تباه بوده‬ ‫است‪ ».‬مطهری همچنین گفت که اصالح طلبان باید‬ ‫در جاهایی اعتراف کنند تا احس��اس رعایت انصاف‬ ‫پی��دا و دل ها به هم نزدی��ک و زمینه حضور انان در‬ ‫صحنه سیاسی کشور فراهم تر شود‪ .‬یکی از حاضرین‬ ‫پرس��ید‪« :‬ش��ما به حضور سیاس��ی اصالح طلبان در‬ ‫عرصه سیاسی امیدوار هس��تید؟» مطهری پاسخ داد‪:‬‬ ‫«من امیدوارم‪ .‬در بین اصولگرایان تعداد قابل توجهی‬ ‫نی��ز معتق��د به حفظ ای��ن جریان هس��تند و حضور‬ ‫اصالح طلبان را به نفع جمهوری اسالمی می دانند‪».‬‬ ‫یک��ی از حاض��ران از مطهری پرس��ید ش��ما با این‬ ‫عقیده که اصولگرایان معتدل جایگزین اصالح طلبان‬ ‫خواهند شد‪ ،‬موافقید یا خیر؟ که این نماینده مجلس‬ ‫شورای اس�لامی پاسخ داد اینها مس��ائلی نیست که‬ ‫ع��ده ای درب��اره ان تصمیم بگیرند چ��را که گرایش‬ ‫مردم در این باره بسیار مهم است‪ .‬اینگونه مسائل که‬ ‫با گرایش مردم سروکار دارد و تابع قرارداد نیست و‬ ‫امر واقعی است‪.‬‬ ‫یک��ی از حاضری��ن پرس��ید‪ :‬ایا ش��ما قب��ول دارید‬ ‫ک��ه اصولگرای��ان بتوانن��د جایگزی��ن اصالح طلبان‬ ‫باش��ند‪ .‬مطهری پاس��خ داد‪« :‬من این دسته بندی های‬ ‫اصالح طلب و اصولگ��را را قبول ندارم‪ .‬نظر من این‬ ‫اس��ت که بی��ن اصولگرایان معت��دل و اصالح طلبان‬ ‫معتدل فاصله زیادی نیس��ت و اینها دیدگاه هایش��ان‬ ‫را ب��ه هم نزدیک کنند تا گروه س��ومی پیدا ش��ود و‬ ‫دو ط��رف افراطی را نقد کند‪ ».‬مطه��ری تاکید کرد‪:‬‬ ‫«جامعه از تندروی دو طرف زده ش��ده و تش��نه یک‬ ‫گروه سوم است‪ .‬این گروه س��وم می تواند اصولگرا‬ ‫یا اصالح طلب یا تلفیقی از اینها باش��د منتها با اصول‬ ‫فکری و ارمان های روشن و مشخص‪».‬‬ ‫این بار نیز همچون گذش��ته جریان س��وم مخالفان و‬ ‫موافقان��ی دارد‪ .‬باید دید این بار کدام یک بر دیگری‬ ‫غلبه خواهد کرد‪ .‬اما نکته مهم در این میان مختصات‬ ‫جریان س��وم است‪ .‬جریان س��وم باید توسط افرادی‬ ‫نمایندگی شود که نه چپ هستند نه راست‪ .‬نه اینکه‬ ‫این افراد هم چپ باش��ند هم راست‪ .‬در واقع جریان‬ ‫سوم باید با ایجاد تعادل میان خواست ها یک جریان‬ ‫معتدل و میانه باشد‪ .‬ضمن اینکه کارامدی خود را در‬ ‫عرصه مدیریت جامعه نشان داده باشد‪.‬‬ ‫‪19‬‬ ‫تیتر یک‬ ‫فاطمه الیا‪:‬‬ ‫جریان سوم با‬ ‫نیت ضربه زدن‬ ‫به اصولگرایان‬ ‫طراحی شده است‬ ‫«علی مطهری یک ش��خصیت علمی است که سابقه‬ ‫فعالیت سیاس��ی و اجتماعی ندارد ل��ذا بعید می دانم‬ ‫بتواند جریان سوم را به سرانجامی برساند‪ ».‬این موضع‬ ‫فاطمه الیا راجع به زنده شدن مجدد گفتمان راه سوم‬ ‫است‪ .‬وی معتقد است شاید این حرکت به رغم برخی‬ ‫ساده اندیشان خوب تلقی شود ولی با نیت ضربه زدن‬ ‫به جریان اصولگرایی دنبال شده‪ ،‬لذا طرفداران خیلی‬ ‫کم��ی دارد‪ .‬نماینده مردم تهران خاطرنش��ان می کند‪:‬‬ ‫«کسانی که پرچم دار جریان سوم شده اند قادر نخواهند‬ ‫بود از دو جناح سیاس��ی کشور یارگیری کنند و تنها‬ ‫می توانند به مرور خودشان را به جامعه معرفی کنند تا‬ ‫به تدریج اقبال عمومی را به دس��ت اورند‪ ».‬مشروح‬ ‫مصاحبه با عضو کمیس��یون امنیت ملی و سیاس��ت‬ ‫خارجی مجلس را در ذیل می خوانید‪.‬‬ ‫جریان س��وم از ابتدای انقالب به دست افراد مختلف‬ ‫می خواست راه اندازی شود ولی هیچ کس نتوانست ان‬ ‫ی برساند‪ ،‬چرا؟‬ ‫را به سرانجام ‬ ‫حرکت های اجتماعی ـ سیاس��ی در کشور ما مبتنی بر‬ ‫یکسری اصول و ریشه هایی است و با تکیه بر انهاست‬ ‫که پایدار می ماند‪ .‬اگر ریش��ه ها وجود نداشته باشند هر‬ ‫نوع جریان یا گروه فعال سیاسی زود متبلور می شود ولی‬ ‫زود هم خاموش خواهد شد‪ .‬مثال جریان اصالح طلبی‬ ‫به شکلی که مطرح می ش��د قبال اصول و ریشه هایش‬ ‫تعریف نشده بود‪ ،‬بعدها در حین فعالیت چنین عنوانی‬ ‫را دارا شد‪ .‬جریان سوم امروز با ان جریان سومی که اول‬ ‫انقالب توس��ط بنی صدر مطرح شد متفاوت است‪ .‬ان‬ ‫طور نیست که یک حرکتی ان زمان شروع شده باشد و‬ ‫حاال با افت و خیز مداوم امروز اقای مطهری بخواهد ان‬ ‫را اصالح کند‪ .‬در دهه شصت وقتی که دو جریان اصلی‬ ‫در کش��ور فعالیت می کردند اقای مسیح مهاجری این‬ ‫ایده را مط��رح کرد و بعد پای مرحوم حاج احمد اقای‬ ‫خمینی را هم وسط کشیدند تا میان دو جناح یک جریان‬ ‫سومی را درست کنند و چون ابهام داشت و شفاف نبود‬ ‫اصال پا نگرفت‪.‬‬ ‫امروز ه��م عده ای با یک تعریف م��ن دراوردی امدند‬ ‫اصولگرایان و اصالح طلبان را به افراطی و معتدل تقسیم‬ ‫کردند تا معتدالن هر دو جناح کنار هم قرار بگیرند و راه‬ ‫س��ومی ر ا ترسیم کنند که این چون مطالعه شده نیست‬ ‫اصال پا نخواهد گرفت‪ .‬خط س��وم ب��ه رغم برخی که‬ ‫ساده بین هستند و تحلیل نمی کنند‪ ،‬حرکت خوبی تلقی‬ ‫می ش��ود‪ ،‬ولی عمق ان به نظر من تالش��ی است که در‬ ‫جهت ضربه زدن به جریان اصولگرایی انجام می ش��ود‪،‬‬ ‫ی دارد و فکر هم نمی کنم به نتیجه‬ ‫لذا طرفداران خیلی کم ‬ ‫برسد‪.‬‬ ‫یعنی معتقدید این حرکت بیشتر برای تفرقه اندازی میان‬ ‫‪20‬‬ ‫اصولگرایان مطرح شده است؟‬ ‫تفرقه اندازی خیر‪ ،‬این یک س��اده نگری به قضایاست تا‬ ‫ب��ه خاطر اینکه در دو جناح افراط��ی وجود دارد هر دو‬ ‫محکوم به ناکارامدی شوند‪ .‬ولی کنه قضیه از تخطئه کردن‬ ‫اصولگرایی حکایت می کند تا با راه اندازی جریانی جدید‬ ‫جامعه از اصولگرایان فاصله بگیرد‪ .‬خود اقای مطهری نیز‬ ‫اول یک موضع افراطی اتخاذ کرد و بعد گفت حاال وقت‬ ‫ان است که اعتدالیون با هم جمع شوند‪ .‬در اصل ایشان با‬ ‫این کار از اصولگرایی فاصله گرفت‪.‬‬ ‫در حال حاضر که هر دو جناح تمایلی به درست کردن‬ ‫جریان س��وم ندارند‪ ،‬این جریان باید خود نیروسازی‬ ‫کند یا می تواند از دو اردوگاه سیاسی کشور یارگیری‬ ‫نماید؟‬ ‫فکر می کنم که اصال چنین چیزی پا نگیرد‪.‬‬ ‫حال فرض کنید که شکل گرفت‪ .‬ایا فراتر از دو جناح‬ ‫حاضر عمل خواهد کرد؟‬ ‫کاری شایسته و باالتر از دو جناح حاضر نمی تواند انجام‬ ‫دهد‪ .‬به نظرم در جریان اصالحات که امروز به حاش��یه‬ ‫رفته ش��خصیت های ارزنده ای وج��ود دارند که باالخره‬ ‫با نقش افرین��ی انها می توانند در مش��ی و رویکردهای‬ ‫ان جری��ان بازنگری کنند تا با فاصله گرفتن از افراطیون‬ ‫مجددا اماده فعالیت در عرصه سیاسی شوند‪ .‬در اردوگاه‬ ‫اصولگرایان نیز به همین شکل است‪ .‬این جناح در ارایش‬ ‫خود دائما بررسی می کند تا اگر در موضعگیری ها طیف یا‬ ‫شخصی درست عمل نکرده‪ ،‬ان حرکت تصحیح شود‪ .‬لذا‬ ‫اصال زمینه ای وجود ندارد که از ائتالف نیروهای این دو‬ ‫جریان خط سومی شکل بگیرد‪ .‬مگر اینکه اقای مطهری‬ ‫و همفکران ایشان یک تشکل جدید با عضو گیری های‬ ‫خارج از این دو اردوگاه ایجاد بکنند‪.‬‬ ‫حرک��ت کلی نظ��ام م��ا طبق قانون اساس��ی توس��ط‬ ‫ی ترسیم می شود‪ .‬کسانی که خالیی ایجاد‬ ‫مقام معظم رهبر ‬ ‫کرده و از این طریق به دنبال تشکل جدیدی هستند باید‬ ‫برنامه ای داشته باشند برای اداره جامعه‪ .‬البته این رسالت‬ ‫تمام احزاب سیاسی اس��ت که برای اداره جامعه برنامه‬ ‫داشته باشند‪.‬‬ ‫مطهری اگر به دنبال تش��کیل حزب جدید است باید از‬ ‫افرادی در حزب خود بهره بگیرد که صاحب فکر و ایده‬ ‫برای ایجاد تحول در کش��ور باش��ند وگرنه مجموعه ای‬ ‫می شوند مثل حزب مشارکت که در یک دوره کارشکنی‬ ‫می کنن��د و بع��د ه��م با رفت��ار خود‪ ،‬موج��ب انحالل‬ ‫تشکیالت شانمی شوند‪.‬‬ ‫دیدگاه جریان سوم نس��بت به قانون اساسی چگونه‬ ‫خواهد بود؟‬ ‫قانون اساسی میثاق مشترک همه ملت است‪.‬‬ ‫تفس��یر و نوع نگاه به ان از س��وی دو جناح متفاوت‬ ‫اس��ت که امکان دارد دیدگاهی حد واسط این دو به‬ ‫وجود بیاید؟‬ ‫فصل مش��ترک برای تش��کل های مجاز‪ ،‬والیت فقیه‪،‬‬ ‫قانون اساس��ی و دین اسالم هستند ولی کسانی که در‬ ‫ح��وزه اصولگرایی فعالیت می کنن��د باید به این اصول‬ ‫اعتقاد داش��ته باشند‪ .‬اگر جریان سوم غیر این اعتقاد را‬ ‫داشته باش��د در میان مردم جایگاهی پیدا نخواهد کرد‬ ‫همان طور که اصالح طلبان بعد از مدتی به حاشیه رانده‬ ‫ش��دند‪ .‬ملت ما والیت مطلقه فقی��ه را به عنوان یادگار‬ ‫امام (ره) قبول دارد حاال هر جریانی بخواهد شکل بگیرد‬ ‫که روی این دیدگاه ها حرف داشته باشد جایگاهی در‬ ‫اجتماع پیدا نمی کند‪.‬‬ ‫چرا جریانات سیاسی با این نوع تفکر مخالف هستند؟‬ ‫مش��کل جریان س��وم در تعریف ان اس��ت‪ .‬به نظر من‬ ‫این حرکت غلط ش��روع ش��د‪ .‬البته همانطور که گفتم‬ ‫هر کسی طبق قانون اساسی می تواند حزب تشکیل دهد‬ ‫ولی اینکه عده ای بخواهند از دو جریان سیاس��ی کشور‬ ‫یارکش��ی بکنند‪ ،‬افراد دو جناح انها را پس می زنند‪ .‬البته‬ ‫برخی با هدف ایجاد الفت و دوستی چنین مقاصدی را‬ ‫طرح کردند ولی بعدا متوجه شدند که تشکیل مجموعه‬ ‫جدید نیاز به عضوگیری جدید دارد که ربطی به دو جناح‬ ‫اصولگرا و اصالح طلب نداشته باشد‪.‬‬ ‫جریان س��وم در چه حوزه ای بیشتر می تواند فعالیت‬ ‫کند؛ سیاسی یا اجتماعی؟‬ ‫نظام جمهوری اسالمی این ظرفیت را دارد تا تشکل های‬ ‫جدیدی در چارچوب قانون اساس��ی به وجود بیایند و‬ ‫شروع به فعالیت کنند‪.‬‬ ‫با این دیدگاه به قضیه نگاه کنیم که جناح های موجود‬ ‫نتوانستند به نیازهای جامعه جواب دهند‪.‬‬ ‫اینطور نیست‪ ،‬چون کسانی که االن پرچم جریان سوم را‬ ‫به معنی یارگیری از دو جریان بلند کردند چنین جایگاهی‬ ‫به لحاظ عقبه سیاسی و اجتماعی ندارند‪ .‬االن در دو جناح‬ ‫اصولگرایی و اصالحات اف��راد وزنه ای وجود دارند که‬ ‫دارای چندین دهه س��ابقه فعالیت سیاس��ی و اجتماعی‬ ‫هس��تند‪ .‬ولی پرچمداران راه سوم عقبه ای ندارند و یک‬ ‫چی��ز نوظهورند که تا خودش��ان را معرفی کنند و مردم‬ ‫انها را بشناسند‪ ،‬طول می کشد‪ .‬شما دیدید که در چندین‬ ‫موضعگیری که اقای مطهری داشتند مورد اقبال عمومی‬ ‫ قرار نگرفت اگرچه بخشی از خواص سعی کردند که از‬ ‫ایشان حمایت کنند‪.‬‬ ‫فک��ر می کنید مطهری بتواند این پروس��ه زمانی را تا‬ ‫سرانجام رساندن این حرکت بپیماید؟‬ ‫بعید اس��ت‪ ،‬چون ایشان یک شخصیت علمی است که‬ ‫سابقه فعالیت سیاسی و اجتماعی ندارند مگر اینکه کمک‬ ‫بگیرند از افراد سابقه دار حزبی که وی انها را قبول ندارد‬ ‫و می خواه��د متکی به خود کار کند‪ .‬البته امتحان ان هم‬ ‫ضرری ندارد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫سیاست‬ ‫حسن غفوری فرد‪:‬‬ ‫دیگر نمی توان به راحتی جریان سازی کرد‬ ‫«جریان س��وم با این روش که گروهی پیدا ش��ود‬ ‫و از ه��ر دو جناح اعالم برائت کند قابل تش��کیل‬ ‫نیست‪ ،‬بلکه باید به طور دقیق نقاط اشتراک و افتراق‬ ‫خود را با دیگران بیان کند‪ ».‬حسن غفوری فرد این‬ ‫عقیده را دارد و خاطرنشان می کند‪« :‬نیروهای فعال‬ ‫سیاسی در حال حاضر جایگاه خود را پیدا کرده اند‬ ‫و دیگر مثل اول انقالب نیس��ت که بش��ود راحت‬ ‫جریان س��ازی کرد‪ ».‬عضو فراکسیون اصولگرایان‬ ‫مجلس علت شکست جریان سوم از ابتدای پیروزی‬ ‫انقالب تاکنون را مش��خص نب��ودن محورهایش‬ ‫می دان��د‪ .‬با عضو س��ابق هیات رئیس��ه مجلس در‬ ‫رابطه با جریان شناس��ی راه سوم طی سه دهه اخیر‬ ‫به گفت وگو نشستیم‪.‬‬ ‫****‬ ‫از اول انقالب بنی صدر‪ ،‬ری ش��هری‪ ،‬طه هاشمی و‬ ‫محسن رضایی سعی در ایجاد جریان سوم داشتند‪،‬‬ ‫حتی احمدی نژاد هم مدعی است تابع هیچ جناحی‬ ‫نیست‪ .‬ضرورت شکل گیری این جریان در جامعه‬ ‫احساس می شود؟‬ ‫االن جامع��ه دو جناح اصلی اصولگرا و اصالح طلب‬ ‫دارد که البته اردوگاه اصالحات در پی اقداماتی که در‬ ‫حوادث پس از انتخابات انجام داد تا حدودی جایگاه‬ ‫خودش را از دست داد‪ .‬با این وجود فکر نمی کنم برای‬ ‫بروز و ظهور جریان س��وم که از مدت ها قبل مطرح‬ ‫بوده اما هیچ گاه جدی گرفته نشده االن زمینه ای مساعد‬ ‫شده باشد‪.‬‬ ‫چرا هیچ یک از افرادی که نام برده شد نتوانستند این‬ ‫حرکت را به ثمر برسانند؟‬ ‫برای انکه خط س��وم هیچ وقت نتوانس��ت خود را‬ ‫تعریف صحیحی کرده و ش��اخص ها و مواضعی را‬ ‫تبیین کند‪ .‬اینکه کسی بگوید ما نه به این جناح تعلق‬ ‫داریم و نه به ان جناح درست نیست و اگر یک جریان‬ ‫می خواهد در عرصه سیاست فعالیت کند می بایست‬ ‫محورهای حرکتی خود ر ا ترسیم کند‪ .‬لذا صرف اعالم‬ ‫بی طرفی از جناح های موجود نمی توان جناح متمایزی‬ ‫را ش��کل داد زیرا برای این کار نیاز به مشخص کردن‬ ‫دقیق تمایزات و اش��تراکات با دیگران هست تا اقبال‬ ‫عمومی را در پی داش��ته باشد‪ ،‬واال حضور اشخاص‬ ‫مطرح نیز در ان نمی تواند مثمر ثمر باشد‪ .‬با این تفاسیر‬ ‫جریانی هم که االن از س��وی اق��ای مطهری مطرح‬ ‫می شود دارای خصوصیاتی نیس��ت که شرح دادم و‬ ‫بعید می دانم به نتیجه برسد‪.‬‬ ‫اقایاحمدی نژادهمخودرانهچپمی داندونهراست‪،‬‬ ‫ایا ایشان هم در چنین مسیری حرکت می کند؟‬ ‫ایش��ان جریان اصولگرایی را قبول دارد و همیشه هم‬ ‫اعالم کرده که اصولگراس��ت‪ .‬حاال مدعی ان اس��ت‬ ‫که باید اصولگرایی تعریف ش��ود‪ ،‬اما ش��اخصه های‬ ‫اصولگرایی را قبول دارد ولی اعتقادی به احزاب ندارد‬ ‫و پیروزی خ��ودش را چه در انتخابات نهم و چه در‬ ‫انتخابات دهم ریاس��ت جمهوری خ��ارج از احزاب‬ ‫می داند و عمال هم کمکی به احزاب نکرد که به نظر‬ ‫من حکومت های پارلمانتاریستی بدون فعالیت احزاب‬ ‫قوی امکان فعالیت ندارند‪ .‬کش��ورهایی که توانستند‬ ‫چنی��ن حکومتی را پیاده کنند حتم��ا از احزاب قوی‬ ‫برخوردار بوده اند‪.‬‬ ‫برای ش��کل گیری جریان س��وم نیاز به تربیت نیرو‬ ‫هس��ت ی��ا می ش��ود از دو جناح موجود کش��ور‬ ‫یارگیری کرد؟‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫االن نیروهای فعال سیاس��ی جایگاه خود را پیدا کرده اند‬ ‫و اول انقالب نیس��ت که بش��ود چیز جدیدی را ایجاد‬ ‫کرد‪ .‬بنابراین اگر بخواهد چنین جریانی شکل بگیرد تنها‬ ‫می تواند از حواشی دو جناح نیرو جذب کند‪.‬‬ ‫قابلیت نیروسازی دارد یا خیر؟‬ ‫هر علمی بلند ش��ود یکسری سینه زن پیدا خواهد شد‪.‬‬ ‫این یک امر طبیعی است حاال چقدر موفق خواهد بود‬ ‫بسته به ان دارد که چه شعارهایی را بتواند انتخاب کند‪.‬‬ ‫علت موفقیت احمدی نژاد در انتخابات ریاست جمهوری‬ ‫ان ب��ود ک��ه ش��عارهای جدی��د و پر جاذب��ه ای نظیر‬ ‫عدالت خواهی‪ ،‬بازگش��ت به ارمان ها‪ ،‬رجایی دوم و ‪...‬‬ ‫را انتخاب کرد‪ .‬لذا جریان س��وم نیز باید شعارهایی را‬ ‫انتخاب کند که جاذبه داشته باشد و محورهای حرکتی‬ ‫خود را مشخص کرده و شخصیت هایی را جذب کند‬ ‫که مورد احترام مردم هستند‪ ،‬اینگونه می تواند برای خود‬ ‫جایگاهی به دست اورد‪.‬‬ ‫دیدگاه جریان سوم باید سیاسی باشد یا اجتماعی؟‬ ‫انچه االن موضوع صحبت هس��ت بحث سیاسی است‪.‬‬ ‫نهضت های اجتماعی‪ ،‬اخالقی و‪ ...‬جدا از اینها هس��تند‬ ‫لذا صحبت از ترسیم خطی میان دو جناح سیاسی کشور‬ ‫می شود‪ ،‬از طرفی اگر بخواهد اثرگذاری بیشتری هم داشته‬ ‫باشد باید از دیدگاه سیاسی به قضایا نگاه کند‪.‬‬ ‫اگر بخواهد اجتماعی عمل کند چه؟‬ ‫حرکت اجتماعی صرف حتما اگر هم به ثمر برسد چندان‬ ‫مطرح و تاثیرگذار نخواهد بود‪.‬‬ ‫نگاه دو جناح سیاس��ی کشور به این نوع تفکر مثبت‬ ‫نیس��ت چرا؟ ایا فکر می کنند اگر جریان سوم به ثمر‬ ‫برسد جایگاه انها به خطر می افتد؟‬ ‫شخصا معتقدم همه می توانند فعالیت سیاسی انجام دهند‬ ‫ولی االن ‪ 300‬ـ ‪ 200‬گروه در کشور حضور دارند و زمینه‬ ‫برای فعالیت گروه جدیدی وجود ندارد‪ .‬نزدیک به ‪170‬‬ ‫تا ‪ 180‬حزب تشکل سیاسی عضو خانه احزاب هستند‬ ‫و خیلی بعید است جریان جدیدی شکل بگیرد که همه‬ ‫اینها را تحت الشعاع خود قرار دهد‪ .‬به عبارت دیگر اگر تنها‬ ‫یک یا دو گروه در کشور فعالیت سیاسی می کردند ممکن‬ ‫بود جریان دیگری هم شکل بگیرد ولی در حالت کنونی‬ ‫ش��کل گیری ان خیلی ضعیف است‪ .‬البته شاید فردی با‬ ‫شعارهای خیلی جذاب‪ ،‬امکانات فوق العاده و دستگاه های‬ ‫تبلیغاتی گس��ترده و جذب شخصیت های موجه بتواند‬ ‫چنین کاری بکند ولی با در نظر گرفتن همه این احتماالت‬ ‫وقوع چنین امری نشدنی است‪.‬‬ ‫چرا خط سوم بنی صدر به نتیجه نرسید؟‬ ‫در زمان بنی صدر یکی از اعضای بیت امام به مش��هد‬ ‫رفت و از تش��کیل خط سوم با کمک بنی صدر خبر‬ ‫داد‪ .‬اوال ایشان موقعیت سیاسی و اجتماعی مشخصی‬ ‫نداشت و بعد از مدت کوتاهی بنی صدر از طرف یاران‬ ‫و نزدیکان امام طرد شد و بالفاصله از کشور فرار کرد‪.‬‬ ‫بنابراین نه محور‪ ،‬نه شعار و نه چهره موجهی پشت این‬ ‫قضیه بود که بخواهد جریانی را ب ه وجود اورد‪.‬‬ ‫اقای ری شهری هم با جمعیت دفاع از ارزش ها امد‬ ‫که حتی افراد ش��اخصی از دو جریان نظیر روح اهلل‬ ‫حسینیان و پورنجاتی با وی بودند‪ ،‬چرا ان حرکت‬ ‫نتیجه نداد؟‬ ‫اینها هم فقط مدت کمی دوام اوردند‪ ،‬اقای ری شهری‬ ‫یک جا گفته بود در انتخابات مجلس پنجم یک سوم‬ ‫مراجعان ش��رایط رای دادن به اقای ناطق رای داده اند‬ ‫دو سوم دیگر به من رای می دهند‪ .‬با این ایده کاندیدای‬ ‫ریاست جمهوری هفتم شد و با تبلیغات و روزنامه ای‬ ‫که داش��ت فعالیت را ش��روع کرد که اخر معلوم شد‬ ‫حرکت کامال ناموفقی بود‪.‬‬ ‫اقای رضایی چرا نتوانست موفق شود؟‬ ‫به نظر من عدم موفقیت ایشان دلیل بسیار پیچیده ای‬ ‫دارد ول��ی کال قضیه ان بود که ایش��ان در چارچوب‬ ‫جن��اح راس��ت دس��ته بندی می ش��ود‪ ،‬حت��ی وقتی‬ ‫کاندیدای مجلس ریاست جمهوری شد عد ه زیادی از‬ ‫اصولگرایان معتقد بودند که وی فرمانده موفق جنگ‬ ‫بود و مقام معظم رهبری عالقه داشتند که در سپاه بماند‬ ‫و همین خروج وی از سپاه پاسداران برای برخی ناگوار‬ ‫بود‪ .‬از این رو برخی اصولگرایان معتقد بودند که وقتی‬ ‫رهبری فرمودند‪« :‬من بهتر از محسن رضایی همین االن‬ ‫بخواهم انتخاب کنم خود ایشان است» بهتر بود که وی‬ ‫در همان عرصه به خدمت ادامه می داد‪.‬‬ ‫برای همین نتوانست در حوزه سیاسی جریان سوم‬ ‫را پی ریزی کند؟‬ ‫ایش��ان فرد نظامی بود گرچه تحصیالت دانشگاهی‬ ‫داشت‪ ،‬اما در عرصه سیاست به خاطر سابقه نظامی اش‬ ‫نتوانست موفق شود‪.‬‬ ‫توصیه شما به اقای مطهری چیست که االن به دنبال‬ ‫جریان سوم است؟‬ ‫ایش��ان خودش می داند چه کار می خواهد بکند ولی‬ ‫به نظر من جریان سوم هیچ گاه موفق به ظهور نشد و‬ ‫مطهری هم بعید است در این حرکت موفق باشد‪ .‬البته‬ ‫ایشان متعلق به بیت شهید مطهری بوده و قابل احترام‬ ‫هستند‪ ،‬اما االن فضا برای کار مهیا نیست‪.‬‬ ‫ایا زمان برای تشکیل جریان سوم مساعد می شود؟‬ ‫بعید می دانم چون جناح بندی های سیاس��ی به اندازه‬ ‫کافی در کش��ور هس��تند و دیگر جایی برای جریان‬ ‫دیگری وجود ندارد‪.‬‬ ‫‪21‬‬ ‫تیتر یک‬ ‫رسول منتجب نیا‪:‬‬ ‫جریان سوم‪ ،‬دو‬ ‫رقیب قدرتمند دارد‬ ‫منتجب نیا می گوید دلیل شکل نگرفتن جریان سوم‬ ‫این است که این جریان می خواهد هم تنه به جریان‬ ‫اول و هم جریان دوم بزند و در واقع جریان س��وم‬ ‫دو رقیب دارد‪ ،‬در حالیک��ه جریان اول و دوم یک‬ ‫رقیب دارند و با رقیبشان رقابت می کنند‪ ،‬اما جریان‬ ‫سوم دو رقیب دارد؛ زیرا هم می خواهد جریان اول‬ ‫را نقد یا تایید کند و هم این جریان اجازه نمی دهد‬ ‫که این جریان رشد پیدا کند و بتواند نظام و پایگاه‬ ‫اجتماعی به دست اورد‪.‬‬ ‫در چ��ه ش��رایطی جریان س��وم در جامعه تش��کیل‬ ‫می شود؟‬ ‫در کشور باید رقابت و تبادل نظر وجود داشته باشد‪ .‬اگر‬ ‫در عرصه سیاست یک قطبی حرکت کنیم این حرکت به‬ ‫مسیر خوبی ختم نمی شود و صاحبان قدرت وقتی قطبی‬ ‫را در مقابل خودش��ان نبینن��د و نقاد و نقادی در جامعه‬ ‫نباشد‪ ،‬دچار توهم می شوند و اشتباهات خود را نادیده‬ ‫می گیرند و همی��ن زمینه ای ب��رای حرکت های بعدی‬ ‫می شود‪ .‬وجود قطب های گوناگون و سالیق مختلف و‬ ‫رقابت در عرصه سیاست بسیار الزم و ضروری است‪.‬‬ ‫این رقابت باید به چه شکلی باشد‪ ،‬ایا وجود دو قطب‬ ‫در جامعه کافی است؟‬ ‫هیچ حد مش��خص و اس��تانداری نیست که ما بگوییم‬ ‫جامعه حتما دو قطبی باید باشد یا چندین قطب وجود‬ ‫داشته باشد زیرا وقتی ما به سالیق مختلف ازادی بدهیم‬ ‫ممکن است قطب ها و سالیق گوناگون به وجود ایند و‬ ‫ممکن است ‪ 10‬سلیقه حاکم شود و سالیق مختلف از‬ ‫منظر خود واقعیت ها را ببینند و نقد کنند‪.‬‬ ‫من نه معتقد به دو قطبی هستم و نه بیشتر‪ ،‬بلکه مخالف‬ ‫با یک قطبی نگری در جامعه هستم‪.‬‬ ‫جریان سوم از چه زمانی در کشور شکل گرفت؟‬ ‫از زمان��ی ک��ه این تقابل و تعارض سیاس��ی در صحنه‬ ‫سیاس��ی جامعه ظاهر و بارز شد جریان سوم نیز شکل‬ ‫گرفت‪ ،‬یعنی از دور دوم مجلس شورای اسالمی ‪ .‬دوره‬ ‫اول ک��ه همه مجلس یکدس��ت و هماهن��گ در برابر‬ ‫جریان لیبرالیستی و جریانی که با خط امام در تقابل بود‬ ‫حرکت می کردند‪ .‬در دور دوم مجلس شورای اسالمی‬ ‫ که دو قطبی بودن سیاست شکل گرفت و پس از مدتی‬ ‫که رقابت بین این دو قطب ش��کل گرفت و بعضی از‬ ‫نیروهای افراطی با تندی و خشونت با یکدیگر برخورد‬ ‫می کردند مجموعه ای از افراد دلسوز و مصلح اظهارنظر‬ ‫کردند و گفتند ما باید جریانی را به وجود اوریم که در‬ ‫بحث هیچ ک��دام از این دو جریان را نپذیر د و هیچ کدام‬ ‫از دو جریان را نیز نفی نکند که به خط س��وم معروف‬ ‫ش��ده بود که بعضی ها این خط را در ان دوران به خط‬ ‫مهدی هاشمی و طیف افراطی و رادیکال نسبت می دادند‪،‬‬ ‫ولی در حقیقت خط سوم خطی بود که هیچ کدام از این‬ ‫دو جریان را نفی یا اثبات نمی کرد‪.‬‬ ‫ی بعضی از بزرگان‬ ‫در دوره سوم مجلس شورای اسالم ‬ ‫انقالب و کشور به دنبال این بودند که جریانی را شکل‬ ‫دهند که این جریان سوم نه چپ باشد و نه راست بلکه‬ ‫یک جریان معتدل و منفک (جدا) باش��د که خوبی ها و‬ ‫بدی های هر دو جناح را ببیند و به ان توجه کند که این‬ ‫جریان نیز نتوانست شکل بگیرد و موفق نشد‪.‬‬ ‫‪22‬‬ ‫علت این ناکامی چه بود؟‬ ‫این جریان پشتوانه مردمی و ایدئولوژی نداشت و چون‬ ‫از جایگاه و پایگاه سیاسی قوی برخوردار نبود نتوانست‬ ‫شکل بگیرد و ناکام ماند‪.‬‬ ‫بعد ها در مجلس پنجم کسانی دنبال جریان سوم بودند‬ ‫و قضیه کارگزاران را شکل دادند که فلسفه وجودی این‬ ‫ح��زب روی کار امدن یک جریان تکنوکرات و معتدل‬ ‫بود که در بحث در قالب هیچ کدام از دو جناح نگنجید‬ ‫ولی رفته رفته این جریان نیز در یکی از دو جریان هضم‬ ‫شد و نتوانست استقالل خود را حفظ کند‪.‬‬ ‫بنابراین تا به حال به هر شکلی که جریان سوم خواسته‬ ‫به وجود اید و به صورت مس��تقل در برابر ان دو جریان‬ ‫خودنمایی کند‪ ،‬موفق نبوده است‪.‬‬ ‫در حال حاضر چه کسانی را می توانیم جزو این افراد‬ ‫بدانیم؟‬ ‫در حال حاضر افرادی هس��تند که در قالب هیچ کدام از‬ ‫جریان اصالح طلب و اصولگرا نمی گنجند و به صورت‬ ‫مس��تقل اشتباهات اصالح طلبان را گوشزد می کنند و از‬ ‫ان طرف اشتباهات اصولگراها را نیز یاداور می شوند و‬ ‫راه استقالل را طی می کنند که این جریان هم به صورت‬ ‫فردی وجود داش��ته‪ ،‬اما اینکه به شکل یک جمعیت و‬ ‫جناح س��ازمان یافته باشد هنوز این شکل را پیدا نکرده‬ ‫ک��ه علی مطهری‪ ،‬عماد افروغ و بس��یاری از اقایان نیز‬ ‫در همین جریان می گنجند و به صورت غیرمنس��جم و‬ ‫سازمان نیافته نظرات خودش��ان را ابراز می کنند که در‬ ‫خیلی از موارد هم راه صواب را طی می کنند ولی هنوز‬ ‫در قالب یک جریان و قطب س��وم درنیامده اند‪ .‬خیلی‬ ‫خوب اس��ت اگر بخواهند این جریان را ش��کل بدهند‬ ‫و ی��ک جریان معتدل و منصف را در کش��ور به وجود‬ ‫اورند که منحصر به قطب اول و قطب دوم نباش��د زیرا‬ ‫وجود این جریانات سیاسی به نفع کشور است چون اگر‬ ‫این جریانات ریش��ه دار و با هویت شکل نگیرند میدان‬ ‫به دست جریانات بی ریشه و بی سابقه و مجهول الهویه‬ ‫می افتد‪.‬‬ ‫چرا هی��چ گاه جریان س��وم در ایران ج��واب نداده‬ ‫و کس��انی که مدعی به راه انداخت��ن چنین جریانی‬ ‫در کش��ور بوده اند‪ ،‬خیلی زود خسته ش��ده و ادامه‬ ‫نداده اند؟‬ ‫یکی از دالیل این اس��ت که این جریان هیچ گاه به طور‬ ‫جدی به دنبال سازماندهی و قانونمند شدن نبوده‪ ،‬بلکه‬ ‫تنها بر برگزاری جلسات یا اظهارنظرها بسنده کرده‪ ،‬در‬ ‫حالیکه یک جریان سیاس��ی اگر بخواهد سازمان یافته‬ ‫ش��ود باید ابتدا هویت شناسی کند بعد هویت خود را‬ ‫برای مردم باز تعریف کند‪ ،‬تا مردم بتوانند ان را بشناسند‬ ‫و با اگاهی و شناخت به ان توجه کنند‪.‬‬ ‫جریان سوم در طول س��ال های بعد از انقالب هیچ گاه‬ ‫در مقام شکل بندی و مشخص کردن هویت و سازمان‬ ‫سیاسی خود نبوده ‪.‬‬ ‫از دیگر دالیلی که باعث ش��د این جریان تاکنون شکل‬ ‫نگیرد این اس��ت که این جری��ان می خواهد هم تنه به‬ ‫جریان اول و هم جریان دوم بزند و در واقع جریان سوم‬ ‫دو رقیب دارد‪ ،‬در حالیکه جریان اول و دوم یک رقیب‬ ‫دارند و با رقیبش��ان رقابت می کنند‪ ،‬اما جریان سوم دو‬ ‫رقیب دارد زیرا هم می خواهد جریان اول را نقد یا تایید‬ ‫کند و هم این جریان اجازه نمی دهد که این جریان رشد‬ ‫پیدا کند و بتواند نظام و پایگاه اجتماعی به دست اورد‪.‬‬ ‫در دوره ای برخ��ی اف��راد همچ��ون ری ش��هری و‬ ‫طه هاش��می نیز به دنبال به راه انداختن جریان س��وم‬ ‫بودند‪ .‬این طیف چرا به دنبال جریان سوم افتاد؟‬ ‫هر ک��دام از ای��ن افراد صاح��ب اندیش��ه‪ ،‬مدتی روی‬ ‫اندیشه های خودشان پافشاری کردند‪ .‬نمی توانیم بگوییم‬ ‫حتما جریان س��وم بودند زیرا در همان زمان نیز پنج تا‬ ‫شش جریان وجود داشت که یک جریانش جریانی بود‬ ‫که ری ش��هری و بعضی از افراد راه انداختند و موفق نیز‬ ‫شدند‪.‬‬ ‫باید توجه داش��ته باشیم که جریان های کوچکی که در‬ ‫کشور به وجود می اید به دلیل ناشناخته بودن‪ ،‬مشخص‬ ‫نکردن هویت سیاس��ی یا تنه زدن به ه��ر دو جریان و‬ ‫عدم قدرت ایستادگی به س��رعت منحل می شوند زیرا‬ ‫جریان��ی که می خواهد ش��کل بگیرد بای��د هم هویت‬ ‫روش��ن و مشخص داشته باش��د که مردم بدانند به چه‬ ‫کسی می خواهند نظر کنند یا رای بدهند و هم اینکه برای‬ ‫کس��ب قدرت‪ ،‬اقتدار و امکانات و سازماندهی تالش‬ ‫کنند تا از تهدیدات و خطر اضمحالل در امان باشند‪.‬‬ ‫ما نمی توانیم جریانات سیاسی را از جریانات اجتماعی‬ ‫جدا کنیم یعنی بگوییم یک جریان دیدگاهش سیاس��ی‬ ‫است یا منطقه اجتماعی است‪ .‬زیرا اگر بخواهیم سیاست‬ ‫را معن��ا کنیم مدیریت اجتماع و نحوه مدیریت اجتماع‬ ‫اس��ت که مدیریت اجتماع ابعاد مختلفی را می طلبد که‬ ‫بخش��ی از ان مسائل سیاسی و بخشی مسائل اقتصادی‬ ‫و فرهنگی است‪.‬‬ ‫اگر جریانی فقط به مس��ائل سیاسی تکیه کند و بگوید‬ ‫م��ن اقتصاد را قبول ندارم فرهنگ را قبول ندارم که این‬ ‫جریان اصال در جامعه شکل نمی گیرد‪ .‬مردم قبل از انکه‬ ‫به مسائل سیاس��ی بپردازند به زندگی خودشان و رفاه‬ ‫خانوادگی و اجتماعی خودشان فکر می کنند لذا جریان‬ ‫سیاس��ی باید هم به فکر معیشت مردم و هم رفاه مردم‬ ‫باشد و مسائل اقتصادی را در نظر داشته باشد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫سیاست‬ ‫عضو هیات رئیسه مجلس‪:‬‬ ‫جریان سوم‪ ،‬تهدید نیست‬ ‫جهانبخ��ش محبی نیا بر این باور اس��ت ک��ه اقدام مطهری‬ ‫ب��رای مطرح کردن جریان س��وم در جهت تقویت گفتمان‬ ‫اعتدال گرای��ی اس��ت ولی تا این جری��ان هویت پیدا نکند‬ ‫ظهور و بروز نخواهد یافت‪ .‬وی جریان س��وم را تهدیدی‬ ‫ب��رای جناح های حاضر تصور نمی کند بلکه معتقد اس��ت‬ ‫افراط گ��ری و رادیکالیزم کور در ه��ر دو جناح بزرگترین‬ ‫اسیب ها را بر انها وارد می کند‪ .‬عضو هیات رئیسه مجلس‬ ‫هش��تم خالء کار تش��کیالتی را عامل مطرح شدن مقطعی‬ ‫جریان سوم می داند‪.‬‬ ‫در ط��ول تاریخ انقالب اس�لامی اف��راد مختلفی درصدد‬ ‫راه اندازی جریان سوم بودند‪ .‬نظر شما در رابطه با ضرورت‬ ‫شکل گیری این جریان در ایران چیست؟‬ ‫جری��ان س��وم در مقطعی از تاریخ سیاس��ی کش��ور‪ ،‬جریان‬ ‫منکوب‪ ،‬مشکوک و اسیب رسان به هویت سیاسی جامعه ایران‬ ‫بوده است و در واقع اقبال روشنفکران و نخبگان از این بحث‬ ‫مش��اهده نشده است‪ .‬اما جریان سومی که این اواخر از سوی‬ ‫اقای مطهری مطرح شده‪ ،‬میانگین عملکرد طیف های معتدلی‬ ‫است که در اردوگاه های سیاسی خیمه زده اند و رادیکالیزم کور مانع تقویت گفتمان‬ ‫اعتدال گرایی می شود‪.‬‬ ‫اولین مش��کل این جریان بحث هویت یابی اس��ت و تا زمان��ی که هویت پیدا نکند‬ ‫امکان ظهور و بروز پیدا نخواهد کرد و بر همین اس��اس هم به اینده جریان س��وم‬ ‫امیدوار نیستم‪.‬‬ ‫برخی معتقدند این مس��اله به جریان اصولگرا لطمه می زند‪ .‬ش��ما چنین اعتقادی‬ ‫دارید؟‬ ‫جریان اصولگرایی االن گرفتار یک باریکه ای است به نام رادیکالیزم کور که بیشترین‬ ‫اس��یب را این امر به اصولگرای��ان می زند‪ ،‬کما اینکه به جری��ان اصالحات همچون‬ ‫فولکس نش��ینان پش��ت پا زدند و ان را تا مرحله سقوط پیش بردند‪ .‬همان موقع هم‬ ‫طیف افراطی جوابگوی نیازهای اردوگاه خود نبودند و به جامعه توجهی نمی کردند‪.‬‬ ‫فع�لا اگ��ر این بخش از جریانات را بتوان درمان کرد ب�� ه نظر من بهتر خواهد بود تا‬ ‫رویکرد دیگری نظیر جریان سوم مورد توجه قرار گیرد‪ .‬باالخره اردوگاه های دیرینه و‬ ‫شناخته شده از ظرفیت هایی برخوردارند که اگر این ظرفیت ها‬ ‫از دست بروند‪ ،‬جامعه دچار انارشیسم و بی نظمی خواهد شد‬ ‫که تا مدت ها بحث توس��عه‪ ،‬اعتدال و عقالنیت را به حاش��یه‬ ‫می برد‪.‬‬ ‫ش��ما به مشکوک بودن جریان سوم اش��اره کردید‪ .‬به نظرم‬ ‫منظورتان اق��دام بنی صدر برای راه اندازی خط س��وم بود‪.‬‬ ‫اقایان رضایی‪ ،‬ری ش��هری و طه هاش��می هم به این مقوله‬ ‫ورود کردند‪ ،‬چرا موفق نشدند؟‬ ‫ان جریان مش��کوک به پیش از انق�لاب برمی گردد که اوایل‬ ‫پیروزی انقالب اس�لامی هم مطرح بود‪ .‬اقای ری ش��هری و‬ ‫محس��ن رضایی از نیروهای خوب جامعه ما هستند اما گرفتار‬ ‫محافظه کاری ش��دند و این مانع قوت گرفتن جریان سیاس��ی‬ ‫می شود که انها در پی اش هستند‪.‬‬ ‫ایا تعریف همه این افراد از جریان سوم یکی بوده است؟‬ ‫نه تعاریف و مصداق ها با هم فرق می کند‪.‬‬ ‫پس چرا همه یک عنوان را گرفتند؟‬ ‫به اس��تنباط جامعه برمی گردد‪ .‬البته شاید کار اساسی و میدانی‬ ‫مش��خص نشده اس��ت‪ .‬در نشس��ت های تخصصی سیاسی و‬ ‫اکادمیک جریانات س��وم‪ ،‬جریانات مستمر و پیوسته به حساب نمی ایند‪ ،‬بین جریان‬ ‫سوم حال حاضر با ان مصادیقی که قبال ذکر شد گب های معنی داری وجود دارد‪.‬‬ ‫یعنی به خاطر عدم تعریف ش��اخص ها بوده که جریان س��وم نتوانس��ته خود را‬ ‫پایدار کند؟‬ ‫در حالت کلی به لحاظ معرفت شناس��ی یک ایراد سیاس��ی در تاریخ سیاس��ی ایران‬ ‫احساس می شود‪ .‬شاید این عدم پایداری تا حدی به این مساله مربوط شود‪.‬‬ ‫ایا زمینه برای شکل گیری جریان سوم در اینده وجود دارد؟‬ ‫مش��کلی که احزاب و تشکل های سیاسی دارند ان است که در یک حالت پستویی‬ ‫غیرش��فاف‪ ،‬محافظه کارانه و غیرتش��کیالتی حرکت می کنند‪ ،‬اگر عملکرد سیاس��ی‬ ‫براس��اس تفکر تشکیالتی در کشور س��ازماندهی ش��ود یا با گام برداشتن در مسیر‬ ‫توس��عه و بالندگی جامعه خود را هماهنگ کند این خالء به طور اساسی پر می شود‪.‬‬ ‫اما ش��رایط برای برطرف کردن این خالء مهیا نیس��ت به خاطر همان مسائلی که در‬ ‫مورد افراط گری گفتم‪.‬‬ ‫جواد جهانگیر زاده‪:‬‬ ‫مردم به جریان های نو ظهور اعتماد نمی کنند‬ ‫جواد جهانگیر زاده معتقد اس��ت جریان س��وم هیچ گاه در ایران شکل نخواهد‬ ‫گرفت‪ ،‬به این دلیل که مردم پذیرای ان نیستند‪ .‬عضو کمیسیون امنیت ملی و‬ ‫سیاست خارجی مجلس می افزاید‪« :‬کنار گذاشتن افراطی گری یک ایده ال بوده‬ ‫اما انچه مهم است تعریف سطح افراط و عامل حذف کننده ان است‪».‬‬ ‫چ��را اف��راد مختلف��ی از اول انقالب تا کنون به دنبال تش��کیل جریان س��وم‬ ‫بوده اند؟‬ ‫در اینکه تنوع دیدگاه در سیاس��ت داخلی داش��ته باش��یم تردیدی نیست‪ .‬هر چه‬ ‫تنوع بیش��تر باشد فرصت تصمیم گیری بیشتر خواهد بود و موضوعات از زوایای‬ ‫بیشتری مورد تحلیل قرار خواهد گرفت که در این شرایط رقابت برای توسعه ملی‬ ‫تشدید می شود‪ .‬اما احتمال اینکه جریان سوم به طور جدی و کامل شکل بگیرد و‬ ‫بتواند عرصه رقابت سیاسی داخل کشور را از چیزی که هست خارج بکند خیلی‬ ‫کم است‪ .‬حال انکه در جامعه سیاسی نسبت به راه سوم ذهنیت منفی وجود دارد‬ ‫‪ .‬هم��ه به این حرکت به یک ش��کل نگاه نمی کنند‪ ،‬برخی معتقدند جریان س��وم‬ ‫می تواند اساس و مبنای انقالب را دچار مشکل کند البته مساله ای که اقای مطهری‬ ‫می گوید متفاوت بوده با انچه این افراد مدنظرشان هست‪ .‬باالخره دو جریان غالب‬ ‫چپ و راس��ت سنتی وجود دارند و این دو هستند که قالب های بازی را طراحی‬ ‫می کنند و در هر دو روحانیون و انقالبیون هس��تند که محل اتکا هس��تند‪ .‬در این‬ ‫ی می گفتند جریان سوم می تواند ملی مذهبی ها‪ ،‬نهضت ازادی و منافقین‬ ‫بین برخ ‬ ‫باشد اما بعد از دوران سازندگی به نظر می رسید که راست و چپ سنتی نمی توانند‬ ‫پاسخگوی نیازهای سیاسی کشور باشند و باید به دنبال جریان سوم رفت‪ .‬اما هیچ‬ ‫موقع این جریان ش��کل نگرفت! انهم به این دلیل ک��ه امکان اعتماد مردم به یک‬ ‫حرکت و جناح نوظهور خیلی کمتر است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫یعنی شاخص ها درست تعریف نشده که مورد اقبال عمومی قرار نگرفته است؟‬ ‫در همه کش��ورها از جمله انگلیس می بینید که جریان سوم اقبال اندکی در جامعه‬ ‫دارد یا در امریکا نمی بینیم که یک جریان حد واسطی ظهور و بروز یابد‪ .‬این یک‬ ‫واقعیت سیاسی است که مردم سیاستمداران را در دو قالب می بینند و اگر تنوعی‬ ‫هست می بایست در همان دو جناح صورت گیرد‪.‬‬ ‫اگر چنین جریانی بخواهد ش��کل بگیرد باید در عرصه سیاس��ی ظاهر شود یا‬ ‫اجتماعی؟‬ ‫حتما باید در حوزه سیاسی وارد شود‪.‬‬ ‫شما که می گویید در حوزه سیاسی مردم زیاد استقبال نمی کنند؟‬ ‫خیر‪ ،‬جریان به مانند احزاب عمل می کند تا قدرت را به دست گیرد که در این راستا‬ ‫حوزه اجتماعی دیگر مفهومی نخواهد داشت‪.‬‬ ‫صحبت مطهری ان است که افراطیون دو جناح کنار گذاشته شوند تا معتدالن‬ ‫دور هم جمع ش��وند‪ .‬این صحبت از س��وی اعتدالی��ون دو جناح اصولگرا و‬ ‫اصالح طلب با اقبالی مواجه نشد‪ ،‬چرا؟‬ ‫کنار گذاشتن افراطیون یک ایده ال بود‪ .‬سطح افراط مهم است‪ ،‬بعد چه مرجع و از‬ ‫جانب چه کسی می خواهد این کار را بکند‪ .‬این را باید جامعه پاسخ دهد‪ .‬ترکیب‬ ‫و ریخت شناس��ی مجلس پنجم‪ ،‬ششم‪ ،‬هفتم و هش��تم را که ببینید خود به خود‬ ‫خیلی از این افراطیون کنار رفته اند‪ ،‬لذا خود مردم این کار را انجام می دهند و قرار‬ ‫نیس��ت کسی از بیرون بیای د ترکیب و ریخت شناسی را دچار تغییر کند‪ .‬اینجاست‬ ‫که تعریف مذکور جواب نمی دهد‪ .‬عوض ش��دن س��اختار احزاب و جناح ها یک‬ ‫تغییر درون گراست نه بیرون گرا‪ .‬جریان سوم باید خود به خود ظهور کند تا بگوید‬ ‫من یک جریان جدید هستم‪ ،‬نه اینکه برخی دوستان در شیپور ظهور جریان جدید‬ ‫بدمند ولی اتفاق نیفتد‪.‬‬ ‫‪23‬‬ ‫تیتر دو‬ ‫گشت ارشاد از اغاز تا امروز با نگاهی به مواضع جدید احمدی نژاد‬ ‫جدال بر سرگشت ارشاد‬ ‫پس از بررس��ی طرح عفاف و حجاب از سوی‬ ‫دولت نهم طرحی نو با عنوان گش��ت ارشاد نیز‬ ‫به تصویب رسید‪ .‬واکنش‏ها به این طرح اما قبل‬ ‫از اجرای ان اغاز ش��د‪ .‬مخالفان‪ ،‬ان را طرحی‬ ‫پلیس��ی – امنیتی خواندند و موافقان بر ارشادی‬ ‫بودن ان تاکید کردند‪ .‬ضعف‏های این طرح در‬ ‫زمان اجرای ان مش��خص ش��د و حتی چندین‬ ‫بار زمزم��ه جم��ع‏اوری ان از خیابان‏ها مطرح‬ ‫گردید‪ .‬در زمان انتخاب��ات دهم نیز مخالفت‏ها‬ ‫با گشت ارش��اد ش��دت گرفت اما با این حال‬ ‫اجرای این طرح هرگز متوقف نش��د و با تغییر‬ ‫نام ادامه یافت‪.‬‬ ‫هنوز ی��ک س��ال از انتصاب س��ردار اس��ماعیل‬ ‫احمدی مقدم به فرماندهی نیروی انتظامی نگذشته‬ ‫ب��ود که زمزمه های اجرای طرحی جدید به گوش‬ ‫رسید؛ «گشت ارشاد»‪ .‬این در حالی است که پیش‬ ‫از ان در ‪ 13‬دی ‪ ،1384‬قانون عفاف و حجاب در‬ ‫ش��ورای عالی انقالب فرهنگی به تصویب رسیده‬ ‫بود‪.‬‬ ‫در ای��ن قان��ون وظایف��ی ب��رای وزارتخانه ه��ا و‬ ‫دس��تگاه های اجرایی در نظر گرفته ش��ده بود اما‬ ‫بارها این انتقاد به این دس��تگاه ها وارد شد که چرا‬ ‫به وظایف محوله عمل نمی کنند‪.‬‬ ‫پیش از اغاز به کار گش��ت های ارش��اد‪ ،‬فرمانده‬ ‫وقت نی��روی انتظام��ی تهران ب��زرگ تاکید کرد‬ ‫که هدف از راه اندازی گش��ت های ارش��اد پلیس‪،‬‬ ‫ارتقای امنیت اجتماعی است و پلیس به هیچ وجه‬ ‫وارد حوزه خصوصی مردم نمی شود‪.‬‬ ‫سردار مرتضی طالیی با تکذیب اظهارات منتسب‬ ‫به خ��ود در خصوص برخورد با پوش��ش ش��لوار‬ ‫کوت��اه‪ ،‬مانتو تنگ‪ ،‬روس��ری کوتاه و نازک برخی‬ ‫از بان��وان گف��ت‪« :‬پلیس با مس��اله حجاب کاری‬ ‫ن��دارد؛ به حرف های من دس��ت برده ش��د و من‬ ‫تنها اش��اره ای به م��وارد اخیر کش��ف حجاب و‬ ‫اس��تفاده از ش��لوارهایی کردم که برهنگی پاها را‬ ‫نشان می دهد‪ ».‬وی تاکید کرد که ماموریت گشت‬ ‫واحدهای ارش��اد ب��ه هیچ وجه برخ��ورد قهری‬ ‫نیست‪.‬‬ ‫دومین روز از اردیبهش��ت ماه سال ‪ 1385‬بود که‬ ‫بنزهای سبز و سفید پلیس با تابلوی گشت ارشاد‬ ‫در کنار خیابان های پرر فت و امد به صف ش��دند‪.‬‬ ‫البت��ه خبری از م��ردان نبود بلکه زن��ان پلیس در‬ ‫کنار این خودروها به زنان و دخترانی که حجاب‬ ‫مناس��بی نداش��تند تذک��ر می دادند‪ .‬چن��دی بعد‬ ‫مصطفی پورمحمدی‪ ،‬وزیر کشور دولت نهم گفت‬ ‫که فعالیت گش��ت ارش��اد به کالنشهرها گسترش‬ ‫می یابد‪.‬‬ ‫فرمانده ناجا هم با تکذیب تش��کیل پرونده برای‬ ‫‪24‬‬ ‫افراد بدحجاب‪ ،‬از ادامه فعالیت گش��ت های ارشاد تا‬ ‫رسیدن جامعه به امنیت اخالقی خبر داد‪.‬‬ ‫اج��رای ای��ن ط��رح واکنش ه��ای متفاوت��ی را در‬ ‫پی داشت‪ .‬برخی از ان استقبال کردند وعده ای دیگر‬ ‫زبان به انتقاد از ان گشودند‪.‬‬ ‫یک س��ال بعد بار دیگر مصطف��ی پور محمدی اعالم‬ ‫ک��رد گش��ت های ارش��اد در ته��ران و کالنش��هرها‬ ‫فعال تر می ش��وند‪ .‬در میانه تابستان ‪ ،1386‬نیروهای‬ ‫جدی��دی که از س��وی ناجا اموزش دی��ده بودند به‬ ‫گشت های ارش��اد اضافه ش��دند و طرح برخورد با‬ ‫بدپوششی اغاز شد‪.‬‬ ‫پایان س��ال ‪ 1386‬که همزمان ب��ا برگزاری انتخابات‬ ‫مجلس هش��تم ب��ود‪ ،‬خبرهایی از درگی��ری ‪ 9‬نفر با‬ ‫ماموران گش��ت ارش��اد و دس��تگیری انها در میدان‬ ‫صادقیه تهران منتشر شد‪ .‬سردار ذوالفقاری‪ ،‬جانشین‬ ‫فرمان��ده پلی��س ام��ا در توضی��ح این خب��ر گفت‪:‬‬ ‫«خواهری ک��ه از ماموران تذکر گرفت��ه بود با ایجاد‬ ‫س��ر و صدا مقاومت کرده و حین انتقال به خودروی‬ ‫گش��ت ارش��اد از همکاری ممانعت ورزید‪ .‬با ایجاد‬ ‫س��ر و صدا‪ ،‬افرادی در محوط��ه تحت تاثیر این فرد‬ ‫با اغاز س��ال ‪ 88‬گش��ت ارشاد‬ ‫ب��ه یکی از محوره��ای تبلیغات‬ ‫انتخابات ریاست جمهوری دهم‬ ‫تبدی��ل ش��د و کاندیداه��ای‬ ‫اصالح طل��ب‪ ،‬دول��ت را در این‬ ‫ماجرا دخیل دانستند‬ ‫قرار گرفته و با نیروهای پلیس حاضر در محل درگیر‬ ‫ش��دند و در نهای��ت با حضور تع��دادی از نیروهای‬ ‫پلی��س‪ ،‬افرادی که با ماموران درگیر ش��ده بودند نیز‬ ‫دستگیر شدند‪».‬‬ ‫با ادامه انتقادات مخالفان این طرح‪ ،‬رئیس پلیس امنیت‬ ‫اخالق��ی ناجا‪ ،‬ج��وی که برخی مقابل گشت ارش��اد‬ ‫راه می اندازند را س��ازماندهی شده خواند و گفت که‬ ‫اگر هدف مان دس��تگیری بود به ج��ای ون‪ ،‬اتوبوس‬ ‫می اوردیم‪.‬‬ ‫س��ردار روزبهانی ‪ 9‬ماه بعد‪ ،‬گشت ارشاد را طرحی‬ ‫دانس��ت که در مجموع موفق ب��وده و نواقص ان با‬ ‫اموزش های الزم برطرف خواهد شد‪.‬‬ ‫پایان س��ال ‪ 87‬ک��ه بحث های مربوط ب��ه انتخابات‬ ‫ریاس��ت جمهوری ده��م بس��یار ب��ا ح��رارت دنبال‬ ‫می شد‪ ،‬سردار رجب زاده فرمانده انتظامی تهران بزرگ‬ ‫در خص��وص تغییر در عملکرد گش��ت های ارش��اد‬ ‫گفت که هیچ تغییری در وضعیت گش��ت ارش��اد به‬ ‫وجود نیاورده ایم‪ ،‬اما درباره نحوه اجرای ماموریت ها‬ ‫و ارتقای کیفی��ت عملکرد اقداماتی انجام ش��ده که‬ ‫ب��ه زودی این گش��ت ها طبق تغییرات انجام ش��ده‪،‬‬ ‫ماموریت خود را ادامه خواهند داد‪.‬‬ ‫وی با اش��اره ب��ه اینکه هی��چ تغیی��ری در مصادیق‬ ‫بدپوشش��ی صورت نگرفته‪ ،‬اب��راز عقیده کرد که در‬ ‫ح��ال حاضر دیگر وضعیت مثل گذش��ته نیس��ت و‬ ‫بسیاری از مردم شئونات اسالمی را رعایت می کنند؛‬ ‫در نتیجه نباید انتظار داش��ت که برخوردهای پلیس‬ ‫در حال حاضر مانند زمان اغاز طرح باشد‪ .‬او از بهتر‬ ‫شدن وضعیت خیابان ها ابراز رضایت کرد‪.‬‬ ‫ب��ا اغاز س��ال ‪ 88‬این ط��رح به یک��ی از محورهای‬ ‫تبلیغات انتخابات ریاس��ت جمهوری دهم تبدیل شد‬ ‫و کاندیداهای اصالح طل��ب‪ ،‬دولت را در این ماجرا‬ ‫دخیل دانستند‪.‬‬ ‫میرحسین موسوی‪ ،‬کاندیدای اصلی اصالح طلبان در‬ ‫اولین کنفرانس خبری خود با خبرنگاران که در اولین‬ ‫ماه بهار ‪ 88‬برگزار ش��د از مصم��م بودن خود برای‬ ‫جمع اوری گشت های ارشاد در صورت پیروزی در‬ ‫انتخابات خبر داد‪.‬‬ ‫مه��دی کروب��ی دیگر نام��زد اصالح طلب��ان در این‬ ‫انتخابات اما موضعی متفاوت از میرحس��ین موسوی‬ ‫اتخ��اذ ک��رد و در دانش��گاه زنج��ان گف��ت که اگر‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫سیاست‬ ‫نب��ود‪ .‬اگ��ر چه محم��ود احمدی‏نژاد ه��م بارها چه‬ ‫پیش از انتخاب��ات و چه در زم��ان تبلیغات نامزدها‬ ‫در مذمت برخوردهای پلیس��ی با جوانان سخن گفته‬ ‫بود اما در واپس��ین روزهای تیر ماه ‪ ،88‬سردار بتولی‬ ‫مع��اون اجتماع��ی نیروی انتظامی با اش��اره به ایجاد‬ ‫تغیی��رات احتمالی در اجرای ط��رح امنیت اجتماعی‬ ‫و عملکرد گش��ت های ارش��اد‪ ،‬تاکید ک��رد که تغییر‬ ‫در عملکرد ماموریت گش��ت های ارشاد همان تاکید‬ ‫ریاست جمهوری است که بر اساس ان‪ ،‬سازمان های‬ ‫فرهنگ��ی باید نقش خ��ود را به ص��ورت بهتری ایفا‬ ‫کنند‪.‬‬ ‫چن��دی بع��د س��ردار کارگ��ر‪ ،‬فرمان��ده اجتماع��ی‬ ‫نیروی انتظامی صراحتا اعالم کرد که با تغییر روش و‬ ‫ابزار مجرمان‪ ،‬روش برخورد با متخلفان تغییر می کند‬ ‫اما فعالیت گشت ارشاد و برخورد با مفاسد اجتماعی‬ ‫به هیچ وجه متوقف نخواهد شد‪.‬‬ ‫در این می��ان البته گهگاه��ی اعتراضاتی به وضعیت‬ ‫بد حجاب��ی در جامعه صورت می گرف��ت اما تالش‬ ‫چش��مگیری ب��رای مبارزه ب��ا ان انجام نش��د‪ .‬مردم‬ ‫چندین هفته بعد از برگزاری نماز عبادی ‪ -‬سیاس��ی‬ ‫جمع��ه در تهران و شهرس��تان ها در اعتراض به این‬ ‫وضعی��ت راهپیمای��ی کردن��د و دانش��جویان نیز به‬ ‫حرکت هایی اعتراضی دس��ت زدند‪ .‬تنها اقدام انجام‬ ‫شده از سوی دولت بخش��نامه ای برای جلوگیری از‬ ‫ورود افراد بد حجاب به دانشگاه ها بود‪.‬‬ ‫حجت االسالم سید احمد علم الهدی‪ ،‬امام جمعه مشهد‬ ‫نی��ز در ابتدای س��ال ‪ 89‬در خطبه ه��ای نماز جمعه‬ ‫این ش��هر از وضعیت حجاب در جامع��ه انتقاد کرد‬ ‫و به مس��ئوالن نیروی انتظامی اعتراض کرد که‪« :‬چرا‬ ‫گشت ارشاد را جمع کردید؟»‬ ‫اما ب��ار دیگر نوبت به محمود احمدی نژاد رس��ید تا‬ ‫باز هم خبر ساز باشد‪ .‬او هفته گذشته در گفت وگوی‬ ‫زنده تلویزیونی با مردم که از ش��بکه اول رسانه ملی‬ ‫پخش ش��د با انتقاد شدید از نیروی انتظامی‪ ،‬برخورد‬ ‫اظه��ارات احمدی ن��ژاد طب��ق‬ ‫روال این چند ساله بازتاب های‬ ‫فراوان��ی داش��ت‪ .‬انتق��اد‬ ‫مراجع تقلی��د از این اظهارات‬ ‫از جمله این واکنش ها بود‬ ‫رئیس جمهور ش��ود‪ ،‬گشت ارش��اد خودش فعالیتش‬ ‫را متوق��ف خواهد کرد و لزوم��ی ندارد او چیزی به‬ ‫ناجا بگوید‪.‬‬ ‫حتی محس��ن رضای��ی از کاندیداه��ای اصولگرای‬ ‫انتخابات دهم تلویحا به انتقاد از این طرح پرداخت‪:‬‬ ‫«چه راه اندازی گش��ت ارشاد و چه برداشتن انها یک‬ ‫کار بنیادی��ن فرهنگی نیس��ت؛ اقایانی که می خواهند‬ ‫برنام��ه فرهنگی بدهند بگویند برای حل مش��کالت‬ ‫جامع��ه فرهنگ��ی ما چه برنام��ه بنیادین و اساس��ی‬ ‫دارند‪».‬‬ ‫در اس��تانه تبلیغات رس��می انتخابات دهم بار دیگر‬ ‫فعالیت گش��ت های ارشاد در خیابان های تهران اغاز‬ ‫شد‪ .‬این بار اما عضوی از دولت توصیه هایی به ناجا‬ ‫داشت‪ .‬حجت االسالم محمد جواد حاج علی اکبری‪،‬‬ ‫مع��اون رئیس جمهور و رئیس س��ازمان ملی جوانان‬ ‫اعالم کرد که دولت از نیروی انتظامی خواسته فقط با‬ ‫گروه های قانون گریز برخورد کند‪ .‬او همچنین گفت‬ ‫که هدف گش��ت های ارش��اد عموم جوانان نیست و‬ ‫نباید هم باشد‪.‬‬ ‫پایان انتخابات اما پایان فعالیت گش��ت‏های ارش��اد‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫ب��ا بدحجابی را به ش��دت نفی کرد و در س��خنانی‬ ‫غیر منتظره از مردانی که مدعی بدحجابی زنان هستند‬ ‫خواست که نگاه خود را اصالح کنند‪.‬‬ ‫او همچنی��ن نیروی انتظام��ی را در موضوع مبارزه با‬ ‫حجاب‪ ،‬که تقریبا نظام برای اصالح ان به جمع بندی‬ ‫رس��یده و قوه قضائیه و مجلس و دستگاه های امنیتی‬ ‫و انتظام��ی برای مقابله با ان به صحنه امدند را تهدید‬ ‫به تذکر مس��تقیم کرد‪ .‬محمود احمدی نژاد به موضوع‬ ‫برخوردهای اخیر با بدحجابی اشاره کرد و گفت‪« :‬ما‬ ‫اینگونه برخورده��ا را توهین می دانیم که زن و مردی‬ ‫در خیابان راه بروند و کس��ی بیاید بگوید نسبت شما‬ ‫چیست؟»‬ ‫رئیس جمهور که هفته قبل به طور مستقیم بعد از خبر‬ ‫س��اعت ‪ 21‬با مردم ایران سخن می گفت با اشاره به‬ ‫اینکه هیچ کس��ی حق ندارد در این خصوص سوالی‬ ‫بپرس��د‪ ،‬گفت‪« :‬به اعتقاد بن��ده روش موجود روش‬ ‫درس��تی نیس��ت‪ ،‬البته این به این معنا نیس��ت که ما‬ ‫نابس��امانی های اجتماعی را نمی بینیم یا نباید اصالح‬ ‫کنی��م‪ .‬دولت این گون��ه رفتارها را قبول ن��دارد و تا‬ ‫انجایی که بتواند برخورد و کنترل خواهد کرد‪».‬‬ ‫احمدی نژاد البته به این هم بس��نده نکرد و با بیان‬ ‫اینک��ه برخی در کش��ور به محض امدن اس��م زن‬ ‫ناراحت می شوند‪ ،‬گفت‪« :‬انها باید خود را اصالح‬ ‫کنند‪ ،‬وقتی نابس��امانی های اخالق��ی پیش می اید‬ ‫همه مقصرند و مردها بیشتر از همه‪.‬‬ ‫باور ما این است که هر کجا زن به صورت گسترده‬ ‫وارد ش��د اجتماع انان بسیار سالم تر‪ ،‬صحیح تر و‬ ‫اخالقی تر اس��ت‪ .‬عده ای در ه��ر دوره ای هر چند‬ ‫ماه می خواهند جنجالی در کش��ور برپا و برخورد‬ ‫کنند که بنده در همین جا به صراحت اعالم می کنم‬ ‫ک��ه ما مطلق��ا و از بنیاد با این موض��وع مخالفیم‪.‬‬ ‫هی��چ کس��ی نباید ب��دون حکم قاضی کس��ی را‬ ‫مج��ازات کند مگر جاهایی که طبق قانون باش��د‬ ‫مثال در جرایم راهنمای��ی و رانندگی و نپرداختن‬ ‫قبض برق‪ ،‬اما اینکه بر مس��ائل اجتماعی ماموری‬ ‫خودش تش��خیص دهد و خ��ودش مجازات کند‬ ‫صحیح نیس��ت‪ .‬بنده امیدوارم در این زمینه نیازی‬ ‫ب��ه تذکر ج��دی بنده نباش��د‪ .‬اگر مش��کالتی در‬ ‫جامعه به وجود می اید باید ریش��ه یابی و با روش‬ ‫عالمانه و انس��انی حل ش��ود‪ .‬محال است فردی‬ ‫ش��خصیت کس��ی را تخریب کند تا او حرفش را‬ ‫بپذیرد‪».‬‬ ‫اظه��ارات احمدی ن��ژاد طبق روال این چند س��اله‬ ‫بازتاب های فراوانی داشت‪ .‬برخی طبق معمول در‬ ‫صف مدافعانش قرار گرفته و در مقابل عده ای که‬ ‫در میانش��ان حتی طرفداران پروپاقرص دولت نیز‬ ‫دیده می شود به شدت موضع انتقادانه گرفتند‪.‬‬ ‫در میان منتقدان‪ ،‬برخ��ی مراجع عظام نیز حضور‬ ‫داش��تند‪ .‬چنانکه ایت اهلل صاف��ی گلپایگانی گفت‪:‬‬ ‫«مس��اله ترویج حج��اب باید از دول��ت و نهادها‬ ‫ش��روع شود و البته در جای خود برخورد با افراد‬ ‫بدحجاب نیز الزم است‪».‬‬ ‫از دیگر س��و یک عضو مجمع نمایندگان روحانی‬ ‫مجلس با روایات انچه در دیدار روحانیون مجلس‬ ‫با ایت اهلل مکارم ش��یرازی گذشت‪ ،‬گفت‪« :‬اجرای‬ ‫ط��رح حجاب و عفاف از منظ��ر ایت اهلل مکارم از‬ ‫ضروریات نظام است و عدم توجه به اصل هشتم‬ ‫قانون اساس��ی که در خص��وص امر به معروف و‬ ‫نهی از منکر است از مواردی بود که در این دیدار‬ ‫م��ورد انتقاد ق��رار گرفت‪ ».‬ابراهیم��ی در ادامه به‬ ‫ی ایت اهلل مکارم اشاره کرد و گفت‪« :‬در‬ ‫صحبت ها ‬ ‫این دیدار از اجرا نش��دن ط��رح حجاب و عفاف‬ ‫انتقاد شد‪».‬‬ ‫همچنی��ن ایت اهلل مکارم در این جلس��ه با طرح‬ ‫این س��وال که چ��را باید اجرای ط��رح حجاب‬ ‫و عف��اف به تاخی��ر بیفتد عنوان ک��رد که ایا در‬ ‫خص��وص اجرای ای��ن قان��ون غفلت ش��ده یا‬ ‫اف��راد ان را قبول ندارند‪.‬م��وج انتقادات علما از‬ ‫اظه��ارات رئیس جمهور درب��اره کیفبت برخورد‬ ‫ب��ا بدحجاب��ی‪ ،‬ب��ه ای��ت اهلل مصباح ی��زدی از‬ ‫برجس��ته ترین چهره های مذهبی حامی دولت نیز‬ ‫رسید‪ .‬ایت اهلل مصباح یزدی با اشاره به این که به‬ ‫جهت میراث نامبارک رژیم گذشته عده ای گمان‬ ‫می کنند که دستگاه های حاکم در برابر دین مردم‬ ‫مس��ئولیتی ندارند و این عم��ل بر عهده حوزه و‬ ‫دیگر نهادهاست‪ ،‬اظهار داشت‪« :‬این تفکر از مایه‬ ‫س��کوالر تفکیک دین از سیاس��ت است ولی در‬ ‫بینش اس�لامی حفظ دین مردم بزرگترین وظیفه‬ ‫دستگاه های حاکم است‪».‬‬ ‫گفته ه��ای احمدی ن��ژاد درباره حج��اب را باید‬ ‫موج جدیدی دانس��ت که موافقان و مخالفان چه‬ ‫ب��ا موافقت و چه با مخالفت ب��ه ترویج گفته های‬ ‫رئیس جمهور می پردازند‪.‬‬ ‫‪25‬‬ ‫تیتر دو‬ ‫همه گفته های جنجالی‬ ‫اقای رئیس جمهور‬ ‫مرداد ‪ :84‬اسرائیل باید‬ ‫از صحنه روزگار محو شود‬ ‫شهریور‪ :84‬دیدار با ایت اهلل جوادی املی‬ ‫و تشریح ماجرای هاله نور در سازمان ملل‬ ‫اذر‪ :84‬هولوکاست افسانه است‬ ‫اردیبهشت ‪ :85‬صدور دستور‬ ‫ورود زنان به ورزشگاه ها‬ ‫بهمن ‪ :85‬توضیح در خصوص ماجرای‬ ‫دختری دبیرستانی که در خانه اش‬ ‫انرژی هسته ای تولید کرده بود‬ ‫از سوی محمود احمدی نژاد‪ ،‬جنجالی شد‬ ‫شهریور‪ :86‬سخنرانی جنجالی در دانشگاه کلمبیا‬ ‫اسفند ‪ :86‬بعید است اجازه دهند «اوباما» به کاخ سفید راه یابد‬ ‫فروردین‪ :87‬دیدار با همسر حسین فاطمی‪ ،‬وزیر خارجه دولت مصدق‬ ‫خرداد‪ :87‬در سفر به عراق قصد داشتند مرا بربایند‬ ‫تیر‪ :87‬تشریح طرح تحول اقتصادی‬ ‫خرداد ‪ :87‬اطالعات مهم اقتصادی را از کسبه های محله مان می گیرم‬ ‫تیر ‪ :87‬تاسیس دفتر حفاظت از منافع‬ ‫امریکا را با نگاه مثبت بررسی می کنیم‬ ‫‪26‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪4‬‬ ‫شماره‬ ‫مثلث شماره‬ ‫مثلث‬ ‫سیاست‬ ‫تیر ‪ :87‬اعالم ماجرای عکس گرفتن با فرمانده نیروهای امریکایی در عراق‬ ‫مرداد‪:87‬برای خدمتگزاری نیازی به ورق پاره (مدرک تحصیلی) نیست‬ ‫مهر‪ :87‬مصاحبه با کاملیا انتخابی فرد‬ ‫ابان‪ :87‬عدم شرکت در مراسم استیضاح کردان‬ ‫ابان‪ :87‬ارسال نامه به باراک اوباما‬ ‫خرداد‪ :88‬تحقیر رئیس جمهور سابق ایران‬ ‫در فرانسه از غم انگیزترین روزهای زندگی ام بود‬ ‫‪13‬خرداد‪ :88‬اقای هاشمی رفسنجانی صحنه گردان انتخابات دهم است‬ ‫تیر‪ :88‬احمدی نژاد ‪ ،‬اسفندیار رحیم مشایی را به عنوان معاون اول خود منصوب کرد‬ ‫مرداد‪« :88‬بگذارید مراسم تحلیف برگزار شود‪ ،‬یقه شان را می گیریم و سرشان را می چسبانیم به سقف»‬ ‫مرداد‪ :88‬مراسم تحلیف‪ :‬هیچ کس در ایران‬ ‫منتظر پیام تبریک غربی ها نیست‬ ‫اذر‪ :88‬احمدی نژاد در اصفهان گفت‪ :‬مدرک داریم که امریکا‬ ‫می خواهد جلوی ظهور امام زمان(عج) را بگیرد‬ ‫‪30‬مرداد‪« :88‬قبال گفتم و باز هم می گویم که باقری لنکرانی مثل هلو می ماند‪ ...‬ادم می خواهد بخورد این جوان مومن را‪».‬‬ ‫فروردین‪ :89‬گنده تر و گردن کلفت تر از اوباما نیز نتوانستند هیچ غلطی بکنند‬ ‫خرداد‪ :89‬انتقاد شدید از روسیه‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫‪27‬‬ ‫یک‬ ‫تیتر دو‬ ‫تیتر‬ ‫عضو جامعه روحانیت‪:‬‬ ‫ی خرده گرفت‬ ‫نباید به نیروی انتظام ‬ ‫س��یدرضا اکرم��ی ب��ر این باور اس��ت ک��ه متن‬ ‫قان��ون باید مورد توجه مس��ئوالن ق��رار بگیرد و‬ ‫اظهارنظره��ای ش��خصی هر مس��ئول دیگری در‬ ‫رابطه با طرح حجاب و عفاف مورد استناد نیست‪.‬‬ ‫وی از تک بعدی نگری به مساله گشت ارشاد انتقاد‬ ‫می کند و معتقد است وقتی دستگاهی وظیفه اش را‬ ‫انج��ام می دهد نه تنها نباید مورد س��وال و جواب‬ ‫واقع شود بلکه دستگاه هایی که به وظایفشان عمل‬ ‫نمی کنند موظف به پاسخگویی هستند‪ .‬عضو جامعه‬ ‫روحانیت مب��ارز و نماینده مردم تهران اقدام دولت‬ ‫در راس��تای رفع معضالت اجتماعی و فرهنگی را‬ ‫کاف��ی نمی داند و می گوید م��ردم و خانواده ها در‬ ‫این مساله نقش اصلی را برعهده دارند‪.‬‬ ‫گش��ت ارشاد راه حلی ریش��ه ای برای رفع معضل‬ ‫حجاب اس��ت یا یک کار تسکینی بوده که نیاز به‬ ‫اقدام تکمیلی سایر دستگاه ها دارد؟‬ ‫گش��ت ارشاد مساله ای نیس��ت که طی چند ماه اخیر‬ ‫تصمیم به راه اندازی ان گرفته باشند بلکه سابقه دارد‬ ‫و به دنبال طرح عفاف و حجاب چنین گش��تی ایجاد‬ ‫ش��ده است که متاسفانه سال گذشته به دلیل انتخابات‬ ‫متوقف ش��د و حاال ادامه پیدا کرده است‪ .‬این گشت‬ ‫در عرصه ه��ای مختلف��ی نظیر برخورد ب��ا مزاحمان‬ ‫نوامیس مرم‪ ،‬برخ��ورد با مخدوش کنن��دگان امنیت‬ ‫اجتماعی و هنجار ش��کنان در مسائل دینی و پوشش‬ ‫اس�لامی فعال است‪ .‬هنجار ش��کنان ابتدا مورد تذکر‬ ‫شفاهی قرار می گیرند‪ ،‬بعد به مراکزی منتقل می شوند‬ ‫تا خانواده هایشان بیایند و تعهد کتبی بدهند‪.‬‬ ‫‪28‬‬ ‫اقای اکرمی من جواب س��والم را نگرفتم‪ ،‬باالخره‬ ‫این اقدام تس��کینی بوده یا حل ریش��ه ای مساله را‬ ‫هدف قرار داده است؟‬ ‫مس��اله عفاف و حجاب به صورت برنامه ای اس��ت‬ ‫که ش��ورای عالی انقالب فرهنگ��ی تصویب کرده تا‬ ‫‪ 25‬دس��تگاه اجرایی از جمله صدا و س��یما‪ ،‬وزارت‬ ‫فرهنگ و ارشاد اسالمی‪ ،‬وزارت علوم و‪ ...‬ان را اجرا‬ ‫کنند‪ .‬گش��ت ارش��اد در این مصوبه بر عهده نیروی‬ ‫مس��اله عف��اف و حج��اب را‬ ‫باید از س��ه ح��وزه‪ ،‬خانواده‪،‬‬ ‫مردم و دولت دید‪ .‬مس��ئول‬ ‫کوچ��ک این کار دولت اس��ت‬ ‫اول خانواده ه��ا در این رابطه‬ ‫مسئول اصلی هستند‬ ‫انتظام��ی گذاش��ته ش��ده‪ ،‬در حالیکه هر دس��تگاهی‬ ‫وظیفه ای دارد که موظف به اجرای ان اس��ت‪ ،‬از این‬ ‫رو نبای��د به نیروی انتظامی خ��رده گرفت که چرا به‬ ‫وظیف��ه اش عمل می کند بلکه بای��د از تک تک دیگر‬ ‫دستگاه ها پرسید که در این رابطه چه کار کرده اند؟‬ ‫ام��ا برخ��ی معتقدند ای��ن برنامه ها بیش��تر حالت‬ ‫کلی گویی دارد و به جای حالت ایجابی‪ ،‬از حالت‬ ‫سلبی برخوردار است؟‬ ‫خیر‪ ،‬من این حرف را قبول ندارم‪ .‬اگر کل طرح عفاف‬ ‫و حجاب به صورت جامع توسط همه دستگاه ها اجرا‬ ‫شود هم جاری است‪ ،‬هم سلبی‪.‬‬ ‫این قانون برای س��ال ‪ 84‬اس��ت که اقای احمدی نژاد‬ ‫وقتی رئیس جمهور ش��د ان را ابالغ کرد‪ .‬بنا بود اول‬ ‫وزارت فرهنگ و ارش��اد اس�لامی دبیر و مجری ان‬ ‫باشد‪ ،‬منتها تا سال ‪ 86‬ان وزارتخانه طرح را اجرایی‬ ‫نکرد تا اینکه کار را به وزارت کش��ور سپردند‪ .‬طبق‬ ‫گزارش وزیر دس��تگاه های مختل��ف طی مرور زمان‬ ‫فرا خوانده می شوند تا با هماهنگی به اجرای مصوبات‬ ‫شورای عالی انقالب فرهنگی اقدام نمایند‪.‬‬ ‫در حال حاضر انچه بیشتر به چشم می خورد وجه‬ ‫نظامی طرح است‪ ،‬چرا؟‬ ‫من این مس��اله را قبول ندارم‪ .‬ما مقداری این جنبه را‬ ‫بزرگ می کنیم و بعد ان را به صدا و سیما می کشانیم‪.‬‬ ‫متاسفانه در گفت وگوهایی که انجام می شود بر وجه‬ ‫نظامی ان تاکید می ش��ود که خود این امر هم بی تاثیر‬ ‫نیس��ت واال وزیر کش��ور باید گزارش مشروحی را‬ ‫از مراحل اجرای طرح ارائه دهد تا مش��خص ش��ود‬ ‫صدا و سیما‪ ،‬وزارت فرهنگ و دیگران چه اقدامات‬ ‫تکمیلی در این رابطه انجام داده اند‪.‬‬ ‫نیروی انتظام��ی می گوید موظف به انجام این کار‬ ‫شده‪ ،‬ولی رئیس جمهور در برنامه تلویزیونی اعالم‬ ‫می کنند که دولت مواف��ق اقدامات نیروی انتظامی‬ ‫ نیست‪ ،‬باالخره متولی چه مرجعی است؟‬ ‫مت��ن قانون را بگیرید ببینید خود قانون چه می گوید‪.‬‬ ‫ش��اید رئیس جمه��ور در بخش مواف��ق و در بخش‬ ‫دیگر مخالف باش��د و نامه برای ش��ورای نگهبان هم‬ ‫بنویس��د تا عدم پذیرش خ��ود را اعالم کند ولی این‬ ‫حرکت که درس��ت نیست‪ ،‬در مقابل قانون هیچ کس‬ ‫نباید اجتهاد کند‪ .‬وزارت کش��ور االن مسئول اجرای‬ ‫طرح عفاف و حجاب است و همه نیز باید پاسخگو‬ ‫باشند‪.‬‬ ‫برخی می گویند گشت ارشاد ادامه طرح کمیته در‬ ‫دهه شصت است‪ .‬این را قبول دارید یا خیر؟‬ ‫نه‪ ،‬چ��ون خیلی تفاوت کرده اس��ت‪ .‬مجموعه ای از‬ ‫دس��تگاه ها باید در امر فرهنگ سازی ورود کنند ولی‬ ‫همه بیش��تر روی کار نیروی انتظام��ی زوم کرده اند‪.‬‬ ‫خود این حساسیت ها نش��ان می دهد که بیشتر قصد‬ ‫مچ گیری مطرح است تا حل مشکل‪.‬‬ ‫ش��ما معتقدید نقش��ه فرهنگی برای ساماندهی امر‬ ‫حجاب طراحی ش��ده ول��ی اجرای��ی و عملیاتی‬ ‫نمی شود؟‬ ‫بله‪ ،‬همین طور است‪.‬‬ ‫حاال که اجرایی نش��ده باید از چه مرجعی حساب‬ ‫کشید؟‬ ‫االن مسئول این طرح وزارت کشور است‪.‬‬ ‫به عنوان سوال اخر می خواستم بپرسم چشم اندازی‬ ‫ب��رای ط��رح عف��اف و حجاب مش��خص ش��ده‬ ‫است؟‬ ‫مساله عفاف و حجاب را باید از سه حوزه‪ ،‬خانواده‪،‬‬ ‫مردم و دولت دید‪ .‬مس��ئول کوچ��ک این کار دولت‬ ‫اس��ت اول خانواده ه��ا در این رابطه مس��ئول اصلی‬ ‫هس��تند‪ .‬پدر و م��ادر اگر می خواهند جوانش��ان در‬ ‫جامعه س��الم بماند باید به مسائل اخالقی و ظاهری‬ ‫انها توجه کنند‪ .‬در ثان��ی مردم وقتی ناهنجاری ها را‬ ‫می بینند باید تذکر دهند‪ .‬نسبت به مسائل فکری اول‬ ‫عموم جامعه باید حساس باشد و معضالت برطرف‬ ‫ش��ود واال ص��رف ورود دولت به قضایا مش��کالت‬ ‫برطرف نخواهد شد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫سیاست‬ ‫ایرج ندیمی‪:‬‬ ‫رئیس جمهور به روش اعتراض دارد‬ ‫«ح��رف رئیس جمه��ور در نفی برخ��ی روش های‬ ‫نیروی انتظامی برای ان است که پیگیری یک هنجار‬ ‫ب��ا ی��ک ناهنجار دیگر ش��روع نش��ود‪ ».‬این موضع‬ ‫ایرج ندیمی‪ ،‬درباره نقدهایی اس��ت که به اظهارات‬ ‫رئیس جمهور مطرح می ش��ود‪ .‬وی معتقد است‪« :‬در‬ ‫اعتقادات و موارد قانونی هیچ اختالفی میان مسئوالن‬ ‫نیس��ت ولی انجا که خالء قانونی وجود دارد‪ ،‬باید‬ ‫برطرف ش��ود‪ ».‬مش��اور رئیس جمهور ب��ر این باور‬ ‫است که گزارش��اتی مبنی بر سوء استفاده یا اجرای‬ ‫بد در روش های انتظام��ی طرح حجاب و عفاف به‬ ‫رئیس دولت رس��ید که ایشان به عنوان منتخب ملت‬ ‫می بایس��ت انها را مطرح می کرد و نسبت به اصالح‬ ‫انها تذکر می داد‪.‬‬ ‫برخ��ی نمایندگان اصولگ��را معتقدند رئیس جمهور‬ ‫جل��وی انها یک چیز می گوید ولی جلوی تلویزیون‬ ‫حرف دیگ��ری را مطرح می کن��د‪ .‬این ادعا صحت‬ ‫دارد؟‬ ‫در اعتقادات دینی بین مس��ئوالن اختالفی وجود ندارد‪،‬‬ ‫مثال همه به این نکته اذعان دارند که حجاب ضرورت‬ ‫دین است‪ .‬اما در روش ها اختالف سلیقه هست‪ .‬قانون‬ ‫در اعمال روش ها توضیح می دهد که در اجتماع‪ ،‬ادارات‬ ‫و‪ ...‬چگونه باید رفتار شود اما انجا که قانون وجود ندارد‬ ‫سالیق حاکم است‪ .‬درخصوص حجاب همه مسلمانان‬ ‫جهان به ان اعتقاد دارند و البته مس��اله حجاب ش��امل‬ ‫اش��کال مختلف ان اس��ت که به نوعی از لباس اطالق‬ ‫نمی ش��ود‪ .‬اما انچه در جامعه اجرا شده یا اجرا خواهد‬ ‫شد اگر در روش بحث شود معنای ان نفی اعتقادات یا‬ ‫قانون نیس��ت‪ .‬ایا در خیابان مجاز است که با هر کسی‬ ‫برخورد‪ ،‬مناظره یا ج��دل کرد و وی را مجبور کرد که‬ ‫از یک رنگ یا یک نوع پوشش برای لباس استفاده کند‬ ‫یا ب��ا چه فردی رفت و امد کند‪ .‬اگر مس��تند به قانون‬ ‫بود باز مساله حل است‪ .‬اقای رئیس جمهور و مسئوالن‬ ‫حکومت وظایفی دارند به عن��وان مجری لذا در مورد‬ ‫عفاف و حجاب بسیاری از امور را از باب روش مورد‬ ‫نقادی قرار می دهند که در همین نشست اخیر تلویزیون‬ ‫هم برخی از روش ها را مورد نقد قرار داد‪ .‬طبیعی است‬ ‫که ایشان از همه دین باورتر در میان مسئوالن هم سطح‬ ‫خود هستند‪.‬‬ ‫اقای احمدی نژاد طرح نسبت را رد می کند‪ ،‬اما ایا در‬ ‫مقابل طرح جایگزین دارند؟‬ ‫البته دولت زیر مجموعه های ذی ربط نظیر وزارت ارشاد‬ ‫دارد یا س��ازمان تبلیغات که از بودجه س��ومی استفاده‬ ‫می کند می بایس��ت طرحی ارائه کند ل��ذا لزومی ندارد‬ ‫رئیس جمهور خود شخصا طرح جایگزین بدهد‪ .‬باید‬ ‫کارگروه هایی که در قانون پیش بینی ش��ده اند به نتیجه‬ ‫برس��ند ولی از باب مج��ری دولت می ت��وان اتخاذی‬ ‫مبتنی بر معروف نباش��د یا خودش منکر باش��د یا در‬ ‫مباحث برخورد‪ ،‬کش��یدن‪ ،‬بردن‪ ،‬نصیحت کردن و‪ ...‬از‬ ‫تاکتیک های پیش بینی ش��ده استفاده کند‪ .‬انچه محرز و‬ ‫مس��لم اس��ت نمی توان به صرف داشتن یک امری هر‬ ‫روش مبتن��ی بر ان را تایید کرد‪ .‬به اقای رئیس جمهور‬ ‫مانند سایرین گزارشاتی می رسد‪ ،‬این گزارشات حاکی‬ ‫از ان اس��ت که در برخی جاها سوءاستفاده می شود یا‬ ‫نمی شود‪ .‬مثال کتکی‪ ،‬حرفی و‪ ...‬هست که این مسائل را‬ ‫رئیس جمهور به عنوان منتخب ملت باید بازگو کند‪ ،‬لذا‬ ‫هدف این واگویی شاید برای به چالش کشیدن روش ها‬ ‫باشد نه نفی اهداف‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫از سال ‪ 84‬طرح عفاف و حجاب به تصویب شورای‬ ‫عالی انقالب فرهنگی رس��ید ک��ه برخالف توصیه‬ ‫مجلس‪ ،‬رئیس جمه��ور متولی امر را وزارت فرهنگ‬ ‫قرار داد و دو سال مساله معلق ماند و از ان پس نیز‬ ‫وزارت کش��ور اقدام درخوری انجام نداده‪ ،‬باالخره‬ ‫دولت می خواهد با این طرح چه کار کند؟‬ ‫نماین��دگان محترم می توانند از طریق اهرم های نظارتی‬ ‫مس��ائل را پیگیر شوند و دلیل تاخیر و تعلل را بپرسند‪.‬‬ ‫این نافی ان نمی ش��ود که وقتی طرح دارد اش��تباه اجرا‬ ‫می شود کسی حرف نزند‪ .‬جامعه اسالمی‪ ،‬جامعه خود‬ ‫انتقادی اس��ت و امر به معروف و نه��ی از منکر یعنی‬ ‫همین‪ .‬لذا نباید گفت چون قبال تاخیر بوده حاال که در‬ ‫حال اجرا هست همه چیز ان عالی است‪ .‬شما می بینید‬ ‫ام��ام (ره) و مقام معظم رهبری ب��ا وجود انکه در راس‬ ‫تصمیم گیری نظام هس��تند فرمان ‪ 8‬ماده ای می دهند و‬ ‫برخی روش ها را درس��ت نمی دانند و به اصالح تاکید‬ ‫می کنند‪ .‬به این ترتیب رئیس جمهور به روش اعتراض‬ ‫کرده نه به اصل طرح عفاف و حجاب‪.‬‬ ‫پنج س��ال از دولت اقای احمدی نژاد می گذرد‪ .‬پس‬ ‫چه زمانی ‪ 25‬دس��تگاه زیر مجموعه وی می خواهند‬ ‫فعال ش��وند و کار فرهنگی را به شکل مدنظر ایشان‬ ‫انجام دهند تا فقط برخورد انتظامی به چشم نیاید؟‬ ‫دول��ت در دوره دهم هم در قان��ون برنامه پنجم و هم‬ ‫در س��فرها اولویت را بر فرهنگ گذاش��ته اس��ت‪ .‬این‬ ‫بدین معناس��ت ک��ه اهمیت کار فرهنگی بر ش��خص‬ ‫رئیس جمه��ور مکش��وف ب��ود و ه��م روی مس��ائل‬ ‫اس��تراتژیک و برنامه ریزی نیز در حال س��رمایه گذاری‬ ‫است‪ .‬اما اوایل انقالب فرمودند ما برای نان قیام نکردیم؛‬ ‫معنویت‪ ،‬دین‪ ،‬اخالق و فرهنگ را مسائل اول مملکت‬ ‫عنوان کردند‪ .‬از این بابت رسانه های جمعی باید پیگیری‬ ‫کنند تا نمایندگان مجل��س به قانون برنامه پنجم که بر‬ ‫اولویت های فرهنگی تاکید دارد اهتمام بیشتری کنند و‬ ‫واقعا در رابطه با این موضوع ما را به ذیل نبرند‪ .‬چرا که‬ ‫مسائل معیشتی و عمرانی جزو مسائل اصلی حاکمیت‬ ‫است ولی خدا و پیغمبر بیش از انکه از نان بپرسند‪ ،‬از‬ ‫ابرو‪ ،‬دین‪ ،‬اخالق و‪ ...‬می پرس��ند‪ .‬برای همین است که‬ ‫پیامب��ر فرمودند من برای تکمیل مکارم اخالق مبعوث‬ ‫ش��دم‪ ،‬یعنی ضرورت رویک��رد همه جانبه به موضوع‬ ‫فرهنگ به طور عام ان و نه خاص وجود دارد‪.‬‬ ‫نگاه دولت به عملکرد کنونی نیروی انتظامی چیست؟‬ ‫این مرجع نیروی درون حاکمیت اس��ت و رابطه بسیار‬ ‫حس��نه ای بین دولت و نی��روی انتظامی وج��ود دارد‪.‬‬ ‫اش��کال به اش��خاص هیچ گاه اش��کال به نیرو نیست‪.‬‬ ‫انتق��اد ب��ه روش‪ ،‬انتقاد به کل مجموعه نیس��ت‪ .‬وقتی‬ ‫مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان تاکید می کنند که‬ ‫باید نظارت بر نمایندگان بیش��تر شود منظور همه ‪290‬‬ ‫نفر نماینده نیس��ت بلکه چند نفر است اما یک یا چند‬ ‫مورد می توانند موجب شده باشند که ایشان بر نظارت‬ ‫بر عملکرد نمایندگان تاکید بکنند‪.‬‬ ‫دولت در پنج سال که کار خاصی روی طرح عفاف‬ ‫و حجاب نکرده اس��ت‪ ،‬در سه س��ال اینده چه کار‬ ‫می خواهد بکند؟‬ ‫اهمیت همه فرائض دینی از قبیل حجاب‪ ،‬عفاف و‪ ...‬در‬ ‫این دولت بس��یار زیاد است و بیشتر از سایر دستگاه ها‬ ‫دغدغه دین دارد‪ .‬خود ما وقتی خانواده هایمان در جامعه‬ ‫هس��تند دوس��ت داریم دیگران هم مثل ما شوند‪ ،‬این‬ ‫طبیعی اس��ت‪ .‬در بدنه دولت به اندازه یک دس��ت هم‬ ‫نداریم کس��انی که خانواده انها اصل حجاب را رعایت‬ ‫نکنند یا چادری نباشند‪ .‬البته شاید مواردی باشد که ما‬ ‫نشناس��یم ولی واقعا کسی نیس��ت و اگر رئیس دولت‬ ‫بداند با ان فرد برخورد می شود‪.‬‬ ‫وقتی ما اعتقاد داریم اول باید از خودمان شروع کنیم‪ ،‬اگر‬ ‫دوستان در مجلس معتقدند برنامه کفاف می دهد پیگیر‬ ‫شوند و اگر می گویند برنامه تنها کافی نیست باید دنبال ان‬ ‫باشند تا خالء ها را پیدا کنند و ان را تبدیل به قانون نمایند‪.‬‬ ‫عزم دولت ان است که پیرو فرمایشات مقام معظم رهبری‬ ‫و مراج��ع تقلید‪ ،‬این برنامه را اجرایی کند اما ش��رط ان‬ ‫این است که پیگیری یک هنجار با یک ناهنجاری شروع‬ ‫نشود‪ .‬یعنی عمل خوب را با شروع غلط اجرا نکنیم‪ .‬این‬ ‫برنامه و قانون دغدغه دولت است و اطمینان می دهم که‬ ‫اولویت دستگاه اجرایی فرهنگ‪ ،‬دین و اخالق است که‬ ‫یک نمونه ان مربوط به حجاب و عفاف می شود‪ .‬تفکر‬ ‫ماکیاولیستی که هدف وسیله را توجیه می کند مورد قبول‬ ‫دولت نیست و می گوید وسیله به اندازه هدف باید شروع‬ ‫و قابل دفاع باش��د‪ .‬اگر روش به اندازه هدف قابل دفاع‬ ‫نباش��د عدم انجام ان عمل بهتر اس��ت‪ .‬در همین امر به‬ ‫معروف و نهی از منکر از اعمال تاثیر محبت می شود‪ .‬لذا‬ ‫نباید به خاطر اصالح یک اشتباه باعث تحریک ان شد‪.‬‬ ‫همه ما مسلمانیم و یک اشتباهی داریم و نوع اشتباهات‬ ‫فرق می کند و نباید به فرض وجود و محرز شدن ان خطا‬ ‫تدین افراد زیر سوال برود‪ ،‬لذا همه مسلمانند مگر انکه‬ ‫خالفش اثبات شود‪.‬‬ ‫‪29‬‬ ‫یک‬ ‫تیتر دو‬ ‫تیتر‬ ‫پرویز سروری‪:‬‬ ‫می دانستیم توانایی‬ ‫اجرای طرح عفاف و حجاب را ندارند‬ ‫«از روز اول ب��ه احمدی ن��ژاد گفتیم وزیر ارش��اد‬ ‫نمی توان��د طرح عف��اف و حج��اب را انجام دهد‬ ‫ولی عدم پذیرش رئیس دولت سبب بایگانی شدن‬ ‫دوساله این طرح شد‪ ».‬پرویز سروری این صحبت‬ ‫را راج��ع به چرایی معطل ماندن اقدامات فرهنگی‬ ‫در کش��ور انجام داد و گفت‪« :‬وزیر کشور متولی‬ ‫جدی��د طرح وعده هایی را در زمینه انجام موثر ان‬ ‫داده اس��ت ول��ی نمایندگان به دول��ت گفتند تنها‬ ‫در صورتی از طرح س��وال دس��ت برمی دارند که‬ ‫تحرکی جدی در این رابطه صورت گیرد‪ ».‬نماینده‬ ‫مردم تهران معتقد اس��ت‪« :‬انجام طرح نسبت شبیه‬ ‫ان اقداماتی است که اوایل انقالب انجام می شد‪».‬‬ ‫نیروی انتظامی در حوزه امنیت اجتماعی دس��ت به‬ ‫یکسری اقدامات زد که سال گذشته متوقف شد اما‬ ‫امسال با شروع مجدد طرح ها حرف و حدیث های‬ ‫فراوانی به وجود امده است‪ .‬حتی رئیس جمهور در‬ ‫تلویزیون با اجرای پاره ای اقدامات پلیس مخالفت‬ ‫صریح کرد‪ .‬دیدگاه شما در این رابطه چیست؟‬ ‫طرح امنیت اجتماعی سال های گذشته در قالب های‬ ‫مختلف اجرا ش��د‪ .‬مباحث مبارزه با اراذل و اوباش‪،‬‬ ‫معتادین‪ ،‬متکدیان‪ ،‬هنجارشکنان و بدحجابان هریک‬ ‫یک��ی از اضالع ان طرح ها بودند که ضلع اخر تولید‬ ‫حساس��یت کرد‪ .‬ام��ا فقط بحث این نب��ود‪ .‬در یک‬ ‫‪30‬‬ ‫ماه گذش��ته نی��روی انتظامی نزدیک به ه��زار نفر از‬ ‫معتادین را از س��طح ش��هر جمع اوری کرد که واقعا‬ ‫مورد اس��تقبال مردم واقع ش��د‪ .‬یا اراذل و اوباش که‬ ‫در برخی از محالت تهران خدایی می کردند و امنیت‬ ‫را از مردم س��لب کرده بودن��د با اینها برخورد جدی‬ ‫صورت گرفت و بس��یاری از انها دس��تگیر شدند و‬ ‫برخ��ی نیز تذکر گرفتند‪ .‬این اقدامات الزم اس��ت تا‬ ‫ع��دم کارک��رد دس��تگاه های‬ ‫فرهنگی موجب ش��ده امروز‬ ‫ع��ده ای مانکن ه��ای متح��رک‬ ‫تولی��د ناهنج��اری در جامع��ه‬ ‫بکنن��د‪ .‬ب��ه نظ��ر من بای��د با‬ ‫این اقدامات س��ازمان یافته‬ ‫برخورد شود‬ ‫مباحث اجتماعی ما پاالیش ش��ود‪ .‬لذا همه اضالع را‬ ‫باید با هم دید و نه یکی را بزرگ نمود و به واس��طه‬ ‫ان همه عملکردهای باارزش را به نوعی تخطئه کرد‪.‬‬ ‫البته من تا انجا که اطالع دارم گش��ت ارشاد نیروی‬ ‫انتظامی در حال حاضر فعال نیست‪.‬‬ ‫طرح نس��بت جایگزین ان شده اس��ت به عبارت‬ ‫دیگ��ر ان طرح به موارد مختلفی از قبیل نس��بت‪،‬‬ ‫ط��رح برخورد با مزاحمین نوامیس و‪ ...‬تقس��یم و‬ ‫تفکیک شده است؟‬ ‫من چنین چیزی را نشنیدم‪.‬‬ ‫ولی چنین مس��اله ای هست چون رئیس جمهور هم‬ ‫با مساله طرح نسبت مخالفت کردند‪.‬‬ ‫اوایل انقالب از این دس��ت اقدامات انجام می ش��د‬ ‫ول��ی بعید می دانم نیروی انتظام��ی مجدد این کار را‬ ‫در دستور عمل خود داشته باشد‪ .‬البته من به صورت‬ ‫خاص اشراف روی مسائل جزیی کار ندارم‪.‬‬ ‫چرا جنبه های نظامی طرح بیشتر به چشم می خورد‬ ‫تا اقدامات فرهنگی ان؟‬ ‫این به نظر من از نکات انحرافی اس��ت که س��ی سال‬ ‫با طرح این مس��ائل وظایف دستگاه ها را عمال تعطیل‬ ‫کردیم‪ .‬دستگاه های فرهنگی سه دهه وقت داشتند و از‬ ‫این به بعد هم کسی مانع کار انها نیست و اولویت به‬ ‫معنای تقدم و تاخر نیست‪ .‬کار فرهنگی مرزبندی پذیر‬ ‫نیس��ت تا مرز بین فرهنگ س��ازی‪ ،‬اقدامات فرهنگی‬ ‫و کارهای انتظامی روش��ن و واضح باش��د‪ .‬اینها همه‬ ‫در کنار هم باید انجام ش��وند ولی مس��ئوالن فرهنگی‬ ‫باید بدانند وظیفه انها در این عرصه س��نگین تر است‬ ‫چون انقالب ما یک انقالب فرهنگی است و از طریق‬ ‫فعالیت ه��ای فرهنگی باید تالش ش��ود که زمینه های‬ ‫بروز چنین معض�لات فرهنگی ـ اجتماعی به حداقل‬ ‫کاه��ش یابد و اثار و تبعات ان هم به نوعی در جامعه‬ ‫منعکس شود که مردم توانایی خود کنترلی روی مسائل‬ ‫کس��ب کنند‪ .‬در چنین شرایطی برخورد انتظامی کمتر‬ ‫نمود خواهد داشت‪.‬‬ ‫در ح��ال حاض��ر ک��ه به قول ش��ما س��ی س��ال‬ ‫دستگاه های فرهنگی اقدام درخور توجهی نکردند‪.‬‬ ‫چه کار باید کرد؟‬ ‫ع��دم کارک��رد انه��ا موجب ش��ده ام��روز عده ای‬ ‫مانکن های متحرک تولید ناهنجاری در جامعه بکنند‪.‬‬ ‫به نظر من باید با این اقدامات س��ازمان یافته برخورد‬ ‫ش��ود چرا که به تولید میکروب ناهنجاری و اش��اعه‬ ‫ان در جامع��ه می پردازن��د‪ .‬البته نی��روی انتظامی که‬ ‫متولی فرهنگ در کش��ور نیست‪ ،‬سایر دستگاه ها باید‬ ‫ب��ه وظیفه خود عم��ل کنند از س��ویی نباید افراط و‬ ‫تفریط هم ش��ود‪ .‬باید تالش ش��ود در بحث نیروی‬ ‫انتظامی هم بحث ارشاد‪ ،‬توجیه‪ ،‬تذکر و برخوردهای‬ ‫مش��فقانه و دوس��تانه نیز صورت گیرد و اگر کس��ی‬ ‫همکاری الزم را نداشت قانونا برخورد شود‪ .‬در کل‬ ‫اگ��ر اقدام جدی انجام نگیرد دوباره ‪ 10‬س��ال دیگر‬ ‫همین بحث ها تکرار شود‪.‬‬ ‫پس متولی این امر چه کس��ی است؟ رئیس جمهور‬ ‫که این اقدامات را نف��ی می کند و نیروی انتظامی‬ ‫ هم می گوید ما را مکلف کرده اند‪.‬‬ ‫ط��رح عفاف و حج��اب که مصوب ش��ورای عالی‬ ‫انقالب فرهنگی اس��ت ‪ 25‬دس��تگاه را در این زمینه‬ ‫مسئول کرده و پیگیری همه جانبه ان از سوی دولت‬ ‫می تواند مثمر ثمر باشد‪.‬‬ ‫س��ال ‪ 84‬این طرح توس��ط اق��ای احمدی نژاد به‬ ‫وزارت ارشاد به عنوان متولی اصلی ابالغ شد ولی‬ ‫نتیجه ای حاصل نش��د‪ .‬تقریبا از س��ال ‪ 86‬وزارت‬ ‫کش��ور اج��رای ان را به عهده گرف��ت اما باز در‬ ‫ح��وزه انتظامی مح��دود ماند و اق��دام درخوری‬ ‫صورت نگرفت‪ ،‬چرا؟‬ ‫از روز اول م��ا به رئیس جمهور گفتیم وزیر ارش��اد‬ ‫نمی توان��د این کار را انجام ده��د‪ ،‬البته دولت معتقد‬ ‫ب��ود چ��ون وزارت ارش��اد متولی فرهن��گ عمومی ‬ ‫کشور است مسئولیت دارد ولی مجلس می گفت این‬ ‫مسئولیت بزرگ که می خواهد ‪ 25‬دستگاه را فعال کند‬ ‫وزارت ارش��اد قابلیت و توانایی اجرای ان را ندارد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫یادداشت‬ ‫زی��را دس��تگاه های دیگری وجود دارن��د که جایگاه‬ ‫خود را باالتر می دانند‪ ،‬همینطور هم شد‪ .‬ابالغیه های‬ ‫وزارت ارش��اد رفت در بایگانی ها مختومه شد‪ .‬نظر‬ ‫نمایندگان ان بود که این دس��تور العمل توسط معاون‬ ‫اول یا ش��خص رئیس جمهور به تمام دس��تگاه های‬ ‫اجرایی ابالغ شود تا الزام اور باشد‪ ،‬اما این مورد توجه‬ ‫قرار نگرفت تا پس از دو س��ال که بررس��ی و معلوم‬ ‫ش��د که اقدام قابل مالحظه ای در این حوزه صورت‬ ‫نگرفته به این نتیجه رس��یدند که وزارت کش��ور که‬ ‫دارای عقبه استراتژیک در استان ها هست متولی این‬ ‫کار شود‪ ،‬زیرا استانداری‪ ،‬فرمانداری و بخشداری ها‬ ‫زیر مجموعه ان عمل می کنند‪ 95 .‬درصد طرح عفاف‬ ‫و حج��اب را که نگاه کنید اثباتی و ایجابی اس��ت و‬ ‫پنج درصد شامل مباحث سلبی می شود‪.‬‬ ‫اگر وزارت کشور هم اقداماتش به نتیجه نرسد و‬ ‫به فعالیت های نیروی انتظامی محدود ش��ود مجلس‬ ‫چه کار خواهد کرد؟‬ ‫طی جلس��ه ای وزیر کش��ور به نماین��دگان گزارش‬ ‫داد و مش��خص ش��د دس��تور العمل های خوب��ی را‬ ‫تهی��ه کردند و اقدامات شایس��ته ای را مد نظر دارند‪،‬‬ ‫از ای��ن رو امیدواری��م تالش های انه��ا نتیجه بدهد‪.‬‬ ‫نماین��دگان هم گفتند م��ا منتظر می مانی��م اگر وزیر‬ ‫کشور توانس��ت وعده های داده شده را عملیاتی کند‬ ‫از سوال دست برمی دارند واال انها به سوال خود ادامه‬ ‫خواهن��د داد‪ ،‬ولی در کل ب��ه نظر من راه حل اصولی‬ ‫این موضوع در طرح عفاف و حجاب اس��ت که اگر‬ ‫به صورت جدی و دقیق عملیاتی ش��ود به بس��یاری‬ ‫از مطالب و دغدغه های اجتماعی پاس��خ داده خواهد‬ ‫ش��د‪ .‬این ط��رح انقدر انعط��اف دارد ک��ه حتی اگر‬ ‫مس��ئوالن یا مردم پیشنهاد اضافه یا کم شدن موردی‬ ‫را داش��تند قابلیت اصالح وجود داشته باشد‪ .‬از این‬ ‫رو دول��ت بای��د اهتمام الزم را ب��رای اجرایی کردن‬ ‫طرح فراهم کند تا زمینه های برخورد سلبی کاهش و‬ ‫روش های ایجاب��ی و اثباتی رجحان پیدا کند‪ .‬نیروی‬ ‫انتظامی در حال حاضر از دو س��و تحت فشار است؛‬ ‫اگر برخورد نکند تحت سوال قرار می گیرد‪ ،‬اگر وارد‬ ‫عمل ش��ود کم کاری دیگران اقدامات پلیس را بیشتر‬ ‫به چش��م می اورد‪ .‬به عب��ارت دیگر ‪ 95‬درصد طرح‬ ‫انجام نمی ش��ود و حاال پن��ج درصد برخورد انتظامی‬ ‫کل کار را تحم��ل می کن��د‪ .‬اگر همه دس��تگاه ها کار‬ ‫خودش��ان را انجام دهند فعالیت های سلبی می تواند‬ ‫به نیم درصد کاهش یابد‪.‬‬ ‫ط��رح عفاف و حج��اب واقعا نقش��ه راه فرهنگی‬ ‫کشور بوده و چشم انداز فرهنگی دارد؟‬ ‫بله‪ ،‬این طرح واقعا جامعی اس��ت و چشم انداز الزم‬ ‫را در عرصه های مختلف نظیر رس��انه ملی‪ ،‬سازمان‬ ‫تبلیغات اس�لامی و‪ ...‬دارد و حت��ی به جزئیات امور‬ ‫هم پرداخته اس��ت‪ ،‬البته خود دستگاه ها نیز می توانند‬ ‫هر مس��اله را که احس��اس کردن��د ان را به صورت‬ ‫دس��تور العمل در بیاورن��د و بر کارای��ی و فعالیت ها‬ ‫افزوده شود‪.‬‬ ‫در مس��اله ترافیک پارکبان ها جای پلیس راهنمایی‬ ‫و رانندگ��ی را گرفتند و به نوعی وجهه انتظامی به‬ ‫اجتماعی تغییر ش��کل داد‪ ،‬ایا نمی شود در حوزه‬ ‫امور فرهنگی نیز چنین اقداماتی انجام داد؟‬ ‫این نکته خوبی اس��ت‪ .‬یکی از اهداف طرح حجاب‬ ‫و عفاف همین است چون اصال نیاز به طرح حجاب‬ ‫در ادارات نیس��ت هر دستگاهی در دنیا برای پرسنل‬ ‫اداری خ��ود ی��ک تعری��ف پوش��ش دارد مث�لا در‬ ‫ایران خودرو همه لباس ابی می پوشند و کسی با کت‬ ‫و شلوار س��ر کار حاضر نمی شود‪ ،‬لذا می شود برای‬ ‫هر سازمان‪ ،‬نهاد و مجموعه متناسب با شرایط کاری‬ ‫ان پوشش��ی را تعریف کرد و کارمندان ادارات نیز از‬ ‫این امر مستثنی نشوند‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫احمدی نژاد می گوید‬ ‫افراطی برخورد نکنید‬ ‫محسن غرویان‬ ‫مساله حجاب از ضروریات دین ماست و همچنین‬ ‫ریش��ه ملی در ایران دارد‪ .‬زنان ایرانی از قدیم االیام‬ ‫حجاب و چادر و پوش��ش اسالمی داشتند و مساله‬ ‫حج��اب هم از بعد عقیدتی و مذهبی و هم از بعد‬ ‫ملی برای ملت ایران بسیار مهم و جزو عقاید ملی‬ ‫و اسالمی مردم ماس��ت‪ .‬لذا باید این مساله با دقت‬ ‫مورد تامل و بررس��ی قرار بگیرد و رعایت عفت و‬ ‫موازین شرعی در جامعه بشود و اکثریت ملت ایران‬ ‫در حال حاضر خواستار پوشش اسالمی و حجاب‬ ‫هستند و یک اقلیت حق ندارند که در برابر حقوق‬ ‫اکثریت بایستند و این مساله واضحی است‪.‬‬ ‫این مسائل باید براس��اس شورای فرهنگ عمومی ‬ ‫مدل سازی بش��ود و شکل درس��تی از حجاب که‬ ‫مورد قبول هم روحانیت و علما و حوزه های دینی‬ ‫اس��ت و هم مطلوب مردم اس��ت طراحی بشود و‬ ‫حد و مرزی داش��ته باش��د‪ .‬ان ح��دود و مرزها را‬ ‫قانون گذار باید مش��خص بکند که رعایت جهات‬ ‫ش��رعی در ان شده باش��د و حکومت و دولت هم‬ ‫موظف است که این قوانین را اجرا بکند‪.‬‬ ‫اکثریت خوب و مناسب است‪ .‬اما به هر حال اقلیتی‬ ‫هس��تند که گاهی این مرزها را رعایت نمی کنند و‬ ‫درصدد ان هس��تند که افکار خودشان را بر جامعه‬ ‫تحمی��ل کنند‪ .‬اما باید تاکی��د کنم این حق اکثریت‬ ‫بانوان ملت ایران است که رعایت پوشش و حجاب‬ ‫را طبق موازین شرعی و اسالمی داشته باشند‪.‬‬ ‫م��ا در دوره های مختلف‪ ،‬وضعیت ه��ای متفاوتی‬ ‫در خصوص مساله حجاب داشتیم‪ .‬در حال حاضر‬ ‫هم به ط��ور کلی وضعی��ت در اکثری��ت بانوان ما‬ ‫مطلوب اس��ت‪ .‬اما همچنان ک��ه گفتم عده خاصی‬ ‫سعی می کنند که از الگوهای غربی پوشش و لباس‬ ‫خودش��ان تبعیت بکنند که این خطر بزرگی برای‬ ‫اینده فرهنگی جامعه است‪.‬‬ ‫ام��ا در مورد اینکه چه علتی باعث ش��ده وضعیت‬ ‫حجاب این اقلیت این گونه ش��ود‪ ،‬فکر می کنم که‬ ‫دو عامل مهم در این قضیه موثر است؛ یکی تبعیت‬ ‫ی است که از خارج‬ ‫از الگوهای غربی و غیر اسالم ‬ ‫کش��ور این الگوها طراحی می ش��ود و یکی هم به‬ ‫هر حال هواهای نفس��انی اس��ت که از باطن افراد‬ ‫بر می خیزد که اینها دنبال هواهای نفسانی‪ ،‬شهوات‬ ‫و مفاسد اخالقی هستند‪ .‬اینها این جریان را تعقیب‬ ‫می کنند‪.‬‬ ‫از باب امر به معروف و نهی از منکر گش��ت ارشاد‬ ‫وظیف��ه دارد تذکر بده��د البته با رعایت ش��رایط‬ ‫امر به معروف و نهی از منکر و برای رعایت حقوق‬ ‫مردم و حقوق اکثریت و همچنین ش��ئون اسالمی ‬ ‫و طبق قانون اساس��ی این تذکرات را بدهد‪ .‬گشت‬ ‫ارشاد بر این اساس بود‪.‬‬ ‫اما هفته گذش��ته اقای احمدی نژاد اظهاراتی راجع‬ ‫به مساله گشت های ارشاد داشت که بازخورد های‬ ‫فراوانی داش��ت‪ .‬من فکر می کن��م احمدی نژاد فرد‬ ‫متدی��ن و موم��ن و متعصب��ی در مس��ائل دینی و‬ ‫اسالمی و ش��رعی اس��ت و بنابراین مقصود ایشان‬ ‫این است که برخورد های افراطی و خارج از قانون‬ ‫و بیش از حد نباش��د واال تذک��ر دادن و راهنمایی‬ ‫و ارش��اد کردن مردم امر الزمی اس��ت‪ .‬نکته دیگر‬ ‫این اس��ت که به هر حال وقتی در خیابان اقایی با‬ ‫خانمی حرکت می کنند ما اگر قرینه ای بر این نداریم‬ ‫که ارتباط این دو نفر ممکن اس��ت خالف قانون و‬ ‫شرع باشد باید عادی برخورد کنیم اما اگر قرینه ای‬ ‫وجود دارد و رفتارهای انها طوری اس��ت که زننده‬ ‫اس��ت در اینجا گشت ارش��اد وظیفه دارد که تذکر‬ ‫بدهد‪ .‬ب��ه نظر من مقص��ود رئیس جمهور هم این‬ ‫است که به شکل افراطی نباشد‪.‬‬ ‫ب��ه هر حال گش��ت ارش��اد مربوط ب��ه نیروهای‬ ‫انتظامی اس��ت و نی��روی انتظام��ی زیر مجموع��ه‬ ‫وزارت کش��ور اس��ت و رئیس ش��ورای فرهنگ‬ ‫ی و رئیس دولت ایشان هستند و این کاری‬ ‫عموم ‬ ‫اس��ت که وزارت کش��ور انجام می دهد و نیروی‬ ‫انتظامی و وزارت کشور زیر نظر رئیس جمهور کار‬ ‫می کنند‪.‬‬ ‫‪31‬‬ ‫یک‬ ‫تیتر دو‬ ‫تیتر‬ ‫سید احمد علم الهدی‪:‬‬ ‫جامعه دینی از این صحبت ها‬ ‫گله مند است‬ ‫فاطمه میرزایی‬ ‫اق��ای علم الهدی! مراجع و علم��ا اخیرا گالیه های‬ ‫فراوان��ی در مورد وضعیت حجاب مطرح کرده اند‪.‬‬ ‫دغدغه ه��ای ایش��ان را در چ��ه راس��تایی ارزیابی‬ ‫می کنید؟‬ ‫حجاب غیر از اینکه یک حکم شرعی است که بایستی‬ ‫خانم ها اجرا کنند یک مظهر از مظاهر قدرت اس�لام‬ ‫است‪ .‬چراکه در عرصه های اجتماعی این شعائر است‬ ‫که جامعه دینی را از جامعه الئیک مشخص می کند‪.‬‬ ‫افراد جامعه باید بدانند که حفظ حجاب تکلیف شرعی‬ ‫است‪ ،‬البته مساله بی حجابی با حجاب فرق دارد‪ .‬بحثی‬ ‫در مورد حجاب داریم که حجاب یک اصل ارزش��ی‬ ‫اس�لام اس��ت و بایستی اجرا بش��ود اما ان چیزی که‬ ‫مهم اس��ت این که بی حجابی در جامعه ما ناهنجاری‬ ‫است و این ناهنجاری اجتماعی بایستی براندازی شود‪.‬‬ ‫حجاب یک جریان ارزشی است که باید با فعالیت های‬ ‫فرهنگی توسعه پیدا کند‪ ،‬اما بی حجابی یک ناهنجاری‬ ‫اس��ت که چون جامعه را به فساد می کشاند بایستی با‬ ‫قدرت و برخورد پیشگیری شود‪.‬‬ ‫در ح��ال حاضر بی حجابی در جامعه فراگیر نیس��ت‬ ‫و یک عده اقلیت به این ش��کل هس��تند به بیان دیگر‬ ‫بی حجابی یک ناهنجاری اس��ت که به وس��یله اقلیتی‬ ‫صورت می گیرد که بایس��تی این ناهنجاری پیشگیری‬ ‫و اصالح ش��ود‪ .‬زن های باحجاب کش��ور ما بیش از‬ ‫زن های بی حجاب در جامعه هستند و خوشبختانه در‬ ‫جامعه ما طرفداران حجاب در اکثریت هستند‪.‬‬ ‫وضعیت حج��اب را در دوره های مختلف در ایران‬ ‫چگونه ارزیابی می کنید؟‬ ‫در دوره ه��ای خیل��ی قب��ل ک��ه اصال حج��اب جزو‬ ‫ارزش های س��نتی ما بود و در جامع��ه ما نهادینه بود‬ ‫اصال مساله ای به نام بی حجابی نداشتیم‪ .‬بعد از قضیه‬ ‫ضد ارزش��ی که رضاخان در کشف حجاب انجام داد‬ ‫خوش��بختانه وضعیت جامعه فعل��ی ما بهتر از جوامع‬ ‫قبلی بوده اس��ت‪ .‬البته از اول انقالب تا کنون نوس��ان‬ ‫داشته و در بعضی از زمان ها به مقداری که ارزش های‬ ‫دینی در جامعه قدرت بیشتری داشته وضعیت حجاب‬ ‫خوب بوده‪ ،‬اما در زمانی که تس��امح و الابالی گری در‬ ‫جامعه س��رایت کرده مس��اله حجاب سطحش پایین‬ ‫ امده است‪ .‬در هر حال جامعه بعد از انقالب در مساله‬ ‫حجاب به مراتب بهتر از جامعه قبل از انقالب است‪،‬‬ ‫منتها از یک جامعه دینی و انقالبی بیشتر از این انتظار‬ ‫می رود‪.‬‬ ‫انقالب ما در کش��ور انقالب ارزش ه��ا بود‪ .‬ارزش ها‬ ‫خیل��ی دگرگون و به حم��داهلل وضعیت حجاب بهتر‬ ‫شد‪.‬‬ ‫نظرات متفاوتی در مورد گش��ت ارشاد مطرح شده‬ ‫اس��ت‪ .‬نظر شما به عنوان کس��ی که در این سال ها‬ ‫ج��زو منتقدان وضعیت حج��اب جامعه بوده اید در‬ ‫مورد گشت ارشاد چیست؟‬ ‫گشت ارش��اد یک وظیفه شرعی اس��ت که به صورت‬ ‫جری��ان اجرای��ی به وجود امد و خیل��ی هم بجا بود‪.‬‬ ‫متاس��فانه این ط��رح را تعطیل کردن��د و این تعطیلی‬ ‫ه��م به ضرر ما تمام ش��د یعنی یک جری��ان اجرایی‬ ‫امر به معروف و نهی از منکر در کش��ور از بین رفت‪.‬‬ ‫خوش��بختانه قرار اس��ت در ش��کل های دیگری اجرا‬ ‫‪32‬‬ ‫بشود‪ .‬اجرای مجدد طرح گشت ارشاد صددرصد الزم‬ ‫اس��ت‪ ،‬به خاطر اینکه در گشت ارشاد زن با زن مقابله‬ ‫می ش��ود و یک زن به زن دیگر می گوید که حجابت‬ ‫را رعای��ت کن نه اینکه مرد ب��ا زن برخورد کند‪ .‬اگر‬ ‫بگوییم هیچ برخوردی نباشد این حرف غلطی است‪.‬‬ ‫باید با ناهنجاری برخورد شود و بهترین شکل در مقام‬ ‫برخورد گشت ارشاد بوده است‪ .‬حاال که گشت ارشاد‬ ‫را برداش��تند به جای ان خانمی ک��ه برخورد می کرد‬ ‫یک افسر وظیفه جوان نیروی انتظامی که خودش هم‬ ‫زن ندارد و در بحران ش��باب و جوانی به س��ر می برد‬ ‫باید برخورد کند؟ به نظر من این غلط اس��ت و روش‬ ‫باطلی است‪.‬‬ ‫به نظر م��ن همان طوری که با س��رقت و مواد مخدر‬ ‫برخورد می شود با بد حجابی هم باید اینطور برخورد‬ ‫شود‪ .‬در راهکارهای اجرایی اگر یک زن برخورد بکند‬ ‫به مراتب موفق تر از یک مرد است‪.‬‬ ‫ام��ا اقای احمدی نژاد اخیرا با این مس��اله مخالفت‬ ‫کرده اند؟‬ ‫اقای احمدی نژاد با این فرمایشات خالف کم کم از ان‬ ‫موقعیت دینی خودشان سقوط می کنند و جامعه دینی‬ ‫هم از صحبت های ایشان گله مند است‪.‬‬ ‫صحبت ه��ای اقای احمدی نژاد با ان مس��اله ای که‬ ‫روحانیون می گویند تفاوت دارد‪ .‬این تفاوت از کجا‬ ‫نشات می گیرد؟‬ ‫اصال با ان چیزی که اس�لام گفته تفاوت دارد‪ .‬مساله‬ ‫بی حجابی یک ناهنجاری است ایا اگر زن و بچه مردم‬ ‫مواد مخدر حمل کردند نباید با انها برخورد کرد؟ اگر‬ ‫بنا شد یک اقا و خانمی یک ساک مواد مخدر جا به جا‬ ‫کردند نیروی انتظامی یا دس��تگاه امنیتی ببیند چه کار‬ ‫می کن��د؟ چون اگر زن و بچه مردم هس��تند باید ازاد‬ ‫باشند! وقتی زن و دختر بی حجابی به صورت ناهنجار‬ ‫به جامعه می اید و ده ها جوان را به باد گناه می کش��اند‬ ‫ضرر و ضربه اجتماعی این قضیه کمتر از یک بس��ته‬ ‫هروئین اس��ت؟ چطور اگر یک بس��ته هروئین دست‬ ‫زن و بچه مردم ببینیم نمی گویم که با زن و بچه مردم‬ ‫برخورد نکنن��د و باید جلوی این قضیه را بگیرند‪ .‬اما‬ ‫در مساله جریان بی حجابی همان اثر و چه بسا بدتر را‬ ‫دارد ولی می گویند که نباید با زن و بچه مردم برخورد‬ ‫شود‪ ،‬این چه حرفی است‪ .‬مردم از رئیس جمهوری ما‬ ‫این توقع را ندارند‪.‬‬ ‫ام��ا اقای احمدی نژاد می گوی��د من نمی گذارم این‬ ‫طرح ها اجرایی شود؟‬ ‫باز این حرف هم حرف درستی نیست‪ .‬به خاطر اینکه‬ ‫اگر این مساله قانون است یعنی مفاد قانونی که عبارت‬ ‫اس��ت از مجلس و ق��وه قضائیه هس��تند و قانونی را‬ ‫می خواهند اجرا کنند خب ایش��ان حق ندارد به عنوان‬ ‫قوه مجریه جلوی این قانون را بگیرد‪.‬‬ ‫رئیس جمه��ور بای��د تاب��ع و مجری قانون باش��د‪ ،‬نه‬ ‫مخالف قانون‪ .‬رهبر مملکت نیست که بیاید و بگوید‬ ‫من می توانم‪ .‬این کارها در حوزه و اقتدار رهبری است‬ ‫نه در حوزه رئیس جمهور‪.‬‬ ‫برداش��تن گشت ارش��اد کار خالف��ی ب��ود االن ه��م‬ ‫دس��تگاه های اجرایی مانده اند ک��ه چه کار کنند با این‬ ‫فس��اد و ناهنجاری ک��ه بی حجابی در کش��ور ایجاد‬ ‫می کند‪ .‬س��اکت بنش��ینند یا باید برخ��ورد کنند‪ .‬اگر‬ ‫بی تفاوت بنشینند فس��اد همه جا را می گیرد‪ ،‬اگر هم‬ ‫بخواهند برخورد کنند یک خانم گشت ارشاد برخورد‬ ‫کند بهتر است یا یک افسر نیروی انتظامی‪.‬‬ ‫به نظر شما راهکار چیست؟‬ ‫ما باید خدا را راضی کنیم‪ .‬در درجه اول نظام ما نظام‬ ‫جمهوری اسالمی است‪ .‬این نظام در یک امت تشکیل‬ ‫ش��ده اس��ت‪ .‬امت جامعه متحرکی است که به سوی‬ ‫رضای خدا در حال حرکت اس��ت‪ .‬ما باید ببینیم خدا‬ ‫از چه راضی می ش��ود و از هر چه خدا راضی شود ما‬ ‫باید ان را اجرا کنیم‪ .‬ان وقت نیروهای مسلمان و افراد‬ ‫متعهد راضی هس��تند‪ .‬خواه یا ناخواه یک عده اقلیت‬ ‫هم ناراضی باشند‪ .‬ما که نمی توانیم کاری کنیم که همه‬ ‫راضی باش��ند‪ ،‬ان وقت ما باید کاری کنیم که دزدها و‬ ‫قاچاق فروش ها هم راضی باش��ند‪ .‬ایا این کار درست‬ ‫اس��ت و راهکار این است که ما امر به معروف و نهی‬ ‫از منکر که فریضه ش��رعی اس��ت را به بهترین وجه‬ ‫ممکن اجرا کنیم‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫سیاست‬ ‫نقد عملکرد دولت‬ ‫جواد ارین منش ‪ /‬نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسالمی‬ ‫معضلی به نام هنجارش��کنی و ناهنجاری های اجتماعی و بی توجهی به ارزش های‬ ‫عفاف و حجاب در جامعه وجود دارد که نمی شود وجود ان را در جامعه منکر شد‪.‬‬ ‫این واقعیت تلخ یک شبه در جامعه بروز پیدا نکرده‪ ،‬بلکه تدریجا ایجاد شده است‪.‬‬ ‫متاسفانه در س��ال های اخیر معضل بدحجابی در جامعه روند رو به رشدی داشته‬ ‫اس��ت‪ .‬به رغم اینکه پنج س��ال از تصویب طرح توسعه عفاف و حجاب در جامعه‬ ‫می گذرد کوچکترین قدمی از س��وی هیچ یک از دستگاه های دولتی برداشته نشده‬ ‫اس��ت‪ .‬در حالیکه من به عنوان یکی از اعضای کمیسیون فرهنگی معتقدم استفاده‬ ‫از پلیس و نیروی قهری برای پیشگیری از ناهنجاری ها راهکار دراز مدت اصولی‬ ‫نیست و برای حل این معضل به کار فرهنگی نیاز داریم‪ ،‬اما با این وجود اگر کسانی‬ ‫در جامعه پیدا شدند که هنجارهای جامعه را قبول نداشتند و قانون شکنی کردند و‬ ‫در گروه های سازمان یافته ای در زمینه هنجارشکنی اقدام کردند‪ ،‬پلیس وظیفه دارد‬ ‫نسبت به این هنجار شکنان در جامعه اقدام کند‪.‬‬ ‫افرادی که معتقدند ما برای درمان معضل بی حجابی در جامعه نیاز به پلیس نداریم‬ ‫باید به این نکته توجه کنند که ما سایر معضالت اجتماعی همانند سرقت و قاچاق‬ ‫مواد مخ��در را چگونه حل می کنیم‪ .‬اگر بدحجابی را مقدمه برخی رفتارهای دیگر‬ ‫می دانیم ایا نباید با هنجارشکنان اخالقی در این زمینه برخورد داشته باشیم‪ .‬همانگونه‬ ‫که ما تا حدودی به وجود پلیس برای برخورد با ناهنجاری های موجود در جامعه‬ ‫معتقد هستیم اما بر این باور نیز هستیم که نبایستی حرمت انسان ها شکسته شود بلکه‬ ‫پلیس در رفتار با هر هنجار شکنی حرمت انسان ها را حفظ کند‪.‬‬ ‫وجود بی بند و باری و بی حجابی در جامعه تا انجایی پیش رفته است که بزرگان‪،‬‬ ‫علمای قم و روحانیت بزرگوار و ش��خصیت های کشوری نیز نسبت به رواج این‬ ‫بی بند و باری و بدحجابی اظهار گالیه و نگرانی کرده اند‪.‬‬ ‫برخی از علما نیز سر و سامان دادن بی بند و باری های موجود در جامعه را وظیفه‬ ‫دولت می دانند و در واقع رئیس دولت اس��ت که باید در این زمینه پاسخگو باشد‪.‬‬ ‫رئیس دولت باید بر افکار عمومی جامعه‪ ،‬روحانیت و کسانی که دغدغه دین و نظام‬ ‫را دارند توضیح بدهند که در طول پنج سالی که مسئولیت دولت را عهده دار بودند‬ ‫چه اقداماتی برای سر و سامان دادن به معضالت اجتماعی کنونی همانند بدحجابی‬ ‫در جامعه انجام داده است‪.‬‬ ‫اگ��ر دولت برای کاهش نقش بی بند و باری ها و بی حجابی های موجود در جامعه‬ ‫معتقد به اقدامات فرهنگی اس��ت باید بگوید چه اقداماتی برای حل این معضالت‬ ‫داشته است‪.‬‬ ‫موافقت دولت با اقدامات فرهنگی اگر به معنای مخالفت با حرکت های س��لبی و‬ ‫برخوردهای نیروی انتظامی اس��ت باید کارنام��ه دولت در زمینه اقدامات فرهنگی‬ ‫اینقدر قوی باشد که دیگر جایی برای برخوردهای سلبی باقی نگذارد‪ ،‬در حالیکه‬ ‫در حال حاضر شاهد چنین موضوعی نیستیم‪ .‬در اینجا باید این سوال را طرح کرد‬ ‫که اگر دولت با رفتارهای قهری مخالف است با کدام رفتارها موافق است؟ با همان‬ ‫رفتارهایی که موافق است و معتقد است که می تواند برای توسعه فرهنگ عفاف و‬ ‫حجاب موثر باشد نسبت به ترویج انها در جامعه تالش کند تا مانع توسعه فرهنگ‬ ‫بی حجابی در جامعه شود‪.‬‬ ‫در حالیکه در طرح توسعه فرهنگ عفاف و حجاب ‪ 25‬دستگاه موظف شده اند‪ ،‬ما‬ ‫می بینیم هیچ کدام از این دستگاه ها به وظیفه خود در این زمینه عمل نکرده اند‪ ،‬حتی‬ ‫پلیس نیز که برخی اعتقاد دارند نباید در این طرح جایی داشته باشد نصفه و نیمه‬ ‫کار خود را انجام داده است‪.‬‬ ‫اگ��ر رئیس جمهور معتقد هس��تند که نبای��د برخوردهای قهری نس��بت به افراد‬ ‫هنجارشکن صورت گیرد در مورد ‪ 24‬دستگاهی که تماما از مجموعه دولت هستند‬ ‫توضیح دهند و برای همه روشن کنند که ان ‪ 24‬دستگاه ایا وظیفه فرهنگی خود را‬ ‫به خوبی انجام داده اند‪ .‬در مورد اینکه مسئول نظارت بر ناهنجاری های اجتماعی در‬ ‫جامعه چه کسی است توضیح دهند و رئیس دولت دقیقا مشخص کنند چه کسی‬ ‫مسئول اشاعه وضع موجود است‪.‬‬ ‫ش��اید در مطلب فوق ما پلیس را از مجموعه دولت حذف کردیم و ‪ 24‬دس��تگاه‬ ‫را در مجموعه دولت قرار دادیم اما باید گفت مگر می ش��ود نیروی انتظامی را که‬ ‫ی وظایفش بر وزیر کشور تفویض شده و وزیر کشور از اجزای دولت است از‬ ‫تمام ‬ ‫ی اقداماتی را انجام دهد‬ ‫مجموعه دولت منفک کرد و مگر می شود این نیروی انتظام ‬ ‫که با نظرات رئیس دولت مخالف باشد‪.‬‬ ‫عضو جامعه روحانیت‪:‬‬ ‫احمدی نژاد کل طرح را نفی نکرده است‬ ‫«پیشنهاد ما به دولت ان است که در ورود به مسائل‬ ‫فرهنگی از فاسدترین کارها شروع به اصالح کنند‬ ‫و رئیس جمهور نیز به این امر اهتمام دارد ولی نوع‬ ‫اعم��ال ش��یوه و روش ها را نفی می کند‪ ».‬حس��ین‬ ‫ابراهیمی با بیان این دیدگاه تاکید می کند برای حل‬ ‫مش��کالت اجتماعی و فرهنگی نیاز است تا فعاالن‬ ‫اجتماع��ی پا به صحن��ه بگذارند و دول��ت در مقام‬ ‫فراهم کننده شرایط و امکانات از انها حمایت کند‪.‬‬ ‫ش��ما گفته ای��د رئیس جمهور در مباح��ث فرهنگی‬ ‫جلوی ما یک چیز می گوید و بعد جلوی تلویزیون‬ ‫چی��ز دیگ��ری مط��رح می کند‪ .‬نق��د ایش��ان را به‬ ‫روش های انتظامی جهت کنترل معضالت فرهنگی‬ ‫چگونه می بینید؟‬ ‫ایشان به شیوه اشکال وارد می کند‪ .‬این مساله ای است‬ ‫که خیل��ی افراد دیگر هم به این موض��وع نقد دارند‪.‬‬ ‫ش��یوه و روش اجرای طرح باید مجرب باش��د نباید‬ ‫به ش��خصیت و کرامت مردم توهین شود‪ .‬تذکر طبق‬ ‫دس��تورالعمل اسالم حتی نس��بت به بدترین انسان ها‬ ‫بای��د به بهترین ش��کل صورت بگی��رد‪ .‬چون خدا به‬ ‫حضرت موس��ی(ع) فرمود پیش فرعون که می روی با‬ ‫او ب��ا زبان لیّن صحبت کن‪ .‬چ��ون اگر پیامبر با مردم‬ ‫خوب و پس��ندیده رفتار نکند انها از اطرافش پراکنده‬ ‫می شوند‪ .‬به نظر من اقای احمدی نژاد منکر اصل طرح‬ ‫نیس��تند بلکه معتقدند باید با زمان و شیوه مناسب در‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫این امر وارد ش��د‪ .‬رئیس جمهور فردی اصولگراست‬ ‫و به خاطر پیاده س��ازی ارزش های اسالمی مجددا رای‬ ‫اورد و در اعمال روش ها حق با ایشان است‪.‬‬ ‫از ابت��دای دول��ت نهم ط��رح عف��اف و حجاب در‬ ‫ش��ورای عالی انقالب فرهنگی تصویب ش��د و خود‬ ‫اقای احمدی نژاد ان را به عنوان رئیس شورا به وزارت‬ ‫فرهنگ و ارشاد اسالمی ابالغ کرد‪.‬‬ ‫پنج س��ال از ریاست جمهوری وی می گذرد و هنوز‬ ‫برخوردها س��لبی و انتظامی است‪ .‬باالخره دولت با‬ ‫این طرح می خواهد چه کار کند؟‬ ‫در گذش��ته ای��ن طرح درس��ت پیگیری نش��د و در‬ ‫ارش��اد متوقف شد و به دس��تگاه های دیگر ابالغ شد‬ ‫ولی پش��توانه اجرایی نداشت‪ .‬شخص رئیس جمهور‬ ‫مسئولیت اجرای طرح را از ارشاد گرفتند و به وزارت‬ ‫کشور داد‪ ،‬اما متولی جدید جدی است‪ .‬اقای نجار در‬ ‫مجل��س حضور یافت و توضیحاتی را ارائه کرد که به‬ ‫نظر می رس��د ائین نامه ها را خوب نوشتند و به درستی‬ ‫تفکیک وظای��ف کرده اند‪ .‬این اقدامات پس��ندیده ای‬ ‫است‪ .‬پیش��نهاد ما هم ان بود که از ادارات ورود پیدا‬ ‫کنند و در اجتماع نیز از فاس��دترین کارها شروع کنند‬ ‫مثل برخورد با مزاحمت های ناموس��ی‪ .‬اما در مسائل‬ ‫دیگر اول بستر را فراهم و بعد اقدام کنند‪.‬‬ ‫اما برخی می گویند چش��م انداز روشنی در پیگیری‬ ‫امور فرهنگی توسط دولت وجود ندارد؟‬ ‫در الیحه بودجه و س��فرهای استانی توجه ویژه ای به‬ ‫مباحث فرهنگی ش��ده اس��ت‪ .‬رئیس جمهور رویکرد‬ ‫دول��ت دهم را رس��یدگی به مس��ائل فرهنگی عنوان‬ ‫ک��رده و به این مس��اله هم عنایت دارد‪ .‬در س��فرهای‬ ‫استانی مصوبات خوبی در این زمینه به تصویب رسید‬ ‫و از این رو امید زیادی اس��ت تا پایان دولت اقدامات‬ ‫و نتایج خوبی حاصل ش��ود‪ .‬قطع��ا بخش فرهنگ از‬ ‫گذشته بهتر خواهد شد‪.‬‬ ‫چقدر امید دارید که با اجرای طرح عفاف و حجاب‬ ‫معضالت این حوزه برطرف شود؟‬ ‫اگر با برنامه انجام ش��ود قطعا دس��تاوردهایش مثبت‬ ‫خواه��د بود ولی اگر انجام باعجله و ش��تاب و بدون‬ ‫برنامه باش��د نتیجه‪ ،‬منفی است یعنی برخورد با انسان‬ ‫ظراف��ت می طلبد و افرادی ک��ه می خواهند این کار را‬ ‫بکنند باید حتما اموزش دیده باش��ند و خودش��ان به‬ ‫کاری که می کنند معتقد باشند‪ ،‬در غیر اینصورت نهایتا‬ ‫طرح با شکست مواجه می شود‪.‬‬ ‫ص��رف اقدام��ات دولت��ی در این مس��اله جواب‬ ‫می دهد؟‬ ‫تحرک فعاالن اجتماعی الزم و ضروری است و اخرین‬ ‫مرحله به دولت مربوط می ش��ود تا با دادن امکانات و‬ ‫مهیا کردن ش��رایط‪ ،‬فضا را مس��اعد کند‪ .‬دولت نباید‬ ‫چرخاننده همه چیز باش��د‪ .‬بخ��ش عمده فرهنگ در‬ ‫جامعه و مراکز اجتماعی و دینی نظیر مساجد‪ ،‬مدارس‪،‬‬ ‫دانش��گاه ها و غیره است‪ .‬از طریق مراکز فرهنگی جو‬ ‫جامعه به س��وی ارزش ها گردش خواهد کرد‪ .‬جامعه‬ ‫ما امادگی خوبی دارد و خودجوش است و جلوتر از‬ ‫دول��ت عمل می کند‪ ،‬به عبارت دیگ��ر مردم بهتر از ما‬ ‫مسائل را می فهمند با شعور اجتماعی که در بین مردم‬ ‫ما هست‪ .‬اگر دولت با مردم هماهنگ شود مشکالت‬ ‫حل می شود‪.‬‬ ‫‪33‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫شریعتی و سوسیالیسم‬ ‫دشمن بورژوازی‬ ‫عبدالحسین خسرو پناه‬ ‫ش��ریعتی را باید روش��نفکری درد اش��نا‪ ،‬دغدغه مند‬ ‫و بی باک دانس��ت که ن��ه همانند برخ��ی معلمان و‬ ‫پژوهش��گران ب��ه تعلی��م و پژوهش کاس��ب کارانه‬ ‫پرداخ��ت و نه همچون س��تاره های س��ینما به دنبال‬ ‫شهرت بود و نه مثل روش��نفکران سکوالر موقعیت‬ ‫سیاسی را جس��ت وجو می کرد‪ .‬وی انسانی باهوش‪،‬‬ ‫مسئولیت پذیر و تالشگر بود که به خوبی می توانست‬ ‫به موقعیت های شغلی و سیاس��ی و راحت طلبانه ای‬ ‫دس��ت یابد‪ ،‬ولی عم��ر چهل و چهار س��اله خود را‬ ‫صرف گس��ترش بینش و دانش مخاطبان انقالبی کرد‬ ‫و اندیشه های خود را در ‪ 35‬جلد عرضه داشت‪.‬‬ ‫مشکل شریعتی ان بود که هیچ گاه نتوانست گفتمان‬ ‫و پارادای��م فک��ری خ��ود را نظام مند و م��دون کند‪.‬‬ ‫ولی این بدان معنا نیس��ت ک��ه وی به مجموعه ای از‬ ‫س��خنرانی های پراکنده و بی محتوا بسنده کرد‪ .‬هرگز‬ ‫چنین نب��ود‪ .‬گفتمان ش��ریعتی س��اختار و گفتمانی‬ ‫نظام من��د دارد ک��ه بای��د ان را از اثارش اس��تخراج‬ ‫کرد‪ .‬دغدغه او انحطاط مس��لمین و جوامع اس�لامی‬ ‫ یعنی همان دغدغه مصلحان اجتماعی گذش��ته چون‬ ‫س��ید جمال الدین اس��د ابادی و اقبال الهوری است‪.‬‬ ‫س��ند چش��م انداز ش��ریعتی تحول دان��ش و بینش‬ ‫اجتماعی مردم جهت رشد و توسعه انها و بازگشت‬ ‫به اسالم پیشرفته صدر اسالم است‪ .‬این دغدغه و سند‬ ‫چشم انداز باعث شد تا او گفتمان خود را در یک عنصر‬ ‫و دال مرکزی یعنی اس�لام اجتماعی و هشت مولفه‬ ‫و عنصر پیرامونی یعنی انسان شناس��ی‪ ،‬اسالم شناسی‪،‬‬ ‫غرب شناس��ی‪ ،‬روش��نفکری‪ ،‬پروتستانیسم اسالمی‪،‬‬ ‫ایدئولوژیک کردن دین‪ ،‬امت و امامت و بازگشت به‬ ‫خویشتن س��ازماندهی کند‪ .‬البته این هشت مولفه در‬ ‫کنار روحی واحد و یک عنصر مرکزی یعنی اس�لام‬ ‫اجتماعی معنای روش��ن تری می یاف��ت‪ .‬قبل از بیان‬ ‫مولفه های گفتمان ش��ریعتی الزم است به جریان های‬ ‫تاثیر گذار بر اندیشه و نهضت وی اشاره شود‪.‬‬ ‫همانگونه که گفته ش��د‪ ،‬گفتمان او را نباید در خالء‬ ‫و فضای خالی ش��ناخت‪ .‬شریعتی همانند هر متفکر‬ ‫دیگری فرزند زمان��ش بوده و از جریان های فکری‬ ‫گوناگونی تاثیر پذیرفته است‪ .‬به نظر نگارنده‪ ،‬بدون‬ ‫توج��ه به این جریان ها نمی ت��وان پارادایم فکری او‬ ‫را یاف��ت‪ .‬بنابراین معرفی جریان ه��ای تاثیر گذار بر‬ ‫گفتمان وی امری اجتناب ناپذیر اس��ت‪.‬‬ ‫‪ )1‬جریان کانون نشر حقایق دینی‬ ‫اولی��ن جریان و ش��خصیتی ک��ه بر ش��ریعتی تاثیر‬ ‫گذاشت‪ ،‬کانون نش��ر حقایق اسالمی و پدر بزرگوار‬ ‫ایش��ان بود‪ .‬او در دوران کودکی و نوجوانی از افکار‬ ‫و اموزه ه��ای پدر بهره ف��راوان می برد و جهت های‬ ‫اندیش��ه ای را می یافت‪ .‬اغاز نهضت ملی شدن نفت‪،‬‬ ‫کانون را وارد عرصه سیاس��ی کش��ور کرد‪ .‬کانون بر‬ ‫ضد اس��تعمار بریتانیا موضع گیری و رسما از مصدق‬ ‫و کاش��انی حمایت کرد‪ .‬کانون نش��ر حقایق اسالمی‬ ‫ با کودتای امریکایی ‪ 1332‬شمس��ی علیه دولت ملی‬ ‫مصدق به س��ومین مرحله فعالیت خ��ود گام نهاد و‬ ‫با نهضت مقاومت ملی که تش��کیالتی زیر زمینی بود‬ ‫‪34‬‬ ‫عجین ش��د‪ .‬بنیانگذاران کان��ون از جمله محمد تقی‬ ‫ش��ریعتی و احم��د زاده ش��عبه ای از نهض��ت را در‬ ‫مشهد تاس��یس کردند‪ .‬البته بعد ها عده ای از جوانان‬ ‫ تربیت یافته کانون از سیاست دست کشیدند؛ عده ای‬ ‫به اسالم وفادار و بسیاری نیز به اسالم سیاسی ملتزم‬ ‫ماندند‪.‬‬ ‫‪ )2‬جریان نهضت احیای دینی‬ ‫جریان دیگری که بر ش��ریعتی تاثیر گذاشت نهضت‬ ‫احیای دینی یا جریان بازس��ازی اندیش��ه دینی بود‪.‬‬ ‫همان راهی که توسط بزرگانی چون سید جمال الدین‬ ‫اسد ابادی‪ ،‬شیخ محمد عبده‪ ،‬سید قطب‪ ،‬اقبال الهوری‬ ‫و دیگران به منظور ایجاد تحوالت اجتماعی و مبارزه‬ ‫با استعمار و استبداد دنبال می شد‪ .‬این تفکر و جریان‬ ‫شریعتی را در مس��یر و روند احیای تفکر دینی قرار‬ ‫مش��کل ش��ریعتی ان بود که‬ ‫هی��چ گاه نتوانس��ت گفتم��ان‬ ‫و پارادای��م فک��ری خ��ود را‬ ‫نظام من��د و مدون کن��د‪ .‬ولی‬ ‫این بدان معنا نیس��ت که وی‬ ‫به مجموعه ای از سخنرانی های‬ ‫پراکن��ده و بی محتوا بس��نده‬ ‫کرد‪ .‬هرگز چنین نبود‪ .‬گفتمان‬ ‫ش��ریعتی س��اختار و گفتمانی‬ ‫نظام مند دارد ک��ه باید ان را‬ ‫از اثارش استخراج کرد‬ ‫داد‪ .‬همانگونه که سید جمال و سید قطب با بازگشت‬ ‫به قران و تفس��یری نو و متناسب با روزگار خویش‬ ‫ات��ش معرفت را در دل جوامع خ��ود برافروختند و‬ ‫اسالم انقالبی و اجتماعی را جایگزین اسالم متحجر‬ ‫س��اختند‪ ،‬شریعتی نیز با همان روند به احیای اندیشه‬ ‫دینی بر امد و در ارائه تفس��یر عصری از اس�لام به‬ ‫توفیق عملی دست یافت‪ .‬البته سخن از توفیق نظری‬ ‫و علمی را باید به وقت دیگری گذاشت‪.‬‬ ‫‪ )3‬جریان اصالحات دینی‬ ‫یکی از جریان هایی که بر ش��ریعتی تاثیر گذاش��ت‪،‬‬ ‫جریان اصالحات دینی اس��ت‪ .‬این جری��ان با انتقاد‬ ‫شدید نسبت به عقاید و مناسک مذهب شیعه یا تنها‬ ‫ب��ه تغییر پاره ای از باورهای ش��یعه رضایت دادند یا‬ ‫گرفتار ارتداد شدند‪ .‬این حرکت که در راستای مقابله‬ ‫با خرافات توس��ط افرادی همچون احمدکس��روی‪،‬‬ ‫علی اکبر حکمی زاده‪ ،‬محمد حسن شریعت سنگلچی‪،‬‬ ‫حی��در علی قلمداران‪ ،‬س��ید ابوالفضل برقعی‪ ،‬محمد‬ ‫جواد غروی اصفهانی و غیره پا گرفت‪ ،‬اندیشه تحول‬ ‫در فکر ش��یعی را به وجود اورد‪ .‬کسروی با رویکرد‬ ‫ملی گرایی و تجربه گرایی به اندیش��ه شیعی حمله و‬ ‫سپس دین را تابعی از زمان معرفی کرد‪ .‬گرچه او به‬ ‫صراحت ادعای پیامبری نکرد لیکن به طور تلویحی‬ ‫داعیه رهبری دینی از نوشته های وی به دست می اید‪.‬‬ ‫زیرا در اغاز بسیاری از نوشته هایش می نویسد مرا با‬ ‫خدا پیمانی است که از پا ننشینم‪.‬‬ ‫وقت��ی س��خن از تاثی��ر جری��ان اص�لاح دین��ی بر‬ ‫اندیشه های شریعتی به میان می اید منظور این نیست‬ ‫که تاثیرگذاری به ش��کل کلی و موجب��ه کلیه انجام‬ ‫گرفته و شرعتی کلیه اندیشه های کسروی را پذیرفته‬ ‫است! خیر به هیچ وجه این معنا اراده نشده است‪ .‬اما‬ ‫ش��واهد فراوانی می توان یافت که تاثیر کسروی را بر‬ ‫فکر ش��ریعتی و پدرشان نشان دهد‪ .‬البته ابتدا جریان‬ ‫کس��روی با رویکرد نقد و عملکرد رفتار ش��یعیان بر‬ ‫اس��تاد محمد تقی ش��ریعتی موثر افتاد و سپس دکتر‬ ‫ش��ریعتی به پیروی از پدر ای��ن رویکرد را پذیرفت‪.‬‬ ‫زیرا علی ش��ریعتی در زمان تجاوز متفقین به ایران و‬ ‫تبعید رضا ش��اه و فعالیت رسمی حزب مارکسیست‬ ‫و فعالی��ت جریان کس��روی‪ ،‬هشت س��اله ب��ود و با‬ ‫طرح ایدئولوژی مارکسیس��م در س��ال ‪ 1339‬به سن‬ ‫بیست وهشت س��الگی رس��یده ب��ود‪ .‬او در ان زمان‬ ‫به طور کامل با افکار مارکسیست ها و جریان کسروی‬ ‫اشنایی داشت‪.‬‬ ‫‪ )4‬گرایش های فکری و فلسفی غرب‬ ‫ش��ریعتی گفتمان خود را در برابر چهار جریان رایج‬ ‫در زمان خود یعنی اگزیستانسیالیس��م‪ ،‬مارکسیس��م‪،‬‬ ‫لیبرالیس��م و مذهب مطرح ساخت‪ .‬البته او به مذهب‬ ‫گرایش بیشتری داشت‪ ،‬ولی از کانال اگزیستانسیالیسم‬ ‫و سوسیالیسم به تفسیر مذهب می پرداخت و نسبت‬ ‫به لیبرالیسم گرایش سلبی نشان می داد تا ایجابی‪ .‬وی‬ ‫بر خالف برخی تحلیلگران تاریخ معاصر ش��خصیتی‬ ‫غرب زده نبود‪.‬‬ ‫ش��ریعتی در زم��ان دانش��جـــویی در فرانس��ه در‬ ‫ده��ه ‪ 1960/1340‬م تح��ت تاثیر اندیش��ه های ریمون‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫دین و تاریخ‬ ‫ارون (‪ ،)1905-1984‬ژاک برک (‪ )1995-1910‬هانری‬ ‫کربن (‪ ،)1978-1903‬لویی ماس��ینیون(‪،)1962-1883‬‬ ‫فرانتز فان��ون‪ ،‬روژه گارودی(‪ ،) -1913‬ژورژ گورویچ‬ ‫(‪ )1965-1894‬و ژان پل س��ارتر قرار گرفت‪ .‬عالوه بر‬ ‫این‪ ،‬از اشاره های پراکنده او به هگل‪ ،‬مارکس‪ ،‬هوسرل‪،‬‬ ‫یاسپرس��ف هایدگر و مارکوزه می توان نتیجه گرفت که‬ ‫عقاید این فیلس��وفان المانی نیز بر او اثرگذار بود‪ .‬پس‬ ‫ش��ریعتی از دو سنت فرانس��وی و المانی بهره گرفته‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪ )5‬نهضت خداپرستان سوسیالیست‬ ‫ای��ن جریان ب��ه دلیل ادع��ای علم��ی و انقالبی گری‬ ‫مارکسیس��ت ها‪ ،‬ش��یفته و جذب مکتب مارکسیست‬ ‫ش��د و به همین دلیل بر دکتر علی شریعتی عالقه مند‬ ‫ب��ه مس��ائل اجتماع��ی تاثیر گذاش��ت‪ .‬ای��ن حزب‬ ‫در س��ال ‪ 1322‬شمس��ی توس��ط عده ای از جوانان‬ ‫مذهب��ی ک��ه همزمان تمای��ل به خرد گرای��ی غربی‪،‬‬ ‫تج��دد و سوسیالیس��م داش��تند‪ ،‬به رهب��ری محمد‬ ‫نخش��ب (‪ )1302-1355‬تاسیس شد و تالش کرد تا‬ ‫بر اس��اس برداش��ت جدیدی از اس�لام نوعی مشی‬ ‫انقالب��ی مذهبی را ب��ه وجود اورد‪ .‬نخش��ب تمامی‬ ‫ افکار و اندیش��ه هایش حتی بحث خداپرس��تی را از‬ ‫غرب به عاریه گرفته بود‪ ،‬تا انجا که از ابراز اعتقاد به‬ ‫اسالم و قران خودداری می کرد‪.‬‬ ‫‪ )6‬جریان مکتب تفکیک‬ ‫بر اهل فن پوش��یده نیس��ت که ش��ریعتی به شدت‬ ‫مخالف فلس��فه یونانی و س��ینوی بوده و گاهی هم‬ ‫تعابیر توهین امیزی نس��بت به فالسفه نثار می کرد و‬ ‫در مواردی به جمالت پیشکسوتان تفکیک همچون‬ ‫ش��یخ محمود حلب��ی تمس��ک می کرد‪ .‬البته ش��اید‬ ‫شریعتی خراسانی از سایر مخالفان فلسفه در خراسان‬ ‫مانند غزالی و نیز فیلسوفان اگزیستانس در اروپا متاثر‬ ‫بوده اس��ت و همچنین دیدگاه های اقتصادی شریعتی‬ ‫در دهه چهل و گرایش های سلبی او نسبت به اقتصاد‬ ‫خصوصی عالوه بر تاثیر پذیری از مکتب سوسیالیسم‬ ‫به نظر می رس��د از اندیش��ه های دوست صمیمی اش‬ ‫جن��اب محمد رض��ا حکیمی نویس��نده کتاب مکتب‬ ‫تفکیک نیز تاثیر گرفته اس��ت‪ .‬این مطلب نشان دهنده‬ ‫تاثیر پذیری شریعتی از مکتب تفکیک مشهد است‪.‬‬ ‫از س��وی دیگ��ر ش��ریعتی در دوران��ی زندگی کرد‬ ‫که چه��ار رویکرد مختل��ف پیرامو ن قرابت اس�لام‬ ‫و سوسیالیس��م وج��ود داش��ت‪ .‬رویکرد نخس��ت‪،‬‬ ‫سوسیالیس��ت های مارکسیس��ت و ملحد مخالف با‬ ‫هرگونه دین از جمله اس�لام بودند‪ .‬ش��ریعتی با این‬ ‫رویک��رد مخالف ب��وده و طرفداران ای��ن رویکرد با‬ ‫اندیش��ه های او به مخالف��ت پرداختند‪ .‬رویکرد دوم‪،‬‬ ‫دیندارانی که به شدت با مارکسیسم مخالفت کرده و‬ ‫عقیده الحادی انها را با جهان بینی توحیدی متعارض‬ ‫می دانس��تند‪ .‬رویکرد س��وم‪ ،‬سوسیالیست هایی که با‬ ‫دین اس�لام همراه بوده و با نگاه ابزار انگاری پاره ای‬ ‫از اموزه ه��ای دین��ی را در خدمت تبیی��ن و اهداف‬ ‫سوسیالیس��م قرار دادند‪ .‬رویکرد چهارم‪ ،‬دینداران و‬ ‫مذهبی هایی که نه همانن��د رویکرد دوم بلکه با یک‬ ‫تجدید نظر در دینداری و اسالم رفرم شده و مبتنی بر‬ ‫یک رنسانس اسالمی می خواهد از منطق دیالکتیک و‬ ‫اصول علمی سوسیالیسم بهره بگیرد و سوسیالیسم را‬ ‫با نگرش ابزارنگارانه در خدمت دین قرار دهد‪.‬‬ ‫س��خنان و نگاش��ته های ش��ریعتی به رویکرد چهارم‬ ‫نزدیکتر اس��ت‪ .‬ش��ریعتی را نمی توان مارکسیست یا‬ ‫سوسیالیس��ت معرفی کرد‪ .‬او یک مذهبی اس��ت که‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫ش��ریعتی‪ ،‬سوسیالیس��م را‬ ‫بزرگترین کشف انسان جدید‬ ‫می دان��د و خ��ود را مش��تاق‬ ‫ش��خصیت فک��ری و سیاس��ی‬ ‫برخ��ی رهب��ران ب��زرگ حزب‬ ‫سوسیالیس��م مانند ش��وارتز‬ ‫و تش��نه اف��کار و جوین��ده‬ ‫اث��ارش می دان��د‪ .‬ش��ریعتی‬ ‫ب��ه تاثیر پذی��ری از مکت��ب‬ ‫سوسیالیسم اخالقی قرن ‪19‬‬ ‫المان اشاره و اعتراف می کند‪،‬‬ ‫زیرامکتببرمبنایایده الیسم‬ ‫ه��گل مب��ارزه ضد بورژوای��ی‬ ‫خاصی را اغاز کرد‬ ‫به اس�لام تکیه می زند اما یک اس�لام رفرم ش��ده و‬ ‫تجدید نظر شده اگاهانه مبتنی بر یک نهضت رنسانس‬ ‫اسالمی‪.‬‬ ‫این مذهب شریعتی از طریق مطالعه کالمی و فلسفی‬ ‫تک تک ادیان یا از ناحیه یک فکر و عاطفه به دس��ت‬ ‫نیامده است بلکه وی می خواهد به گونه ای به مذهب‬ ‫تکیه کند که حتی یک روشنفکر که احساس مذهبی‬ ‫ه��م ندارد با او بیای��د و بر ان تکیه بزن��د‪ .‬به همین‬ ‫دلیل چون روش��نفکر عصر شریعتی احساس مذهبی‬ ‫نداشته و گرایش مارکسیس��تی و سوسیالیستی دارد‪،‬‬ ‫تالش شریعتی این اس��ت تا اسالم را با اندیشه های‬ ‫سوسیالیس��تی‪ ،‬رف��رم و اص�لاح کن��د و دین��داری‬ ‫سوسیالیستی نه مارکسیس��م و سوسیالیسم دیندار را‬ ‫ب��رای جامعه به ارمغان اورد‪ .‬البته او با سوسیالیس��م‬ ‫غرب��ی ب��ه وی��ژه سوسیالیس��م فرانس��وی به جهت‬ ‫جنایت ه��ای عظیم انه��ا در الجزایر مخالفت کرده و‬ ‫سوسیالیس��م غربی با استعمار را سرو ته یک کرباس‬ ‫معرفی می کند‪ .‬اما با این وجود شریعتی سوسیالیسم‬ ‫را بزرگترین کش��ف انس��ان جدید می داند و خود را‬ ‫مشتاق ش��خصیت فکری و سیاس��ی برخی رهبران‬ ‫بزرگ حزب سوسیالیسم مانند شوارتز و تشنه افکار‬ ‫و جوینده اثارش می داند‪ .‬ش��ریعتی ب��ه تاثیر پذیری‬ ‫از مکتب سوسیالیس��م اخالقی قرن ‪ 19‬المان اش��اره‬ ‫و اعت��راف می کند‪ ،‬زیرا مکتب بر مبنای ایده الیس��م‬ ‫هگل مب��ارزه ضد بورژوایی خاصی را اغاز کرد‪ .‬وی‬ ‫در صدد است تا با پیوند زدن میان سوسیالیسم المان‬ ‫و بعد معنوی انس��ان نوعی هماهنگ��ی میان اخالق‬ ‫و سوسیالیس��م را نش��ان دهد‪ .‬دکتر ش��ریعتی تنها با‬ ‫گرایش خود نس��بت به قرائنی از سوسیالیس��م اکتفا‬ ‫نمی کند بلکه برخی از اعتقادات انان را نیز می پذیرد‪.‬‬ ‫برای نمونه می گوید‪« :‬من در جهان بینی توحیدی هم‬ ‫مثل ماتریالیس��ت ها به تقدیر علم��ی و جبر تاریخی‬ ‫معتقدم‪».‬‬ ‫ای��ن عب��ارت نیز گرای��ش او را به رویک��رد چهارم‬ ‫پیش گفته یعنی دیندار سوسیالیس��ت تقویت می کند‪.‬‬ ‫وی در ج��ای دیگر از منطق دیالکتیک برای تفس��یر‬ ‫انس��ان مدد می گیرد و انس��ان را یک موجود ثنوی و‬ ‫جم��ع دو ضد و نقیض (اهلل و ش��یطان‪ ،‬روح و جن‪،‬‬ ‫روح خ��دا و گل متعفن) توصی��ف می کند؛ تضاد و‬ ‫تناق��ض ذات��ی در ادمی که حرکت تکامل��ی را پدید‬ ‫م��ی اورد‪ .‬این اس��ت دیالکتیکی که در خلقت بش��ر‬ ‫است‪.‬‬ ‫وی گل انس��ان را تز و روح خدا را انتی تز می داند‬ ‫که از جنگ دائمی میان ای��ن دو ضد‪ ،‬حرکت مبارزه‬ ‫و مس��ئولیت ایجاد می شود و تکامل و رفتن به سوی‬ ‫خدا و اوج تکامل یعنی سنتز تحقق می یابد‪.‬‬ ‫شریعتی نه تنها تاثیر پذیری خود نسبت به سوسیالیسم‬ ‫را گزارش می دهد و نه تنها اصول منطقی و فلس��فی‬ ‫ان را می پذی��رد و از تفس��یرش از عال��م و ادم بدان‬ ‫تمس��ک می کند بلکه ش��خصیت های اسالمی صدر‬ ‫اسالم را نیز به سوسیالیسم متصف می سازد‪.‬‬ ‫برای نمونه او در توصیف شخصیت ابوذر می نویسد‪:‬‬ ‫«یک عرب صحرا گرد قرن هفتم میالدی در شبه جزیره‬ ‫گمنام و بسته عربستان چه شده است اکنون حرف که‬ ‫می زند گویی پردون اس��ت یا داستایوسکی و گویی‬ ‫روش��نفکر انقالب��ی و جامعه ش��ناس و اقتصاد دان و‬ ‫مردم شناسی است که انقالب کبیر فرانسه را پشت سر‬ ‫گذاشته است و مساله استعمار و بورژوازی و غارت‬ ‫س��ود اضاف��ی و تبعی��ض طبقات��ی و امبورژوازمان‬ ‫روشنفکران و رهبران انقالبی جامعه را همه می داند‪.‬‬ ‫و از یک فرهنگ غنی سوسیالیستی اگاه است‪».‬‬ ‫‪35‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫گفت وگو با دکتر سید علی قادری‬ ‫فرقانی ها علیه شریعتی بودند‬ ‫دکتر س��یدعلی قادری ش��خصیت ویژه ای دارد‪ .‬وی‬ ‫در عین ح��ال که چهره ای علمی به ش��مار می اید و‬ ‫مدت ها به تدریس و تحقیق پرداخته اس��ت نسبت به‬ ‫دو شخصیت تاریخ معاصر ایران شیفتگی عجیبی دارد؛‬ ‫نخس��ت امام خمینی (ره) و سپس دکتر علی شریعتی‪.‬‬ ‫مثلث نسبت چپ گرایی و ش��ریعتی را در گفت وگو‬ ‫با معاون اس��بق پژوهشی موسس��ه تنظیم و نشر اثار‬ ‫امام خمینی(ره) مورد واکاوی قرار داده است‪.‬‬ ‫پی��ش از ش��روع بحث لطفا درب��اره ارتباط خود با‬ ‫دکترش��ریعتی بفرمایید‪ .‬از چه زمان��ی و چگونه با‬ ‫شریعتی اشنا شدید؟‬ ‫س��ال ‪ 37‬من پنج س��اله بودم‪ .‬منزل ما امامزاده قاسم‬ ‫ش��میران بود و حضرت امام(ره) برای سه ماه تابستان‬ ‫همسایه ما شدند‪ .‬من در همان دیدار اول عاشق ایشان‬ ‫شدم‪ .‬سال ‪ 1341‬هم باز در امامزاده قاسم منزل اجاره‬ ‫کردند که داس��تان این دیدارها را بارها با رسانه ها بیان‬ ‫کرده ام‪ .‬پس از فوت ایت اهلل بروجردی اکثر س��اکنان‬ ‫محل��ه ما با توجه به س��ابقه س��کونت و اش��نایی با‬ ‫امام خمینی(ره) مقلد ایشان شدند‪.‬‬ ‫این مقلد بودن باعث ش��د که ما با نهضت امام اش��نا‬ ‫شویم‪ .‬حماسه ‪ 15‬خرداد هم که اتفاق افتاد من ‪ 9‬سالم‬ ‫ب��ود‪ .‬پدرم من را به میدان تجریش برد‪ .‬انجا خیلی از‬ ‫مردم کتک خورده بودند‪ ،‬کفش ها و دمپایی های زیادی‬ ‫به جا مانده بود‪ .‬دیدن ان منظره ها من را متاثر کرد‪.‬‬ ‫معلمان مدرس��ه ای که می رفتم ه��م عموما مقلد امام‬ ‫بودن��د‪ .‬ادم های متدین‪ ،‬خ��وش ذوق‪ ،‬خوش قریحه و‬ ‫خوبی بودند‪ .‬من دو س��ال اخر دبستان را در مدرسه‬ ‫مهدیه تجریش که مدرس��ه اس�لامی متعلق به جامعه‬ ‫تعلیمات اسالمی بود‪ ،‬درس خواندم‪ .‬انجا با دو فرزند‬ ‫ایت اهلل طالقانی اشنا شدم‪.‬‬ ‫در حقیقت م��ن در فضای سیاس��ی ‪ -‬مذهبی بزرگ‬ ‫ش��دم‪ .‬تا یک زمانی یک اقای��ی برای تدریس تجوید‬ ‫قران به مسجد محله ما امد‪ .‬در مسجد محله ما که امام‬ ‫جماعت اش اقای رسولی محالتی بود‪...‬‬ ‫پدر اقای رسولی محالتی؟‬ ‫ی تازه‬ ‫نه‪ .‬ان مقطع پدر اقای سید هاشم رسولی محالت ‬ ‫فوت کرده بودند و ایش��ان امام جماعت مسجد شده‬ ‫بودند‪ .‬خالصه ان اقا امد در مس��جد امامزاده قاس��م‬ ‫عهده دار کالس تجوید و ترجمه شد‪ .‬ایشان در یکی از‬ ‫این جلسات راجع به یک ادمی فحش بدی داد و گفت‬ ‫او امده در حسینیه ارشاد‪ .....‬دین ندارد و وهابی است‬ ‫و‪ ...‬ما را خیلی تحریک کرد‪ .‬اس��م ان فرد را برد و ما‬ ‫هم فهمیدیم که او کیست‪.‬‬ ‫البت��ه من پی��ش از این کتاب اسالم شناس��ی مش��هد‬ ‫دکترشریعتی را خوانده و لذت برده بودم ولی طبیعی‬ ‫بود که یک نوجوان مذهبی اگر تصور کند کسی علیه‬ ‫اعتق��ادات مذهبی س��خن می گوی��د‪ ،‬از خود تعصب‬ ‫نش��ان دهد‪ .‬دوس��تی دارم که با هم به حسینیه ارشاد‬ ‫رفتیم‪ .‬البته من می خواستم با این ادمی که علیه مذهب‬ ‫حرف می زند‪ ،‬برخورد کنم‪ .‬عنوان س��خنرانی ان روز‬ ‫دکترش��ریعتی در حسینیه ارش��اد مذهب علیه مذهب‬ ‫بود‪.‬‬ ‫سخنرانی شروع شد‪ .‬ایشان بسم اهلل نگفت یا در دلش‬ ‫گفت‪ .‬ای��ن اولین نقطه ضعف اش بود که یادداش��ت‬ ‫کردم‪ .‬دومین نقطه ضعف این بود که ریش نداشت‪.‬‬ ‫خب ریش برای مذهبی ها مساله مهمی بود‪ .‬این راهم‬ ‫یادداش��ت کردم‪ .‬با دقت به س��خنانش گ��وش دادم‪.‬‬ ‫‪36‬‬ ‫حافظه ام ه��م خیلی خوب بود‪ .‬وقت��ی بیرون امدیم‪،‬‬ ‫تصور می کردم تمام محتوای س��خنرانی مذهب علیه‬ ‫مذه��ب را حفظ هس��تم‪ .‬طی حدود دو س��اعت که‬ ‫سخنرانی انجام شد هرچی گشتم که غیر از ریش تراشی‬ ‫و نگفتن بسم اهلل بهانه ای برای برخورد بیابم‪ ،‬نیافتم‪.‬‬ ‫ان موقع چند سال داشتید؟‬ ‫ان موقع بین ‪ 15‬و ‪ 16‬ساله بودم‪ .‬البته چون مطالعات‬ ‫اس�لامی ام بد نب��ود‪ ،‬مادرم هم اهل ش��عر و ذوق بود‬ ‫و دای��ی ام ه��م همینطور با موالنا و حافظ و س��عدی‬ ‫خیلی مانوس بودند‪ .‬مس��جد ما هم مسجد گرمی بود‬ ‫که از ش��خصیت های مختلف برای سخنرانی دعوت‬ ‫می کردند و ما اس��تفاده می کردی��م‪ .‬اقای محالتی هم‬ ‫در تاریخ اس�لام دقیق بود و معموال منبرش به کالس‬ ‫درس شباهت داشت‪ .‬به هرحال اطالعات مذهبی مان‬ ‫نسبت به هم سن ها بد نبود‪.‬‬ ‫خالصه ان س��خنرانی به دلم نشست و دکتر شریعتی‬ ‫ه��م مانند امام(ره) در اولین دیدار در دلم تمکین کرد‪.‬‬ ‫بعدها این ش��عر س��عدی که می گوی��د‪« :‬که هنوز من‬ ‫نب��ودم که تو در دلم نشس��تی ‪ /‬دگران روند و ایند تو‬ ‫همچنان که هس��تی» برای من مصداق پیدا کرد‪ .‬زمان‬ ‫که گذش��ت احساس کردم شریعتی را از قبل از تولدم‬ ‫می شناسم‪ .‬همینطور ما سخنرانی ایشان را می رفتیم تا‬ ‫کالس های اسالم شناس��ی شروع شد و در انها به طور‬ ‫جدی ش��رکت کردیم‪ .‬بعد از سخنرانی ها هم معموال‬ ‫دنب��ال ش��ریعتی می گش��تیم و مباح��ث را به صورت‬ ‫خصوصی مرور می کردیم‪ .‬این اقبال را هم داشتیم که‬ ‫شریعتی به نوجوانان بها می داد و هیچ وقت مانع نبود‬ ‫ب��ا او گپ بزنیم و حتی ای��راد بگیریم‪ .‬اولین باری که‬ ‫به ش��ریعتی ایراد گرفتم و او به فکر فرورفت‪ ،‬س��ال‬ ‫‪ 50‬بود که گفتم در قران بین مفهوم انس��ان‪ ،‬بشر‪ ،‬ادم‬ ‫و بن��ی ادم تفاوت های جدی وجود دارد‪ .‬اینها کلمات‬ ‫مترادفی نیس��تند‪ .‬حال انکه ش��ما در هب��وط‪ ،‬کویر و‬ ‫جاهای دیگری که از انسان شناس��ی در قران صحبت‬ ‫کرده اید‪ ،‬مانند غالب دانش��مندان اسالمی این مفاهیم‬ ‫را مت��رادف فرض کرده اید‪ .‬ان زمان بحث های تکامل‬ ‫هم بسیار جدی مطرح بود و من عالقه مند بودم کتابی‬ ‫در ای��ن زمینه بنویس��م اما وقتی بحث انسان شناس��ی‬ ‫را مطرح کردم که به دکتر ش��ریعتی گفتم ش��ما اینها‬ ‫را خل��ط کردی و با ه��م مترادف گرفتی‪ ،‬انس��ان در‬ ‫قران منفی اس��ت‪ ،‬مثبت نیس��ت‪ .‬ظلوم‪ ،‬جهول‪ ،‬منوع‬ ‫و اخرش لفی خس��ر اس��ت‪ .‬ان بشر اس��ت که بشیر‬ ‫می شود و پیامبران همیشه بشر خطاب شده اند‪ .‬ان ادم‬ ‫اس��ت که تعلیم اسماء شده و مسجود مالئک است نه‬ ‫انسان‪ .‬انسان مس��جود مالئک نیست‪ .‬تا بشر نشود و‬ ‫ادم نشود مسجود مالئک نمی شود‪ .‬خیلی تعجب کرد‪.‬‬ ‫خیلی شگفت زده شد از این کشف نوجوانانه و به من‬ ‫پیش��نهاد کرد اسم کتاب تکاملم را بگذارم از انسان تا‬ ‫ادم‪ .‬چون ان موقع می گفتند از میمون تا انسان‪ ،‬ایشان‬ ‫پیشنهاد داد از انس��ان تا ادم‪ .‬من این کتاب را نوشتم‪.‬‬ ‫بعد هم دادم ش��ریعتی که نقدش بکند و ایراداتش را‬ ‫برطرف کند که گم ش��د ش��اید س��اواک ان را برد و‬ ‫خوشبختانه پیدا هم نش��د تا چاپ بشود‪ ،‬چون هنوز‬ ‫برای نوشتن چنین موضوعاتی خیلی خام بودم‪.‬‬ ‫به هرحال ما با ش��ریعتی اخت شدیم و عشق شریعتی‬ ‫در دلم ماند و بعد از چهل و چند س��ال همچنان این‬ ‫عشق پربارتر می شود‪ .‬ان داستان امام خمینی(ره) را که‬ ‫گفتم برای این بود که بعدها متوجه شدم چه پیوندی‬ ‫بین این دو هست‪ ،‬اگر چه در دو ورژن مختلف جلوه‬ ‫می کنند؛ یکی دانش��گاهی‪ ،‬یکی ح��وزوی‪ ،‬اما هر دو‬ ‫عارفند‪ .‬البته عرفان ش��ریعتی ممکن اس��ت با عرفان‬ ‫امام تفاوت هایی داش��ته باش��د‪ .‬عرفان امام به عرفان‬ ‫ابن عربی و مالصدرا ش��باهت دارد اما عرفان شریعتی‬ ‫عرفان س��بک خاص خودش اس��ت‪ .‬در کتاب کویر‬ ‫ه��م این توضی��ح را در رابطه با عش��ق می دهد چون‬ ‫ش��اید یکی از موضوعات اصلی عرفان‪ ،‬عشق باشد و‬ ‫دکتر ش��ریعتی از مقوله عشق به دوست داشتن رسیده‬ ‫و می گوید‪« :‬دوس��ت داشتن از عشق برتر است و من‬ ‫هرگز خود را تا سطح بلندترین قله های عشق های بلند‬ ‫پایین نخواهم اورد‪».‬‬ ‫اقای دکتر! قبول دارید که گفتمان دکتر شریعتی یک‬ ‫گفتمان چپ مذهبی بود؟‬ ‫راجع ب��ه این موضوع طی یک دهه مختلف مس��ائل‬ ‫زیادی مطرح ش��ده اس��ت‪ .‬چپ را ما باید معنا کنیم‪.‬‬ ‫ببینیم ایا به معنای مارکسیس��تی کلمه به کار می برید؟‬ ‫به معنای فرانسوی ان به کار می برید؟‬ ‫چپ به معنای تاکید بر تضادها و تعارض های طبقاتی‬ ‫و اختالف نظرهای ناشی از ان که نتیجتا به شکل گیری‬ ‫ی می انجامد‪ .‬یک تعریف دیگر هم‬ ‫جنبش های مردم�� ‬ ‫از چپ این است که چپ مخالفت ورزیدن با شرایط‬ ‫موجود اس��ت‪ .‬تلفیق ای��ن دو تعریف را ما در ادبیات‬ ‫دکتر شریعتی و اثار ایشان غالب داریم‪ .‬از ان طرف هم‬ ‫ایشان گفتمانشان مذهبی بود‪ .‬این تعریفی است که من‬ ‫از چپ مذهبی دارم‪.‬‬ ‫یک مش��کلی داریم که واژه هایمان درون دینی نیستند‪.‬‬ ‫من‪ ،‬ش��ریعتی را به عنوان کس��ی که به جامعیت دین‬ ‫رس��ید‪ ،‬قبول دارم‪ .‬اینها تضاد معرفتی هم ندارند‪ .‬لذا‬ ‫به نظرم می رس��د ک��ه اگر بتوانی��م روزی تدقیق واژه‬ ‫بکنیم و واژه ها را از درون دین معنا کنیم بهتر اس��ت‬ ‫در قران که اصحاب یمین و اصحاب ش��مال داریم به‬ ‫ان هم توجه کنیم‪ .‬یعنی چپ و راستی که االن مطرح‬ ‫است‪ ،‬در قران به صورت عکس معنا می شود‪ .‬اصحاب‬ ‫یمین یعنی دست راستی ها سعادت مند هستند و نجات‬ ‫یافته اند و چپی ها نه‪ .‬نامه اعمال زش��تکاران به دست‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫تاریخ‬ ‫سیاست‬ ‫دین و‬ ‫چپ داده می شود‪.‬‬ ‫دوم اینکه ما اصال نمی توانیم قالب ها را از پیش تعیین‬ ‫کنیم و ادم ها را به زور در درون این قالب ها فرو ببریم‪.‬‬ ‫مثل این می ماند که کس��ی بپرس��د امام خمینی نامش‬ ‫حس��ن بوده یا حسین؟ هیچ کدام‪ .‬نامش روح اهلل بوده‬ ‫است‪ .‬شما اول بیایید یک چپ و راست تعیین بکنید‬ ‫و بعد بخواهید ادم ها را درون ان فرو کنید‪ ،‬شاید کار‬ ‫خیلی درستی نباشد‪.‬‬ ‫در ضمن ایا ش��ریعتی یک مجموع��ه و یک منظومه‬ ‫فکری نیس��ت و فقط سیاس��ی اس��ت که ما ان را در‬ ‫مفهوم سیاس��ی چپ و راس��ت خالصه می کنیم‪ .‬اگر‬ ‫ش��ریعتی را تنها از دید سیاس��ی ببینیم ش��اید بشود‬ ‫یک ط��وری اینها را برد و چپ و راس��ت اش کرد‪ .‬اما‬ ‫در کل من نمی توانم بگویم که شریعتی چپ است یا‬ ‫راست‪ .‬برای اینکه او کسی است که به یک جامعیتی از‬ ‫دین رسیده و به تعبیر قرانی از اصحاب یمین است و‬ ‫به تعبیر علوم سیاسی ممکن است این اصحاب یمین‬ ‫گرایش مردمی ش��ان زیاد و عمیق باشد و به اصطالح‬ ‫چپ تلقی شوند‪.‬‬ ‫خب این البته ادعای حضرتعالی است‪ .‬ما در دوره‬ ‫حیات دکتر شریعتی حتی در حد مرجع تقلید داشتیم‬ ‫که افکار دکتر ش��ریعتی را رد کردند و نشستن پای‬ ‫سخنرانی ایشان را حرام می دانستند‪ .‬همین تیپ هایی‬ ‫که می گویید در مسجد اقای محالتی سخن می گفتند‪،‬‬ ‫کم نبودند و اخوندهای منبری بسیاری ایشان را رد‬ ‫می کردند‪ .‬نهایتا هم دیدیم که ش��هید مطهری هم ان‬ ‫موضع تند را علیه دکت��ر گرفت‪ .‬از منظر این افراد‬ ‫ش��ریعتی نه تنها اصحاب یمین نیس��ت بلکه شمال‬ ‫به شمار می رود‪.‬‬ ‫من فعال نس��بت به معارضات‪ ،‬مج��ادالت و نظریات‬ ‫مختلفی که درباره شریعتی ارائه شده کاری ندارم‪ .‬من‬ ‫دیدگاه خودم را می گویم‪.‬‬ ‫من قصد دارم که بحث شما از جنبه عاطفی مطرح‬ ‫نشود‪.‬‬ ‫دیدگاه من عاطفی اس��ت‪ .‬یکی از مش��کالت من این‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫فرقانی ه��ا اصال ش��ریعتی را‬ ‫به این جهت می س��تودند که‬ ‫علیه بعض��ی از روحانیونی که‬ ‫اینها دوست نداشتند موضع‬ ‫داشت ولی گویی یادشان نبود‬ ‫که شریعتی دوستانی با لباس‬ ‫روحانی داشت که همدیگر را‬ ‫بسیار گرامی می داشتند‬ ‫است که نسبت به شریعتی بحثم عاطفی است‪ .‬شناختم‬ ‫یک شناخت درونی است نه بیرونی‪ .‬من راجع به امام‬ ‫سیس��تماتیک کار کردم‪ .‬یعنی جمله به جمله‪ ،‬کلمه به‬ ‫ف به حرف اثار امام را مطالعه کردم‪ .‬کار‬ ‫کلم��ه و حر ‬ ‫سیستماتیک کردم ‪ 26 ،25‬سال روشمند با اثار امام و‬ ‫اثار مرتبط با امام برخورد کردم تا به قدر بضاعت عمق‬ ‫ان را دریابم اما در مورد ش��ریعتی این کار را نکردم و‬ ‫نمی کنم‪ .‬ش��ریعتی تمام وجودم را اشغال کرده است‬ ‫و حت��ی با روش و نوع نگاهی ک��ه او به من داده‪ ،‬به‬ ‫ساحت اندیشه امام خمینی(ره) راه یافته ام‪ .‬یعنی وقتی‬ ‫که از ش��ریعتی حرف می زنم خی��ال می کنم که خود‬ ‫ی برای من‬ ‫شریعتی دارد از خود حرف می زند‪ .‬شریعت ‬ ‫یک منظومه اس��ت‪ ،‬منظومه فکری که مرا اشغال کرده‬ ‫اس��ت‪ .‬من وقتی می خواهم راجع به شریعتی توضیح‬ ‫بدهم اینطور توضیح می دهم که تنها شهره ای است که‬ ‫از میان روش��نفکران به رغم اینکه در فرانسه تحصیل‬ ‫ک��رده و به رغم اینکه مکات��ب مختلف را خوانده‪ ،‬به‬ ‫جامعیت دین رسیده است‪ .‬یعنی به چنان جامعیتی که‬ ‫شرک معرفتی در او دیگر حضور ندارد‪ .‬نمی دانم بحث‬ ‫ش��رک معرفتی برای ش��ما واضح هست یا نه؟ شرک‬ ‫معرفتی یعنی اینکه انس��ان با دو یا چند منبع معرفتی‬ ‫متضاد بسازد‪ .‬مثال در دانشگاه به تئوری تکامل معتقد‬ ‫ شود اما در مسجد یا وقتی کتاب های مذهبی می خواند‬ ‫که در انها گفته ش��ده انس��ان از نسل ادم و حواست‪،‬‬ ‫چنین شخصی به تضاد و شرک معرفتی دچار می شود‪.‬‬ ‫یعنی در دانش��گاه یک نظر و در مسجد‪ ،‬نظری دیگر‬ ‫داشتن‪.‬‬ ‫شریعتی از معدود کسانی است که به توحید معرفتی‬ ‫رسیده اس��ت‪ .‬یعنی اینکه به رغم انکه حرف دیگران‬ ‫را ش��نید و دریچه ه��ای مختلفی به رویش باز ش��د‪،‬‬ ‫حرف های غربی ها و شرقی ها را خیلی نوشید و چشید‬ ‫و لمس کرد‪ ،‬نهایتا در خانه فاطمه و علی زانو زد و در‬ ‫ساحل قران و اقیانوس روایات نشست‪.‬‬ ‫این فرمایش حضرتعالی تایید گرایش ش��ریعتی به‬ ‫چپ گرایی اس��ت؟ دکتر ش��ریعتی برای رسیدن به‬ ‫توحید معرفتی می اید روحانیت را با گفتمان مذهبی‬ ‫مورد حمله قرار می دهد به معنی اینکه اینها واسطه‬ ‫هس��تند و باید به اصل رس��ید‪ .‬این یک نوع ایجاد‬ ‫تعارض است میان طبقات‪ .‬ایا اگر ما از این زاویه به‬ ‫موضوع نگاه کنیم و صرفا اندیشه سیاسی شریعتی‬ ‫را م��ورد توجه قرار بدهیم چپ گرایی را نمی توانیم‬ ‫ببینیم؟‬ ‫اگر ش��ما از لحاظ اندیش��ه سیاس��ی متع��ارف بیایید‬ ‫و بررس��ی کنید می گویم چرا‪ .‬البته با این مس��اله هم‬ ‫بنده مش��کل دارم‪ .‬در مورد امام هم بنده اول اندیش��ه‬ ‫سیاس��ی را ش��روع کردم‪ .‬بعد فکر کردم که نمی شود‬ ‫چون یک اندیش��ه ابعاد مختلفی دارد‪ .‬کوه یخی است‬ ‫که نه دهمش زیر است و یک دهمش را شما می گویید‬ ‫اندیشه سیاسی‪.‬‬ ‫اندیش��ه شریعتی کالبد‪ ،‬محتوا و روح دارد‪ .‬تا ان روح‬ ‫شناخته نشود‪ ،‬محتوای ان هم شناخته نخواهد شد‪.‬‬ ‫خود دکتر در س��خنرانی هایش به تعارضات تاکید‬ ‫می کن��د‪ ،‬مث�لا می گوی��د «زر و زور و تزویر»‪ .‬ایا‬ ‫باز هم نمی توان گرایش ش��ریعتی را به چپ گرایی‬ ‫دانست؟‬ ‫درس��ت است که شریعتی در سخنرانی هایش از زر و‬ ‫زور و تزویر‪ ،‬تیغ و طال و تس��بیح بس��یار سخن گفته‬ ‫اس��ت‪ ،‬اما اینها که تمام حرف های ش��ریعتی نیست‪.‬‬ ‫چرا ش��ریعتی را در کویر نباید دید؟ چرا مقوله تفسیر‬ ‫او از انس��ان را نمی بینیم‪ .‬برخ��ی خوانندگان فقط در‬ ‫بخ��ش زر و زور و تزویرش ممکن اس��ت هیجانی و‬ ‫حماسی بشوند ولی همه شریعتی این نیست‪ .‬شریعتی‬ ‫در هبوط یک مفاهیمی را مطرح می کند‪ .‬در انس��ان در‬ ‫اس��ارت ماشینیسم یک مس��ائلی را مطرح می کند‪ ،‬در‬ ‫نقد لیبرالیسم‪ ،‬کمونیسم و مارکسیسم مسائلی دیگر را‬ ‫مطرح می کند که همه اینها باید خوانده و دیده ش��ود‬ ‫بعد ببینیم که به واقع او چپ هس��ت یا نه؟ اما اگر بنا‬ ‫براین شد که فرض کنیم‪ ،‬فرضی که برای حل مسائل‬ ‫باشد و چاره ای نباش��د جز اینکه اندیشه های سیاسی‬ ‫را به چپ و راس��ت تقس��یم بکنیم که این نیز درست‬ ‫نیست چنانکه پس امت وسط چه می شود؟ قران امت‬ ‫وس��ط دارد به جای چپ و راس��ت‪ .‬م��ن می خواهم‬ ‫بگویم شریعتی نه چپ است‪ ،‬نه راست‪ ،‬وسط است‪.‬‬ ‫نه ش��رقی‪ ،‬نه غربی که در قران هم داریم الش��رقیه ‪،‬‬ ‫الغربیه‪ ...‬ان وقت ش��ما نمی توانی��د بگویید که حتما‬ ‫چپ هس��ت یا نه؟ البته چپ ه��ای امروز و چپ های‬ ‫دیروز به شریعتی گرایش زیادی نشان می دادند‪ .‬چپ‬ ‫متداول و انچه در افواه جاری اس��ت و ان چیزی که‬ ‫در کتاب ها و علوم سیاس��ی تقسیم ش��ده‪ ،‬به ان معنا‬ ‫بله‪ .‬می توانید بگویید چپ اس��ت‪ .‬اما به نظرم این معنا‬ ‫نارساس��ت و حیف است که یک اندیشه را بیاورید و‬ ‫به نام چپ و راست با اصطالح رایج معرفی اش کنید‪.‬‬ ‫البته االن چپ های ما اکثریت به شریعتی تمایل زیادی‬ ‫‪37‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫دارند و بخش��ی از راست های ما هم بی تمایل نیستند‪.‬‬ ‫یعنی اینطور نیست که تمام بخش راست‪ ،‬حتی راست‬ ‫سنتی ما از شریعتی گریزان باشد‪ .‬البته ممکن است در‬ ‫بخش هایی با هم س��ازگاری نداشته باشند‪ .‬اما اینطور‬ ‫نیست که جاذبه شریعتی برای انها کم باشد‪ .‬عده ای از‬ ‫این افراد به رغم موض ع طبقاتی و سیاسی خودشان به‬ ‫شریعتی بابت مسائل دیگر عالقه مند هستند‪.‬‬ ‫مثال وقتی فاطمه فاطمه است را می خوانند با موضوعاتی‬ ‫مواجه می ش��وند که برایشان جاذبه دارد‪ .‬وقتی حسین‬ ‫وارث ادم را می خوانند موضوع برای اینها تنها سیاسی‬ ‫نیست‪ .‬یا وقتی حج را می خوانند‪ ...‬پس اگر این افراد‬ ‫راس��ت هس��تند که البته به معنایی که فرمودید شاید‬ ‫باشند‪ ،‬چرا شریعتی چپ را می پذیرند؟‬ ‫می توانید اسم این افراد را ببرید؟‬ ‫االن نه‪ .‬شاید راضی نباشند ولی چون خانواده امام(ره)‬ ‫افراد شجاعی هستند‪ ،‬می توان از خانواده امام اسم برد‪.‬‬ ‫مثال مرحوم ایت اهلل اشراقی‪ ،‬خدا رحمتشان کند‪ ،‬داماد‬ ‫امام‪ ،‬خیلی عالقه مند به شریعتی بودند‪ .‬شما می توانید‬ ‫بگویید اقای اش��راقی چپ بود؟ م��ن می گویم نه‪ .‬اما‬ ‫به ش��دت عالقه مند بود‪ .‬کتاب های ش��ریعتی را برای‬ ‫فرزندانش��ان می خرید و تش��ویق به خواندن می کرد‪.‬‬ ‫مرحوم حاج احمداقا از مریدان سرسخت شریعتی بود‪.‬‬ ‫سال ‪ 59‬در سالگرد ش��ریعتی ایشان گفت‪« :‬خدمات‬ ‫ایش��ان چیزی نبود که حاال م��ن بخواهم راجع به ان‬ ‫صحب��ت بکنم‪ .‬برای اینکه ایش��ان واقعا معلم انقالب‬ ‫بودند و االن هم هستند و حاال کو تا یکی پیدا شود‪»...‬‬ ‫خب ش��ما می توانید بگویید که ح��اج احمداقا چپ‬ ‫ب��ود؟ من می گویم نه چپ بود و نه راس��ت‪ .‬ولی در‬ ‫صراط مستقیم بود‪.‬‬ ‫فرمودید که بس��یاری از علما و روحانیون سنتی ما با‬ ‫شریعتی مخالفت کردند‪ ،‬حکم تکفیر دادند‪ ،‬بعضی ها‬ ‫حکم تفسیق دادند‪ .‬بعضی ها گفتند اثار او ضاله است‪.‬‬ ‫اس��امی اینها در اینترنت و در جاهای دیگر هس��ت و‬ ‫تع��داد انها هم کم نب��ود‪ .‬به رغم همه اینها می بینیم که‬ ‫شخصیتی مثل ش��هید بهشتی که شما نمی توانید او را‬ ‫چپ یا راست به حساب بیاورید‪ ،‬به شدت عالقه مند‬ ‫به ش��ریعتی بود‪« .‬ان اهنگ خوش طنین شریعتی» این‬ ‫جمالت شهید بهشتی اس��ت‪ .‬یا مثال اقای طالقانی را‬ ‫ش��ما می توانید بگویید چپ؟ اقای طالقانی متهم بود‬ ‫ت و دموکرات منش است‪.‬‬ ‫به لیبرال‪ ،‬می گفتند لیبرالیس ‬ ‫اتهام می زدند به اینها که دموکرات های لیبرال هس��تند‬ ‫ولی به شدت عالقه مند به شریعتی بود‪ .‬می توانید به ان‬ ‫مرحوم بگویید چپ بود؟‬ ‫بل��ه‪ ،‬در تعریف ما اقای طالقانی چپ به حس��اب‬ ‫می اید‪.‬‬ ‫در تعریف شما چپ به حساب می اید؟‬ ‫چون ایش��ان هم به تعارضات طبقاتی تاکید داشتند‬ ‫و به جنبش مردمی و ب��ه مبارزه و به وضع موجود‬ ‫اعتراض داشتند‪.‬‬ ‫اگر نیم بند وارد ش��وید ان وقت مشکل می شود‪ .‬یعنی‬ ‫اگ��ر گفتیم و اگر قرار ش��د حض��رت امیری که دکتر‬ ‫ش��ریعتی عاش��ق اوس��ت‪ ،‬وقتی راجع به او صحبت‬ ‫می کند غوغا می کند و موی به تن انسان سیخ می شود‪.‬‬ ‫اصال مث��ل اینکه وقتی او از علی می گوید نمی ش��ود‬ ‫علی(ع) را دوس��ت نداشت‪ .‬هر کس و هرکجای دنیا‬ ‫می خواه��د باش��د‪ .‬او وقتی از عل��ی صحبت می کند‬ ‫جلوه هایی از علی(ع) بیان می شود که همه را عاشق و‬ ‫شیدا می کند‪ .‬حاال که شریعتی این همه از علی گفت‪،‬‬ ‫«علی مکت��ب‪ ،‬وحدت‪ ،‬عدالت»‪« ،‬قاس��طین‪ ،‬مارقین‪،‬‬ ‫ناکثین»‪« ،‬علی حقیقتی بر گونه اس��اطیر» و اینها را در‬ ‫وصف موال علی می گوید‪.‬‬ ‫اما می گویم که در علوم سیاسی ما‪ ،‬این چپ و راست‪،‬‬ ‫قاب خیلی تنگی است که می خواهیم همه کس را در‬ ‫ان بگنجانیم‪.‬‬ ‫‪38‬‬ ‫بخش��ی از گر وه ها و اف��راد تندرو تاریخ معاصر ما‬ ‫مثال فرقانی ها از دکتر شریعتی الهام گرفتند‪ .‬نمی توان‬ ‫دکتر شریعتی را الهام بخش این گر وه ها دانست؟‬ ‫ما به بخش های نانوش��ته تاری��خ کمتر توجه می کنیم‪.‬‬ ‫فرقانی ها و مجاهدین علیه شریعتی بودند‪ .‬بعدا در یک‬ ‫شرایط سیاسی خاص طرفدار شریعتی شدند‪.‬‬ ‫بعد از زلزله طبس در طبس با این اقای گودرزی (اکبر‬ ‫گودرزی‪ ،‬رهبر گروه��ک فرقان) که اعدامش کردند‪،‬‬ ‫گفت وگو کردم‪ .‬من نمی دانس��تم که این رئیس فرقان‬ ‫اس��ت‪ .‬بحث می کردی��م راجع به اندیش��ه های فرقان‬ ‫چون ان موقع نشریاتش��ان در می ام��د‪ .‬بحث کردیم‪.‬‬ ‫خیل��ی پرت وپال از او ش��نیدم‪ .‬فحش خیلی بدی هم‬ ‫ب��ه ش��ریعتی داد و م��ن خیلی تعجب ک��ردم که اون‬ ‫فالنی مثال فالن ش��ده این چی اس��ت که گفته‪ .‬بحثی‬ ‫که می کرد س��ر کتاب امت و امامت بود‪ .‬من گفتم که‬ ‫والیت فقیه امام که در نجف منتشر شد دکتر شریعتی‬ ‫ی ان را در ش��کل امت و امامت بیان‬ ‫ورژن دانش��گاه ‬ ‫کرده‪ .‬فحش بدی به شریعتی داد‪ .‬ان وقت در نشریات‬ ‫ایشان از شریعتی تعریف می کردند‪ .‬بحث انها سیاسی‬ ‫است‪ .‬فرقان خیلی سیاسی است‪ .‬فرقان اصال اندیشه ای‬ ‫نیس��ت‪ .‬چنانکه هم استاد مطهری را شهید کرد و هم‬ ‫دکتر مفتح و مهدی عراقی و حسام را که به واقع عاشق‬ ‫شریعتی بودند‪ .‬حاال ممکن است که چندتا از بچه های‬ ‫کم سوادشان تحت تاثیر اندیشه های شریعتی هم قرار‬ ‫گرفته باشند‪ .‬اما فرقان یک تشکیالت سیاسی کار است‬ ‫نه یک منظومه اندیشه ای‪.‬‬ ‫یعنی ش��ما می گویید فرقان چون اندیشه نداشت از‬ ‫اندیشه دکتر شریعتی استفاده کرد؟‬ ‫چرا‪ ،‬یک چیزهایی داشتند‪ ،‬تفسیر نوشتند‪ .‬تفسیرهای‬ ‫خیلی مفصلی نوش��تند‪ .‬والفجر (یعنی قسم به انفجار)‬ ‫که حاال من نمی گویم که کار بدی کردند که این طور‬ ‫تفسیر کردند ولی بی پایه و اساس بود‪ .‬اینطور نبود که‬ ‫هیچ چیز نداش��ته باشند‪ .‬این چیزهایی که گرفته بودند‬ ‫بیش��تر از بخش هایی از حوزه گرفته بودند نه فقط از‬ ‫ش��ریعتی‪ .‬اینطور هم نبود که اینها خالی الذهن باشند‪.‬‬ ‫اما شریعتی را مستمسک قرار دادند و می خواستند کار‬ ‫سیاس��ی کنند‪ .‬من به فرقان ش��ک دارم که از ابتدا به‬ ‫بیگانه وابسته نبوده اس��ت‪ .‬اینها ایا یک جریان درون‬ ‫س��اخته اس��ت و از درون ملت ما جوش��یده یا اینکه‬ ‫با تئوری توطئه جواب می دهد‪ .‬یعنی تش��کیالتی که‬ ‫ساخته شده برای کاری‪ .‬شاید هم با هدف غایی بدنام‬ ‫کردن اندیشه های انقالبی‪.‬‬ ‫این مطلب یک بار از زبان اقای اولیور روا فرانس��وی‬ ‫که مس��ئول میز ایران بود دررفت‪ .‬پرس��یدم چرا شما‬ ‫فرانس��وی ها ب��ا ش��ریعتی مخالفت بودی��د؟ (چون‬ ‫فرانس��وی ها خیلی مخالف بودن��د و تالش می کردند‬ ‫ش��ریعتی مطرح نش��ود‪ ،‬بحث الجزایر و مسلمان های‬ ‫داخل فرانسه را داشتند) باالخره سختشان بود که یک‬ ‫اندیشه رادیکال را بتوانند تحمل کنند‪ ،‬لذا علیه شریعتی‬ ‫به ش��کل پیچیده فعالیت می کردند‪ .‬ایشان از دهانش‬ ‫پرید که ما باید این اندیش��ه رادی��کال را می کوبیدیم‬ ‫تا یک اندیش��ه کمتر رادیکال جای ان بنش��یند‪ .‬البته‬ ‫فرقانی ها اصال ش��ریعتی را به این جهت می س��تودند‬ ‫که علیه بعضی از روحانیونی که اینها دوست نداشتند‬ ‫موضع داش��ت ولی گویی یادش��ان نبود که شریعتی‬ ‫دوستانی با لباس روحانی داشت که همدیگر را بسیار‬ ‫گرامی می داشتند‪.‬‬ ‫به اعتقاد من این عیب نیس��ت که بگوییم ش��ریعتی‬ ‫چپ بود‪ .‬شما چرا به این مساله اصرار دارید؟‬ ‫ب��ا تعریفی ک��ه جنابعالی از چپ ارائ��ه دادید‪ ،‬نه تنها‬ ‫عیب نیس��ت که از نظر من فراتر از حس��ن اس��ت و‬ ‫یک ارزش غیرقابل انکار‪ .‬اما من به این تقس��یم بندی‬ ‫از نظر علمی خدش ه وارد می کنم‪ .‬می گویم چرا ادبیات‬ ‫غالب ما در علوم سیاس��ی چنین ش��ده که فقط دوتا‬ ‫تقسیم بندی چپ و راست داریم‪ .‬این چه کاری است‬ ‫که می کنید‪ .‬این از نظر علمی درست نیست‪.‬‬ ‫من می گویم اتفاقا بعضی ادم ها را داریم که نه چپ‬ ‫هستند‪ ،‬نه راست‪ .‬اما هم چپ و هم راست می توانند‬ ‫از انها بهره ببرند و می برند‪ .‬یا هم چپ و هم راست‬ ‫می توانند با ان مخالف باش��ند که هستند‪ .‬شما یک‬ ‫چپی مثل اقای گنجی را ببینید‪ .‬خب با ش��ریعتی بد‬ ‫شد و اندیشه شریعتی را اندیشه ای فاشیستی نامید‪.‬‬ ‫چرا اینکار را کرد‪ .‬ایا او چپ هست یا نه؟ اگر چپ‬ ‫هست چرا با شریعتی بد است‪ .‬یا مثال اقای سروش‪.‬‬ ‫اقای سروش چپ است یا راست؟ اگر راست است‬ ‫چرا الاقل با بخشی از اندیشه شریعتی سرستیز دارد؟‬ ‫ما افرادی داریم که نمی شود بگوییم چپ هستند یا‬ ‫راس��ت‪ .‬برای اینکه هیچ کدام از اینها نیس��تند‪ .‬شما‬ ‫االن نمی توانی��د بگویید مرحوم ایت اهلل اش��راقی و‬ ‫حاج احمد اقا و ش��هید بهش��تی و شهید مفتح چپ‬ ‫بودند یا راست؟‬ ‫اینها تک مضراب هستند‪.‬‬ ‫شما این تک مضراب ها را کجا جای می دهید؟‬ ‫اگ��ر کنکاش بکنیم و این فرهن��گ غلط را در ادبیات‬ ‫سیاسی اصالح کنیم‪ ،‬یا االقل موضوع را در حوزه های‬ ‫مختلف طیفی ببینیم‪ ،‬تقس��یماتمان ب��ه گونه ای دیگر‬ ‫می شود‪ .‬امام را نمی توانید بگویید چپ است یا راست‪.‬‬ ‫امام چتری را گس��ترد که چپ و راس��ت در ان جای‬ ‫می گرفتند‪.‬‬ ‫تع��دد چنی��ن ش��خصیت هایی نش��ان می دهد که‬ ‫تک مضراب نیستند‪.‬‬ ‫حض��رت ام��ام فاصله خودش��ان را با کس��انی مثل‬ ‫مجاهدین خلق که کارهای مسلحانه می کردند‪ ،‬حفظ‬ ‫کردن��د‪ .‬در درون چی فک��ر می کردن��د نمی دانم‪ .‬اما‬ ‫دکتر ش��ریعتی این فاصله را حفظ نکردند این نش��ان‬ ‫می دهد ک��ه به نوعی این حرکات حرکاتی اس��ت که‬ ‫تایید می کردند و خودشان هم بی تمایل نبودند که ان‬ ‫گروه ها از اندیشه ایشان الهام بگیرند‪.‬‬ ‫از ابتدا‪ ،‬بحث را از جای خوبی شروع نکردیم و اگر خام‬ ‫شروع شود‪ ،‬در نتیجه چیز خوبی در نمی اید‪ .‬با این حال‬ ‫باید عرض کنم که بعضی از ش��خصیت ها در ش��رایط‬ ‫خاصی مجبور هستند رفتار خاصی از خود بروز دهند‪.‬‬ ‫ه��ر کس هم بنا به موقعیت خ��اص خودش‪ .‬من فکر‬ ‫می کنم که شریعتی یکی از کسانی است که معتقد است‬ ‫تا اگاهی عمومی حاصل نش��ود‪ ،‬دست به اسلحه بردن‬ ‫کار خطرناکی اس��ت‪ .‬اما به رغم این برداشت‪ ،‬تاییداتی‬ ‫هم از مجاهدین داش��ته اند‪ .‬چنانکه حسن و محبوبه را‬ ‫نوشتند‪ .‬می گوید انها که رفتند کاری حسینی کردند و‬ ‫انها که ماندند باید کاری زینبی کنند وگرنه یزیدی اند‪ .‬و‬ ‫اینها در ان شرایط خاص خودش یعنی تایید حرکت های‬ ‫مسلحانه‪ .‬ان شرایط ان معنا را می رساند‪ .‬اما به رغم همه‬ ‫اینها موضوعاتی نظیر رفتار ساواک تا موساد را هم باید‬ ‫در نظر گرفت‪ .‬شریعتی به شدت با تروریسم مخالف بود‬ ‫اما یک جاهایی هم ناگزیر به تایید می ش��ود تا با بیگانه‬ ‫همس��ویی نکند‪ .‬مثال سپتامبر سیاه و عملیات کارلوس‬ ‫ی را گ��روگان گرفت به نحوی در زبان‬ ‫ک��ه وزیران نفت ‬ ‫شریعتی تایید شده‪ .‬چرا این کار را می کند؟ اینها دیگر‬ ‫روش های مبارزاتی و رعایت مصلحت هاست‪.‬‬ ‫امام(ره) هم در مس��ائل سیاس��ی گاهی از این مسائل‬ ‫دارد‪ .‬امام می گوید اگر جنگ بیست س��ال طول بکشد‬ ‫ما ایس��تاده ایم‪ .‬ام��ام می گوید جنگ تا رف��ع فتنه در‬ ‫جهان‪ ،‬صلح بین اسالم و کفر معنا ندارد‪ .‬امام از جنگ‬ ‫متنفر اس��ت‪ .‬اما وقتی در هنگامه دفاع مقدس در مقام‬ ‫فرماندهی کل قوا ق��رار می گیرد یک وظایف دیگری‬ ‫برعهده او می اید‪ .‬لذا کالمش متناس��ب با ان ش��رایط‬ ‫باید س��امان بیابد تا ملت عقیم نشود و دفاع را انگونه‬ ‫که قران مش��روعیت بخشید‪ ،‬در جامعه تبدیل به یک‬ ‫ارزش کند‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫تاریخ‬ ‫سیاست‬ ‫دین و‬ ‫شریعتی و پروژه بازگشت به خویشتن‬ ‫علی حجتی‬ ‫س��ال های دهه ه��ای ‪ 30‬و ‪ 40‬دوران حاکمیت افکار‬ ‫مارکسیس��تی در دانش��گاه ها و محافل روش��نفکری‬ ‫ایران بود‪ .‬در ان دوره‪ ،‬مس��لمان بودن و نمازخواندن‬ ‫در دانش��گاه‪ ،‬نش��انه عقب ماندگی بود و دانشجویان‬ ‫مسلمان در اقلیت بودند‪.‬‬ ‫اف��رادی که به دنب��ال مبارزه با رژی��م پهلوی بودند‪،‬‬ ‫به نوعی به افکار مارکسیس��تی پن��اه می بردند و اکثر‬ ‫مبارزان چپ و رادیکال به اشتباه این نکته را پذیرفته‬ ‫بودن��د که اس�لام دین مبارزه نیس��ت و برای مبارزه‬ ‫چاره ای جز کنارگذاردن اسالم ندارند‪.‬‬ ‫در این میان «س��ازمان مجاهدین خلق»‪ ،‬این اندیش��ه‬ ‫را مط��رح می کرد که ما عقاید و جهان بینی خود را از‬ ‫اسالم می گیریم‪ ،‬اما مارکسیسم را علم مبارزه می دانیم‬ ‫که برای مبارزه باید اصول ان را بپذیریم‪ .‬ایدئولوژی‬ ‫سازمان مجاهدین خلق تا قبل از تغییر ایدئولوژی در‬ ‫سال ‪ 55‬التقاطی از اسالم و مارکسیسم بود‪.‬‬ ‫اسالم به مثابه یک ایدئولوژی‬ ‫در چنی��ن فضایی بود که دکتر علی ش��ریعتی با ارائه‬ ‫تبیینی نو از معارف اسالم و تشیع بیشترین نقش را در‬ ‫جذب جوانان‪ ،‬دانشجویان و محیط های روشنفکری‬ ‫به اسالم داشت‪ .‬مهم ترین حرف شریعتی این بود که‬ ‫اس�لام یک ایدئولوژی اس��ت که مجموعه کاملی از‬ ‫بایدها و نبایدها را برای یک زندگی سعادتمندانه در‬ ‫دنیا ارائه می دهد‪.‬‬ ‫ای��ن برداش��ت از اس�لام‪ ،‬در مقابل برداش��تی قرار‬ ‫می گی��رد ک��ه اس�لام را مجموع��ه ای از مع��ارف و‬ ‫اعتقادات معرفی می کند که ضامن س��عادت اخروی‬ ‫انسان است و خیلی توجهی به دنیای مردم ندارد‪ .‬او‬ ‫اس�لام را نه به عنوان یک مذهب صرف ـ یعنی امری‬ ‫معنوی و اخالقی که فقط در رابطه انس��ان و خالقش‬ ‫خالصه می شود ـ بلکه به عنوان یک ایدئولوژی عرضه‬ ‫کرد؛ یعنی دیدگاهی جامع درباره جهان و واقعیت و‬ ‫طرحی برای تحقق کامل اس��تعدادهای بالقوه بشری‪،‬‬ ‫به طور فردی و جمعی به نحوی که پاسخگوی فلسفه‬ ‫وجودی انسان باشد‪.‬‬ ‫بازگشت به خو یشتن‬ ‫بح��ث دیگ��ری که ش��ریعتی بس��یار روی ان تاکید‬ ‫می ک��رد و می توان ان را یکی از پایه های اصلی تفکر‬ ‫او دانست‪« ،‬بازگشت به خویشتن» بود‪ .‬او معتقد بود‬ ‫مس��لمانان برای رهایی از س��لطه اس��تعمار خارجی‬ ‫و اس��تبداد داخلی باید به خویش��تن اس�لامی خود‬ ‫بازگردند‪ .‬البته اسالمی که او مطرح می کرد مختصات‬ ‫خاصی داشت‪« :‬امروز دیگر کافی نیست یکی بگوید‬ ‫م��ن با مذه��ب مخالفم یا یکی بگوی��د من معتقد به‬ ‫مذهب هستم‪.‬‬ ‫این دو حرف بی معنی است‪ .‬باید بعد از این تکلیفش‬ ‫را معلوم کند که به کدام مذهب معتقد اس��ت‪ .‬مذهب‬ ‫ابوذر و مذهب مروان حکم هر دو اس�لام است‪ .‬اما‬ ‫میان اس�لام ابوذر و اس�لام مروان حکم فاصله بین‬ ‫«الت» و «اهلل» است‪.‬‬ ‫خب به اس�لام معتقدی‪ ،‬اما به کدام اسالم؟ اسالمی‬ ‫که در کاخ عثمان س��ر در اخ��ور بیت المال‪ ،‬مردم را‬ ‫غارت می کند‪ ،‬یا اسالمی که در ربذه تنها و خاموش‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫در تبعید می میرد»‪( .‬اسالم شناسی‪ ،‬درس ‪)14‬‬ ‫«این اس��ت که ناچارم دمادم توضیح بدهم که اسالم‬ ‫ابوذر را می خواهیم‪ ،‬نه کعب االحبار‪ ،‬اسالم عدالت و‬ ‫رهبری نه اس�لام خالفت و طبقه و اشرافیت‪ ،‬اسالم‬ ‫ازادی‪ ،‬اگاهی و حرکت نه اسالم اسارت و خواب و‬ ‫سکون»‪( .‬اسالم شناسی‪ ،‬ص‪)70‬‬ ‫توطئه ساواک‬ ‫نواندیشی مذهبی شریعتی واکنش هایی را بین بخشی‬ ‫از روحانیون و مذهبی ها در پی داشت‪ .‬ساواک تالش‬ ‫داش��ت به این اختالفات دامن بزند که با هوش��یاری‬ ‫رهبران انقالب به خص��وص امام این تالش ها خنثی‬ ‫ش��د‪ .‬امام نزاع اصلی را با رژیم ش��اه می دانس��ت و‬ ‫این دعواها را مس��ائل فرعی ب��رای ایجاد تفرقه بین‬ ‫مخالفان شاه می دانست‪.‬‬ ‫البته‪ ،‬این به معنای نفی اش��تباهات شریعتی نبود‪ ،‬اما‬ ‫ساواک می خواست از یک طرف با بزرگ نمایی خطر‬ ‫ش��ریعتی برای روحانیون‪ ،‬انها را به واکنش های تند‬ ‫علیه ش��ریعتی وادارد که از ان طرف‪ ،‬این واکنش ها‬ ‫به طرد روحانیون از جانب دانش��جویان عالقه مند به‬ ‫شریعتی منجر می شد‪.‬‬ ‫بیش��ترین فایده این دعواها برای رژیم شاه بود که به‬ ‫این وسیله می توانس��ت بین صفوف انقالبیون تفرقه‬ ‫بیندازد‪ .‬از میان روحانیون انقالبی به جز استاد مطهری‬ ‫هیچ کدام موضع تندی علیه شریعتی نگرفتند‪.‬‬ ‫انق�لاب فکری‪ ،‬زمینه س��از انقالب اس�لامی به‬ ‫رهبری امام (ره)‬ ‫تبیین های تازه ای که ش��ریعتی از اسالم ارائه می کرد‪،‬‬ ‫به ش��دت مورد اس��تقبال جوانان قرار گرفت‪ .‬معرفی‬ ‫اس�لام به عن��وان ایدئول��وژی‪ ،‬بح��ث بازگش��ت به‬ ‫خویش��تن و مبارزه ای که ش��ریعتی علیه تحجر اغاز‬ ‫کرده بود‪ ،‬زمینه س��از وقوع یک انقالب فکری ش��د‬ ‫ک��ه به وقوع انقالب اس�لامی انجامید‪ .‬ش��ریعتی از‬ ‫مفاهیم اس�لامی انتزاعی و غیرملموس برای جوانان‪،‬‬ ‫برداش��ت هایی عینی و انقالبی می ک��رد و به بهترین‬ ‫شکل‪ ،‬اموزه های شیعی را به خدمت مبارزه با وضع‬ ‫موجود و انقالب اسالمی دراورد‪.‬‬ ‫ش��ریعتی هی��چ گاه به ص��ورت مس��تقیم حرفی علیه‬ ‫رژی��م نگفت‪ ،‬اما برداش��تی که مخاط��ب از مطالب‬ ‫او داش��ت‪ ،‬او را ب��ه مب��ارزه علیه رژیم می کش��اند‪.‬‬ ‫ش��ریعتی به دعوت انجمن های اس�لامی در سراسر‬ ‫کش��ور یک سلسله س��خنرانی هایی را ش��روع کرد‪.‬‬ ‫اوج فعالیت ه��ای او س��خنرانی های پرش��ورش در‬ ‫حسینیه ارشاد بود که سرانجام به تعطیلی ان انجامید‪.‬‬ ‫نوار ای��ن س��خنرانی ها مکتوب و به س��رعت تکثیر‬ ‫می ش��د و در سراسر کشور به صورت جزوه و کتاب‬ ‫پخش می شد‪.‬‬ ‫س��خنرانی های دکتر توانس��ت یک م��وج فکری و‬ ‫انقالب��ی بی��ن جوانان ایج��اد کند‪ .‬بیش��تر مخاطبان‬ ‫سخنرانی های شریعتی دانش اموزان و دانشجویان از‬ ‫خانواده های متوس��ط مذهبی بودند‪ .‬شریعتی به زبان‬ ‫این نسل سخن می گفت و با انها درد مشترک داشت‪.‬‬ ‫علت تاثیرگذاری کالم شریعتی هم همین بود‪ ،‬سخنی‬ ‫کز دل براید‪ ،‬الجرم بر دل نشیند‪.‬‬ ‫این نس��ل از طرفی‪ ،‬دل در گ��رو اعتقادات مذهبی و‬ ‫میراث گرانبهای دینی خود داش��ت و از طرف دیگر‬ ‫از برداش��ت های س��طحی و متحجرانه از دین که در‬ ‫خدمت ظل��م حاکم قرار گرفته بود‪ ،‬بی��زار بود‪ .‬این‬ ‫نسل ش��یفته علی و فاطمه و حسین و زینب بود‪ ،‬اما‬ ‫گم��ان می کرد که برای مبارزه و انقالب‪ ،‬باید س��راغ‬ ‫مارکس و لنین و چه گوارا و کاسترو و‪ ...‬رفت‪.‬‬ ‫او حمالت تندی را به بخشی از روحانیون اغاز کرد‬ ‫که از نظر او تش��یعی تحریف شده را تبلیغ می کردند‬ ‫و تشیع انقالبی را به مذهبی ایستا تبدیل کرده بودند‪.‬‬ ‫در مقابل‪ ،‬او مفهوم علمای متعهد اسالم را مطرح کرد‬ ‫و انها را امید توده های مردم در مبارزه با اس��تبداد و‬ ‫استعمار معرفی می کرد‪.‬‬ ‫همین تالش ش��ریعتی باعث ش��د ک��ه عالقه مندان‬ ‫او در جری��ان انق�لاب اس�لامی‪ ،‬به اس��انی رهبری‬ ‫ام��ام خمینی (ره) را در نهض��ت پذیرفتند‪ .‬از دیدگاه‬ ‫شریعتی و شاگردان او‪ ،‬امام (ره) مصداق اتم و اکمل‬ ‫یک عالم متعهد اسالم بود که پرچمدار اسالم انقالبی‬ ‫و تشیع علوی در عصر حاضر شده بود‪.‬‬ ‫ب��ا تمام ای��ن احوال ام��ا دکت��ر ش��ریعتی خالی از‬ ‫اش��کال نبود‪ .‬چالش او با نه��اد روحانیت برگرفته از‬ ‫س��وء ظن اش به روحانیت مسیحی بود که هیچ ربطی‬ ‫به روحانیت اسالمی نداشت‪.‬‬ ‫در عین حال عدم ش��ناخت دقیق اس�لام از س��وی‬ ‫ش��ریعتی و تلفی��ق ان با برخ��ی گرایش های جامعه‬ ‫شناس��ی چپ میان ش��ریعتی و گفتمان سنتی فاصله‬ ‫ایجاد کرد‪ .‬ش��ریعتی گر چه حس��ن نیت داشت اما‬ ‫بدون اشتباه هم نبود‪.‬‬ ‫‪39‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫تو گو با دکتر محمد بقایی‬ ‫درنگی بر تاثیر اندیشه عالمه اقبال بر دکتر شریعتی در گف ‬ ‫الهام صادقی‬ ‫دین برای زندگی‬ ‫دکتر علی شریعتی از ان دست نام هایی است که گذری از سر درنگ و نه تماشا در کارنامه نواندیشان دینی‬ ‫در دهه های ‪ 40‬و ‪ 50‬ایران زمین‪ ،‬بهترین سند برای شناسایی اندیشه های او محسوب می شود‪ .‬مردی که با‬ ‫جادوی کلمه اشنا بود‪ ،‬دغدغه دین را داشت و دردمند بود و البته از اشتباهات نیز بری نبود‪ .‬دکترعلی شریعتی‬ ‫بدون هیچ اغراقی تاثیری شگرف به ویژه در نسل دانشگاهی جوان جویای حقیقت پیش از انقالب و حتی پس‬ ‫از ان داشت‪ .‬برای بررسی این تاثیر که به نوعی از مقدمات چند و چون در جنبش روشنفکری دینی معاصر نیز‬ ‫محسوب می شود باید به ابشخورهای فکری و معرفتی معلم فقید توجه تام داشت‪ .‬یکی از این منابع تاثیر گذار‬ ‫بر نوع نگاه شریعتی‪ ،‬اندیشه های عالمه اقبال الهوری فیلسوف‪ ،‬ادیب و سیاستمدار بزرگ شبه قاره است‪.‬‬ ‫دکتر شریعتی در سخنرانی معروفش در سال ‪ 1349‬در حسینیه ارشاد به صراحت اقبال را اندیشمندی بزرگ‬ ‫معرفی می کند که «اندیشه هایش می تواند راه برون رفت جهان اسالم در مشرق زمین از مشکالتش باشد‬ ‫ان «هم» درست در زمانی که مزرعه فرهنگی اسالم را افت گرفته و در سکوت غم انگیز و مرگبار پائیزی‬ ‫فرو رفته و در همین حال ناگهان سیل و توفان ریشه برانداز استعمار از غرب بر ان تاخته‪ »...‬و جدای از این نیز‬ ‫پژوهشگرانی نیز (مثال در کتاب «قصۀ ارباب معرفت») به صراحت بیان می کنند که متفکر فقید‪ ،‬شریعتی نظریه‬ ‫«بازسازی اندیشه دینی» را از اثار عالمه اخذ کرده است‪ .‬اما برای اشنایی دقیق تر با این موضوع به سراغ یکی‬ ‫از اقبال شناسان معاصر‪ ،‬دکتر محمد بقایی ماکان رفتیم‪ .‬مردی که سال هاست درباره اندیشه های اقبال پژوهش‬ ‫می کند و موانست تامی با اثار او دارد تا جایی که می توان گفت در اقبال شناسی چهره ای جهانی است و البته‬ ‫با گفتمان های روشنفکری در ایران نیز کامال اشناست‪.‬‬ ‫ن��ام دکتر علی ش��ریعتی به عنوان یک روش��نفکر‬ ‫مذهبی و یکی از داعیه داران جنبش نوگرایی دینی‬ ‫در دهه ه��ای ‪ 40‬و ‪ 50‬تاریخ ای��ران‪ ،‬نامی پراوازه‬ ‫است‪ .‬در ابتدا بد نیست درباره کلیت ابشخورهای‬ ‫فکری دکتر شریعتی صحبت کنیم‪.‬‬ ‫مرحوم دکتر علی شریعتی چنان که بر همگان روشن‬ ‫اس��ت ش��یفته اعتقادات ش��یعی بوده و این شیفتگی‬ ‫که تحت تاثی�� ر تربیت خانوادگی اوس��ت چندان در‬ ‫وی قوت داش��ته که در بس��یاری از م��وارد او را از‬ ‫عال��م واقع به دنی��ای توصیفات ش��اعرانه می برد‪ .‬از‬ ‫همین رو غال��ب اثار‪ ،‬س��خنرانی ها و گفته هایش به‬ ‫رغم انک��ه ظاهری محققانه دارند ولی به ش��دت با‬ ‫احساسات شخصی و زمینه های تربیتی و محیطی او‬ ‫در امیخته اند‪ .‬بنابراین ابش��خور اصلی فکر او دین یا‬ ‫اگر بخواهیم بهتر بگوییم مذهب شیعه است که معیار‬ ‫او برای تشخیص نیک و بد است‪ .‬البته از انجایی که‬ ‫مرحوم ش��ریعتی در فرنگ تحصیل کرده بود به طور‬ ‫طبیعی اندوخته هایی از فرهنگ و دانش غرب نیز در‬ ‫انبان ذهن خود داش��ت و از این گذش��ته با تاریخ و‬ ‫فرهنگ کشورش به عنوان ایرانی اشنا بود‪ ،‬عالوه بر‬ ‫این باید گفت وی درخصوص افکار نوگرایان دینی‬ ‫و دین اندیش��ان برجس��ته نیز مطالعات عمیقی انجام‬ ‫داده بود‪.‬‬ ‫از نظر ش��ما شریعتی بیش��تر تالش داشت راه چه‬ ‫فرد یا افرادی را دنبال کند؟‬ ‫می ت��وان گف��ت مرحوم ش��ریعتی به ط��ور ویژه از‬ ‫س��ید جمال الدین اس��د ابادی و عالمه محم��د اقبال‬ ‫الهوری بس��یا ر تاثیر پذیرفته و سعی کرده بود تا راه‬ ‫انها را دنبال کند‪.‬‬ ‫در این میان با توجه به حوزه تخصصی پژوهش��ی‬ ‫ش��ما‪ ،‬در اندیش��ه عالم��ه محمد اقب��ال الهوری‪،‬‬ ‫تاثیرات عالم��ه اقبال را به عنوان یک اندیش��مند‬ ‫در درجه اول مس��لمان و در درجه دوم ش��رقی و‬ ‫فارسی زبان بر ذهن و نگاه مرحوم شریعتی چگونه‬ ‫ارزیابی می کنید؟‬ ‫تاثیر اقبال نه تنها بر شریعتی بلکه بر همه نواندیشان‬ ‫دینی بسیار چشمگیر است‪ ،‬چندان که می توان گفت‬ ‫ک��ه هیچ اندیش��ه ت��ازه و عمده ای پ��س از اقبال در‬ ‫‪40‬‬ ‫حوزه نواندیشی دینی مطرح نشده که او پیش تر بیان‬ ‫نکرده باش��د‪ .‬چنان که می دانید ارزش هر مکتب‪ ،‬هر‬ ‫جریان فک��ری و هر اندیش��مندی در ارای محوری‬ ‫اوست‪ .‬جزئیات اموری اعتباری هستند که با گذشت‬ ‫زمان با دس��تاوردهای نوین بشری و با پیشرفت علم‬ ‫دچ��ار تغییر می ش��وند‪ ،‬بنابراین انچ��ه اهمیت دارد‬ ‫دیدگاه های عمده ان اندیش��مند اس��ت‪ .‬در اندیش��ه‬ ‫مرحوم دکتر شریعتی نمی توانید دیدگاه عمده ای بیابید‬ ‫که در مجموع ارای اقبال قابل ردیابی نباشد‪ .‬نظرات‬ ‫عمده ای که اقبال در زمینه نوگرایی دینی یا اجتماعی‬ ‫بیان داشته اس��ت‪ ،‬بعد ها به صورتی دیگر و در قالب‬ ‫اصطالحاتی دیگر به وسیله شریعتی بیان می شود‪.‬‬ ‫پ��س از نظر ش��ما دکتر ش��ریعتی در اث��ار خود‬ ‫به گونه ای دیگ��ر نظرات اقب��ال در زمینه نوگرایی‬ ‫دینی یا اجتماعی را بیان کرده است‪ ،‬به عنوان مثال‬ ‫از چن��د اثر وی نام می برید که مصداق گفته هایتان‬ ‫باشد؟‬ ‫از جمله این اثار می توان به «بازگش��ت به خویشتن»‬ ‫اش��اره کرد که در واقع همان «فلسفه خودی» است‪،‬‬ ‫البته این امر در س��ایر اندیش��ه ها و اثار شریعتی هم‬ ‫قابل مشاهد است مانند «دگراندیشی»‪« ،‬عمل گرایی»‪،‬‬ ‫«بازس��ازی اندیش��ه دینی» و امثال اینها ک��ه در اثار‬ ‫اقبال به تفضیل مطرح شده و مورد تاکید قرار گرفته‬ ‫است‪.‬‬ ‫مرحوم ش��ریعتی در س��خنرانی معروفش در سال‬ ‫‪49‬با عنوان « اقبال مصلح قرن اخیر»‪« ،‬دموکراسی»‬ ‫را مترقی ترین و حتی اسالمی ترین حکومت معرفی‬ ‫می کند‪ ،‬اما توامان ان شروط زیادی را برای تحقق‬ ‫ان تعیین می کند‪ ،‬این نگاه به دموکراس��ی اسالمی ‬ ‫چقدر با نگاه اقبال همراهی دارد؟‬ ‫دموکراس��ی اصطالحی اس��ت سیاس��ی ک��ه حداقل‬ ‫‪ 2500‬س��ال است که بش��ر ان را برای نوع خاصی از‬ ‫حکومت وضع کرده اس��ت‪ .‬معادل فارسی این کلمه‬ ‫حکومت مردم بر مردم می ش��ود‪ .‬اگر به این اصطالح‬ ‫مفه��وم تازه ای با دیدگاه ه��ای دینی یا حتی غیر دینی‬ ‫اضافه ش��ود‪ ،‬ب��دون تردید دچار ابهام خواهد ش��د‪.‬‬ ‫وقتی از دموکراس��ی دینی س��خن گفته می ش��ود در‬ ‫واقع عقل انس��انی در راس��تای عقل اله��ی قرار داده‬ ‫می شود‪ .‬چنین برداشتی از حکومت دینی درامیختن‬ ‫دموکراس��ی با تئوکراس��ی (‪ )Theocracy‬یا حکومت‬ ‫دینی است‪ .‬چنین ترکیبی حقیقت هر یک از دو وجه‬ ‫را مخدوش می س��ازد‪ ،‬زیرا هر ظرفی برای مظروفی‬ ‫خاص ساخته می شود‪.‬‬ ‫ش��رط قائل ش��دن برای مفاهیم تثبیت ش��ده که در‬ ‫طول تاریخ مورد تجربه قرار گرفته اند‪ ،‬ممکن اس��ت‬ ‫ظاهری پذیرفتنی داشته باشند‪ ،‬ولی باید دید در عمل‬ ‫هم مفید واقع می شود‪.‬‬ ‫اقبال با اصل دموکراسی مخالفت ندارد‪ ،‬منتها ان را از‬ ‫منظر معنوی می نگرد و به خالف متفکران غربی رشد‬ ‫اقتصادی را عامل اصلی قرار نمی دهد‪ .‬به عقیده وی‬ ‫وجود هر انسان مرکز توانایی های ناشناخته ای است‬ ‫که با پ��رورش امکانات بس��یاری را فراهم می اورد‪.‬‬ ‫بنابراین جامعه می تواند براس��اس تعلیم و تربیتی که‬ ‫برامده از فرهنگ خودی اس��ت‪ ،‬سرنوش��ت خود را‬ ‫در حکومتی دموکراتیک به دس��ت گیرد‪ .‬زیرا در این‬ ‫صورت تصمیمات او الهی می شود‪ .‬او انسان را مختار‬ ‫می دان��د و از همین رو معتقد اس��ت ک��ه اگر فرد با‬ ‫جامعه ای بر س��ر دو راهی قرار گیرد هیچ نیرویی جز‬ ‫خود او نمی تواند درباره سرنوشتش تصمیم بگیرد‪.‬‬ ‫با توجه به نظریات و اثار دکتر شریعتی وی بیشتر‬ ‫تحت تاثیر ک��دام جنبه از اندیش��ه انتقادی عالمه‬ ‫اقبال الهوری بود؟‬ ‫به طور کلی می توان گفت که او نیز مانند عالمه اقبال‬ ‫از اس�لام منفعل و از خود رمیدگی مس��لمانان بسیار‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫تاریخ‬ ‫سیاست‬ ‫دین و‬ ‫دلزده و خشمگین بوده است‪ .‬مجموع دیدگاه های او‬ ‫را که بررس��ی کنید به این نتیجه می رس��ید که هدف‬ ‫وی از طرح اندیش��ه های گوناگ��ون و تب وتابی که‬ ‫در نش��ان دادن حقایق دینی مصروف داشته که حتی‬ ‫برخی ان را اس��تفاده ابزاری از کلیت دین دانسته اند‪،‬‬ ‫برای ایج��اد تحرک و پویایی در می��ان مردم و فائق‬ ‫امدن بر از خود بیگانگی بوده است‪ ،‬در نظرات اقبال‬ ‫نیز همین موضوع کامال صادق اس��ت‪ .‬به نظرم هر دو‬ ‫نفر انها در پی یافتن بهش��ت در همین جهان بوده اند‬ ‫و دین را بیش��تر به این قصد محترم می داشتند‪ .‬برای‬ ‫من بس��یار ش��گفت انگیز و حیرت اور است که او از‬ ‫سویی کتاب «فاطمه‪ ،‬فاطمه است» را می نویسد‪ ،‬یعنی‬ ‫واژه ای برت��ر از ان در وصف کلمه فاطمه نمی یابد و‬ ‫خلق را به مهرورزی چهره هایی مانند ابوذر تحریص‬ ‫می کند که می تواند قرنی را تغییر دهند‪.‬‬ ‫اقبال را هم که خوب بکاوید به همین نتیجه می رسید‪،‬‬ ‫دین از نگاه او یعنی س��عادت دنیوی و تعالی انس��ان‬ ‫در این جهان‪.‬‬ ‫همه اثار او مرتبط با جهان واقع اس��ت‪ ،‬او به شدت‬ ‫خیام نمی گوید «این نقد بگیر و دس��ت از ان نس��یه‬ ‫بردار» ولی تاکید بس��یار بر حیات کنونی بش��ر دارد‪،‬‬ ‫چن��دان که در اث��ار او تقربی��ا ج��ای چندانی برای‬ ‫جهان دیگر وجود ندارد‪ ،‬مگر اینکه خواس��ته باش��د‬ ‫دیدگاه ه��ای مابع��د طبیعی خود را مطرح س��ازد‪ .‬او‬ ‫زندگ��ی اندیش اس��ت‪ ،‬نه مرگ اندی��ش‪ .‬از این رو‬ ‫می گوید «هدف من از س��رودن شعر به فارسی دفاع‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫از اس�لام نیست‪ ،‬بلکه طالب و مشتاق نظام اجتماعی‬ ‫بهتر هستم‪ ».‬چنین دیدگاهی یعنی انسان و زندگی او‬ ‫را بر همه چیز مقدم داشتن و دانستن‪.‬‬ ‫پس می ش��ود اینگون��ه گفت که هم اقب��ال و هم‬ ‫ش��ریعتی دین را برای زندگی می خواهند و معنای‬ ‫انسان را در انسان بودن می دانند؟‬ ‫بله زیرا اقبال جهان را منهای انسان بی معنا می داند‪:‬‬ ‫«اگر ماییم گردان جام ساقی است‬ ‫ی هنگامه باقی است»‬ ‫به بزمش گرم ‬ ‫بنابرای��ن جای عجیبی نیس��ت که خطاب به انس��ان‬ ‫ارمانی خود بگوید‪:‬‬ ‫«شاخ درخت سدره ای‪ ،‬خارو خس چمن مشو‬ ‫منکر او اگر شدی‪ ،‬منکر خویشتن مشو»‬ ‫به نظر می رس��د چنین احساس��ی در باب زندگی و‬ ‫انس��ان در اندیشه اقبال و ش��ریعتی مشترک است و‬ ‫ه��ر دو به خالف دین اندیش��ان افراطی دین را برای‬ ‫زندگی می خواهند نه زندگی را برای دین‪.‬‬ ‫نگاه اعتقادی دکتر ش��ریعتی را پیش از انقالب که‬ ‫جامعه ان روز ایران تنها ب��ه انقالبی اعتقادی نیاز‬ ‫دارد و نه اصالح‪ ،‬در مقایس��ه با نظریه عالمه اقبال‬ ‫در اجالس ساالنه «مسلم لیگ» در اهلل اباد «‪»1930‬‬ ‫که نظریه تاس��یس یک دولت مس��تقل مسلمان در‬ ‫شبه قاره مطرح کرد را چگونه می بینید؟‬ ‫این دو وضعیت را اگر از منظر عقیدتی بنگریم شاید‬ ‫به هم ش��بیه باش��ند‪ ،‬یعنی دو جامعه مسلمان که در‬ ‫کسب معنویتی گمش��ده برامدند‪ ،‬سلسله جنبان این‬ ‫تفکر در ش��به قاره اقبال بود و در ایران شریعتی‪ ،‬اما‬ ‫هیچ یک از ان دو چندان نزیس��تند تا ش��اهد حاصل‬ ‫تالش های خود باشند‪ .‬سرزمین اسالمی در شبه قاره‪،‬‬ ‫یعنی کشور پاکس��تان ‪ 9‬سال پس از درگذشت اقبال‬ ‫بر نقشه جهان ش��کل گرفت‪ .‬همه امیدوار بودند که‬ ‫نخس��تین جمهوری اس�لامی در جهان ب��رای دیگر‬ ‫ی الگویی خواهد شد‪ .‬چشم های‬ ‫کش��ورهای اس�لام ‬ ‫مس��لمانان هندی در حالی که اغش��ته به اشک شوق‬ ‫ب��ود به این��ده ای نظر داش��ت که غنچه س��عادت و‬ ‫بهروزی در ان شکوفا خواهد شد‪ ،‬ولی چنین نشد‪.‬‬ ‫همه می دانند که وضع مس��لمانان این کشور به هیچ‬ ‫وجه بهتر از مس��لمانان هند نیست و اختالفات پنهان‬ ‫به قوت خود باقی اس��ت‪ .‬امروز کش��ور پاکستان به‬ ‫لح��اظ بنیه اقتصادی‪ ،‬ش��رایط اجتماعی و سیاس��ی‬ ‫ش��رایطی بسیار نامس��اعدی دارد‪ .‬تب و تابی که در‬ ‫ی پاکستان‬ ‫سال ‪ 1947‬برای تشکیل س��رزمین اسالم ‬ ‫در میان مسلمانان هند پدید امد به زودی جای خود‬ ‫را به گرایش های قومی داد که حاصل ان پدید امدن‬ ‫کشور مستقل بنگالدش بر اساس هویت قومی بود‪.‬‬ ‫ش��اید اقبال چنی��ن سرنوش��تی را برای مس��لمانان‬ ‫شبه قاره که از ش��یوه زندگی و طرز فکرشان پیوسته‬ ‫انتقاد می کرد به عیان متصور می شد که قلبا با تقسیم‬ ‫شبه قاره و به هم ریختن شرایط موجود راضی نبود‪.‬‬ ‫او با تس��امح خاص خویش که اس��اس اندیشه دینی‬ ‫و سیاس��ی اش را تش��کیل می ده��د به مس��لمانان و‬ ‫هندوان اندرزی می دهد که پس از گذش��ت نزدیک‬ ‫به هشتادس��ال می تواند باز هم هش��دار دهنده باشد‪.‬‬ ‫به عنوان مثال در جاویدان اقبال‪ ،‬صریحا می گوید‪:‬‬ ‫«در کش��ورمان و دیگر کشورها کوس رسوایی ما به‬ ‫صدا در امده ‪ ...‬به عقیده من حقیقت بس��ان الماس��ی‬ ‫ تراش خورده اس��ت که از هر سمتش اشعه ای رنگین‬ ‫س��اطع می ش��ود و هر ک��س رنگ م��ورد قبولش را‬ ‫انتخاب می کند‪ .‬بنابراین هرکس حقیقت را از منظری‬ ‫می نگرد‪».....‬‬ ‫ول��ی این توصیه راه ب��ه جایی نبرد و ب��ا باالگرفتن‬ ‫اختالفات جماعت عاطفی اشفته حال سرزمینی پدید‬ ‫امد قاتق نانش اه است‪.‬‬ ‫از اینها گذش��ته در قیاس می��ان دو وضعیت مذکور‬ ‫یک اصل اساس��ی را نباید از نظر دور داش��ت و ان‬ ‫این اس��ت که جامعه ایرانی برخالف مس��لمانان هند‬ ‫فقط متشکل از فرهنگ دینی نیست‪ ،‬فرهنگ دیر پای‬ ‫ملی نیز وجود دارد که اگر نادیده گرفته شود‪ ،‬بخش‬ ‫عظیمی از هویت ایرانی از میان می رود‪.‬‬ ‫چرا با گذش��ت س��ال ها ب��ر تعداد اف��رادی که از‬ ‫دکترشریعتی انتقاد می کنند‪ ،‬افزوده می شود؟‬ ‫در ایران هویت ملی و دین پش��ت و روی یک سکه‬ ‫یا دو کفه یک ترازو هس��تند که باید به هر دو نگاهی‬ ‫عادالنه داش��ت‪ ،‬بی توجهی به هریک از انها به طور‬ ‫قطع مطلوب چنین جامعه ای نخواهد بود‪ ،‬ش��اید از‬ ‫این روس��ت که هر چه می گذرد ب��ر منتقدان جریان‬ ‫فکری شریعتی افزوده می شود‪.‬‬ ‫تا ح��اال هرچه گفتید از ش��باهت ی��ا تاثیر پذیری‬ ‫دکترش��ریعتی از عالمه اقبال بود‪ ،‬اما به نظر شما با‬ ‫وجود این همه وجه تشابه ایا تفاوت کلی در اقبال‬ ‫و شریعتی می بینید که در خور توجه باشد؟‬ ‫یک تف��اوت کلی میان انها وج��ود دارد که محتوا و‬ ‫ساختار اثارش��ان را شامل می شود‪ .‬ش��ریعتی شاعر‬ ‫نیست ولی اثارش تحت تاثیر احساسی شاعرانه است‪.‬‬ ‫حال انکه اقبال شاعر است ولی اثار وی به رغم انکه‬ ‫به زبان شعر بیان شده‪ ،‬مستدل و واقع گرایانه است‪.‬‬ ‫رویکرد نظریه پردازانه و روشنفکرانه اقبال بیشتر در‬ ‫اثار منظوم وی بروز و تجلی پیدا کرده است‪« .‬اسرار‬ ‫خ��ودی‪ ،‬رموز بی خودی»‪« ،‬جاوید نامه» و «پس چه‬ ‫باید کر د ای اقوام شرق؟» از جمله این بروزهاست‪.‬‬ ‫دکتر شریعتی چقدر از این اثار استفاده کرده است؟‬ ‫و به نظر ش��ما چرا تاثی��ر ان را به صورت منثور در‬ ‫زبان و بیان مرحوم شریعتی می بینیم؟‬ ‫می دانی��د ک��ه از ش��ریعتی کتاب��ی موجود اس��ت با‬ ‫عنوان «ماواقبال» که در واقع س��تایش نامه ای اس��ت‬ ‫از اندیش��ه های اقب��ال‪ .‬از ای��ن کتاب ک��ه مجموعه‬ ‫سخنرانی های اوست‪ ،‬پیداس��ت اثار فارسی اقبال را‬ ‫م��ورد مطالعه ق��رار داده و هر جا که ب��ه نکته ای قابل‬ ‫بحث برخ��ورده انه��ا را مطرح کرده اس��ت‪ .‬اثار و‬ ‫اندیش��ه های اقبال چندان او را ب��ه خود جذب کرد‬ ‫که می گوید‪« :‬وقتی به اقبال می اندیش��م علی گونه ای‬ ‫را می بینم‪ ،‬انس��انی را بر گونه علی‪ ،‬اما بر اندازه های‬ ‫کمی و کیفی متناس��ب با اس��تعداد های بش��ری قرن‬ ‫بیستم‪».‬‬ ‫به عنوان اخرین پرسش بفرمایید که به طور خالصه‬ ‫نگاه کلی شما نسبت به شریعتی چیست؟‬ ‫می دانید که شرق توجهی افراطی به مابعد الطبیعه دارد‬ ‫و مدام در این اندیشه است که «دستی از غیب برون‬ ‫اید و کاری بکند»‪.‬‬ ‫براساس همین شیوه گاه باید گفت تفکر شرق کارش‬ ‫به تن اس��ایی کشیده است به طوری که اکنون هر چه‬ ‫مصرف می کند حاصل اندیش��ه دیگران و دس��تاورد‬ ‫غیر اس��ت و همه اینها به دلیل ان است که نمی تواند‬ ‫بند نافش را ب��ا متافیزیک قطع کند و به خود بگوید‬ ‫ک��ه انچه عقلی اس��ت‪ ،‬واقعی اس��ت و انچه واقعی‬ ‫اس��ت‪ ،‬عقلی اس��ت‪ .‬این ایرادی است که بسیاری از‬ ‫اندیش��مندان دینی خواسته یا ناخواس��ته بدان دامن‬ ‫زده اند که مرحوم ش��ریعتی نیز از ان زمره انان است‪.‬‬ ‫البت��ه بح��ث در دیدگاه ه��ای او نیاز ب��ه موقعیت و‬ ‫ش��رایطی دارد که اکنون میسر نیست ولی در مجموع‬ ‫می ت��وان گفت که وی ذهن جامع��ه را از یک حوزه‬ ‫مابعد الطبیعی زن��گار گرفته به ح��وزه مابعدالطبیعی‬ ‫صیقل خورده ای متوجه س��اخت و ی��ک متافیزیک‬ ‫را ب��ا متافیزی��ک دیگری نفی کرد که ب��دون در نظر‬ ‫گرفت��ن نیک و ب��دش به هرحال سرش��ار از مفاهیم‬ ‫دس��ت نیافتنی اس��ت و فرد و جامع��ه را اگر نگوییم‬ ‫اش��کارا حداقل به طور ضمنی از دنی��ای واقع منتزع‬ ‫می سازد‪.‬‬ ‫‪41‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫قصه نقد شریعتی و نیاز نسل امروز به او‬ ‫محکم ه بی پایان‬ ‫امین بختیاری‬ ‫«متکلم را تا کسی عیب نگیرد‪ ،‬سخنش صالح نپذیرد»‬ ‫(سعدی‪ :‬گلستان‪ ،‬باب هشتم)‬ ‫اساس��ا پویایی هر اندیش��ه ای در گرو نقد ان خواهد‬ ‫بود‪ .‬فرهنگ نقد به عبارتی «جزء س��اختاری» اجتماع‬ ‫علمی اس��ت و نوعی عنصر «هویت بخش» محسوب‬ ‫می ش��ود‪ .‬این از ان روست که هم ه فرایند های تولید‬ ‫اشاعه و کاربست اندیشه علمی هر یک به نوعی از گذر‬ ‫نق��د و نقادی ص��ورت می گیرد‪ .‬نقد اندیش��ه ها خود‬ ‫تو گوی‬ ‫ب��ه خود فضای��ی را ایجاد می کند ب��رای گف ‬ ‫اندیشه های متکثر و متنوع و این امر خود سبب می شود‬ ‫ت��ا از دیالکتیک میان تکثرات موجود‪ ،‬س��نتزی جدید‬ ‫بیرون اید‪ .‬سنتزی که شکلی پیچیده تر و تکامل یافته تر‬ ‫از اندیش��ه های ما قبل خود داشته باش��د‪ .‬بنابراین نقد‬ ‫علمی و نظام مند سبب می شود تا اندیشه اندیشمند در‬ ‫خالل جرح و تعدیل های منتقدان به نوعی پختگی و‬ ‫ی تربیت شود و در این‬ ‫تکامل برسد و فکر او به شکل ‬ ‫‪42‬‬ ‫میان به تدریج «سخنش اصالح پذیرد»‪.‬‬ ‫علی ش��ریعتی از مع��دود اندیش��مندان دوره معاصر‬ ‫است که موضوع تفس��یرهای گوناگون بوده و از وی‬ ‫قضاوت ه��ا و نقدها یی به غایت متنوع و ناهمگون به‬ ‫دست داده شده است؛ قضاوت هایی که طیفی متنوع و‬ ‫گسترده از روشنفکر مذهبی‪ ،‬مارکسیست‪ ،‬شیعه غالی‪،‬‬ ‫فناتیک مذهبی و‪ ...‬را در بر می گیرد‪ .‬در مورد ش��ریعتی‬ ‫و اینک��ه او ب��ه واقع چه اندیش��ه ای دارد‪ ،‬هر طور که‬ ‫قضاوت کنیم‪ ،‬به نظر می رس��د امروز دیگر نمی توان‬ ‫نقش ش��ریعتی را در انقالب اسالمی و تفکر مابعد او‬ ‫به ویژه در جریان های روشنفکری در ایران انکار کرد‪.‬‬ ‫نقش شریعتی به طور ملموس روی نسل انقالب قابل‬ ‫مشاهده است‪ .‬بسیاری از مبارزانی که از سال ‪ 60‬به بعد‬ ‫بر مسند مناصب حکومتی در ایران نشستند‪ ،‬عالقه مند‬ ‫به شریعتی بودند و حتی برخی از دوستان و نزدیکان‬ ‫وی به حس��اب می امدند‪ .‬این جدای از نقش��ی است‬ ‫که شریعتی در ساخت هویت فرهنگی‪ -‬ایدئولوژیک‬ ‫ما طی س��ه ده ه اخیر ایفا کرده است‪ .‬به عبارتی سخن‬ ‫گفتن از شریعتی س��خن گفتن از بخشی از کیستی و‬ ‫هویت تاریخی ماست‪.‬‬ ‫ضرورت نقد اندیشه های شریعتی در جهت اقتباس و‬ ‫بازسازی مولفه های تفکر او در هیئتی نوین امری است‬ ‫مس��لم و البته چه در دوران حیات ش��ریعتی و چه در‬ ‫این س��ی سالی که از فوت او می گذرد وی مورد انواع‬ ‫نقد ها قرار گرفت‪ .‬وجود همین نقد ها پس از گذشت‬ ‫سه دهه نش��ان از ان دارد که گویی شریعتی همچنان‬ ‫مساله ساز است و فهم ارتباط تفکر او و مطرح شدنش‬ ‫در جامعه کنونی و به عبارت دیگر درک نسبت شریعتی‬ ‫با امروز ما از اهمیت زیادی برخوردار اس��ت‪ .‬بنابراین‬ ‫گام اول غور در اثار شریعتی و نقد انهاست و گام دوم‬ ‫فهم شریعتی از دریچه امروز‪.‬‬ ‫اما اینکه «نقد» یعنی چه خود مس��اله ای اس��ت مهم‪.‬‬ ‫اساس��ا نق��د هنوز نتوانس��ته به مثابه یک س��وژه قابل‬ ‫بررس��ی به طور شایسته مورد توجه اهل علم در ایران‬ ‫قرار گیرد و این تا حدی نیز معلول کج فهمی در فهم‬ ‫معنای «نقد» اس��ت‪ .‬واژه نقد و انتقاد در جامعه علمی‬ ‫ما غالبا به معنای ذکر معایب فهم شده است؛ در حالی‬ ‫که چنین فهمی تعریفی از عیب جویی اس��ت و با نقد‬ ‫متفاوت است‪ .‬نقد عبارت است از ارزیابی‪ ،‬شناسایی‬ ‫«زیر و رو کردن‪ ،‬حس��ن ها و عیب ه��ا را نمایاندن و‬ ‫ازهمه مهمتر پنهان ها را رو اوردن»‪ .‬از سوی دیگر نقد‪،‬‬ ‫مستلزم داشتن رویکرد و موضعی مشخص است‪ .‬اگر‬ ‫منتقد بدون معیار و موضع مشخصی به سراغ نقد برود‬ ‫نوعی هرج و مرج نظری حاکم می ش��ود و به عبارتی‬ ‫منتقد در دام نسبی گرایی می غلتد و هر بخشی از یک‬ ‫تفکر را با یک ش��کل و معیار و مطابق تمایالت خود‬ ‫مورد س��نجش ق��رار می دهد‪ .‬چنین نقدی اساس��ا از‬ ‫اعتبار ساقط اس��ت و بیشتر می توان نام ان را «تحلیل‬ ‫شخصی» نهاد‪.‬‬ ‫مخالفان و منتقدان شریعتی را در یک نگاه کلی می توان‬ ‫به دو گروه عمده تقس��یم کرد‪ :‬نخس��ت انتقاداتی که‬ ‫از پای��گاه معرفتی خاصی ارای ش��ریعتی را به چالش‬ ‫کش��یده اند و دوم مخالفت هایی که ب��ا درون مایه های‬ ‫غیر معرفتی سامان پذیرفته یا فاقد مبنای معرفتی خاصی‬ ‫هس��تند‪ .‬در گروه نخس��ت می توان به کس��انی چون‬ ‫س��ید جواد طباطبایی اشاره کرد که با رویکردی هگلی‬ ‫به مدرنیته معتقد اس��ت که کارنامه شایگان‪ ،‬شریعتی‪،‬‬ ‫ال احمد و‪ ...‬همگی به علت رویکرد تجدد ستیز نوعی‬ ‫بازگشت به جهان پیشامدرن است‪ .‬از نمونه های دیگر‬ ‫ای��ن نقد ها‪ ،‬نقد های مبتنی بر عقالنیت انتقادی پوپری‬ ‫است که از مهمترین انها می توان به نقد مشهور سروش‬ ‫بر شریعتی در مورد ایدئولوژیک کردن دین از سوی او‬ ‫و نگاه کارکردگرایانه اش به دین اشاره کرد‪ .‬نقد شایگان‬ ‫و نیز نقدهای برخی از ش��اگردان فردید بر شریعتی را‬ ‫نیز می توان در این دس��ته ج��ای داد‪ ،‬اما در گروه دوم‬ ‫مخالفت ه��ا می ت��وان از انواع اهانت ها‪ ،‬انتس��اب ها و‬ ‫تحقیر ه��ا یاد کرد که به ج��ای برخورد منطقی با ارای‬ ‫شریعتی به او صورت می داده اند‪.‬‬ ‫ش��ریعتی از همان اغاز که در حسینیه ارشاد شروع به‬ ‫ایراد سخنرانی هایش کرد‪ ،‬انواع انتقاد ها نیز به سوی او‬ ‫سرازیر شد‪ .‬عمده انتقاداتی که در دهه ‪ 50‬به شریعتی‬ ‫وارد می شد چنین مسائلی بودند؛ شریعتی روشنفکری‬ ‫خرده بورژواس��ت که فقط بر کار فکری تاکید می کند‬ ‫و حرف ه��ای او معط��وف ب��ه عمل نیس��ت‪ ،‬پروژه‬ ‫اصالح دینی او از همکاری او با نظام شاه و هم سویی‬ ‫با امپریالیس��م خبر می دهد‪ .‬از سوی دیگر حتی برخی‬ ‫جوانان مذهبی که کم و بیش اثار ش��ریعتی را خوانده‬ ‫بودند و خود را متاثر از وی می دانس��تند معتقد بودند‬ ‫که ش��ریعتی بیشتر یک شور بود که باید با یک شعور ‬ ‫ترکیب می ش��د‪ .‬نگاه جامعه شناس��انه به دین و نقص‬ ‫او در تفکر اس�لامی جزو انتقادات این گروه بود‪ .‬در‬ ‫کن��ار اینها‪ ،‬نقد های تند روحانی��ت نیز گهگاه گریبان‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫تاریخ‬ ‫سیاست‬ ‫دین و‬ ‫ش��ریعتی را می گرفت‪ .‬به عنوان مثال می توان به پاسخ‬ ‫ایت اهلل س��ید محمد ص��ادق روحانی در اب��ان ماه ‪51‬‬ ‫درباره استفتایی که درباره حسینیه ارشاد شریعتی شده‬ ‫بود اش��اره کرد‪« :‬نش��ریات اخیر موسسه فوق الذکر و‬ ‫سخنرانی های نامبرده در این ایام پا به مرحله خطرناکی‬ ‫گذاش��ته‪ ...‬هرگز تصور نمی رف��ت‪ . . .‬کار محاربه با‬ ‫تشیع و ش��یعه گری و محاربه با خاندان رسالت چنان‬ ‫اوجی بگیرد که موسس��ه ای اینگونه ازادانه برخالف‬ ‫مذهب تش��یع و دین مقدس اسالم و قوانین اسمانی‬ ‫ان مطالبی را منتش��ر و س��خنرانی های زهرالودی در‬ ‫ان بش��ود‪ .‬در هر صورت با وضع فعلی این موسسه‪،‬‬ ‫حقیر ش��رکت در مجالس ا ن را ح��رام می دانم‪ » .‬در‬ ‫دهه ‪ 60‬همسو با دهه ‪ 50‬شریعتی متفکری بی سیستم‪،‬‬ ‫دینداری التقاطی‪ ،‬سیاستمداری مشکوک تلقی می شد‪.‬‬ ‫انقالبی بودن و ش��ور بی ش��عور‪ ،‬غربزدگی و رویکرد‬ ‫عقالنی و س��کوالر به دین و خالی از اصالت شرعی‬ ‫نی��ز از دیگ��ر انتقادات وارد بر ش��ریعتی بود‪ .‬در کنار‬ ‫اینها نقش او نیز در انقالب مورد انکار قرار می گرفت‪.‬‬ ‫ش��ریعتی که تا دی��روز متهم به غ��رب زدگی بود در‬ ‫ده��ه‪ 70‬اتهامش می ش��ود غرب س��تیزی‪ ،‬دعوت به‬ ‫انقالب‪ ،‬بنیادگرایی‪ ،‬خش��ونت و مخالف دموکراسی‪.‬‬ ‫در ده��ه ‪ 80‬نیز در ادام��ه حداکثری و فربه کردن دین‬ ‫از س��وی ش��ریعتی اس��ت که گریبان او را می گیرد و‬ ‫البته طی دهه های ‪ 70‬و ‪ 80‬به اثبات نقش شریعتی در‬ ‫انقالب نیز بر خالف دهه ‪ 60‬پرداخته شد‪.‬‬ ‫در طول همه این س��ال ها ش��ریعتی در معرض نقد و‬ ‫قضاوت بوده اس��ت‪ .‬اساس��ا نق��د و چنین کنش ها و‬ ‫واکنش های��ی نش��ان از ان دارد که ش��ریعتی هنوز از‬ ‫پ��ای نیفتاده و در این س��ال ها پا به پ��ای جامع ه خود‬ ‫امده اس��ت‪ .‬مساله ای که در این میان جالب است این‬ ‫که در این س��ی سال هنوز جرم شریعتی معلوم نشده‬ ‫اس��ت‪ .‬شریعتی در همه این س��ال ها متهم بوده است‪.‬‬ ‫دادگاه شریعتی سی س��ال است که برپاست و قضات‬ ‫در حال قض��اوت کردن‪ .‬اما هنوز هیچ حکمی درباره‬ ‫جرم او داده نش��ده است‪ .‬ش��ریعتی در این سال ها به‬ ‫هیچ وکی��ل مدافعی هم نیاز نداش��ته و خودش مرتبا‬ ‫خود را بازتولید کرده و تطبیق داده و همگام با جامعه‬ ‫جلو امده است‪ .‬این سخنان ابدا به این معنا نیست که‬ ‫هیچ نقدی بر شریعتی وارد نیست‪ .‬بلکه سخن بر سر‬ ‫این است که یک؛ اساسا همان طور که اشاره شد هنوز‬ ‫جرم ش��ریعتی دقیقا معلوم نیست و اتهام او هر لحظه‬ ‫تغییر می کند‪ .‬معلوم نیس��ت شریعتی باید در قبال چه‬ ‫چیزی پاسخگو باشد‪.‬‬ ‫دوم؛ نقد ش��ریعتی ملزوماتی دارد که متاس��فانه در‬ ‫بس��یاری از این نقدها رعایت نمی ش��ود و البته این‬ ‫از ان روس��ت که اساس��ا هنوز ادب و اداب نقد در‬ ‫جامعه علمی ما شکل نگرفته است‪ .‬در اغلب چنین‬ ‫انتقادات��ی موض��ع منتق��دان معلوم نیس��ت و همان‬ ‫ط��ور که گفتم چنین س��خنانی بیش��تر باید به منزله‬ ‫نوعی تحلیل ش��خصی تلقی ش��ود تا نقدی علمی‪.‬‬ ‫منتق��د باید مح��دوده کار خود را معل��وم کند‪ .‬باید‬ ‫معلوم کند که قصد او نقد اندیش��ه نویس��نده است‬ ‫ی��ا ش��یوه کار او یا حت��ی نقد(گاهی نی��ز تخریب)‬ ‫ش��خصیت یک متفک��ر‪ .‬یک��ی از عمده ترین افاتی‬ ‫ک��ه در نقد های مربوط به ش��ریعتی دیده می ش��ود‬ ‫وجود نوعی تقلیل گرایی و نیز تجزیه کردن اندیش��ه‬ ‫اوس��ت‪ .‬اندیشه شریعتی اندیش��ه ای است نظام مند‪،‬‬ ‫چند بع��دی و چند س��احتی‪ .‬ش��ریعتی همان طور که‬ ‫خود نیز می گوید نوش��ته هایش بر س��ه گونه است؛‬ ‫اجتماعیات‪ ،‬اس�لامیات‪ ،‬کویریات‪ .‬انچه تنها مردم‬ ‫می پس��ندند؛ اجتماعیات‪ .‬انچ��ه هم مردم و هم من؛‬ ‫اسالمیات و انچه خودم را راضی می کند؛ کویریات‬ ‫اس��ت‪ .‬بر همین اساس می توان گفت اساسا شریعتی‬ ‫واقعیتی اس��ت سه الیه یا س��ه وجهی‪ .‬این سه الیه‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫را می ت��وان این گون��ه تصویر کرد‪« :‬اس�لام گرایی‬ ‫انقالبی‪ ،‬متفک��ری مصلح‪ ،‬رندی عارف‪ ».‬برای مثال‬ ‫کتاب خودسازی انقالبی‪ ،‬بازسازی هویت ایرانی و‬ ‫اسالمی و هبوط در کویر را می توان به ترتیب نماینده‬ ‫سه چهره ش��ریعتی دانست‪ .‬فهم ش��ریعتی مستلزم‬ ‫فهم او در پرتو این س��ه وجه اس��ت و نه تجزیه او‬ ‫و تقلیل او به یک بعد‪ .‬ش��ریعتی را باید به صورت‬ ‫یک مجموعه و ی��ک بینش دید و نه مجموعه ای از‬ ‫افکار پریشان و پراکنده‪ .‬دعوت او به ازادی را باید‬ ‫در پرت��و عش��قش به عدالت فهمید و این می ش��ود‬ ‫م��رز او با لیبرالیزم غرب��ی‪ .‬و دعوت او به عدالت و‬ ‫ازادی را در پرتو اشتیاق او به عرفان و این است که‬ ‫تعیی��ن می کند مرز او را با مدرنیته غربی و دعوتش‬ ‫به عرفان را باید در پرتو عالقه اش به مردم درک کرد‬ ‫و اینگونه اس��ت که مرز او با زاهد معلوم می ش��ود‪.‬‬ ‫مس��اله دیگر در این جریان این است که نقد‪ ،‬اصوال‬ ‫پیوند وثیقی با اصالح دارد‪ .‬این درحالی اس��ت که‬ ‫اغلب منتقدان ش��ریعتی یا از موضعی محافظه کارانه‬ ‫صرفا در ستایش وی کوشیدند یا با اتخاذ رویکردی‬ ‫رادی��کال تالش کردند تا فقط در طرح معایب نظام‬ ‫اندیشگی او گام بردارند‪ .‬منتقدان دکتر چه در ذم و‬ ‫چه در مدح او به زبان خود شریعتی «به کوتاه ترین‬ ‫راه اندیش��یدند نه درس��ت ترین راه»‪ .‬از سوی دیگر‬ ‫ای��ن نکته مورد اتف��اق همه اهالی اهل علم اس��ت‬ ‫که اساس��ا اجتماع علمی ی��ک «نظام خود ارزیابانه»‬ ‫(‪ )self-judgments ystem‬اس��ت‪ .‬بنابرای��ن نق��د و‬ ‫بررس��ی روایی و اعتب��ار اندیش��ه ها و به طور کلی‬ ‫ارزش گذاری انها تنها بر عهده عالمان است‪ .‬بنابراین‬ ‫نباید افرادی خارج از میدان علم و اندیش��ه در این‬ ‫حوزه دخالت کنند‪ .‬با این حال بسیاری از نقدهایی‬ ‫که بر شریعتی وارد شده نقدهایی است که از سوی‬ ‫افرادی به غیر از اهالی علم و با منطقی به جز منطق‬ ‫علم به او وارد ش��ده مانند نقدهای سیاس��ت زده و‬ ‫اغل��ب مبتنی بر منافع ش��خصی و گروهی که در هر‬ ‫دوره ش��کل متفاوتی دارد‪ .‬نتیجه چنین نقدهایی ان‬ ‫می ش��ود که مثال با فهم غلط موضوع نهضت و نهاد‬ ‫در اندیش��ه ش��ریعتی او متهم می ش��ود که معتقد به‬ ‫«انق�لاب دائمی» اس��ت! و در نمی یابند که مقصود‬ ‫او از ای��ن مفاهی��م در واق��ع حرکت و س��کون در‬ ‫منش رفتاری اس��ت‪ ،‬همانگونه ک��ه درباره علی (ع)‬ ‫می گوید که علی (ع) وقتی به حکومت رس��ید‪ ،‬بیش‬ ‫از پی��ش انقالبی بود‪ .‬این گونه می ش��ود که اصوال‬ ‫ح��وزه نقد ش��ریعتی به ح��وزه ای همگان��ی تبدیل‬ ‫می ش��ود و هر کس��ی خود را واجد ش��رایط می بیند‬ ‫تا در ای��ن میدان تیری در تاریکی بیفکند و کس��ی‬ ‫نیس��ت تا متذکر ش��ود که «وال تقف م��ا لیس لک‬ ‫به عل��م» (اس��را‪ .)36-‬در کل باید گف��ت نقدهای‬ ‫وارد شده بر ش��ریعتی متاس��فانه تاکنون هیچ کدام‬ ‫در جهت ضرورت ها ی تکاملی جریان روش��نفکری‬ ‫و اندیش��گی در ایران نبوده است‪ .‬رویکرد شریعتی‬ ‫نه کامال درس��ت بوده و نه به اتمام رسیده‪ .‬رویکرد‬ ‫او یعنی نوزایی فرهنگی‪ ،‬برخورد انتقادی با س��نت‪،‬‬ ‫اعتق��اد به تغییرات رادی��کال اجتماع��ی و برخورد‬ ‫تحلیلی با غرب قابل اس��تفاده و باز س��ازی است و‬ ‫برخی مفردات اندیش��ه و پ��روژه اش قابل حذف و‬ ‫نقد اس��ت‪ .‬به نظر می رسد در این حوزه نیازمند انیم‬ ‫تا با گذار از گفت و گو ها و نقدها ی موردی به نوعی‬ ‫از «گفتمان نقد» برس��یم؛ جایی ک��ه در ان رفتارها‪،‬‬ ‫برنامه ها و نقدها نهادینه و نظام مند هستند‪ .‬همانطور‬ ‫که اش��اره کردم وجود چنی��ن کنش ها و واکنش هایی‬ ‫نش��ان از ان دارد که اندیشه ش��ریعتی همچنان نفس‬ ‫می کشد‪ .‬کس��ی نمی داند چرا این موجود «احساسی‪،‬‬ ‫رمانتیک‪ ،‬اغراق گوی جاعل تعبیری که نه حرف هایش‬ ‫پایه و اساس فلسفی داشت و نه بر علوم نظری مسلط‬ ‫بود و نه از تاریخ چیزی س��رش می ش��د‪ ،‬نه بر خالف‬ ‫ادعایش جامعه شناس��ی خوانده بود‪ ،‬نه مدرک درست‬ ‫و حس��ابی از دانشگاه گرفته بود (تازه ان هم با معدل‬ ‫پایینش)‪ ،‬نه دین را می ش��ناخت نه دنیا را‪ ،‬نه شرق را‬ ‫نه غرب را» چگونه همچنان در میان ما حضور دارد؟‬ ‫چ��را خود را بر ما تحمیل می کند؟ یا چرا ما او را رها‬ ‫نمی کنیم؟ ش��ریعتی همچنان هست و هر روشنفکری‬ ‫خوشبختانه یا متاسفانه مجبور است تا نسبت خود را‬ ‫با او مشخص کند و این یعنی موفقیت یک روشنفکر‪.‬‬ ‫اینکه زندگی اش را تبدیل به یک پرونده اجتماعی کند؛‬ ‫پرونده ای ک��ه تا زمانی که این محکمه برپا باش��د از‬ ‫خالل نقدها و قضاوت ها همچنان باز است‪.‬‬ ‫و اما بحث اخر این است که ایا با تمام این تفاسیر و‬ ‫در یک نگاه کارکردگرایانه ایا نقد و جراحی اندیش��ه‬ ‫شریعتی و متعاقب ان بازتولید اندیشه شریعتی به درد‬ ‫امروز ما می خورد؟ پاس��خ من این است‪ :‬به نظرم الزم‬ ‫است تا نخست تصویری از جامعه ارائه دهیم‪ .‬جامعه‬ ‫ایران در کنار بس��یاری دیگر از جوامع در حال تغییر‬ ‫است‪ .‬این جامعه به تدریج در حال تبدیل شدن به فرد‬ ‫است و نوعی اتمیزه شدن و فردگرایی ملموس بر ان‬ ‫س��ایه افکنده‪ .‬عصر روایت های کالن در سراسر دنیا‬ ‫به پایان رس��یده و نوعی ی��اس و نا امیدی به اینده و‬ ‫تالش های روزمر ه ته��ی از معنا برای گذران حیات‪،‬‬ ‫چاشنی زندگی انسانی شده است‪ .‬جامعه دچار انواع‬ ‫اش��فتگی های فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و سیاس��ی شده و‬ ‫شکلی از فروپاشی اجتماعی به صورت پنهان در حال‬ ‫رخ دادن است‪.‬‬ ‫س��اختار ها و واحده��ای کالن اهمی��ت خ��ود را از‬ ‫دس��ت داده اند و واقعیت های اجتماعی بیش از پیش‬ ‫متکثر و متنوع و غیر قابل پیش بینی ش��ده اند‪ .‬در یک‬ ‫کالم در گی�� رو دار موضوع س��نت و مدرنیته در ایران‬ ‫ما ش��اهد نحوه ای از «پس��ت مدرنیزه ش��دن» جامعه‬ ‫ـ البت��ه در برخی ابعاد خاص ان ـ هس��تیم‪ .‬به عبارت‬ ‫دیگر باید گفت که می توان کامال با نظریه های پسامدرن‬ ‫درب��اره فرهنگ و جامعه مخالف بود و تبدیل جامعه‬ ‫به یک جامعه پس��ت مدرن تمام و کمال را نپذیرفت‬ ‫«ام��ا پذیرفت که ش��واهدی در حیات فرهنگی ما در‬ ‫واقع پس��امدرن هستند‪ ».‬امروز که شواهد نشان از ان‬ ‫دارد که نوعی یاس بر اذهان نس��ل کنونی چیره شده‬ ‫و الگوهای کهن همگی مندرس و همه ارزو ها تبدیل‬ ‫به یاس‪ ،‬در دیالکتیک میان ذهن و زمانه خواننده نسل‬ ‫امروز با تفکر شریعتی‪ ،‬او در امروز بازتولید می شود و‬ ‫این نسل به زبان شریعتی فریاد می زند که «ما بیش از‬ ‫انچه هست می خواهیم» و در چنین شرایطی است که‬ ‫اندیش��ه شریعتی که ساختاری اتوپیایی دارد در قالب‬ ‫زبان گیرا و اتشین او در درمان درد این نسل کار ساز‬ ‫خواهد بود‪ .‬تفکری که هرچند معطوف به اینده است‬ ‫و در هدف بس��یار ایده الیس��ت‪ ،‬ام��ا در روش کامال‬ ‫موضعی رئالیستی را پیش می گیرد‪.‬‬ ‫خطاب ش��ریعتی به این نس��ل ان اس��ت که به جای‬ ‫س��اختن و سوختن و گریز از واقعیت‪« ،‬بمان و تغییر‬ ‫بده»‪ .‬همین تفکر است که مدام به این نسل یاداوری‬ ‫خواهد کرد تا حسرت از دست رفته ها و نداشته هایش‬ ‫را نخ��ورد و رخوت را از وجود خود بیرون اندازد و‬ ‫بداند که «نداشتن هاس��ت که به ما هدف می دهد»‪ .‬با‬ ‫بازتولید اندیشه شریعتی است که دین به مثابه «هسته‬ ‫س��خت فرهنگ» بار دیگر به شکلی عینی و پراتیک‬ ‫در جامعه بازتولید می ش��ود و عناصر‪ ،‬شخصیت ها و‬ ‫مولفه های دین تاریخی به ش��کلی انضمامی در امروز‬ ‫حضور می یابند‪ .‬چنین امری می تواند تصویر ذهنی و‬ ‫گاهی مش��وش و مبهم نسل امروز از دین را تا حدی‬ ‫اصالح کند و دین را به معنای واقعی کلمه به «الگویی‬ ‫برای زیست» تبدیل کند‪.‬‬ ‫منابع در دفتر نشریه موجود است‬ ‫‪43‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫شریعتی؛‬ ‫مدافعروحانیت‬ ‫متعهد‬ ‫مسلم نادعلی زاده‬ ‫بیس��ت و نهم خرداد‪ ،‬س��الروز در گذش��ت معلم‬ ‫انقالب مرحوم دکتر علی ش��ریعتی اس��ت‪ .‬درباره‬ ‫شریعتی س��خنان زیادی گفته ش��ده و ناگفته های‬ ‫بس��یاری نیز باقی مانده اس��ت‪ .‬از جمله نکاتی که‬ ‫پیرامون این ش��خصیت برجس��ته علم��ی و دینی‬ ‫محل مناقشه اس��ت‪ ،‬نوع نگاه و دیدگاه های او در‬ ‫خصوص روحانیت اس��ت‪ .‬در این زمینه توجه به‬ ‫نکات زیر حائز اهمیت است‪:‬‬ ‫ش��ریعتی معتقد بود که در اس�لام طبق��ه ای به نام‬ ‫روحانی – انگونه که در ادیان دیگر نظیر مسیحیت‬ ‫و یهود مش��اهده می کنیم – وجود ندارد‪ ،‬بلکه در‬ ‫اسالم‪ ،‬عالم و فقیه است که جایگاهی درخور دارد‬ ‫و باید محترم ش��ناخته شود‪ .‬اس�لام عزیز‪ ،‬علم و‬ ‫دانش را وجه تمایز عالمان از توده مردم می داند نه‬ ‫ماورایی بودن و جسم گریزی‪ .‬او در پاسخ به سوالی‬ ‫در خصوص برخی اظهارات خود درباره روحانیت‬ ‫چنی��ن پاس��خ می ده��د‪« :‬اول باید بر س��ر معنی‬ ‫«روحانیت» توافق کنیم و مصادیق را معلوم نماییم‬ ‫و س��پس از مس��اله انتقادات و نظریات من در این‬ ‫باره صحبت کنیم‪ .‬من اساسا اصطالح «روحانیت»‬ ‫را ی��ک اصط�لاح اس�لامی و ش��یعی نمی دانم و‬ ‫معتقدم این اصطالح اخیرا از مسیحیت گرفته شده‬ ‫و در متون اس�لامی ما چنین کلم��ه ای بدین معنا‬ ‫نیامده اس��ت‪ ،‬بلکه در اسالم به جای «روحانی» و‬ ‫«جسمانی»‪ ،‬ما «عالم» داریم و «متعلم»‪ .‬بنابراین باید‬ ‫به جای «روحانی» گفت «عالم اسالمی»‪ .‬حال ببینیم‬ ‫عالم اسالمی چه کسی است؟‬ ‫ب��ه نظر من در درجه اول کس��ی که قران ش��ناس‬ ‫اس��ت‪ .‬در درجه دوم کسی که پیغمبرشناس است‬ ‫(یا با سیره و حدیث و سنت اشناست) و در درجه‬ ‫سوم کسی که اهل بیت و سیره و شخصیت ائمه و‬ ‫اصحاب را می شناس��د و در یکی از علوم اسالمی‬ ‫نظیر فلس��فه اسالمی یا تاریخ اسالم‪ ،‬علم الحدیث‪،‬‬ ‫رج��ال‪ ،‬اصول‪ ،‬فقه و غیره متخصص اس��ت‪ .‬بقیه‬ ‫می مانن��د ادم های نازنین و نورانی و مقدس��ی که‬ ‫هیچ چیز و هیچ کس را نمی شناسند ولی شخصیت‬ ‫«روحانی»اند! اینها را من نمی شناس��م؛ هر چه هم‬ ‫خودم را سرزنش می کنم که چرا نمی شناسم؟! باید‬ ‫بشناسم‪ .‬ولی چه کنم؟! خدا استعدادش را نداده که‬ ‫بفهمم اینها در اس�لام چه مصرفی دارند؟! اگرچه‬ ‫عوام اینها را بیش��تر از همه انها که نام بردم (یعنی‬ ‫علمای اسالمی) می شناس��ند و قدر و قیمتشان را‬ ‫خوب می دانند‪ .‬من این تیپ را «روحانی» می نامم‪.‬‬ ‫اما راجع به علمای اس�لامی این را می خواهم ادعا‬ ‫کنم و ده ها قرین��ه و نمونه عینی بر اثبات ان دارم‬ ‫که از میان نویس��ندگان و سخنرانان و حتی علما و‬ ‫فضالی اس�لامی معاصر‪ ،‬هیچ ک��س ـ البته در حد‬ ‫امکانات و ن��وع کار و کاراکتر خودش ـ به اندازه‬ ‫م��ن افتخار دفاع جدی و موث��ر عملی و فکری از‬ ‫ای��ن جامعه گرانق��دری که امید بزرگ و س��رمایه‬ ‫عزیز ماست‪ ،‬نداشته است‪ ».‬و سپس به نقل برخی‬ ‫‪44‬‬ ‫س��خنان و اظهارات خود در این خصوص می پردازد‪.‬‬ ‫در جای��ی دیگر نی��ز می گوید‪« :‬م��ن روحانیت را با‬ ‫علمای اسالمی یکی نمی گیرم‪ ،‬بلکه متضاد می بینم‪ .‬در‬ ‫اس�لام‪ ،‬ما دستگاهی‪ ،‬طبقه ای یا تیپی به نام روحانیت‬ ‫نداری��م‪ .‬این اصطالح خیلی تازه اس��ت و مصداق ان‬ ‫هم نوظهور‪ .‬در اسالم ما عالم داریم در برابر غیرعالم‪،‬‬ ‫نه روحانی در برابر جس��مانی‪ ...‬اقا روحانی اس��ت‪.‬‬ ‫یعنی مصرفش چیس��ت؟ متفکر اس�لامی است؟ نه‪.‬‬ ‫عالم اس�لامی است؟ نه‪ .‬س��خنران اسالمی است؟ نه‪.‬‬ ‫نویسنده یا مترجم اس�لامی است؟ نه‪ .‬پس چیست؟‬ ‫ایش��ان یکپارچه نور اس��ت‪ ،‬مقدس است‪ .‬شخصیت‬ ‫دینی است‪ .‬ابروی دین است‪».‬شریعتی در عین حال‪،‬‬ ‫علمای شیعه را پاکترین گروه یا طبقه روحانی از میان‬ ‫هم��ه ادی��ان و مذاهب عالم – در گذش��ته و حال –‬ ‫معرفی می کرد‪ .‬او علمای شیعه را پیشتازان مبارزه علیه‬ ‫استعمار و اس��تبداد می دانست و پاکی‪ ،‬صداقت‪ ،‬تقوا‬ ‫و ظلم ستیزی را از ویژگی های انها برمی شمرد‪ .‬به این‬ ‫عبارات توجه کنید‪:‬‬ ‫«از خصوصی��ات علم��ای ش��یعه یکی درگی��ر بودن‬ ‫م��داوم انها با نظام حاکم در طول تاریخ بوده اس��ت‬ ‫و یک��ی تقوای بارز و اشکارش��ان ک��ه هنوز هم این‬ ‫چهره را حفظ کرده اند‪«».‬علمای ش��یعه در طول هزار‬ ‫س��ال تاریخ اس�لام همواره مش��علدار قیام علیه ظلم‬ ‫و پاس��دار جنبش عدالتخواه��ی و ازادی اجتماعی و‬ ‫فک��ری و رهبری علم و تق��وا در حکومت و مبارزه‬ ‫مس��تمر علیه نظام های استبدادی و اشرافی خالفت و‬ ‫حکومت های دست نش��انده یا وارث خالفت ظلم و‬ ‫غصب بوده اند و پیشاپیش همه نهضت های توده های‬ ‫محروم و تس��لیم ناپذیر؛ نمونه اش‪ :‬سربداران در قرن‬ ‫هشتم هجری‪».‬‬ ‫«پیش��اپیش هر نهضت مترقی ضد اس��تعماری در این‬ ‫کش��ورها همواره بدون اس��تثنا قیافه یک یا چند عالم‬ ‫راستین اسالمی و به خصوص شیعی وجود دارد‪».‬‬ ‫«اولین رس��تاخیز‪ ،‬تنباکو اس��ت؛ و اولی��ن چهره ای‬ ‫که در برابرش ایس��تاد میرزا حس��ین شیرازی‪ ،‬از توی‬ ‫همین هاست‪ .‬و اولین ردپای استعماری که وارد ایران‬ ‫ش��د‪ ،‬بانک بود؛ و اولین کسی که طرح کرد که بانک‬ ‫را بگذاری��د بیاید‪ ،‬یک روش��نفکر متجدد ضدمذهبی‬ ‫فرنگی ماب ب��ود ـ میرزا ملکم خان ـ و اولین کس��ی‬ ‫که در برابر همین پدیده ایس��تاد‪ ،‬س��یدجمال بود؛ که‬ ‫از همین جامعه اس��ت‪«».‬من به عنوان کس��ی که رشته‬ ‫کارش تاریخ و مس��ائل اجتماعی اس��ت ادعا می کنم‬ ‫ک��ه در تمام این دو قرن گذش��ته در زیر هیچ قرارداد‬ ‫ف رفته نیست؛ در‬ ‫اس��تعماری امضای یک اخوند نج ‬ ‫حال��ی که در زیر هم��ه این قراردادهای اس��تعماری‬ ‫امضای اقای دکتر و اقای مهندس فرنگ رفته هس��ت‪.‬‬ ‫(باعث خجالت بنده و سرکار)‪».‬‬ ‫«کمتر کس��ی اس��ت که در این س��ال ها به شدت و با‬ ‫تکی��ه ای که م��ن دارم از «روحانیت» به عن��وان «تنها‬ ‫پایگاه فرهنگی و معنوی ما که در برابر هجوم استعمار‬ ‫فرهنگی غرب مصون و مس��تقل مانده» و «تنها جایی‬ ‫اس��ت که چهره های علی واری اگر باش��د باز در میان‬ ‫همین ها هس��ت»‪ ،‬دفاع کرده باش��د و ان هم به تکرار‬ ‫و با استدالل‪».‬‬ ‫‪ -1‬ش��ریعتی در زمان��ی می زیس��ت ک��ه برخ��ی از‬ ‫روحانی��ون با دربار در ارتباط بودند یا با سکوتش��ان‬ ‫در براب��ر اقدام��ات ضد دینی ش��اه‪ ،‬بر ای��ن جنایات‬ ‫مهر تایی��د می زدند‪ .‬در این می��ان‪ ،‬گروهی از عالمان‬ ‫دین��ی به رهب��ری امام خمینی(ره) علیه اس��تبداد به پا‬ ‫خاس��تند و ام��اج حم�لات تند گروه نخس��ت قرار‬ ‫گرفتند‪ .‬ش��ریعتی که خود را مقلد امام می دانس��ت و‬ ‫می گف��ت «خون حس��ین(ع) در رگ های امام خمینی‬ ‫اس��ت» به دفاع از نهضت نوپای اسالمی برخاست و‬ ‫چاره ای نداش��ت جز تالش برای افشای چهره واقعی‬ ‫عالم نماه��ا و روحانیون درباری‪ .‬از این روی در دفاع‬ ‫از روحانی��ت متعه��د به جنگ ب��ا روحانیت بی تعهد‬ ‫اق��دام کرد و البته در این راه همچون مقتدای خویش‬ ‫– امام خمینی – تهمت ها و اهانت های بی ش��ماری را‬ ‫نیز به جان خرید به خصوص انگاه که برخی منبری های‬ ‫کم س��واد و سازش��گر به ج��ای درافتادن مس��تقیم با‬ ‫امام ام��ت ‪ ،‬ترجیح دادند که بر ش��اگردان و مروجان‬ ‫مکتب او بتازند و بهش��تی ها‪ ،‬مطهری ها و شریعتی ها‬ ‫را س��نی! و وهاب��ی! بنامند‪ .‬امام خمین��ی(ره) در پیام‬ ‫منشور روحانیت که سال ها بعد از انقالب منتشر کرد‪،‬‬ ‫ضمن اش��اره به اوضاع س��خت مبارزه در ان دوران‪،‬‬ ‫به ش��دت به روحانیون گروه نخست حمله می کند و‬ ‫گوش��ه ای از مانع تراشی های انان در سر راه مبارزه را‬ ‫بازگو می نماید‪...« :‬روحانیون وابس��ته و مقدس نما و‬ ‫تحجرگرا کم نبودند و نیس��تند‪ .‬در حوزه هاى علمیه‬ ‫هستند افرادى که علیه انقالب و اسالم ناب محمدى‬ ‫فعالیت دارند‪ ....‬خط��ر تحجرگرایان و مقدس نمایان‬ ‫احم��ق در حوزه هاى علمیه کم نیس��ت‪ .‬طالب عزیز‬ ‫لحظ��ه اى از فکر ای��ن مارهاى خوش خ��ط و خال‬ ‫کوتاه��ى نکنن��د‪ ....‬ضربات روحانیت ن��ااگاه و اگاه‬ ‫وابس��ته ‪ ،‬به مرات��ب کاری تر از اغیار بوده و هس��ت‪.‬‬ ‫در ش��روع مبارزات اس�لامى اگر مى خواستى بگویى‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫تاریخ‬ ‫سیاست‬ ‫دین و‬ ‫طبیع��ی اس��ت ک��ه ش��ور و‬ ‫احساسات عمیق دکتر‪ ،‬ممکن‬ ‫بود ب��ه برخی اش��تباهات در‬ ‫تحلیل ه��ا و تعیی��ن مصادیق‬ ‫منج��ر ش��ود و تی��غ انتق��اد‬ ‫شریعتی‪ ،‬دامان برخی عالمان‬ ‫ب��زرگ را نیز بگی��رد‪ .‬در این‬ ‫موارد‪ ،‬باید خدمات ان عالمان‬ ‫را نیز در نظر بگیریم و در نقد‬ ‫مواضع و عملکرد ایشان‪ ،‬راه‬ ‫افراط را نپیماییم‬ ‫ش��اه خائن است‪ ،‬بالفاصله جواب مى شنیدى که شاه‬ ‫ش��یعه است! عده اى مقدس نماى واپسگرا همه چیز را‬ ‫حرام مى دانس��تند و هیچ کس قدرت این را نداش��ت‬ ‫ک��ه در مقابل انها قد علم کند‪ .‬خون دلى که پدر پیرتان‬ ‫از این دس��ته متحجر خورده است هرگز از فشارها و‬ ‫سختی هاى دیگران نخورده است‪ .‬وقتى شعار جدایى‬ ‫دین از سیاس��ت جا افتاد و فقاهت در منطق نااگاهان‪،‬‬ ‫غرق ش��دن در احکام فردى و عبادى شد و قهرا فقیه‬ ‫ه��م مجاز نبود که از این دایره و حصار بیرون رود و‬ ‫در سیاست و حکومت دخالت نماید‪.‬‬ ‫‪ -2‬طبیعی اس��ت که ش��ور و احساسات عمیق دکتر‪،‬‬ ‫ممکن بود به برخی اش��تباهات در تحلیل ها و تعیین‬ ‫مصادیق منجر شود و تیغ انتقاد شریعتی‪ ،‬دامان برخی‬ ‫عالمان بزرگ را نیز بگیرد‪ .‬در این موارد‪ ،‬باید خدمات‬ ‫ان عالم��ان را نیز در نظ��ر بگیریم و در نقد مواضع و‬ ‫عملکرد ایشان‪ ،‬راه افراط را نپیماییم و از دایره انصاف‬ ‫خارج نش��ویم‪ .‬حقیر از عالمه محمدرضا حکیمی –‬ ‫دانشمند معاصر و وصی مرحوم دکتر شریعتی – شنیدم‬ ‫که می فرمودند‪« :‬در یکی از س��فرهایی که همراه دکتر‬ ‫به شمال رفته بودیم‪ ،‬کتاب مراه العقول عالمه مجلسی‬ ‫را ب��ه او نش��ان دادم و توجهش را ب��ه دقت نظرهای‬ ‫مجلسی در ش��رح و نقل روایات کافی جلب نمودم‪.‬‬ ‫به ش��دت تحت تاثیر کتاب قرار گرف��ت و به نظرش‬ ‫بسیار مهم و جالب امد و من فکر می کنم که اگر پس‬ ‫از ان روز‪ ،‬فرصتی فراهم می گش��ت تا یک سخنرانی‬ ‫عموم��ی کند‪ ،‬از مقام علم��ی و ازادگی نظری عالمه‬ ‫مجلسی تجلیل می کرد؛ اما این فرصت به دست نیامد‬ ‫و متاس��فانه دکتر مدتی بعد در انگلستان درگذشت‪».‬‬ ‫مشخص و مبرهن است که دکتر شریعتی – بر خالف‬ ‫برخ��ی هم عص��ران و منتقدانش – هی��چ گاه خود را‬ ‫مبرا از خطا و اش��تباه نمی دانس��ت و به همین علت‬ ‫در وصیتی شرعی از فرزانه معاصر‪ ،‬استاد محمدرضا‬ ‫حکیمی خواس��ت که به بازخوان��ی و اصالح اثارش‬ ‫هم��ت گمارد‪ .‬او در بخش��ی از این وصیت نامه که با‬ ‫این عبارات اغاز می شود‪« :‬برادرم‪ ،‬مرد اگاهی و ایمان‬ ‫و تق��وی‪ ،‬ازادی و ادب‪ ،‬دان��ش و دی��ن‪ ،‬محمد رضا‬ ‫حکیمی»‪ ،‬نوش��ت‪ ...« :‬و اما ‪ ...‬برادر! من به اندازه ای‬ ‫که در توان داش��تم و توانس��تم در ای��ن راه رفتم و با‬ ‫اینکه هر چه داش��تم فدا کردم‪ ،‬از حقارت خویش و‬ ‫کار خویش ش��رم دارم و در براب��ر خیلی از «بچه ها»‬ ‫احساس حقارت می کنم در عین حال‪ ،‬لطف خداوند‬ ‫به کار ناچیز من ارزش و انعکاس��ی بخشیده است که‬ ‫هرگ��ز بدان نمی ارزم و می بینم که «کم من ثناء جمیل‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫لس��ت اهال له نشرته» و اکنون بدترین شرایطی را که‬ ‫یک انسان ممکن اس��ت بدان دچار شود‪ ،‬می گذرانم‬ ‫و سرنوش��تی جز مرگ یا بدت��ر از مرگ ندارم‪ .‬با این‬ ‫همه‪ ،‬تنها رنجم این اس��ت که چرا نتوانس��تم کارم را‬ ‫تمام کنم و بهتر بگویم‪ ،‬ادامه دهم‪ ،‬این دریغی اس��ت‬ ‫ک��ه برایم خواهد ماند‪ ،‬اما رنج دیگرم این اس��ت که‬ ‫بس��یاری از کارهای اصلی ام به همان علت همیش��ه‪،‬‬ ‫زندانی زمانه ش��ده است و به نابودی تهدید می شود‪،‬‬ ‫انچه از من نش��ر یافته‪ ،‬به دلیل نبودن امکانات و کم‬ ‫ب��ودن فرصت‪ ،‬خام و عجوالن��ه و پرغلط و بد چاپ‬ ‫شده اس��ت و تمامی ان را نه به عنوان کارهای علمی‬ ‫تحقیقی که فریادهایی از س��ر درد‪ ،‬نشانه هایی از یک‬ ‫راه‪ ،‬نگاه های��ی برای بی��داری‪ ،‬ارائه طریق‪ ،‬طرح هایی‬ ‫کل��ی از یک مکتب‪ ،‬یک دع��وت‪ ،‬جهات و ایده ها و‬ ‫باالخره‪ ،‬نوعی بس��یج فکری و روحی در جامعه باید‬ ‫تلقی کرد‪ ،‬ان هم در ش��رایطی تبعیدی‪ ،‬فشار‪ ،‬توطئه‪،‬‬ ‫فرصت گذرا و حالتی که هر لحظه اش انتظار فاجعه ای‬ ‫می رفت‪ .‬انها همه باید تجدید نظر شود‪ ،‬از نظر علمی‬ ‫غنی ش��ود و خورش��ت بخورد‪ ،‬غلط گیری معنوی و‬ ‫لفظی و چاپی ش��ود‪ .‬اینک‪ ،‬من همه اینها را که ثمره‬ ‫عمر من و عش��ق من اس��ت و تمام هس��تی ام و همه‬ ‫اندوخته ام و میراثم را با این وصیت شرعی یک جا به‬ ‫دست شما می سپارم و با انها هر کاری که می خواهی‬ ‫بکن‪ ».‬محمد اسفندیاری می نویسد‪« :‬این وصیت نامه‬ ‫مهمترین انتخاب شریعتی در سراسر عمرش بود زیرا‬ ‫او ثمره همه عمر و تالش��ش را که بیش از پانزده هزار‬ ‫صفحه کتاب بود و در میلیون ها نس��خه منتش��ر شده‬ ‫ب��ود‪ ،‬یکجا به دس��ت یک نف��ر س��پرد و او را فعال‬ ‫ما یشاء کرد‪ .‬شریعتی در این وصیت نامه دست وصی‬ ‫خ��ود را در اص�لاح اثارش باز گذاش��ت و هرگونه‬ ‫اختی��اری را بدو داد تا هرچه می خواه��د‪ ،‬بکند‪ ...‬از‬ ‫اینجا می توان دریافت که دکتر ش��ریعتی به رای و نظر‬ ‫اس��تاد حکیمی بسیار اهمیت می داد و ان را صائب و‬ ‫منصفانه می دانس��ت‪ .‬با اینکه می دانست ممکن است‬ ‫حکیمی پاره ای از افکارش را نادرست بداند‪ ،‬اما نظر‬ ‫او را بر نظر خود مقدم داش��ت و راه را بر انتقادهای‬ ‫او گش��ود‪ ...‬کتم��ان نمی کن��م که اس��تاد حکیمی در‬ ‫گفت وگویی با نویس��نده این کتاب (راه خورشیدی)‪،‬‬ ‫می فرمود‪« :‬چنین نیس��ت که کتاب های شریعتی هیچ‬ ‫نیازی به تصحیح نداشته باشد‪ .‬خود وصیت نامه حاکی‬ ‫از این نیاز اس��ت‪ .‬اما دریغا که من به عمل کردن بدین‬ ‫وصیت نامه موفق نشدم‪ ،‬از جمله به دلیل همکاری در‬ ‫تالیف کتاب الحیاه که از همان س��ال ها ش��روع شد و‬ ‫هنوز هم تمام نش��ده اس��ت‪ .‬از طرفی در ان سال ها‬ ‫الزم بود کتاب های دکتر ش��ریعتی هرچه س��ریع تر و‬ ‫وس��یع تر در دسترس نس��ل جوان و دانشگاهی قرار‬ ‫گی��رد و این کار‪ ،‬با دقتی و ط��ول زمانی که برای‬ ‫تصحیح الزم بود‪ ،‬س��ازگار نبود و چه بسا خالف‬ ‫تکلیف بود‪»....‬‬ ‫‪ -3‬همان ط��ور ک��ه دکت��ر از روحانی��ت متعهد و‬ ‫ظلم ستیز حمایت می کرد‪ ،‬قاطبه روحانیون انقالبی‬ ‫نیز از خدمات شایسته دکتر به نیکی یاد می کردند‪.‬‬ ‫از ان جمله می توان به حمایت های بی دریغ مرحوم‬ ‫شهید دکتر بهشتی‪ ،‬امام موسی صدر‪ ،‬مرحوم ایت اهلل‬ ‫طالقانی‪ ،‬مرحوم شهید دکتر مفتح‪ ،‬ایت اهلل خامنه ای‬ ‫و مرحوم حاج سید احمد خمینی از شریعتی اشاره‬ ‫کرد‪ .‬در این میان مرحوم ش��هید مطهری نیز اگرچه‬ ‫در اواخ��ر عم��ر – به دالیلی – با افکار ش��ریعتی‬ ‫درافت��اد‪ ،‬اما بی تردید خ��ود از اولی��ن مدافعان و‬ ‫مروجان دکتر به شمار می رفت‪ ،‬زیرا به دعوت گرم‬ ‫ایش��ان بود که شریعتی از مش��هد به تهران امد و‬ ‫در حس��ینیه ارشاد به س��خنرانی پرداخت‪ .‬مواضع‬ ‫تن��د و س��خت گیرانه ش��هید مطه��ری در اواخر‬ ‫عم��ر‪ ،‬چندان م��ورد تایید امام راح��ل(ره) نبود و‬ ‫نامه معروف ان ش��هید عزیز ب��ه حضرت امام(ره)‬ ‫حتی پاس��خی چند س��طری هم به دنبال نداشت‪.‬‬ ‫به نظر می رس��د که حاش��یه رهبر انقالب بر کتاب‬ ‫«جریان ها و س��ازمان های مذهبی ‪ -‬سیاسی ایران»‬ ‫تالیف حجت االسالم رسول جعفریان در خصوص‬ ‫دیدگاه های مرحوم ش��هید مطهری نسبت به دکتر‬ ‫ش��ریعتی‪ ،‬م��ا را از تفصی��ل بحث در ای��ن زمینه‬ ‫بی نیاز می کند‪ .‬ایش��ان می نویسند‪« :‬نظرات مرحوم‬ ‫ش��هید مطهری در باره ش��ریعتی – چ��ه در اغاز‬ ‫اشنایی ش��ان ک��ه تا دو‪ ،‬س��ه س��ال از وی به نحو‬ ‫ش��گفت اوری س��تایش می کرد و چه در سال های‬ ‫بعد که از او به نحو شگفت اوری مذمت می فرمود‬ ‫– غالبا مبالغه امیز‪ ...‬بود‪ .‬در همین مطالبی که ایشان‬ ‫به امام مرقوم داشته‪ ،‬نشانه های بزرگ نمایی اشکار‬ ‫اس��ت‪ .‬برخی دیگر از دوستان ما از جمله مرحوم‬ ‫شهید بهشتی نیز همین نظر را درباره اظهارات شهید‬ ‫مطهری داشتند‪».‬‬ ‫‪ -4‬حضرت امام خمینی(ره) نیز هیچ گاه به صراحت‬ ‫له یا علیه دکتر موضع نگرفتند و از مجموع خاطراتی‬ ‫که اطرافیان ایشان نقل کرده اند‪ ،‬برمی اید که وجود‬ ‫مرحوم ش��ریعتی را در کل مفید می دانستند‪ .‬ایشان‬ ‫ک بار در نج��ف‪ ،‬تلویحا طرف��داران و مخالفان‬ ‫ی ‬ ‫ش��ریعتی را به پرهی��ز از افراط دع��وت کردند و‬ ‫ضمن توصیه به دوستان شریعتی در جهت افزایش‬ ‫مطالعات اس�لامی‪ ،‬از ت�لاش برخی روحانیون در‬ ‫جهت حذف روش��نفکران خدوم نیز انتقاد کردند‪.‬‬ ‫ادبیات امام خمینی(ره) در بسیاری موارد به ادبیات‬ ‫دکتر شریعتی نزدیک می شد که از ان جمله می توان‬ ‫به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬ ‫ال��ف) تاکید بر مثل��ث «زر و زور و تزویر» که در‬ ‫اثار دکتر به وفور یافت می شود و حضرت امام (ره)‬ ‫نیز از این ترکیب استفاده می کنند‪ .‬امام خمینی(ره)‬ ‫در جایی هم ترکیب «پول و قدرت و فریب» را به‬ ‫کار می برند که بی��ان دیگری از زر و زور و تزویر‬ ‫است‪.‬‬ ‫ب) تاکید بر افتراق و دوری تش��یع علوی و تشیع‬ ‫صفوی در اندیشه شریعتی‪ ،‬همسویی بسیاری دارد‬ ‫ب��ا تاکید امام عظیم الش��ان بر جدایی اس�لام ناب‬ ‫محمدی(ص) و اسالم امریکایی‪.‬‬ ‫ج) اگرچ��ه برخی منتقدان دکت��ر‪ ،‬تاکید او بر این‬ ‫عبارت منسوب به سیدالشهدا(ع) را که «ان الحیاه‬ ‫عقیده و جهاد»‪ ،‬تخطئه می کنند‪ ،‬حضرت امام(ره)‬ ‫در پیامی به مناس��بت درگذش��ت ش��هید چمران‬ ‫می نویسند‪« :‬مگر زندگی چیزی جز عقیده و جهاد‬ ‫است؟» و‪...‬‬ ‫‪45‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫دهه ‪ 50‬شمسی) به این س��و‪ ،‬این رای صائب را الجرم‬ ‫می باید پذیرفت که دامنه برداشت های شخصی و حزبی‬ ‫(جریانی‪/‬مس��لکی)‪ ،‬رقم فزون تری را نسبت به نقدها و‬ ‫برداشت های استعالیی و حقیقی در برمی گیرد‪.‬‬ ‫پدیدارشناسی فهم شریعتی در قاموس یک «متخصص روشنفکر»‬ ‫شریعتی را با شریعتی بشناسیم‬ ‫علی قجری‬ ‫«بررس��ی گام به گام متون انتقادی از س��ال های نخستین‬ ‫پس از هر انقالب بزرگ اجتماعی و سیاسی تا دهه ها و‬ ‫سده های بعدتر ان‪ ،‬ما را به ترسیم یک طیف مرجع برای‬ ‫طبقه بندی متون در قالب کلی «ادبیات انتقادی» رهنمون‬ ‫می گردد‪ .‬س��ال های اولیه پس از رویداد انقالب‪ ،‬ذهنیت‬ ‫قاطبه متفکران انقالبی حامی انقالب و مدافع ارزش های‬ ‫ان‪ ،‬بازتاب دهنده جهت گیری های‪ ،‬صریح و بی پرده بود‪.‬‬ ‫انقالبیون در مقابل هر کج اندیشی و انحراف ذهنی و عملی‬ ‫از خطوط کلی و مواضع و ارمان های انقالب‪ ،‬با ش��دت‬ ‫عملی باال و موثر برخورد می کنند‪ .‬تس��اهل و تسامح در‬ ‫مقابل دگراندیشی با انگاره های متصلب و نیز دیدگاه های‬ ‫منتقد به گزاره های ارزش یافته در کالبد انقالب قابل قبول‬ ‫نبود‪ .‬اینگونه روند مواجهه با نظرات متفاوت و مخالف در‬ ‫گذار زمان و دوران‪ ،‬رفته رفته جای خود را به مواجهه ای‬ ‫معتدلتر و معقولتر می دهد؛ دورانی که جامعه در اصطالح‪،‬‬ ‫فضایی «چند صدایی» را تجربه می کند و به بلوغ و بالندگی‬ ‫معرفتی خویش نزدیکتر می شود‪.‬‬ ‫مواجهه با دیدگاه های «دیگری» در س��ال های نخستین‬ ‫پ��س از انقالب که معموال به ص��ورت انتقاد به مخالفان‬ ‫و «دیگراندیشان» مطرح می شود‪ ،‬از زبانی بهره می گیرد‬ ‫ک��ه معم��وال در بس��یاری از مواقع بیانگر احساس��ات‪،‬‬ ‫عواطف‪ ،‬عصبیت ها‪ ،‬خش��م ها و کینه های ناقدان است‪.‬‬ ‫این نقدها را می توان نقد س��ایکولوژیک (روانشناختی)‬ ‫یا «نقد سوبژکتیو» نامید که در مقابل نقد استعالیی قرار‬ ‫دارد‪ .‬در نقد اخیر‪ ،‬حقیقتی استعالیی و «فرا‪ -‬من» یعنی‬ ‫مس��تقل از احساس��ات‪ ،‬عواطف و گرایشات شخصی‬ ‫ناقد‪ ،‬خود را می نمایاند‪ .‬نقد س��وبژکتیو که صرفا بیانگر‬ ‫حاالت و احواالت شخصی و سوبژکتیو ناقد است‪ ،‬نقدی‬ ‫بی اخالق است‪ ،‬چرا که بیش از انکه به حقیقتی استعالیی‬ ‫ که در زبان پوزیتیویستی‪ ،‬حقیقت عینی یا ابژکتیو خوانده‬‫می ش��ود ‪ -‬فراخواند‪ ،‬به خویشتن‪ ،‬یعنی به شخصیت‪،‬‬ ‫حاالت و احواالت ناقد دعوت می کند‪ .‬ادبیات گستاخانه‪،‬‬ ‫بیان ستایش گرانه‪ ،‬کینه پراکنی و نفرت برانگیزی‪ ،‬تمجید و‬ ‫تملق‪ ،‬فقدان خلوص اخالقی‪ ،‬عدم درک محدودیت های‬ ‫‪46‬‬ ‫بشری‪ ،‬فضل فروش��ی های روش��نفکرانه‪ ،‬عدم رعایت‬ ‫مراتب‪ ،‬منزلت ناشناسی‪ ،‬مصلحت اندیشی و عافیت طلبی‬ ‫همه و همه نشانه هایی از نقد سوبژکتیو و غیراستعالیی‬ ‫هس��تند‪ .‬در اینگون��ه نقده��ای بی اخ�لاق‪ ،‬تالش ها‪،‬‬ ‫مجاهدت ها‪ ،‬بزرگی ها و عظمت ها به س��هولت نادیده‬ ‫گرفته می شوند‪ .‬نقد سوبژکتیویستی را می توان به عنوان‬ ‫یک سر و نقد استعالیی (فرا‪ -‬من) را به عنوان سر دیگر‬ ‫طی��ف مرجع قلمداد کرد‪ .‬رون��د تعدیل ادبیات انتقادی‬ ‫حامیان یک انقالب در برخورد با مخالفان یا منتقدانشان‪،‬‬ ‫در گستره این طیف‪ ،‬به سهولت قابل طبقه بندی‪ ،‬تحلیل‬ ‫و بازکاوی اس��ت‪ .‬تاریخ نوپای «ادبیات انتقادی انقالب‬ ‫اس�لامی» از ابتدای ش��کل گیری تا به ام��روز‪ ،‬مملو از‬ ‫فراز و فرودهای فکری و چرخش های معرفتی وسیع و‬ ‫عمیق بوده اس��ت‪ .‬طیف مرجعی که در بند پیشین از ان‬ ‫سخن به میان رفت‪ ،‬چارچوب تحلیلی مناسب و کارامدی‬ ‫را ب��رای ارزش��گذاری و رتبه بندی کیفی اث��ار انتقادی‬ ‫(موافقان‪/‬مخالفان) در بازه زمانی س��ه دهه اخیر به دست‬ ‫می دهد‪ .‬در میان اقیانوس عظیم و عمیق ادبیات انتقادی‬ ‫انقالب اس�لامی‪ ،‬دکتر علی شریعتی کسی است که در‬ ‫بسیاری مواقع موضوع و موضع انتقادها و نیز در مواقعی‬ ‫بیش‪ ،‬به عنوان یک منتقد فعال و پرکار و جنجالی به شمار‬ ‫می اید‪ .‬هستی و روح «ادبیات انتقادی شریعتی» که از خالل‬ ‫گفتار شیوا و نوشتار بلیغش نمایان می شود‪ ،‬در کل‪ ،‬ناظر‬ ‫به جامعه و عصر پیشاانقالبی است؛ عصری رخوت زده و‬ ‫یاس الود‪ .‬اما به سبب جامعیتی که ساختار کلی مباحث و‬ ‫اندیشه های شریعتی را دربرمی گرفت‪ ،‬بسیاری از مواضع‬ ‫ی نیز معطوف‬ ‫انتقادی وی به جامعه پس از انقالب اسالم ‬ ‫شد و از این خالل‪ ،‬راه را برای مواجهه های بعضا یکسویه‬ ‫با خویش��تن‪ ،‬باز گذاشت؛ مواجهه و اغلب مصاف هایی‬ ‫که در یک س��وی ان شخصی زنده و صاحب اراده و در‬ ‫س��وی دیگر‪ ،‬متن هایی پر صدا و سازش ناپذیر و ناگزیر‪،‬‬ ‫بی اراده‪ ،‬به پیکاری خونین تن در می دهند و مخاطبان را‬ ‫در بهت و شگفتی قدرت اسرارامیز یک «متن» بی مولف‬ ‫در دف��اع از خویش��تن خویش فرو می برند‪ .‬با بررس��ی‬ ‫مجموعه انتقادات پیرامون اندیشه ها و حیات دکترعلی‬ ‫شریعتی از ابتدای تاریخ انقالب اسالمی (اواسط و اواخر‬ ‫شریعتی‪ ،‬نقد اجتماعی و الهیات الهی رهایی بخش‬ ‫ش��ریعتی به عنوان «وجدان اگاه و بی��دار جامعه خود» در‬ ‫قالب علوم اجتماعی و فلس��فه تاریخ‪ ،‬قلم می راند و کالم‬ ‫می پروران��د؛ اما با تفاوتی بس فاحش که او را از س��اختار‬ ‫کلی علوم اجتماعی و جامعه شناسی دوران تجدد به نحو‬ ‫کامال بارزی جدا می کن��د‪ .‬وی را به هیچ عنوان نمی توان‬ ‫سخنگوی جامعه شناسی ای که محصول دوران نوزایی و‬ ‫پی ریزی اندیشه مدرن است قلمداد کرد؛ گرچه وی شاگرد‬ ‫ان مکتب بود و س��ال ها عمر در راه اموختن بایسته های‬ ‫ان اندیشه و مس��لک مصروف داشت‪ ،‬اما هیچ گاه دل در‬ ‫بند ریسمان های میان تهی تفکر علمی مدرن نداد‪ .‬شریعتی‬ ‫برخالف سنت رایج و قطعی علوم اجتماعی‪« ،‬موضوع»‪،‬‬ ‫«روش» و «اس��تراتژی» جامعه شناختی ویژه و متمایزی را‬ ‫برگزید‪ .‬وی به میراث داری از سیدجمال و اقبال‪ ،‬موضوع‬ ‫ش��غلی و دغدغه حرفه ای خود را اینچنین بازافرینی کرد‪:‬‬ ‫«استثمار فرهنگی انسان مسلمان و تهی گشتن او از عناصر‬ ‫هویتی اش»‪ .‬شریعتی همچنین در انتخاب روش و برگزیدن‬ ‫استراتژی‪ ،‬راه کامال خاص و ویژه ای را انتخاب کرد‪ .‬راهی‬ ‫که شاید به جرات بتوان ان را چهارمین رویکرد بزرگ علوم‬ ‫اجتماعی دانس��ت‪ .‬رویکردی که نه چون «اثباتگرایان» و‬ ‫«تاویل گرایان» انگ تقلیل گرایی و محافظه کاری بدان بخورد‬ ‫و نه همچون «تضاد اندیش��ان» مکتب مارکس‪ ،‬محکوم به‬ ‫ماتریالیسم و ناکارامدی شود‪ .‬روش و بینش شریعتی و نیز‬ ‫استراتژی مبارزاتی او در ساحت اندیشه و تفکر انسان مدرن‪،‬‬ ‫بازگرداندنانسانمسلمانبهمولفه هایذاتیهویتخویش‪،‬‬ ‫یعنی «عدالت‪ ،‬جهاد‪ ،‬ایثار‪ ،‬شهادت و انتظار» است‪ .‬شریعتی‬ ‫با تاکیدات مرتبط و مستمری که بر عنصر «سازش ناپذیری»‬ ‫انسان موحد و مسلمان شیعی با ظلم داشت و با مدل سازی‬ ‫واقعه عاشورا و رفتار و بینش اباعبداهلل (ع) و خاندان پیامبر‬ ‫به خص��وص حضرت زینب (س) در جری��ان ان واقعه و‬ ‫تطبیق وضعیت زمانه و جریان های تاریخی در هر دوران‪،‬‬ ‫با وقایع صدراسالم و عاشورا و سیره امیرالمومنین (ع)‪ ،‬که‬ ‫«هر روز عاشورا و هر زمان کربالست»‪ ،‬به گونه ای از «نقد‬ ‫اجتماعی روش��مند»‪« ،‬اصیل» و «کارامد» دست یافت و با‬ ‫استفادهاززبانعلوماجتماعیوگرته برداری هایهوشمندانه‬ ‫از نظریات علمی و فلس��فی‪ ،‬ان را به ذهن و روح انس��ان‬ ‫معاصر عرضه کرد و این تیزبینی او در روش بود که «نقد» را‬ ‫در یک سر ریسمان سعادت و «رهایی بخشی» را در سوی‬ ‫دیگر ان قرار می داد و «تاریخ» و «هس��تی»ها بحق گویای‬ ‫تاثیرات بینش واالی اویند‪.‬‬ ‫اگاهی تعهدزا و تعهد تحول افرین‬ ‫مجموعه ای گسترده از انتقادات به دکتر علی شریعتی و‬ ‫نیز طیف وسیعی از قرائت های اثار ایشان‪ ،‬ادعای روش‬ ‫تطبیقی و همانندانگاری و همسان سازی ایشان در مورد‬ ‫افکار اندیش��مندان و فالس��فه غربی و ایات‪ ،‬روایات و‬ ‫متون اس�لامی دارند‪ .‬این طی��ف نهایتا به تفکر التقاطی‬ ‫دکتر شریعتی رای صادر کرده و بیش از دو دهه فعالیت‬ ‫مبارزاتی و مجاهدت علمی ایشان را به کپی برداری وی‬ ‫از اثار جامعه شناس��ان اروپایی و فالس��فه غربی‪ ،‬تقلیل‬ ‫می دهند‪ .‬مواضعی که دقیقا از س��ویه سوبژکتیویس��تی‬ ‫با دکتر ش��ریعتی به مواجهه و عناد برخاس��ته اند‪ .‬دکتر‬ ‫شریعتی عنصر «اگاهی» اجتماعی و مبارزاتی را به عنوان‬ ‫مولفه مقوم ذات «جهاد» و نیل به س��عادت معرفی کرده‬ ‫و در بیانی ‪ -‬که با غور در اثار و ارای ایش��ان اس��تنباط‬ ‫می شود ‪ -‬مرحله پس از «اگاهی یابی» یا «اگاهی بخشی»‬ ‫را دست یافتن به «تعهد» فردی و اجتماعی می داند و در‬ ‫مرحله اخر «عمل» را «تجلی گاه اگاهی و تعهد» قلمداد‬ ‫می کند‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫تاریخ‬ ‫سیاست‬ ‫دین و‬ ‫تعهد عمل‬ ‫اما در پاس��خ ان دسته از منتقدان که کمتر جانب انصاف‬ ‫را نگاه می دارند باید عرضه داش��ت که دکتر ش��ریعتی‬ ‫همچون کارل مارکس‪ ،‬تنها «اگاهی طبقاتی» را ‪ -‬که کامال‬ ‫بر اساس دیدگاه مادی اندیشانه و تفسیر اقتصادی جهان‬ ‫پرداخت شده است‪ -‬را مدنظر ندارد‪ ،‬بلکه تاکید اصلی‬ ‫و مراد حقیقی ایشان از عنصر اگاهی و «تزریق اگاهی به‬ ‫توده»‪ ،‬ان نوع از اگاهی است که انسان را متوجه حقیقت‬ ‫و روح خویش می گرداند؛ ان اگاهی که فطرت انسان ها‬ ‫بر ان سوار شده است‪ .‬اگاهی در نظرگاه شریعتی با «ذکر»‬ ‫ که در تضاد محض با «غفلت» است – قرابت بسیاری‬‫می یابد‪ .‬اگاهی‪ ،‬ذومراتب است‪ .‬سطوح مختلفی از اگاهی‬ ‫وجود دارد‪ .‬اگر اگاهی از جنس برداشت ها و تجویزهای‬ ‫جامعه شناسان مدرن غربی باشد‪ ،‬هیچ گاه به ایجاد تعهد در‬ ‫روح و حرکت و نهضتی در کالبد منجر نمی شود؛ چرا که‬ ‫اساسا منفعت پرست و نظم اندیش و محافظه کار است‪.‬‬ ‫اما اگاهی مدنظر شریعتی از سنخی دیگر است‪ ،‬این نوع‬ ‫از اگاهی در تاریخ بش��ری ازمون های فراوانی را در راه‬ ‫«تعهدزایی و تحول افرینی» موفق پشت سر گذاشته است‪.‬‬ ‫این نوع اگاهی‪ ،‬اگاهی حسین(ع) است در شب عاشورا‬ ‫برای یاران خویش؛ اگاهی زینب(س) است در مجلس‬ ‫یزیدیان برای قلوب بیمار؛ اگاهی خمینی(ره) است برای‬ ‫دل های اش��راقی نوجوانان دست خالی در مقابل دشمن‬ ‫تا دندان مس��لح و اگاهی مهدی(عج) اس��ت برای کل‬ ‫جهان بشریت و کجایند ان ارواح و وجودهایی که چنین‬ ‫اگاهی بدان ها تزریق شود و از تعهد و عمل بازبمانند؟ و‬ ‫این است سر اشارت های دقیق و مستمری که شریعتی‬ ‫از علی (ع)‪ ،‬حس��ین (ع)‪ ،‬زین��ب (س) و مهدی (عج) در‬ ‫لحظه لحظه عمر خویشتن دارد‪.‬‬ ‫زمینه مندی روش مبارزه‬ ‫مان��ع ب��زرگ دیگر بر س��ر راه فهم صحی��ح و صواب‬ ‫دکتر علی ش��ریعتی‪ ،‬عدم توجه به شرایط خاص مقطع‬ ‫تاریخی حیات ایش��ان اس��ت‪ .‬ب��رای مثال ع��ده ای از‬ ‫سطحی اندیشان‪ ،‬دکتر شریعتی را به دشمنی خونی و ذاتی با‬ ‫روحانیت و نهاد حوزه و درنتیجه شریعت اسالم و فقاهت‬ ‫اسالمی متهم می گردانند‪ .‬در این مقام چند نکته قابل طرح‬ ‫اس��ت‪ :‬نخست انکه‪ ،‬شرایط اجتماعی و تاریخی دوران‬ ‫حیات دکتر شریعتی همراه بود با رکود و رخوت تقریبا‬ ‫دو س��ده ای روحانیت پیشروی ش��یعی‪ .‬روندی که در‬ ‫تحلیل حوادث مشروطیت و نیز پس از ان‪ ،‬روی کارامدن‬ ‫رضا پهلوی به سادگی قابل رویت و پیگیری است‪ .‬از این‬ ‫باب‪ ،‬اساس انتقادهای دکتر شریعتی متوجه این پوستین‬ ‫رخوت بر قامت رعنا و رش��ید فقه و شریعت اسالمی‬ ‫ بوده اس��ت‪ ،‬نه اساس شریعت که خود ایشان و خانواده‬ ‫ایش��ان التزام های عملی اجتماعی نمایان��ی به احکام و‬ ‫فروع شریعت و فقه داشته اند‪ .‬در این نکته همین بس که‬ ‫دکتر شریعتی صدها صفحه و ساعت ها سخن را پیرامون‬ ‫حج مصروف داشته و از طرفی دیگر روابطی نزدیک با‬ ‫روحانیون بارزی چون شهید استاد مطهری‪ ،‬مقام معظم‬ ‫رهبری و بسیاری دگر داشته است‪ .‬دوم انکه‪ ،‬نمی توان‬ ‫انتقاد تاریخی و مقطعی دکتر شریعتی با نهاد روحانیت و‬ ‫کارکرد و وضعیت وقت انها را به حساب مخالفت ایشان‬ ‫ی گذاشت که خود ایشان باز‬ ‫با شریعت و فقاهت اسالم ‬ ‫هم ساعت های زیادی را به بحث «اجتهاد» و معرفی ان به‬ ‫عنوان وجه ممیزه شیعه از سایر فرق اسالمی در پویایی و‬ ‫حیات تاریخی خود اختصاص داده اند‪ .‬در کل استراتژی‬ ‫شریعتی بر مبنای «زمان شناسی» و موقعیت اجتماعی و‬ ‫تاریخی ای بوده که در ان به سر می برده است‪ .‬در مجموع‬ ‫باید گفت که ش��ریعتی همچون بسیاری از اندیشمندان‬ ‫گرفتار تاویل های عصری و برداشت های سطحی در گذار‬ ‫تاریخ اندیشه شده است‪ .‬در این میانه‪ ،‬روش صواب ان‬ ‫است که «شریعتی را با شریعتی بشناسیم و الغیر»‪.‬‬ ‫منابع در دفتر نشریه موجود است‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫شریعتی از زبان دکتر مصطفی چمران‬ ‫مرثیه‬ ‫ای علی! همیش��ه فکر می کردم که تو بر مرگ من مرثیه خواهی گفت و چقدر متاثرم که اکنون من بر تو مرثیه‬ ‫می خوانم ! ای علی! من امده ام که بر حال زار خود گریه کنم‪ ،‬زیرا تو بزرگتر از انی که به گریه و البه ما احتیاج‬ ‫داشته باشی!‪...‬خوش داشتم که وجود غم الود خود را به سرپنجه هنرمند تو بسپارم و تو نی وجودم را با هنرمندی‬ ‫خود بنوازی و از البه الی زیر و بم تار و پود وجودم‪ ،‬سرود عشق و اوای تنهایی و اواز بیابان و موسیقی اسمان‬ ‫بشنوی‪ .‬می خواستم که غم های دلم را بر تو بگشایم و تو «اکسیر صفت» غم های کثیفم را به زیبایی مبدل کنی و‬ ‫سوزوگداز دلم را تسکین بخشی‪.‬‬ ‫می خواستم که پرده های جدیدی از ظلم و ستم را که بر شیعیان علی(ع) و حسین(ع) می گذرد‪ ،‬بر تو نشان دهم‬ ‫و کینه ها و حقه ها و تهمت ها و دسیس��ه بازی های کثیفی را که از زمان ابوس��فیان تا به امروز بر همه جا ظلمت‬ ‫افکنده است‪ ،‬بنمایانم‪.‬ای علی! تو را وقتی شناختم که کویر تو را شکافتم و در اعماق قلبت و روحت شنا کردم و‬ ‫احساسات خفته و ناگفته خود را در ان یافتم‪ .‬قبل از ان خود را تنها می دیدم و حتی از احساسات و افکار خود‬ ‫خجل بودم و گاهگاهی از غیرطبیعی بودن خود شرم می کردم؛ اما هنگامی که با تو اشنا شدم‪ ،‬در دوری دور از‬ ‫تنهایی به در امدم و با تو هم راز و همنشین شدم‪ .‬ای علی! تو مرا به خویشتن اشنا کردی‪ .‬من از خود بیگانه بودم‪.‬‬ ‫همه ابعاد روحی و معنوی خود را نمی دانس��تم‪ .‬تو دریچه ای به س��وی من باز کردی و مرا به دیدار این بوستان‬ ‫شورانگیز بردی و زشتی ها و زیبایی های ان را به من نشان دادی‪.‬‬ ‫ای علی! شاید تعجب کنی اگر بگویم که همین هفته گذشته که به محور جنگ «بنت جبیل» رفته بودم و چند روزی‬ ‫را در سنگرهای متقدم «تل مسعود» در میان جنگندگان «امل» گذراندم‪ ،‬فقط یک کتاب با خودم بردم و ان «کویر»‬ ‫تو بود؛ کویر که یک عالم معنا و غنا داشت و مرا به اسمان ها می برد و ازلیت و ابدیت را متصل می کرد؛ کویری‬ ‫که در ان ندای عدم را می شنیدم‪ ،‬از فشار وجود می ارمیدم‪ ،‬به ملکوت اسمان ها پرواز می کردم و در دنیای تنهایی‬ ‫به درجه وحدت می رسیدم؛ کویری که گوهر وجود مرا لخت و عریان در برابر افتاب سوزان حقیقت قرار داده‪،‬‬ ‫می گداخت و همه ناخالصی ها را دود و خاکستر می کرد و مرا در قربانگاه عشق‪ ،‬فدای پروردگار عالم می نمود‪...‬ای‬ ‫علی! همراه تو به کویر می روم؛ کویر تنهایی‪ ،‬زیر اتش سوزان عشق‪ ،‬در توفان های سهمگین تاریخ که امواج ظلم و‬ ‫ستم در دریای بی انتهای محرومیت و شکنجه بر پیکر کشتی شکسته حیات وجود ما می تازد‪.‬‬ ‫ای علی! همراه تو به حج می روم؛ در میان شور و شوق‪ ،‬در مقابل ابهت و جالل‪ ،‬محو می شوم‪ ،‬اندامم می لرزد و‬ ‫خدا را از دریچه چشم تو می بینم و همراه روح بلند تو به پرواز در می ایم و با خدا به درجه وحدت می رسم‪ .‬ای‬ ‫علی! همراه تو به قلب تاریخ فرو می روم‪ ،‬راه و رسم عشق بازی را می اموزم و به علی بزرگ انقدر عشق می ورزم‬ ‫که از سر تا به پا می سوزم‪....‬ای علی! همراه تو به دیدار اتاق کوچک فاطمه می روم؛ اتاقی که با همه کوچکی اش‪،‬‬ ‫از دنیا و همه تاریخ بزرگتر است؛ اتاقی که یک در به مسجدالنبی دارد و پیغمبر بزرگ‪ ،‬ان را با نبوت خود مبارک‬ ‫کرده است‪ ،‬اتاق کوچکی که علی(ع)‪ ،‬فاطمه(س)‪ ،‬زینب(س)‪ ،‬حسن(ع) و حسین(ع) را یکجا در خود جمع نموده‬ ‫است؛ اتاق کوچکی که مظهر عشق‪ ،‬فداکاری‪ ،‬ایمان‪ ،‬استقامت و شهادت است‪.‬‬ ‫راس��تی چقدر دل انگیز است انجا که فاطمه کوچک را نش��ان می دهی که صورت خاک الود پدر بزرگوارش را‬ ‫با دس��ت های بس��یار کوچکش نوازش می دهد و زیر بغل او را که بی هوش بر زمین افتاده است‪ ،‬می گیرد و بلند‬ ‫می کند!ای علی! تو «ابوذر غفاری» را به من شناساندی‪ ،‬مبارزات بی امانش را علیه ظلم و ستم نشان دادی‪ ،‬شجاعت‪،‬‬ ‫صراحت‪ ،‬پاکی و ایمانش را نمودی و این پیرمرد اهنین اراده را چه زیبا تصویر کردی‪ ،‬وقتی که استخوان پاره ای‬ ‫را به دست گرفته بر فرق «ابن کعب» می کوبد و خون به راه می اندازد! من فریاد ضجه اسای ابوذر را از حلقوم تو‬ ‫می شنوم و در برق چشمانت‪ ،‬خشم او را می بینم‪ ،‬در سوز و گداز تو‪ ،‬بیابان سوزان ربذه را می یابم که ابوذر قهرمان‪،‬‬ ‫بر شن های داغ افتاده‪ ،‬در تنهایی و فقر جان می دهد ‪....‬‬ ‫ ای علی! تو در دنیای معاصر‪ ،‬با شیطان ها و طاغوت ها به جنگ پرداختی‪ ،‬با زر و زور و تزویر درافتادی؛ با تکفیر‬ ‫روحانی نمایان‪ ،‬با دشمنی غرب زدگان‪ ،‬با تحریف تاریخ‪ ،‬با خدعه علم‪ ،‬با جادوگری هنر روبه رو شدی‪ ،‬همه انها‬ ‫علیه تو به جنگ پرداختند؛ اما تو با معجزه حق و ایمان و روح‪ ،‬بر انها چیره شدی‪ ،‬با تکیه به ایمان به خدا و صبر‬ ‫و تحمل دریا و ایستادگی کوه و برندگی شهادت‪ ،‬به مبارزه خداوندان «زر و زور و تزویر» برخاستی و همه را به‬ ‫زانو در اوردی‪ .‬ای علی! دینداران متعصب و جاهل‪ ،‬تو را به حربه تکفیر کوفتند و از هیچ دشمنی و تهمت فروگذار‬ ‫نکردند و غربزدگان نیز که خود را به دروغ‪« ،‬روش��نفکر» می نامیدند‪ ،‬تو را به تهمت ارتجاع کوبیدند و اهانت ها‬ ‫کردند‪ .‬رژیم شاه نیز که نمی توانست وجود تو را تحمل کند و روشنگری تو را مخالف مصالح خود می دید‪ ،‬تو را‬ ‫به زنجیر کشید و باالخره‪« ...‬شهید» کرد‪...‬‬ ‫‪47‬‬ ‫رویداد ویژه‬ ‫بررسی جلسه روز ‪ 31‬خرداد ‪ 1360‬مجلس شورای اسالمی‬ ‫بنی صدر چگونه عزل شد؟‬ ‫علی محمودی‬ ‫‪ 31‬سال پیش‪ ،‬روز جمعه پنجم بهمن ماه ‪ 1358‬مردم‬ ‫ای��ران به پای صندوق های رای رفتند و در س��ومین‬ ‫انتخابات ان سال و اولین انتخابات ریاست جمهوری‬ ‫ش��رکت کردن��د‪ ،‬تا اولی��ن رئیس جمهور کش��ور را‬ ‫انتخاب کنن��د‪ .‬برای مردم و رهب��ران انقالب‪ ،‬اینکه‬ ‫«چه کسی» اولین رئیس جمهور ایران باشد محل تامل‬ ‫بس��یار بود‪ .‬در این روز تاریخی‪ ،‬ابوالحسن بنی صدر‬ ‫توانست با به دست اوردن بیش از هفتادو پنج درصد‬ ‫ارای ش��رکت کنندگان ‪ -‬نزدیک ب��ه ‪ 11‬میلیون رای‬ ‫در انتخابات‪ -‬گوی سبقت را از دیگر نامزدها ربوده‬ ‫و نام خ��ود را به عنوان اولی��ن رئیس جمهور به ثبت‬ ‫برساند‪.‬‬ ‫کمت��ر از هفده ماه بع��د‪ ،‬نمایندگان مجلس ش��ورای‬ ‫اس�لامی روز یکش��نبه ‪ 31‬خردادم��اه ‪ 1360‬رای به‬ ‫«عدم کفایت سیاس��ی» بنی صدر دادند و سی و هفت‬ ‫روز پ��س از ان روزنامه ها در روز چهارش��نبه هفتم‬ ‫مردادماه نوشتند‪« :‬بنی صدر با اخذ پناهندگی سیاسی‬ ‫به پاریس گریخت‪».‬‬ ‫روز ‪ 31‬خ��رداد ‪ ،1360‬بررس��ی ط��رح عدم کفایت‬ ‫‪48‬‬ ‫سیاسی بنی صدر در مجلس شورای اسالمی اغاز شد‪.‬‬ ‫در این روز دست کم ‪ 15‬نفر از نمایندگان از حضور در‬ ‫مجلس خودداری کردند که برخی از شناخته شده ترین‬ ‫انها عبارت بودن��د از مهدی بازرگان‪ ،‬ابراهیم یزدی‪،‬‬ ‫یداهلل س��حابی‪ ،‬احمد صدرحاج س��یدجوادی‪ ،‬احمد‬ ‫سالمتیان‪ ،‬احمد غضنفرپور‪ ،‬محمد مجتهد شبستری‪،‬‬ ‫هاش��م صباغیان‪ ،‬دکتر کاظم س��امی‪ ،‬حسن الهوتی‪،‬‬ ‫علی گل��زاد‪ ،‬غفوری‪ ،‬اعظ��م طالقان��ی‪ ،‬منوچهری‪،‬‬ ‫برومن��د و رجایی��ان‪ ،‬ع��زت اهلل س��حابی‪ ،‬حس��ین‬ ‫انص��اری راد همچنی��ن ده نفر از نماین��دگان مجلس‬ ‫ب��ا صدور یک اطالعیه مش��ترک دالیل خود را برای‬ ‫رای دادن ب��ه عدم کفایت سیاس��ی بنی صدر اعالم‬ ‫کردند‪ .‬در بین امضاکنندگان نام محمدکاظم موسوی‬ ‫بجن��وردی‪ ،‬محمدمحمدی گرگانی‪ ،‬امید نجف ابادی‬ ‫و حس��ن یوسفی اشکوری به چشم می خورد‪ .‬در این‬ ‫اطالعیه ضمن تاکی��د بر رهبری حضرت امام تالش‬ ‫ش��ده اس��ت تا در مخالفت ب��ا رئیس جمهور‪ ،‬ضمن‬ ‫انتقاد به جناح مقابل وی به نوعی مرزبندی با س��ایر‬ ‫نیروهای پیرو خط امام و حزب جمهوری اس�لامی‬ ‫صورت پذیرد‪.‬‬ ‫ای��ن اطالعیه «انتقادهای اصولی و اساس��ی» وارد بر‬ ‫بنی صدر را «مقابله وی با نظام و رهبری امام»‪« ،‬عمده‬ ‫س��اختن اختالف با جناح مقابل» و تبدیل ش��دن به‬ ‫«مرکز وحدت اکثر مخالفین نظام جمهوری اسالمی»‪،‬‬ ‫«غرور و خودمداری و کیش شخصیت» و «مخالفت با‬ ‫نهادهای انقالبی» برشمرده بود‪.‬‬ ‫در ان جلس��ه حجت االس�لام هاش��می رفسنجانی‪،‬‬ ‫رئیس مجلس نیز با اش��اره به وقایع ‪ 30‬خرداد گفت‪:‬‬ ‫« همه از خبر اش��وب دیروز عص��ر ‪ 30‬خرداد که با‬ ‫پرچم��داری منافقین خلق و پی��کار اقلیت فدایی و‬ ‫به اس��م رئیس جمهور در حال عزل انجام شد اطالع‬ ‫دارند‪ .‬انچه واقع ش��د در اس��تانه طرح عدم کفایت‬ ‫سیاس��ی رئیس جمهور خود بهتری��ن گواه عینی عدم‬ ‫کفایت سیاسی رئیس جمهور است‪».‬‬ ‫در جلس��ه بررس��ی «ع��دم کفای��ت رئیس جمهور»‬ ‫نماین��دگان مطرح��ی همچ��ون ای��ت اهلل خامنه ای‪،‬‬ ‫مقام معظم رهبری در موافقت با این طرح س��خنرانی‬ ‫کردن��د‪ .‬در مقاب��ل نیز برخ��ی نماین��دگان همچون‬ ‫علی اکب��ر معین ف��ر در مخالفت با این طرح س��خن‬ ‫گفتند‪.‬‬ ‫مقام معظ��م رهبری در جلس��ه ‪ 31‬خ��رداد مجلس‬ ‫گف��ت‪« :‬اق��ای بنی ص��در در ی��ک جمل��ه کوت��اه‬ ‫جمهوری اس�لامی و نهاد ریاست جمهوری را تحقیر‬ ‫می کند‪ .‬ازادی را در ایران به کلی پایان ش��ده وانمود‬ ‫کردن‪ ،‬شایعه شکنجه را به رغم گزارش صلیب سرخ‬ ‫و نیز کمیس��یون تحقیق در س��طح عالم گس��تردن و‬ ‫خالصه رژیم کنونی را از رژیم ش��اه هم بدتر معرفی‬ ‫ک��ردن جزو ش��اه بیت های اظهارات اق��ای بنی صدر‬ ‫اس��ت‪ .‬پیش از ریاس��ت جمهوری مجاهدی��ن را به‬ ‫نح��وی محکوم کرد و پس از ریاس��ت جمهوری که‬ ‫به س��اماندهی انان احس��اس نیاز می کرد‪ ،‬انها را به‬ ‫خود نزدیک س��اخت‪ ،‬کارت حمل سالح برای انان‬ ‫صادر کرد و از عناصر و س��ازماندهی انان برای اداره‬ ‫اجتماعاتی که تشکیل ان را برای خود الزم می شمرد‪،‬‬ ‫بهره گرفت‪».‬‬ ‫ایت اهلل خامنه ای که ‪ 14‬دلیل بر عدم کفایت بنی صدر‬ ‫ارائه می داد‪ ،‬اضافه کرد‪« :‬امام در اسفند ‪ 59‬روزنامه ها‬ ‫را موظف به سکوت و عدم تعرض به همدیگر نمود‬ ‫و او در اولین شماره روزنامه در فروردین ‪ 60‬کارنامه‬ ‫خود را سرشار از مطالب خالف حقیقت و تشنج امیز‬ ‫منتشر کرد‪ .‬بارها نوشت و گفت که من هیچ خانه ای‬ ‫از خ��ود ن��دارم و در هیچ کاخی س��کونت نمی کنم‬ ‫اما اینجانب و همه اعضای ش��ورای انقالب سابق و‬ ‫دیگران ش��ک ندارند که ایشان تا اخرین روز اقامت‬ ‫خود در تهران در کاخ یکی از اعضای خانواده رژیم‬ ‫سابق زندگی می کرد‪.‬‬ ‫براساس یک سند افشاگرانه‪ ،‬یکی از نقشه های ایشان‬ ‫ای��ن بوده اس��ت که پ��س از روی کارام��دن دولتی‬ ‫که مجل��س به ان رای تمایل داد‪ ،‬با کارش��کنی ها و‬ ‫مخالف خوانی ه��ا جل��وی موفقی��ت او را بگیرند تا‬ ‫دولت بی ابرو و س��اقط شود و با یک جدال سیاسی‬ ‫کارها را خود قبضه کنند‪».‬‬ ‫دیگر مواف��ق طرح عدم کفایت بنی ص��در‪ ،‬علی اکبر‬ ‫والیتی‪ ،‬نماینده مردم تهران بود‪.‬‬ ‫وی در س��خنان خود گف��ت‪« :‬همانها که به بنی صدر‬ ‫رای داده ان��د‪ ،‬اکنون قیام کرده ان��د رای خود را پس‬ ‫بگیرند‪ .‬ش��ما می بینی��د که قبل از انتخاب ش��دن به‬ ‫ریاست جمهوری ایشان در مساجد و محافل مذهبی‬ ‫حضور به هم می رس��انیدند و تظاهر به مسلمان بودن‬ ‫می کردند‪ .‬اعمال بعدی شان نشان داد که تظاهر بود و‬ ‫حتی با گروه های مخالف اسالم و منافقین و التقاطیون‬ ‫بحث هایی می کردند که ب��رای همه مردم این تصور‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫دین و تاریخ‬ ‫حاصل ش��ده بود که ایش��ان همواره طرف اسالم را‬ ‫می گیرند و جانب دوطرف دیگر را می کوبند‪».‬‬ ‫وی ‪ 15‬سرفصل از عدم کفایت بنی صدر را بر شمرده‬ ‫و گفت‪:‬‬ ‫‪ -1‬ایش��ان به جای تنظیم کننده ق��وا‪ ،‬تفکیک کننده قوا‬ ‫بودند‪ -2 ،‬رفتار ایش��ان در طول این مدت و با اس��تناد‬ ‫به دالیل ذکر ش��ده حاک��ی از دورویی و دو چهرگی و‬ ‫مک��ر و حیله بود‪ - 3 .‬عدم کفایت سیاس��ی ‪ - 4‬رفتار‬ ‫و س��لوک غیراس�لامی ‪ - 5‬ترویج اخالق اس��تکباری‬ ‫‪ - 6‬فق��دان مراع��ات انصاف و فت��وت ‪ - 7‬ترویج و‬ ‫اعمال خود محوری ‪ - 8‬اتحاد با دش��منان قسم خورده‬ ‫‪ - 9‬ت�لاش برای بی اعتبار کردن نهادهای انقالبی ‪-10‬‬ ‫بی اعتبار کردن اس�لام و رشد ملی گرایی ‪ -11‬بی اعتبار‬ ‫کردن یاران امام ‪ - 12‬متشکل کردن ضدانقالب زیرچتر‬ ‫دفتر هماهنگی ‪ - 13‬ایجاد جو روان شناسی تخریب ‪14‬‬ ‫ منکر جلوه دادن معروف و معروف جلوه دادن منکر‬‫‪ - 15‬تالش برای بی اعتبار کردن رهبری‪».‬‬ ‫س��یدمحمد موس��وی خوئینی نی��ز در صحبت ه��ای‬ ‫مفصل��ی ب��ه ارائه دالیل خ��ود در موافق��ت با طرح‬ ‫عدم کفایت رئیس جمهوری پرداخت‪.‬‬ ‫‪ 13‬دلیل وی به اختصار چنین است‪:‬‬ ‫‪ - 1‬اختالفات ایش��ان با بعضی از ش��خصیت ها و با‬ ‫سازمان ها و احزاب سیاسی‪.‬‬ ‫‪ - 2‬فق��دان تق��وای سیاس��ی ایش��ان و حتی وجود‬ ‫خصلت های ش��یطانی از قبیل روحیه اس��تکباری و‬ ‫خودخواهی و خودمحوری ‪ - 3‬مخالفت با نهادهای‬ ‫اصیل انقالب ‪ -4‬مخالفت مس��تمر ایش��ان با مجلس‬ ‫ش��ورای اس�لامی ‪ - 5‬عدم انجام یک��ی از وظایف‬ ‫ریاست جمهوری مندرج در اصل یکصدوبیست وسوم‬ ‫‪ -6‬ع��دم درک صحی��ح ایش��ان از بدیهی ترین اصل‬ ‫مس��لم قانون اساس��ی یا عدم اعتقاد ایش��ان به اصل‬ ‫تفکیک ق��وا ‪ - 7‬بعضی از مخالفی��ن گفتند که اقای‬ ‫بنی صدر در چنین جوی نمی تواند در مجلس حاضر‬ ‫ش��ود و از خود دفاع کند‪ .‬اینجان��ب به این واقعیت‬ ‫نیز اس��تناد نمی کنم‪ ،‬برای اثبات عدم کفایت سیاسی‬ ‫رئیس جمهوری همین بس که انچنان بد عمل می کند‬ ‫که نمی توان��د در میان یازده میلیون رای دهنده یعنی‬ ‫ملت ایران ظاهر شود‪.‬‬ ‫‪ - 8‬اشاره به عدم کفایت سیاسی واقعه ‪ 14‬اسفند ‪59‬‬ ‫دانشگاه تهران که رئیس جمهور خود در مقام فرمانده‬ ‫چماقداران ظاهر می شود‪.‬‬ ‫‪ - 9‬ناتوانی در عدم معرفی نخس��ت وزیر به مجلس‪.‬‬ ‫‪ -10‬حذف ش��عار م��رگ بر امری��کا ‪ -11‬بنی صدر‬ ‫مس��لمان است ولی نه اسالم مبتنی بر فقاهت اسالمی‬ ‫بلکه اس�لامی از پیش خود ساخته ‪ - 12‬بنی صدر از‬ ‫اس��نادی که به دست امده جاس��وس نیست هرکس‬ ‫می گوید او جاس��وس اس��ت خدا او را نیامرزد‪13 .‬‬ ‫ مجلس ش��ورای اس�لامی بداند همانگونه که امام‬‫به اق��ای بنی صدر توصیه کرد‪ ،‬مجلس بداند که این‬ ‫ملت شدیدا ضد امریکاست و اگر احساس کند این‬ ‫مجلس خدای نخواس��ته ی��ک روزی تمایل به خط‬ ‫امریکا نش��ان داده است‪ ،‬همین مردم خواهند ریخت‬ ‫و این مجلس را نابود خواهند کرد‪.‬‬ ‫اما مهندس علی اکبر معینی فر‪ ،‬نماینده مردم تهران در‬ ‫مخالفت با این طرح س��خن گفت‪ .‬وی اظهار داشت‪:‬‬ ‫«ما در مقامی قرار نگرفته ایم که حق داش��ته باش��یم‬ ‫رئیس جمهوری را عوض کنیم‪.‬‬ ‫ه��ر ناظر عادلی می داند که در این جو امکان حضور‬ ‫وی در مجلس و دفاع از اتهاماتی که به ایشان نسبت‬ ‫می دهند برای ایش��ان موجود نیست‪ .‬اگر قرار است‬ ‫طرح عدم کفایت سیاس��ی رئیس جمهور در مجلس‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫مطرح ش��ود این موضوع باید در یک جو ارام و ازاد‬ ‫و دور از هر گونه هیجان و فش��ار و خالی از هرنوع‬ ‫ارعاب و تهدی��د صورت گیرد تا موافقان و مخالفان‬ ‫بتوانند ازادانه مطالب خود را بگویند و رئیس جمهور‬ ‫هم امکان داش��ته باش��د که جزءجزء اتهاماتی که به‬ ‫وی داده اند پاس��خ گوید‪ .‬این��ک رای مجلس و عدم‬ ‫کفایت اقای بنی صدر در ش��رایطی صورت می گیرد‬ ‫که به مطبوعات باقیمانده و کلیه رس��انه های گروهی‬ ‫و اجتماع��ات خیابانی و خطیب نماز جمعه و همه و‬ ‫همه علیه ایش��ان تبلیغ می کنند‪ .‬دو روزنامه ای هم که‬ ‫وابس��ته به گروه حاکم نبودند برخالف قانون توقیف‬ ‫ش��ده اند‪ .‬در اجتماع��ات خیابان��ی و اطراف مجلس‬ ‫اگر کس��ی جرات کند ن��ام اقای بنی ص��در را ببرد‬ ‫و کوچکترین دفاعی از ایش��ان کند‪ ،‬به ش��دیدترین‬ ‫وجه تنبیه می ش��ود‪ .‬ایا در چنی��ن جوی طرح چنین‬ ‫مساله ای در ابتدای جمهوری اسالمی شایسته است‪.‬‬ ‫ب��ه نظر بن��ده در ش��رایط کنونی طرح مس��اله عدم‬ ‫کفایت سیاس��ی رئیس جمه��ور در حالیکه عمال وی‬ ‫در حصر به س��ر می برد و به دفترش حمله ش��ده و‬ ‫یارانش به زندان افتاده اند و ایش��ان هیچگونه وسیله‬ ‫دفاعی در اختیار ندارد س��زاوار جمهوری اس�لامی‬ ‫نیست‪.‬‬ ‫نکته دیگر نحوه برخورد با مس��اله است‪ ،‬مساله عدم‬ ‫کفایت سیاس��ی رئیس جمهور را با مس��اله دشمنی و‬ ‫خصومت شدید با اقای بنی صدر مخلوط کرده ایم و‬ ‫از پی��ش نه تنها در اجتماع��ات نماز جمعه و اطراف‬ ‫مجلس فریاد مرگ بر بنی صدر سرداده ایم بلکه حتی‬ ‫در جلسه علنی مجلس به کسی که به هرحال درحال‬ ‫حاضر قانونا سمت ریاست جمهوری را برعهده دارد‬ ‫و حتی پس از ان مجلس رای به عدم کفایت سیاسی‬ ‫او داد ب��از هم رئیس جمهور اس��ت مگر انکه رهبر‬ ‫به موجب بند ‪ 5‬اصل ‪ 110‬قانون اساس��ی وی را عزل‬ ‫کند‪ ،‬حمله و اهانت می کنیم‪.‬‬ ‫ایا این نحوه برخورد طبق قانون اساس��ی اس��ت؟ ما‬ ‫مجلس��یان با ورود به این مس��ائل نسبت به اعمال و‬ ‫رفت��ار اقای بنی صدر که ایا مخالف قانون اساس��ی و‬ ‫قوانین کش��ور بوده اس��ت یا نه داوری کرده و رای‬ ‫می دهیم‪ .‬ایا این امر دخالت در قوه قضائیه نیس��ت؟‬ ‫و ای��ا مخالفت با اصل ‪ 57‬قانون اساس��ی جمهوری‬ ‫اسالمی که استقالل قوا را تامین می کند نیست؟‬ ‫انتخاباتریاست جمهوریدردرجه اینیستکهتصویب‬ ‫مجلس را الزم اید و به این معنی نیس��ت که ملت رای‬ ‫خود را بدهد و مجلس بتواند این رای را وتو کند‪ .‬حقی‬ ‫که قانون اساس��ی به مجلس داده است منحصرا مربوط‬ ‫به تشخیص عدم کفایت سیاسی رئیس جمهور است‪ .‬نه‬ ‫اینکه تحت این عنوان رئیس جمهوری را که با خواست‬ ‫مجلس هماهنگ نباشند بتوان برکنار ساخت‪ .‬در طرحی‬ ‫که به مجلس تقدیم شده است با استفاده از عنوان عدم‬ ‫کفایت سیاسی می خواهند به عزل رئیس جمهوری که به‬ ‫نظر مخالفان سرسازگاری ندارد اقدام کنند‪ .‬در هیچ جای‬ ‫قانون اساسی این اجازه داده نشده است و اگر مجلس با‬ ‫رئیس جمهور موافق نشده و اگر مجلس با رئیس جمهور‬ ‫موافق نبود حق داشته باشد که درخواست برکناری او را‬ ‫بنماید‪ ».‬با وجود صحبت های مغرضانه اینگونه افراد که‬ ‫عمدت��ا از نزدیکان بنی صدر و نهضت ازادی بودند در‬ ‫نهایت با تصمیم مجلس‪ ،‬امام امت حکم عزل بنی صدر‬ ‫را صادر فرمودند‪ .‬متن حکم امام به این شرح است‪.‬‬ ‫بسم اهلل الرحمن الرحیم‬ ‫پس از رای اکثری��ت قاطع نمایندگان محترم مجلس‬ ‫ش��ورای اس�لامی مبنی ب��ر اینکه اقای ابوالحس��ن‬ ‫بنی صدر برای ریاست جمهوری ایران کفایت سیاسی‬ ‫ندارن��د‪ ،‬ایش��ان را از ریاس��ت جمهوری ایران عزل‬ ‫نمودم‪.‬‬ ‫روح اهلل الموسوی الخمینی‬ ‫اول تیرماه ‪1360‬‬ ‫‪49‬‬ ‫هفت‬ ‫ایا غرب با تصویب قطعنامه ‪ 1929‬به اهداف خود می رسد؟‬ ‫تحریم با برد محدود‬ ‫احسان ابطحی‬ ‫چهارمین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه‬ ‫برنامه های هس��ته ای ایران‪ ،‬روز چهارش��نبه‪ 19 ،‬خرداد‪،‬‬ ‫‪9‬ژوئن‪ ،‬در شرایطی به تصویب رسید که به باور بسیاری‬ ‫از کارشناسان و تحلیلگران روابط بین الملل‪ ،‬این قطعنامه‬ ‫تاثیر بسیار اندکی بر تحقق خواسته نهایی ایاالت متحده‬ ‫و متحدان اروپایی این کش��ور‪ ،‬یعنی توقف غنی سازی‬ ‫اورانیوم و تولید سوخت هسته ای از سوی ایران خواهد‬ ‫داشت‪.‬‬ ‫با این همه‪ ،‬باراک اوباما‪ ،‬رئیس جمهوری ایاالت متحده‪،‬‬ ‫دور چه��ارم تحریم ه��ا علی��ه ای��ران را « س��خت ترین‬ ‫تحریم هایی ک��ه ایران تاکنون با ان مواجه شده اس��ت»‬ ‫توصیف کرد و گفت که برای تصویب ان ماه ها مذاکره‬ ‫انجامگرفته است‪.‬‬ ‫این در حالی اس��ت که امریکا و متحدانش نتوانس��تند‬ ‫قطعنام��ه اخی��ر علی��ه ایران را ب��ا اجماع ب��ه تصویب‬ ‫برسانند‪ ،‬اجماعی که به عقیده بسیاری از ناظران سیاسی‬ ‫می توانس��ت نمادی از خواست یکپارچه جامعه جهانی‬ ‫از تهران مبنی بر تعلیق غنی سازی اورانیوم تفسیر شود‪.‬‬ ‫اگرچه ایاالت متحده موفق ش��د‪ .‬با همراه کردن متحدان‬ ‫اروپایی اش و حتی روس��یه و چین قطعنامه چهارم علیه‬ ‫ایران را به تصویب برساند اما سه عضو غیر دائم شورای‬ ‫امنی��ت به این قطعنامه رای مثبت ندادند تا این قطعنامه‬ ‫بار روانی «تصویب با اجماع» را با خود به همراه نداشته‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫عالوه بر پنج عضو دائم شورای امنیت ‪ -‬ایاالت متحده‪،‬‬ ‫بریتانیا‪ ،‬فرانس��ه‪ ،‬روس��یه و چین‪ -‬اس��ترالیا‪ ،‬بوسنی و‬ ‫‪50‬‬ ‫هرزه گوین‪ ،‬گابن‪ ،‬ژاپن‪ ،‬مکزی��ک‪ ،‬نیجریه و اوگاندا به‬ ‫قطعنامه اخیر رای مثبت دادند در حالی که برزیل و ترکیه‬ ‫به ان رای منفی دادند و لبنان هم رای ممتنع داد‪.‬‬ ‫ایاالت متحده و کش��ورهای اروپایی پیش از اغاز جلسه‬ ‫روز ‪19‬خرداد تایید کردند که نتوانس��تند مطابق میلشان‬ ‫تحریم هایی سخت علیه ایران تصویب کنند و وعده دادند‬ ‫به محض انکه بتوانند‪ ،‬این تحریم ها را در س��ازمان ملل‬ ‫به تصویب خواهند رساند‪ .‬همزمان کنگره ایاالت متحده‬ ‫قرار بود مجموعه ای از تحریم های یکجانبه علیه ایران را‬ ‫به تصویب برساند و رهبران کشورهای اروپایی هم هفته‬ ‫گذشته قصد داشتند تا تصویب تحریم های احتمالی علیه‬ ‫ایران را به مذاکره بگذارند‪.‬‬ ‫ج��رارد ارائود‪ ،‬نماینده فرانس��ه در س��ازمان ملل متحد‬ ‫د ر همین باره گفت‪« :‬ما قصد داریم تفس��یر دشواری از‬ ‫قطعنامه ها داشته باشیم‪».‬‬ ‫با این همه ایران اعالم کرده است که به قطعنامه های شورای‬ ‫امنیت سازمان ملل متحد اهمیتی نمی دهد و به غنی سازی‬ ‫اورانی��وم ادامه خواه��د داد‪ .‬ایران با وجود قطعنامه های‬ ‫پیشین‪ ،‬سانتریفیوژ های جدید ساخته و حتی موفق شده‬ ‫است اورانیوم را تا مقیاس ‪ 20‬درصد غنی کند‪.‬‬ ‫این در حالی است که هیالری کلینتون‪ ،‬وزیر امور خارجه‬ ‫ایاالت متحده همزمان با تصویب قطعنامه علیه ایران ادعا‬ ‫کرد که تهران به دنبال دستیابی به سالح هسته ای است‪.‬‬ ‫این ادعا در شرایطی مطرح می شود که مقامات بلند پایه‬ ‫جمهوری اسالمی بار ها اعالم کرده اند که سالح هسته ای‬ ‫در دکترین امنیت ملی ایران قرار ندارد و هدف تهران از‬ ‫پیگیری برنامه های اتمی‪ ،‬تنها تولید برق و دیگر مصارف‬ ‫صلح امیز است‪.‬‬ ‫تصوی��ب قطعنامه چهارم ش��ورای امنیت علی��ه ایران‬ ‫ب��ا مخالفت های ش��دید برزی��ل و ترکیه مواجه ش��د‪.‬‬ ‫رئیس جمهور برزیل و نخست وزیر ترکیه ماه گذشته به‬ ‫ایران امدند و توافقی با ایران به امضا رساندند که بر مبنای‬ ‫ان ق��رار بود ‪ 1200‬کیلوگ��رم از اورانیوم ایران با غلظت‬ ‫‪ 3/5‬درصد به ترکیه انتقال یابد و ایران در مقابل‪ ،‬اورانیوم‬ ‫غنی شده با غلظت ‪ 20‬درصد دریافت کند تا بتواند ان را‬ ‫برای راکتور تهران که مصارف پزشکی دارد استفاده کند‪.‬‬ ‫توافقی که با حضور محمود احمدی نژاد رئیس جمهور‬ ‫ایران‪ ،‬لوال داس��یلوا رئیس جمهور برزیل و رجب طیب‬ ‫اردوغان نخس��ت وزیر ترکیه به امضا رس��ید و به بیانیه‬ ‫تهران مش��هور شد به شدت از تصویب قطعنامه جدید‬ ‫علیه تهران انتقاد می کرد و این بیانیه را فرصتی جدید برای‬ ‫دیپلماسی و حل مناقشه هسته ای ایران از طریق مذاکره‬ ‫توصیف می کرد‪.‬‬ ‫خانم ماریا لوییزا ویوتی‪ ،‬نماینده برزیل در سازمان ملل‬ ‫متحد در همین باره گفت‪« :‬ما تحریم را ابزار مناسبی در‬ ‫این مورد نمی دانیم‪».‬‬ ‫پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متح د هر کدام‬ ‫به طور جداگانه با انتشار بیانیه ای تاکید کردند که دیپلماسی‬ ‫همچنان به عنوان گزینه ای مهم باقی است‪ .‬باراک اوباما‪،‬‬ ‫در بیانیه ای طوالنی که از سوی کاخ سفید منتشر شد‪ ،‬در‬ ‫را برای ادامه مذاکرات باز گذاش��ت‪ .‬اوباما در بیانیه خود‬ ‫اورده اس��ت‪ « :‬امروز گریز ناپذیر نبود‪ ».‬در ادامه این بیانیه‬ ‫امده است‪ « :‬از ابتدای دوره ریاست جمهوری من مشخص‬ ‫کرده بودیم ک��ه ایاالت متحده اماده پیگیری راه حل های‬ ‫دیپلماتیک است‪ ».‬رئیس جمهور ایاالت متحده در بخش‬ ‫دیگری از این بیانیه مدعی ش��د ه که ایران مش��ارکت و‬ ‫مذاکره را رد کرده است‪ .‬اما محمود احمدی نژاد در اولین‬ ‫واکنش به این قطعنامه گفت‪ « :‬این قطعنامه ها برای ملت‬ ‫ایران پشیزی نمی ارزد‪».‬‬ ‫او که در روز تصویب قطعنامه برای شرکت و سخنرانی‬ ‫در کنفرانس بین المللی اب برای حیات به شهر دوشنبه‪،‬‬ ‫پایتخت تاجیکستان سفر کرده بود‪ ،‬در بخش دیگری از‬ ‫سخنان خود گفت‪ « :‬کس��انی که خود بمب اتم دارند و‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫بین الملل‬ ‫از ان اس��تفاده و ان را ذخیره کرده اند و با ان دیگران را‬ ‫تهدید می کنند‪ ،‬اکنون به این بهانه که ممکن اس��ت در‬ ‫اینده ایران بمب اتم بسازد چپ و راست علیه ما قطعنامه‬ ‫صادر می کنند‪».‬‬ ‫رئیس جمهور ایران در بخش دیگری از سخنانش گفت‪:‬‬ ‫«به یکی از انها‪-‬کشور هایی که تالش داشتند علیه ایران‬ ‫قطعنامه صادر کنند‪ -‬پیغام دادم که این قطعنامه ها یی که‬ ‫ش��ما صادر می کنید مثل دستمال مصرف شده ای است‬ ‫که باید در زباله دان انداخته شود‪ ».‬احمدی نژاد تاکید کرد‪:‬‬ ‫«انها قادر نیستند به ملت ایران ضربه بزنند‪».‬‬ ‫محمد خزایی‪ ،‬نماینده ایران در س��ازمان ملل متحد هم‬ ‫با بر ش��مردن فهرس��تی بلند باال از گالیه ه��ای تهران از‬ ‫دخالت ه��ای خارجی در امور ای��ران تاکید کرد که این‬ ‫کشور هرگز تسلیم نخواهد شد‪.‬‬ ‫در بخش��ی از قطعنامه اخیر شورای امنیت سازمان ملل‬ ‫متحد علیه ایران‪ ،‬تحریم های پیشین علیه برخی از افراد‬ ‫تش��دید ش��ده و انان را تحت ممنوعیت مس��افرتی و‬ ‫همچنین مسدود کردن دارایی هایشان قرار داده است‪ .‬اما‬ ‫در این قطعنامه تنها نام یک نفر یعنی جواد رحیقی‪ ،‬رئیس‬ ‫‪ 56‬ساله مرکز فناوری هسته ای اصفهان به فهرست پیشین‬ ‫افزوده شده است‪.‬‬ ‫این قطعنامه همچنین از کش��ورهای عضو سازمان ملل‬ ‫متحد می خواهد که اگر نس��بت ب��ه انتقال مواد ممنوعه‬ ‫به ایران از طریق کش��تی ها و هواپیما هایی که مقصد یا‬ ‫مبداشان ایران است‪ ،‬مظنون هستند‪ ،‬انها را بازرسی کنند‪.‬‬ ‫بند دیگری از قطعنامه اخیر از کشورهای جهان می خواهد‬ ‫که به ایران اجازه ندهند تا در س��ایت های غنی س��ازی‬ ‫هس��ته ای‪ ،‬معادن اورانیوم و دیگر فناوری های مرتبط با‬ ‫انرژی هسته ای سرمایه گذاری کند‪ .‬این قطعنامه همچنین‬ ‫کمیته جدیدی را برای نظارت بر این موضوع تش��کیل‬ ‫داده است‪.‬‬ ‫قطعنامه ‪ 1929‬ش��ورای امنیت س��ازمان ملل متحد در‬ ‫شرایطی تصویب ش��د که ایاالت متحده به دنبال اعمال‬ ‫تحریم هایی شدید تر علیه بانک های ایران‪ ،‬صنعت بیمه‬ ‫و دیگر بخش های تجاری ایران بود‪ ،‬اما روس��یه و چین‬ ‫با اعمال این ن��وع تحریم ها علیه ایران مخالف بودند و‬ ‫تاکی��د می کردند که این تحریم ها نباید بر اقتصاد روزانه‬ ‫ایران تاثیر بگذارد‪.‬‬ ‫به گفته دیپلمات های درگیر در مذاکرات‪ ،‬واش��نگتن و‬ ‫پکن حتی تا اخرین روز منتهی به تصویب قطعنامه علیه‬ ‫ایران‪ ،‬در مورد اینکه چه بانک هایی در فهرست مشمول‬ ‫تحریم ها قرار بگیرند با یکدیگر اختالف داش��تند وتنها‬ ‫یک بانک به این لیست سیاه که ‪ 40‬شرکت جدید در ان‬ ‫قرار دارند‪ ،‬اضافه شد‪.‬‬ ‫ل��ی بائودونگ‪ ،‬نماینده چین در س��ازمان ملل متحد در‬ ‫همین باره گفت که ش��رایط کشورش در مورد تحریم ها‬ ‫این بود که ای��ن تحریم ها نباید به بهبود اقتصاد جهانی‬ ‫ضربه بزند یا بر مردم ای��ران یا تجارت عادی تاثیرگذار‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫از سوی دیگر‪ ،‬س��وزان رایس‪ ،‬نماینده ایاالت متحده در‬ ‫سازمان ملل متحد درباره قطعنامه ‪ 1929‬گفت‪« :‬با گذر‬ ‫زمان‪ ،‬ما به قطعنامه ای دست یافتیم که احساس می کنیم‬ ‫بسیار معنا دار‪ ،‬معتبر و مهم است‪».‬‬ ‫در بخش دیگری از قطعنامه اخیر‪ ،‬فروش س�لاح های‬ ‫س��نگین به خصوص تانک های جنگی‪ ،‬زره پوش های‬ ‫رزمی‪ ،‬سیستم توپخانه ای با کالیبر های بزرگ‪ ،‬هواپیما های‬ ‫جنگ��ی‪ ،‬هلی کوپتر های تهاجمی‪ ،‬کش��تی های جنگی‪،‬‬ ‫موشک و سامانه های موشکی به ایران ممنوع شده است‪.‬‬ ‫با این همه بس��یاری از کارشناس��ان تاکی��د می کنند که‬ ‫ای��ن قطعنامه هم قادر نخواهد بود تا ایران را از پیگیری‬ ‫برنامه های هسته ای اش منصرف کند‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫قطعنامه تحریم و لزوم بازنگری در روابط با چین و روسیه‬ ‫عبور از شرق‬ ‫اسد اهلل اطهری ‪ /‬استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل‬ ‫تفکری وجود داشت که ترکیه و برزیل بر اساس نامه باراک اوباما‪ ،‬رئیس جمهور امریکا به ایران امدند و‬ ‫برای تفاهمنامه تهران اقدام کردند‪ .‬عالوه بر این تفکر شاهد بودیم که رجب طیب اردوغان‪ ،‬نخست وزیر‬ ‫ ترکیه نیز پس از توافقنامه تهران به روسای ‪ 26‬کشور جهان در ارتباط با تعامل بیشتر با ایران نامه نوشت‬ ‫اما به رغم اینها به محض اینکه این تفاهمنامه به امضا رسید‪ ،‬شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه ای‬ ‫علیه ایران صادر کرد‪.‬‬ ‫زمان صدور این قطعنامه بس��یار مهم اس��ت و مطرح می ش��ود که تصویب این قطعنامه ارتباط تنگاتنگی‬ ‫با مس��ائل منطقه و مس��ائل داخل ایران دارد‪ .‬این قطعنامه فش��ارهای بیش��تری را متوجه تهران می کند و‬ ‫برخالف انچه مطرح می شود قطعنامه ساده ای نبوده است‪.‬‬ ‫ترکیه جایگزین روسیه‬ ‫پیش تر سیاس��ت خارجی ایران بر پایه نگاه به شرق پایه ریزی شده بود‪ .‬بنابراین روی ظرفیت هایی مانند‬ ‫روسیه و چین سرمایه گذاری کردیم‪ .‬اما وقتی متوجه شدیم که رفتار روس ها و چینی ها چگونه است از‬ ‫نگاه به ش��رق عدول کردیم‪ .‬در نگاه به ش��رق این روسیه و چین بودند که در صحنه سیاسی که ما ترسیم‬ ‫کرده بودیم نقش بازی می کردند اما اکنون ترکیه جایگزین روس��یه ش��ده اس��ت‪ ،‬چراکه نگاه به شرق به‬ ‫قدرت های جدید درحال ظهور موجود در نظام بین الملل امروز منتقل می ش��ود‪ .‬در زمان خاتمی سیاست‬ ‫خارجی ایران بر مبنای گفت و گو با کش��ورهای اروپایی بود‪ .‬پس از ان سیاس��ت ایران تغییر کرد و نوعی‬ ‫نگاه به ش��رق در سیاس��ت خارجی ایران متبلور شد و قرار ش��د تا از ظرفیت های چین و روسیه بیشتر‬ ‫اس��تفاده ش��ود‪ .‬اما امروز با وجود بیانیه تهران این دو کش��ور علیه ما رای دادند‪ .‬بنابراین توجه امروز به‬ ‫س��مت کش��ورهایی اس��ت که قدرت های میانی و درحال ظهور منطقه ای هس��تند‪ .‬به عنوان مثال برزیل‬ ‫کاندیدای عضویت در شورای امنیت است‪ .‬ترکیه ششمین اقتصاد اروپاست ‪ .‬ترکیه امروز با گذشته فرق‬ ‫دارد‪ .‬امروز ترکیه شانزدهمین قدرت اقتصادی جهان است‪ .‬در سطح منطقه نفوذ خوبی پیدا کرده است‪.‬‬ ‫این کشور در فلسطین و به طور کلی خاورمیانه نفوذ خوبی دارد‪.‬‬ ‫از س��وی دیگر ارتباطات خوبی هم با کشورهای اس��یای مرکزی و قفقاز دارد‪ .‬به کانون ترانزیت انرژی‬ ‫تبدیل ش��ده اس��ت و پروژه ناباکو را پیش می برد‪ .‬امروز ترکیه با کشورهای خلیج فارس روابط اقتصادی‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫سرمایه گذاران خارجی در این کشور سرمایه گذاری های خوبی انجام می دهند‪ .‬روند دموکراسی هم روند‬ ‫معقول و رو به رشدی است‪.‬‬ ‫بنابراین اینکه ترکیه به عنوان یک کشور مطرح بتواند یک سوی تفاهمنامه تهران باشد‪ ،‬نکته مثبتی است‬ ‫که سیاست خارجی ایران به درستی از این ظرفیت استفاده کرده است‪.‬‬ ‫ترکیه و برزیل امروز مانند هند قدرت های در حال ظهور هستند‪ .‬بنابراین در سیاست خارجی امروز نگاه‬ ‫به ش��رق به سمت کشورهای در حال توسعه و حتی کشورهای اتحادیه اروپا می چرخد‪ .‬این تفکر هنوز‬ ‫در سیاست خارجی ما در حال گذار است‪ .‬هنوز نمی توان به صورت رسمی از ان صحبت کرد و به نظر‬ ‫می رسد که هنوز سیاست خارجی ما در حال تئوری پردازی در این زمینه است‪.‬‬ ‫ب��ا این روند ظرفیت های ما اضافه خواهد ش��د و ما می توانیم از ظرفیت تمام کش��ورهایی که حاضر به‬ ‫همکاری با ما باشند استفاده کنیم‪.‬‬ ‫روسیه و چین‬ ‫مس��ائلی که روسیه طی ‪ 10‬س��ال اخیر در ارتباط با نیروگاه بوشهر داشت‪ ،‬مسائل موشک های مربوط به‬ ‫موش��ک های ‪ ،S-300‬مسائلی که در سند ملی جدید روسیه امده اس��ت و اقدامات روسیه در توافقنامه‬ ‫گورچرنومردین (بر اساس توافقنامه امریکا و روسیه به نام توافقنامه «گورچرنومردین» در سال ‪ ۱۹۹۶‬دو‬ ‫کشور توافق کردند از ادامه همکاری هسته ای روسیه و ایران در ساخت نیروگاه بوشهر و تحویل سوخت‬ ‫جلوگیری ش��ود که پس از به قدرت رس��یدن پوتین این توافقنامه کنار گذاش��ته شد و مبحث همکاری‬ ‫روسیه با ایران جدی شد) و قرارداد مسائل ماهواره ای که با روسیه و فرانسه امضا کرده بودیم که بعدها‬ ‫روس های اعالم کردند فرانس��وی ها به وعده خود عمل نمی کنند‪ ،‬تمامی این مس��ائل در ارتباط با روسیه‬ ‫یک نوع بی اعتمادی را در تهران به وجود اورده است‪.‬‬ ‫چین نیز قراردادهای تجاری بزرگی با امریکا دارد و بیش��تر به دنبال منافع ملی خود اس��ت‪ .‬دو مس��اله‬ ‫برای چین از اهمیت ویژه ای برخوردار اس��ت‪ .‬یکی مس��اله تایوان اس��ت و دیگری هم مس��ائل ارتقای‬ ‫اقتصادی اش است‪ 400 .‬میلیارد دالر قرارداد تجاری که این کشور با امریکا دارد را فدای رابطه با ایران‬ ‫نخواهد کرد‪ .‬پیش از این هم این مساله خودش را نشان داده است‪.‬‬ ‫به نظر می رسد که مجموعه این عوامل باعث می شود تا ان انتظاری که ایران از این کشورها دارد براورده‬ ‫نشود‪ .‬اما این بدان معنا نیست که ایران‪ ،‬چین و روسیه را به طور کلی کنار بگذارد‪ ،‬بلکه باید گزینه های‬ ‫بیشتری را وارد صحنه بازی کند‪.‬‬ ‫‪51‬‬ ‫هفت‬ ‫تو گو با دکتر عباس ملکی‬ ‫گف ‬ ‫قطع رابطه با اژانس به‬ ‫مصلحت نیست‬ ‫ارزو دیلمقانی‬ ‫دور جدید تحریم ها علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل در حالی‬ ‫به تصویب رسید که روسیه و چین نیز این تحریم هاص را تایید کردند‪.‬‬ ‫این درحالی است که با وجود تالش دیپلمات های ایرانی و حتی امضای‬ ‫توافقنامه تهران این تحریم ها به تصویب رسیده است‪.‬‬ ‫دکتر عباس ملکی‪ ،‬رئیس مرکز مطالعات بین المللی دریای خزر و از‬ ‫دیپلمات های برجسته کشورمان در حوزه سیاست خارجی معتقد است که‬ ‫ش بسیاری در زمینه پرونده هسته ای ایران‬ ‫هرچند دیپلمات های ایرانی تال ‬ ‫انجام دادند‪ ،‬اما این تالش ها بسیار دیر هنگام بود‪.‬‬ ‫دور جدی��د تحریم ها علیه ای��ران در حالی اعمال‬ ‫ش��د که ایران با همکاری ترکیه و برزیل توافقنامه‬ ‫تهران را برای مبادل��ه اورانیوم در خارج از خاک‬ ‫ایران به امضا رسانده بود‪ .‬در دور جدید تحریم ها‬ ‫چین و روس��یه نیز امضای خود را پای این س��ند‬ ‫گذاش��تند‪ .‬چرا ای��ن تحریم ها با وج��ود همکاری‬ ‫ایران به تصویب رسید؟‬ ‫مساله به دو بخش تقس��یم می شود‪ .‬یکی‪ ،‬موضوعی‬ ‫ک��ه غرب روی ان حس��اس ش��ده اس��ت‪ ،‬مس��اله‬ ‫دسترس��ی ایران به فناوری غنی سازی سوخت است‪.‬‬ ‫در گذشته حساسیت نسبت به دستیابی به تکنولوژی‬ ‫غنی س��ازی اورانیوم با درصد کمت��ر از چهار بود اما‬ ‫پ��س از موفقیت های ایران به نظر می رس��د که خط‬ ‫قرمز غرب و ‪ 5+1‬به تالش برای دس��ت نیافتن ایران‬ ‫به امکانات باال بردن غلظت اورانیوم بیش��تر از چهار‬ ‫درصد بود‪.‬‬ ‫درحال��ی که توافقنامه تهران موضوع دیگری اس��ت‪.‬‬ ‫در تهران توافق ش��د تا ح��دود نیمی از اورانیوم ‪3/5‬‬ ‫درص��د که در اختیار ایران ق��رار دارد برای تبدیل به‬ ‫میله های س��وخت برای استفاده در راکتور تحقیقاتی‬ ‫تهران به ترکیه ارسال شود‪.‬‬ ‫بنابرای��ن ای��ن دو موض��وع کامال متفاوت هس��تند‬ ‫و پیش ت��ر هم معلوم ب��ود که توافق ته��ران مانع از‬ ‫تالش های ‪ 5+1‬ب��رای تحمیل ی��ک قطعنامه جدید‬ ‫علیه ایران نخواهد بود‪.‬‬ ‫ای��ا می توان به این نکته اش��اره ک��رد که یکی از‬ ‫دالیلی که روسیه در این تحریم ها مشارکت کرد‪،‬‬ ‫این بود ک��ه ایران در توافقنامه تهران‪ ،‬روس��یه را‬ ‫بازی نداده بود؟‬ ‫توافقنام��ه ته��ران ب��ا نگرانی ه��ای ‪ 5+1‬دو موضوع‬ ‫جداگانه هستند‪ .‬به نظر من روسیه در بازی بزرگ تری‬ ‫مس��اله تحریم را جا داده اس��ت و ان روابط روسیه‬ ‫به صورت کلی با کش��ورهای توسعه یافته است‪( .‬به‬ ‫گفت��ه خود روس ه��ا) این تنها امریکا نیس��ت که به‬ ‫روس��یه فش��ار می اورد تا در مورد ایران خط مش��ی‬ ‫جدیدی داش��ته باش��د‪ ،‬بلک��ه به نظر می رس��د نقش‬ ‫کش��ورهای اروپایی و به خصوص المان و فرانسه را‬ ‫نباید نادیده گرفت‪.‬‬ ‫نکته بعدی هم اینکه به هر حال حجم روابط ایران و‬ ‫روس��یه و ظرفیت این روابط محدود است و استفاده‬ ‫روس��یه در صحن��ه بین المللی از رابطه ب��ا تهران نیز‬ ‫‪52‬‬ ‫در گذش��ته انجام ش��ده و در حال حاضر روسیه به‬ ‫فکر موضوعات دیگری است که به ترتیب ‪ -1‬مساله‬ ‫کاهش س�لاح های اس��تراتژیک در یک موافقتنامه با‬ ‫امری��کا ‪ -2‬همکاری های جدید با اروپا به خصوص‬ ‫در زمینه انرژی و ‪ -3‬دستیابی به منابع سرمایه گذاری‬ ‫در اقتصاد روس��یه برای کم کردن تاثیر رکود جهانی‬ ‫در این کشور است‪.‬‬ ‫با وج��ود تصوی��ب این قطعنام��ه‪ ،‬ایا ای��ران باید‬ ‫سیاس��ت های خود را در قبال روسیه تغییر دهد یا‬ ‫خیر؟‬ ‫روسیه یک کشور همسایه است‪ .‬کشور بزرگی است‪.‬‬ ‫دارای ظرفیت ه��ای گوناگونی اس��ت‪ .‬ش��اید ما در‬ ‫گذش��ته توقعات مان باالتر از حد بود‪ .‬وقتی باالترین‬ ‫مقام اجرایی کش��ور ما در تمامی جلس��ات اجالس‬ ‫شانگهای به عنوان ناظر شرکت می کند‪ ،‬طبیعی است‬ ‫که دیگر کشورها این مساله را به عنوان نیاز کشور ما‬ ‫به چنین کاری می بینند‪.‬‬ ‫بنابراین به راحتی می توانند زمانی که قرار اس��ت از‬ ‫این همکاری ها میوه ای نصیب ایران ش��ود‪ ،‬ایران را‬ ‫کن��ار بگذارند‪ .‬اما ب��ا تمام این تفاس��یر‪ ،‬من معتقدم‬ ‫ک��ه ما نباید اس��تراتژی روابط خودمان را با روس��یه‬ ‫تغییر دهیم‪.‬‬ ‫در یک نگاه بدبینانه اگر روابط گس��ترده با روس��یه‬ ‫برای ایران فایده نداش��ته باش��د‪ ،‬ع��دم ارتباط و یا‬ ‫یک وضعیت سرد می تواند ضررهای بسیاری داشته‬ ‫باش��د‪ .‬بنابراین من به عنوان ف��ردی که از بیرون به‬ ‫این مس��اله نگاه می کند‪ ،‬توصی��ه می کنم که روابط‬ ‫ایران با روس��یه در س��طح باالیی باش��د اما این بار‬ ‫هوشمندانه تر‪.‬‬ ‫هفته گذش��ته والدیمی��ر پوتین در دی��داری که با‬ ‫نیک��وال س��ارکوزی داش��ت اعالم ک��رده بود که‬ ‫به دلی��ل تحریم ها موش��ک های ‪ S-300‬را به ایران‬ ‫تحویل نخواهد داد‪ .‬ایا این مس��اله تنها یک بلوف‬ ‫سیاس��ی در مقابل یک رهبر اروپایی است یا اینکه‬ ‫روسیه واقعا چنین تصمیمی دارد؟‬ ‫من فک��ر می کنم روابط ایران با روس��یه به خصوص‬ ‫در بخش تکنولوژیک و نظامی فراتر از یک موضوع‬ ‫واحد به نام ‪ S-300‬اس��ت و ای��ن روابط باید ادامه‬ ‫پیدا کند‪.‬‬ ‫این مس��اله در جهت منافع ملی ماس��ت‪ .‬نکته دوم‬ ‫اینکه به نظرم می رس��د این خبر از طرف فرانسوی ها‬ ‫اعالم ش��ده و باید بیش��تر در مورد مطرح شدن این‬ ‫مساله تامل کرد‪.‬‬ ‫ایران باید چه نوع دیپلماسی در پیش می گرفت تا‬ ‫مانع این تحریم ها می شد؟‬ ‫سیاس��ت خارجی ایران در مورد این موضوع فعاالنه‬ ‫عم��ل کرد‪ ،‬اما دیر‪ .‬وقتی قط��ار تالش های امریکا و‬ ‫انگلس��تان و به خصوص الم��ان راه افتاده بود ایران‬ ‫شروع به فعالیت کرد‪.‬‬ ‫دیپلمات ه��ای ایرانی تالش بس��یاری کردند‪ ،‬اما در‬ ‫عین حال که زحمت زیادی در دیپلماس��ی کشیدیم‪،‬‬ ‫اداب دیپلماتیک را در نظر نگرفتیم‪ .‬بعضی جمالت‬ ‫را می ت��وان ب��ه نوع دیگ��ری بیان کرد ک��ه هم عدم‬ ‫اهمیت انها به ذهن متبادر شود و هم افکار دنیا را به‬ ‫این سمت هدایت نکند که ایران به مصوبات شورای‬ ‫امنیت احترام نمی گذارد‪.‬‬ ‫در م��ورد ش��ورای امنیت‪ ،‬موضوع مهم این اس��ت‬ ‫ک��ه ایران باید با توجه به سیاس��ت خارجی انقالب‬ ‫اس�لامی و همگرایی منطقه ای و مس��اله نزدیکی با‬ ‫کش��ورها که همواره در سیاست خارجی ما مد نظر‬ ‫بوده به صورت مضاعف به ش��ورای امنیت سازمان‬ ‫ملل توجه کند‪ ،‬چرا که این دش��منان ما هس��تند که‬ ‫ب��ه مصوبات ش��ورای امنی��ت توج��ه نمی کنند که‬ ‫مهم ترین انها اس��رائیل است‪ .‬بنابراین در این زمینه‬ ‫باید از ابتدا ژس��ت همکاری و هماهنگی با شورای‬ ‫امنی��ت و مداخله در بازی را بگیریم‪ .‬جالب اس��ت‬ ‫که موضوعی در دنیا اتفاق افتاده و کش��وری که در‬ ‫مورد ان بح��ث می کنند در مذاکرات حضور ندارد‪.‬‬ ‫اینمس��الهعجیبیاس��ت‪.‬‬ ‫در مجلس ش��ورای اس�لامی بحث قط��ع رابطه با‬ ‫اژانس بین المللی انرژی هس��ته ای هم مطرح شده‬ ‫اس��ت‪ .‬این مس��اله چه ضررهایی متوجه کش��ور‬ ‫می کند؟‬ ‫روابط با اژانس بین المللی انرژی اتمی در مجموع به‬ ‫نفع ماست‪ .‬انهایی که اشنایی بیشتری دارند می دانند‬ ‫که م��ا همکاری های فن��ی و تکنولوژی��ک خوبی با‬ ‫اژانس داش��تیم و اس��تفاده های زیادی کردیم و باید‬ ‫این مسیر را ادامه دهیم‪.‬‬ ‫قط��ع رابطه با اژانس به هیچ وجه مصلحت نیس��ت‪.‬‬ ‫این برخالف جهت گیری های کلی نظام اس��ت‪ ،‬اما‬ ‫می ت��وان از تاکتیک های��ی در بخش ه��ای عملیاتی‬ ‫اس��تفادهکرد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫بین الملل‬ ‫قطعنامه ‪ ،1929‬تقابل ایران و غرب برای به دست گرفتن ابتکار عمل‬ ‫افتراق جانشین اجماع‬ ‫احمد جرفی ‪ /‬کارشناس مسائل بین الملل‬ ‫سرانجام ایاالت متحده امریکا و متحدانش با اعمال فشار‬ ‫بر اعضای غیر دائم شورای امنیت یک قطعنامه جدید‬ ‫علیه ایران در ش��ورای امنیت (که فلس��فه وجودی ان‬ ‫تامی��ن و حفظ صلح و امنی��ت بین الملل بود اما عمال‬ ‫ابزار قدرت های بزرگ اس��ت) به تصویب رس��اندند‪.‬‬ ‫این قطعنامه در ش��رایطی به تصویب این شورا رسید‬ ‫که ایران با دیپلماس��ی هوشمندانه خود پیشنها د ترکیه‬ ‫و برزی��ل را جهت حل موضوع هس��ته ای خود مورد‬ ‫پذیرش ق��رار داده بود‪ .‬راهکارهایی که در بیانیه تهران‬ ‫ارائه شده بود‪ ،‬بیشتر نگرانی های غرب را رفع می نمود‬ ‫به استثنای غنی س��ازی ‪ 20‬درصد اورانیوم که ایران به‬ ‫حق ان را خط قرمز خود می داند‪ .‬س��والی که اکنون با‬ ‫ان مواجه هستیم این است که هدف غرب از این رفتار‬ ‫تقابل گرایی چیست؟ و چه سناریویی را در قبال برنامه‬ ‫هسته ای جمهوری اسالمی ایران دنبال می کند؟‬ ‫یکی از مهم ترین و اساس��ی ترین اصول در مذاکرات‬ ‫دیپلماتیک این است که برای دستیابی به هدف مطلوب‬ ‫خود در هر نوع از مذاکرات (سیاس��ی‪ ،‬اقتصادی و‪)...‬‬ ‫بای��د از موض��ع ق��درت وارد گفت وگ��و و رایزنی با‬ ‫طرف مقابل ش��د و این همان چیزی است که امریکا‬ ‫و کشورهای غربی به شدت به دنبال ان هستند (یعنی‬ ‫گرفتن بیش��ترین امتیاز و به کار بردن دوباره سیاس��ت‬ ‫هویج و چماق و در موضع ضع��ف قرار دادن ایران)‪.‬‬ ‫این موضوع قابل پیش بینی بود که امریکا و متحدانش‬ ‫با بیانیه تهران مخالفت کنند و این کامال طبیعی است‪،‬‬ ‫چرا که در صورت پذیرش راهکارهای منطقی اجالس‬ ‫ته��ران این ای��ران بود که ابتکار عم��ل را در مذاکرات‬ ‫هس��ته ای به دس��ت می گرفت‪ .‬با ایجاد چنین شرایطی‬ ‫غرب از دس��تیابی به اهداف مورد نظر خود بازمی ماند‬ ‫و در نهای��ت بازی را به ای��ران واگذار می کرد‪ .‬بنابراین‬ ‫هدف از تصویب قطعنامه ‪ 1929‬در موضع ضعف قرار‬ ‫دادن ایران است تا بدین طریق از ایران امتیازهایی را در‬ ‫راستای اهداف استکباری خود کسب نمایند‪ .‬سوالی که‬ ‫اکنون مطرح می ش��ود این است که چرا روسیه چنین‬ ‫سیاس��تی را اتخاذ نمود؟ در پاسخ به این سوال باید به‬ ‫این نکته اشاره کرد که یک اتحاد طبیعی بین روسیه و‬ ‫غ��رب در برابر ایران به وجود امده اس��ت‪ .‬البته باید به‬ ‫این نکته اشاره کرد که چنین اتحادهایی‪ ،‬تاکتیکی و از‬ ‫نظر زمانی موقتی هستند‪ .‬در این قبیل اتحادها‪ ،‬کشورها‬ ‫ممکن اس��ت رقیب و دشمن استراتژیک هم باشند اما‬ ‫علت اصلی به وجود امدن ان‪ ،‬داشتن یک هدف مشترک‬ ‫در مورد یک موضوع مشترک بین انها است‪.‬‬ ‫حل موضوع هسته ای ایران در راستای منافع ملی روسیه‬ ‫نیست به همین دلیل این کشور همچنان مایل است تا با‬ ‫عدم دستیابی به یک نتیجه مشخص‪ ،‬بتواند از برگ ایران‬ ‫در برابر غرب استفاده نماید‪ .‬بنابراین روسیه در وضعیت‬ ‫کنونی این تاکتیک را با این هدف در پیش گرفت تا عالوه‬ ‫بر امتیاز گیری از غرب مس��اله هس��ته ای ایران همچنان‬ ‫بی نتیجه باقی بمان��د‪ .‬در نتیجه یکی از مهم ترین دالیل‬ ‫موافقت قطعنامه ‪ 1929‬از س��وی روسیه همین موضوع‬ ‫اس��ت‪ .‬بنابراین پیش بینی می شود‪ ،‬روسیه جهت جلب‬ ‫اعتماد ایران در اینده‪ ،‬نیروگاه اتمی بوش��هر را راه اندازی‬ ‫نموده و همچنان وعده واگذاری سامانه موشکی ‪S-300‬‬ ‫را به ایران بدهد‪ .‬چرا که هدف اساس��ی ان ادامه چالش‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫میان غرب و ایران در خصوص موضوع هس��ته ای بوده تا‬ ‫همچنان از برگ ایران در این راستا استفاده نماید‪.‬‬ ‫اما درخص��وص ایاالت متحده امریکا نباید فراموش کرد‬ ‫که هدف استراتژیک ان تغییر نظام جمهوری اسالمی ایران‬ ‫ی با تفکر و اندیشه های انقالبی‬ ‫اس��ت چرا که چنین نظام ‬ ‫و اس�لامی‪ ،‬مسلما در برابر منافع ملی امریکا خواهد بود‪.‬‬ ‫بنابرای��ن هدف امری��کا تغییر رفتار ای��ران در خصوص‬ ‫موضوع هس��ته ای و س��ایر موضوعات بین المللی نیست‪،‬‬ ‫بلکه این کش��ور تغیی��ر نظام جمهوری اس�لامی ایران را‬ ‫درپیش گرفته اس��ت‪ .‬اگر امروز مساله هس��ته ای ایران از‬ ‫طریق دیپلماتیک حل شود مسائل دیگری از قبیل حقوق‬ ‫بشر‪ ،‬تروریسم‪ ،‬دموکراسی و‪ ...‬را جهت اعمال فشارهای‬ ‫بین المللی علیه ایران به کار خواهند گرفت‪ .‬با توجه به اینکه‬ ‫اولویت سیاست خارجی هر کشوری منافع ملی ان کشور‬ ‫است اتخاذ چنین سیاستی در برابر جمهوری اسالمی ایران‬ ‫کامال طبیعی به نظر می رسد‪ .‬بنابراین ایاالت متحده و غرب‬ ‫چند سناریو را پیش رو دارند‪:‬‬ ‫‪ -1‬اقدام نظامی علی��ه ایران‪ :‬همانطور که خود تحلیلگران‬ ‫اس��تراتژیکی غرب به ان اذعان دارند‪ ،‬یک کش��ور زمانی‬ ‫وارد جنگ علیه کش��وری دیگر می ش��ود که یقین داشته‬ ‫باش��د پیروز میدان خواهد بود در غیر این صورت نه تنها‬ ‫با مش��کل مواجه می شود بلکه منافع ملی خود را به خطر‬ ‫خواهد انداخت‪ .‬با توجه به موقعیت و نفوذ ایران در منطقه‬ ‫و همچنی��ن توان نظامی انکه قادر اس��ت ضربه محکم و‬ ‫کوبنده ای به دش��منان خ��ود وارد نماید‪ ،‬غرب به رهبری‬ ‫امریکا وارد جنگ با ایران نخواهد ش��د‪ .‬از طرف دیگر با‬ ‫توجه ب��ه وضعیت کنونی منطقه و درگیر بودن امریکا‬ ‫و متحدانش در باتالق عراق و افغانس��تان و همچنین‬ ‫مخالف��ت با جنگ از س��وی اف��کار عمومی داخلی و‬ ‫بین المللی و نیز عدم قطعیت در مورد هزینه های ناشی‬ ‫از لشکر کشی به ایران‪ ،‬انتخاب گزینه نظامی علیه ایران‬ ‫چندان عاقالنه به نظر نمی رسد‪.‬‬ ‫‪ -2‬به کارگی��ری قدرت نرم به جای قدرت س��خت‪ :‬با‬ ‫به قدرت رس��یدن اوباما در امریکا‪ ،‬دموکرات ها اعالم‬ ‫کردند که سیاس��ت براندازی ن��رم را در قبال ایران در‬ ‫پیش خواهند گرفت‪ .‬این استراتژی از طریق رسانه های‬ ‫ی (به ویژه در‬ ‫جهان��ی‪ ،‬دامن زدن ب��ه اختالفات قوم�� ‬ ‫خوزستان‪ ،‬کردستان و سیستان و بلوچستان) در داخل‬ ‫ایران و حمایت از اپوزیس��یون داخلی و خارجی نظام‬ ‫جمهوری اس�لامی ایران (به ویژه بعد از انتخابات اخیر‬ ‫ریاس��ت جمهوری به طوری که رئیس جمهور و وزیر‬ ‫ام��ور خارجه ایاالت متحده امری��کا علنا از مخالفین و‬ ‫تظاهر کنندگان در سخنرانی های خود حمایت می کردند‬ ‫و این مس��اله بیانگر ان است که حساب جدیدی پس‬ ‫از تحوالت اخیر در این راس��تا برای خود باز کرده اند)‬ ‫پیگیری می شود‪.‬‬ ‫‪ -3‬تالش ب��رای انزوای ایران در منطقه و جهان‪ :‬ایران‬ ‫به دلیل ماهی��ت انقالبی و ضد اس��تکباری و همچنین‬ ‫عالیق و اش��تراکات فرهنگی ‪ -‬مذهبی خود در منطقه‬ ‫و جهان اسالم نفوذ فوق العاده ای به دست اورده است‬ ‫و به عبارت دیگر ایران به امید مسلمانان و مستضعفان‬ ‫در جهان تبدیل شده است‪ ،‬اما غرب این مساله را هرگز‬ ‫بر نمی تابد و تمام تالش خ��ود را به کار گرفته تا ایران‬ ‫را در عرصه سیاس��ت بین المللی من��زوی کند‪ .‬اگر چه‬ ‫این سیاس��ت ها متعلق به دوره زمان��ی کنونی نبوده و‬ ‫تاریخ ‪30‬س��اله انقالب اسالمی ایران ثابت کرده که این‬ ‫سیاس��ت ها در برابر ایران بی نتیجه خواهد ماند‪ ،‬اما در‬ ‫وضعیت کنونی ایاالت متحده امریکا و غرب با دانستن‬ ‫همین نکته مذکور‪ ،‬س��ناریوی دوم و سوم را همچنان‬ ‫علیه دولت و ملت ایران در پیش خواهند گرفت‪.‬‬ ‫‪53‬‬ ‫هفت‬ ‫گفت و گو با دکتر پیروز مجتهدزاده‬ ‫قطعنامه ای که روی کاغذ می ماند‬ ‫حانیه پرما‬ ‫دکتر پیروز مجتهدزاده‪ ،‬اس��تاد جغرافیای سیاس��ی‬ ‫و ژئوپلتیک دانش��گاه تربیت مدرس تهران‪ ،‬مش��اور‬ ‫پژوهشی دانشگاه س��ازمان ملل متحد و مدیر عامل‬ ‫بنیاد پژوهشی یوروس��ویک لنـدن معتقد است در‬ ‫شرایط امروز قطع رابطه با اژانس بین المللی انرژی‬ ‫هسته ای بزرگ ترین اشتباه است‪ .‬گفت و گوی مثلث‬ ‫را با این اس��تاد دانش��گاه پیرامون قطعنامه چهارم‬ ‫شورای امنیت سازمان ملل متحد می خوانید‪.‬‬ ‫قطعنامه جدیدی علیه ایران صادر شده است و بحث‬ ‫همان بحث قدیمی تاثیر این تحریم هاس��ت‪ .‬ایا این‬ ‫قطعنامه جدید در روند برنامه هسته ای ایران مشکلی‬ ‫ایجاد خواهد کرد؟‬ ‫این قطعنامه در روند برنامه هسته ای ایران مشکل زیادی‬ ‫ایجاد نخواهد کرد‪ ،‬اما این داستان نه انقدر که برخی ها‬ ‫تصور می کنند مشکل افرین است و نه انقدر که برخی‬ ‫دیگر بی اهمیت فرض می کنند‪ .‬صدور قطعنامه تحریم‬ ‫اقتصادی علیه یک کش��ور اساس��ا نمی تواند موجب‬ ‫مباهات کسی را فراهم کند‪ .‬اینکه این قطعنامه پشیزی‬ ‫می ارزد یا نم��ی ارزد‪ ،‬از منظر اجرایی و عملیاتی باید‬ ‫مورد مداقه قرار گیرد‪ .‬از بعد حیثیتی این کار درس��ت‬ ‫نیس��ت و ما ش��اهد هس��تیم که طی پنج دهه گذشته‬ ‫قطعنامه های زیادی علیه اس��رائیل صادر ش��ده است‬ ‫و ام��روز هم هنگامی که صحبت از اس��رائیل و رفتار‬ ‫نادرست ان در منطقه می کنیم مرتب به این قطعنامه ها‬ ‫اشاره می کنیم‪ .‬تاکنون حدود ‪ 70‬قطعنامه توسط مجمع‬ ‫عمومی سازمان ملل علیه اسرائیل صادر شده است و‬ ‫این قطعنامه ها همگی در محکوم کردن رفتار اسرائیل‬ ‫اس��ت‪ ،‬به ع�لاوه حدود یک ص��د قطعنام��ه دیگر که‬ ‫ایاالت متحده جلوی صدور ان را گرفته است‪.‬‬ ‫طبیعتا ایران هم کش��وری اس��ت ک��ه ترجیح می دهد‬ ‫ش��رایط به گونه ای نباش��د که قطعنامه هایی سیاس��ی‪،‬‬ ‫اقتص��ادی‪ ،‬اجرای��ی یا غی��ر اجرایی علی��ه اش صادر‬ ‫ش��ود‪ .‬در مجموع از نظر حرمت و احترام بین المللی‬ ‫صحیح است که کش��وری در مجرایی قرار نگیرد که‬ ‫چنین وضعی پی��ش بیاید‪ ،‬اما از نظ��ر اجرایی طبیعتا‬ ‫این قطعنامه نمی تواند اهمیت زیادی داش��ته باش��د‪،‬‬ ‫چراکه این قطعنامه‪ ،‬قطعنامه ای نیس��ت که حدود یک‬ ‫س��ال پیش خانم کلینتون وعده می داد‪ .‬خانم کلینتون‬ ‫حدود یک س��ال پیش با ب��وق و کرنا صحبت از این‬ ‫می کرد که اگر ایران چنین و چنان نکند‪ ،‬ایاالت متحده‬ ‫قطعنام��ه ای را علیه ایران ص��ادر خواهد کرد که برای‬ ‫ایران کمرش��کن خواهد بود‪ .‬او وعده می داد که چنین‬ ‫قطعنامه هایی تحریم های هوش��مند را پیگیری خواهد‬ ‫کرد و این تحریم های هوشمند اقتصاد ایران را از پای‬ ‫در خواهد اورد‪ .‬ولی ما در یک سال گذشته در نتیجه‬ ‫تحوالتی که در رابطه با مس��اله هسته ای ایران رخ داد‪،‬‬ ‫که مهم تری��ن ان بیانیه تهران در ماه گذش��ته و اعالم‬ ‫حمایت گس��ترده کش��ورهای غیر متعهد در شورای‬ ‫مدیران اژانس بین المللی انرژی هسته ای است‪ ،‬شاهد‬ ‫بودی��م که قطعنامه م��ورد نظر خانم کلینت��ون‪ ،‬هر بار‬ ‫رقیق تر ش��د و غلظت خود را ک��ه عبارت بود از یک‬ ‫قطعنامه هوشمند برای از پای دراوردن ایران از دست‬ ‫‪54‬‬ ‫داد‪.‬‬ ‫ی جهان��ی بود که‬ ‫از دی��د من تحت فش��ار افکار عموم ‬ ‫تحوالت جدید دامن زده ش��د و از اقت��دار و نفوذ کالم‬ ‫ایاالت متحده امریکا در صحنه ژئوپلتیک جهانی کاست‪.‬‬ ‫همین مساله به اضافه ورشکستگی های اقتصادی گسترده‬ ‫و شکست های سیاسی‪ -‬استراتژیک ایاالت متحد امریکا و‬ ‫متحدانش در خاورمیانه سبب افول قدرت ایاالت متحده‬ ‫امریکا ش��د و نتیجه این شد که قطعنامه مورد نظر خانم‬ ‫کلینت��ون در چنی��ن وضعیت ضعیف و رقیقی از س��وی‬ ‫شورای امنیت سازمان ملل صادر شود‪.‬‬ ‫از ط��رف دیگر‪ ،‬در این مقطع اش��تباه محض اس��ت که‬ ‫صدور این قطعنام��ه را پایان تمامی روندها و فرایندهای‬ ‫مذاک��رات جهانی ب��رای حل صلح امیز برنامه هس��ته ای‬ ‫ای��ران فرض کنیم چراکه من چنی��ن ارتباطی بین این دو‬ ‫موضوع نمی بینم‪ .‬همانطور که اش��اره کردم این قطعنامه‬ ‫از مدت ها قبل تدارک دیده ش��ده بود و همه می دانستند‬ ‫ک��ه روزی ایاالت متحده امریکا در نتیجه لج بازی هم که‬ ‫باشد صدور این قطعنامه را به شورای امنیت سازمان ملل‬ ‫متحد تحمیل خواهد کرد‪ .‬ب��ه این ترتیب اگر ما عاقالنه‬ ‫به این مس��اله نگاه کنیم و ص��دور قطعنامه را پایان روند‬ ‫حل صلح امیز مس��اله هسته ای ایران فرض نکنیم به این‬ ‫نتیجه می رس��یم که این فرایند همچن��ان ادامه دارد و ما‬ ‫برای تاثیر گذاشتن بر این فرایند باید دیپلماسی خودمان‬ ‫را بیش از اینها فعال و قدرتمند کنیم و این دیپلماسی نباید‬ ‫یک دیپلماسی هیجان زده باشد‪ ،‬بلکه باید یک دیپلماسی‬ ‫عاقالنه و مطالعه ش��ده در س��طح جهانی تقویت شود و‬ ‫سعی کنیم از یک سو ‪ 5+1‬را وادار کنیم که به وعده های‬ ‫خود برای حل صلح امیز مساله بازگردند و از سوی دیگر‬ ‫تالش کنیم تا صداهای دیگری را نیز در عرصه جهانی با‬ ‫خودمان هم اوا سازیم‪.‬‬ ‫اخیرا این بحث مطرح شد که ما بتوانیم ژاپن را هم وارد‬ ‫جریان هم صدایی در راستای بیانیه تهران کنیم‪ .‬این مساله‬ ‫بسیار مثبت است به شرطی که دچار خوش خیالی نشویم‬ ‫و تص��ور نکنیم که اگر ژاپن وارد این بحث ش��ود‪ ،‬جای‬ ‫ایاالت متحده امری��کا را خواهد گرفت و ما دیگر نیازی‬ ‫به همراهی های ایاالت متحده و دیگران نخواهیم داشت‪.‬‬ ‫این تصورات باطل و خیال خام است و دلیل ان ندانستن‬ ‫و درک نکردن شرایط واقعی ژئوپلتیک جهانی است‪ .‬اما‬ ‫اگر بتوانیم ژاپن و کشورهای دیگر را به جمع بیانیه تهران‬ ‫بیفزایی��م و انان را با تهران‪ ،‬انکارا و برزیلیا هم صدا کنیم‪،‬‬ ‫دس��ت به اقدام بسیار مثبتی زده ایم که ما را یاری خواهد‬ ‫داد تا در معادالت ژئوپلتی��ک بتوانیم کفه ترازو را به نفع‬ ‫تو گو سنگین تر کنیم‪ .‬این بحث و‬ ‫خودمان در بحث و گف ‬ ‫تو گو باالخره باید یک روزی برای پایان دادن به این‬ ‫گف ‬ ‫مساله از سر گرفته شود‪.‬‬ ‫تف��اوت قطعنامه هایی ک��ه علیه ما صادر می ش��ود و‬ ‫قطعنامه هایی که علیه رژیم صهیونیستی صادر می شود‪،‬‬ ‫چیس��ت ک��ه قطعنامه هایی ک��ه علیه اس��رائیل صادر‬ ‫می شود‪ ،‬قابلیت اجرایی الزم را ندارد؟‬ ‫قطعنام��ه تحریم اقتصادی که علیه ما صادر می ش��ود در‬ ‫ش��ورای امنیت سازمان ملل متحد تصویب شده و صادر‬ ‫می شوند و برای الزم االجرا شدن جنبه حقوقی الزم را پیدا‬ ‫می کنند‪ ،‬حال انکه قطعنامه هایی که علیه اس��رائیل صادر‬ ‫می ش��ود از طرف مجمع عمومی سازمان ملل متحد است‬ ‫که جنبه الزم االجرایی ندارند‪ ،‬بلکه فقط جنبه سرزنش و‬ ‫نکوهش دارد‪ .‬اگرچ��ه در مجموع هر دو از نظر حرمتی‬ ‫و حیثیتی به یک اندازه س��نگینی دارن��د اما قطعنامه های‬ ‫ش��ورای امنیت حداقل در تئوری الزم االجرا هستند ولی‬ ‫قطعنامه های مجمع عمومی بیش��تر جنبه سرزنشی دارد و‬ ‫الزم االجرا نیستند‪ .‬اما باید توجه داشت که الزم االجرایی‬ ‫بودن قطعنامه چهارم تحریم اقتصادی علیه ایران در برخی‬ ‫از موارد قابل مالحظه است و در برخی موارد دیگر کامال‬ ‫قابل بی اعتنایی‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬خانم کلینتون بر اساس این‬ ‫استدالل که سپاه پاسداران در اقتصاد ایران نفوذ گسترده ای‬ ‫دارد‪ ،‬س��خن از قطعنامه هوش��مند به میان اورده است تا‬ ‫فقط سپاه پاس��داران در نتیجه اجرای ان خس��ارت ببیند‪.‬‬ ‫حال انکه باید به ایشان تفهیم کرد که اگر استدالل ایشان‬ ‫صحیح باش��د و سپاه پاسداران در اقتصاد ملی ایران چنان‬ ‫نفوذ گسترده ای داشته باشد‪ ،‬مسلما تحریم ها و تنبیه های‬ ‫اقتصادی علیه ان تشکیالت سر انجام و در انتهای زنجیره‬ ‫اقتصادی کش��ور گریبان گیر ملت ایران خواهد شد و در‬ ‫ان صورت باید پرس��ید ان همه هوش��مندی مورد ادعا‬ ‫چه ش��ده و به کجا رس��یده اس��ت‪ .‬مثال دیگر اینکه ان‬ ‫جنبه های��ی از قطعنامه که صحبت از ندادن ویزا به برخی‬ ‫از اشخاص یا مسدود کردن حساب های بانکی برخی از‬ ‫افراد دیگر به میان می اید‪ ،‬تنبیه ها مربوط به افراد می شود‬ ‫و نمی تواند برای کش��ور کمرش��کن باشد‪ .‬در بحث های‬ ‫سیاس��ی و معادالت ژئوپلتیک اینگون��ه موارد حتی قابل‬ ‫اش��اره نیس��تند چراکه مربوط به افراد می شوند و تنبیهی‬ ‫علیه منافع ملی کشور محسوب نمی شوند‪ .‬جنبه های دیگر‬ ‫قطعنامه که از بازرسی کشتی هایی می گوید که از اب های‬ ‫ایران خارج می ش��ود‪ ،‬از مواردی است که اگر جرات به‬ ‫اجرا در اوردنش به میان اید‪ ،‬دست به مخاطرات بزرگی‬ ‫زده می ش��ود که می توان��د دامنگیر خود انان ش��ود‪ .‬من‬ ‫فک��ر نمی کنم که بتوان صحنه ای را مجس��م کرد که یک‬ ‫کشتی ایرانی با اسکورت ایرانی و تدارکات امنیتی ایرانی‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫بین الملل‬ ‫بخواهد توسط یک کشتی روسی‪ ،‬برای مثال در اب های‬ ‫ازاد به قصد بازرس��ی متوقف شود‪ .‬من فکر می کنم اگر‬ ‫چنین اتفاقی بیفتد‪ ،‬ان افرادی که مسئول تامین امنیت این‬ ‫کشتی ها هستند به اسانی تسلیم نخواهند شد و همین به‬ ‫اسانی تسلیم نشدن می تواند سبب بروز حوادثی شود که‬ ‫ان حوادث می تواند برای صلح و امنیت همگان خطرناک‬ ‫باشد‪ .‬بنابراین اجرای این قسمت از قطعنامه دقت بسیاری‬ ‫می خواهد‪ .‬همچنین س��وال این اس��ت که کدام کشتی از‬ ‫کدام دولت می تواند به خودش اجازه دهد که وارد چنین‬ ‫ماجراجویی هایی ش��ود‪ .‬تنها کش��تی که می تواند چنین‬ ‫خطری را بکند‪ ،‬قطعا کش��تی های امریکایی خواهند بود‪.‬‬ ‫کش��تی های اس��رائیلی حتی جرات نزدیک شدن را هم‬ ‫نخواهند داش��ت چراکه اگر چنین کنند کابوس غرب در‬ ‫زمینه درگیری عمومی بین اس��رائیل و مسلمانان به وقوع‬ ‫خواهد پیوس��ت‪ .‬اما اگر کش��تی های امریکایی بخواهند‬ ‫دست به چنین کاری بزنند‪ ،‬این مساله می تواند سبب بروز‬ ‫حوادث عمده ای بش��ود به خصوص اگر چنین اقداماتی‬ ‫در خلیج فارس رقم بخورد‪ ،‬یا خارج از محدوده اب های‬ ‫سرزمینی ایران‪ ،‬ولی در ژرفای ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک‬ ‫ای��ران‪ .‬بنابراین من گمان نمی کنم که خود ایاالت متحده‬ ‫امریکا هم داوطلب چنین حوادثی باشد‪.‬‬ ‫برخی معتقدند بیانیه ته��ران از انجا تاثیری در صدور‬ ‫قطعنامه ها نداش��ت که کشورهای غربی نمی خواستند‬ ‫کشور س��ومی وارد مساله هسته ای ایران شود و مثلثی‬ ‫شکل بگیرد‪...‬‬ ‫ش��کی در ان نیس��ت‪ .‬به خصوص عصبانیت روس��یه و‬ ‫فرانسه در این است که در توافق ژنو و بحث هایی که در‬ ‫وین صورت گرفت‪ ،‬قرار بر این بود که روسیه و فرانسه‬ ‫کشورهایی باش��ند که مبادله سوخت هسته ای با ایران را‬ ‫در خاک خودش��ان انجام دهند‪ .‬طبیعی است که وقتی با‬ ‫بیانیه تهران قرار ش��د که مبادله س��وخت در خاک ترکیه‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫انجام ش��ود‪ ،‬روسیه و فرانسه خودشان را مغبون دیدند و‬ ‫سخت عصبانی هستند‪ ،‬اما من فکر نمی کنم که در صدور‬ ‫قطعنامه چهارم ش��ورای امنیت لزومی وجود داشت که به‬ ‫توافقنامه تهران اشاره شود‪ .‬همانطور که پیش تر هم گفتم‪،‬‬ ‫قطعنامه چهارم از یک سال پیش برنامه ریزی شده و وعده‬ ‫حتمی تحمیل ان به شورای امنیت سازمان ملل داده شده‬ ‫بود‪ ،‬بنابراین در هر ش��رایطی و بدون توجه به تحوالتی‬ ‫که در این مدت به وقوع پیوس��ته بود‪ ،‬این قطعنامه صادر‬ ‫می ش��د‪ .‬از ان باالتر این است که در بیانیه تهران ماده ای‬ ‫گنجانده شده است که پذیرفتن بیانیه تهران را به پذیرش‬ ‫ان از س��وی گ��روه وین موک��ول کرد‪ .‬ای��ن بزرگ ترین‬ ‫امتیازی اس��ت که می توانس��ت به ‪ 5+1‬داده شود‪ .‬اما این‬ ‫گروه لزومی ندیدند که هیچ گونه اشاره ای به این بیانیه کنند‬ ‫و همین امر گویای ان است که صدور این قطعنامه را باید‬ ‫به معن��ی رد بیانیه تهران گرفت و با صدور این قطعنامه‪،‬‬ ‫بیانیه تهران به کلی رد شده و پروسه حل صلح امیز بحران‬ ‫هسته ای ایران متوقف شده است‪.‬‬ ‫پس از امضای بیانیه تهران‪ ،‬نمایندگان مجلس شورای‬ ‫اس�لامی‪ ،‬اقای جلیلی‪ ،‬دبیر شورای امنیت ملی کشور‬ ‫را به مجلس دعوت کردند و ایشان در ان جلسه اعالم‬ ‫کرد که با امض��ای توافقنامه تهران دیگر از قطعنامه ها‬ ‫خبری نخواهد بود‪...‬‬ ‫این نظر ایشان بود‪ .‬دیگران خوب می دانستند که هیچ چیز‬ ‫نمی توانس��ت تالش های خصمانه برای صدور قطعنامه‬ ‫چهارم را متوقف کند‪ ،‬حال انکه بیانیه تهران نه تنها برای‬ ‫تامین نظرات استثماری صادر کنندگان قطعنامه نبود‪ ،‬بلکه‬ ‫با خارج کردن ابتکار عمل از دست ‪ 5+1‬و محروم کردن‬ ‫روس��یه و فرانس��ه به عنوان طرف معامالت و مبادله های‬ ‫سوخت هسته ای ایران عصبانیت زیادی را در گروه وین‬ ‫سبب شد‪.‬‬ ‫ش��اید ترکی��ه و برزیل ب��ا وعده هایی به ته��ران امده‬ ‫بودند‪...‬‬ ‫اصال اینطور نیست‪ .‬از یک سال پیش به این طرف وعده‬ ‫صدور قطعنامه چهارم ش��ورای امنیت سازمان ملل داده‬ ‫ش��ده بود و طی این یک س��ال اثری از ای��ن ندیدیم که‬ ‫تحمیل کنندگان این قطعنامه در ش��ورای امنیت س��ازمان‬ ‫ملل متحد توجهی به تحوالت دیگر از جمله بیانیه تهران‬ ‫داشته باشند‪ .‬من نمی دانم که برخی از این اقایان اینگونه‬ ‫نتیجه گیری ه��ا را ب��ه چگونه حاصل کردن��د‪ .‬مانند روز‬ ‫روشن بود که این کشورها در شورای امنیت سازمان ملل‬ ‫ای��ن قطعنامه را صادر خواهند ک��رد‪ :‬باری به هر جهت‪،‬‬ ‫تحت هر ش��رایطی و به هر دلیلی‪ .‬بنابراین ما نباید دچار‬ ‫خوش خیالی ش��ده و انتظار می داش��تیم که این کشورها‬ ‫در ص��دور قطعنامه تعلل به خ��رج دهند‪ ،‬چون در تهران‬ ‫بیانی��ه ای برای رب��ودن ابتکار عمل از دس��ت انان صادر‬ ‫ش��د‪ .‬بیانیه تهران از یک طرف نظر ‪ 5+1‬را تامین می کرد‬ ‫چراکه ما موافقت کردیم که سوخت را در خارج از خاک‬ ‫خودمان مبادله کنیم اما ما با تغییر محل مبادله سوخت از‬ ‫روس��یه و فرانسه به ترکیه بازی انها را برهم زدیم و سعی‬ ‫کردیم تا ابتکار عمل را از دس��ت انها بگیریم و به جهان‬ ‫س��وم منتقل کنیم‪ ،‬طبیعی است که این امر سبب عصبانی‬ ‫ش��دن انها ش��ده و در این عصبانیت انان توجهی به این‬ ‫تحوالت نخواهند کرد‪.‬‬ ‫موضع چین و روس��یه هم قابل بررس��ی است‪ .‬این دو‬ ‫کش��ور مدعی هس��تند که قطعنامه ش��ورای امنیت را‬ ‫تعدیل کرده اند‪...‬‬ ‫چه این قطعنامه را تعدیل کرده باشند و چه تعدیل نکرده‬ ‫باشند‪ ،‬این قطعنامه به تصویب رسیده است‪ .‬در معادالت‬ ‫سیاسی‪ -‬ژئوپلتیک کسی کاری به این ندارد که شما چه‬ ‫بهانه ای می اورید‪ .‬ان چیزی که اهمیت دارد این است که‬ ‫چنین قطعنامه ای تصویب شد‪ .‬اینکه در این مساله مقصر‬ ‫کیس��ت‪ ،‬از دیدگاه من هر پنج کشور عضو دائم شورای‬ ‫امنیت س��ازمان ملل مقصر هستند که این تحریم ها را به‬ ‫سازمان ملل تحمیل کردند‪.‬‬ ‫انتظاراتی که ما از کش��ورهای چین و روسیه داریم‬ ‫چه می ش��ود؟ اینکه رئیس جمهور به روسیه هشدار‬ ‫می دهد در صف دشمنان تاریخی ایران قرار نگیرد‬ ‫و‪...‬‬ ‫اینها بلوف های سیاس��ی اس��ت که معموال رد و بدل‬ ‫می شود‪ ،‬ولی یک مانور ژئوپلتیک محسوب نمی شود‪.‬‬ ‫تعجب من زمانی است که کسی از چین و روسیه این‬ ‫توقع را داش��ته باش��د که این قطعنامه را امضا نکنند‪.‬‬ ‫ما پیش از این در س��ه نوبت ش��اهد بودیم که روسیه‬ ‫با ص��دور قطعنامه مخالفت کرد اما در انتها امتیازهای‬ ‫الزم را از امری��کا گرفت و قطعنامه را امضا کرد‪ .‬چین‬ ‫تو گو دنباله تصمیمات‬ ‫هم در این موارد ظاهرا بی گف ‬ ‫روسیه را می گیرد‪ .‬صدور این قطعنامه نمی توانست با‬ ‫دفعات دیگر تفاوتی داشته باشد‪ .‬این بار هیچ نشانه ای‬ ‫وجود نداشت که وضعیت به گونه ای دیگر رقم بخورد‬ ‫و چین و روسیه وفای به عهد کنند‪.‬‬ ‫این مس��اله تعجبی هم ندارد‪ ،‬چراکه ای��ران در بیانیه‬ ‫تهران‪ ،‬روسیه را محروم و ان امتیازها را به ترکیه واگذار‬ ‫کرد‪ .‬طبیعی است که روسیه عصبانی است و این مساله‬ ‫تعجبی ندارد‪.‬‬ ‫م��ن در نامه ای که در س��ال ‪ 2006‬به ج��ورج بوش‪،‬‬ ‫رئیس جمه��ور وقت امریکا نوش��تم اش��اره کردم که‬ ‫اقای رئیس جمهور‪ ،‬چرا شما دست به اقداماتی می زنید‬ ‫که در انتها ایران بیش از پیش به دامن استثمارگری های‬ ‫روسیه انداخته می شود‪.‬‬ ‫در بیانیه تهران ما برای اولین بار امدیم و استثمارگری‬ ‫روس��یه نسبت به ایران را در این جنبه متوقف کردیم‪.‬‬ ‫اکنون بس��یار طبیعی است که روسیه عصبانی است و‬ ‫بیش��تر از امریکا تالش می کند تا ایران تحریم ش��ود‪.‬‬ ‫چراکه پروس��ه اس��تثماری روس��یه علیه ایران در این‬ ‫مرحله متوقف ش��د یا حداقل در بیانیه تهران دیگر ما‬ ‫طرف اس��تثمار روسیه نیستیم‪ .‬روس��یه به اندازه کافی‬ ‫‪ 25‬س��ال است که در بوشهر ما را استثمار کرده است‪.‬‬ ‫ی ندارد در جنبه های دیگر طرف اس��تثمار‬ ‫دیگر لزوم ‬ ‫روس��یه قرار بگیریم‪ .‬این نکته اس��ت که روس��یه را‬ ‫عصبانی می کند‪ ،‬البت��ه صحبت های اقای احمدی نژاد‬ ‫هم تحریک امیز بود و طرف روس��ی هم عصبانی شد‬ ‫و حداکثر ت�لاش خود را کرد تا زهر خود را به ایران‬ ‫بریزد‪.‬‬ ‫اکن��ون پس از این قطعنامه طرح دو فوریتی کاهش‬ ‫روابط با اژانس در مجلس ش��ورای اسالمی مطرح‬ ‫ش��ده اس��ت‪ .‬پیش از این کاهش رواب��ط با بریتانیا‬ ‫مطرح ب��ود‪ .‬حتی در ارتباط با چین و روس��یه نیز‬ ‫این مساله مطرح بوده است‪ .‬چرا با هر ضربه ای که‬ ‫می خوریم چنین بحث هایی مطرح می شود؟‬ ‫فک��ر می کنم هیچ کدام از این مس��ائل ربطی به دولت‬ ‫ندارد و تا انجایی که من اطالع دارم در مجلس شورای‬ ‫اس�لامی این مطالب مطرح می شود‪ .‬به عقیده من این‬ ‫بحث ها در مجلس هم بیش��تر توس��ط کسانی مطرح‬ ‫می شود که بیش��تر تابع احساسات هس��تند تا منطق‪.‬‬ ‫چراکه در چنین شرایط بسیار حساسی که ایران نیازمند‬ ‫حداکثر تالش دیپلماتیک برای حل مسائل است نباید‬ ‫س��تیزه جویی و انتقام جویی کرد‪ .‬قطع کردن روابط یا‬ ‫کاهش دادن روابط با این کش��ورها به جز اینکه لطمه‬ ‫بزرگی به خودمان وارد کن��د‪ ،‬نتیجه دیگری نخواهد‬ ‫داش��ت‪ .‬اگ��ر در چنین ش��رایطی که اژان��س بهترین‬ ‫صحنه دفاع از خواس��ته های ایران را پیش اورده و به‬ ‫تنها میدان بین المللی تبدیل ش��ده است که کشورهای‬ ‫عدم تعه��د می توانند ب��ه صورت ف��ردی‪ ،‬منطقه ای و‬ ‫جهانی قطعنامه ها و بیانیه هایی را در حمایت از حقوق‬ ‫ایران صادر کنند و شورای مدیران اژانس را تحت تاثیر‬ ‫بگذارند‪ ،‬بخواهیم قطع رابطه کنیم کامال اشتباه است‪.‬‬ ‫‪55‬‬ ‫هفت‬ ‫تارا گلکار‬ ‫تو گوی مثلث با حسن بهشتی پور‬ ‫گف ‬ ‫امریکا و اسرائیل صحنه گردانان‬ ‫شورای امنیت‬ ‫‪56‬‬ ‫حسن بهشتی پور‪ ،‬کارش��ناس مسائل بین الملل‬ ‫در گفت و گ��وی انج��ام ش��ده ب��ا مثلث ضمن‬ ‫بررس��ی دور جدید تحریم ها علیه ایران‪ ،‬روابط‬ ‫دیپلماتیک روس��یه و ایران را پس از رای مثبت‬ ‫روس��یه به این تحریم ها مورد بررسی قرار داده‬ ‫است‪.‬‬ ‫****‬ ‫قطعنامه تحریم ها در ش��ورای امنیت س��ازمان‬ ‫ملل تصویب ش��د‪ .‬تنها ترکیه و برزیل بودند که‬ ‫به این قطعنام��ه رای منفی دادند‪ .‬چرا توافقنامه‬ ‫تهران تاثیری در رای اعضای این شورای برای‬ ‫تصویب تحریم ها نداشت؟‬ ‫واقعیت این است که صحنه گردان اصلی ماجرای‬ ‫هسته ای ایران‪ ،‬رژیم صهیونیستی و امریکا هستند‬ ‫و بقیه نقش سیاه لش��کر را بازی می کنند‪ .‬مشکل‬ ‫اصلی ایران با امریکاست و پشت این ماجرا رژیم‬ ‫صهیونیستی است که به طور مداوم موضوع تهدید‬ ‫ایران و خطر ایران را به دنیا گوش��زد می کند و در‬ ‫مورد ایران به جهانیان القای منفی می کند‪.‬‬ ‫بیانیه تهران حرکت بسیار مثبتی بود که در اخرین‬ ‫فرصت ممکن غ��رب را دچار چالش جدی کرد‪.‬‬ ‫انها فکر نمی کردند که ایران بپذیرد که این مبادله‬ ‫سوخت در خارج از ایران انجام شود‪ .‬وقتی دیدند‬ ‫ایران این توافقنامه را پذیرفته اس��ت‪ ،‬به رغم نامه‬ ‫رس��می که اوباما به ترکیه و برزیل داده بود‪ ،‬امدند‬ ‫مس��اله را تغییر دادند و با امتیاز دهی به روس ها و‬ ‫چینی ها (ح��ذف بحث مربوط به انرژی و تحریم‬ ‫بنزین و استثنا کردن بحث همکاری های تسلیحاتی‬ ‫با روسیه) فضا را اماده کردند تا روسیه و چین هم‬ ‫به موضوع این قطعنامه بپیوندند‪.‬‬ ‫من تص��ور می کن��م امریکایی ها می خواس��تند با‬ ‫چماق تحریم وارد گفت و گو با ایران ش��وند‪ .‬انها‬ ‫اصل گفت و گو را کنار نمی گذارند اما می خواهند‬ ‫با دس��ت پر چماقی به نام تحریم را داشته باشند‪.‬‬ ‫بنابراین انها برای امض��ای توافقنامه تهران تالش‬ ‫کردند و چند ساعت قبل از تحریم هم پاسخی را‬ ‫که قرار بود بعد از یک هفته به بیانیه تهران بدهند‪،‬‬ ‫پس از ‪ 10‬روز باالخره تحویل اژانس دادند‪.‬‬ ‫انها نمی خواس��تند این پاس��خ را زودتر بدهند تا‬ ‫فضای مس��اعدی فراهم ش��ود‪ .‬انها در پاس��خ به‬ ‫توافقنامه تهران ‪ 9‬اش��کال بسیار سطحی و جزیی‬ ‫مطرح کردند که این نوع اش��کاالت در مذاکرات‬ ‫کامال قابل رفع و بحث و بررسی است‪ .‬انها اصل‬ ‫را بر این گذاشتند که اول یک قطعنامه علیه ایران‬ ‫به تصویب برسانند و پس از ان با ایران گفت و گو‬ ‫کنند‪ .‬کش��ورهای دیگر هم در این مسیر به امریکا‬ ‫کمک کردند‪.‬‬ ‫به نظر من س��ابقه بسیار بدی برای شورای امنیت‬ ‫س��ازمان ملل ش��کل گرفت که در پاس��خ به یک‬ ‫حرک��ت مثبت به جای یک اقدام مثبت‪ ،‬یک اقدام‬ ‫کامال منف��ی انجام می دهد و نه تنه��ا قطعنامه های‬ ‫قبل��ی را تایید کردند بلکه ی��ک قطعنامه تندتر و‬ ‫گس��ترده تر نیز به تصویب رس��اندند و این بسیار‬ ‫غیر منطقی است‪.‬‬ ‫روسیه هم با سایر کشورها همسو شد‪.‬ایا روسیه‬ ‫ب��ه دلیل دلخ��وری خود از ایران ک��ه او را در‬ ‫ب��ازی توافقنامه تهران جا نداده بود این حرکت‬ ‫را انجام داد؟‬ ‫این مس��اله را می توان همه جور تفس��یر کرد‪ .‬این‬ ‫حرف هم درس��ت اس��ت و هم نادرست‪ .‬درست‬ ‫اس��ت از ان جهت که روسیه این انتظار را داشت‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫بین الملل‬ ‫ک��ه وارد این توافقنامه ش��ود ام��ا واقعیت ها چیز‬ ‫دیگری می گوید‪ .‬با توجه به همگامی های روس��یه‬ ‫با ایاالت متحده‪ ،‬ایران چگونه می توانس��ت به این‬ ‫کش��ور اعتماد کند؟ توقع روس��یه ای��ن بود که به‬ ‫جای ترکیه ما با تبادل اورانیوم در مس��کو موافقت‬ ‫کنیم‪ .‬این مس��اله در مطبوعات روسیه به روشنی‬ ‫دیده می شود‪ .‬ایران نمی تواند به روسیه اعتماد کند‬ ‫چرا که می بیند پروژه بوشهر با ‪ 5‬سال تاخیر هنوز‬ ‫به پایان نرسیده است و بهانه های مختلفی در این‬ ‫ارتباط بیان کرده است‪ .‬اخرین وعده هم این است‬ ‫که شهریور ماه این نیروگاه افتتاح خواهد شد و یا‬ ‫به عنوان مثال روسیه موشک های ‪ S-300‬که کامال‬ ‫جنب��ه دفاعی دارد را به ای��ران تحویل نمی دهد و‬ ‫این مس��اله را به حالت تعلیق درمی اورد‪ .‬قرارداد‬ ‫تحویل این موشک ها به ایران در سال ‪ 2005‬بسته‬ ‫ش��ده است‪ ،‬وقتی چنین مس��ائلی عملی نمی شود‬ ‫ایران هم نمی تواند به روس��یه اعتماد کند‪ .‬روسیه‬ ‫باید به ایران حق بدهد که کش��ور ما صحنه بازی‬ ‫را عوض کند‪.‬‬ ‫صحنه ای که روس ها و امریکایی ها طراحی کرده‬ ‫بودند را ایران با ی��ک عملکرد خوب تغییر داد و‬ ‫ی��ک صحنه ب��ازی جدید تعریف ک��رد که در ان‬ ‫برزی��ل و ترکیه حض��ور داش��تند و در ان صحنه‬ ‫ایف��ای نفش کرد و به یک اقدام مش��ترک و مثبت‬ ‫رس��ید که هیچ تعارضی هم با منافع روسیه ندارد‪،‬‬ ‫بلکه کامال در چارچوب یک طرح برد ‪ -‬برد بود‪.‬‬ ‫در ای��ن توافقنام��ه نه ایران شکس��ت خورد و نه‬ ‫امریکا و روسیه و فرانسه‪ .‬این توافقنامه به گونه ای‬ ‫طراحی ش��ده ب��ود که ه��ر دو ط��رف را راضی‬ ‫می کرد و می توانس��ت یک ش��روع بس��یار خوب‬ ‫برای همکاری های اینده باش��د‪ .‬اما متاسفانه رژیم‬ ‫صهیونیس��تی و امریکا با مخالف��ت با این جریان‬ ‫روسیه را هم وارد یک دام جدید کردند‪.‬‬ ‫هفته گذشته روس��یه اعالم کرد که موشک های‬ ‫‪ S-300‬را ب��ه ایران تحویل نخواهد داد‪ ،‬چراکه‬ ‫شامل تحریم ها می شود‪.‬‬ ‫ی��ک چنین چی��زی صحت ن��دارد‪ .‬س��خنگوی‬ ‫رس��می وزارت خارجه روس��یه اعالم کرد که این‬ ‫تحریم ها ش��امل ‪ S-300‬نمی شود‪ ،‬اما اقای پوتین‬ ‫ب��رای خوش خدمتی ب��ه امریکا و گرفت��ن امتیاز‬ ‫بیش��تر از امریکایی ها این مساله را اعالم کرد که‬ ‫ای��ن توافق را به حالت تعلیق در می اورد‪ .‬روس ها‬ ‫پنج سال است که با بهانه های مختلف تحویل این‬ ‫موشک ها را به حالت تعلیق در می اورند‪.‬‬ ‫اقای پوتین این مس��اله را مطرح کرده اس��ت تا‬ ‫بتواند امتیاز بیشتری از امریکایی ها بگیرد‪ .‬واقعیت‬ ‫این اس��ت که ما در تحلیل ه��ای روابط بین الملل‬ ‫دچار احساسات می شویم‪ .‬مناسبات بین کشورها‬ ‫را نبای��د مانند مناس��بات بین اف��راد تحلیل کنیم‪.‬‬ ‫ما نبای��د با روس��یه مانند امریکا برخ��ورد کنیم‪،‬‬ ‫همچنان که چین هم مانند امریکا نیس��ت‪ .‬ما باید‬ ‫موقعیت امریکا و روسیه را درک کنیم‪ ،‬منافعشان‬ ‫را بشناس��یم و مناف��ع خودمان را هم بشناس��یم و‬ ‫متناسب با منافع خودمان و منافع روسیه به گونه ای‬ ‫عمل کنیم که روس��یه و چین را به سمت نزدیکی‬ ‫بیشتر با ایاالت متحده هل نداده باشیم‪.‬‬ ‫در شرایط حساس کنونی نباید به دلیل رای مثبت‬ ‫چین و روس��یه دچار احساسات ش��ویم و اعالم‬ ‫کنیم که باید برخوردهای تندی با این دو کش��ور‬ ‫انجام دهیم‪ .‬این ششمین قطعنامه ای است که علیه‬ ‫ما تصویب شده است‪.‬‬ ‫چه��ار قطعنامه تحریم��ی و دو قطعنامه توصیه ای‬ ‫پیش از این در ش��ورای امنیت س��ازمان ملل علیه‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫ایران صادر شده است‪ .‬به تمام این شش قطعنامه این‬ ‫دو کشور رای مثبت دادند‪.‬‬ ‫ای��ن اولی��ن بار نیس��ت‪ ،‬اما م��ا باید مناس��باتمان را‬ ‫به گونه ای تعریف کنیم‪ ،‬پیش��نهادهایی را مطرح کنیم‬ ‫و حرکت هایی را از نظ��ر بین المللی انجام بدهیم که‬ ‫روسیه و چین را برای تجدید نظر در رفتارشان ترغیب‬ ‫کنیم‪ .‬این مساله عملی است‪.‬‬ ‫چه رفتارهایی باید انجام دهیم؟‬ ‫در مرحله اول بای��د در ادبیاتمان تجدید نظر کنیم‪ .‬ما‬ ‫فکر می کنیم هر جور که دلمان خواست می توانیم با‬ ‫دنیا صحبت کنیم و دنیا هر جوری که ما می خواهیم‬ ‫ب��ا ما رفتار کند‪ .‬مناس��بات بین المللی به این ش��کل‬ ‫نیست‪.‬‬ ‫دنی��ای امروز‪ ،‬دنی��ای تعامل متقابل اس��ت و ادبیاتی‬ ‫ک��ه ما برای صحبت با کش��ورهای مختل��ف به کار‬ ‫می بریم‪ ،‬متناسب با شرایط زمانی و مکانی و متناسب‬ ‫با موقعیت های مختلف می تواند مختلف باشد‪ .‬ما در‬ ‫مرحله اول باید در ن��وع ادبیاتی که به کار می گیریم‬ ‫تجدید نظ��ر کنی��م‪ .‬ما تصور می کنیم ک��ه دنیا باید به‬ ‫حق ب��ودن هر انچه ما می گویی��م اعتراف کند و هر‬ ‫انچه مخالفان ما می گویند همه ناحق است‪ .‬این نوع‬ ‫نگرش به روابط بین الملل اشکال دارد‪.‬‬ ‫در روابط بین الملل این طبیعی است که همه کشورها‬ ‫به منافع خودش��ان فکر کنن��د‪ .‬اما زمانی یک رفتار و‬ ‫یک همکاری بین المللی شکل می گیرد که این منافع‬ ‫به س��مت منافع مشترک سوق پیدا کند‪ .‬ما نمی توانیم‬ ‫تنه��ا به دنبال منافع خودمان باش��یم و انتظار داش��ته‬ ‫باش��یم که دنیا با ما همکاری کند‪ .‬روس��یه هم نباید‬ ‫چنین تصوری داشته باشد‪.‬‬ ‫این خطایی اس��ت که روس��یه انجام می دهد و بیش‬ ‫از انک��ه ب��ه منافع بلند مدت خود بیندیش��د به منافع‬ ‫کوتاه مدت خود فکر می کند‪ .‬این تحلیل من اس��ت‬ ‫که روس ها در تش��خیص منافع بلندمدت خود دچار‬ ‫اشتباه ش��ده اند‪ .‬اما ما می توانیم در صحنه دیپلماسی‬ ‫ع�لاوه بر اینکه ادبیاتمان را در تعامل با کش��ورهایی‬ ‫مانند چین و روس��یه تغییر می دهی��م‪ ،‬دنبال طرح ها‬ ‫و برنامه های جدیدی باش��یم ک��ه بتواند ما را به یک‬ ‫منفعت و دید مشترک نزدیک کند‪.‬‬ ‫اگر قرار باش��د ک��ه همه درها را ببندی��م و خودمان‬ ‫دش��منانمان را با یکدیگر متحد کنیم و دوستانمان را‬ ‫به دش��منان تبدیل کنیم؛ این هنر دیپلماس��ی نیست‪.‬‬ ‫هنر دیپلماس��ی این اس��ت ک��ه از فضا س��ازی های‬ ‫موجود اس��تفاده کنیم و با تاکتیک ه��ای مختلف در‬ ‫صحنه جهانی حض��ور پیدا کنیم‪ .‬من فکر می کنم که‬ ‫راه حل های مختلفی وجود دارد تا ایران در محاسبات‬ ‫خ��ود بتواند هم امریکا را به تجدید نظر وادار کند و‬ ‫هم چین و روسیه را‪ .‬اما باید برای این هدف طراحی‬ ‫کرد و از فن دیپلماس��ی بیش��تر از حدی که تا امروز‬ ‫استفاده کرده ایم‪ ،‬استفاده کنیم‪.‬‬ ‫تحریم های اخیر با رای مثبت روس��یه به تصویب‬ ‫رسیده است‪ ،‬این درحالی است که پیش از این نیز‬ ‫روس��یه در تصویب قطعنامه هایی علیه ایران رای‬ ‫مثبت داده بود‪ ،‬این ب��ار این رای مثبت چه تاثیری‬ ‫در روابط ایران و روسیه خواهد داشت؟‬ ‫روابط روس��یه و ای��ران تحت تاثیر ای��ن قطعنامه ها‬ ‫نیست‪ .‬پیش از این هم روسیه به این قطعنامه ها رای‬ ‫می داده و این مساله تاثیر تعیین کننده ای در مناسبات‬ ‫ما نداش��ته اس��ت‪ .‬به نظر من اکنون الزم اس��ت که‬ ‫هر چه س��ریعتر ی��ک هیات دیپلماتی��ک ایرانی را به‬ ‫سوی روس��یه اعزام کنیم و موضع خودمان را ضمن‬ ‫حفظ مواض��ع قاطعانه خود هر چه ش��فاف تر برای‬ ‫روس ها بیان کنیم‪.‬‬ ‫مواض��ع قاطعانه در یک جم��ع عمومی کمکی به حل‬ ‫و فصل مش��کالت ایران و روسیه نمی کند‪ .‬انچه‬ ‫به حل و فصل مش��کالت فی مابین کمک می کند‪،‬‬ ‫اع��زام هیات های دیپلماتیک‪ ،‬فع��ال و خردمند به‬ ‫روس��یه است تا بتوانند حین موضع مثبت و قاطع‬ ‫ای��ران‪ ،‬مواضع ایران را به طور ش��فاف و قاطع به‬ ‫اطالع مقامات روسیه برسانند و روس ها بدانند که‬ ‫با چه مواضعی از سوی ایران طرف هستند‪.‬‬ ‫همان زمان که بیانیه تهران امضا شد‪ ،‬درست است‬ ‫که روس ه��ا را به دلیل بی اعتمادی ها مش��ارکت‬ ‫ندادیم‪ ،‬اما می توانستیم بعد از بیانیه تهران هیاتی‬ ‫را به روسیه اعزام کنیم و این مسائل تشریح شود‪.‬‬ ‫ولو اینکه با قهر و ناراحتی روس ها مواجه شویم‪.‬‬ ‫اما مذاکرات می تواند در عین قاطعیت و در عین‬ ‫حف��ظ مواض��ع اصول��ی دنبال روش س��ازی در‬ ‫سیاست باش��د تا طرف روسی احساس نکند که‬ ‫روس ها به حساب اورده نشده اند و تمام روابط‬ ‫دو جانبه بر پایه بی اعتمادی اس��ت‪ .‬امروز به نفع‬ ‫ما نیست که با روسیه و چین وارد تقابل شویم‪.‬‬ ‫هم��واره مس��اله تاثیرگ��ذاری تحریم ها مطرح‬ ‫بوده اس��ت‪ .‬دور جدید تحریم ها تا چه اندازه‬ ‫تاثیر گذار است و چه تاثیری روی روابط ایران‬ ‫با جهان پیرامونی اش می گذارد؟‬ ‫درس��ت اس��ت که رئیس جمه��ور می گویند این‬ ‫قطعنامه ها برای ما پش��یزی هم ارزش ندارد‪ ،‬اما‬ ‫این نبای��د در افکار عمومی داخل کش��ور ترجمه‬ ‫اشتباه ش��ود‪ .‬این بدان معنا نیست که قطعنامه ها‬ ‫اهمیت ندارد‪ .‬این قطعنامه ها مهم است‪ .‬هر کدام‬ ‫از ای��ن قطعنامه ها که علیه ایران صادر می ش��ود‪،‬‬ ‫رس��وایی اس��ت برای س��ازمان ملل و این سند‬ ‫ننگینی اس��ت برای ش��ورای امنیت ک��ه در برابر‬ ‫کش��وری که می خواهد مستقل باش��د و به یک‬ ‫تکنول��وژی کامال صلح امیز دسترس��ی پیدا کند‪،‬‬ ‫چنی��ن رفتاری می کند‪ .‬بنابراین پش��یز بودنش از‬ ‫نظر نتیجه کار قطعنامه است چراکه خود قطعنامه‬ ‫بسیار مهم است و نباید اینگونه تعبیر شود که اگر‬ ‫صد قطعنامه دیگر صادر شود اهمیتی ندارد‪.‬‬ ‫خیر‪ ،‬اینطور نیست‪ .‬هر کدام از این قطعنامه ها مساله‬ ‫بس��یار مهمی است و وظیفه دیپلماسی کشور این‬ ‫است که تا حد امکان بکوشد چنین قطعنامه هایی‬ ‫صادر نش��ود‪ .‬صدور چنی��ن قطعنامه هایی نتیجه‬ ‫منفی از دیپلماس��ی اس��ت‪ .‬ما باید بدانیم که این‬ ‫قطعنامه ها‪ ،‬سند افتخار ما نیست‪.‬‬ ‫هرچن��د این قطعنامه ها بی تاثیر نیس��ت‪ ،‬اما تنها‬ ‫نق��ش کمرنگ��ی در اقتصاد ما داش��ته و قطعنامه‬ ‫جدید نیز همینطور اس��ت‪ .‬از انجا که اراده مردم‬ ‫ایران بر این اس��ت که انرژی صلح امیز هسته ای‬ ‫را به دس��ت اورند‪ ،‬این تحریم ها نمی تواند مانعی‬ ‫برای رس��یدن به این هدف باشد‪ .‬این یک مساله‬ ‫ملی اس��ت و ب��ه نفع منافع ملی اس��ت که ایران‬ ‫به این هدف برس��د‪ .‬رس��یدن به این هدف برای‬ ‫ای��ران هزینه های��ی دارد که ای��ن هزینه ها را هم‬ ‫می پردازد‪.‬‬ ‫ای��ران برای جلوگی��ری از اعمال این تحریم ها‬ ‫چه اقداماتی باید انجام می داد؟‬ ‫ای��ن مس��اله بای��د در جلس��ات تخصص��ی در‬ ‫وزارت امور خارجه مورد بررس��ی ق��رار بگیرد‪.‬‬ ‫اما من می گویم که ما باید توجه داش��ته باش��یم‬ ‫که در دیپلماس��ی هیچ گاه بسته نیست‪ .‬ایران باید‬ ‫مذاک��رات را همچن��ان ادامه ده��د و نباید دچار‬ ‫احساسات شود و باید همچنان بر ادامه مذاکرات‬ ‫اصرار کند‪ .‬ما برای اینکه به حق خود برس��یم و‬ ‫بتوانیم ح��ق خودمان را به دنیا ثاب��ت کنیم باید‬ ‫مذاکره کنیم‪ .‬راه حل دیگری نداریم‪.‬‬ ‫‪57‬‬ ‫هفت‬ ‫تو گو با حمید رضا ترقی‬ ‫گف ‬ ‫بازی بزرگان‬ ‫با وجود انک��ه هیچ کس در جهان انتظار نداش��ت‬ ‫قطعنام��ه چه��ارم علیه ای��ران در ش��ورای امنیت‬ ‫س��ازمان ملل به تصویب نرس��د‪ ،‬اما بررسی نقش‬ ‫روس��یه و چی��ن به عن��وان هم پیمان��ان ای��ران نیز‬ ‫قابل تامل اس��ت‪ .‬این دو کش��ور که روابط نس��بتا‬ ‫بهت��ری با ایران دارند نیز همانند گذش��ته با وجود‬ ‫حق وتو در ش��ورای امنیت از این حق خود برای‬ ‫ایران اس��تفاده نکردند و ب��ه دور جدید تحریم ها‬ ‫رای مثبت دادند‪ .‬حمیدرضا ترقی‪ ،‬سخنگوی حزب‬ ‫موتلفه اسالمی و کارشناس مسائل بین الملل معتقد‬ ‫است که این مساله ارتباط مستقیمی با بازی ندادن‬ ‫روسیه و چین در توافقنامه تهران دارد‪ .‬وی معتقد‬ ‫است ایران با بیانیه تهران‪ ،‬بازیگری چین و روسیه‬ ‫در مساله هسته ای ایران را از انها گرفته و به ترکیه‬ ‫و برزیل داده است‪.‬‬ ‫****‬ ‫ش��ورای امنیت سازمان ملل دور چهارم قطعنامه ها‬ ‫علی��ه ایران را به تصویب رس��انده اس��ت‪ .‬برخی‬ ‫معتقدند که با این قطعنامه مانعی بر سر راه مذاکره‬ ‫در ارتباط با برنامه هسته ای ایران به وجود خواهد‬ ‫امد‪ .‬این مساله تا چه اندازه صحت دارد؟‬ ‫طبیعتا با توجه به بیانیه تهران و تاکید ترکیه و برزیل‬ ‫و ایران بر متن ان بیانیه همانطور که انجا ایران تعهد‬ ‫ک��رده بود در صورتی ک��ه جبهه وین ای��ن بیانیه را‬ ‫نپذیرد و اقدام به ص��دور قطعنامه کند‪ ،‬ایران مجبور‬ ‫اس��ت که در نحوه همکاری خود ب��ا اژانس تجدید‬ ‫نظ��ر کند و مفهوم اصلی صدور قطعنامه بس��تن باب‬ ‫مذاک��ره با ‪ 5+1‬خواهد بود‪ ،‬بنابراین به نظر می رس��د‬ ‫ک��ه غربی ها با این اق��دام راه مذاکره و تعامل را قطع‬ ‫کرده اند و به همین دلیل حل و فصل مساله هسته ای‬ ‫ای��ران اگ��ر از راه مذاک��ره امکان پذیر نباش��د‪ ،‬دچار‬ ‫مشکالتی خواهد شد‪.‬‬ ‫‪58‬‬ ‫بع��د از ص��دور قطعنام��ه‪ ،‬مقام��ات کش��ورمان‬ ‫واکنش های��ی نش��ان دادند و حت��ی رئیس جمهور‬ ‫اعالم کرد که این قطعنامه پش��یزی بیش��تر ارزش‬ ‫ندارد‪ .‬اهمیت این قطعنامه ها تا چه اندازه است؟‬ ‫به لحاظ محتوایی مس��لم اس��ت که مورد تازه ای در‬ ‫ای��ن قطعنامه دیده نمی ش��ود‪ .‬همان م��واردی که در‬ ‫قطعنامه های قبلی به ان اشاره کردند را تکرار کردند‬ ‫و صرفا می خواس��تند تا اس��تفاده تبلیغاتی و سیاسی‬ ‫از اف��کار عمومی جه��ان بکنند و اج��ازه ندهند که‬ ‫جمهوری اس�لامی به دنبال موفقیت��ی که در اجالس‬ ‫خلع س�لاح هس��ته ای در ایران داش��ت و همچنین‬ ‫موفقیتی که در بازنگری ان‪ .‬پی‪ .‬تی به دس��ت اورد‪ ،‬به‬ ‫دنبال بیانیه تهران مساله خود را حل کند و نه بر اساس‬ ‫خواس��ته های امریکا و ‪ .5+1‬بنابراین به نظر می رسد‬ ‫که این اقدام بیش��تر برای جلوگیری از پیروزی ایران‬ ‫در بیانیه تهران صادر شده است‪.‬‬ ‫ب��ه بیانیه تهران اش��اره کردی��د‪ ،‬ام��ا در قطعنامه‬ ‫ش��ورای امنیت به این بیانیه اشاره ای نشد‪ ،‬حتی به‬ ‫درخواست ترکیه و برزیل نیز که پس از توافقنامه‬ ‫ته��ران رایزنی های خود را اغ��از کردند نیز توجه‬ ‫نشد‪ .‬ایا این قطعنامه یک برنامه از پیش تعیین شده‬ ‫ب��ود که هیچ توجهی به تحوالت اخیر در رابطه با‬ ‫برنامه هسته ای ایران نشد؟‬ ‫ضربه ای ک ه ترکیه و برزیل و لبنان به قطعنامه شورای‬ ‫امنیت زدند‪ ،‬ضربه بس��یار س��نگینی بود‪ ،‬چراکه تا به‬ ‫امروز قطعنامه هایی که علیه ایران صادر شده بود همه‬ ‫(به غیر از قطعنامه سال ‪ 1386‬که فقط اندونزی با ان‬ ‫مخالفت کرد) با اجماع به تصویب رس��یده بود‪ .‬این‬ ‫اولین باری است که سه رای مخالف (ترکیه و برزیل‬ ‫رای مخال��ف دادند و لبن��ان رای ممتنع) در قطعنامه‬ ‫ش��ورای امنیت علیه ما صادر می شود و این شکست‬ ‫بزرگی برای امریکا و ‪ 5+1‬به حساب می اید‪ .‬بنابراین‬ ‫از انجا که اینها نتوانس��تند در رابطه با بیانیه تهران به‬ ‫اهداف خودش��ان برسند و احس��اس می کردند بیانیه‬ ‫تهران با فضایی که این دو کشور در صحنه بین المللی‬ ‫به وجود اوردند یک پی��روزی و موفقیت برای ایران‬ ‫به حس��اب می اید و هیچ ثمری برای مخالفین ندارد‬ ‫و از طرف��ی موقعیت و حیثی��ت بین المللی امریکا و‬ ‫‪ 5+1‬را زیر س��وال می برد‪ ،‬با صدور این قطعنامه هم‬ ‫خواستند به حساب خودش��ان کمکی به اپوزیسیون‬ ‫داخل کش��ور کرده باشند و هم جلوی پیروزی ایران‬ ‫را در صحن��ه بین المللی از طریق بیانیه تهران بگیرند‬ ‫و به همین س��بب حاضر ش��دند زیر وعده خود که‬ ‫به ترکیه و برزیل داده بودند بزنند‪.‬‬ ‫ایا این دور جدید تحریم ها که ش��ما اشاره کردید‬ ‫مساله تازه ای در ان گنجانده نشده است تاثیرگذار‬ ‫خواهد بود؟‬ ‫ای��ن قطعنام��ه مس��اله ای که ال��زام اور باش��د را در‬ ‫خود جای نداده اس��ت‪ ،‬خصوص��ا اینکه حتی خود‬ ‫ش��رکت های امریکای��ی هم زیر بار ای��ن قطعنامه ها‬ ‫نمی رون��د‪ .‬در حال حاضر ارتباطی که ش��رکت های‬ ‫امریکایی با ایران در ارتباط با فعالیت های نفتی دارند‬ ‫نشان دهنده این است که ده ها شرکت امریکایی این‬ ‫تحریم ه��ا را نفی کرده ان��د و زیر بار س��ری جدید‬ ‫تحریم ه��ا ه��م نخواهند رفت‪ .‬از س��وی دیگر خود‬ ‫کش��ورهای بریتانیا و فرانس��ه که با ای��ران همکاری‬ ‫اقتص��ادی دارند‪ ،‬همه بر اس��اس نق��ض تحریم ها و‬ ‫قطعنامه ه��ای قبلی با ایران همکاری می کنند‪ .‬چین و‬ ‫روس��یه هم که نوع همکاری خ��ود را از پیش نویس‬ ‫حذف کرده اند‪ .‬هم چینی ها همکاری انرژی و حوزه‬ ‫نفت��ی را از پیش نویس حذف کردند ت��ا لطمه ای به‬ ‫همکاری های خودش��ان نخورد‪ ،‬هم روس ها فروش‬ ‫موش��ک ‪ S-300‬را از پیش نوی��س قطعنام��ه حذف‬ ‫کردن��د‪ .‬بنابراین وقتی همه این کش��ورها فکر منافع‬ ‫خودش��ان را کرده اند به طوری که در این قطعنامه به‬ ‫انها لطمه ای وارد نشود‪ ،‬جز اینکه اعالم کنیم که این‬ ‫قطعنامه تنها جنبه سیاس��ی داشته و کشورهای غربی‬ ‫تنها می خواس��تند از این قطعنامه بهره برداری سیاسی‬ ‫ی جهان را از مس��اله تجاوز رژیم‬ ‫کنند و افکار عموم ‬ ‫صهیونیستی به کاروان ازادی متوجه ایران کنند‪ ،‬هیچ‬ ‫ثمر دیگری نداشته است‪.‬‬ ‫روس��یه در ارتباط با این قطعنام��ه موضع عجیبی‬ ‫گرفته و حتی به نظر می رس��د که نس��بت به اعمال‬ ‫تحریم ها نسبت به کش��ورهای غربی نیز عجول تر‬ ‫است‪ .‬حتی والدیمیر پوتین در دیدار با سارکوزی‬ ‫اعالم کرد که ‪S-300‬ها را به ایران تحویل نخواهد‬ ‫داد‪ .‬علت این سیاست های روسیه چیست؟‬ ‫ای��ران با بیانیه ته��ران‪ ،‬بازیگری چین و روس��یه در‬ ‫مس��اله هس��ته ای ایران را از انها گرفت��ه و به ترکیه و‬ ‫برزیل داده است‪ .‬این مساله اسیب زیادی به موقعیت‬ ‫و حیثیت روسیه و چین زد‪ .‬بنابراین با توجه به اینکه‬ ‫این دو کشور دارای حق وتو هستند اما شاهد بودیم‬ ‫که منفعتی تا کنون در ش��ورای امنیت س��ازمان ملل‬ ‫از این مس��اله نبرده ایم‪ .‬این کش��ورها همواره منافع‬ ‫خود را ترجیح دادند و جایی که به منافعش��ان اسیب‬ ‫می رس��یده‪ ،‬در موضع گیری طرف ایران را نداشتند‪.‬‬ ‫بنابراین در حال حاضر هم طبیعی اس��ت که روس ها‬ ‫هم از یک ط��رف در فروش اورانی��وم ‪20‬درصد به‬ ‫ایران شکس��ت خوردند و نتوانس��تند ط��رف معامله‬ ‫ته��ران قرار بگیرند و هم ای��ران اعتمادی به روس ها‬ ‫در ای��ن زمینه نکرده و ترکیه را امین بهتری دانس��ته‬ ‫اس��ت و هم اینکه در مجموع نقش این دو کشور از‬ ‫بازیگری در مس��ائل منطقه حذف کرده است‪ .‬به نظر‬ ‫می رس��د این مس��اله به ضرر موقعیت اینده روسیه و‬ ‫چین در معادالت منطقه و اسیاس��ت‪ .‬بنابراین طبیعی‬ ‫است که روس ها عصبانی باشند‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫امریکا در اینه تحلیل‬ ‫امریکا و قطعنامه ‪1929‬؛ نیت‪ ،‬استراتژی و نگرش ها‬ ‫ایده امریکایی‬ ‫دکتر سیدمحمدکاظم سجادپور‬ ‫*‬ ‫در م��ورد قطعنام��ه ‪1929‬‬ ‫ش��ورای امنی��ت علی��ه ایران‬ ‫ک��ه عمده تری��ن قطعنام��ه از‬ ‫زنجیره قطعنامه های ان شورا‬ ‫محسوب می ش��ود‪ ،‬از زوایای‬ ‫گوناگونی بحث ش��ده است‪.‬‬ ‫تحلیل محت��وای این قطعنامه‬ ‫که دارای ‪ 38‬بند اجرایی است از جنبه های حقوقی‪،‬‬ ‫اس��تراتژیک‪ ،‬سیاس��ی و تبلیغاتی درخ��ور توجه و‬ ‫نیازمند بررس��ی های مستقل اس��ت‪ .‬رفتار روسیه و‬ ‫چین و همراهی انها با ایاالت متحده از برجسته ترین‬ ‫موضوعات سیاسی در دوران کنونی گذر و انتقال در‬ ‫نظام بین المللی است‪ .‬رای منفی ترکیه و برزیل بعد‬ ‫دیگری اس��ت که جلب توجه تحلیلگران را نموده‬ ‫است‪ .‬واکنش ایران نیز از محورهای عمده در تجزیه‬ ‫و تحلیل های سیاسی است‪ .‬در میان این ابعاد و زوایا‬ ‫انچه بی��ش از هر جنبه باید مدنظر قرار گیرد‪ ،‬رفتار‬ ‫امریکا و دولت اوباماس��ت‪ .‬قطعنامه ‪ 1929‬شورای‬ ‫امنیت‪ ،‬نهایت��ا قطعنامه ای امریکایی اس��ت‪ .‬زبان و‬ ‫سیاق نگارش ان بازتاب تفکر و نگرش امریکاست‬ ‫و اصل متن اولیه توس��ط امریکا تهیه و تدوین شده‬ ‫است‪ .‬دس��تگاه های دیپلماتیک و سیاسی امریکا در‬ ‫مذاک��رات مربوط به ان و به تصویب رس��اندن ان‬ ‫انرژی قاب��ل مالحظه ای مص��رف کرده اند و زمانی‬ ‫حداقل یک ساله برای تدوین و به تصویب رساندن‬ ‫ان ص��رف کرده اند و مجموعه ای از نهادهای اداری‬ ‫دولت امریکا از جمله وزارت خزانه داری در این روند‬ ‫نقش ایفا کرده و نهایتا اوباما‪ ،‬مش��خصا در مس��یر به‬ ‫تصویب رساندن ان وارد عمل شده و چند نوبت برای‬ ‫همراه کردن رهبران کش��ورهای عضو شورای امنیت‬ ‫و در راس انها رهبران روس��یه و چین با انها صحبت‬ ‫کرده اس��ت‪ .‬رفتار امری��کا در روز تصویب قطعنامه‬ ‫‪ 1929‬علیه ایران چگونه قابل تحلیل اس��ت؟ پاس��خ‬ ‫اجمالی به این پرس��ش را می توان با نیت های ایاالت‬ ‫متحده امریکا‪ ،‬ارتباط این قطعنامه با استراتژی امنیت‬ ‫ملی ان کشور و مجموعه نگرش ها و گفتمان هایی که‬ ‫پیرامون ان در بین تحلیلگران امریکایی وجود دارد تا‬ ‫حدودی شناخت و مورد بررسی قرار داد‪.‬‬ ‫نیت ها و انگیزه ها‬ ‫به رغم سیاس��ت های اعالمی امریکا در رابطه با برنامه‬ ‫هس��ته ای ایران‪ ،‬نگاهی به سابقه و پیشینه تحریم های‬ ‫یک جانب��ه و چندجانب��ه و مجموع��ه ای از رفتارهای‬ ‫ایاالت متح��ده‪ ،‬قطعنامه ‪ ،1929‬قدرت ملی و نه برنامه‬ ‫هسته ای ایران را هدف قرار داده است‪ .‬ایده و تفکری‬ ‫که تحریم ها را شکل می دهند‪ ،‬جدید نیستند‪ .‬در مورد‬ ‫جمهوری اس�لامی ایران‪ ،‬تحریم های امریکا سابقه ای‬ ‫س��ه دهه ای دارد‪ .‬ام��ا در دوره اول کلینت��ون بود که‬ ‫سیاس��ت تحریم ایران در قالب اس��تراتژی موسوم به‬ ‫مه��ار دوجانبه‪ ،‬تضعیف قدرت ملی ای��ران در کانون‬ ‫توج��ه قرار گرفت‪ .‬مقال ه انتونی لیک‪ ،‬مش��اور امنیت‬ ‫ملی کلینتون در مجله امور خارجه در ‪)1372( 1993‬‬ ‫چارچ��وب نظ��ری تضعی��ف قدرت ملی را روش��ن‬ ‫می کن��د‪ .‬این تفکر در پردازش ان کانون های فکری و‬ ‫پژوهشی نزدیک به اسرائیل مانند موسسه واشنگتن‬ ‫برای خاور نزدیک موس��وم به ‪ Winep‬نقش اصلی‬ ‫داش��ت‪ .‬ابتدا در مجموعه دولت��ی امریکا و عمدتا‬ ‫کنگره و س��پس قوه مجریه حالت عملیاتی پیدا کرد‬ ‫و در پی ان امریکا این عملیات را در س��طح جهانی‬ ‫دنبال کرد و نهایتا از طریق شورای امنیت بین المللی‬ ‫کردن ان را پی گرفت‪ .‬مخرج مشترک تمامی قوانین‬ ‫و مقررات��ی ک��ه داخل امری��کا درخصوص تحریم‬ ‫ایران تصویب ش��ده که اخرین انها قانون موسوم به‬ ‫سرمایه زدایی (مخالفت با سرمایه گذاری) ایران است‬ ‫و قطعنامه ه��ای چهارگانه ای که در ش��ورای امنیت‬ ‫علیه ایران گذشته‪ ،‬تضعیف قدرت ملی ایران است‪.‬‬ ‫جزئیاتی که در قطعنامه ‪ 1929‬در مورد سیستم بانکی‬ ‫و سیس��تم حمل ونقل دریایی منعکس شده‪ ،‬محدود‬ ‫کردن فضای عمل اقتصاد به عنوان یکی از اصلی ترین‬ ‫بنیادهای قدرت ایران را هدف قرار داده است‪.‬‬ ‫استراتژی امنیت ملی اوباما‬ ‫دولت اوباما در ‪ 27‬می ‪ )1389( 2010‬سند استراتژی‬ ‫ح اصلی این‬ ‫امنیت ملی امریکا را منتشر ساخت‪ .‬رو ‬ ‫س��ند که راهنم��ای عمل دولت اوباما در سیاس��ت‬ ‫خارجی و امنیت بین المللی است ان است که امریکا‬ ‫ب��رای اعمال رهبری جهانی باید در کنار بازس��ازی‬ ‫عناصر قدرت خود با س��ایر قدرت های بین المللی‬ ‫هم��کاری کند و با نگرش��ی چندجانبه دولت اوباما‬ ‫به دنبال احراز رهبری جهانی اس��ت‪ ،‬هرچند امریکا‬ ‫در این مسیر مجبور به دادن امتیازهایی است‪.‬‬ ‫نگرش ها‬ ‫رفتار دولت اوباما در قطعنامه ‪ 1929‬در داخل امریکا‬ ‫بحث های گوناگونی به همراه داش��ت و نگرش های‬ ‫متفاوتی مخصوصا نسبت به اثرات این قطعنامه های‬ ‫مشابه در مورد ایران بین تحلیلگران امریکایی مطرح‬ ‫ش��د‪ .‬گروهی بر این تاکید کردند که این قطعنامه ها‬ ‫اث��ری بر ایران از نظر تغیی��ر دیدگاه ها و رفتارها در‬ ‫پرونده هسته ای ندارد‪ ،‬لذا دولت اوباما به بیراهه رفته‬ ‫و خواهد رفت‪ .‬گروهی دیگ��ر براین نگرش تاکید‬ ‫کردن��د که دولت اوباما در مس��یر تند کردن فضا با‬ ‫ایران حرکت می کند‪.‬‬ ‫لورت از کارشناسان اطالعاتی پیشین امریکا براین‬ ‫باور اس��ت که اوبام��ا به مرور دارد با ع��دم کارایی‬ ‫انتخاب ه��ا‪ ،‬فهرس��ت اقدام��ات خود را در مس��یر‬ ‫رادی��کال و تندکردن محدود می کن��د‪ .‬اوباما ابتدا از‬ ‫تعامل ب��ا ایران به عنوان ی��ک انتخاب صحبت کرد‬ ‫ولی ای��ن انتخاب ج��واب ن��داد‪ .‬وی فعال تحریم‬ ‫بین المللی را ازمایش می کن��د و می داند که تحریم‬ ‫بین الملل��ی جواب مطلوب را نخواه��د داد و انچه‬ ‫از ای��ران می خواهد را به دس��ت نخواهد اورد‪ ،‬لذا‬ ‫فضا به سمت گزینه های تند تر حرکت خواهد کرد‪.‬‬ ‫از مجموع��ه نیت ه��ا و انگیزه های امری��کا‪ ،‬ارتباط‬ ‫قطعنامه ‪ 1929‬با استراتژی امنیت ملی دولت اوباما و‬ ‫نگرش های��ی که درباره اقدامات دولت اوباما در این‬ ‫خصوص مطرح ش��د‪ ،‬چارچوبی از انچه امریکا از‬ ‫رهگذر این قطعنامه دنبال می کند روشن شد‪ .‬اما باید‬ ‫در نظر داشت بین انچه امریکا می خواهد و انچه در‬ ‫عمل پیش می اید‪ ،‬فاصله وجود دارد‪.‬‬ ‫*عضوهیات علمیدانشکدهروابطبین الملل‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫‪59‬‬ ‫هفت‬ ‫رئیس شورای اصناف کشور‪:‬‬ ‫در حق اصناف‬ ‫جفا می کنند‬ ‫ملیحه خرده پا‬ ‫رس��م حضور رئیس جمهور در مراس��م اول تیر ماه‬ ‫به عنوان روز اصناف هنوز قطعی نش��ده‪ ،‬اما دوبار‬ ‫حض��ور رئیس جمه��ور در این مراس��م اصناف را‬ ‫بران داش��ته تا هر سال تالش خود را برای حضور‬ ‫رئیس جمه��ور به عم��ل اورند تا ش��اید از این راه‬ ‫مقبولیت بیش��تری به دس��ت اورده و از قبل ان حل‬ ‫برخی مشکالت خود را نیز اسان تر کنند‪ .‬سال قبل‬ ‫برگزاری این مراس��م قبل از انتخابات باعث شد تا‬ ‫قول ها به اصناف اندکی پررنگ تر شود تا جایی که‬ ‫محمود احمدی نژاد در مراس��م سال قبل‪ ،‬مالیات را‬ ‫به اصناف واگذار کرد تا شاید التهاب هر ساله میان‬ ‫اصناف و س��ازمان امور مالیاتی اندکی کاهش یافته‬ ‫و اصناف خاطره خوشی از حضور رئیس جمهور در‬ ‫این مراسم داشته باشند‪ .‬هرچند در سال جاری بحث‬ ‫عملک��رد مالیاتی اصناف بار دیگر به معضل انها با‬ ‫س��ازمان امور مالیاتی تبدیل ش��ده البته این به رغم‬ ‫مشکالت دیگری اس��ت که اصناف با ان مواجهند‬ ‫و در بس��یاری موارد معتقدن��د که توجه چندانی به‬ ‫انها و خواسته هایشان نمی شود‪ .‬باز هم به یکم تیر‪،‬‬ ‫روز اصناف نزدیک می شویم‪ .‬به همین علت روسای‬ ‫مجامع امور صنفی کشور قصد دارند تا بار دیگر در‬ ‫ای��ن روز گردهم امده و ضمن برگزاری گردهمایی‬ ‫بزرگ اصناف مانند دو س��ال قب��ل رئیس جمهور را‬ ‫میهمان خ��ود کنند و با اس��تفاده از حضور رئیس‬ ‫دول��ت در میان صنوف‪ ،‬خواس��ته های خ��ود را از‬ ‫دولت مطرح کرده و دس��تورات الزم را برای رفع‬ ‫مشکالتش��ان از رئیس جمهور بگیرن��د‪ .‬البته ناگفته‬ ‫نماند که در این روز رئیس جمهور نیز انتظاراتی که‬ ‫از اصناف دارد را مانند دو س��ال قبل مطرح خواهد‬ ‫کرد‪ .‬در استانه روز اصناف پای صحبت های قاسم‬ ‫نوده فراهانی‪ ،‬رئیس ش��ورای اصناف نشس��ته ایم تا‬ ‫خواس��ته ها و مش��کالت صنوف را از زبان رئیس‬ ‫شورای اصناف بشنویم‪.‬‬ ‫‪60‬‬ ‫به نظر می رس��د دولت چند س��الی است که توجه‬ ‫خاص��ی به اصناف دارد‪ ،‬چرا که طی چند س��الی‬ ‫که روز اصناف برگزار می ش��ود رئیس جمهور دو‬ ‫بار در این مراس��م حضور یافته‪ .‬ایا جلس��اتی که‬ ‫با رئیس جمهور داش��ته اید منجر به حل مش��کالت‬ ‫اصناف شده اس��ت‪ .‬از میان انتظارات متعددی که‬ ‫از رئیس دولت داش��ته اید چند م��ورد انها محقق‬ ‫شده است؟‬ ‫به طور حتم حضور رئیس جمهور تاثیرات مثبتی برای‬ ‫اصناف داش��ته که از جمله ان می ت��وان به واگذاری‬ ‫اخذ مالی��ات واحدهای صنفی از ط��رف اتحادیه ها‪،‬‬ ‫حضور روس��ای مجامع امورصنف��ی در مجامع مهم‬ ‫تصمیم گی��ری‪ ،‬واگ��ذاری امور اصناف ب��ه اصناف‪،‬‬ ‫اعزام صنفی ها به س��فر زیارتی حج و تعیین تکلیف‬ ‫نظ��ارت بر موسس��ات اژان��س و اتومبیل های کرایه‬ ‫اشاره کرد که از جمله مهم ترین خواسته های اصناف‬ ‫از رئیس جمه��ور بود ک��ه تمامی این خواس��ته های‬ ‫ما محقق ش��د و فقط مش��کل واگ��ذاری نظارت بر‬ ‫موسس��ات اژانس و اتومبیل های کرایه تا کنون حل‬ ‫نش��ده‪ ،‬البته ناگفت��ه نماند ک��ه رئیس جمهور در این‬ ‫خصوص دس��تور الزم را صادر کردند اما این دستور‬ ‫هنوز اجرایی نشده است‪.‬‬ ‫ش��نیده ها حاکی از ان اس��ت که در روز اصناف‬ ‫امس��ال نیز رئیس جمهور میهمان ش��ورای اصناف‬ ‫کش��ور اس��ت‪ .‬مهمترین خواس��ته های اصناف از‬ ‫رئیس جمهور برای سال جاری چیست؟‬ ‫از انجا که بازرس��ی و نظارت ب��ه صورت کامل در‬ ‫اختی��ار اصناف قرار گرفته‪ ،‬ب��ه همین دلیل مهمترین‬ ‫خواسته اصناف از رئیس جمهور در روز اصناف این‬ ‫اس��ت که کمک های الزم به اصناف برای ساماندهی‬ ‫بازرس��ی و نظارت ص��ورت بگیرد‪ .‬یک��ی دیگر از‬ ‫خواس��ته های اصناف از رئیس دولت در روز اصناف‬ ‫این خواهد بود که در راس��تای ساماندهی واحدهای‬ ‫صنفی بدون پروانه با همکاری ارگان ها و سازمان های‬ ‫ذی رب��ط به اصناف کمک کنند ت��ا بتوانیم از فعالیت‬ ‫واحدهای صنفی بدون پروانه جلوگیری کنیم‪.‬‬ ‫چرا تا کنون نتوانس��ته اید فعالیت واحدهای صنفی‬ ‫ب��دون پروانه را س��اماندهی کنید‪ ،‬ایا این مس��اله‬ ‫نشانگر عملکرد ضعیف اصناف نیست؟‬ ‫واحدهای صنفی بدون پروانه طی س��ال های متمادی‬ ‫ب��ه فعالی��ت ب��دون مج��وز و نظارت ه��ای قانونی‬ ‫عادت کرده اس��ت بنابراین چنین واحدهایی به رغم‬ ‫کمک های فراوانی که از سوی شورای اصناف به انها‬ ‫ش��ده‪ ،‬اما نمی توانند خود را با شرایط جدید و قانون‬ ‫نظام صنفی وفق دهند‪.‬‬ ‫براس��اس گفته های ش��ما واحدهای صنفی بدون‬ ‫پروانه از س��ال های گذشته بدون دریافت مجوز و‬ ‫بی انکه نظارت��ی روی عملکرد انها صورت بگیرد‬ ‫در بازار فعالیت می کردند‪ ،‬چرا به یکباره به دنبال‬ ‫ساماندهی این واحدها افتاده اید؟‬ ‫در ش��رایط کنونی و با توجه به ضرورت ایجاد نظم‬ ‫در ب��ازار دیگر امکان ادامه فعالی��ت برای واحدهای‬ ‫صنف��ی بدون پروان��ه وجود ندارد و الزم اس��ت به‬ ‫فعالیت این واحدها خاتمه داده ش��ود‪ ،‬بنابراین الزم‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫اس��ت ارگان های ذی ربط همکاری الزم را با اصناف‬ ‫داشته باش��ند تا س��اماندهی صنوف بدون پروانه در‬ ‫اس��رع وقت صورت بگیرد زی��را دیگر نمی توانیم به‬ ‫چنین واحدهایی اجازه کار بدهیم‪.‬‬ ‫تداخ��ل صنفی یکی از مس��ائلی اس��ت که امکان‬ ‫فعالی��ت واحدهای صنفی بدون پروانه را تش��دید‬ ‫می کند‪ ،‬ایا ش��ورای اصناف برنام��ه خاصی برای‬ ‫جلوگیری از تداخل صنفی دارد یا خیر؟‬ ‫مقابله با تداخل صنفی در دستور کار شورای اصناف‬ ‫کش��ور قرار دارد‪ ،‬اما تا زمانی که فعالیت واحدهای‬ ‫صنفی بدون پروانه س��اماندهی نش��ود به طور قطع‬ ‫نمی توانی��م مش��کل تداخل صنف��ی را برطرف کنیم‬ ‫زیرا س��اماندهی واحدهای صنفی بدون پروانه برای‬ ‫شورای اصناف کشور از اولویت جدی ای برخوردار‬ ‫است‪.‬‬ ‫امروزه شاهد فعالیت اصناف در یک رسته مشترک‬ ‫اما تحت نظارت اتحادیه های مختلف هس��تیم‪ ،‬ایا‬ ‫قصد ادغام این اتحادیه ها را ندارید؟‬ ‫ادغام اتحادیه هایی که در یک رسته قرار دارند از یک‬ ‫سو باید با استناد به قانون نظام صنفی صورت بگیرد‬ ‫و از سوی دیگر نیاز به بررسی و کار کارشناسی دارد‬ ‫اما تا کنون اقدامات کارشناسانه ای برای ادغام صنوفی‬ ‫ک��ه در رس��ته های صنفی مش��ابه فعالی��ت می کنند‪،‬‬ ‫صورت نگرفته است‪.‬‬ ‫تعیین مالیات واحدهای صنفی ایا کامال به اصناف‬ ‫واگذار ش��ده اس��ت؟ ب��ه نظر می رس��د هنوز هم‬ ‫مش��کالت زیادی در این خصوص با سازمان امور‬ ‫مالیاتی دارید و باز هم این سازمان مالیات اصناف‬ ‫را تعیین کرده و تنها اخذ ان بر عهده شماست‪.‬‬ ‫اصناف از سال های گذشته برای تعیین میزان مالیات‬ ‫با وزارت اموراقتصادی و دارایی بر سرمیزان افزایش‬ ‫مالی��ات توافقاتی ص��ورت می داد و می��زان مالیات‬ ‫صنوف براس��اس این توافقات تعیین می ش��د‪ ،‬اما در‬ ‫گردهمایی که س��ال گذش��ته با رئیس جمهور داشتیم‬ ‫صن��وف مختلف خواس��تار تعیین مالیات از س��وی‬ ‫اتحادیه ها ش��دند که این خواس��ته اصناف در هیات‬ ‫دولت مصوب شد زیرا مالیات صنوف مختلف بدون‬ ‫ارزیابی کارشناسانه و صرفا با تعیین ضریب افزایشی‬ ‫نسبت به مالیات س��ال های قبل مشخص می شد‪ .‬در‬ ‫حال حاضر روسا و کارشناسان اتحادیه ها با گذراندن‬ ‫دوره های اموزشی و کارشناسی میزان مالیات ساالنه‬ ‫صنوف مختلف را تعیین می کنند و دیگر با س��ازمان‬ ‫امور مالیاتی بر سر تعیین مالیات مشکلی نداریم‪.‬‬ ‫یکی از درخواس��ت های اصناف از رئیس جمهور‬ ‫در سال گذش��ته تعیین تکلیف وضعیت موسسات‬ ‫اژانس های کرای��ه اتومبیل بود‪ ،‬چرا تعیین تکلیف‬ ‫وضعیت این صنف هنوز به نتیجه نرسیده است؟‬ ‫تعیین تکلیف وضعیت اژانس های کرایه اتومبیل تنها‬ ‫مشکل اصناف اس��ت که هنوز راه حلی برای ان پیدا‬ ‫نشده است‪ .‬سال گذشته از رئیس جمهور درخواست‬ ‫کردیم تا این موسس��ات تح��ت نظارت اصناف قرار‬ ‫بگیرن��د و رئیس جمهور در هیات دولت با مصوبه ای‬ ‫دس��تور رفع این مش��کل را صادر کردن��د اما هنوز‬ ‫وضعیت موسسات اژانس های کرایه مشخص نیست‬ ‫زیرا همچنان شهرداری و وزارت راه بر این عقیده اند‬ ‫که این موسسات باید تحت نظارت انها قرار بگیرند‪،‬‬ ‫در حالی که صاحبان موسس��ات اژان��س و اتومبیل‬ ‫کرایه خواس��تار این هستند که تحت نظارت اصناف‬ ‫قرار بگیرند‪.‬‬ ‫اصن��اف هم��واره خواس��تار حض��ور در مجامع‬ ‫تصمیم گی��ری بوده ان��د و به این خواس��ته در حد‬ ‫محدودی پاس��خ مثبت داده ش��ده‪ ،‬ام��ا عده ای بر‬ ‫ای��ن عقیده اند که افراد صنفی قادر به ارائه نظرات‬ ‫کارشناس��ی نیس��تند‪ ،‬ایا با این نظر موافقید؟ فکر‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫اقتصاد‬ ‫می کنید این نظر از کجا نشات می گیرد؟‬ ‫پ��س از درخوس��ت اصن��اف از رئیس جمهور برای‬ ‫واگ��ذاری امور اصناف ب��ه اصناف و حضور اصناف‬ ‫در مجامع حس��اس از سال گذش��ته تا کنون روسای‬ ‫مجامع امور صنفی و رئیس ش��ورای اصناف کش��ور‬ ‫به عضویت ش��ورای اداری مرکز استان ها درامده اند‬ ‫که ای��ن نش��ان دهنده حض��ور اصن��اف در مجامع‬ ‫تصمیم گیری است‪ ،‬اما کس��انی که می گویند ما قادر‬ ‫به ارائه نظرات کارشناس��ی نیس��تیم در حق اصناف‬ ‫جفا می کنند‪ .‬ش��اید به جرات بتوان گفت که نظرات‬ ‫اصناف بیش از نظرات دیگران کارشناسی شده است‬ ‫زیرا افراد صنفی تمامی مسائل روز و مهم کشور را به‬ ‫صورت عینی لمس می کنند و به همین جهت نظرات‬ ‫اصناف کامال کارشناس��ی شده و تخصصی است اما‬ ‫معلوم نیس��ت چرا برخی با حضور اصناف مخالفت‬ ‫می کنند و واقعا این نظرات از کجا نشات می گیرد‪.‬‬ ‫ش��ما مش��کالتی هم با ارائه الیحه مشاغل خانگی‬ ‫از سوی وزارت کار به مجلس داشتید اما با وجود‬ ‫اعتراضات ش��ما باز هم این الیحه توسط مجلس‬ ‫مصوب شد‪ ،‬در حالی که شما معتقد بودید در این‬ ‫زمینه به نظرات اصناف توجهی نشده و با تصویب‬ ‫این الیحه به مش��کالت ساماندهی صنوف افزوده‬ ‫خواهد شد‪.‬‬ ‫بل��ه‪ ،‬ما بارها و بارها در ای��ن زمینه انتقادات خود را‬ ‫بی��ان کردیم‪ .‬به عقیده ما تعریف کار در خانه موجب‬ ‫مقابل��ه ب��ا تداخ��ل صنفی در‬ ‫دس��تور کار ش��ورای اصناف‬ ‫کشور قرار دارد‪ ،‬اما تا زمانی‬ ‫که فعالی��ت واحدهای صنفی‬ ‫ب��دون پروان��ه س��اماندهی‬ ‫نشود به طور قطع نمی توانیم‬ ‫مش��کل تداخ��ل صنف��ی را‬ ‫برطرف کنیم زیرا ساماندهی‬ ‫واحدهای صنفی بدون پروانه‬ ‫برای ش��ورای اصناف کش��ور‬ ‫از اولوی��ت جدی ای برخوردار‬ ‫است‪.‬‬ ‫تداخل های صنفی و مش��کالت برای ساکنان منازل‬ ‫مس��کونی و م��وارد دیگ��ر خواهد ش��د‪ ،‬ان هم در‬ ‫شرایطی که ما به دنبال ساماندهی صنوف هستیم که‬ ‫البته به نظر اصناف در این خصوص توجه نشد اما ما‬ ‫وظیف��ه خود را انجام دادیم‪ .‬حداقل انتظار ما رعایت‬ ‫دیدگاه ه��ای اصناف در این الیحه بود که متاس��فانه‬ ‫مد نظ��ر قرار نگرفت اما این موضوع دلیلی نبود برای‬ ‫انک��ه ما هم س��اکت بمانیم‪ .‬ما نظ��رات خود را بیان‬ ‫ک��رده و تمام تالش خ��ود را برای عدم تصویب این‬ ‫الیح��ه به خرج دادیم‪ .‬به ه��ر حال این وظیفه ما بود‬ ‫هرچند که در نهای��ت این الیحه در مجلس مصوب‬ ‫شد‪.‬‬ ‫با این اوصاف به نظر می رسد شما به حل مشکالت‬ ‫اصناف امیدواری��د و فکر می کنید در روز اصناف‬ ‫باز هم با مطرح ش��دن مش��کالت اصناف‪ ،‬راه حلی‬ ‫برای انها در نظر گرفته شود؟‬ ‫بل��ه‪ ،‬ما تمام س��عی خ��ود را برای حل مش��کالت‬ ‫اصن��اف خواهیم کرد چون وظیفه ما چنین چیزی را‬ ‫ایجاب می کند‪ .‬ما همواره مش��کالت خود را مطرح‬ ‫می کنی��م و امیدواریم به مرور زمان بس��یاری از انها‬ ‫حل شود‪.‬‬ ‫بازاری برای چینی ها با نشان‬ ‫المان و ایتالیا‬ ‫ابوالقاسم صفار شرق ‪ /‬رئیس اتحادیه کشوری بلور‪ ،‬چینی و لوستر‬ ‫ورود کاالهای بی کیفیت‪ ،‬مشکالت مالیاتی و گرانی‬ ‫تولید هم��واره از اصلی تری��ن چالش های صنف‬ ‫چینی و بلور در کش��ور بوده که در سال های اخیر‬ ‫مشکالت بسیاری را برای واحدها به همراه اورده‬ ‫است‪.‬‬ ‫یکی از مش��کالتی ک��ه صنوف مختل��ف با ان‬ ‫مواجهند و اعضای اتحادیه بلور‪ ،‬چینی و لوستر‬ ‫کش��ور نیز با ان رو به رو هستند‪ ،‬مشکل مالیات‬ ‫است؛ مشکلی که در سال ‪ 87‬قرار شد با واگذاری‬ ‫به اصناف حل ش��ود اما این امر محقق نش��د و‬ ‫همچنان بر قوت خود باقی اس��ت‪ .‬در س��ال ‪87‬‬ ‫قرار بود اصناف اظهارنامه ها را همچون سال های‬ ‫پیش از ان مثل س��ال های ‪ 85‬یا ‪ 86‬به س��ازمان‬ ‫امور مالیاتی ارس��ال کنند تا براساس انها مالیات‬ ‫پایان س��ال صنوف تعیین ش��ود‪ ،‬چرا که تصور‬ ‫می ش��د اصناف بهتر از وضعی��ت واحدها مطلع‬ ‫هس��تند و می توانند مالی��ات واحدها را واقعی تر‬ ‫تعیین کنند‪ ،‬ام��ا وزارت اقتصاد و دارایی این امر‬ ‫را نپذیرفت‪ ،‬به رسم گذشته اقدام کرد و همچنان‬ ‫مشکل مالیات را بر س��ر صنوف باقی گذاشت‪.‬‬ ‫در کنار مش��کل مالیات اصن��اف‪ ،‬ورود اجناس‬ ‫خارجی و به خصوص چینی بی کیفیت به کشور‬ ‫منجر ش��ده تا تولیدات کارخانه ها روی دس��ت‬ ‫انها مانده و تولید کنندگان چاره ای نداشته باشند‬ ‫جز اینکه دس��ت روی دست گذاشته و تعطیلی‬ ‫واحد خود را نظاره کنند‪ .‬چرا که در مقابل رش��د‬ ‫واردات کااله��ای ارزان قیمت و بی کیفیت چینی‬ ‫به کشور‪ ،‬هزینه های تولید کاال در ایران همچون‬ ‫مواد اولیه‪ ،‬حمل ونق��ل و‪ ...‬باال رفته که به گرانی‬ ‫محصوالت ایرانی و از دس��ت رفتن بازار کشور‬ ‫ختم شده است‪.‬‬ ‫در حال حاضر س��ه س��ال است که وضع صنوف‬ ‫به ه��م ریخته و تعدادی از واحدها ورشکس��ت‬ ‫شدند‪ .‬در گذشته ‪ 24‬کارخانه فعال چینی داشتیم که‬ ‫هفت واحد از انها تعطیل شده اند‪ ،‬دلیل این تعطیلی‬ ‫گرانی خاک بود که از دولت خریداری می شود و‬ ‫متاسفانه در سال های گذشته به شدت رشد قیمت‬ ‫داشته است‪ .‬مشکالت و مسائل تنها به واحدهای‬ ‫تولیدی منتهی نمی ش��ود‪ ،‬بلکه جنس هایی که از‬ ‫گمرگ خارج شده و وارد کشور می شوند کیفیت‬ ‫مطلوبی ندارند‪ ،‬دیده می شود که کاالهای چینی با‬ ‫مارک کش��ورهای اروپایی همچون المان و ایتالیا‬ ‫وارد کشور می شود و متاسفانه نظارت خوبی نیز از‬ ‫سوی گمرک نسبت به وارد شدن این محصوالت‬ ‫دیده نمی ش��ود‪ .‬مردم این اجن��اس را می خرند و‬ ‫س��پس متوجه بی کیفیتی این محصوالت شده و‬ ‫به اصناف اعت��راض می کنند در حالی که صنوف‬ ‫نمی توانند در این زمینه ها کمکی بکنند‪.‬‬ ‫حال امیدواریم در روز اصناف که رئیس دولت نیز‬ ‫در مراسم حاضر است مشکالت خود را بار دیگر‬ ‫بازگو کنیم تا قول های رئیس دولت در خصوص‬ ‫حل مشکالت بیمه و مالیات اصناف به مورد اجرا‬ ‫دراید و بخشی از مشکالت مرتفع شود‪.‬‬ ‫‪61‬‬ ‫هفت‬ ‫چالش مالیات‬ ‫برای اصناف‬ ‫محمد ازاد ‪ /‬رئیس اتحادیه اهن فروشان‬ ‫صنف اهن همواره با چالش های بسیاری رو به رو‬ ‫اس��ت‪ .‬بزرگ ترین چالش‪ ،‬نوسا ن قیمت اهن در‬ ‫بازار در کنار رش��د منفی قیمت هاست که ضرر و‬ ‫زیان صاحبان کاال را نیز با خود همراه کرده است‪.‬‬ ‫این نوس��ان باعث ش��ده تا خریداران کاال به امید‬ ‫کاه��ش بیش از پی��ش قیمت ها‪ ،‬خری��د خود را‬ ‫متوق��ف کرده و ب��ه این ترتیب ب��ازار را با رکود‬ ‫روب��ه رو س��ازند‪ .‬این امر به دلی��ل رکودی که به‬ ‫بازار تحمیل شده‪ ،‬مش��کالت مالی برای اعضای‬ ‫اتحادیه به وجود اورده اس��ت‪ .‬اعضای صنف به‬ ‫دلیل همین رکود نتوانسته اند بدهی های خود را به‬ ‫سیستم بانکی پرداخت کنند که این امر مشکالت را‬ ‫مضاعف کرده است‪.‬‬ ‫مش��کل جدیدی که این روزه��ا اعضای صنف‬ ‫اهن با ان مواجه هس��تند‪ ،‬بحث مالیات هاس��ت‪،‬‬ ‫زی��را وضعیت اخذ مالی��ات از اعضا در هاله ای از‬ ‫ابهام ق��رار دارد و در عین ح��ال وضعیت اجرای‬ ‫مالیات بر ارزش افزوده نیز روشن نیست‪ ،‬چرا که‬ ‫برای اجرای طرحی همچون ارزش افزوده نیاز به‬ ‫مستنداتی همچون فاکتور خرید و فروش دارد‪ .‬این‬ ‫در حالی است که در بازاری رو به کاهش‪ ،‬مشتری‬ ‫حاضر نیس��ت مالیات بر ارزش افزوده نیز بپردازد‬ ‫و جنس بخرد‪ .‬در عی��ن حال ابهام دیگری که در‬ ‫این خصوص قابل اش��اره است‪ ،‬مشخص نبودن‬ ‫نحوه اجرای طرح در اصناف مختلف و نیز میزان‬ ‫مالیات اصناف اس��ت‪ .‬در توافقی که میان سازمان‬ ‫امور مالیات کشور و اصناف امضا شد نیز مشخص‬ ‫نیست که قرار است این طرح چگونه برای اصناف‬ ‫عملیاتی ش��ود و حتی مش��خص نیست مالیات‬ ‫اصناف چقدر است‪.‬‬ ‫همچنین در توافق صورت گرفته پیش بینی ش��ده‬ ‫بود که کارگروه های کشوری‪ ،‬استانی و شهرستانی‬ ‫برای اجرای این طرح تش��کیل ش��ود‪ .‬اما سازمان‬ ‫امور مالیاتی به طور یک جانبه توافق را نقض کرده‬ ‫و بند ه��ای اول و دوم را نادی��ده گرفته و تصمیم‬ ‫گرفت مستقیما کارگروه شهرستانی تشکیل دهد‪.‬‬ ‫این نادیده گرفته شدن توافق‪ ،‬مورد تایید اصناف و‬ ‫خواسته انها نیست و اصناف نمی توانند تصمیمی ‬ ‫که سازمان امور مالیاتی به صورت یک جانبه اخذ‬ ‫کرده و می خواهد اجرایی کند را پذیرفته و اجرایی‬ ‫کنن��د‪ .‬هر چند ک��ه در دولت تصمیم��ات خوبی‬ ‫در این زمینه ها گرفته می ش��ود و تصمیمات اخذ‬ ‫ش��ده در جهت منافع اصناف است اما مجریان در‬ ‫اجرا دچار تردید هستند‪ .‬بر همین اساس ‪ 15‬روز‬ ‫پیش شورای اصناف اعتراض خود را به عملکرد‬ ‫س��ازمان امور مالیاتی ارائه کرده اس��ت اما تاکنون‬ ‫پاسخی به این اعتراض داده نشده حال انکه وقت‬ ‫به س��رعت در حال از دس��ت رفتن است‪ .‬در این‬ ‫میان می خواهیم عملک��رد خود را در روز اصناف‬ ‫جشن بگیریم و به همین منظور برای تامین منافع‬ ‫اصناف و نیز مصرف کنندگان برنامه هایی داریم و از‬ ‫دولت هم درخواست کرده ایم تا نظارت بر بورس‬ ‫کاال‪ ،‬نظارت بر توزیع و واردات کاال به اتحادیه های‬ ‫کشوری سپرده ش��ود تا در جهت منافع مصرف‬ ‫کنن��ده حرکت کنیم چرا ک��ه اگر در جهت تامین‬ ‫منافع مصرف کننده حرکت کنی��م‪ ،‬قطعا اعضای‬ ‫صنف هم منتفع می شوند‪.‬‬ ‫‪62‬‬ ‫رئیس کل گمرک در گفت وگو با مثلث‪:‬‬ ‫گمرک هم از تخلفات اداری‬ ‫مستثنی نیست‬ ‫سید ابراهیم علیزاده‬ ‫مدتی پی��ش زمانی که یکی از مس��ئوالن وزارت‬ ‫بازرگان��ی در جمع فعاالن بخ��ش خصوصی اتاق‬ ‫بازرگانی‪ ،‬صنایع و معادن تهران از نهضت کاهش‬ ‫قیمت تمام شده سخن می گفت به امارهای مختلفی‬ ‫در مورد فضای کسب و کار کشور اشاره کرد که با‬ ‫این واکنش یکی از فعاالن اقتصادی مواجه شد که‬ ‫وضعیت فساد اداری در کشور ایران هم نامطلوب‬ ‫اس��ت‪ .‬اگر بخواهیم ادبیات بی��ان این موضوع را‬ ‫کمی تغییر دهیم که مس��ئوالن دولتی هم راحت تر‬ ‫بتوانند در این مورد سخن بگویند‪ ،‬می توان از واژه‬ ‫«تخلف اداری» بهره برد که رئیس کل گمرک ایران‬ ‫هم از جمله مسئوالنی است که ترجیح می دهد این‬ ‫ادبیات به کار گرفته شود‪.‬‬ ‫اردش��یر محمدی که دو س��الی اس��ت بر مس��ند‬ ‫ریاس��ت گمرک تکی��ه زده از نگاه خ��ود و نگاه ‬ ‫دیگران به گمرک سخن می گوید و وقتی با سوالی‬ ‫در م��ورد وضعیت تخلف اداری در گمرک مواجه‬ ‫می شود‪ ،‬تصریح و تاکید می کند‪« :‬کارکنان گمرک‬ ‫از سالمترین کارکنان دولت ایران هستند‪».‬‬ ‫وی حت��ی افزایش قاچاق کش��ور را هم از جمله‬ ‫پیامده��ای افزایش تخلف اداری در این دس��تگاه‬ ‫نمی دان��د و از اطمینان کاملش به کارکنان گمرک‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫اقتصاد‬ ‫س��خن می گوید‪ .‬با وجود این‪ ،‬محمدی نمی تواند‬ ‫منک��ر تخلف��ات اداری در گمرک ش��ود و اذعان‬ ‫می کن��د تخلف��ات اداری هم��ان طور ک��ه در هر‬ ‫دس��تگاهی می تواند وجود داشته باشد‪ ،‬در گمرک‬ ‫نیز ممکن اس��ت باشد‪ .‬سخن مشخص وی در این‬ ‫مورد این است‪« :‬گمرک هم مثل سایر سازمان ها از‬ ‫قاعده این که تخلفی در ان صورت بگیرد مستثنی‬ ‫نیست‪ .‬این فقط مختص گمرک نیست و در همه جا‬ ‫ممکن است باش��د‪ .‬اما چون ماهیت کاری گمرک‬ ‫ماهیت مالی و اقتصادی است‪ ،‬اگر خطایی صورت‬ ‫بگیرد جلوه اش بیشتر است‪».‬‬ ‫بعد از گذش��ت دو س��ال از فعالیتت��ان در منصب‬ ‫ریاس��ت گمرک ایا نگاه تان نسبت به گمرک مانند‬ ‫دو س��ال قبل است یا اتفاقاتی را مشاهده کرده اید‬ ‫که باعث تغییر این نگاه شود؟‬ ‫هرچند دو س��ال از ریاس��ت من می گذرد اما قبل از‬ ‫ای��ن‪ ،‬در الیحه ه��ای مختلف گمرک انج��ام وظیفه‬ ‫ک��رده ام و طبیعتا تجربه و ش��ناخت نس��بتا خوبی از‬ ‫گمرک داش��ته و دارم و با این خانواده بزرگ مانوس‬ ‫هس��تم‪ .‬حدود ‪ 20‬س��ال خدمت در گم��رک باعث‬ ‫شده نس��بت به دغدغه های این س��ازمان شناخت و‬ ‫اگاهی الزم داش��ته باشم‪ .‬با وجود این‪ ،‬هنگام شروع‬ ‫کارم مطالب جدیدی برایم هویدا ش��د که قبل از این‬ ‫اطالع نداش��تم‪ .‬از جمل��ه این مطالب‪ ،‬نقش بس��یار‬ ‫مه��م گمرک در اقتصاد ملی ب��ود که این نقش را در‬ ‫گمرکات اجرایی دی��ده بودم اما وقتی رئیس گمرک‬ ‫شدم زوایای دیگر کار برای من مشخص شد‪ .‬از دید‬ ‫من‪ ،‬گمرک به معنای واقعی مرزبان اقتصادی کش��ور‬ ‫است و می تواند در جهت حفظ و حراست و صیانت‬ ‫از مرزهای کشور به عنوان یک سازمان اجرایی اعمال‬ ‫کنترل و نظارت داشته باشد‪.‬‬ ‫به نظر می رسد تغییری در این مورد رخ نداده است‪،‬‬ ‫حال بگویید ایا در ان نگاهی که دو سال قبل شما‬ ‫به ان انتقاد داش��تید که چ��را نگاه ها به گمرک به‬ ‫صورت مطلوب نیست‪ ،‬تغییری رخ داده است؟‬ ‫ام��روز می توانم بگویم نگاه خدمت گیرندگان گمرک‬ ‫نسبت به گذشته تلطیف شده است‪ .‬البته اعتقاد داریم‬ ‫ب��رای اینکه واقعیت ها و نق��ش و جایگاه گمرک را‬ ‫ب��ه م��ردم معرفی کنیم بای��د به مراتب بی��ش از این‬ ‫اطالع رسانی و تالش کنیم‪.‬‬ ‫بح��ث مهمی ک��ه در اینجا مطرح می ش��ود‪ ،‬نگاه‬ ‫افرادی اس��ت که مثال مدت��ی قبل در جمع فعاالن‬ ‫بخش خصوصی ات��اق بازرگانی ته��ران موضوع‬ ‫فس��اد اداری در دس��تگاه های دولت��ی را مط��رح‬ ‫کردند‪ .‬سال گذشته هم به یاد دارم اتفاقی در مورد‬ ‫کارکنان گمرک یکی از اس��تان های جنوبی کشور‬ ‫رخ داده بود که به واسطه ان‪ ،‬چند تن از کارکنان‬ ‫گمرک به اتهامی بازداش��ت شده بودند‪ .‬البته االن‬ ‫هم می دان��م نمی توانید در مورد این افراد س��خن‬ ‫بگویید اما می خواهم بدانم فساد اداری در گمرک‬ ‫را چگونه ارزیابی می کنید؟‬ ‫حدود دو س��وم کارکنان گمرک ایران ایثارگر هستند‪.‬‬ ‫یعنی یا سابقه حضور در جبهه های جنگ را دارند یا‬ ‫اینکه از خانواده های معظم شهدا یا از اسراء‪ ،‬ازادگان‬ ‫و جانبازان هس��تند‪ .‬همچنین این س��ازمان نسبت به‬ ‫گذش��ته از لحاظ ساختار نیروی انسانی فرق کرده و‬ ‫جوان شده است‪ .‬میانگین خدمت کارکنان در گمرک‬ ‫این گونه است که بیش از ‪ 52‬درصد این کارکنان زیر‬ ‫‪ 10‬سال سابقه خدمت دارند‪.‬‬ ‫چرا اینگونه شده است؟‬ ‫به دلیل اینکه نیروهای س��ابق گمرک بازنشسته شده‬ ‫و نیروهای جدید به اس��تخدام گمرک درامدند‪ .‬البته‬ ‫عل��ت مهمتر این که گمرک جوان ش��ده این اس��ت‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫که گمرک در یک مقطع زمانی چند س��اله اس��تخدام‬ ‫نیروی کار نداشت که این موجب شد از نظر میانگین‬ ‫خدمت کارکنان دچار ش��کاف شود‪ .‬همچنین غالب‬ ‫کارکنان گمرک دارای مدرک لیسانس هستند‪ .‬با همه‬ ‫ای��ن ویژگی ها ب��ه هر حال نیروه��ای گمرک دارای‬ ‫انگیزه باالیی هس��تند و از س��ویی دیگر مس��ئولیتی‬ ‫ک��ه به عهده گمرک ایران و کارشناس��ان ان اس��ت‪،‬‬ ‫مسئولیت سنگین و حساسی است‪ .‬به همین دلیل اگر‬ ‫حمایت ها از گمرک درس��ت ص��ورت نگیرد ممکن‬ ‫اس��ت ایراداتی در نحوه خدمت رسانی به وجود اید‪.‬‬ ‫چرا که گمرک هم مثل سایر سازمان ها از قاعده اینکه‬ ‫تخلفی در ان صورت بگیرد مستثنی نیست‪ .‬این فقط‬ ‫مختص گمرک نیس��ت و در همه جا ممکن اس��ت‬ ‫باش��د‪ .‬اما امروز می توانم بگوی��م خیل کثیر کارکنان‬ ‫گمرک جمهوری اس�لامی ایران سالم هستند‪ .‬اگر هم‬ ‫یک جریان س��وء صورت بگیرد برابر مقررات رفتار‬ ‫می شود‪ .‬منشور س��ازمان گمرک پنج موضوع است‪:‬‬ ‫احترام‪ ،‬اعتماد‪ ،‬سرعت‪ ،‬دقت و صحت‪.‬‬ ‫ش��ما اش��اره کردید کارکنان گمرک دارای انگیزه‬ ‫باالیی هس��تند‪ .‬اما از س��وی دیگر تاکن��ون بارها‬ ‫مش��اهده ش��ده که شما در س��خنانتان از وضعیت‬ ‫مالی کارکنان گم��رک گله کرده و گفته اید انها از‬ ‫کارکنان س��ازمان های همکاری که با انها زیر یک‬ ‫س��قف کار می کنند‪ ،‬پول کمتری دریافت می کنند‪.‬‬ ‫درست است؟‬ ‫بله‪ .‬همین طور است‪.‬‬ ‫گم��رک نی��از دارد متناس��ب‬ ‫ب��ا انتظ��ارات‪ ،‬مطالبات‪ ،‬نقش‬ ‫و جایگاه��ی ک��ه دارد تقویت‬ ‫ش��ود‪ .‬ای��ن تقوی��ت ه��م از‬ ‫لح��اظ زیرس��اخت ها و ه��م از‬ ‫نظ��ر تجهیزات باید باش��د که‬ ‫گمرک بتواند نظ��ارت خود را‬ ‫به صورت مطلوب انجام دهد‬ ‫و از لح��اظ نیروی انس��انی نیز‬ ‫دارای نیروه��ای ب��ا انگیزه و‬ ‫تعلق خاطر باالیی باشد‬ ‫حال فکر نمی کنید همی��ن انگیزه های مالی ممکن‬ ‫است موجب ان فس��اد اداری در گمرکات کشور‬ ‫شود؟‬ ‫نکته کلیدی اینجاس��ت ‪ .‬ایا گمرک مرزبان اقتصادی‬ ‫کش��ور هست یا نه؟ ایا گمرک به عنوان یک دستگاه‬ ‫حاکمیتی به ورود و خروج کاال نظارت می کند یا نه؟‬ ‫ایا گمرک س��ازمانی که بع��د از وزارت نفت و امور‬ ‫مالیاتی برای دولت درامد کسب می کند هست یا نه؟ ‬ ‫پاسخ همه این سواالت مثبت است‪ .‬هم اکنون حجم‬ ‫معامالت تجاری روز به روز در حال توسعه و نقش‬ ‫و جایگاه گمرک در این توس��عه انکارناپذیر است‪ .‬با‬ ‫توج��ه به این فاکتورها گمرک نیاز دارد متناس��ب با‬ ‫انتظارات‪ ،‬مطالبات‪ ،‬نقش و جایگاهی که دارد تقویت‬ ‫ش��ود‪ .‬این تقویت هم از لحاظ زیرساخت ها و هم از‬ ‫نظر تجهیزات باید باش��د که گم��رک بتواند نظارت‬ ‫خود را ب��ه صورت مطلوب انجام ده��د و از لحاظ‬ ‫نیروی انس��انی نیز دارای نیروه��ای با انگیزه و تعلق‬ ‫خاطر باالیی باشد‪.‬‬ ‫امروزه س��ایر امکان��ات در حد الزم ب��رای کارکنان‬ ‫گم��رک که در مرزهای کش��ور با حداق��ل امکانات‬ ‫خدم��ت می کنن��د مهیا نیس��ت و حمایت ه��ا از این‬ ‫کارکن��ان با نقش‪ ،‬جایگاه و انتظاری که از انها دارند‪،‬‬ ‫به هیچ وجه تناس��بی ندارد‪ .‬به همی��ن دلیل ما بارها‬ ‫از مس��ئوالن درخواس��ت کردیم که ب��ه این موضوع‬ ‫توجه کنند و خوش��بختانه ام��روز این نگاه در دولت‬ ‫و مجل��س به وجود امده که برای اینکه گمرک بتواند‬ ‫ب��ه وظایف و نقش و جایگاه خ��ود در اقتصاد عمل‬ ‫کند‪ ،‬باید مورد حمایت قرار بگیرد‪ .‬طبیعتا اگر کارمند‬ ‫گم��رک از چنین نگاهی بهره مند باش��د با انگیزه باال‬ ‫خدم��ت خواهد کرد و قطعا س�لامت اداری نیز باال‬ ‫خواهد رفت‪.‬‬ ‫به هر ح��ال در وضعیت موجود به رغ��م تمام مضایق‬ ‫و محدودیت ه��ا‪ ،‬کارکن��ان گمرک از س��الم ترین و‬ ‫ش��ریف ترین کارکنان دولت ایران هس��تند اما چون‬ ‫ماهیت کاری گمرک ماهیت مالی و اقتصادی اس��ت‪،‬‬ ‫اگر خطایی صورت بگیرد جلوه اش بیشتر است‪.‬‬ ‫فکر نمی کنید بحث قاچاق که کارشناسان این روند‬ ‫را صعودی براورد می کنند و اخیرا هم رئیس ستاد‬ ‫مرک��زی مبارزه با قاچ��اق کاال و ارز در تایید این‬ ‫براورده��ا رقم حجم قاچاق کش��ور را ‪ 19‬میلیارد‬ ‫دالر اعالم کرده‪ ،‬حاکی از همان اثاری باش��د که‬ ‫ناشی از تخلفات گمرک است؟‬ ‫در حال حاضر وقتی ب��ه امار مراجعه کنیم حاکی از‬ ‫این است که خوش��بختانه تعلق سازمانی در گمرک‬ ‫افزایش یافته است‪.‬‬ ‫این را با توجه به امار می گویید؟‬ ‫بله‪ ،‬نظر س��نجی هایی که ما انجام دادیم نشان می دهد‬ ‫که تعلق س��ازمانی کارکنان گمرک نسبت به گذشته‬ ‫افزایش یافته اس��ت‪ .‬علت ان هم شاید این باشد که‬ ‫دغدغه های امروز گمرک بیشتر مورد توجه مسئوالن‬ ‫قرار گرفته و از س��وی دیگر امروز مسئولیت سازمان‬ ‫گمرک به خود گمرک س��پرده ش��ده است‪ ،‬حاال نه‬ ‫ای��ن که من این مس��ئولیت را دارم‪ .‬دلی��ل این اتفاق‬ ‫هم اعتماد دولت به گمرک اس��ت که موجب ش��ده‬ ‫انتخاب مسئول ارش��د گمرک از بدنه خودش باشد‪.‬‬ ‫از نظر من این عوامل موجب افزایش انگیزه کارکنان‬ ‫گمرک ش��ده و ما می توانیم ش��اهد ارتق��ای اداری‬ ‫کارکنان باشیم‪.‬‬ ‫باالخره نگفتید قاچاق اثری از تخلف گمرک است‬ ‫یا نه؟‬ ‫ن��ه‪ .‬اینها ربطی به هم ندارن��د‪ .‬قاچاق پدیده مخرب‬ ‫امنیت و اقتصاد هر کش��وری اس��ت‪ .‬عمده مرزهای‬ ‫زمین��ی‪ ،‬هوای��ی و دریای��ی در کش��ور م��ا مب��ادی‬ ‫ی اس��ت که گمرک حضور ندارد‪ .‬ما اعتقاد‬ ‫غیررسم ‬ ‫داریم بیش��ترین حجم قاچاق کاال از همین مرزهای‬ ‫غیر قانونی اس��ت و چنانچه از مبادی رسمی بخواهد‬ ‫قاچاق صورت گیرد و گمرک متوجه ش��ود به شدت‬ ‫با ان برخورد می کند‪.‬‬ ‫حال که ای��ن گونه فکر می کنی��د بگویید ان اثار‬ ‫ناش��ی از تخلفات اداری گمرک که اشاره کردید‬ ‫چه مواردی می توانند باشند؟‬ ‫مس��ئولیتی که برعهده گمرک گذاش��ته شده نظارت‪،‬‬ ‫اعمال حاکمیت و نظ��ارت بر ورود و خروج کاال و‬ ‫کس��ب درامد است‪ .‬یعنی اگر گمرک دارای کارکنان‬ ‫باانگی��زه و تعل��ق س��ازمانی ب��اال و دارای امکانات‬ ‫و تجهیزات به روز باش��د‪ ،‬چه اتفاق��ی می افتد؟ هم‬ ‫نظارت ها قوی می شود و هم درامدها افزایش می یابد‪.‬‬ ‫برای اینکه بتوانیم اعمال نظارت بیشتری داشته باشیم‬ ‫و بتوانیم درامده��ا را صحیح تر و بهتر وصول کنیم‪،‬‬ ‫الزمه اش این است که گمرک را متناسب با ان نقش‬ ‫و جایگاه��ی که دارد تقویت کنیم‪ .‬امروز انتظارات و‬ ‫مکاتبات از گمرک رو به افزایش و البته بحق اس��ت‪.‬‬ ‫چرا که تجارت توسعه پیدا کرده‪ ،‬اما گمرک متناسب‬ ‫با این انتظارات و مطالبات‪ ،‬از تقویت منابع انسانی و‬ ‫تجهیز امکانات بهره مند نیست که این شکاف باید با‬ ‫حمایت دولت و مسئوالن جبران شود‪.‬‬ ‫‪63‬‬ ‫هفت‬ ‫مبارزه با قاچاق‪ ،‬گرفتار تناقض ها‬ ‫مهدی خاکی فیروز‬ ‫تاکنون امارهای مختلف و متناقضی برای حجم قاچاق کاال از مرزهای کشور بیان شده است‪ .‬اماری که‬ ‫سعید مرتضوی‪ ،‬نماینده ویژه رئیس جمهور و دبیرستاد مبارزه با قاچاق کاال و ارز در این خصوص بیان‬ ‫می کند‪ 19 ،‬میلیارد است که شامل ‪ 16‬میلیارد واردات غیرمجاز و ‪ 3‬میلیارد دالر نیز صادرات غیرمجاز‬ ‫است‪ .‬این درحالی است که برخی منابع خبری‪ ،‬حجم ساالنه قاچاق کاال را تا ‪ 22/5‬میلیارد دالر نیز‬ ‫براورد می کنند‪.‬‬ ‫مقایس��ه این امار با حجم ‪ 170‬میلیارد دالری واردات‬ ‫کاال در سال گذشته‪ ،‬نشان دهنده سهم جدی قاچاق در‬ ‫بازرگانی خارجی کش��ورمان است‪ .‬گزارش های ستاد‬ ‫مبارزه با قاچاق کاال و ارز نش��ان دهنده رش��د ساالنه‬ ‫میانگی��ن حدود ‪ 18‬درصد قاچاق کاال در دوره زمانی‬ ‫پنج ساله گذش��ته است‪ .‬بدین ترتیب حجم قاچاق از‬ ‫ش��ش میلیارد دالر در س��ال ‪ 1383‬به رق��م کنونی ان‬ ‫افزایش یافته اس��ت‪ .‬این افزایش به مراتب بیش��تر از‬ ‫رشد سالیانه درامد ناخالص ملی است و نشان می دهد‬ ‫که س��هم قاچاق در اقتصاد ملی ای��ران نیز روندی به‬ ‫شدت صعودی را طی می کند‪.‬‬ ‫‪64‬‬ ‫ضعف قانون یا ضعف مدیریت‬ ‫انگونه که س��عید مرتضوی می گوید‪ ،‬تنها ‪ 3‬درصد از‬ ‫کاالهای قاچاق در کش��ور کشف می شوند و کمتر از‬ ‫دو درص��د از قاچاقچیان کاال با احکام قضایی اجرایی‬ ‫مواجه می شوند‪ .‬حتی در چنین حالتی نیز انها می توانند‬ ‫به پرداخ��ت جریمه مالی اکتفا کنند‪ .‬گروه ویژه ای که‬ ‫به نام زندان خواب ش��ناخته می ش��وند‪ ،‬امکان زندانی‬ ‫شدن روس��ا را منتفی می کنند‪ .‬زندان خواب ها عوامل‬ ‫درجه سوم و چهارم قاچاق هستند که با پذیرفتن همه‬ ‫مسئولیت ها چند ماه یا حتی چند سالی را در زندان به‬ ‫سر می برند تا روسای انها بتوانند ازادانه به فعالیت های‬ ‫خود ادامه دهند‪ .‬زندان خواب ها در ازای این خدمات‬ ‫وی��ژه‪ ،‬حقوق ماهانه ای بی��ن ‪ 400‬هزار تا یک میلیون‬ ‫تومان در هر ماه حبس دریافت می کنند‪.‬‬ ‫به گفته دبیر س��تاد مبارزه با قاچاق کاال و ارز‪ ،‬دستگاه‬ ‫قضای��ی از اختیارات الزم ب��رای مواجهه و برخورد با‬ ‫قاچاقچیان برخوردار نیس��ت‪ .‬او ک��ه تا چندی پیش‬ ‫به عن��وان دادس��تان عمومی و انقالب ش��هر تهران در‬ ‫دس��تگاه قضایی خدمت می ک��رد‪ ،‬در اخرین همایش‬ ‫مسئوالن استانی ستاد مبارزه با قاچاق گفت‪« :‬دستگاه‬ ‫قضای��ی عمدتا ب��ه جریم��ه قاچاقچیان می پ��ردازد‪».‬‬ ‫مرتض��وی در این همایش یاداور ش��د‪« :‬عدم اجرای‬ ‫احکام مناسب در قبال پرونده های سامان یافته‪ ،‬باندها و‬ ‫جرایم کالن در امر مبارزه با قاچاق کاال‪ ،‬سبب شده که‬ ‫فعالیت های صورت گرفته‪ ،‬بازدارندگی الزم را نداشته‬ ‫ف و ناکارامدی‬ ‫باش��د‪ ».‬او همچین اضافه ک��رد‪« :‬ضع ‬ ‫قوانین س��بب ش��ده که مجرمان کالن و سازمان یافته‪،‬‬ ‫از مج��ازات و احکام ش��رعی و قانونی مصون بمانند‬ ‫و فرار کنند‪ ».‬س��عید مرتضوی راه��کار اصلی کنترل‬ ‫قاچاق را تشدید مجازات های قانونی می داند‪ .‬ستادی‬ ‫که او دبیری ان را برعهده دارد‪ ،‬نقش موثری در تدوین‬ ‫پیش نوی��س قانون جدید مقابله ب��ا قاچاق دارد‪ .‬او در‬ ‫این خصوص می گوید‪« :‬در پیش نویس قوانین جدید‬ ‫مربوط به مقابله با پدیده قاچاق‪ ،‬ضعف های موجود در‬ ‫قوانین ترمیم ش��ده است که امید می رود قانون گذاران‬ ‫از طریق موافقت ب��ا این قوانین‪ ،‬خالء های موجود را‬ ‫اصالح کنند‪ ».‬مرتضوی می افزاید‪« :‬ضعف های قانونی‬ ‫در ام��ر مبارزه با قاچاق کاال به حدی زیاد اس��ت که‬ ‫بعض��ا مجرمان جرایم باندی و س��ازمان یافته قاچاق‪،‬‬ ‫افراد دیگری را به کاالهای قاچاق کش��ف شده نسبت‬ ‫می دهند که هیچ ارتباط و مسئولیتی با جرم انجام شده‬ ‫ندارند‪ ».‬به گفته وی‪ ،‬ستاد مبارزه با قاچاق کاال به تمام‬ ‫دس��تگاه ها تاکید کرده است که هرچند باید با جرایم‬ ‫کوچک نیز برخورد کرد‪ ،‬ولی باید تمام همت خود را‬ ‫صرف مبارزه با جرایم کالن کنند تا بدین ترتیب حجم‬ ‫قاچاق کاال پایین بیاید‪.‬‬ ‫هرچند س��عید مرتضوی راه اصلی مب��ارزه با قاچاق‬ ‫کاال را افزای��ش س��ختگیری های قضایی می داند ولی‬ ‫بس��یاری از کارشناس��ان اقتصادی نظ��ری مخالف او‬ ‫دارند و راه حل را در منطقی کردن تعرفه های کمرگی‬ ‫دنبال می کنند‪ .‬به عنوان مثال حدود ‪ 10‬س��ال پیش که‬ ‫چای قاچاق وارداتی باعث ورود ضربه های س��نگین‬ ‫به چای کاران ش��مال کشور و کارخانه های چای شد‪،‬‬ ‫برخی نمایندگان مجلس به ویژه از شهرهای شمالی به‬ ‫مطالعه دلی��ل قاچاق پرداختند‪ .‬انها در نتایج مطالعات‬ ‫خود که از سوی احم د میدری بیان می شد‪ ،‬تعرفه های‬ ‫غیرواقع��ی را دلی��ل گس��ترش قاچاق دانس��تند و از‬ ‫کم ش��دن این تعرفه ها برای کاهش واردات غیرقانونی‬ ‫دف��اع کردن��د‪ .‬همچنین باید در نظر داش��ت که ایران‬ ‫متعهد شده است شرایط برای پیوستن به پیمان ‪WTO‬‬ ‫را فراهم کن��د‪ .‬نتیجه طبیعی تبدیل عضویت ایران در‬ ‫این پیمان از ناظر به پیوسته‪ ،‬کاهش تعرفه های گمرکی‬ ‫و به تبع ان کاهش قاچاق است‪ .‬اجرای قانون هدفمند‬ ‫کردن یارانه ها نیز از سوی اقتصاددانان در همین راستا‬ ‫تعبیر می ش��ود‪ .‬با این حال نماینده ویژه رئیس جمهور‬ ‫در س��تاد مبارزه با قاچاق کاال و ارز که از تس��هیالت‬ ‫حقوق��ی برخوردار اس��ت و نه اقتص��ادی می گوید‪:‬‬ ‫«مبحث هدفمند س��ازی یارانه ها که ب��ه تبع ان گرانی‬ ‫کااله��ای داخلی و حذف یاران��ه حامل های انرژی به‬ ‫وقوع می پیوندد نیز روی قیمت ها تاثیرات چشمگیری‬ ‫می گ��ذارد که ای��ن امر موجب اضافه ش��دن صرفه و‬ ‫ص�لاح کاالهای قاچاق وارداتی به کش��ور می ش��ود‪.‬‬ ‫تنها با همت مضاعف و تمرک��ز روی مرزها می توان‬ ‫از ورود کاالهای وارداتی قاچاق به کش��ور جلوگیری‬ ‫کرد‪ ».‬این درحالی است که از ‪ 28‬قلم کاالی قاچاق در‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫حجم انبوه‪ 12 ،‬مورد ان کاال های یارانه ای است‪.‬‬ ‫قاچاق در انحصار بزرگان‬ ‫به گفته دبیر کنونی س��تاد مب��ارزه باقاچاق کاال و ارز‪،‬‬ ‫بخش مهمی از قاچاق کاال توس��ط باندهای بزرگ و‬ ‫سازمان یافته انجام می گیرد‪ .‬با اطالعاتی که از نهادهای‬ ‫امنیتی‪ ،‬اطالعاتی و نظامی به دس��ت امده‪ ،‬مش��خص‬ ‫ش��ده که حجم باالی قاچاق صورت گرفته در کشور‬ ‫توس��ط باندهای س��ازمان یافته و کالن انجام می شود‬ ‫که در این راس��تا باید نس��بت به شناسایی این باندها‬ ‫اقدام شود‪.‬‬ ‫این موضوعی است که بارها در سخنان دبیر سابق این‬ ‫ستاد نیز مورد تاکید قرار گرفته بود‪ .‬حمیدرضا تقی زاده‪،‬‬ ‫دبیر پیش��ین ستاد مبارزه با قاچاق کاال و ارز گفته بود‪:‬‬ ‫«‪ 70‬درص��د کل قاچاق کش��ور در دس��ت ‪ 1500‬نفر‬ ‫است‪ ».‬او بدون اشاره به نام و مشخصات این افراد به‬ ‫دلیل منع قانونی‪ ،‬این افراد را سرشبکه قاچاق در کشور‬ ‫دانس��ته و اذعان کرده بود که انها با تشکیل باندهایی‪،‬‬ ‫بخشی از مردم را در گرداب قاچاق ساماندهی کرده اند‬ ‫و از انها به نفع خود بهره می برند‪ .‬طوری که خود این‬ ‫قاچاقچیان حرفه ای‪ ،‬سود میلیاردی برده و سود اندکی‬ ‫به زیرشاخه ها می رسد‪.‬‬ ‫ناکارامدی شیوه های کنونی‬ ‫انطور که رئیس کنونی ستاد مبارزه با قاچاق کاال و ارز‬ ‫می گوید‪ ،‬از حدود ‪ 19‬میلیارد دالر قاچاق ساالنه کاال‬ ‫در کش��ور فقط سه درصد ان کشف می شود و بقیه از‬ ‫چشم مجریان قانون پنهان می ماند‪ .‬بدین ترتیب کمتر‬ ‫از ‪ 500‬میلیون دالر از کاالی قاچاق کش��ف می شود‪.‬‬ ‫مصادره این کاالها و جریمه هایی که بابت ان دریافت‬ ‫می شود کمتر از یک میلیارد دالر درامد نصیب دولت‬ ‫می کند‪ ،‬حال انکه حقوق گمرکی این حجم کاال بیش‬ ‫از ‪ 4‬میلیارد دالر اس��ت‪ .‬سعید مرتضوی معتقد است‬ ‫که عمده قاچاق کش��ور تحت پوشش ترانزیت انجام‬ ‫می شود که با مکانیزه شدن سیستم های گمرک می توان‬ ‫جلوی ان را گرفت‪ .‬س��رعت مناسب و دقت الزم در‬ ‫سیستم فعلی گمرک ش��هید رجایی وجود ندارد که با‬ ‫در دس��تور کار قرار گرفتن تجهیز این گمرک و سایر‬ ‫گمرکات مرزی کشور به دستگاه ایکس ری و مکانیزه‪،‬‬ ‫امیدواریم ضریب خطا و میزان قاچاق کاال به ش��دت‬ ‫کاهش یابد‪.‬‬ ‫براساس امارهای رس��می و اظهارنظرهای مسئوالن‪،‬‬ ‫هم اکنون استان هایی مانند کردستان‪ ،‬اذربایجان غربی‪،‬‬ ‫سیس��تان و بلوچستان‪ ،‬هرمزگان‪ ،‬بوشهر‪ ،‬خوزستان و‬ ‫ایالم‪ ،‬گذرگاه های اصلی عبور کاالهای قاچاق هستند‪.‬‬ ‫محدودیت های��ی که در کنت��رل فیزیکی مرزها وجود‬ ‫دارد و همچنین مس��ائل اجتماعی همچون پیامدهای‬ ‫سختگیری به مرزنشینان‪ ،‬نقش موثری در ترویج قاچاق‬ ‫دارد‪ .‬با این حال دبیر ستاد مبارزه با قاچاق کاال و ارز‪،‬‬ ‫در س��خنان خود کمتر به چنین عواملی اشاره می کند‪.‬‬ ‫یکی دیگر از گذرگاه های قاچاق‪ ،‬اسکله های غیرمجاز‬ ‫اس��ت‪ .‬هرچند به گفته س��عید مرتضوی و حمیدرضا‬ ‫تقی زاده مدیر سلف او‪ ،‬پرونده این اسکله ها بسته شده‬ ‫و دیگر اسکله غیرمجازی در کشور وجود ندارد‪ ،‬ولی‬ ‫این س��خنان حداکثر می تواند در مورد اس��کله نهادها‬ ‫و بنیادها صادق باش��د‪ .‬اس��کله های کوچک با کاربرد‬ ‫دوگانه همچنان در بسیاری از شهرهای ساحلی کشور‬ ‫فعال هس��تند و گشت های س��احلی‪ ،‬توان برخورد با‬ ‫همه این اسکله ها را با روش های کنونی ندارند‪.‬‬ ‫قاچاق از مرزهای رسمی‬ ‫قاچاق ب��ه حمل کاال از مرزه��ای غیرقانونی محدود‬ ‫نمی شود‪ .‬مطابق ماده ‪ 29‬قانون امور گمرکی‪ ،‬بسیاری‬ ‫از تخلف ه��ای گمرک��ی‪ ،‬قاچاق نامیده می ش��وند که‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫اقتصاد‬ ‫می توان در این زمینه به مسائلی همچون تعویض کاالی‬ ‫ترانزیت خارجی نیز اشاره کرد‪ .‬یکی از شیوه های رایج‬ ‫قاچ��اق کاال وجود کاالی اظهار نش��ده ضمن کاالی‬ ‫اظهار ش��ده اس��ت‪ .‬باتوجه به اینکه بازبینی کاالها در‬ ‫اکثر گمرکات کشور بدون سیستم های مکانیزه و صرفا‬ ‫توس��ط ارزیاب ها صورت می گیرد‪ ،‬کاهش این شیوه‬ ‫قاچاق‪ ،‬کار بس��یار دش��واری اس��ت‪ .‬همچنین برخی‬ ‫از قاچاقچیان با اس��تفاده از ضعف جدول تعرفه های‬ ‫گمرکی که ارقام بسیار متفاوتی را برای کاالهای مشابه‬ ‫ذکر کرده است‪ ،‬مبادرت به قاچاق کاال می کنند‪ .‬مطابق‬ ‫بن��د ‪ 9‬ماده ‪ 29‬قانون امور گمرکی اظهار کردن کاالی‬ ‫مج��از تحت عن��وان کاالی مجاز دیگ��ری که حقوق‬ ‫گمرکی و س��ود بازرگانی و عوارض ان کمتر است با‬ ‫نام دیگر و با استفاده از اسناد خالف واقع از مصادیق‬ ‫قاچاق است‪ .‬بدین ترتیب حتی شخصیت های حقوقی‬ ‫و شرکت های بازرگانی نیز می توانند نقش موثری در‬ ‫قاچاق کاال داشته باشند‪.‬‬ ‫دالیل اقتصادی را جدی بگیریم‬ ‫علی اکبر محرابیان‪ ،‬وزیرصنایع و معادن معتقد است که‬ ‫کاهش تعرفه های گمرکی هیچ تاثیری بر کاهش قاچاق‬ ‫ن��دارد‪ .‬او می گوید‪« :‬درباره تاثیر تعرفه باال در قاچاق‪،‬‬ ‫درس��ت مانند ان است که بگوییم علت همه طالق ها‬ ‫وقوع ازدواج اس��ت‪ .‬پس ما نمی توانیم تعرفه را صفر‬ ‫کنیم به این امید که پدیده ش��وم قاچاق کاهش یابد‪».‬‬ ‫البت��ه برخالف انچه این وزیر ج��وان کابیه می گوید‪،‬‬ ‫اقتصاددانان مرکز پیشنهاد صفر شدن تعرفه ها را مطرح‬ ‫نکرده اند‪ .‬انچه در سخنان انها مورد تاکید قرار گرفته‬ ‫اس��ت‪ ،‬تعرفه های منطقی اس��ت که هزینه ان کمتر از‬ ‫هزینه قاچاق است‪ .‬پایین اوردن هزینه تجارت قانونی‬ ‫و افزایش هزینه های قاچاق‪ ،‬دو راهکاری هس��تند که‬ ‫به کاربردن انها در کنار هم می تواند موازنه را به ضرر‬ ‫قاچاقچیان تغییر دهد‪ .‬کارشناس��ان اقتصادی معتقدند‬ ‫پدیده قاچاق معلول سیاس��ت های اقتصادی است‪ ،‬از‬ ‫این رو باید عوامل و ریشه های پدید اورنده این معلول‬ ‫را مش��خص کرده و با ان مبارزه کنیم‪ .‬این کارشناسان‬ ‫بر این باورند که قاچاق کاال و ارز ناشی از فقدان پاسخ‬ ‫مناس��ب به نیازهای اقتصادی جامعه است و تا زمانی‬ ‫که این نیاز چه در داخل کشور و چه خارج ان وجود‬ ‫داشته باشد‪ ،‬قاچاق در سطح گسترده صورت می گیرد‪.‬‬ ‫در چنین حالتی تمام اقدامات و سیاس��ت گذاری های‬ ‫ضربت��ی و موردی بی اثر خواهد بود‪ .‬با این حال وزیر‬ ‫صنایع معتقد است که اقتصاددان ها به شرایط کشور ما‬ ‫کم توجهی می کنند‪ .‬او می گوید‪« :‬در بسیاری از موارد‬ ‫با افرادی مواجه هس��تیم که بدون اش��نایی با اقتصاد‬ ‫کشور ان را با اقتصاد سایر کشورها مقایسه می کنند و‬ ‫راهکارهای��ی نیز در این زمینه ارائه می کنند که به درد‬ ‫ایران نمی خورد‪ .‬چون در بسیاری موارد در هیچ زمینه‬ ‫با نمونه مورد نظر اشتراکی وجود ندارد‪».‬‬ ‫وزیر دادگستری نیز معتقد است برخوردهای انتظامی‬ ‫و قضایی برای کاهش قاچاق‪ ،‬کافی است‪ .‬او می گوید‪:‬‬ ‫«اگر س��تاد مبارزه با قاچاق کاال و س��ازمان تعزیرات‬ ‫حکومتی و سایر دستگاه های نظارتی مرتبط با این امر‬ ‫در کنار هم و با برنامه مش��خص فعالیت کنند‪ ،‬به طور‬ ‫حتم در اجرای این برنامه می توانند بر مشکالت عدیده‬ ‫و توطئه های زیادی که وجود دارد غلبه کنند‪».‬‬ ‫جالب است که وزیر دادگستری کوچکترین اشاره ای‬ ‫ب��ه نقش نهادهای اقتصادی همچون وزارت اقتصاد و‬ ‫گمرک در این عرص��ه نمی کند و تصور می کند که با‬ ‫اکتفا به برخورده��ای انتظامی و قضایی‪ ،‬بدون نیاز به‬ ‫اصالح س��اختار بیمار اقتصادی می توان جلوی رشد‬ ‫پدیده قاچاق را گرفت‪ .‬پدیده ای که به صورت مدام از‬ ‫س��وی برنامه ریزی های اشتباه و مقررات مطالعه نشده‬ ‫مورد حمایت قرار می گیرد‪.‬‬ ‫واسطه های بی جا و مکان بالی‬ ‫جان بازار مواد غذایی‬ ‫قاسمعلی حسنی ‪ /‬رئیس اتحادیه کشوری بنکداران موادغذایی‬ ‫س��الی که گذش��ت برای صنف بنک��داران مواد‬ ‫غذایی کشور همچون سال های گذشته سرشار از‬ ‫مش��کالت تکراری بود؛ مشکالتی که یکی‪ ،‬دو تا‬ ‫نیستند که بتوان انها را با اقدامات انجام شده توسط‬ ‫دولت یا سایر بخش ها رفع کرد‪.‬‬ ‫یکی از بزرگترین مشکالتی که اصناف با ان مواجه‬ ‫هستند‪ ،‬مشکل مالیات است؛ مالیات افسار گسیخته‪،‬‬ ‫بی منطق و غیر معمول که هم��واره مورد اعتراض‬ ‫بسیاری از اصناف کشور است‪.‬‬ ‫در کنار این مشکل اصناف همواره باید با ماموران‬ ‫ش��هرداری‪ ،‬دارایی‪ ،‬اس��تاندارد‪ ،‬بهداشت و بیمه‬ ‫س��روکار داشته باشند که بخش عمده ای از انرژی‬ ‫و وقت در مواجهه با ماموران این بخش ها حذف‬ ‫می شود این در حالی است که وقتی از این مرحله‬ ‫گذر می کنیم به مشکل مالیات برمی خوریم چرا که‬ ‫نمونه گیران مالیاتی گاهی مالیات اصناف را چندین‬ ‫برابر افزایش می دهند‪ .‬در کنار این مالیات ساالنه و‬ ‫مشکالتی که در مواجهه با ان مواجه هستیم‪ ،‬طرح‬ ‫مالیات بر ارزش افزوده را نیز در پیش داریم که قرار‬ ‫است به زودی برای اصناف هم اجرایی شود‪.‬‬ ‫در ای��ن میان ب��رای رفع مش��کالت صنف خود‬ ‫در این حوزه جلس��اتی را با دولتی ها داش��ته ایم و‬ ‫هماهنگی هایی را برای رفع این مش��کالت انجام‬ ‫داده ایم تا با همفکری مشکالت را حل کنیم‪ ،‬چرا که‬ ‫رک��ود اقتصادی دنیا را فرا گرفته و ما نیز خارج از‬ ‫دایره سایر کشورهای جهان نیستیم‪ ،‬بنابراین توان‬ ‫پرداخت مالیات های وضع شده را نداریم که برای‬ ‫حل این مشکل باید چاره ای اندیشیده شود‪.‬‬ ‫همچنین اموزش ه��ای الزم را برای اجرای طرح‬ ‫مالی��ات بر ارزش اف��زوده ندیده ایم‪ ،‬بس��یاری از‬ ‫واحدهای صنفی دستگاه های خودپرداز ندارند و‬ ‫به طور کل امادگی های الزم برای اجرای این طرح‬ ‫در جمع بنکداران موادغذایی و بس��یاری دیگر از‬ ‫واحدهای صنفی وجود ندارد‪.‬‬ ‫قانون باید بستر اجرایی داشته باشد تا مشکالتی را‬ ‫برای واحدها ایجاد نکند‪ ،‬اما هنوز بستر الزم برای‬ ‫این منظور وجود ندارد‪.‬‬ ‫یکی دیگر از مش��کالتی که با ان رو به رو هستیم‬ ‫واسطه هایی هستند که جا و مکان ندارند و تنها با‬ ‫یک شماره تلفن همراه کار می کنند و با وارد کردن‬ ‫مواد غذایی غیر اس��تاندارد و غیر بهداشتی به بازار‪،‬‬ ‫ارام��ش بازار مواد غذای��ی را بر هم می ریزند و با‬ ‫توجه به اینکه جایگاه ثابتی ندارند توان دسترسی‬ ‫به انها وجود ندارد و نمی توان جلوی فعالیت انها‬ ‫را گرفت‪ .‬تنها کاری ک��ه اتحادیه برای مواجهه با‬ ‫این گروه از واسطه ها می تواند انجام دهد این است‬ ‫که فعالیت های انها و تخلفاتش��ان را به مسئوالن‬ ‫مربوطه گزارش کند اما به دلیل اینکه این واحدها‬ ‫دفتر کاری به صورت رس��می و ثبت شده ندارند‪،‬‬ ‫نمی توان انها را شناسایی کرد و گزارشات رسیده‬ ‫نیز نمی تواند به برخورد با این واحدها منتهی شده‬ ‫و نتیجه بخش نیست‪.‬‬ ‫‪65‬‬ ‫هفت‬ ‫طرحی که از همان ابتدا موفقیتش با تردیدهای جدی‬ ‫روبه رو اس��ت؛ چه انکه در نگاه بس��یاری این طرح‬ ‫به دلیل س��اختار فوتبال ایران نه تنه��ا اجرا نخواهد‬ ‫ش��د بلکه باعث نابسامانی فوتبال کشور هم خواهد‪،‬‬ ‫جایی که به تعبیر بس��یاری رواج ناپاکی را در فوتبال‬ ‫به وجود می اورد‪ .‬البت��ه گروه موافق با نظر صدرصد‬ ‫متفاوت ب��ا مخالفان می اندیش��ند‪ ،‬اینکه طرح باعث‬ ‫شفافیت مالی فوتبال کشور می شود‪.‬‬ ‫ش��اید به همین دلیل اس��ت که وقتی رئیس سازمان‬ ‫لیگ در مواجهه با این س��وال که اگر باش��گاه ها رقم‬ ‫قرارداده��ا را غیر واقعی ثبت کنند‪ ،‬چه اتفاقی خواهد‬ ‫افتاد‪ ،‬می گوید‪« :‬برای سازمان لیگ‪ ،‬مالک اصلی فرم‬ ‫قرارداد بازیکنان اس��ت که باید مبلغ قرارداد به طور‬ ‫دقیق و ش��فاف در ان قید ش��ده باشد و قراردادهای‬ ‫باالتر از س��قف مجاز از سوی س��ازمان لیگ قانونی‬ ‫نیست و رس��میت نخواهد داشت‪ ».‬این پاسخ رئیس‬ ‫س��ازمان لیگ نزد مخالفان معبری است که برخی از‬ ‫باش��گاه ها می توانن��د قانون را دور بزنند‪ .‬باش��گاه ها‬ ‫می توانن��د از ط��رق غیرقانون��ی به ج��ذب بازیک��ن‬ ‫بپردازند ک��ه یکی از این روش ها‪ ،‬یارگیری از طریق‬ ‫زیرمیزی است‪ .‬چنانچه مالک سازمان لیگ‪ ،‬تنها فرم‬ ‫ثبت شده باشگاه های باشد‪ ،‬چه تضمینی وجود دارد‬ ‫که نماینده فالن باش��گاه در یک غذاخوری مجلل با‬ ‫بهمان بازیکن بر س��ر قراردادی بیش از ‪ 350‬میلیون‬ ‫به توافق نرس��د؛ قراردادی که در ف��رم مربوطه ثبت‬ ‫نشود؟‬ ‫باش��گاه ها ب��رای جذب بازیکنان م��ورد نظر خود یا‬ ‫متقاعد کردن انها به ادام��ه حضور در تیم‪ ،‬حاضرند‬ ‫رقم های��ی بیش از ای��ن هزینه کنند‪ .‬ب��ه عنوان مثال‬ ‫س��یدمهدی رحمتی فصل گذش��ته ق��راردادی ‪777‬‬ ‫میلی��ون تومانی (غی��ر رس��می و ‪ 444‬میلیون تومان‬ ‫رس��می) با س��پاهان منعقد کرد و بازیکنانی که نه به‬ ‫این اندازه اما قراردادهای هنگفتی به ثبت می رسانند‪.‬‬ ‫با این حساب چطور می توان قانونی را بنیان نهاد که‬ ‫از بنیان ویران است؟‬ ‫ای��ن اما همه واقعیت نبود‪ .‬علی کفاش��یان که س��ال‬ ‫گذش��ته نیز از طرح س��قف قرارداد بازیکنان فوتبال‬ ‫حمایت ک��رده‪ ،‬تهدید کرد که متخلفان را به دس��ته‬ ‫پایین تر می فرستد؛ «سقف قرارداد بازیکنان و مربیان‬ ‫برای فصل اینده فوتبال را به صورت جدی پیگیری‬ ‫می کنی��م و در صورت بروز تخل��ف و عدم رعایت‬ ‫قانون با باشگاه های متخلف برخورد شدیدی خواهد‬ ‫شد‪ ».‬رئیس فوتبال در پاسخ به سوالی مبنی بر تضمین‬ ‫فدراس��یون فوتبال برای اجرای این قانون تاکید کرد‪:‬‬ ‫«در فصل ج��اری نمایندگانی از فدراس��یون فوتبال‬ ‫بر عملکرد باشگاه های مختلف در فصل نقل و انتقاالت‬ ‫نظارت می کنند و در صورت مش��اهده تخلف‪ ،‬حتی‬ ‫امکان دارد باشگاه مربوطه به لیگ پایین تر سقوط کند‪.‬‬ ‫کنفدراس��یون فوتبال اس��یا تاکید دارد که به تیم های‬ ‫پایه و همچنین پایین اوردن قیمت های کاذب برخی‬ ‫از بازیکن��ان و مربیان توجه ش��ود ت��ا جریان نقل و‬ ‫انتقاالت‪ ،‬شکل صحیح و حرفه ای به خود بگیرد‪».‬‬ ‫در این میان عدد س��قف قرارداد خ��ود محلی برای‬ ‫مناقش��ه اهالی فوتبال بود‪ .‬در حالی که عزیزمحمدی‬ ‫گفته سقف قرارداد ‪ 350‬میلیون تومان است‪ ،‬کفاشیان‬ ‫با اظه��ار بی اطالعی عنوان کرد ک��ه به طور دقیق در‬ ‫جریان این موضوع نیس��تم‪ ،‬اما احتماال این مبلغ بین‬ ‫‪ 300‬تا ‪ 400‬میلیون تومان خواهد بود‪.‬‬ ‫تعیین س��قف ق��رارداد بازیکنان در حالی اس��ت که‬ ‫نمایندگان مجلس هم با اش��اره به دریافت مبالغ زیاد‬ ‫بازیکن��ان و مربیان فوتبال به نوعی از تعیین س��قف‬ ‫قرارداد مورد اش��اره فدراسیون فوتبال دفاع می کنند‪.‬‬ ‫س��ید جالل یحی��ی زاده‪ ،‬رئی��س کمیت��ه تربیت بدنی‬ ‫مجلس در گفت و گو با مثلث با اش��اره به دس��تیابی‬ ‫به واقعیت های تلخی از فوتبال کش��ور در تحقیق و‬ ‫تفحص از ورزش که در حال انجام است‪ ،‬می گوید‪:‬‬ ‫«اینک��ه اغلب بازیکنان قرارداد س��فید امضا می کنند‪،‬‬ ‫یک واقعیت است‪.‬‬ ‫به عنوان مثال بازیکن مبلغی می گیرد ولی دو برابر ان‬ ‫در جاهای دیگر تقسیم می شود‪ .‬تازه ان مبلغ دریافتی‬ ‫را هم بازیکن به فدراس��یون می دهد تا مالیاتی شامل‬ ‫اصل رقم قراردادش نش��ود‪ .‬حال باید پرسید در این‬ ‫میان مدیرعامل باشگاه چه وظیفه ای دارد؟ مدیر باید‬ ‫پول��ش را قانونی خرج کند‪ ،‬نه اینک��ه از فالن دالل‬ ‫مش��اوره بگیرد که با بازیکن چگونه کنار بیاید‪ .‬حتی‬ ‫اگر مدیران باش��گاه ها پول زیادی در اختیار داش��ته‬ ‫باش��ند نباید دس��ت به چنین اقدامات��ی بزنند‪ .‬وقتی‬ ‫یکی از مدیران باش��گاه ها با دلیل و مدرک می گوید‬ ‫‪ 170‬میلی��ارد توم��ان هر س��اله به فوتب��ال ما تزریق‬ ‫می شود‪ ،‬اما ‪ 70‬میلیارد ان گم می شود‪ ،‬این پول‪ ،‬پول‬ ‫دولت است و از جیب مربی خرج نمی شود‪».‬‬ ‫رئیس کمیته تربیت بدنی مجلس ش��ورای اسالمی در‬ ‫بخش دیگری از س��خنان خود درباره مساله مبارزه با‬ ‫مافیای داللیسم در عرصه ورزش به ویژه حوزه فوتبال‬ ‫به نتایج نهایی هیات تحقیق و تفحص مجلس شورای‬ ‫اس�لامی از عملکرد سازمان تربیت بدنی اشاره می کند‬ ‫و می گوید‪« :‬طبق بررسی های اطالعاتی و کارشناسی‬ ‫مجلس ش��ورای اس�لامی‪ ،‬هم اکنون در فوتبال ایران‬ ‫‪ 180‬دالل ش��اخص وجود دارند که همه انها به طور‬ ‫دقیق و اصولی شناس��ایی ش��دند‪ .‬ما پ��س از رصد‬ ‫کردن این اف��راد به این جمع بندی رس��یدیم که این‬ ‫افراد در نق��ل و انتقال غیرقانون��ی بازیکن و مربیان‬ ‫فوتبال نقش دارند‪ ،‬نکته تاریک در این باره این اس��ت‬ ‫ایین نامه‬ ‫نقل و انتقاالت‬ ‫‪ -1‬زمان نقل و انتقاالت از تاریخ سه شنبه ‪ 89/3/4‬لغایت‬ ‫دوشنبه ‪ 28‬تیرماه سال جاری اعالم می شود‪.‬‬ ‫‪ -2‬قرارداده��ای ثب��ت ش��ده در هیات فوتبال اس��تان‬ ‫می بایست به انضمام مدارک در مدت ‪ 72‬ساعت به کمیته‬ ‫نقل و انتقاالت سازمان لیگ ارسال شود‪.‬‬ ‫‪ -3‬م��دارک الزم برای بازیکنان داخلی (مفاصا حس��اب‬ ‫مالیات��ی‪ ،‬وضعیت نظ��ام وظیفه‪ ،‬تصوی��ر کارت ملی و‬ ‫شناسنامه‪ ،‬عکس‪ ،‬فسخ یا رضایتنامه‪ ،‬تسویه حساب از‬ ‫باشگاه قبلی‪ ،‬فیش خروج از استان‪ ،‬فرم مشخصات فردی‬ ‫تکمیل شده‪ ،‬امضای فرم مرامنامه منشور اخالقی ممهور‬ ‫به مهر باشگاه و هیات فوتبال‪ ،‬مجوز استفاده از بازیکنان‬ ‫سرباز از ستاد کل‪ ،‬فرم تعهد دوپینگ‪ ،‬فیش حق عضویت‬ ‫س��االنه‪ ،‬ارائه عملکرد رفتار اخالقی به اس��تناد ماده ‪12‬‬ ‫منشور اخالقی و رفتاری با تائیدیه کمیته نظارت‪ ،‬بازرسی‬ ‫و ارزشیابی سازمان لیگ حرفه ای فوتبال ایران)‪.‬‬ ‫‪ -4‬م��دارک الزم ب��رای بازیکن��ان خارج��ی (تصویر‬ ‫پاس��پورت‪ ،‬پروانه اقامت و کار ب��ا تاریخ اعتبار‪ ،‬گواهی‬ ‫پزشک‪.)ITC ،‬‬ ‫‪ -5‬قرعه کش��ی ب��ا حض��ور نماین��ده باش��گاه ها‬ ‫مورخه ‪. 89/4/16‬‬ ‫‪ -6‬شروع مسابقات لیگ دهم مورخه ‪.89/5/5‬‬ ‫‪ -7‬قراردادها در پنج نسخه برای تمام بازیکنان و پرسنل‬ ‫موافقان و مخالفان تعیین سقف قرارداد بازیکنان‬ ‫پول های زیرزمینی زیر سقف قانون‬ ‫‪66‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫ورزش‬ ‫ک��ه انها به اش��کال مختل��ف از بازیکن��ان و مربیان‬ ‫فوتبال ایران در تمام س��طوح اقدام به س��ودجویی و‬ ‫اخ��اذی می کنند تا کیس��ه های دوخته ش��ده خود را‬ ‫از بودجه جاری ورزش پر کنند‪ .‬ش��اید دوس��تان ما‬ ‫در س��ازمان تربیت بدنی باور نکنند اما بعضا مدیران‬ ‫دولت��ی منصوب انها ب��ا علم به ای��ن مطلب که این‬ ‫اف��راد جزیی از پیک��ره مخوف مافیای داللیس��م در‬ ‫فوتبال ایران هس��تند‪ ،‬ب��دون هیچ واهم��ه ای با انها‬ ‫همکاری می کنند و بعضا تیم خود را با مشورت انها‬ ‫سر و س��امان می دهند‪ .‬اطالعات موثق و مستندی در‬ ‫این باره داریم که برخ��ی مدیرانی که در ظاهر خود‬ ‫را معتقد به اصول و مبانی اس�لامی و ش��رعی نشان‬ ‫می دهند‪ ،‬در پس پرده با این افراد دس��ت می دهند و‬ ‫با نظر انها بازیکنان و مربیان خود را جذب می کنند‪.‬‬ ‫متاس��فانه نکته ای که جا دارد به عن��وان یک درد ان‬ ‫را مطرح کنیم‪ ،‬این اس��ت که سازمان های مختلف از‬ ‫جمله سازمان بازرسی کل کشور‪ ،‬دیوان محاسبات و‬ ‫سازمان تربیت بدنی از این اتفاقات خبردار هستند اما‬ ‫تا به امروز هی��چ اقدامی انجام نداده اند تا این دغدغه‬ ‫از بین برود‪ .‬به همین خاطر نمایندگان مردم در خانه‬ ‫ملت مصر هس��تند برای ملزم کردن مدیران مربوطه‪،‬‬ ‫قانونی تصویب کنند تا دیگر کس��ی نتواند از بودجه‬ ‫جاری کش��ور و بیت المال اینگونه سودجویی کند و‬ ‫مال مردم را به جیب خود بریزد‪».‬‬ ‫از س��وی دیگر یحیی زاده به ذکر این موضوع که چرا‬ ‫برخ��ی از مربیان فوتب��ال با دریاف��ت مبالغ هنگفت‬ ‫مالی��ات نمی پردازند به نوعی از عمق فاجعه ای که در‬ ‫فوتبال کش��ور در حال انجام است‪ ،‬سخن می گوید‪:‬‬ ‫«به عن��وان مثال علی دای��ی باید ب��رای مبلغی که به‬ ‫عنوان دس��تمزد دریافت کرده بود‪ ،‬مبلغی نزدیک به‬ ‫‪ 230‬میلی��ون تومان مالی��ات پرداخته می کرد اما تا به‬ ‫امروز این مالیات پرداخت نشده است‪ .‬افشین قطبی‬ ‫ه��م با قراردادی با رقم نزدیک ب��ه یک میلیارد تا به‬ ‫ام��روز مالیات پرداخت نکرده اس��ت‪ ،‬امیر قلعه نویی‬ ‫ه��م به همین ش��کل‪ .‬م��ن نمی دانم مگ��ر خون این‬ ‫اقای��ان چه رنگی اس��ت که نباید مالی��ات بدهند‪ ،‬نه‬ ‫افراد محتاجی هستند‪ ،‬نه انسان های بی بضاعت‪ ،‬فرق‬ ‫این افراد با ان کارگر ش��ریفی ک��ه ماهانه ‪ 300‬هزار‬ ‫توم��ان مالیات می دهد‪ ،‬ان معلمی ک��ه برای اموختن‬ ‫علم به ش��اگردانش گرد و غبار استش��مام می کند‪ ،‬یا‬ ‫ان کشاورزی که از صبح تا شب در زمین کشاورزی‬ ‫بیل می زند‪ ،‬چیس��ت؟ اما این دوستان با گردن کلفتی‬ ‫مالی��ات نمی دهن��د‪ .‬متاس��فانه این مس��اله امروز از‬ ‫س��وی برخی از مدیران دولت��ی هم صورت می گیرد‬ ‫و بر اس��اس اطالعاتی که در دس��ت داریم‪ ،‬عده ای‬ ‫ از مدی��ران باش��گاه های دولتی با ص��رف بودجه در‬ ‫اختیار در زمان عقد قرارداد با بازیکنان و مربیان خود‬ ‫بن��دی را در قرارداد انها لح��اظ می کنند که بازیکن‬ ‫از پرداخت مالیات معاف می ش��ود‪ .‬اتفاقات موجود‬ ‫و اس��ناد مکتوب بیانگر این مس��اله است که حقایق‬ ‫وحشتناکی زیر پوست فوتبال ایران وجود دارد‪».‬‬ ‫براساس ایین نامه نقل و انتقاالت و دستورالعمل های‬ ‫موجود تنظیم و پس از ثبت در هیات فوتبال اس��تان‬ ‫برگ مخص��وص بازیکن و هیات منفک و توس��ط‬ ‫مسئول نقل و انتقاالت تحویل ذی نفع می شود‪.‬‬ ‫‪ -8‬تغییرات احتمالی در قوانین و مقررات به صورت‬ ‫متمم پس از تصویب ارسال خواهد شد‪.‬‬ ‫بدیهی اس��ت س��ازمان لیگ از پذیرفتن قراردادهای‬ ‫مخدوش و غیرخوانا و برگ مشخصات فردی ناقص‬ ‫معذور خواهد بود و قرارداد فاقد مدارک پیوست حقی‬ ‫را برای باش��گاه و فرد طرف ق��رارداد ایجاد نخواهد‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫تعیین سقف بودجه نه تعیین قرارداد‬ ‫کاظم اولیایی‪ /‬مدیرعامل سابق پاس همدان‬ ‫تعیین سقف قرار داد کمکی به حل مشکالت فعلی نمی کند و تنها با تعیین سقف بودجه برای باشگاه های‬ ‫دولتی‪ ،‬می توان قدم های مثبتی در پیشرفت فوتبال کشور و از بین رفتن معضالت کنونی برداشت‪.‬‬ ‫ما باید به هزینه های فوتبال کش��ور س��امان دهیم چرا که امور بی سامان همیش��ه بی نتیجه مانده است‪ .‬در‬ ‫حال حاضر کش��ورهای توسعه یافته در تمام دنیا با مالیات هایی که از باشگاه های صاحب فوتبال حرفه ای‬ ‫ی و همگانی می کنند؛ اما متاس��فانه در کش��ور‬ ‫می گیرند‪ ،‬درامدزایی کرده و ان را صرف ورزش های عموم ‬ ‫ما برعکس است و دولت هزینه های برنامه ریزی نشده ای را در فوتبال حرفه ای و از طریق کمک به برخی‬ ‫باشگاه ها انجام می دهد؛ در مقابل از ورزش همگانی انتظار درامدزایی دارد!‬ ‫ای��ن کمک های دولت‪ ،‬امکان رقابت را از بخش خصوصی گرفته اس��ت‪ ،‬چرا که در هیچ جای دنیا بخش‬ ‫خصوصی نمی تواند با بخش دولتی رقابت کند؛ بخش دولتی پش��تی به دریا دارد اما بخش خصوصی به‬ ‫یک حوض کوچک‪ .‬بنابراین چون ما با یک فوتبال دولتی طرف هس��تیم‪ ،‬درامدهای حاصل از ان احصا‬ ‫نمی شود؛ به طور مثال شما می بینید حق پخش تلویزیونی بازی ها به جیب دولت می رود و چون باشگاه ها‬ ‫از خود هزینه ای نکردند‪ ،‬نمی توانند انتظار کسب ان درامد را داشته باشند و به نوعی تولید فوتبال حرفه ای‬ ‫در اختیار دولت است‪.‬‬ ‫بدون ش��ک چنین رویه ای برای اینده فوتبال ما چه در مجامع تخصصی و بین المللی و چه در اجرای‬ ‫صحیح اصول قانون در کش��ور‪ ،‬بس��یار خطرناک اس��ت‪ .‬معتقدم در حال حاضر کمک های دولت به‬ ‫ورزش یک امر ضروری و الزم اس��ت‪ ،‬اما این کمک ها باید س��ازماندهی و کنترل شود‪ .‬اگر ما حداقل‬ ‫و حداکثر هزینه های یک باش��گاه حرفه ای را طی چندین س��ال مش��خص کرده و شرایط باشگاه های‬ ‫مختلف را کنار هم بگذاریم‪ ،‬به راحتی میانگین هزینه ها مش��خص ش��ده و می توانیم س��قفی را برای‬ ‫هزینه های یک باش��گاه در نظر بگیریم‪ .‬در حال حاضر این تعیین س��قف برای مبالغ قرارداد بازیکنان‬ ‫نیس��ت که می تواند به حل چنین معضلی کمک کند‪ ،‬بلکه ما باید این سقف را برای کمک های دولت‬ ‫به باش��گاه ها تعیین کنیم‪.‬‬ ‫قرار داد؛‬ ‫با چنین اقدامی در ابتدا می توان به راحتی عملکرد مدیران ورزش��ی را مورد ارزیابی و س��نجش ‬ ‫همچنین ریشه الودگی های اطراف باشگاه ها یعنی شارالتانیسم و داللیسم که این روز ها بسیار رشد کرده‪،‬‬ ‫خشکانده می شود‪ .‬در نهایت عدالت بین تمامی باشگاه های دولتی رعایت شده‪ ،‬درامد ها احصا می شود و‬ ‫قیمت خرید هر بازیکن خود به خود بین تیم ها مشخص می شود‪.‬‬ ‫راهکارهای مختلفی برای س��اقط ش��دن هزینه باش��گاه ها از دولت وجود دارد و سال های قبل هم در‬ ‫این باره صحبت هایی مطرح ش��د؛ باش��گاه های دولتی کم کم باید استقالل هزینه و درامد پیدا کرده و‬ ‫از دولت جدا ش��وند اما تا ان زمان دولت باید کمک های خود را با ش��فافیت و کنترل شده‪ ،‬در اختیار‬ ‫انها گذارد تا انها بتوانند به مرور درامدزایی حرفه ای داش��ته و در جهت مس��تقل شدن ش��ان گام های‬ ‫مثبتی بردارند‪.‬‬ ‫پولی که از بیت المال می رود‬ ‫سعید اذری ‪ /‬مدیرعامل سابق ذوب اهن‬ ‫پرداخت ه��ای انچنانی را مغایر با اهداف نظام جمهوری اس�لامی‬ ‫ می دانم‪ .‬اگر همه باش��گاه ها خودگردان بودند‪ ،‬زیاد انتقادی به قضیه‬ ‫وارد نبود‪ ،‬اما وقتی این پول ها از بیت المال هزینه می ش��ود‪ ،‬نمی توان‬ ‫ساکت ماند‪.‬‬ ‫به طور مثال‪ ،‬سازما ن تربیت بدنی ریاست مجمع دو باشگاه استقالل و‬ ‫پرس��پولیس را به عهده دارد‪ ،‬پس چطور اجازه می دهد این باشگاه ها‬ ‫نقلو انتقاالت ولخرجی کنند؟! در حالی که استقالل‬ ‫اینگونه در فصل ‬ ‫و پرسپولیس روزانه در حال منفجر کردن بمب های خبری در فصل‬ ‫نقل و انتقاالت هس��تند چطور می ش��ود جلوی هزینه های گزاف را‬ ‫گرفت‪ .‬کدام قانون می گوید فالن باشگاه یک میلیارد به سرمربی اش‬ ‫بدهد در حالی که ما فصل گذشته به ‪ 12‬عضو کادر فنی مان فقط ‪ 370‬میلیون تومان داده ایم‪.‬‬ ‫ای��ن بودجه ه��ا از کجا می اید؟ ان هم در ش��رایطی که اس��تقالل به گفته اقایان‪ 9 ،‬میلیارد و پرس��پولیس‬ ‫‪ 12‬میلیارد بدهی دارند‪.‬‬ ‫زمانی که در ذوب اهن بودم به هیچ بازیکنی بیشتر از ‪ 160‬میلیون تومان نمی دادیم‪ .‬همین ابراهیم توره قبل‬ ‫از رفتن به پرسپولیس از طریق مدیر برنامه هایش با ما هم مذاکره کرد و ما گفتیم بیشترین پولی که می توانیم‬ ‫برای او بپردازیم‪ 170 ،‬هزار دالر است‪ .‬حال ان که پرسپولیس بیشتر از دو برابر این پول را به او پرداخت‬ ‫کرد‪ .‬تازه این دو باشگاه به جذب شش بازیکن لیگ برتری هم بسنده نمی کنند و با فرستادن بازیکنان به‬ ‫لی��گ دس��ته اول و دوم و جذب دوباره انها چیزی حدود ‪ 7‬یا ‪ 8‬ق��رارداد باالی ‪ 170‬میلیون تومانی بابت‬ ‫خریدهای جدیدش��ان می پردازند‪ .‬به نظر من اگر قرار اس��ت کنترل و نظارتی بر هزینه های فوتبالی شود‪،‬‬ ‫باید اغاز ان از استقالل و پرسپولیس باشد؛ چرا که اگر این دو باشگاه کنترل شوند‪ ،‬کنترل دیگر باشگاه ها‬ ‫زیاد دشوار نخواهد بود‪.‬‬ ‫‪67‬‬ ‫هفت‬ ‫ساکت در گفت و گو با مثلث‪:‬‬ ‫حضور ستاره ها در سپاهان ارتباطی به‬ ‫مسائل مالی ندارد‬ ‫علیرضا خلیفه‬ ‫ساکت معتقد است میزان بودجه برای مدیریت مهم نیست بلکه نحوه مدیریت پول بیش از هر چیز‬ ‫دیگری اهمیت دارد‪ .‬ساکت برخالف جریان سازی هایی که علیه سپاهان می شود معتقد است که در‬ ‫زمینه صرف هزینه و دادن پول های کالن به بازیکنان فوتبال در فوتبال ایران مقام اول را ندارد و برخی‬ ‫تیم ها با مدیران به اصطالح غیردولتی مخارج بیشتری را برای رسیدن به افتخارات کسب می کنند‪.‬‬ ‫قب��ول دارید نحوه ج��ذب بازیکن��ان و پرداخت‬ ‫پول های کالن بی رویه در فوتبال کش��ور در حال‬ ‫رشد است؟‬ ‫بل��ه‪ ،‬ظرفیت اقتصادی فوتبال ای��ران بی حد و اندازه‬ ‫نیس��ت؛ رون��دی که در چند س��ال اخی��ر در بحث‬ ‫حرفه ای گری به وجود امده است‪ .‬سیر صعود رقم های‬ ‫قرارداد بازیکنان باعث بی برنامگی شده و در این مورد‬ ‫همه سهیم هستند و کس��ی نمی تواند فرد دیگری را‬ ‫متهم کند‪.‬‬ ‫ب��رای دهمین دوره لیگ برتر س��قف قرارداد برای‬ ‫جذب بازیکنان لحاظ ش��ده است‪ .‬ایا شما موافق‬ ‫این تصمیم هستید؟‬ ‫مهم ترین بخش سازماندهی کردن برنامه هاست و من‬ ‫هم موافق تعیین س��قف قرارداد ها هس��تم‪ .‬اصل این‬ ‫تصمی��م موضوع خیلی خوبی اس��ت هرچند برخی ‬ ‫می گویند که مخالف قوانین حرفه ای است‪ ،‬اما ایجاد‬ ‫ضوابطی برای سقف اقتصادی فوتبال امر مهمی است‬ ‫چراکه اگر به صورت لجام گسیخته عمل شود باعث‬ ‫عدم توازن ش��ده و از طرفی ممکن است به نقطه ای‬ ‫برسیم که اصل فوتبال حرفه ای دچار اشکال شود‪ ،‬لذا‬ ‫بازیکنان و مربیان باید بپذیرند که نباید در کوتاه مدت‬ ‫خود را با اروپا و حتی کش��ورهای اس��یای ش��رقی‬ ‫مقایسه کنند‪.‬‬ ‫اروپایی ها با توجه به ش��رایط فوتب��ال حرفه ای از ما‬ ‫جلوترند و درامدهای حرفه ای در اختیار دارند‪ ،‬اما در‬ ‫ایران هیچ کدام درامد باشگاهی در اختیار نداریم و به‬ ‫سختی برای تامین مسائل مالی تالش می کنیم‪.‬‬ ‫اما چیزی که مطرح اس��ت نحوه نظارت است؛ نحوه‬ ‫نظارت با این روش��ی که مسئوالن باشگاه ها در نظر‬ ‫گرفته اند باعث می ش��ود به خوبی مورد بررسی قرار‬ ‫نگیرد‪.‬‬ ‫ایا با این تصمیم می توان مبلغ قرارداد بازیکنان را‬ ‫‪68‬‬ ‫به صورت شفاف ارائه کرد؟‬ ‫کار بس��یار سختی اس��ت‪ .‬تعداد زیادی از باشگاه های‬ ‫م��ا از سیس��تم بانک��ی اس��تفاده نمی کنن��د‪ ،‬برخی از‬ ‫طریق پرداخت ه��ای غیربانکی اق��دام می کنند و اینها‬ ‫باعث می ش��ود نظارت به صورت عمیق انجام نش��ود‬ ‫و درخواس��تی که از مس��ئوالن فدراس��یون و سازمان‬ ‫ تربیت بدنی داریم این است که نظارت را برای همه به‬ ‫صورت یک ش��کل اجرا بکنند و تنها به دادن بخشنامه‬ ‫اکتفا نکنند‪.‬‬ ‫اما باش��گاه سپاهان در دو فصل گذشته متهم اول در‬ ‫باال رفتن رقم قرارداد بازیکنان بوده است!‬ ‫اینها همان به دنبال مقصر بودن اس��ت و در واقع همه‬ ‫در این زمینه دخیل هستند ‪ ،‬اما توپ را به میدان دیگری‬ ‫می اندازند‪ .‬بودجه ما از برخی باشگاه ها کمتر است‪ .‬در‬ ‫مورد اضافه هزینه کردن و تعویض مربی و بازیکن و‪...‬‬ ‫در فیفا پرونده و خس��ارتی نداریم در حالی که مدعیان‬ ‫در این زمینه بارها هزینه های کالن پرداخت کرده اند و‬ ‫همین موضوع باعث می شود ما هزینه معقول تری داشته‬ ‫باشیم‪.‬‬ ‫قبول دارید برای خرید مهدی رحمتی‪ ،‬س��ید جالل‪،‬‬ ‫جان واریو و توره مبالغ زیادی پرداخت کرده اید؟‬ ‫اینک��ه ما بازیکن های خ��وب را می توانیم جذب کنیم‬ ‫مربوط به مس��ائل مالی نیس��ت؛ چرا وقتی بازیکنی به‬ ‫باش��گاه س��پاهان می اید عالقه مند می شود تا چند سال‬ ‫در این باشگاه بماند؟ قطعا دالیل دیگری هم دارد‪ .‬این‬ ‫حرف ها جنبه اتهامی دارد و برای توجیه افرادی اس��ت‬ ‫که این حرف ها را مطرح می کنند‪.‬‬ ‫قدرت چانه زنی و همچنین امکانات باش��گاه انگیزه را‬ ‫برای بازیکن ایج��اد می کند تا با هزینه کمتر همکاری‬ ‫خود را با باشگاه سپاهان ادامه دهد‪.‬‬ ‫همانطور که زمانی همه بازیکنان دوس��ت داش��تند به‬ ‫استقالل و پرسپولیس بروند‪ ،‬در شرایط کنونی با توجه‬ ‫به مطرح شدن سپاهان بسیاری از بازیکنان عالقه مند‬ ‫حضور در سپاهان هستند‪.‬‬ ‫نحوه برخورده��ا‪ ،‬پرداخت ها‪ ،‬پاک��ی و صداقت در‬ ‫رفتار‪ ،‬س�لامت سیس��تم مالی و‪ ...‬باعث می ش��ود تا‬ ‫سپاهان به جایگاه کنونی خود برسد‪.‬‬ ‫ممکن اس��ت در پرداخت ها تاخیر داش��ته باشیم‪ ،‬اما‬ ‫بازیکنان به سالمت سیستم مالی سپاهان اعتقاد دارند‪.‬‬ ‫ی که قهرمان می شود و‬ ‫این اتهامی است که به هر تیم ‬ ‫در رده های باال قرار می گیرد‪ ،‬وارد می شود‪.‬‬ ‫ایا جان واریو با نیم میلیارد به پرسپولیس یا استیل اذین‬ ‫نمی رفت یا در همان استقالل نمی ماند؟‬ ‫جان واریو پیش��نهادی به باشگاه س��ابق خود نداده و‬ ‫اصال قصد نداشت در ان باشگاه بماند‪.‬‬ ‫ی را‬ ‫مدیربرنام ه این بازیک��ن صراحتا اعالم کرد رقم ‬ ‫اع�لام نکرده ایم و تنها به دنب��ال مطالبات قبلی خود‬ ‫بودیم‪.‬‬ ‫بحث مبالغ میلیاردی هم ای��ن روزها به صورت مد‬ ‫درامده است‪ .‬بازیکنی که برای سه سال قرارداد امضا‬ ‫می کند و در هر سال ‪ 350‬میلیون دریافت می کند مبلغ‬ ‫قراردادش چقدر باید باشد؟ پس این مبالغ برای چهار‬ ‫یا پنج سال یک مبلغ عادی است‪.‬‬ ‫اینک��ه همه را بگوییم مبالغ میلی��اردی به نوعی ابزار‬ ‫تخریب است‪ ،‬باید تمام شرایط بررسی شود و سپس‬ ‫بحث مبالغ باال مطرح ش��ود و متاسفم که برنامه ‪90‬‬ ‫ه��م در این موضوع س��هم داش��ت و کار کثیفی که‬ ‫نباید می کرد را انجام داد؛ اینها چیزهایی نیست که به‬ ‫سادگی از انها بگذریم‪.‬‬ ‫نقش دالل ها در این مورد چقدر است؟‬ ‫در سپاهان داللی وجود ندارد؛ اما در فوتبال ایران دالل‬ ‫وجود دارد و نمی توان منکر ان شد‪ .‬در سپاهان حتی‬ ‫مربی هم با بازیکن مذاکره نمی کند‪.‬‬ ‫دالل ها وجود دارند‪ ،‬اما وجود اژانس ها می تواند کمی ‬ ‫فضا را تلطیف کند؛ مقرراتی باید گذاش��ته ش��ود که‬ ‫بتوان ضوابط را ایجاد و سپس بر ان نظارت کرد‪.‬‬ ‫اما قبول کنید بودجه باشگاه های صنعتی به مراتب‬ ‫باالتر از باشگاه های غیرصنعتی است؟‬ ‫این موض��وع صحت ندارد‪ .‬ما ه��م بودجه متعادلی‬ ‫داریم‪ .‬بس��یاری از باشگاه ها با توجه به روابطشان‪ ،‬به‬ ‫دولت یا صنایع وابسته هستند‪.‬‬ ‫چون باش��گاه های صنعتی برنامه ریزی بهتری دارند‬ ‫ی به دنبال متهم کردن‬ ‫و نتیج��ه بهتری می گیرند برخ ‬ ‫انها هس��تند‪ ،‬در حالی که این موضوع صحت ندارد؛‬ ‫باش��گاه های صنعتی ویژگی شان ثبات برنامه ریزی و‬ ‫سازماندهی شان است‪.‬‬ ‫ن��گاه انها به فوتب��ال یک نگاه صنعتی اس��ت یعنی‬ ‫اینکه فوتبال را یک صنعت می دانند و براس��اس ان‬ ‫برنامه ریزی می کنند‪.‬‬ ‫باش��گاه هایی هم داریم که صنعتی نیس��تند و وابسته‬ ‫به دولت هس��تند‪ ،‬رانت های زی��ادی در اختیار دارند‬ ‫و امار نشان می دهند خرج هایی بیشتر از سپاهان انجام‬ ‫می دهند برای مثال تیمی در یک فصل سه مربی تغییر‬ ‫می دهد‪.‬‬ ‫برای اثبات ادعای خود چرا مدرک یا اسناد اماری‬ ‫تهیه نمی کنید؟‬ ‫چون ایین نامه اجازه این کار را نمی دهد و سایر تیم ها‬ ‫هم امار مالی دقیقی ندارند‪ .‬بزرگترین چالش فوتبال‬ ‫ایران در حوزه مالی این است که باشگاه ها از یک نظام‬ ‫مالی منسجم و مشترک برخوردار نیستند‪.‬‬ ‫اگر تمام پرداخت ها از یک سیستم مالی بود کسی این‬ ‫حرف ها را مطرح نمی کرد‪ .‬امروز باشگاه هایی هستند‬ ‫که از ابزار ها و رانت های دیگری اس��تفاده می کنند و‬ ‫هیچ جا هم ثبت نمی شود پس نمی توان امارها را به‬ ‫صورت سازمان یافته ارائه داد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫ورزش‬ ‫رئیس سازمان لیگ از سقف قراردار بازیکنان حمایت می کند‬ ‫در ژاپن هم قراردادها سقف مالی دارد‬ ‫تو گو‬ ‫عزیز محمدی‪ ،‬رئیس سازمان لیگ فوتبال در گف ‬ ‫ب��ا هفته نام��ه مثلث درباره ش��رایط جدید ب��رای عقد‬ ‫قرارداده��ای بازیکنان فوتبال ناگفته هایی را در رابطه با‬ ‫دلیل تعیین س��قف قرارداد بازیکنان فوتبال‪ ،‬چگونگی‬ ‫تعیین مبلغ قرارداد‪ ،‬مقابله با افزایش قراردادهای نجومی‪،‬‬ ‫میزان جرایم برای مدیران باش��گاه های متخلف‪ ،‬میزان‬ ‫جرایم درنظر گرفته شده برای متخلفان و ‪ ....‬بیان کرد‪.‬‬ ‫وی معتقد است که با شرایط موجود در فوتبال باشگاهی‪ ،‬‬ ‫همه تیم ها به جای سوددهی‪ ،‬زیان اور هستند و هر ساله‬ ‫میلیارده��ا تومان از جیب بیت الم��ال بیهوده هزینه این‬ ‫ورزش می ش��ود بی انکه بازخورد مثبتی از ان برداشت‬ ‫شود‪.‬‬ ‫رئیس س��ازمان لیگ نه تنها باال رفتن رقم قراردادهای‬ ‫بازیکنان را برای پیش��رفت مفی��د نمی داند بلکه معتقد‬ ‫اس��ت که با توجه به پتانس��یل موجود در باشگاه های‬ ‫ایران��ی رقم های میلیاردی برای فوتبالیس��ت ها خالف‬ ‫قوانین بین المللی اس��ت و ناظران کنفدراسیون فوتبال‬ ‫اسیا این موضوع را تایید کرده اند‪.‬‬ ‫یکی از دالیل تعیین سقف قرارداد ضررده بودن‬ ‫باشگاه های فوتبال ایران است‬ ‫به دلیل افزایش قیمت های کاذب بازیکنان در لیگ برتر‪،‬‬ ‫س��ازمان لیگ از چندین س��ال پیش در جلساتی که با‬ ‫مدیران باشگاه های فوتبال داشت از انها خواست که با‬ ‫افزایش رقم قرارداد بازیکنان فوتبال مخالفت و جلوگیری‬ ‫کنند و قراردادهای نجومی با این بازیکنان امضا نکنند اما‬ ‫مدیران نسبت به این در خواست و پیشنهاد بی توجهی‬ ‫کردن��د و در نهایت س��ازمان لی��گ تصمیم گرفت که‬ ‫برای میزان دس��تمزد بازیکن��ان و جلوگیری از افزایش‬ ‫رقم قرارداد این بازیکنان خود وارد عمل شود و تعیین‬ ‫سقف قرارداد کند‪.‬‬ ‫البت��ه در بازدی��دی ک��ه نماین��دگان ‪ AFC‬از امکانات‬ ‫باش��گاه های لی��گ برتری کش��ور داش��تند و پس از‬ ‫بررس��ی ترازهای مالی تیم ه��ا‪ ،‬به ما اع�لام کردند که‬ ‫میزان رقم قرارداد بازیکنان با س��وداوری باشگاه ها در‬ ‫تضاد اس��ت و این عملکرد مناسبی برای لیگ حرفه ای‬ ‫نمی تواند باشد‪.‬‬ ‫اکثر باشگاه های فوتبال کشور ضررده هستند و در پایان‬ ‫هر س��ال میزان قابل توجهی بدهکار می شوند و برای‬ ‫جلوگی��ری از ای��ن ضرر‪ ،‬یک��ی از راهکارهایی که در‬ ‫سازمان لیگ بر ان تصمیم گرفته شد سقف قرارداد بود‬ ‫که در نهایت ان را به صورت ائین نامه سازمان به تیم های‬ ‫حاضر در لیگ برتر اعالم کردیم‪.‬‬ ‫کنیم اما پس از جلس��اتی که اعضای س��ازمان لیگ و‬ ‫جمعی از نفرات فدراسیون فوتبال در ان حضور داشتند‬ ‫ب��ا رقم ‪ 400‬میلیون مخالفت ش��د و مبلغ ‪ 350‬میلیون‬ ‫توم��ان مورد تصویب قرار گرفت و س��ازمان لیگ هم‬ ‫این رقم را به صورت ائین نامه به باش��گاه های حرفه ای‬ ‫فوتبال اعالم کرد‪.‬‬ ‫کشورهای صاحب فوتبالی مانند ژاپن نیز سقف‬ ‫قرارداد دارند‬ ‫تعیین س��قف قرارداد در لیگ های مطرح اسیایی مانند‬ ‫کشور ژاپن نیز وجود دارد و این کشورها برای پرداخت‬ ‫تیم های باشگاهی خود به بازیکنانشان سقف مبلغی را‬ ‫درنظر می گیرند‪.‬‬ ‫سوزوکی‪ ،‬نماینده ‪ AFC‬که برای بازدید از امکانات لیگ‬ ‫کش��ورمان امده بود هم بر این موضوع صحه گذاشت‬ ‫ی اقدام به بستن‬ ‫و عنوان داش��ت که ژاپن نیز با هر رقم ‬ ‫قرارداد با بازیکنان نمی کند‪.‬‬ ‫اما باش��گاه های بزرگی مانند رئال مادرید‪ ،‬بارس��لونا یا‬ ‫چلسی به دلیل س��وداوری بسیار باالیی که دارند اقدام‬ ‫به جذب بازیکنانی ب��ا قراردادهای نجومی می کنند‪ .‬به‬ ‫دلیل انکه پس از جذب بازیکن تمامی مبلغ اختصاص‬ ‫داده را از طریق تبلیغ‪ ،‬اسپانس��ر و‪ ...‬بار دیگر به باشگاه‬ ‫برمی گردانند اما در کشورمان‪ ،‬باشگاهی با بازیکنانش در‬ ‫یک فصل قراردادی در حدود هفت میلیارد تومان امضا‬ ‫می کند اما در پایان فصل درامدی در حدود ‪ 3/5‬میلیون‬ ‫تومان دارد و این نشان دهنده ضررده بودن باشگاه های‬ ‫ایرانی است و تعیین سقف قرارداد تا حدود بسیاری این‬ ‫مشکالت و معضالت را کاهش می دهد‪.‬‬ ‫مالک برای سازمان لیگ فرم قرارداد است‬ ‫برای ثب��ت قرارداد بازیکنان در لی��گ برتر‪ ،‬مالک فرم‬ ‫قرارداد باشگاه ها با بازیکنان است که باید مبلغ قرارداد‬ ‫به طور دقیق و شفاف در ان قید شده باشد و قراردادهای‬ ‫باالتر از س��قف قرارداد (‪ 350‬میلیون تومان) از س��وی‬ ‫سازمان لیگ قانونی نیست و رسمیت نخواهد داشت‪.‬‬ ‫هر مبلغی که از سوی رسانه ها اعالم شود برای ما مهم‬ ‫نیس��ت‪ .‬نمی توانیم بر اس��اس این اخبار تصمیم گیری‬ ‫کنیم‪.‬‬ ‫اگر فرم قراردادی به ما برس��د که بیش از ‪ 350‬میلیون‬ ‫تومان باش��د این قرارداد نه ثبت رس��می می شود و نه‬ ‫کارتی برای ان بازیکن صادر می شود‪.‬‬ ‫با مدیران و بازیکنانی که رقم سقف قرارداد را‬ ‫رعایت نکنند برخورد خواهد شد‬ ‫در ائین نام��ه ای که مورد تصویب س��ازمان لیگ قرار‬ ‫گرفت و به باش��گاه های لیگ برتر ابالغ شد اشاره شده‬ ‫است که با بازیکنان و مدیران باشگاهی که سقف قرارداد‬ ‫موردنظر را رعایت نکنند برخورد خواهد شد‪.‬‬ ‫با بازیکنی که رقم اختصاص داده ش��ده به ان بیش��تر‬ ‫از ‪ 350‬میلیون تومان باش��د ثبت قرارداد نخواهد ش��د‬ ‫و کارت ب��ازی نیز صادر نخواهد ش��د و با محرومیت‬ ‫نیز مواجه می شوند‪ .‬مدیران باشگاه هایی که این رقم را‬ ‫رعایت نکنند با جریمه نقدی و حتی کسر امتیاز روبه رو‬ ‫ی عواقب تخلف را باید بپذیرند‪.‬‬ ‫می شوند و تمام ‬ ‫سایر مبالغی که باشگاه در طول فصل به بازیکنان پرداخت‬ ‫می کند نباید از میزان یک پنجم قرارداد بازیکنان فراتر رود‪.‬‬ ‫با درنظرگرفتن این موارد که در ائین نامه امده است اگر‬ ‫مدیران عامل باشگاه ها نیز بخواهند دچار تخلف شوند‬ ‫( قرارداده��ای صوری یا زیرمی��زی و‪ )...‬قطعا با انها‬ ‫برخورد خواهد ش��د و مسئولیت س��ایر عواقب ان با‬ ‫خودشان است‪.‬‬ ‫اگر بازیکنان و مدیران عامل باشگاه های لیگ برتر غیر از‬ ‫فرم قرارداد توافق بیشتری برای مبلغ قرارداد داشته باشند‬ ‫و در این��ده با هم به مش��کل بخورند و بازیکن ادعای‬ ‫پول بیشتری از باش��گاه خود داشته باشد سازمان لیگ‬ ‫مبلغ قرارداد بیشتر را به رسمیت نمی شناسد و بازیکن و‬ ‫باشگاه را جریمه خواهد کرد‪.‬‬ ‫باشگاه های خصوصی نیز باید سقف قرارداد را‬ ‫رعایت کنند‬ ‫باش��گاه هایی که مالکیت انها زیر ‪ 51‬درصد از س��هام‬ ‫دولتی را شامل می شود و باشگاه های خصوصی نیز باید‬ ‫این سقف قرارداد را رعایت کنند‪.‬‬ ‫وقت��ی ائین نامه ای در لیگ مورد تصویب و ابالغ قرار‬ ‫می گیرد هیچ تفاوتی میان س��ایر تیم ه��ا وجود ندارد‪.‬‬ ‫البته اگر س��ازمان لیگ در گزارشی که از ناظران خود‬ ‫دریاف��ت می کند متوجه مغایرت مبلغ پرداختی با رقم‬ ‫قرارداد بازیکنان ش��ود به طور قاط��ع برخورد خواهد‬ ‫ک��رد و هیچ تبعیضی را میان تیم های لیگ برتری قائل‬ ‫نخواهد شد‪.‬‬ ‫هیات رئیسه با رقم ‪ 400‬میلیون مخالفت کرد و‬ ‫درنهایت ‪ 350‬میلیون تومان تصویب شد‬ ‫برای تعیین سقف قرارداد باشگاه ها هیات رئیسه سازمان‬ ‫لی��گ‪ ،‬از تمامی تیم های حاضر در لیگ برتر و اعضای‬ ‫کادرفنی و بازیکنان در باره سقف قراردادهایشان میانگین‬ ‫گرفت تا میزان مبلغ مورد نظر را تصویب کند‪.‬‬ ‫بر این اس��اس سازمان لیگ از هر تی م حرفه ای پنج نفر‬ ‫کادر فنی و ‪ 20‬نفر بازیکنانی که دارای باالترین سقف‬ ‫قرارداد هستند را مورد بررسی قرار داد و از مبلغ دریافتی‬ ‫انه��ا میانگین گرفت و به رق��م حداکثر ‪ 300‬میلیون و‬ ‫حداقل ‪ 70‬میلیون تومان دست یافت‪.‬‬ ‫با توجه به اینکه سقف قرارداد بازیکنان در سال گذشته‬ ‫‪ 400‬میلی��ون تومان بود؛ در ابتدا تصمیم گرفتیم که این‬ ‫مبلغ را به عنوان رقم س��قف قرارداد برای امسال تعیین‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫‪69‬‬ ‫هفت‬ ‫علی فتح اهلل زاده‪:‬‬ ‫با تعیین سقف قرارداد برای بازیکنان مخالفم‬ ‫علی فتح اهلل زاده‪ ،‬عضو هیات رئیسه فدراسیون فوتبال‬ ‫تو گوی‬ ‫و سرپرست کنونی باشگاه استقالل در گف ‬ ‫اختصاصی با هفته نامه مثلث در رابطه با قانون تعیین‬ ‫س��قف قرارداد بازیکنان به سواالت ما به شرح زیر‬ ‫پاسخ داده است‪.‬‬ ‫***‬ ‫ایا شما با تعیین سقف قرارداد برای بازیکنان فوتبال‬ ‫موافق هستید؟‬ ‫در حال حاضر با شرایطی که در فوتبال کشور به وجود‬ ‫امده است چاره ای جز تصویب و ابالغ این قانون در‬ ‫سازمان لیگ وجود نداشت‪.‬‬ ‫چه ش��رایط خاصی در فوتبال وجود دارد‪ ،‬بیش��تر‬ ‫توضیح می دهید؟‬ ‫اکث��ر تیم های��ی ک��ه در لیگ برت��ر فعالی��ت می کنند‬ ‫بودجه هایی را از س��وی س��ازمان های دولتی دریافت‬ ‫می کنن��د‪ .‬وقتی رقم قراردادهای بازیکنان افزایش یابد‬ ‫به تبع ان میزان کمک ها هم باید بیش��تر ش��ود که در‬ ‫نهایت باعث بدهی باش��گاه ها ک��ه در حال حاضر هم‬ ‫وجود دارد خواهد شد‪.‬‬ ‫نظر شخصی شما درباره تصویب سقف قرارداد با‬ ‫بازیکنان چیست؟‬ ‫اگر نظر ش��خصی بنده را بخواهید با این قانون موافق‬ ‫نیستم‪ .‬به نظر من باید ش��رایطی در باشگاه ها به وجود‬ ‫‪70‬‬ ‫اید که اگر بازیکنی ‪ 100‬میلیون تومان خریداری شد‬ ‫بتوان ان را در پایان فصل ‪ 200‬میلیون تومان فروخت‬ ‫تا هم بازیکن سود ببرد و هم درامدزایی در باشگاه ها‬ ‫به وجود اید‪.‬‬ ‫چگونه می توان چنین برنامه ای را به اجرا دراورد؟‬ ‫به عقیده من به جای اینکه برای قراردادها تعیین سقف‬ ‫کنیم باید برای باش��گاه ها چنین تعیین سقفی صورت‬ ‫گیرد‪.‬‬ ‫فدراسیون فوتبال به جای اینکه خودش را با باشگاه ها‬ ‫درگیر کند که اصال در شان این فدراسیون نیست باید‬ ‫به میزان توانمندی باش��گاه ها و تیم های فوتبال توجه‬ ‫کند‪.‬‬ ‫بیشتر توضیح می دهید؟‬ ‫به طور مثال اگر باشگاهی توان و امکانات ‪ 10‬میلیاردی‬ ‫دارد باید بر اساس این مقدار توان به سرمایه گذاری و‬ ‫جذب بازیکن بپردازد‪.‬‬ ‫در حال حاضر بس��یاری از لیگ ه��ای مطرح دنیا این‬ ‫روش را دنبال می کنند‪ .‬در باش��گاه های بوندس لیگای‬ ‫المان نیز این گونه اس��ت‪ .‬این باش��گاه ها بر اس��اس‬ ‫توانمندی اق��دام به س��رمایه گذاری و جذب بازیکن‬ ‫می کنند‪.‬‬ ‫دلیل انکه در س��ال های گذش��ته باش��گاه هایی مانند‬ ‫دورتمون��د و اش��توتگارت دچار بحران مالی ش��دند‬ ‫این ب��ود که بیش از توان و پتانس��یل خ��ود اقدام به‬ ‫سرمایه گذاری کردند که تاوان ان را نیز پس دادند‪.‬‬ ‫با توجه به صحبت های ش��ما مبنی بر وابستگی اکثر‬ ‫باش��گاه ها به کمک های دولتی ای��ا می توان به طور‬ ‫دقیق درباره میزان توانمندی تیم ها اظهار نظر کرد؟‬ ‫چرا نشود‪ .‬تمامی باشگاه های فوتبال دارای تراز مالی‬ ‫و بودجه مصوب هستند‪ .‬اگر هیات مدیره میزان دقیق‬ ‫منابع مالی را مش��خص کند انگاه به سادگی می توان‬ ‫می��زان توانمندی تیم های فوتبال را مش��خص کرد و‬ ‫جلوی ردو بدل ش��دن پول های زیرمیزی و‪ ...‬را برای‬ ‫عقد قرارداد با بازیکنان گرفت‪.‬‬ ‫ایا ش��ما با این موضوع موافقید که خودتان زمانی‬ ‫ی‬ ‫که مدیرعامل اس��تقالل بودید با قراردادی نجوم ‬ ‫باعث انتقال بازیکنی مانند هاشمی نسب شدید؟‬ ‫بخشی از گزارشات عینی و بعضی از انها فرارکردن از‬ ‫زیربار مسئولیت است‪.‬‬ ‫زمان حضو ر هاشمی نس��ب ‪ 10‬الی ‪ 11‬سال پیش بود‬ ‫که بنده‪ ،‬ایش��ان را با یک مدیریت ویژه با رقم قرارداد‬ ‫‪ 98‬میلیون تومان برای سه سال از تیم رقیب به استقالل‬ ‫اوردم و عده ای نیز در ان زمان شانتاژ خبری کردند که‬ ‫رقم واقعی این بازیکن ‪ 300‬میلیون است در صورتی‬ ‫که اصال چنین رقمی داده نشده بود‪.‬‬ ‫به هرح��ال در ان زم��ان خری��د بازیک��ن با چنین‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫گفتار‬ ‫رقمی جزو قراردادهای نجومی بود؟‬ ‫رق��م ‪ 98‬میلی��ون برای س��ه س��ال یعن��ی در حدود‬ ‫‪ 33‬میلیون برای هر فصل‪ .‬ما با انتقا ل هاشمی نسب به‬ ‫اس��تقالل عالوه بر تضعیف تی��م رقیب باعث حضور‬ ‫یک بازیکن باکالس در تیم شدیم‪.‬‬ ‫هاشمی نسب در شرایطی که در استقالل حضور داشت‬ ‫با پیش��نهاد یک میلی��ون و ‪ 800‬هزار دالری باش��گاه‬ ‫پروجا ایتالیا مواجه ش��د ک��ه در ان زمان یک رکورد‬ ‫برای انتقال و ترانسفر بازیکن بود اما بنا به دالیلی این‬ ‫انتقال صورت نگرفت‪.‬‬ ‫بح��ث خرید گران در ش��رایطی که ش��ما بتوانید این‬ ‫بازیکن��ان را با مبلغ چندین برابر به فروش برس��انید‬ ‫اصال به چشم نخواهد امد‪.‬‬ ‫به ط��ور مثال ما داریوش یزدانی را با مبلغ چهارمیلیون‬ ‫تومان به عضویت استقالل دراوردیم و ان زمان خیلی‬ ‫از دوس��تان به ما خ��رده گرفتند که این مبلغ برای این‬ ‫بازیکن زیاد است‪ ،‬اما بنده سال بعد این بازیکن را به‬ ‫مبلغ ‪ 800‬میلیون راهی بوندس لیگا و لورکوزن المان‬ ‫کردم‪ .‬ایا این سوداوری برای باشگاه نیست؟‬ ‫به نکته خوبی اش��اره کردید‪ .‬چرا در شرایط فعلی‬ ‫بحث ترانس��فر بازیکنان ایرانی فقط به باش��گاه های‬ ‫امارات��ی مح��دود می ش��ود و بازیکن��ان کمتر در‬ ‫لیگ های اروپایی حضور می یابند؟‬ ‫متاسفانه در ش��رایط فعلی مدیران ورزشی در فوتبال‬ ‫کش��ور حضور ندارن��د و هر یک به گوش��ه ای رانده‬ ‫شده اند‪.‬‬ ‫در ش��رایط فعلی برای مدیران فوتبالی ارزش��ی قائل‬ ‫نمی ش��وند و با دوست بازی و رفیق بازی افرادی را در‬ ‫راس باش��گاه ها قرار می دهن��د و این افراد نیز به دلیل‬ ‫عدم اش��نایی با بحث تخصص��ی ورزش نمی توانند‬ ‫ش��رایط مدیران ورزش��ی و فوتبالی را در باش��گاه ها‬ ‫به وجود اورند‪.‬‬ ‫یعنی ش��ما دلیل حضور کمرن��گ بازیکنان فوتبال‬ ‫کش��ورمان در لیگ های اروپای��ی را عدم مدیریت‬ ‫مدیران باشگاه ها می دانید؟‬ ‫بله‪ ،‬یکی از دالیل مهم این موضوع اس��ت‪ .‬زمانی که‬ ‫بنده در اس��تقالل بودم و اقای عابدینی در پرسپولیس‬ ‫حضور داش��تند بیش از ‪ 15‬بازیک��ن لژیونر در اروپا‬ ‫بودند که باعث شده بود تیم ملی از بازیکنان بین المللی‬ ‫سود ببرد و به راحتی راهی جام جهانی شود و در این‬ ‫مسابقات نیز نتایج درخشانی بگیرد‪.‬‬ ‫یکی از دالیل موفقیت تیم ملی نیز شناخته شدن ایران‬ ‫با حضور بازیکنانش در سطح اول فوتبال اروپا بود‪.‬‬ ‫برگردیم به موضوع تعیین سقف قرارداد با بازیکنان‪.‬‬ ‫ایا ش��ما اجرای چنین قانونی را به نفع قوتبال ایران‬ ‫می دانید؟‬ ‫با ش��رایط فعلی که در فوتبال وجود دارد چاره ای جز‬ ‫اجرای چنین قانونی نیس��ت‪ .‬اما برای اینکه فوتبال در‬ ‫کشور ریش��ه ای حل شود باید به خصوصی سازی در‬ ‫این ورزش پرداخته شود‪.‬‬ ‫خصوصی س��ازی و حمایت از باشگاه های خصوصی‬ ‫در ورزش مانن��د یک انق�لاب می تواند این عرصه را‬ ‫متحول کند‪ .‬امکان دارد در ابتدای امر اش��تباهاتی نیز‬ ‫رخ ده��د و نقصانی نیز به وجود اید اما در بلندمدت‬ ‫باعث پیشرفت ورزش و فوتبال خواهد شد‪.‬‬ ‫در شرایط حاضر با نگاه به ورزش جهان می بینیم هرجا‬ ‫که خصوصی سازی وارد شده است رشد و شکوفایی‬ ‫ورزش را شاهد بوده ایم‪.‬‬ ‫به طور مثال باش��گاهی مانند استیل اذین که باشگاهی‬ ‫خصوصی اس��ت‪ ،‬برای بازیکن��ان مدنظرش رقم های‬ ‫کالن��ی خرج می کند و ب��ه دلیل نبود رقی��ب در این‬ ‫عرصه است که در بازار نقل و انتقاالت پیروز می شود‪.‬‬ ‫ام��ا اگر تعداد باش��گاه های خصوص��ی در لیگ ایران‬ ‫افزایش یابد دیگر تیم هایی مانند اس��تیل اذین به این‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫هاشمی نس��ب در شرایطی که‬ ‫در اس��تقالل حضور داشت با‬ ‫پیش��نهاد یک میلیون و ‪800‬‬ ‫ه��زار دالری باش��گاه پروج��ا‬ ‫ایتالیا مواجه ش��د ک��ه در ان‬ ‫زمان ی��ک رکورد برای انتقال‬ ‫و ترانس��فر بازیکن بود اما بنا‬ ‫به دالیل��ی این انتقال صورت‬ ‫نگرفت‬ ‫صورت پول های خود را خرج نخواهند کرد و رقابت‬ ‫میان تمام��ی تیم های لیگ برتری برای جذب بازیکن‬ ‫در جه��ت صحی��ح ش��کل خواهد گرفت‪ .‬ن��ه اینکه‬ ‫باش��گاه هایی مانند استقالل و پرسپولیس پس از پایان‬ ‫هر فصل با بدهکاری میلیاردی مواجه شوند‪.‬‬ ‫اما با تعیین س��قف قرارداد تکلیف بازیکنانی مانند‬ ‫جان واریو که به سپاهان پیوسته اند چه می شود؟‬ ‫به نظ��ر بنده مطرح کردن رقم یک میلیارد و دویس��ت‬ ‫میلیون تومان برای این بازیکن غلوامیز و شایعه است‬ ‫و باش��گاه سپاهان چنین مبلغی را به این بازیکن نداده‬ ‫اس��ت و بعید می دانم از ان میزان سقف قرارداد مبلغ‬ ‫بیشتری را گرفته باشد‪.‬‬ ‫اما اس��تقالل میزان مبلغ س��قف ق��رارداد را به این‬ ‫بازیکن پیشنهاد داده بود‪.‬‬ ‫دراین باره برای دوستان سوءتعبیر نشود اما به نظر بنده‬ ‫مدیریت استقالل می توانست این بازیکن ارزشمند را‬ ‫ب��ا مبلغی در حدود ‪ 400‬میلیون تومان برای تیم حفظ‬ ‫کند‪.‬‬ ‫البته اگر بنده بازیکنی مانند جان واریو داشتم و می دیدم‬ ‫که تیم رقیب رقمی در حدود یک میلیارد تومان را به‬ ‫این بازیکن می دهد‪ ،‬او را به باشگاه های اروپا ترانسفر‬ ‫می کردم و نمی گذاشتم تیم رقیب با خرید این بازیکن‬ ‫ارزشمند نیمکتش قوی شود‪.‬‬ ‫ایا امکان دارد مدیران عامل باش��گاه ها و بازیکنان‬ ‫ب��رای اینکه از کورس بازار نق��ل و انتقاالت عقب‬ ‫نمانن��د از قراردادهای زیرمیزی ی��ا ‪( . . .‬دور زدن‬ ‫قانون) استفاده کنند؟‬ ‫امکان هر عملی وجود دارد اما سازمان لیگ باید توسط‬ ‫ناظرانش به ط��ور دقیق در جریان نقل و انتقاالت قرار‬ ‫گیرد ت��ا تخلفی صورت نگیرد و ب��ا متخلفان به طور‬ ‫قاطع برخورد کند‪.‬‬ ‫البته با جرائم ‬ ‫ی که س��ازمان لیگ برای مدیران عامل و‬ ‫بازیکنان متخلف درنظر گرفته اس��ت عواقب دورزدن‬ ‫قان��ون و قرارداده��ای زیرمی��زی بر عه��ده مدیران و‬ ‫بازیکنان خواهد بود که باعث می ش��ود با محرومیت‬ ‫سنگین و کاهش امتیازات تیم هایشان روبه رو شوند‪.‬‬ ‫در پایان‪ ،‬پیشنهاد شما برای رشد و پیشرفت فوتبال‬ ‫در کشور چیست؟‬ ‫در ش��رایط فعلی در فوتبال کشورمان همه افراد به هم‬ ‫می تازند و اخالقیات در ورزش گم ش��ده اس��ت در‬ ‫حالی که هدف از ورزش در درجه اول رش��د انس��ان‬ ‫به کمال و مردانگی اس��ت که این موضوع نه تنها در‬ ‫فوتبال بلکه در ورزش کش��ورمان بسیار کمرنگ شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫تا زمانی که به دنبال اصول حرفه ای و ارزشی ورزش‬ ‫نرویم نباید انتظار پیش��رفت در ورزش و به خصوص‬ ‫فوتبال را داشته باشیم‪.‬‬ ‫در مرحل��ه دوم هم��ان طور که اش��اره ک��ردم بحث‬ ‫خصوصی سازی در ورزش است که می تواند گره های‬ ‫بزرگی را در ورزش کشور و فوتبال باز کند‪.‬‬ ‫باشگاه ها در حال حاضر‬ ‫زیان ده هستند‬ ‫مسعود اقبالی‬ ‫س��قفی که معلوم ش��ده‪ ،‬مبن��ای علمی تضمین‬ ‫شده دارد و همانطور که می دانید کل هزینه های‬ ‫باش��گاه ها از خزان��ه دولت پرداخت می ش��ود‪.‬‬ ‫بر اساس گزارش های سود و درامد باشگاه های‬ ‫ایران ‪ AFC‬اعالم کرده که س��قف قراردادها باید‬ ‫مشخص شود‪ ،‬اما شیوه های برخورد با این قضیه‬ ‫سقف فرق می کند‪.‬‬ ‫در واقع باشگاه ها در حال حاضر زیان ده هستند‬ ‫و زیانشان را از طریق سوبسیدهای دولت تامین‬ ‫می کنند و اکثر باش��گاه های ما دولتی هس��تند و‬ ‫ی هم باش��گاه خصوص��ی داریم که‬ ‫تع��داد کم ‬ ‫از جی��ب خرج می کنن��د‪ .‬در واق��ع ورودی و‬ ‫خروجی هیچ باش��گاهی با هم همخوانی ندارد‪.‬‬ ‫در حال حاضر ما به دنبال این هستیم که سقف‬ ‫پرداخ��ت بازیکنان و مربی��ان را تعیین کنیم‪ ،‬اما‬ ‫چرا می خواهی��م این کار را انجام بدهیم؟ ما که‬ ‫نمی توانیم سقف درامد را باال ببریم‪ ،‬پس الاقل‬ ‫سقف هزینه ها را کاهش دهیم و به دنبال افزایش‬ ‫س��قف درامد ها باش��یم‪ ،‬هر چند این دو الزم و‬ ‫ملزوم یکدیگر هستند‪.‬‬ ‫بای��د درباره افزای��ش س��قف درامدها تصمیم‬ ‫جدی��دی بگیریم‪ .‬به عنوان مثال در مس��اله حق‬ ‫ی جدی تر عمل کنی��م و البته‬ ‫پخ��ش باید کم�� ‬ ‫رس��انه ملی در این ب��اره همکاری های الزم را‬ ‫داشته است‪ ،‬اما ما در فدراسیون فوتبال به همراه‬ ‫سازمان لیگ‪ ،‬بهتر دیدیم که با فکر عمل کنیم و‬ ‫بحث نظام هماهنگ به پرداخت را پیشنهاد دادیم‬ ‫که هیات رئیس��ه فدراس��یون فوتبال ان را تایید‬ ‫کرد‪ .‬در جلسه اول هیات رئیسه سازمان لیگ که‬ ‫من و کفاشیان در این جلسه شرکت کردیم و از‬ ‫نزدیک نقطه نظرات الزم را شنیدیم نقاط قوت‬ ‫و ضعف را بررسی کرده و به این نتیجه رسیدیم‬ ‫که هر عاملی که بخواهد کف قیمت ها را افزایش‬ ‫بدهد از بین ببریم‪ .‬باید به دنبال این باشیم تا کف‬ ‫قیم��ت افزایش پیدا نکند‪ .‬مس��لما ف��رار از این‬ ‫نظام هماهنگ پرداخت وجود خواهد داش��ت‪.‬‬ ‫ممکن اس��ت یک باش��گاه ان را رعایت کند و‬ ‫بقی��ه ان را رعایت نکنن��د‪ ،‬اما به هر جهت ما با‬ ‫تمام اسیب پذیری های فدراسیون فوتبال سفت‬ ‫و سخت پای این مساله ایستاده ایم و با توجه به‬ ‫بخشنامه سازمان لیگ که به باشگاه ها ابالغ شده‬ ‫هرگونه پرداخت در ق��رارداد تحت هر عنوانی‬ ‫تشویق‪ ،‬س��ود‪ ،‬حق الزحمه‪ ،‬حق گل‪ ،‬حق بازی‬ ‫خ��وب و هر عنوان��ی ممنوع اس��ت و تمام این‬ ‫پرداخت ها براساس بخشنامه قانونی بوده و نباید‬ ‫از حدی افزایش پیدا کند‪.‬‬ ‫بای��د به ص��ورت ش��فاف و علنی همه مس��ائل‬ ‫الزم االجرا موجود در قرارداد از سوی باشگاه ها‬ ‫علنی و افشا ش��ود و الزمه این بحث این است‬ ‫که س��ازمان لیگ در این زمینه هیچ مساله ای را‬ ‫محرمانه نگذارد و همه قراردادها را افشا کند تا‬ ‫افکار عمومی به خوبی در جریان عقد قراردادها‬ ‫باشند‪.‬‬ ‫‪71‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫رسانه در عمل‪ :‬بخش اول‬ ‫محمدرضا عشوری مقدم‬ ‫المنار‪ :‬رسانه مقاومت‬ ‫مقاومت رسانه ای‬ ‫ی حزب اهلل لبن��ان در حالی‬ ‫جنب��ش مقاومت اس�لام ‬ ‫دهمین س��ال ازادس��ازی جنوب این کشور را جشن‬ ‫گرفت که س��خنان «سیدحس��ن نصراهلل» دبیرکل این‬ ‫حزب در مراسم بزرگداشت این روز به طور مستقیم‬ ‫از بس��یاری ش��بکه های تلویزیونی منطقه پخش شد‪.‬‬ ‫در حال��ی که تلویزیون المنار به عنوان ارگان رس��می‬ ‫ این حزب از نخس��تین روزهای شکل گیری‪ ،‬همواره‬ ‫بازوی رس��انه ای مقاومت محس��وب می شده است‪،‬‬ ‫امروزه رس��انه های بسیاری هس��تند که سعی می کنند‬ ‫تح��والت و تح��رکات مقاومت را در س��رزمین های‬ ‫اشغالی فلسطین و لبنان بازتاب دهند‪.‬‬ ‫تلویزیون المنار از نخستین روزهای ابتدای تاسیس خود‬ ‫در سال ‪ 1991‬در ساختمانی کوچک در ضاحیه جنوبی‬ ‫بیروت‪ ،‬همواره به عنوان تنها بازوی رس��انه ای حزب‬ ‫به خوبی توانس��ته نقش خود را به عنوان یک «رس��انه‬ ‫مقاومت» ایفا کند‪ .‬سانسور خبری شدیدی که بر اوضاع‬ ‫و تحوالت منطقه در ان برهه زمانی توسط رسانه های‬ ‫ی لبنان را‬ ‫غربی حکمفرما بوده‪ ،‬جریان مقاومت اسالم ‬ ‫مجبور س��اخت تا المنار را به عنوان رسانه ای که در ان‬ ‫فضا‪ ،‬حداقل صدا و تصویری از مقاومت را در صحنه‬ ‫داخلی و بعدها خارجی لبنان ارائه داده و در نتیجه زبان‬ ‫رسانه ای مقاومت باشد تاس��یس کند‪ .‬با توجه به اینکه‬ ‫طی سال های ‪ 1985‬تا ‪ 1986‬حجم عملیات های نظامی‬ ‫ی کاهش یافت ولی روز به روز بر سطح‬ ‫ مقاومت اسالم ‬ ‫کیفی این اقدامات افزوده می شد‪ .‬در این مقطع حزب اهلل‬ ‫تصمیم گرفت از صحنه عملیات هایش فیلمبرداری کند‬ ‫به همین خاطر یک فیلمبردار به تیم های عملیاتی اعزامی ‬ ‫به منطقه کمربند امنیتی اضافه شد‪ .‬دوربین مقاومت یا‬ ‫به تعبیر دقیق تر «رسانه» به عاملی استراتژیک بدل شد‬ ‫ن ترفند تاثیر بسیاری‬ ‫که اهمیتش از سالح کمتر نبود‪ .‬ای ‬ ‫بر روحیه مردم لبنان گذاشته و موجبات ترس و نگرانی‬ ‫خانواده های اسرائیلی را فراهم می کرد که البته واکنش‬ ‫اعتراض��ی برخی س��ران عرب را نیز در برداش��ت که‬ ‫قدرت گرفتن حزب اهلل را مساوی با تضعیف خودشان‬ ‫می دانستند‪.‬‬ ‫المن��ار در ابتدا کار خ��ود را با پوش��ش عملیات های‬ ‫حزب اهلل بر ضد دشمن صهیونیستی و ارائه گزارش هایی‬ ‫تصویری از تجاوزات اسرائیل بر خاک لبنان اغاز کرد‪.‬‬ ‫اولی��ن بار عملیات مقاوم��ت در ‪ 1986‬روی تلویزیون‬ ‫دولت��ی لبنان رفت؛ عملیاتی که در ان مواضع دش��من‬ ‫در «س��جد» و «بئر کالب» به اتش کش��یده شد‪ .‬شیوه‬ ‫پخش شبکه المنار طوری طراحی شده بود که در عمق‬ ‫سرزمین های اش��غالی نیز قابل دریافت بود و حزب اهلل‬ ‫می توانست تصاویر مستند عملیات هایش علیه نظامیان‬ ‫اس��رائیل را بدون هیچ دخل و تصرفی برای س��اکنان‬ ‫سرزمین های اشغالی پخش کند‪.‬‬ ‫از زمانی که المنار کار خود را اغاز کرد این ش��بکه به‬ ‫طور جدی و گس��ترده با پخش این تصاویر توانست‬ ‫تصوی��ری از مقاومت را در ان دوره زمانی ارائه دهد‪.‬‬ ‫محدودیت ه��ای رس��انه ای مقاومت در ده��ه نود به‬ ‫حدی بود که حتی برای شنیده شدن صدای مقاومت‬ ‫س��اعاتی از روز برای پخش اخبار انتخاب می شد که‬ ‫‪72‬‬ ‫با بخش های خبری دیگر شبکه تداخل زمانی نداشته‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫با اغاز پخش المنار از ماهواره «عرب س��ت» در سال‬ ‫‪ 2000‬و در مح��دوده جغرافیای��ی خاورمیانه‪ ،‬اروپا و‬ ‫سپس افریقا‪ ،‬المنار با چالش های جدیدی روبه رو شد‪.‬‬ ‫ش��بکه از ان پس نقش رسانه ای متفاوتی یافت‪ .‬المنار‬ ‫دیگر تنها رسانه ای برای مقاومت نبود‪ ،‬بلکه باید در کنار‬ ‫ی مقاومت که از انها به «دوستان‬ ‫دیگر رسانه های حام ‬ ‫المنار» تعبیر می شد با ابزار «رسانه» جنگی تمام عیار را‬ ‫علیه دستگاه رسانه ای مخالف مقاومت به راه بیندازد‪.‬‬ ‫فضای ماهواره ای‪ ،‬گس��ترده تر از فض��ای لبنان بود و‬ ‫ی و بیش ان را شامل می شد‪.‬‬ ‫گستره ای عربی و اسالم ‬ ‫مح��دوده ای متنوع و در عین حال دارای اولویت هایی‬ ‫متفاوت با جامعه لبنان‪ .‬چالش دوم‪ ،‬ضرورت گفتمان‪،‬‬ ‫زبان و برنامه هایی مختلف و البته متناس��ب با اقش��ار‬ ‫مختل��ف جامعه جهان��ی بود‪ .‬برخالف ش��بکه المنار‬ ‫داخلی لبنان‪ ،‬المنار ماهواره ای بیش��تر به مسائل جهان‬ ‫عرب و به طور خ��اص «انتفاضه» می پرداخت‪ .‬پس از‬ ‫این بود که بنا به تجربه ازادسازی که مقبولیت مردمی‬ ‫ بزرگی را به واس��طه ان به دست اورده بود‪ ،‬موضوع‬ ‫فلسطین را به طور گس��ترده ای مطرح کرده و این در‬ ‫واقع فتح بابی بود برای این شبکه تا مخاطبان خود را‬ ‫با شتاب باالیی افزایش دهد‪.‬‬ ‫اولویت المنار از ان پس ارائه گفتمان عربی‪ /‬اس�لامی ‬ ‫بود‪ .‬براین اس��اس المنار ش��عار «اعتبار و قابل اعتماد‬ ‫بودن» را س��ر داد‪ .‬سرعت در پوشش اخبار فلسطین‪،‬‬ ‫المنار را تبدیل به ش��بکه ای مورد توجه جهان عرب‬ ‫کرد تا جایی که حتی رسانه های اسرائیلی به المنار به‬ ‫عنوان منبعی برای اخبار فلسطین اعتماد می کردند‪ .‬کار‬ ‫ی اروپا‪ ،‬امریکا‪،‬‬ ‫به جایی رس��ید که اقلیت های اسالم ‬ ‫کانادا و اس��ترالیا‪ ،‬خواستار توس��عه پخش ماهواره ای‬ ‫این شبکه شدند‪.‬‬ ‫تحول جدی دیگر در عرصه سیاستگذاری های شبکه‬ ‫پس از ‪11‬س��پتامبر اتفاق افتاد‪ .‬اولویت های شبکه از‬ ‫فلس��طین به جنگ افغانس��تان و عراق توسعه یافت‪.‬‬ ‫تعداد خبرن��گاران ان افزایش یافت و دفاتر جدیدی‬ ‫برای پوش��ش خبری در نقاط مختلف افتتاح شد‪ .‬در‬ ‫صحن��ه داخلی نیز به ویژه پ��س از توافقنامه «طائف»‬ ‫ش��اهد شکوفایی و گسترش بس��یاری در رسانه ها و‬ ‫شبکه های تلویزیونی در صحنه داخلی کشور بودیم‪.‬‬ ‫به گونه ای که به طور مث��ال در مناطقی همانند صور‪،‬‬ ‫طابل��س و بقاع در همان س��ال ها ش��بکه های محلی‬ ‫فراوانی تاسیس شد که اعالمیه های تبلیغاتی فراوانی را‬ ‫حتی برای تجار و بازرگانان کوچک تبلیغ می کردند‪.‬‬ ‫المنار دیگر در ردیف ش��بکه هایی ج��ای گرفته بود‬ ‫ک��ه فراتر از مفه��وم مقاومت‪ ،‬ب��ا ممنوعیت حجاب‬ ‫دختران و زنان مس��لمان در اروپا مخالفت می کرد و‬ ‫با ارائه تصویر خشونت طلب و تروریست طلب رژیم‬ ‫اشغالگر قدس در برنامه هایش موجبات خشم اشکار‬ ‫کشورهای غربی را فراهم اورد‪.‬‬ ‫امروز‪ ،‬المنار بیش از همه به دلیل «صهیونیسم ستیزی»‬ ‫و پخ��ش برنامه های��ی ب��ه زبان های مختل��ف‪ ،‬علیه‬ ‫سیاس��ت های اس��رائیل و امری��کا در منطقه و جهان‪،‬‬ ‫مورد انزجار رس��انه ای اروپا قرار گرفته اس��ت‪ .‬حتی‬ ‫برنامه های روزانه این شبکه‪ ،‬با پخش سرودی که در ان‬ ‫به انتفاضه و مبارزه علیه صهیونیسم و استکبار جهانی‬ ‫اشاره دارد‪ ،‬اغاز می شود‪ .‬المنار با مساعدت رسانه های‬ ‫نوظهور و الترناتیو منطقه ای توانس��ته الگویی مناسب‬ ‫از مقاومت رس��انه ای ارائه بدهد ک��ه با برنامه ریزی و‬ ‫س��ازماندهی سیستماتیک مبتنی بر یک رفتار سازمانی‬ ‫کام�لا حرفه ای‪ ،‬در طول جن��گ ‪ 33‬روزه‪ ،‬حتی یک‬ ‫ثانی��ه برنامه هایش با اختالل رو به رو نش��د و حتی در‬ ‫ان بحبوح��ه جنگ مناظره مس��تقیم دبیرکل خود را با‬ ‫خبرنگار شبکه الجزیره نیز برقرار کرد‪.‬‬ ‫مفهوم مقاومت رس��انه ای در س��ایه جنگ رس��انه ای‬ ‫حزب اهلل طی سال های اخیر انقدر اشکار بوده که در‬ ‫‪3‬مه‪« 2003‬کالین پاول» وزیر خارجه وقت امریکا در‬ ‫دیدار رسمی خود از سوریه از حضور خبرنگار المنار‬ ‫در کنفرانس خبری ممانعت به عمل اورد‪.‬‬ ‫مقاومت رسانه ای مقاومت در همه ابعاد سیاسی‪ ،‬فرهنگی‬ ‫و اجتماع��ی به وض��وح در المنار بازت��اب یافته بود‪،‬‬ ‫به گونه ای که در اکتبر همان س��ال به رغم اعتراض دفتر‬ ‫منافع امریکا در سوریه و لبنان نسبت به پخش سریال‬ ‫«الشتات» که داستان تشکیل دولت اسرائیل بود‪ ،‬المنار‬ ‫زیر بار این فش��ار نرفت و این سریال را در ماه رمضان‬ ‫پخش کرد‪ ،‬هرچند دیگر شبکه های عربی از پخش ان‬ ‫خودداری کردند‪ .‬پ��س از ان بود که دولت امریکا نیز‬ ‫برای اولین بار المنار را به عنوان یک ش��بکه تلویزیونی‬ ‫ی تروریست قرار داد‪.‬‬ ‫در لیس��ت سیاه سازمان های حام ‬ ‫در حالی که امروز رسانه های مخالف مقاومت همواره‬ ‫س��عی می کنند تا چه��ره ای مخ��دوش از واقعیت های‬ ‫غیر قابل انکار مقاومت ارائه کنند‪ ،‬تلویزیون المنار همپا‬ ‫با مب��ارزات نظامی حزب اهلل در عرصه نبرد با دش��من‬ ‫صهیونیس��تی‪ ،‬خود در جنگ تمام عیار رسانه ای تالش‬ ‫ی کارشکنی ها همچنان پابرجا بوده‬ ‫می کند تا به رغم تمام ‬ ‫و صدای مقاومت باشد و از سوی دیگر بتواند در فضای‬ ‫بسته رسانه ای مخالف‪ ،‬رفتار ضد بشری اسرائیل در قبال‬ ‫کودکان و زنان را افش��ا کرده و واقعیت هایی همچون‬ ‫بمباران مدارس و به کارگیری سالح های کشتار جمعی‬ ‫نامتعارف مانند بمب فس��فری و غی��ره را در عرصه ای‬ ‫رسانه ای مطرح کند‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫رسانه‬ ‫محورهای کلیدی اموزش رسانه‬ ‫از مکتب فرانکفورت تا مکتب بیرمنگام‬ ‫محمدحسین سرفراز‬ ‫• اموزش رسانه (‪ )Education Media‬را نباید با اموزش‬ ‫از طریق رس��انه ها یا حتی رسانه های اموزشی اشتباه‬ ‫گرفت‪ .‬ش��بکه اموزش در می��ان کانال های تلویزیون‬ ‫جمهوری اس�لامی ایران یکی از نمودهای اموزش از‬ ‫طریق رس��انه اس��ت و البته یکی از کارکردهای مهم‬ ‫رسانه ها و به ویژه رس��انه فراگیر و عامه پسندی چون‬ ‫تلویزیون و پیش از ان رس��انه ای چون کتاب اموزش‬ ‫بوده است‪ .‬کتاب ‪ -‬به ویژه کتاب های درسی مدارس‪-‬‬ ‫چه بس��ا رسانه برتر اموزشی باشد که در زمینه رقابت‬ ‫تعلیم و تربیت گوی سبقت ربوده است‪ .‬اموزش رسانه‬ ‫باز بدین معنا نیس��ت که چگونه به رسانه یا کارکنان و‬ ‫حرفه ای های ان برنامه سازی‪ ،‬اخالق حرفه ای و مانند‬ ‫اینها را اموزش دهیم‪ ،‬اگر چه می تواند در یک س��طح‬ ‫و س��احتی اینها را هم شامل ش��ود‪ .‬اموزش رسانه در‬ ‫اصل و اساس به مواجهه یا برخورد ما ‪ -‬که در مرحله‬ ‫نخس��ت مخاطب هس��تیم ‪ -‬با پدیده ای به نام رسانه‬ ‫(‪ )Medium‬توجه دارد و سعی دارد نحوه این مواجهه‬ ‫یا برخورد را تفس��یر و اصالح نماید‪ .‬این اصل زمانی‬ ‫اهمی��ت می یابد ک��ه ما در فرهنگی زیس��ت کنیم که‬ ‫نامش را فرهنگ رسانه ای (‪ )Culture Media‬نهاده اند‬ ‫و نفس سیاس��ت نامگذاری نیز قابل تامل است‪ ،‬چرا‬ ‫ک��ه همواره نام از رابطه محکمی بین ش��یء یا چیز و‬ ‫زبان حکایت می کند‪ .‬اگر همین لحظه فاصله ای اندک‬ ‫میان خود و انچه به دس��ت گرفته اید و این کلمات و‬ ‫جمالت نقش بسته بر ان را می خوانید‪ ،‬با یک رسانه و‬ ‫اگر فاصله ای دیگر به وجود اورده و چشمی بگردانید‬ ‫با رس��انه های متعدد دیگر از جمله تلویزیون‪ ،‬رادیو‪،‬‬ ‫کتاب‪ ،‬حتی البوم های موسیقی دلخواه تان درون قفسه‪،‬‬ ‫احتماال نقش های چاپی روی تی شرت و‪ ...‬نه تنها در‬ ‫محی��ط خانه تان که در خیاب��ان‪ ،‬در عرصه عمومی‪ ،‬با‬ ‫تابلوهای تبلیغاتی‪ ،‬دیوار نوشته ها‪ ،‬تصاویر و‪ ...‬روبه رو‬ ‫می ش��وید‪ .‬اما این تنها کافی نیست‪ .‬فرهنگ رسانه ای‬ ‫یعنی اینکه شما و رسانه انگونه با هم کنار می ایید که‬ ‫ش��ما از مواجهه و توجه روزمره در می گذرید و رسانه‬ ‫نیز وجود ش��ما را از پیش فرض می گیرد‪ .‬این درست‬ ‫به مانند رابطه دیالکتیکی طبیعت و فرهنگ اس��ت‪ :‬ما‬ ‫از ان زمان که س��وژه فرهنگ ش��دیم‪ ،‬هر روز از کنار‬ ‫خود طبیعی م��ان می گذریم بی انکه متوجه باش��یم و‬ ‫فرهنگ نیز با بازتولید طبیعت به ش��یوه ای پاس��تورال‬ ‫ب��رای ما به این گذار بی تامل کمک کرده اس��ت‪ .‬مثال‬ ‫کتاب می نویس��م در فوای��د گیاهخ��واری‪ ،‬بازار گل‬ ‫و گی��اه اپارتمانی خوب رونق می گی��رد و الخ‪ .‬نکته‬ ‫جالب توجه این است که در فرهنگ ما ایرانیان‪ ،‬تعبیه‬ ‫روزی به نام طبیعت‪ ،‬ان هم به واس��طه فرار از نحسی‬ ‫یک باور فرهنگی‪ -‬و به تعبیری از دست درازی خود‬ ‫فرهن��گ‪ -‬به دامان طبیعت‪ ،‬درنگی انتقادی اس��ت که‬ ‫سعی می کند سویه های اش��تی ناپذیر تقابل طبیعت و‬ ‫فرهنگ را هم بر ما اش��کار س��ازد‪ .‬به هر حال فرهنگ‬ ‫امروز‪ ،‬فرهنگ رس��انه ای است‪ ،‬فرهنگی که درون ان‬ ‫تقابل های دیالکتیکی گوناگون��ی جا خوش کرده اند‪.‬‬ ‫دیالکتی��ک حض��ور و غیاب‪ ،‬که حضور رس��انه های‬ ‫جمعی و امروزه به عالوه رس��انه های نوین یا نوظهور‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫(‪ -)New Media‬مثال اینترنت‪ ،‬بازی های رایانه ای و‪- ...‬‬ ‫و غیاب رسانه های سنتی مثل گرامافون‪ ،‬ضبط صوت‪،‬‬ ‫نوار کاس��ت و‪ ...‬معنادار می ش��ود‪ .‬حضور رسانه های‬ ‫ی و بی رقیب و غیاب رس��انه های غیر رسمی و‬ ‫رس��م ‬ ‫رقابتی و مشارکتی نشاندار می شود‪ .‬حضور اطالعات‬ ‫فراوان ناشی از رسانه های داخلی و خارجی و متکثر و‬ ‫یکپارچه و رسمی و غیررسمی و غیاب سواد رسانه ای‬ ‫ک��ه برایند اموزش چگونگی مواجه��ه انتقادی با این‬ ‫اطالعات فراوان و در بسیاری موارد اضافی است‪.‬‬ ‫• اموزش رسانه چارچوبی نظری را اصل قرار می دهد‬ ‫و بر مبنای ان مجموعه ای از فنون و راهبردهای عملی‬ ‫را ارائ��ه می کند‪ .‬چارچوب نظ��ری مورد بحث از چند‬ ‫پایه یا محور تشکیل شده است که در سری گفتارهای‬ ‫این صفحه سعی بر پرداختن به انهاست‪ .‬نخستین پایه‬ ‫یا محور‪ ،‬خود مفهوم رسانه‪ ،‬متن رسانه ای و زبان رسانه‬ ‫اس��ت‪ .‬فرهنگ لغت من رس��انه را به عنوان یک ابزار‬ ‫واسطه‪ ،‬وس��یله یا نهاد معرفی می کند‪ :‬وسیله یا کانالی‬ ‫که از طریق ان‪ ،‬تاثیرها یا اطالعات انتقال یافته یا حمل‬ ‫می ش��وند‪ .‬رس��انه‪ ،‬انی اس��ت که ما وقتی می خواهیم‬ ‫به طور غیرمس��تقیم‪ ،‬به جای ارتباط چه��ره به چهره یا‬ ‫تماس مس��تقیم با فرد‪ ،‬با مردم ارتب��اط برقرار کنیم‪ ،‬از‬ ‫ان به��ره می بریم‪ .‬تعریف فرهنگ لغت‪ ،‬مطالبی مهم و‬ ‫اساس��ی در باب رس��انه ها در اختیار می نهد‪ ،‬به گونه ای‬ ‫که اساس برنامه اموزش��ی مربوط به اموزش رسانه را‬ ‫شکل می دهد‪ .‬رسانه ها پنجره شفافی به روی جهان ارائه‬ ‫نمی دهن��د‪ ،‬بلکه کانال یا مجراهایی فراهم می کنند تا از‬ ‫درون خود‪ ،‬بازنمایی ها و ایماژهای برگرفته از جهان را‬ ‫به طور غیرمستقیم مبادله کنند‪ .‬به طور خالصه این محور‬ ‫ش��امل معانی‪ ،‬قراردادها‪ ،‬رمزگان ها‪ ،‬ژانرها‪ ،‬انتخاب و ‬ ‫ترکیب ها و تاثیر فناوری بر معانی برساختی است‪.‬‬ ‫• دومین محور چارچوب نظری اموزش رسانه‪ ،‬بحث‬ ‫تولید است‪ .‬از زمان مکتب فرانکفورت که یک مکتب‬ ‫فکری انتقادی در حوزه فلسفه‪ ،‬جامعه شناسی‪ ،‬ادبیات‬ ‫و به ویژه فرهنگ اس��ت‪ ،‬مفهوم صنعت فرهنگ وارد‬ ‫ادبیات مطالعات رسانه و ارتباطات و مطالعات فرهنگی‬ ‫شد‪ .‬صنعت فرهنگ مکانیسم تمرین تقلید است‪ ،‬یعنی‬ ‫تولید اثر نازل‪ .‬هدفش تضمین اطاعت از سلسله مراتب‬ ‫و تمایزه��ای اجتماعی اس��ت و فری��ب ایدئولوژیک‬ ‫به خاطر کسب سود‪ .‬صنعت فرهنگ مکانیسم سوداور‬ ‫نظام س��رمایه داری است و رس��انه های توده ای (که به‬ ‫بیان خوش تر می ش��ود رس��انه های جمعی) از جمله‬ ‫صنایع فرهنگی هس��تند که بر اس��اس منطق س��لطه‬ ‫عمل می کنند و اثراتی دارند از جمله استاندارد س��ازی‬ ‫و یکدس��ت ک��ردن‪ ،‬منفعل کردن مخاط��ب و کودک‬ ‫ش��دن او‪ .‬برای نمونه ادورن��و (از متفکران درجه اول‬ ‫مکتب فرانکفورت) در هجوم به موس��یقی عامه پسند‬ ‫و در مقابل ارزش دهی به موس��یقی کالسیک و فاخر‬ ‫و ستایش کس��انی چون بتهوون‪ ،‬واگنر و شوئنبرگ و‬ ‫به طور کلی هنر و موس��یقی فاخر‪ ،‬سه ویژگی عمده‬ ‫موسیقی عامه پسند را بیان می کند‪:‬‬ ‫ال��ف‪ -‬اس��تاندارد ش��ده اس��ت‪ :‬اجزای ی��ک اهنگ‬ ‫عامه پسند را می توان جایگزین اجزای اهنگ دیگری‬ ‫کرد‪ .‬این درس��ت برخالف ساختار ارگانیک موسیقی‬ ‫جدی اس��ت که هر جزء بیانگر کل اس��ت‪ .‬هدف از‬ ‫استانداردس��ازی برانگیختن واکنش های استاندارد در‬ ‫ش��نونده است‪ .‬ش��نونده از خودانگیختگی و صرافت‬ ‫تهی ش��ده و به واکنش هایی ش��رطی ش��ده واداشته‬ ‫می ش��ود‪ .‬موسیقی عامه پسند موسیقی از پیش جویده‬ ‫و هضم شده است‪.‬‬ ‫ب‪ -‬ش��نیدن منفعالن��ه ر ا تروی��ج می کند‪ :‬موس��یقی‬ ‫عامه پس��ند محصول صنعت فرهنگ‪ ،‬رخوت زاست‪،‬‬ ‫زیرا الگو پذیرفته و از پیش هضم ش��ده اس��ت‪ .‬ذهن‬ ‫جذب ش��ده به این موس��یقی مربوط به انس��ان های‬ ‫حواس پرت‪ ،‬بی مباالت و گیج و پریشان است‪ .‬مفهوم‬ ‫خودکارش��دگی که از سوی فرمالیست های روس در‬ ‫برابر اشنایی زدایی به کار رفته است‪ ،‬با توصیف ادورنو‬ ‫قرابت دارد‪.‬‬ ‫ج‪ -‬به مثابه س��یمان اجتماعی عم��ل می کند‪ :‬مصرف‬ ‫موس��یقی عامه پسند داللت بر تائید دنیا همانگونه که‬ ‫هس��ت‪ ،‬دارد‪ .‬کارکرد اجتماع��ی‪ -‬روانی ان منجر به‬ ‫توجیه روانی مصرف کننده برای مکانیسم های زندگی‬ ‫در ح��ال حاضر می ش��ود‪ .‬این امر ما را ب��ه مفهوم و‬ ‫کارکرد ایدئولوژی نزدیک می کند‪ .‬موسیقی عامه پسند‬ ‫کارکردی ایدئولوژیک دارد‪ .‬البته باید به این نکته اشاره‬ ‫کرد که رویکرد بدبینانه ادورنو و فرانکفورتی ها توسط‬ ‫مطالعات فرهنگی به ویژه در مکتب بیرمنگام انگلستان‬ ‫تاحد بسیاری تعدیل شده اس��ت (که در نوشتارهای‬ ‫بع��دی بدان خواه��م پرداخت)‪ .‬به ط��ور خالصه این‬ ‫محور ش��امل تولید متن رس��انه ای‪ ،‬گردش و توزیع‪،‬‬ ‫ارتباطات بین رسانه ها و شرکت های رسانه ای‪ ،‬کنترل‬ ‫و نظارت و عمل حرفه ای است‪.‬‬ ‫• س��ومین محور ام��وزش رس��انه‪ ،‬مفه��وم کلیدی‬ ‫بازنمائ��ی(‪ )Representation‬اس��ت‪ .‬رس��انه ها پنجره‬ ‫شفافی به روی جهان نیستند بلکه روایت با واسطه ای‬ ‫از جهان را فراهم می کنند‪ .‬انها صرفا واقعیت را نشان‬ ‫نمی دهند بلک��ه ان را باز می نمایانن��د‪ .‬حتی زمانی که‬ ‫رسانه ها درگیر حوادث زندگی واقعی می شوند (مثال‬ ‫در اخبار یا مس��تند)‪ ،‬فرایند تولید رسانه با انتخاب و‬ ‫ ترکیب رویدادها‪ ،‬حوادث را به درون داستان ها و خلق‬ ‫شخصیت ها می کشاند‪ .‬از این رو‪ ،‬بازنمایی رسانه ما را‬ ‫به ناچار به نگریس��تن جهان تنه��ا از راه های خاصی‬ ‫و نه ه��ر راهی دعوت می کند‪ .‬راه هایی که بیش��تر از‬ ‫انکه عینی باشند‪ ،‬یک سویه و جانبدارانه اند‪ .‬البته نباید‬ ‫از ای��ن مطلب چنین برداش��ت کرد ک��ه انها از طریق‬ ‫بازنمایی های ناصحیح واقعیت قصد فریب مخاطبین‬ ‫خ��ود را دارند‪ .‬همانطور که در نوش��تار ش��ماره قبل‬ ‫مجله اش��اره کردم‪ ،‬مخاطبان (البته باس��واد رسانه ای)‬ ‫رس��انه ها را با تجربه های ش��خصی خویش مقایس��ه‬ ‫ک��رده و پیرامون واقعی بودن انه��ا و در نتیجه میزان‬ ‫مورد اعتماد بودنش��ان قض��اوت خواهند کرد‪ .‬عالوه‬ ‫بر این‪ ،‬بازنمایی های رسانه ها را می توان طی شیوه های‬ ‫خاصی و نه همه شیوه ها‪ ،‬دارای سویه هایی از واقعیت‬ ‫در نظر گرفت‪ .‬انچه ما افس��انه و خیال می دانیم هنوز‬ ‫هم می تواند برایمان مطالبی پیرامون واقعیت بیان کند‪.‬‬ ‫این محور را می توان شامل‪ ،‬واقع گرایی‪ ،‬بیان حقیقت‪،‬‬ ‫قالب واره های ذهنی‪ ،‬عینیت‪ ،‬جانبداری‪ ،‬تفس��یرها و‬ ‫تاثیرها دانست‪ .‬در نوشتارهای بعدی به این موضوعات‬ ‫بیش از پیش خواهم پرداخت‪.‬‬ ‫‪73‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫درباره تجربه های شاعرانه ارش فرزام صفت‬ ‫ابراهیم اسماعیلی اراضی‬ ‫به عمق سادگی‬ ‫ب��رای همه کس��انی ک��ه مخاطب ج��دی غزل در‬ ‫دهه ه��ای ‪ 70‬و‪ 80‬بوده ان��د‪ ،‬ارش فرزام صف��ت‬ ‫نامی اشناس��ت؛ ش��اعر هنوز جوان گیالنی که در‬ ‫همه س��ال های ش��اعری اش اهس��ته و پیوسته به‬ ‫تجربه هایی مستقل پرداخته و همواره نیز حضوری‬ ‫جدی در عرصه غزل این س��ال ها داشته است‪ .‬او‬ ‫اگرچه هیچ وقت مدعی جریان سازی نبوده و حتی‬ ‫نخواس��ته به هیچ کدام از جریان های نوپدید غزل‬ ‫نیز منتس��ب باش��د اما همواره کوش��یده که فرزند‬ ‫زمان خویش��تن باش��د و در این راه تا حد زیادی‬ ‫نیز موفق بوده است؛ چنان که مقبولیتی فراگیر بین‬ ‫همراهان متغزل خود یافته اس��ت‪ .‬نگاهی گذرا به‬ ‫ویژگی های غزل های او می تواند در ش��ناخت بهتر‬ ‫اثارش کارگر افتد‪.‬‬ ‫روب��ه روی اث��ار فرزام صف��ت به عنوان یک ش��اعر‬ ‫غزلس��را که می نش��ینی‪ ،‬انچه پی��ش از هر چیز جلوه‬ ‫می کند‪ ،‬س��ادگی و بی پیرایگی این اثار اس��ت و البته‬ ‫این سادگی به معنای سهولت صرف نیست و از قضا‬ ‫انچه باعث می ش��ود غزل او قابل توجه باشد‪ ،‬امتناع‬ ‫مضمر در این س��ادگی است؛ امتناعی که حتی گاهی‬ ‫مخاط��ب را تا اوج فاجعه ای س��همگین و جانکاه با‬ ‫خود می برد‪.‬‬ ‫پیراهنم خون تمام عاشقان است‬ ‫زخمی که مانده بر تنم‪ ،‬از ناتنی هاست‬ ‫یا‬ ‫تو بستری شده بودی که جاری ام می کرد‬ ‫مرا ادامه ندادی که ابشار شدم‬ ‫غ��زل او همانقدر که در زبان و بیان رو به س��ادگی‬ ‫دارد‪ ،‬پرعاطفه و پرحس نیز هست و البته احساساتی‬ ‫نیس��ت؛ چراکه ش��اعر ب��ا امیختن به مقدار اندیش��ه‬ ‫شاعرانه خویش‪ ،‬اجازه نمی دهد سررشته همه کارها‬ ‫به دس��ت عواط��ف بیفتد و از هم��ه مهم تر اینکه در‬ ‫غزل های او عاطفه در خدمت مضامین فراگیر انسانی‬ ‫است؛ نه فانتزی و نه گالیه های شخصی‪.‬‬ ‫وقتی زمین این قدر دور از روشنی هاست‬ ‫فانوس شب های من از بی روزنی هاست‬ ‫‪...‬‬ ‫ما شیشه ها از زندگی سهمی نداریم‬ ‫دنیا همیشه مال ادم اهنی هاست‬ ‫در غزل ه��ای فرزام صفت حت��ی ارکه تایپ ها عموما‬ ‫شخصی نیست و بیشتر عوالم شخصی نیز تحت تاثیر‬ ‫یک نگاه فرانگر اس��ت‪ .‬ش��اعر مثل خیلی های دیگر‬ ‫اصرار ندارد که دنیا را به رنگ احواالت درونی خود‬ ‫دراورد‪ .‬او می تواند انقدر متوس��ع نگاه کند که خود‬ ‫را نیز به عنوان بخش��ی از هس��تی در نظر بگیرد و در‬ ‫چنین وضعیتی‪ ،‬دیگر توقعات ویژه از هس��تی‪ ،‬منجر‬ ‫ب��ه غرغرکردن و زنجموره های متوالی یا تفلس��فات‬ ‫نخوت ناکانه نمی ش��ود و حتی گاهی به ش��ادی های‬ ‫کوچک کوچک سر به هم نمی اورد‪ .‬و به همین دلیل‬ ‫هم «من» و «تو» در شعر او محدود نیست؛ ضمایری‬ ‫برای انسان امروز جامعه ایرانی است در وضعیت های‬ ‫امروزی��ن ایران��ی؛ وضعیت��ی پارادوکس��یکال مابین‬ ‫‪74‬‬ ‫دلبس��تگی و رهایی؛ یک دموکراس��ی با تمام وجوه‬ ‫ازادی طلبانه اش‪ ،‬درامیخته با دلبس��تگی های عاشقانه‬ ‫حتی منجر به سرس��پردگی؛ با همه چند و چون های‬ ‫نسلی که شاعر به ان تعلق دارد و البته با همه پیشینه‬ ‫تغزلی من ایرانی‪.‬‬ ‫حال تو خط ثابت دنباله داری ست‬ ‫حال من اما مثل حال منحنی هاست‬ ‫یا‬ ‫وقتی زبان مشترکی نیست بین ما‬ ‫باید چه گفت ای پری نازنین به تو؟‬ ‫و جال��ب اینک��ه عاش��ق در غ��زل او‪ ،‬خوانش های‬ ‫هستی ش��ناختی ویژه خ��ود را نیز دارد ب��دون اینکه‬ ‫صرفا محکوم به وصال باشد‪.‬‬ ‫مغرور به هرگز نرسیدن به توام‪ ،‬ماه!‬ ‫وقتی که تو را داشته باشم‪ ،‬چه غروری؟‬ ‫نکته مهم دیگر اینکه روند طبیعی ش��عر در غزل های‬ ‫فرزام صفت مشهود است‪ .‬او اگرچه در بعضی ابیات‬ ‫حتی تا انج��ا به مضمون می پردازد ک��ه نتیجه‪ ،‬بیتی‬ ‫هندی وار می ش��ود ول��ی هرگز اج��ازه نمی دهد که‬ ‫ب��رای پرورده ش��دن ف�لان قافی��ه‪ ،‬دو بن مایه اصلی‬ ‫شعر یعنی س��اخت و ماهیت صدمه ببینند؛ چنان که‬ ‫مخاط��ب در حرکت از یک بیت ب��ه بیت بعد‪ ،‬کمتر‬ ‫دچ��ار دس��ت اندازهای ذهنی و عاطفی می ش��ود‪ .‬به‬ ‫بیان دیگر‪ ،‬اگرچه غزل های ش��اعر م��ا در نگاه اول‪،‬‬ ‫در دس��ته نئوکالس��یک قرار می گیرند ولی بی تردید‬ ‫به دلیل اشراف شاعر بر ساخت و ماهیت غزل‪ ،‬هرگز‬ ‫دچار اش��کاالتی از قبیل پریشان سرایی نیستند و اگر‬ ‫بخواهی��م صریح ت��ر بگوییم‪ ،‬باید گف��ت فرم تغزلی‬ ‫دارند (البته صرف نوش��تن غزل نئوکالسیک نیز هیچ‬ ‫اش��کالی ندارد همانطور که ادعای نوشتن غزل های‬ ‫فالن و بهمان امروز‪ ،‬تقدم و تفضلی را رقم نمی زند)‪.‬‬ ‫جالب اینجاست که او گاهی نیز سراغ تجربه هایی با‬ ‫شاخصه های نوپدیدتر – از قبیل فرم روایی ‪ -‬می رود‬ ‫و الح��ق و االنصاف س��ربلندتر از برخی مدعیان‪ ،‬از‬ ‫عهده برمی ای��د؛ چنان که در غزلی ب��ا مطلع «غزلی‬ ‫خوانده ش��د و متن جهانش را بست‪ /‬شاعری باز دو‬ ‫چشم نگرانش را بست» چنین کرده است‪.‬‬ ‫یک��ی دیگ��ر از ویژگی های قابل بررس��ی غزل های‬ ‫فرزام صفت‪ ،‬موس��یقی انهاس��ت‪ .‬در اثار او عمدتا با‬ ‫وزن های س��اده و سرراستی طرف هستیم که احتماال‬ ‫به این دلیل انتخاب ش��ده اند که طبییعی ترین ش��کل‬ ‫موس��یقی حاصل ش��ود و حتی لحظه ای باعث نشود‬ ‫که مخاط��ب‪ ،‬ضرباهنگ وزن را بیرون از موس��یقی‬ ‫شعر بشنود‪.‬‬ ‫او حت��ی در مواجهه با قافیه نی��ز متوجه این ظرافت‬ ‫هس��ت که حتی المقدور س��راغ واژه های��ی نرود که‬ ‫ممک��ن اس��ت به لحاظ موس��یقی‪ ،‬در زب��ان‪ ،‬طبیعی‬ ‫نباشند‪.‬‬ ‫تصویرپ��ردازی در اثار فرزام صف��ت ان قدرها جدی‬ ‫گرفته نمی ش��ود ک��ه بخواهد وجهی غال��ب را رقم‬ ‫بزند‪ .‬او در همان حد که ش��عر نی��از دارد‪ ،‬به تصویر‬ ‫می پردازد‪ .‬البته این اس��تفاده نه چن��دان پررنگ دلیل‬ ‫دیگری هم دارد؛ اساس��ا در هستی شناس��ی شاعرانه‬ ‫فرزام صفت‪ ،‬هیچ ک��دام از پدیده ها از کلیت روزمره‬ ‫خ��ود منتزع نیس��تند‪ .‬او پدیده ه��ا را در وضعیتی که‬ ‫قرار دارند می بیند؛ در دادوس��تدی همیشگی با انسان‬ ‫و س��ایر اجزای هس��تی‪ .‬و بنابرای��ن با توجه به اینکه‬ ‫بخ��ش قابل توجه��ی از پدیده ها در ذهن ش��اعر یا‬ ‫مخاطب تصویر می ش��ود‪ ،‬پدیده ها در شعر او صرفا‬ ‫عینی نیستند‪.‬‬ ‫از برجستگی های دیگر شعر فرزام صفت که می تواند‬ ‫برای غزلسرایان جوان تر سرمشق باشد‪ ،‬بیان درست‬ ‫یا ‪ -‬دقیق تر بگویم – نحو پیراس��ته است‪ .‬قبال اشاره‬ ‫شد که روند شعری در غزل های فرزام صفت‪ ،‬طبیعی‬ ‫اس��ت‪ .‬این طبیعی بودن به دس��ت نمی اید مگر وقتی‬ ‫که شعر‪ ،‬زیرس��اخت زبانی درستی داشته باشد‪ .‬اگر‬ ‫به غزل ه��ای فرزام صفت دقت کنیم در خواهیم یافت‬ ‫که بیشتر مصراع های او جمله های درست و سرراست‬ ‫ش��اعرانه ای هستند که شعر معموال در ماهیت انها یا‬ ‫در فیلتر نگاه شاعر اتفاق افتاده و به عبارت دیگر همه‬ ‫ارکان دستوری انها سر جای خود هستند‪.‬‬ ‫اما از ویژگی های س��اختی که بگذریم‪ ،‬بد نیست به‬ ‫ماهیت اثار فرزام صفت هم اشاره ای بکنیم‪ .‬بی تردید‬ ‫یک��ی از مهم ترین دالیل توفیق او در قالب غزل این‬ ‫اس��ت که می داند جوهره تغزل چه اکس��یری است‬ ‫و قال��ب غزل چه چارچوب های��ی دارد‪ .‬او در غزل‬ ‫عاش��قی می کند ‪ -‬چنانکه باید – اما این تغزل را به‬ ‫ی��ک مراوده غریزی دونفره مح��دود نمی کند‪ .‬انگار‬ ‫کس��انی در این س��رزمین در س��رودن غزل موفق تر‬ ‫بوده ان��د که توانس��ته اند همراه با س��رخیل خویش‬ ‫بخوانن��د «عاش��قم بر همه عال��م که هم��ه عالم از‬ ‫اوس��ت» و این عاش��قی مثل همه عاشقی های دیگر‬ ‫دغدغه می افریند تا جایی که سادگی در عمیق ترین‬ ‫شکل ممکن حادث می شود‪ .‬و البته اگر این عاشقی‬ ‫حت��ی ذره ای رنگ تصنع بگی��رد‪ ،‬هرچه قدر هم که‬ ‫مضمونش تازه و کم س��ابقه باش��د‪ ،‬کار ب��ه فانتزی‬ ‫می کش��د و نتیجه‪ ،‬ش��عری می ش��ود که تنها به کار‬ ‫نورس��یده هایی می اید که دل لرزه های غریزه خود را‬ ‫با عشق اشتباه می گیرند‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫شعر‬ ‫ارش فرزام صفت‬ ‫‪)3‬‬ ‫دچار تلخ ترین فصل روزگار شدم‬ ‫نگو به زندگی دیگران دچار شدم‬ ‫وقتی زبان مشترکی نیست بین ما‬ ‫باید چه گفت ای پری نازنین به تو‬ ‫تو بستری شده بودی که جاری ام می کرد‬ ‫مرا ادامه ندادی که ابشار شدم‬ ‫خودکار‪ ،‬حرف های دلش را به من نزد‬ ‫تنها نوشت لشکری از نقطه چین به تو‬ ‫همیشه پنجره ام سمت روشنی وا بود‬ ‫فقط به خاطر تنهایی تو غار شدم‬ ‫‪)5‬‬ ‫چه عذابی است به چشمان تو محدود شدن‬ ‫و به تاریکی پیراهن شب پود شدن‬ ‫تو مهر روشن یک کهکشانی اما من‬ ‫مقیم دورترین نقطه مدار شدم‬ ‫مرا ببخش‪ ،‬اگر اهم از تو ابری ساخت‬ ‫ببخش اگر که بر ایینه ات غبار شدم‬ ‫به جست وجوی تو ای فصل پنجم تقویم‬ ‫هزار بار زمستان شدم‪ ،‬بهار شدم‬ ‫شبیه قطره ای از چشم ابر افتادم‬ ‫منی که سوختم از داغ تا بخار شدم‬ ‫متولد سال ‪ 1357‬در رشت و ساکن رشت‬ ‫کارشناس ارشد مهندسی اب از دانشگاه تهران‬ ‫کارمند سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیالن‬ ‫مجموعه مشترک «اما تو برای من نمی میری» در سال‬ ‫‪ 1382‬انتشارات گپ‪ ،‬به همراه سیدمهدی نقبایی‬ ‫اثار‪:‬‬ ‫‪ )1‬وقتی زمین این قدر دور از روشنی هاست‬ ‫فانوس شب های من از بی روزنی هاست‬ ‫چیزی نمی یابی‪ ،‬دلم تاریک و تنگ است‬ ‫در سینه ام صندوقی از ناگفتنی هاست‬ ‫حال تو خط ثابت دنباله داری است‬ ‫حال من اما مثل حال منحنی هاست‬ ‫پیراهنم خون تمام عاشقان است‬ ‫زخمی که مانده بر تنم از ناتنی هاست‬ ‫ما شیشه ها از زندگی سهمی نداریم‬ ‫دنیا همیشه مال ادم اهنی هاست‬ ‫دیگر چه جای عاشقی وقتی که قلبم‬ ‫از دوستی ها خسته تر از دشمنی هاست‬ ‫‪)2‬‬ ‫با خود به سرنوشت غریبی کشاندمت‬ ‫تا اینکه در خودم به دوراهی رساندمت‬ ‫تو از پلی به نام «یقین» ساده رد شدی‬ ‫من گرچه سخت از گذر «شک» رهاندمت‬ ‫خورشید فصل های تو بودم‪ ،‬ببین چطور‬ ‫از خیل ابرها که نماندند ماندمت‬ ‫هم صحبت درخت نمی خواستم تو را‬ ‫گاهی اگر به ضربه سنگی پراندمت‬ ‫مهمان جشن های حقیرم! ببخش اگر‬ ‫بر روی سفره دل تنگم نشاندمت‬ ‫مقصودم از نبستن قفل دلم فقط‬ ‫ازادی تو بود اگر از خویش راندمت‬ ‫من قهرمان خواب توام که ندیده ای‬ ‫تو قصه بلند منی که نخواندمت‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫چرا دلم ندهد بوی مرگ وقتی من‬ ‫برای دفن هزار ارزو مزار شدم‬ ‫‪)4‬‬ ‫وصل است ریسمان زمان و زمین به تو‬ ‫رگ های تنگ یک دل اندوهگین به تو‬ ‫خورشید روز واقعه لبخند می زند‬ ‫بر روی پرتگاه شب واپسین به تو‬ ‫تو خود تمام طول جهانی درست نیست‬ ‫تشبیه ناتمامی دیوار چین به تو‬ ‫شب نامساعد است و سحر خیره می شود‬ ‫از پشت تپه های سیاه کمین به تو‬ ‫تقسیم دردهای جهان عادالنه نیست‬ ‫افتاده است شک به من اما یقین به تو‬ ‫شرک از درخت ایمان تزریق می کند‬ ‫وابسته است شاخه ای از کفر و دین به تو‬ ‫اه ای امام شعر‪ ،‬تو بیت المقدسی‬ ‫برگشته است قبله ما مومنین به تو‬ ‫لب واکن و برای زمین ایه ای بخوان‬ ‫از ان چه گفت حضرت روح االمین به تو‬ ‫ای میوه بهشت ببین غبطه می خورند‬ ‫سیب و انار و گندم و زیتون و تین به تو‬ ‫خود را نزول می دهی انقدر که درخت‬ ‫در موقع نماز بساید جبین به تو‬ ‫تبعید شد فرشته بی سرزمین به تو‬ ‫از اسمان رسید به سطح زمین به تو‬ ‫مردیم و مرگ قسمتمان کرد باز هم‬ ‫دوزخ به من رسید‪ ،‬بهشت برین به تو‬ ‫جز من در این جهنم در حال انقراض‬ ‫عادت نکرده است کسی این چنین به تو‬ ‫اما تو هیچ وقت درون بهشت خود‬ ‫عادت نمی کنی به کسی‪ ،‬افرین به تو‬ ‫من مرد جنگ نیستم اما نمی رسم‬ ‫پیش از مهارکردن میدان مین به تو‬ ‫مثل مرداب نشستن‪ ،‬به سکون تن دادن‬ ‫ناامید از همه جا منتظر رود شدن‬ ‫لحن دلگیر سالم تو غمی با خود داشت‬ ‫غم دل کندن و اماده بدرود شدن‬ ‫لحظه ای صبر نکردی که شکایت بکنم‬ ‫از تو از این همه دیر امدن و زود شدن‬ ‫اه برگرد برای دل تنگم سخت است‬ ‫مثل یک روزنه دلواپس مسدود شدن‬ ‫امتحان های عجیبی دل تنگم پس داد‬ ‫و نشد رد شود از این همه مردود شدن‬ ‫سهم من اتش و زخم تبر ابراهیم‬ ‫سهم تو بت شکن دوره نمرود شدن‬ ‫زندگی بعد تو معنای غم انگیزی داشت‬ ‫بین یک مشت خدا بودن و نابود شدن‬ ‫‪)6‬‬ ‫غزلی خوانده شد و متن جهانش را بست‬ ‫شاعری باز دو چشم نگرانش را بست‬ ‫گفت‪ :‬لعنت به جهانی که ترا دور نریخت‬ ‫گفت انگار خدا نیز‪ . . .‬دهانش را بست‬ ‫کلماتش همه اشفته شد و باد امد‬ ‫دفتر کهنه بی نام ونشانش را بست‬ ‫کلمه شکل کلیدی به لبش داخل شد‬ ‫و همان یک کلمه قفل لبانش را بست‬ ‫یک نفر امد و از حاشیه بر متن نشست‬ ‫بعد یک مرتبه پاشد چمدانش را بست‬ ‫داشت می رفت که یک دانه گندم بخرد‬ ‫مرد بقال نفهمید‪ ،‬دکانش را بست‬ ‫غزلی گفته شد از مرگ‪ ،‬مولف اما‬ ‫پلک بر هم زد و چشمان جوانش را بست!‬ ‫‪)7‬‬ ‫دل بماند‪ ،‬از تو حتی ذهن مغشوشم پر است‬ ‫بار عشقت سخت سنگین است و من دوشم پر است‬ ‫عشق زهری تلخ و تکراری است در جانم که من‬ ‫هرچه از این جام زهرالود می نوشم پر است‬ ‫مرگ چون معشوقی از اول مرا در بر گرفت‬ ‫زندگی هر وقت امد دید اغوشم پر است‬ ‫ماه با دریا سخن می گوید و من روز و شب‬ ‫چون صدف از قیل و قال موج ها گوشم پر است‬ ‫قصه پایان یافت‪ ،‬دفتر بسته شد‪ ،‬پروانه رفت‪...‬‬ ‫صورتش از اشک اما ‪ -‬شمع خاموشم ‪ -‬پر است‬ ‫‪75‬‬ ‫پاورقی نویسی در ایران(‪)2‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫قدمگاه‬ ‫دو روی یک سکه‬ ‫حمیدرضا امیدی سرور‬ ‫ی اس��ت که به صورت دنباله‪‎‬دار‬ ‫پاورقی نوش��ته‪‎‬ا ‪‎‬‬ ‫در یک نش��ریه (روزنامه‪ ،‬هفته نامه و‪ )...‬به چاپ‬ ‫سپرده می‪‎‬ش��ود؛ با این ش��رط که در هر شماره‬ ‫بخشی از ان – تقریبا در مکان و حجم مشخص‪-‬‬ ‫منتشر شده و ادامه مطلب برای شماره بعد بماند‬ ‫و همچنی��ن در اثر تداوم انتش��ار (پی در پی) ان‪،‬‬ ‫مخاطب پیداکرده و انتظ��ار بیافریند‪ ،‬یعنی اینکه‬ ‫الاقل در یک مقطع زمانی مخاطب انتظار داش��ته‬ ‫باش��د در هر شماره از نش��ریه مورد نظر بخشی‬ ‫دیگر (ادامه) مطلب را خواهد خواند‪ .‬نوش��ته ای‬ ‫ن دس��ت خوانندگان ثابت��ی می‪‎‬یابد‪ ،‬چنانکه‬ ‫از ای ‪‎‬‬ ‫هرش��ماره مطلب را دنب��ال کنند و گاه حتی یک‬ ‫ی باعث جذب خوانندگانی تازه برای یک‬ ‫پاورق�� ‪‎‬‬ ‫نش��ریه می‪‎‬ش��ود‪ .‬پاورقی ها به لح��اظ مضمونی‬ ‫در حوزه‪‎‬ه��ای مختلفی ق��رار می‪‎‬گیرند و تنها به‬ ‫حوزه ادبیات داس��تانی اختصاص ندارند‪ .‬جالب‬ ‫انکه امروزه با وجود منسوخ شدن انتشار داستان‬ ‫به صورت پاورقی‪ ،‬ش��اهد انتش��ار پاورقی‪‎‎‬هایی‬ ‫‪76‬‬ ‫در حوزه ه��ای دیگر هس��تیم همچ��ون‪ :‬خاطرات‬ ‫ی��ا یادداش��ت های روزانه‪ ،‬تاریخ نگاری به اش��کال‬ ‫مختلف‪ ،‬مباحث علمی‪ ،‬فلس��فی و‪ ...‬که همه و همه‬ ‫می‪‎‬تواند با انتشار تدریجی و پیاپی در یک نشریه به‬ ‫پاورقی تبدیل شود‪.‬‬ ‫در مجموع اینکه هر نوش��ته‪‎‬ای که ش��کل و ترتیب‬ ‫انتشارش بدینگونه باشد در موقعیت زمانی و مکانی‬ ‫خود‪ ،‬پاورقی نام می‪‎‬گیرد‪ .‬برای مثال کتاب «لحظه‪‎‬ای‬ ‫و س��خنی» که در برگیرن��ده خاط��رات محمدعلی‬ ‫جمال��زاده طی گفت وگویی طوالنی ب��ا او بود‪ ،‬در‬ ‫دهه هفتاد به عنوان پاورقی در روزنامه همش��هری‬ ‫منتشر می‪‎‬ش��د که بعد از اتمام به صورت کتاب نیز‬ ‫به چاپ سپرده شد‪.‬‬ ‫اما وقتی پا ب��ه حوزه ادبیات داس��تانی می‪‎‬گذاریم‪،‬‬ ‫این واژه (پاورق��ی) از بار معنایی خاصی برخوردار‬ ‫می‪‎‬ش��ود ک��ه تفاوت‪‎‬هایی با دیگ��ر حوزه‪‎‬ها دارد و‬ ‫تنها به ان محدود نمی‪‎‬ش��ود که این داس��تان زمانی‬ ‫به صورت پاورقی در یک نشریه منتشر شده است‪.‬‬ ‫جالب اینکه گاه ما اث��اری را پاورقی می‪‎‬خوانیم که‬ ‫اصال هیچ‪‎‬وقت در قالب پاورقی منتشر نشده‪‎‬اند‪ .‬در‬ ‫حوزه داستان نس��بت دادن واژه پاورقی به یک اثر‪،‬‬ ‫ب��ه جای انکه توضیحی بر س��وژه (اث��ر مورد نظر)‬ ‫بیفزاید که حکایت از نحوه انتش��ار ان در گذش��ته‬ ‫دارد‪ ،‬صفتی ا‪‎‬ست که بر سطح کیفیت ادبی و هنری‬ ‫س��وژه داللت می‪‎‬کند و در واق��ع اگر توضیحی هم‬ ‫بدان می‪‎‬افزاید در رابطه با کیفیت نازل اثر داس��تانی‬ ‫مورد نظر اس��ت که می‪‎‬تواند به شکل پاورقی منتشر‬ ‫شده یا نشده باشد‪.‬‬ ‫از انجا که امروزه در دنیای ادبیات داستانی‪ ،‬پاورقی‬ ‫و پاورقی‪‎‬نویس کنایه‪‎‬ای است از داستان عامه‪‎‬پسند و‬ ‫ی است اشاره ای‬ ‫نویسنده داستان عامه‪‎‬پسند‪ ،‬ضرور ‪‎‬‬ ‫به صفت عامه‪‎‬پس��ندی ‪ -‬که اغلب از س��ر تحقیر به‬ ‫کار می‪‎‬رود ‪ -‬داش��ته باشیم‪ .‬ایا واقعا هر اثری را که‬ ‫عامه بپسندد‪ ،‬فاقد ارزش اس��ت؟ طبیعتا نه‪ ،‬چرا که‬ ‫اثار ارزنده بسیاری بوده‪‎‬اند که از اقبال میان عامه نیز‬ ‫برخوردار ش��ده‪‎‬اند و چه بسا اثار بی‪‎‬ارزشی بوده‪‎‬اند‬ ‫که با عدم توجه عامه‪‎‬روبه‪‎‬رو شده‪‎‬اند‪.‬‬ ‫اما عامه‪‎‬پس��ندی به عن��وان صفتی که ب��ر ابتذال و‬ ‫بی‪‎‬مایگی داللت می‪‎‬کند‪ ،‬از انجا ناش��ی شده که اثار‬ ‫بسیاری از همان ابتدا به نیت جذب مخاطب انبوه و‬ ‫عام نوشته شده و برای تضمین این مساله‪ ،‬نویسنده‬ ‫س��طح کار را تا اندازه‪‎‬ای پایین می‪‎‬اورد که اطمینان‬ ‫حاصل کن��د برای طیف‪‎‬های مختلف مخاطبان قابل‬ ‫درک و جذاب خواهد بود؛ به ویژه طیف‪‎‬هایی که به‬ ‫لحاظ سواد و س��لیقه فرهنگی و هنری سطح پایین‬ ‫و به لحاظ کمی از سطح باالیی برخوردارند‪ .‬چنین‬ ‫تلقی و رویکردی حاصل نگاهی منفعت طلبانه است‬ ‫که در شناس��ایی اثار عامه‪‎‬پس��ند از ن��کات کلیدی‬ ‫محسوب می‪‎‬شود و البته در اغلب موارد نیز جواب‬ ‫داده و نتیجه مورد نظر نویسنده را به همراه می‪‎‬اورد‪.‬‬ ‫با ای��ن اوصاف‪ ،‬نباید زیاد تعجب ک��رد اگر به اثار‬ ‫بی‪‎‬ارزش و مبتذل‪ ،‬صفت عامه‪‎‬پسند اطالق می‪‎‬شود‪،‬‬ ‫چرا که اگر از استثناها بگذریم‪ ،‬اغلب اثار عامه پسند‬ ‫از این شرایط برخوردارند‪.‬‬ ‫برای بازشناسایی رمان عامه پسند یا پاورقی داستانی‬ ‫(رم��ان پاورقی) ش��اید بهتر باش��د به ج��ای ارائه‬ ‫ی را برشمریم که هر اثر داستانی‬ ‫تعریف‪ ،‬ویژگی‪‎‬های ‪‎‬‬ ‫عامه‪‎‬پسند در سطوح مختلف – کم یا زیاد ‪ -‬با انها‬ ‫اشتراک دارد‪:‬‬ ‫‪ .1‬نویس��نده رمان عامه‪‎‬پس��ند نوشتن را یک حرفه‬ ‫می‪‎‬بین��د‪ ،‬دغدغ��ه هنری ن��دارد‪ ،‬ه��دف او جذب‬ ‫مخاطب انبوه و کسب فروش باالتر است‪.‬‬ ‫‪ .2‬رمان عامه‪‎‬پس��ند به نیت سرگرم کردن مخاطب‬ ‫ی‬ ‫نوشته می‪‎‬شود؛ حتی اگر قصد طرح حرف یا پیام ‬ ‫در می��ان باش��د‪ ،‬در درجه‪‎‬های بع��دی اهمیت قرار‬ ‫می‪‎‬گیرد‪ .‬س��طح تلقی و نگاه به س��وژه پایین است‪،‬‬ ‫هیچ گاه به عمق نمی‪‎‬رود‪ ،‬دنیای ان ساده و به دور از‬ ‫ی و بیرونی ا‪‎‬ست‪.‬‬ ‫پیچیدگی‪‎‬های درون ‪‎‬‬ ‫‪ .3‬رم��ان عامه پس��ند برای خوانندگان کم س��واد و‬ ‫در مواردی خاص متوس��ط نوش��ته می‪‎‬ش��ود که از‬ ‫س��طح س��لیقه فرهنگی و هنری پایینی برخوردارند‬ ‫و اغلب نیز از سوی این‪‎‬گونه مخاطبان که در قیاس‬ ‫با طیف‪‎‬های دیگر پرش��مارترند با اس��تقبال روبه‪‎‬رو‬ ‫می‪‎‬شوند‪.‬‬ ‫‪ .4‬مضمون رمان عامه‪‎‬پس��ند کهنه‪ ،‬تکراری و متکی‬ ‫بر کلیشه‪‎‬هاست‪ ،‬عناصر داستانی ان اشنا و پرطرفدار‬ ‫در میان عامه مردم هس��تند‪ ،‬حادثه محور و مملو از‬ ‫اتفاقات ریز و درشت است که یکی پس از دیگری‬ ‫رخ داده و مخاطب را با خود همراه می‪‎‬کنند‪.‬‬ ‫‪ .5‬نویس��نده رمان عامه پس��ند از الگوهای امتحان‬ ‫پس داده اس��تفاده کرده و س��راغ تجربه‪‎‬های تازه و‬ ‫متف��اوت نمی‪‎‬رود‪ .‬نثری س��اده و قابل فهم و اغلب‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫از تواریخ ایام‬ ‫موارد س��هل انگارانه دارد‪ ،‬س��اختارش اغلب خطی‬ ‫و ب��ه دور از پیچیدگی ا‪‎‬س��ت؛ به همین دلیل اغلب‬ ‫– حتی به فرض تازگی مضمونی‪ -‬فاقد خالقیت و‬ ‫نواوری ا‪‎‬ست‪.‬‬ ‫هرچن��د پاورقی داس��تانی و رمان عامه‪‎‬پس��ند دو‬ ‫روی یک س��که تلقی ش��ده و به‪‎‬طور کلی در یک‬ ‫معنا به کار می‪‎‬روند‪ ،‬اما این دو به لحاظ س��اختاری‬ ‫تفاوت‪‎‬های��ی با یکدیگر دارند ک��ه در واقع حاصل‬ ‫چگونگ��ی ارائه انها ب��ه مخاطب اس��ت‪ .‬بنابراین‬ ‫اگرچه این دو رفته رفته به یک معنا گرفته ش��ده‪‎‬اند‪،‬‬ ‫اما هر یک ادبیات داس��تانی عامه‪‎‬پسند دوره زمانی‬ ‫خاص��ی را نمایندگی کرده و با وجود اش��تراک در‬ ‫ویژگی های برشمرده شده برای رمان عامه‪‎‬پسند‪ ،‬به‬ ‫لحاظ فرمی و مضمونی تفاوت‪‎‬هایی نیز با یکدیگر‬ ‫دارند‪.‬‬ ‫روزگاری اکثری��ت قری��ب ب��ه اتف��اق رم‪‎‬ان ه��ای‬ ‫عامه‪‎‬پسند‪ ،‬ابتدا به عنوان پاورقی در نشریات منتشر‬ ‫ش��ده و پس از پایان انتش��ار و در صورت شهرت‬ ‫یافتن و اس��تقبال مخاطب از انها در قالب کتاب نیز‬ ‫منتشر می‪‎‬شدند‪ .‬اگرچه اغلب رمان‪‎‬های عامه‪‎‬پسندی‬ ‫که در سال‪‎‬های پیش از انقالب منتشر شده‪‎‬اند همین‬ ‫مسیر را پشت سر گذاشته‪‎‬اند و سهم اندکی از انها از‬ ‫ابتدا به صورت کتاب به خواننده ارائه شده‪ ،‎‬بنابراین‬ ‫چه بسیار داستان‪‎‬های (پاورقی‪‎‬های) عامه‪‎‬پسندی که‬ ‫در دل نشریات باقی مانده و هیچ گاه شانس انتشار در‬ ‫قالب کتاب نداشت ‪‎‬ه و به همین دلیل دور از دسترس‬ ‫مانده‪‎‬اند و حتی بود‪‎‬ه نمونه‪‎‬هایی که با وجود شهرت‬ ‫بس��یار به هردلیل از این امکان برخوردار نش��دند‪.‬‬ ‫نمونه معروف ان «افت» اثر حسینقلی مستعان است‬ ‫که نه‪‎‬تنها بهترین اثر این نویسنده محسوب می‪‎‬شود‬ ‫بلک��ه از جمل��ه محبوب ترین پاورقی‪‎‬ه��ای تاریخ‬ ‫ادبی��ات داس��تانی در ایران بوده و به دلیل اس��تقبال‬ ‫بس��یار زیاد از ان به مدت ش��ش سال‪ ،‬هر هفته در‬ ‫مجل��ه «تهران مصور» ب��ه صورت پاورقی منتش��ر‬ ‫می‪‎‬ش��د‪ .‬افت اگرچه س��رانجام تا یک قدمی انتشار‬ ‫به صورت کتاب هم پیش رفت اما به دلیل اختالف‬ ‫میان مستعان و ناشر کل نسخه های ان خمیر شدند‬ ‫و بع��د از ان هم امکان کتاب ش��دن مجدد ان پیش‬ ‫نیامد و به همین دلیل برای نسل‪‎‬های بعد این کتاب‬ ‫همچنان ناخوانده ماند‪ .‬اهمیت انتشار پاورقی‪‎‬ها در‬ ‫قال��ب کتاب از ان روس��ت ک��ه در ماندگاری و در‬ ‫دسترس بودن ان سهم بسزایی دارد‪ .‬برای نمونه در‬ ‫میان اثار خود مستعان و خیل پاورقی‪‎‬های موفقی که‬ ‫داشته‪ ،‬تنها از انها که به صورت کتاب منتشر شده اند‪،‬‬ ‫نام و نشانی باقی مانده است‪.‬‬ ‫در سال های پس از انقالب به دالیل مختلف شرایط‬ ‫به‪‎‬گونه ای رقم خ��ورد که پاورقی نویس��ی از رونق‬ ‫افتاده و منسوخ شد؛ بنابراین داستان های عامه‪‎‬پسند‬ ‫نیز از همان ابتدا در قالب کتاب منتشر شدند‪ .‬اطالق‬ ‫عنوان پاورقی به رمان‪‎‬های عامه‪‎‬پسند در این سال‪‎‬ها‬ ‫نیز یادگار دورانی ا‪‎‬ست که این اثار اغلب به صورت‬ ‫پاورقی در نشریات نوشته می‪‎‬شدند‪ .‬در واقع همانند‬ ‫عن��وان فیلمفارس��ی روی محص��والت تج��اری و‬ ‫نازل س��ینمای ایران که ا ‪‎‬ز پی��ش از انقالب ت ا کنون‬ ‫– با وجود برخی تفاوت‪‎‬هایشان‪ -‬باقی مانده‪ ،‬عنوان‬ ‫پاورقی نیز همچنان به رمان‪‎‬های عامه‪‎‬پس��ند اطالق‬ ‫می‪‎‬ش��ود؛ اگرچه این کتاب ها اصال به شکل پاورقی‬ ‫منتشر نشده‪‎‬باشند‪.‬‬ ‫انتش��ار داس��تان به صورت پاورقی به دلیل شکل و‬ ‫نحوه ارائه داس��تان به مخاطب‪ ،‬خواسته یا ناخواسته‬ ‫ی و روای��ی به این‬ ‫ویژگی‪‎‬های��ی را ب��ه لح��اظ فرم ‬ ‫داس��تان‪‎‬ها تحمیل می‪‎‬کرد ک��ه عمده‪‎‬ترین تفاوت‪‎‬ها‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫می��ان پاورقی‪‎‬ه��ای قدیمی با رمان‪‎‬های عامه‪‎‬پس��ند‬ ‫امروزین را رقم زده است‪.‬‬ ‫پاورقی‪‎‬ها به صورت دنباله‪‎‬دار در هر ش��ماره از یک‬ ‫نشریه با حجمی کم و بیش مشخص و ثابت منتشر‬ ‫می‪‎‬ش��دند‪ .‬نویس��نده پاورقی برای موفقیت داستان‬ ‫خود باید دو نکته را در هر قس��مت از ان که برای‬ ‫چاپ می‪‎‬س��پرد‪ ،‬مورد توجه قرار می‪‎‬داد؛ نخس��ت‬ ‫جذب مخاطب و دوم نگه داش��تن مخاطب‪ .‬بنابراین‬ ‫در ه��ر بخش از پاورقی باید اتفاقی در امتداد محور‬ ‫اصلی داستان یا حداقل در شاخه های فرعی داستان‬ ‫تدارک دیده می‪‎‬ش��د که مخاط��ب را جذب کرده و‬ ‫با داس��تان همراه س��ازد‪ .‬همچنین نویسنده باید هر‬ ‫روزگاری اکثری��ت قری��ب ب��ه اتف��اق‬ ‫رم‪‎‬ان های عامه‪‎‬پس��ند‪ ،‬ابتدا به عنوان‬ ‫پاورقی در نشریات منتشر شده و پس‬ ‫از پایان انتش��ار و در صورت ش��هرت‬ ‫یافتن و اس��تقبال مخاط��ب از انها در‬ ‫قالب کتاب نیز منتشر می‪‎‬شدند‬ ‫قس��مت از داس��تانش را در جایی تمام می کرد که‬ ‫خوانن��ده را برای دنبال کردن ماجرا منتظر نگه دارد‪.‬‬ ‫به همین دلیل وقتی این داستان ها به عنوان یک رمان‬ ‫در قالب کتاب منتشر می‪‎‬شدند‪ ،‬کنار هم قرار گرفتن‬ ‫این بخش ها به لحاظ فرمی و روایی شکل خاصی را‬ ‫به‪‎‬وجود می‪‎‬اورد که با ساختار متعارف رمان متفاوت‬ ‫بوده و از همین رو با رمان‪‎‬هایی که در این س��ال ها‬ ‫نوشته شده و از ابتدا نیز قالب کتاب برای انها در‬ ‫نظر گرفته شده‪ ،‬تفاوت‪‎‬هایی محسوس دارند‪ .‬از‬ ‫سوی دیگر باید در نظر داشت نویسنده‪‎‬ای که از‬ ‫ابت��دا نگارش یک رمان را در ذهن دارد‪ ،‬ان را به‬ ‫عنوان یک کل در نظر گرفته و ساختاری حساب‬ ‫شده و منسجم را ‪ -‬در حد بضاعت خود– برایش‬ ‫طراحی می‪‎‬کند برخالف داس��تانی که از ابتدا به‬ ‫نیت پاورقی شدن نوش��ته شده و نویسنده حین‬ ‫انتشار پاورقی مشغول نگارش ان است؛ به دلیل‬ ‫اینکه نویس��نده بخش به بخش داس��تان را پیش‬ ‫می‪‎‬برد و ب��ه جای تمرکز بر س��اختمان کلی اثر‬ ‫و س��پس وارد ش��دن به بخش‪‎‬های جزیی‪‎‬تر ان‪،‬‬ ‫این مس��یر را برعکس می‪‎‬پیماید و از جزء به کل‬ ‫می رس��د‪ .‬به عبارت دیگر س��اختار کلی پاورقی‬ ‫حین انتش��ار به صورت کت��اب‪ ،‬از کنار هم قرار‬ ‫گرفتن این بخش‪‎‬ها ش��کل می‪‎‬گی��رد و اغلب به‬ ‫دلیل ش��یوه کار‪ ،‬متش��تت و به دور از انسجام از‬ ‫کار درمی اید‪.‬‬ ‫در کنار تفاوت ساختاری مورد اشاره‪ ،‬تغییر سلیقه‬ ‫و ذائقه مخاطبان این سال‪‎‬ها با خوانندگان نشریات‬ ‫ان روزگار و همچنین‪ ‎‬سیاستگذاری‪‎‬های متفاوت‬ ‫فرهنگی در ای��ن دو دوره نیز به لحاظ مضمونی‬ ‫تفاوت‪‎‬های دیگری را میان پاورقی دیروز و رمان‬ ‫عامه پسند امروز شکل داده‪‎‬است؛ اما با این وجود‬ ‫کلیت این اثار ‪ -‬در گذش��ته و حال ‪ -‬همچنان با‬ ‫ان ویژگی‪‎‬ها که برای رمان‪‎‬های عامه‪‎‬پس��ند مورد‬ ‫اشاره قرار گرفت‪ ،‬نس��بت‪‎‬های پررنگی داشته و‬ ‫به همین دلی��ل محصوالت هر دو مقطع زمانی را‬ ‫به درس��تی می‪‎‬توان در یک طیف به عنوان ادبیات‬ ‫داستانی عامه‪‎‬پسند جای داد‪.‬‬ ‫‪77‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫داستان کربالیی لو در یکی از روستاهای شمال کشور روی‬ ‫می دهد‪ .‬اما نویسنده با تعهد‪ ،‬نشانه ای سرراست به دست‬ ‫ما نمی دهد که بدانیم دقیقا به کجای این جغرافیا اش��اره‬ ‫می کند‪ .‬این فرایند اگاهانه برای ان اس��ت که جغرافیای‬ ‫داس��تان‪ ،‬در ابتدا توسع و گسترش پیدا کند و دوم اینکه‬ ‫تبدیل به یک ساحت ش��ود؛ ساحتی فراتر از نشانه ها و‬ ‫عالئم ظاهری یک منطقه‪ .‬بدین ترتیب در رمان کربالیی لو‬ ‫ان کوش��ک و باغ نارنج هم مانند اشیاء تشخص می یابد‬ ‫و در شکل گیری ساختمان رمان‪ ،‬نقش ایفا می کند‪ .‬یعنی‬ ‫در اینجا‪ ،‬فضای قصه فقط محلی نیس��ت که داستان در‬ ‫ان اتفاق می افتد بلکه با نقشی که کربالیی لو بر عهده ان‬ ‫می گ��ذارد همان تفکر و جهانبینی ایرانی در باب فضا و‬ ‫ساحت را نمایان می سازد‪.‬‬ ‫درباره رمان «نوشیدن مه در باغ نارنج»‬ ‫پرسش از هستی در روستای شمال‬ ‫محسن فرجی‬ ‫کتاب «نوشیدن مه در باغ نارنج» نوشته مرتضی کربالیی لو‪،‬‬ ‫رمان اس��ت و نه داستان بلند‪ .‬شاید بگویید اول کار این‬ ‫چه حرفی است؟ توضیح می دهم‪ .‬خیلی از کتاب هایی که‬ ‫در سال های اخیر توسط نویسندگان وطنی به بازار نشر‬ ‫امده اند‪ ،‬داعیه رمان بودن داشته اند اما داستان بلند بوده اند‪.‬‬ ‫این موضوع هم ربطی به حجم کتاب و معیارهای ظاهری‬ ‫از این دس��ت ندارد‪ .‬بلکه بنا بر تعاریف دیگری‪ ،‬داستان‬ ‫بلند محسوب می شده اند و اصرار نویسندگان یا ناشران‬ ‫انها بر رمان بودن‪ ،‬بیشتر یک ادعا بوده است‪.‬‬ ‫البته که داستان بلند هم برای خودش ژانری است و من‬ ‫نمی دانم که پافش��اری بر اینکه متنی الزاما رمان باشد از‬ ‫کجا ناشی می شود و چه فخری دارد؟ اما حاال صحبت‬ ‫ما درباره کتاب ها و نویسندگان دیگر نیست بلکه درباره‬ ‫رمان «نوش��یدن مه در ب��اغ نارنج» اس��ت‪ .‬این کتاب‪،‬‬ ‫رمان اس��ت؛ چراکه بنا به تعاریف اندیش��مندانی چون‬ ‫گئورک لوکاچ که رمان را دارای شخصیتی پروبلماتیک‬ ‫(مساله دار) دانس��ته اند‪ ،‬شخصیتی اینچنینی دارد‪ .‬یعنی‬ ‫شخصیتی که در تقابل هس��تی‪ ،‬موضوع و مساله دارد‪.‬‬ ‫ضمن اینکه یک شخصیت هم در این رمان دچار مساله‬ ‫با هستی نیس��ت بلکه هر سه شخصیت اصلی (کریم‪،‬‬ ‫ایت اهلل و سمیه) اینگونه اند‪ .‬تفاوت دیگر رمان با داستان‬ ‫بلند‪ ،‬در نحوه ش��خصیت پردازی اس��ت که در داستان‬ ‫بلند‪ ،‬ش��خصیت های کلی و تیپیک می بینیم که در واقع‬ ‫امده اند تا داستان را پیش ببرند اما رمان شخصیت هایی‬ ‫منحص��ر به فرد می افریند که دارای ویژگی های خاص‬ ‫خود هس��تند‪ .‬همین اتفاقی که در مورد «نوش��یدن مه‬ ‫در باغ نارنج» افتاده اس��ت‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬داستان بلند‬ ‫معموال حادثه محور و قصه گوست ان هم به شکل کلی‬ ‫و روایی‪.‬‬ ‫اما رمان‪ ،‬جزیی نگر و حاش��یه پرداز است‪ .‬این فرایند هم‬ ‫در «نوش��یدن مه در باغ نارنج» دیده می شود‪ .‬حال با این‬ ‫اوصاف‪ ،‬خیلی از کتاب ه��ای امروز خودمان را ببینید و‬ ‫خودتان قضاوت کنید که چه تعداد انها رمان هستند و چه‬ ‫تعداد داستان بلند‪.‬‬ ‫‪78‬‬ ‫رمان اشیاء‬ ‫ح��اال که با این اس��تدالالت‪ ،‬کتاب کربالیی ل��و را رمان‬ ‫نامیدیم‪ ،‬می توانیم با خیالی اسوده تر درباره چیستی این‬ ‫س ان ب��ا رمان های دیگر ح��رف بزنیم‪ .‬در‬ ‫رم��ان و قیا ‬ ‫«رمان نو» فرانس��ه تاکید و توجه ویژه ای بر اشیاء وجود‬ ‫داش��ت‪ ،‬اما ای��ن تاکید بر ان بود که نش��ان داده ش��ود‬ ‫ش��خصیت ها با ارزش تر از اش��یاء نیس��تند و همسطح‬ ‫یکدیگرند‪ .‬یعنی س��ختی و سردی اشیاء در تعریف انها‬ ‫دستاویزی بود برای تهی شدگی بی معنایی انسان‪ .‬در رمان‬ ‫«نوش��یدن مه در باغ نارنج» هم اشیاء بسیار مهم و دارای‬ ‫تش��خص هستند‪ .‬اما درس��ت به عکس‪ ،‬در اینجا اشیاء‬ ‫حضوری پررنگ نیافته اند تا از منزلت انسان بکاهند بلکه‬ ‫خود دارای ش��خصیت و برجستگی شده اند تا معنا پیدا‬ ‫کنند و نشانگر ان باشند که کل هستی‪ ،‬معنادار است‪ .‬رمان‬ ‫کربالیی لو درست نقطه مقابل این عبارت فرناندو پسوا‬ ‫قرار می گیرد که گفت‪« :‬چیزه��ا فقط وجود دارند‪ ،‬معنا‬ ‫ندارند‪ ».‬در کتاب «نوشیدن مه در باغ نارنج» اشیاء به مثابه‬ ‫موجوداتی هوشمند و هدف دار‪ ،‬نقش بازی می کنند و در‬ ‫پیش بردن داستان اثر دارند‪ .‬از این منظر «نوشیدن مه در باغ‬ ‫نارنج» باید اولین رمان ایرانی باشد که با نگرشی اینگونه‬ ‫اشیاء را هدف قرار داده و از انها «شخصیت» ساخته است‪.‬‬ ‫به همین دلیل‪ ،‬حتی اگر کربالیی لو در جایی هم نتوانسته‬ ‫باشد از اشیاء به درستی بازی بگیرد‪ ،‬بر او حرجی نیست‪.‬‬ ‫چون او پا به ساحتی گذاشته که در رمان ایرانی‪ ،‬سابقه و‬ ‫نمونه پیشین نداشته است‪ .‬اتفاقا باید به همین خاطر یک‬ ‫امتیاز ویژه برای رمان «نوش��یدن مه در باغ نارنج» درنظر‬ ‫گرفت‪ .‬چون همانطور ک��ه رمان های امریکای التین یا‬ ‫هر قوم و مملکت دیگ��ری بازتاب دهنده نحوه تفکر و‬ ‫جهانبینی همان سرزمین است‪ .‬کتاب کربالیی لو هم نوع‬ ‫نگاه و تفکر ایرانی را به اشیاء و هستی بر می تاباند‪.‬‬ ‫توسع جغرافیا‬ ‫«نوش��یدن مه در باغ نارنج» از ایستگاه قطاری در شمال‬ ‫کش��ور اغاز می شود و بعد در یک کوش��ک که در باغ‬ ‫نارنجی واقع ش��ده است‪ ،‬شکل می گیرد و پیش می رود‪.‬‬ ‫شواهد و نشانه های جغرافیایی وجود دارد که نشان می دهد‬ ‫رمان مدرن‬ ‫روالن بارت در کتاب «در جاهای صفر نوشتار» می گوید‪:‬‬ ‫«ایجاز زبان کالسیک (نشر و شعر) خصلت ارتباطی دارد؛‬ ‫یعنی در زبان کالسیک واژه ها تا حد امکان به نفع مناسبات‬ ‫تجرید شده اند‪ .‬در این زبان‪ ،‬هیچ واژه ای به خودی خود‬ ‫چگالش ندارد‪ .‬هر واژه پیش از انکه نشانه چیزی باشد‪،‬‬ ‫راهی اس��ت برای ارتباط گیری‪ .‬واژه بی انکه در واقعیتی‬ ‫درونی و هم��ذات با نمود بیرونی خود غرق ش��ود‪ ،‬به‬ ‫محض ادا ش��دن به سوی دیگر واژه ها امتداد می یابد‪ ،‬به‬ ‫طوری که زنجیره ای مصنوعی از صدا ها را می سازد‪ ».‬از‬ ‫این نظر‪ ،‬زبان در رمان کربالیی لو درست در نقطه تقابل‬ ‫تعریفی قرار می گیرد که روالن بارت از زبان کالس��یک‬ ‫ارائه می کند؛ او در داستان خود‪ ،‬زبان را به عنوان ابزاری تا‬ ‫حدودی مستقل از داستان به کار می گیرد که صرفا کارکرد‬ ‫ارتباط گیری ندارد‪ ،‬بلکه خود صاحب هویت و شناسنامه‬ ‫است‪ .‬او این رویکرد به زمان را با چند کار انجام می دهد؛‬ ‫یکی با همان جان بخشیدن به اشیاء که به ان اشاره شد‪.‬‬ ‫دوم با بهره گیری از ادبیات و لحن گفتار علمای حوزوی‬ ‫که همسان با زبان معمول داستان های ایرانی است و خود‪،‬‬ ‫فضا و ساحت تازه ای می افریند‪ .‬سوم هم با به کارگیری‬ ‫توصیف��ات‪ ،‬تش��بیهات و تصویرس��ازی های غریب و‬ ‫نامانوس که از کارکرد مانوس‪ ،‬مالوف زبان برای مخاطب‪،‬‬ ‫خارجهستند‪.‬‬ ‫جهان یکه نویسنده‬ ‫در کتاب «نوشیدن مه در باغ نارنج» با انکه پس زمینه داستان‪،‬‬ ‫رنگ و بویی از واقعیت دارد اما نشانه هایی فراواقعی دیده‬ ‫می شود‪.‬منظورمدراینجاکشفوشهودیکهدررماندیده‬ ‫می شود نیست بلکه اشاره ام به خود ساز و کار شکل گیری و‬ ‫پیشرفتنرماناست‪.‬مثالشخصیت هایقصه‪،‬دیالوگ هایی‬ ‫می گویند که گاهی بس��یار طوالنی اند و ح��ال و هوایی‬ ‫عرفانی – فلسفی دارند‪ .‬شاید در زندگی روزمره ادم هایی‬ ‫که اینگونه حرف بزنند نبینیم یا کمتر ببینیم‪ ،‬اما نحوه حرف‬ ‫زدن و رفت��ار انه��ا را در این داس��تان می پذیریم؛ چراکه‬ ‫کربالیی لو جهان خاص اثر را در این رمان افریده اس��ت‬ ‫که با گام گذاش��تن به این جه��ان و پذیرفتن قواعدش‪،‬‬ ‫می توانیم جنبه ها و جلوه های گوناگون ان را هم بپذیریم‪.‬‬ ‫این ساختن جهان یکه و خاص نویسنده‪ ،‬در همان بحث‬ ‫جغرافیا هم که به ان اش��اره ای کردیم‪ ،‬دیده می ش��ود‪ .‬در‬ ‫این عرصه‪ ،‬کربالیی لو فضایی را نش��ان می دهد که باید‬ ‫یکی از روس��تاهای شمالی باشد اما چون ویژگی خاص‬ ‫یک روس��تا را ندارد و در عین حال‪ ،‬نش��انه هایی از همه‬ ‫روستاهای این منطقه را به نمایش می گذارد‪ ،‬انگاری این‬ ‫الگویی از روستاهای شمالی است‪ .‬این جلوه ای از همان‬ ‫جهانی است که کربالیی لو مخصوص رمان خود ساخته‬ ‫است‪ .‬چیزی که هم در شخصیت ها‪ ،‬هم در زبان کل اثر‪،‬‬ ‫هم در دیالوگ ها و هم در اش��یاء و جغرافیای کتاب دیده‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫‪37‬‬ ‫رسانه‬ ‫تو گو با مرتضی کربالیی لو‬ ‫گف ‬ ‫در جهان سنت‪ ،‬وحدت هنوز سیطره دارد‬ ‫خوب است با موضوع نثر شروع کنیم‪ .‬بر خالف رویه‬ ‫نثر داس��تانی که رو به سوی فش��ردگی دارد تا بتواند‬ ‫قصه را روایت کند نثر تو در این کار‪ ،‬رو به توس��ع‬ ‫و گشودگی دارد‪ .‬البته فرایند و اتفاق دلچسبی است‪.‬‬ ‫اما فکر نمی کنی این نوع مواجهه با نثر که به تشبیه و‬ ‫توصیف و حاشیه نویسی نزدیک می شود ممکن است‬ ‫مخاطب را از اصل قصه دور کند؟‬ ‫باز همان دغدغ ه همیشگی مخاطب‪ .‬من بی توجهم به‬ ‫مخاطب و ش��اید همین هم باعث می ش��ود به قول تو‬ ‫مخاط��ب را از اصل قصه دورت��ر ببرم‪ .‬اصالت با حالی‬ ‫است که من موقع گشودن موقعیت و تمرکز روی اشیا‬ ‫دارم‪ ،‬مثل تمرکز روی زاغی ها و دوچرخه ها و اردک ها و‬ ‫درختان نارنج‪ .‬داستان برای من کشف اشیاست‪ .‬یک بار‬ ‫خواهرزاده ام از من پرس��ید می ایی یک موشک درست‬ ‫کنیم دویس��ت متر برود هوا؟ گفتم من اگر دلم موشک‬ ‫بخواهد می نویسمش‪ .‬مثل ژول ورن‪ .‬من موقع نوشتن در‬ ‫مورد زاغی به اصل قصه کار ندارم‪ .‬مثل واقعیت بیرون‬ ‫که تجربه اش می کنم‪ .‬فرض کن من را به میهمانی دعوت‬ ‫کرده اند در یک روستای گیالن‪ .‬در میان راه ممکن است‬ ‫با ش��نیدن صدای یک پرنده راهم را کج کنم سمت دل‬ ‫جنگل تا سر در بیاورم از صاحب صدا‪ .‬به میهمانی دیر‬ ‫می رسم؟ برس��م‪ .‬مهم اینجا کشف همین پرنده است‪.‬‬ ‫در داس��تان هم همین طور‪ .‬وقتی ی��ک دوچرخه گیرم‬ ‫می اید انقدر مهم است که بکاوم و بنویسم از ان‪ .‬شرح‬ ‫دوچرخ ه مارک سه تفنگ برای اولین بار است در داستان‬ ‫فارس��ی می اید‪ .‬این وسوسه انگیز اس��ت‪ .‬یا وقتی یک‬ ‫زاغ��ی می بینم که اطراف یک درختچه تمش��ک ورجه‬ ‫وورجه می کند‪.‬‬ ‫در داستان «نوشیدن مه در باغ نارنج» عالوه بر اینکه‬ ‫به شخصیت و زیست یک روحانی نزدیک شده ای‪،‬‬ ‫از لحن گفتاری علما هم در روایت داستان بهره برده ای‬ ‫که می تواند به تجربه شخصی تو برگردد‪ .‬حاال سوال‬ ‫این است که رس��یدن به چنین لحنی چقدر مبتنی بر‬ ‫واقعیت گفتاری انهاست و چقدر برساخته توست؟‬ ‫یعنی ایا تو یک لحن ساختگی بر مبنای یک واقعیت‬ ‫بیرونی س��اخته ای یا واقع��ا از ادبیات گفتاری حوزه‬ ‫استفاده کرده ای؟‬ ‫ش��اید مجتهد واقع��ی این طوری ح��رف نزند‪ .‬یعنی‬ ‫حرف زدن ایشان بیش از مقداری که من در نوشیدن به‬ ‫تو گوها‬ ‫کار برده ام واژگان عربی دارد‪ .‬من نخواستم گف ‬ ‫را عربی زده کنم‪ .‬اما سعی کردم لحن را دربیاورم‪ .‬شاید‬ ‫اگر بخواهم دقیق تر بگویم این لحنی اس��ت که وام دار‬ ‫لحن ی��ک روحانی مدرس حوزه‪ ،‬نشس��ته باالی منبر‬ ‫درس خارج اس��ت‪ .‬واال در صحبت ه��ای رایج بیرون‬ ‫ی و با پیچیدگی ذهنی‬ ‫ی ندارد اینقدر علم ‬ ‫روحانی لزوم ‬ ‫و با مالحظات زیبایی شناختی حرف بزند‪.‬‬ ‫از نویس��نده ای در مصاحب��ه ای خواندم که می گفت‬ ‫هر رمانی یک بهش��ت را نش��ان می دهد و از تقابل‬ ‫ان بهش��ت با زندگی و فضای واقعی زندگی شکل‬ ‫می گیرد‪ .‬ایا کوشک در این رمان همان بهشتی است‬ ‫که در تقابل با جهنم زندگی قرار می گیرد؟‬ ‫درست زدی به خال‪ .‬ظاهر قضیه همان مفهوم باغ است؛‬ ‫باغ ایرانی در س��رزمینی که کویر در مرکزش نشس��ته‪.‬‬ ‫بهش��ت هم باغی اس��ت با اب هایی که زیر درختانش‬ ‫می رود‪ .‬برای من کوشک با نارنج های پیرامونش بهشت‬ ‫اس��ت‪ .‬اما هم ه بهشت رمان نوشیدن را درخت و سبزه‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫و اب تشکیل نمی دهد‪ .‬باید مهی هم در این باغ نشسته‬ ‫باشد که همان نفس کلی است و در جان هرکه وارد این‬ ‫باغ می ش��ود معرفت می ری��زد‪ .‬به تعبیر من این مه یک‬ ‫حقیقت زنانه کلی در هستی است که بهشتیان می نوشند‬ ‫و مست می شوند‪ .‬منتها مست معرفت‪ .‬راوی دانای کل‬ ‫رمان هم همین «خانم مه» اس��ت و یک س��ر و س��ری‬ ‫با دوچرخ ه زنانه دارد که معلوم نیس��ت در روس��تا کی‬ ‫سوارش می شود‪ .‬و حضور هوشمندان ه همین مه است‬ ‫که اول دختر داستان را با اسم «سمیه» روایت می کند ولی‬ ‫در فصل پایانی دیگر اسمش را نمی برد و فقط می گوید‬ ‫«دختر»‪ .‬یعنی ما را به طرزی نامحسوس از جزیی به کلی‬ ‫می برد‪.‬‬ ‫حاال که بحث کوشک شد می خواهم بپرسم این رمان‬ ‫بر مبنای جغرافیا شکل می گیرد‪ ،‬اما این جغرافیا فراتر‬ ‫از مفهوم و بافت فیزیکی ان‪ ،‬تبدیل به یک س��احت‬ ‫می شود‪ .‬اندیشیده و اگاهانه به سراغ چنین برداشتی‬ ‫داس��تان ب��رای م��ن کش��ف‬ ‫اشیاست‪.‬یک بارخواهرزاده ام‬ ‫از م��ن پرس��ید می ای��ی‬ ‫ی��ک موش��ک درس��ت کنی��م‬ ‫دویس��ت متر برود هوا؟ گفتم‬ ‫من اگر دلم موش��ک بخواهد‬ ‫می نویسمش‪ ،‬مثل ژول ورن‬ ‫از جغرافیا رفتی؟‬ ‫بله‪ .‬یک��ی از جذابیت های فلس��ف ه و عرفان اس�لام ‬ ‫ی‬ ‫توجه��ش به عالم خیال منفصل اس��ت‪ .‬یک س��احت‬ ‫خیالی که بی��ن مجردات محض و عال��م حس وجود‬ ‫دارد و ظاهرا اولین فیلس��وفی که ان را وارد فلسفه اش‬ ‫کرده س��هروردی است‪ .‬این جدا از خیال متصلی است‬ ‫که همی��ن خیال های ذهنی من و شماس��ت‪ .‬یک عالم‬ ‫واقعی در بیرون از ماس��ت‪ .‬در این عالم‪ ،‬ماده ای وجود‬ ‫ندارد اما شکل و رنگ و بو و مزه هست‪ .‬یک جغرافیای‬ ‫لطیف است ‪ .‬منتها نکته اینجاست که مرز دقیقی بین این‬ ‫عالم و عالم س��خت و زمخت حس وجود ندارد‪ .‬شاید‬ ‫پی��ش بیاید که ادم در ی��ک موقعیت قرار بگیرد و مثال‬ ‫احس��اس کند دریا یا جنگلی که پیش رویش هست به‬ ‫نحو خارق العاده ای لطیف و درخش��ان است‪ .‬این جور‬ ‫مواق��ع احتمال دارد ادم به دریافت س��احت بینابینی که‬ ‫هم حسی است و هم خیالی است برسد‪ .‬به گمانم رمان‬ ‫در جس��ت وجوی زمان از دست رفته مارسل پروست‬ ‫نزدیک شدن به همچو ساحتی است‪ .‬منتها تشخیص اش‬ ‫کار هرکس نیست‪ .‬برای من در این رمان‪ ،‬باغ نارنج و ان‬ ‫روستا که اردک ها همچون چراغ هایی روشنش می کنند‬ ‫همچو ساحت لطیفی است‪ .‬نه از حس کامال کنده شده‬ ‫و نه خیال محض است‪.‬‬ ‫یک س��وال هم بد نیس��ت درباره تفاوت این کار با‬ ‫«خیاالت» از تو بپرس��م‪ .‬این تفاوت چنان پررنگ و‬ ‫عجیب است که من مدام در حال خواندن «نوشیدن‬ ‫مه در باغ نارنج» می پرس��یدم این داس��تان را همان‬ ‫نویسنده «خیاالت» نوشته است؟ تو کدام یک از این‬ ‫نویسنده ها هستی و ایا چنین چیزی شدنی است که‬ ‫نویسنده ای در دو کار این همه متفاوت باشد؟‬ ‫در خی��االت هم رگه های ورود به خیال هس��ت‪ .‬مغازه ‬ ‫تابلو فرش فرامرز مگر خلوتکد ه او برای ورود در جهان‬ ‫هریک از تابلوها نیس��ت؟ مگر ان برج هایی که زهره و‬ ‫محسن در ان با هم خلوت می کنند خصلت نیمه خیالی‬ ‫ندارد؟ منتها قطعا در خیاالت من خام تر و البته وحشی تر‬ ‫نوشته ام و چندان به مبانی فلسفی کاری که می کردم اگاه‬ ‫نبودم‪ .‬اگر تفاوتی می بینی به تفاوت در من برمی گردد‪.‬‬ ‫من در این مدت زیاد اموختم و توجهم به قران و معارف‬ ‫دینی و عرفانی صدچندان شد‪ .‬خیاالت عاری از بصیرت‬ ‫است‪ .‬کلماتش نورانی نیست‪ .‬ولی نوشیدن نه‪.‬‬ ‫ایا رمان نوشیدن در تقابل با مدرنیته قرار نمی گیرد و‬ ‫مدافع سنت نیست؟‬ ‫همچو تفکیکی که ما بین س��نت و مدرنیته می گذاریم‬ ‫باید روشن شود منظورمان چیست‪ .‬اگر مدرنیته به معنای‬ ‫حجیت عقل کثرت اندیش است و الغیر‪ ،‬من با ان همدل‬ ‫نیستم‪ .‬من معرفتی را به رسمیت می شناسم که افزون بر‬ ‫کثرت به وحدت هم بیندیشد‪ .‬از این نظر در جهان سنت‬ ‫می بینم وحدت هنوز سیطره دارد و این برای من دلنشین‬ ‫است‪ .‬منتها نکته اینجاست‪ .‬من به ان سنتی عالقه مندم‬ ‫ج اقای رمانم فرهیخته باش��د‪ .‬حتی‬ ‫ک��ه ادمش مثل حا ‬ ‫اگر خودش را به ندانس��تن می زند از سر دانستن باشد‪،‬‬ ‫نه جهل‪ .‬من از ادم های باسواد و بی سواد مدرن خوشم‬ ‫نمی ای��د‪ .‬برایم مضحکند‪ .‬از جاهالن عالم س��نت هم‬ ‫خوش��م نمی اید‪ .‬اما ستایش��گر عالمان س��نتی هستم‪.‬‬ ‫نوشیدن مه دعوت به بازشناسی این ادم هاست‪.‬‬ ‫‪79‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫نقدی بی رحمانه از نگاهی دیگر براخرین کتاب کربالیی لو‬ ‫میل مبهم بیهقی شدن‬ ‫مهدی سهرابی‬ ‫مرتضی کربالیی لو را اکثر کس��انی که پیگیر ادبیات‬ ‫داستانی امروز هستند به خوبی می شناسند؛ نویسنده ای‬ ‫جوان و بی حاشیه که از سال ‪ 85‬تقریبا سالی دو اثر از‬ ‫او منتشر شده است‪ .‬نام کربالیی لو دو سال پیش با رمان‬ ‫مفیداقا که به عنوان کتاب اول جایزه اصفهان انتخاب‬ ‫شد بر سر زبان افتاد‪ .‬رمانی که نشان از ورود نویسنده ای‬ ‫با نثر ق��وی و تکنیک خوب به ادبی��ات ایران می داد‪.‬‬ ‫جدیدترین اثر او با عنوان «نوش��یدن مه در باغ نارنج»‬ ‫منتشر شده و این مقاله نگاهی دارد به این کتاب‪.‬‬ ‫روستایی در دوردست‬ ‫داستان با ورود شخصیت اصلی به روستایی که داستان‬ ‫در ان اتفاق می افتد اغاز می ش��ود‪ ،‬فضاسازی ها قابل‬ ‫توجه و زیباس��ت‪ .‬نثر کت��اب در همان صفحات اول‬ ‫خواننده حرفه ای را جذب می کند‪ ،‬به جز بعضی لغات و‬ ‫عبارات که انگار از کتاب های کالسیک ادبیات فارسی‬ ‫و متعلق به قرون پیش به متن راه پیدا کرده اند‪ .‬نویسنده‬ ‫راوی س��وم ش��خص (دانای کل) را انتخاب کرده تا‬ ‫خیال خودش را راحت کند و متن را با لحن خودش‬ ‫جلو ببرد‪ .‬داستان در شمال ایران اتفاق می افتد هر چند‬ ‫موضوعش زمان و مکان نمی شناسد ولی فضای روستا‬ ‫و پیرمرد سوزنبان که قهرمان داستان او را هنگام ورود‬ ‫می بیند هیچ حس��ی را در خواننده برانگیخته نمی کند‪.‬‬ ‫پیرمرد خوب پرداخت شده‪ ،‬جای درستی قرار گرفته‬ ‫و خوب توصیف ش��ده ولی واقعی نیست‪ .‬پیرمردی‬ ‫اس��ت در یک کتاب داستان و هر چه جلوتر می رویم‬ ‫بقیه ادم های داستان هم از‬ ‫بیش��تر معلوم می ش��ود که ‬ ‫این س��نخند؛ نمی دانم این فضاسازی تعمدی است یا‬ ‫ن��ه ولی موقع خواندن کتاب مدام به این فکر می کردم‬ ‫که این ادم ها را کجا دیده ام؟ و هر چه بیشتر می گشتم‬ ‫چیزی پیدا نمی کردم‪.‬ادم های داستان که اتفاقا شش نفر‬ ‫بیشتر نیستند و یکی از انها هم (مهندس) غایب است‬ ‫فقط درون فضای این کتاب می توانند نفس بکشند‪.‬‬ ‫فرار از واقعیت و رسیدن به ناکجا‬ ‫واقعیت یعنی این معجون تلخ و مزخرفی که همه ما هر‬ ‫روز درگیرش هستیم‪ ،‬متاع انچنان دندان گیری نیست که‬ ‫‪80‬‬ ‫بی توجهی به ان باعث ناراحتی باشد‪ ،‬ولی سوال این است‬ ‫که با گریز از واقعیت به کجا پناه می بریم؟نویسنده اشکارا‬ ‫از ش��هر (خصوصا تهران) و فضای ان دلزده است‪ ،‬پس‬ ‫پناه برده به اثیری ترین و غیرواقعی ترین جایی که می شده‬ ‫گوشه یک باغ نارنج نزد پیرمردی که هر سخنش حکمتی‬ ‫دارد‪ .‬نویس��نده از جدل خسته است و از شهر دلگیر‪ ،‬به‬ ‫دنبال ارامش می گردد‪ .‬او می خواهد ارامش را در وجود‬ ‫شخصیت روحانی کتاب پیدا کند‪ .‬شهر تبدیل به اژدهایی‬ ‫ش��ده که هر عصمتی را از بین می برد‪ ،‬هیچ چیز و هیچ‬ ‫کس در ان باکره نمانده (حت��ی دیوارها و خانه ها)‪ ،‬این‬ ‫هیوال ان قدر قدرتمند اس��ت که هر کس به ان نزدیک‬ ‫ش��ود از بین می رود‪ ،‬نمونه اش پسر ایت اهلل مهندس که‬ ‫چون وارد ش��هر ش��ده از حیطه ایمان پیر داستان خارج‬ ‫شده‪ .‬قهرمان هم مانند نویسنده می خواهد از شهر دل بکند‬ ‫و ظاهرا در پایان هم به باغ نارنج برمی گردد‪ .‬اما ایا این تنها‬ ‫راه حل اس��ت؟ عزلت گزینی‪ ،‬ان هم انچنان که نویسنده‬ ‫اشاره می کند حتی مردم روس��تا هم شخص ایت اهلل را‬ ‫نمی بینند‪ ،‬این درون مایه داستان و نقطه ای است که باید‬ ‫مورد بحث قرار گیرد‪.‬‬ ‫اندر حکایت ابوالفضل بیهقی‬ ‫نویس��نده داناس��ت و ای��ن دانایی را ب��ه رخ خواننده‬ ‫می کش��د؛ دانایی از کلماتی ک��ه انتخاب می کند لحن‬ ‫گف��ت و گوهایش و حتی توصیفی که از یک درخت‬ ‫می کند معلوم است‪.‬به راستی مخاطب ادبیات داستانی‬ ‫ما چه کسی است؟‬ ‫مردم؟ که در ان صورت باید پرسید کدام مردم؟‬ ‫کتاب خوان ها‪،‬کدام کتاب خوان ها؟‬ ‫دانس��تن ب��ه تنهایی کفای��ت نمی کند‪ .‬به راس��تی این‬ ‫پیچیده نویس��ی‪ ،‬این دلبس��تگی به نثر کهن که بعد از‬ ‫مدت��ی گریبان همه نویس��ندگان ایرانی را می گیرد از‬ ‫کجا می اید؟ادبیات داس��تانی ایران هنوز جوان است‬ ‫و به تبع ان ضعف هایی هم دارد‪ .‬دیر ش��روع کرده ایم‬ ‫و می خواهیم زود برس��یم به نثر داستان نویسی امریکا‬ ‫و اروپا که ‪ 200‬س��ال قدمت دارند‪.‬در ادبیات خودمان‬ ‫هم که هر چه نگاه می کنیم اثر داس��تانی(غیر از قصه)‬ ‫نمی یابیم‪ .‬تنها اثاری که خیر و شر‪ ،‬نیکی و بدی یعنی‬ ‫لوازم درام در ان وجود دارند تفاسیر قدیمی قران است‬ ‫و اثار تاریخی که سرامدش��ان می شود تاریخ بیهقی و‬ ‫یکهو می بینی تمام نویسندگان ایرانی از خرد و کالن و‬ ‫پیر و جوان در خودشان رسالت تاریخی بیهقی شدن‬ ‫را احس��اس می کنند و به س��مت نثر کهن می روند‪.‬به‬ ‫خدای قلم قسم که قصد جسارت به هیچ صاحب فکر‬ ‫و قلمی را ندارم ولی نمی دانم چرا باید روزها و بلکه‬ ‫س��ال ها خون جگر بخوریم و عاقبت حاصلش بشود‬ ‫کتاب��ی با تیراژ ‪ 2000‬که انه��م ‪ 1000‬تایش در همین‬ ‫تهران که اکثر اهل قلم ساکن هستند فروش برود و این‬ ‫یعنی با خودمان ب��رای خودمان حرف بزنیم و از این‬ ‫بنالیم که مردم درکم��ان نمی کنند‪ .‬مردمی که ما اصال‬ ‫برای انها ح��رف نزده ایم‪.‬چرا تکلیفمان را با خودمان‬ ‫روش��ن نکنیم؟ مخاطب ما انهایی هستند که مشتری‬ ‫دائم شهر کتاب ها و کتاب فروشی های بزرگند؟‬ ‫اگر پاسخ مثبت اس��ت که ول معطلیم انها که خودشان‬ ‫حرف های هزار بار جذاب تر و قویتر برای خواندن دارند‪.‬‬ ‫همینگوی را همه اهالی ادب ایران و جهان می س��تایند؛‬ ‫همان همینگوی که فاکنر می گفت هرگز کلمه هایی به کار‬ ‫نمی برد که خواننده اش مجبور شود معنی اش را در کتاب‬ ‫لغت پیدا کند‪.‬همان کسی که اکثر دوستانش شکارچی و‬ ‫بوکسور و گاوباز و ماجراجو بودند و هر چه می گشتی‬ ‫کمتر اث��ری از هنرمن��دان پیدا می ک��ردی؛ قهرمان های‬ ‫داستان هایش هم همین ادم ها بودند و همه واقعی‪.‬‬ ‫نسبت میان حکمت و داستان‬ ‫داستان انچنان که بزرگواران گفته اند فاصله سیاه و سفید‪،‬‬ ‫تاریک و روش��ن‪ ،‬نور و ظلمت است‪.‬پس نور مطلق و‬ ‫ظلمت مطلق داستانی ندارند‪ ،‬انجا عرصه قصه و حکایت‬ ‫می شود‪.‬حکمت در ساحت دیگری است‪ ،‬اهل حکمت‬ ‫الزاما از اهالی یک دین و ایین خاص نیستند ولی دریافت‬ ‫و شهودش��ان از عالم پرده از رازها بر می اندازد و انچنان‬ ‫که گفته اند اهل سر ند و همه کس را به احوالشان اگاهی‬ ‫نیست‪.‬نویس��نده به سراغ یکی از این افراد می رود و او را‬ ‫نجاتی یا ال اقل پناهگاهی از دس��تبرد جور زمان می بیند؛‬ ‫یک روحانی مجتهد شیعه که در روستایی در شمال ایران‬ ‫با دخترش به تنهایی زندگی می کند؛ دختری که عجیب‬ ‫س��خن می گوید و در این عزلت خود خواسته همنشین‬ ‫درختان نارنج باغش می ش��ود‪ .‬روحانی بودن و مجتهد‬ ‫بودن این شخصیت چیزی بود که ته ذهنم را قلقلک داد‪.‬‬ ‫انجایی که پیامبر اسالم صفت طبیب دوار داشت و دارد و‬ ‫خود دستگیری می کرد و تمام بزرگان پس از طی مراحل‬ ‫موظف به هدایت خلق می ش��وند‪ ،‬بسیار غریب به نظر‬ ‫می رسید اگر ایت اهلل اهل سلوک است که ظاهرا هست‬ ‫انچنان که به قول س��هراب س��پهری لحن اب و زمین‬ ‫را می فهم��د چرا مردم را حتی پس��ر خودش را به حال‬ ‫خودشان رها کرده؟ با عرض شرمندگی تصویر عارف‬ ‫شیعه در این کتاب بسیار نزدیک به تصویر پدر مقدس‬ ‫در ادبیات مسیحی شده و این ایت اهلل من را عجیب یاد‬ ‫کشیش بینوایان می اندازد‪ .‬اصال اگر قرار بود که ادمی‬ ‫این همه رنج بکشد و بعد بنشیند یک گوشه از همان‬ ‫اول می نشس��ت سر جای خودش‪ ،‬پس ان رسولی که‬ ‫به فرموده قران بر هدایت مومنین مشتاق بود چه کاره‬ ‫بود که بیاید این همه رنج بکشد برای نجات این همه‬ ‫جاهل یا موالی مردان که خار در چشم و استخوان در‬ ‫گلو ‪ 25‬سال سکوت کرده بود‪ ،‬باقی عمر هم سبوح و‬ ‫قدوس می گفت‪.‬اما عرفان شیعی زنده است و در میان‬ ‫مردم جاری‪ ،‬از دید عرفان نظری هم س��فر چهارم از‬ ‫سفرهای عرفانی‪ :‬س��یر من الخلق الی الخلق مع الحق‬ ‫اس��ت و انچه در این عرفان راه ندارد عزلت است‪.‬از‬ ‫همه اینها که بگذریم نویسنده در تصویر کردن فضای‬ ‫اله��ی مورد نظرش ناتوان بوده انگار خواس��ته بگوید‬ ‫اینها معنوی اس��ت تا خواننده حس معنویت بکند اما‬ ‫به گفته همینگوی‪« :‬هدف دانستن این است که ادم به‬ ‫راستی چه حس می کند‪ ،‬نه اینکه قرار است چه حس‬ ‫بکند و چه به او اموخته اند که حس کند‪».‬‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫میهمان این هفته‪:‬‬ ‫سیاوشذوالفقاریان‬ ‫چنین کنند بزرگان‬ ‫سیاوش ذوالفقاریان‪ ،‬تصویرگر کتاب های کودک‬ ‫و نوجوان در سال ‪ 1336‬در سنگسر سمنان به دنیا‬ ‫امد‪ .‬در یک س��الگی همراه خانواده اش به تهران‬ ‫مهاجرت کرده و به این ترتیب تحصیالت خود‬ ‫را در تهران س��پری کرد‪ .‬او ک��ه تاکنون بیش از‬ ‫دویست و هفتاد کتاب برای کودکان تصویرگری‬ ‫ک��رده اس��ت در رابطه با اغ��از کارش می گوید‪:‬‬ ‫«کالس اول ابتدایی بودم و در درس هایم ضعیف‪.‬‬ ‫مادرم چند وقتی با من کار کرد و پیشرفتی حاصل‬ ‫شد‪ .‬در مدرسه برای تشویق جعبه مدادرنگی به‬ ‫من هدیه دادند که البته بعدها فهمیدم این مدادرنگی ها‬ ‫را ه��م مادرم خریده بود‪ .‬با ان مداد رنگی ش��روع به‬ ‫نقاش��ی کردم و احس��اس کردم توانایی ام نس��بت به‬ ‫بچه های دیگر بیشتر است‪ .‬من هنوز هم جعبه ان مداد‬ ‫رنگ��ی را به یاد خاطرات خ��وش دوران کودکی نگه‬ ‫داشته ام‪.‬‬ ‫یکی‪ ،‬دو س��ال بع��د اتلیه ای را در یک��ی از خیابان ها‬ ‫پیدا کرده بودم که مردی روی س��ه پایه می نشس��ت و‬ ‫نقاش��ی می کرد‪ .‬ماهی یکی‪ ،‬دوبار یواش��کی به انجا‬ ‫می رفتم و از پشت شیش��ه تابلوها را تماشا می کردم‪.‬‬ ‫کم کم که بزرگ تر ش��دم در مدرس��ه عکس بازیگران‬ ‫و خواننده ه��ا را می کش��یدم و برای پ��ول توجیبی به‬ ‫بچه ها می فروختم‪ .‬چند نفری از بچه ها هم که مقداری‬ ‫خود شیفته بودند عکسشان را می دادند که من انها را به‬ ‫صورت بزرگ بکشم و با این کار برای خودم درامدی‬ ‫کسب می کردم‪».‬‬ ‫ذوالفقاریان در دوران دبیرس��تان در مسابقه نقاشی که‬ ‫از طرف صلیب س��رخ جهانی با موضوع اهدای خون‬ ‫در جامع��ه امروز بود‪ ،‬ش��رکت می کن��د و در دنیا نفر‬ ‫دوم می ش��ود و جای��زه خ��ود را از وزی��ر اموزش و‬ ‫پرورش و وزیر بهداش��ت وق��ت دریافت می کند‪ .‬او‬ ‫عالوه بر کسب جوایز متعدد داخلی از جمله جوایزی‬ ‫در جش��نواره های کان��ون پ��رورش فک��ری کودکان‬ ‫و نوجوان��ان و انجم��ن تصویرگران در س��ال ‪1995‬‬ ‫موفق ش��د بابت تصویرگری کتاب بهار دوستی مدال‬ ‫پیشنهاد‬ ‫«شفچنکو»ی اوکراین را کسب کند‪.‬‬ ‫اما می توان ش��اخص ترین کار ذوالفقاریان را همت او‬ ‫در تولید و چاپ کتاب ه��ای کودک با چاپ حجمی‬ ‫چن��د الی��ه عنوان کرد‪ .‬ای��ن کتاب ها ک��ه به صورت‬ ‫برجسته و متحرک طراحی شده اند درحال حاضر فقط‬ ‫توس��ط او در کشور تولید می ش��وند‪ .‬البته کتاب های‬ ‫پله ای از س��ال ها قبل در ایران منتش��ر می ش��دند اما‬ ‫تحرک ش��خصیت ها و عناصر موجود در کتاب ها در‬ ‫انها دیده نمی شود و این وجه تمایز کار ذوالفقاریان با‬ ‫بقیه است‪ .‬س��ه سال پیش هم کتاب شگفتی های بدن‬ ‫انسان که از سری همین کتاب هاست توسط او چاپ‬ ‫ش��د که توانس��ت جایزه بهترین کت��اب علمی کانون‬ ‫پرورش فکری را به دست اورد‪.‬‬ ‫او همچنین سال گذشته کتابی برای شهرداری تهران در‬ ‫مورد س��اخت ماکت برج میالد طراحی کرد که کتابی‬ ‫بس��یار جالب اس��ت‪ .‬در این ماکت که ‪ 80‬سانتی متر‬ ‫ارتفاع دارد حتی شیشه های برج هم تعبیه شده است‪.‬‬ ‫با این تفاسیر دوس��ت داشتیم تا این هفته در خدمت‬ ‫ایش��ان باش��یم تا از اثار پرخاطره ایشان مطلع شویم‪.‬‬ ‫ایشان هم لطف کردند و ما را بی جواب نگذاشتند‪.‬‬ ‫«مطالعات من بیش��تر در حوزه نقاشی و تصویرگری‬ ‫ب��ود و کتاب هایی ک��ه در موضوع نقاش��ی بود برایم‬ ‫فوق الع��اده جذاب ب��ود‪ .‬اما کتابی که خیلی دوس��ت‬ ‫داش��تم زندگی نامه «س��الوادور دالی» نق��اش پراوازه‬ ‫اس��پانیایی بود‪ .‬من این کت��اب را در نوجوانی حدود‬ ‫سن‪15-16‬سالگی خواندم و برایم خاطره انگیز بود‪».‬‬ ‫ذوالفقاری��ان در م��ورد فیل��م به نوعی ناراض��ی بود‪.‬‬ ‫عقیده اش این اس��ت ک��ه زمانی که م��ا عالق ه زیادی‬ ‫به س��ینما داشتیم فیلم ها بس��یار سخیف و به اصطالح‬ ‫فیلمفارسی بودند و تنوعی در انها وجود نداشت‪ .‬ولی‬ ‫بعدها که تنوع خوب ش��د و فیلم های خوبی به بازار‬ ‫امدند ما دیگر وقتی برای تماش��ای فیلم نداش��تیم‪ .‬او‬ ‫گفت‪« :‬مثال بهتری��ن فیلم زمان کودکی ما گنج قارون‬ ‫ب��ود‪ .‬االن که ان را می بینم واقعا تاس��ف می خورم که‬ ‫بهترین فیلم زمانه ما این بوده است‪ .‬اما به هرحال بعدتر‬ ‫دو فیلم را خیلی پس��ندیدم‪ .‬یکی گوژپش��ت نتردام و‬ ‫دیگری پاپیون‪ .‬در زمینه موسیقی هم به موسیقی سنتی‬ ‫عالقه دارم‪ .‬داریوش رفیعی و ترانه گلنار او به خصوص‬ ‫برایم بسیار دوست داشتنی است و گه گاه این اهنگ را‬ ‫با خود زمزمه می کنم‪».‬‬ ‫‪ 14‬اینچ خبر‬ ‫دومین قسمت از سه گانه صدرعاملی وارد شبکه نمایش خانگی شد‬ ‫«هرش��ب تنهایی» پ��س از «ش��ب» دومین س��اخته‬ ‫رس��ول صدرعاملی درباره زائران مشهد است که پس‬ ‫از اکرانی موفق وارد شبکه نمایش خانگی شد ه و این‬ ‫فرصت برای سینمادوستان فراهم شده تا پس از چندین‬ ‫هفته‪ ،‬باردیگر با اطمینانی حداقلی از رضایت‪ ،‬دس��ت‬ ‫در جیب کرده و برای تماش��ای فیلم‪ ،‬نس��خه ای از ان‬ ‫را تهیه کنند‪« .‬هر شب تنهایی» فیلم بی ادعایی است و‬ ‫همی��ن ارتباط ب��ا ان و حتی انتقاد تند و تی��ز از ان را‬ ‫راحت می کند‪ .‬فیلم که در جش��نواره بیس��ت و هفتم‬ ‫فیلم فجر و باخاطره اس��تقبال از «شب» رونمایی شد‬ ‫ش منتقدان‪ ،‬بیشتر انتقاد به خود دید و‬ ‫در نخستین واکن ‬ ‫انتظارات براورده نشده‪ .‬صدرعاملی در نشست خبری‬ ‫پس از اک��ران فیلم گفته بود‪« :‬من س��عی کردم به دو‬ ‫وادی خرافه گویی و شعارزدگی نیفتم و اگر حاصل کار‬ ‫بی رمق اس��ت‪ ،‬معذرت می خواه��م‪ ».‬و پس از ان هم‬ ‫تاکید کرده بود‪« :‬برای تماشای این فیلم‪ ،‬فقط باید کمی‬ ‫حوصله کنیم‪ ».‬او چندان بیراه نمی گفت چرا که وقتی‬ ‫چندماه��ی بعدتر و در جش��نواره فیلم کودک همدان‬ ‫امکان تماش��ای مجدد فیلم فراهم ش��د‪ ،‬با تجربه ای‬ ‫مثلث شماره ‪38‬‬ ‫متفاوت س��الن نمای��ش را ترک کردم (ه��ر چند با این‬ ‫پرس��ش اساسی و هنوز بی پاس��خ که این فیلم را چه به‬ ‫جش��نواره کودک و نوجوان!؟)‪« .‬هرشب تنهایی» این بار‬ ‫حائز نکات و امتیازاتی بود که الاقل ان را قابل معرفی و‬ ‫پیشنهاد برای تماشا می کرد‪ .‬سه گانه صدرعاملی اگرچه در‬ ‫ اغاز برای فرمت تلویزیون وارد مرحله تولید شده بود‪ ،‬اما‬ ‫در هیمن دو گام نخست نشان داد که با وسواس سینمایی‬ ‫مقابل دوربین رفته اس��ت‪« .‬عطیه» (با بازی لیال حاتمی)‬ ‫نویس��نده و مجری یک برنامه خانوادگی رادیوست که‬ ‫در زندگی خود درگیر مش��کالتی در برقراری ارتباط با‬ ‫همسرش شده اس��ت‪ .‬عطیه برای درمان بیماری به زعم‬ ‫خود العالج‪ ،‬به همراه همسرش (با بازی مثال زدنی حامد‬ ‫بهداد) به مشهد امده و ناخواسته در مسیر بازشناسی خود‬ ‫قرار می گیرد‪ .‬این خط س��یر داس��تانی ساده در «هرشب‬ ‫تنهای��ی» پرداختی قابل قب��ول دارد و به مدد فیلمنامه و‬ ‫کارگردانی توانسته تاحدودی از درغلتیدن به ورطه تکرار‬ ‫نجات یابد‪ .‬اما با این حال نمی توان از روند کند پیشرفت‬ ‫داس��تان و نیز برخی دیالوگ ها و مونولوگ های شعاری‬ ‫فیلم که در همراهی صددرصدی مخاطب ایجاد اختالل‬ ‫می کند‪ ،‬به راحتی گذشت‪ .‬ترکیب فیلمنامه نویسان این‬ ‫فیلم (چه در طرح اولیه که از اصغر فرهادی بوده است‬ ‫و چه در بازنویس��ی نهایی که حاصل کار مش��ترک‬ ‫کامبوزیا پرتوی و رسول صدرعاملی بوده) با تصاویر‬ ‫روی پرده بی توازن است و نمی تواند مخاطب را ارضا‬ ‫کند و پربیراه نیست اگر اصلی ترین دلیل براورده نشدن‬ ‫انتظارات منتقدان در نمایش جشنواره ای را همین عدم‬ ‫توازن دانست‪ .‬با این حال تماشای این نسخه در قاب‬ ‫تلویزیون هم لذتی از جنس سینما دارد‪.‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪82‬‬ ‫مثلث شماره ‪37‬‬