ماهنامه مثلث شماره 41

‫اما و اگر های پایان جنگ و پذیرش قطعنامه‬ ‫مناقشه هایی برای تمام فصول‬ ‫هفته نامه خبری‪،‬تحلیلی‪ /‬سال اول‪ /‬شماره چهل و یکم ‪20/‬تیر ‪ 84/1389‬صفحه‪ 1000 /‬تومان‬ ‫گفت و گوی اختصاصی مثلث با پدر و مادر‬ ‫محسن روح االمینی بعد از اعالم حکم بدوی‬ ‫به اطمینان‬ ‫خاطر رسیدیم‬ ‫وداع با عالمه فضل اهلل‬ ‫اقتصاد امریکا به نفس نفس افتاده است‬ ‫نقد کتاب نفحات نفت رضا امیرخانی‬ ‫مروری بر مجموعه های داستانی تقی واحدی‬ ‫فقط یک پنجم تجارت ایران با تحریم کنندگانش است‬ ‫‪iSSN: 2008-5281‬‬ ‫‪mosalas.ir‬‬ ‫ناگفته های عباس ملکی‬ ‫مسئول ثبت مذاکرات قطعنامه ‪598‬‬ ‫عوامل پذیرش‬ ‫قطعنامه ‪ 598‬از سوی ایران‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪32‬‬ ‫بررسیقطعنامه‪ 598‬باپایانجنگهنوزعالقه مندانیداردکهدرپی‬ ‫کشفپشت پردهقبولقطعنامهتوسطایرانهستند‪،‬دراینپرونده‬ ‫سعیشدهاستباردیگربهاینپرسشپاسخدهیمکهچراقطعنامه‬ ‫‪598‬پذیرفتهشد‪.‬‬ ‫‪46‬‬ ‫ادبیاتافغانستانباسرچشمه هایغنیکهازجنگواوارگیکهدر‬ ‫تاریخمعاصراینکشوررقمخوردهاست‪،‬امروزتوانستهاثرهایقابل‬ ‫توجهیدرحوزهشعروداستانارائهکند؛تقیواحدیداستانسرای‬ ‫افغانیکیازچهره هایادبیمعاصراینکشوراست‪.‬‬ ‫خبرنامه‬ ‫ریش سفیدان سیاست وارد می شوند‬ ‫جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از جمله ریش سفیدان‬ ‫طیف اصولگرا به حساب می ایند که همواره نقشی کلیدی در بازی های سیاسی‬ ‫این جریان داش��ته اند‪ .‬در ادبی��ات اصولگرایی جمع این دو تش��کل روحانی با‬ ‫نام جامعتین ش��ناخته می ش��وند و معموال ش��خصیت ها و احزاب اصولگرا به‬ ‫مناس��بت های مختلف به دیدار انه��ا می روند تا به تعبیر خ��ود از رهنمودهای‬ ‫ریش س��فیدان این جریان بهره مند ش��وند و توش��ه راهی ب��رای فعالیت های‬ ‫اینده شان بیندوزند‪.‬‬ ‫نگاه راهبردی به نقش رسانه در عرصه های فرهنگی‪6...........................‬‬ ‫اصل ‪ 113‬قانون اساسی و تجویز تمرد؟‪8.................................................‬‬ ‫ریش سفیدان به میدان امدند‪10............................................................‬‬ ‫حذف رقیب به بهانه یک مصوبه‪11...........................................................‬‬ ‫خبرسازان در قاب تصویر‪12...................................................................‬‬ ‫توکلی؛مرد تذکرهای متوالی به دولت‪14................................................‬‬ ‫اعالم موجودیت فراکسیون مطهری‪15.................................................‬‬ ‫غرب نگران دور زدن تحریم ها از سوی چین‪16......................................‬‬ ‫‪18‬‬ ‫بررسیواقعهکهریزکپسازاعالمحکماولیهدادگاهخاطیاناینبازداشتگاهدرگفت وگوباخانواده های‬ ‫اسیب دید گاناینواقعهتلخ‪،‬نگاهیدیگربهاینموضوعاستکهبادستورمقام معظمرهبریدربرخوردبا‬ ‫خاطیانامرسرانجامبهصدورحکمدادگاهمنجرشد‪.‬‬ ‫چرا غرامت ‪ 1000‬میلیارد دالری ایران پرداخت نشد؟‪32......................‬‬ ‫ناگفته های مسئول ثبت مذاکرات اتش بس‪34.....................................‬‬ ‫‪ 10‬قطعنامه تا ‪37...............................................................................598‬‬ ‫کتابشناسی قطعنامه ‪39...................................................................598‬‬ ‫عوامل پذیرش قطعنامه ‪ 598‬از سوی ایران‪40.......................................‬‬ ‫یک پنجم تجارت ایران با تحریم کنندگانش است‪42..........................‬‬ ‫سخن از تحریم ایران فاقد مبنای منطقی‪44.........................................‬‬ ‫اعمال محدودیت های داخلی عاقالنه نیست‪45.....................................‬‬ ‫تیتر یک‬ ‫فرجام واقعه کهریزک‬ ‫در مورد مساله کهریزک قبل از هر چیز باید به ورود مقام معظم رهبری به این‬ ‫مساله اشاره کرد‪ .‬در واقع با توجه به اشرافیتی که مقام معظم رهبری بر کل‬ ‫کشور دارند همواره بر این موضوع که حقی از قشر و فردی ضایع نشود تاکید‬ ‫دارند و اگر در بحث کهریزک هم تاکید داش��تند به این دلیل بود که به خود‬ ‫زندانیان این بازداشتگاه اجحاف نشود و ان مکان چه از لحاظ محیط‪ ،‬بهداشت‬ ‫و امکانات‪ ،‬شرایط یک زندان را داشته باشد‪.‬‬ ‫از گزارش مجلس تا حکم قاضی‪18...........................................................‬‬ ‫کسی مخالف شفاف سازی درباره کهریزک نبود‪21................................‬‬ ‫به اطمینان خاطر رسیدیم‪22....................................................................‬‬ ‫حاضر نشدیم نظام و مملکت را زیر سوال ببریم‪26................................‬‬ ‫به ترکیب کمیته ویژه مجلس اعتراض داشتیم‪28.................................‬‬ ‫اتفاقات کهریزک خودسرانه بود‪29..........................................................‬‬ ‫مناقشه هایی برای تمام فصول‪30.............................................................‬‬ ‫عالمهسیدحسینفضل اهللبی شکیکیازچهره هایتاریخی‬ ‫معاصرشیعیانلبناناست‪،‬کهدرشکل گیریگروه هایمقاومت‬ ‫لبنانیحضوریجدیداشت‪.‬سیدحسننصراهللدرموردفضل اهلل‬ ‫می گویداوپدرمعنویحزب اهللبود‪.‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫داستان های واحدی‬ ‫اینک س��الیانی است که داستان نویس��ان افغانستان با نامهایی چون خالد‬ ‫حس��ینی (نویس��نده بادبادک باز) و عتیق رحیمی ( برن��ده جایزه گنگر‪،‬‬ ‫ بهترین اثر فرانسوی زبان دنیا) شهرت جهانی پیدا کرده اند‪ .‬در نظر داریم‬ ‫که از این پس به صورت ادواری داس��تان نویسان برتر این ملت هم زبان را‬ ‫به ش��ما معرفی کنیم‪ .‬در این ش��ماره به تقی واحدی پرداخته ایم‪ .‬او سال‬ ‫گذش��ته مش��ترکا به همراه عتیق رحیمی به انتخاب جایزه ادبی نوروز به‬ ‫عنوان داستان نویس برتر ‪ 10‬سال اخیر افغانستان شناخته شد‪.‬‬ ‫ن ِی پای ماندن؛ ن ِی پای رفتن!‪46......................................................‬‬ ‫مثل همه هم وطنانم می کوشیدم به چشم نیایم‪48.........................‬‬ ‫فقط وضعیت را برایت گفتم‪50.........................................................‬‬ ‫تار و پود گلیم‪52.............................................................................‬‬ ‫هفت‬ ‫درباره فضل اهلل‬ ‫درباره «عالمه س��ید محمد حسین فضل‏اهلل» زیاد می توان سخن گفت و بسیار‬ ‫سخن گفته‏اند؛ ایجابی و سلبی‪ ،‬سیاسی و غیر سیاسی‪ ،‬علمی و ژورنالیستی و‪...‬‬ ‫و این ویژگی انسان‏های متفکری اس��ت که فراتر از ساختارها می‏اندیشند و در‬ ‫اندیشه اصالح وضع موجودند‪.‬‬ ‫عالمه فضل اهلل؛ مرجعی فرا ملی‪54....................................................‬‬ ‫کلیدی برای فهم فقیه زمان و مکان‪55..............................................‬‬ ‫فضل اهلل از حامیان جدی ام�ام و رهبری بود‪56..................................‬‬ ‫علی فضل اهلل جانشین پدر می شود‪58...............................................‬‬ ‫عالمه فضل اهلل به دنبال نگاه فرا طایفه ای بود‪59................................‬‬ ‫بازگشت اقای استراتژیست‪60........................................................‬‬ ‫ترس از تکرار ویتنام‪61.....................................................................‬‬ ‫طالبان با قدرت هر چه تمام تر می جنگند‪62......................................‬‬ ‫مجازات انهایی که دیر می رسند‪63..................................................‬‬ ‫اقتصاد به نفس نفس افتاده است‪64..................................................‬‬ ‫دیپلماسی چند الیه‪65....................................................................‬‬ ‫مذاکره هنوزروی میز است‪66...........................................................‬‬ ‫بازگشت به عصر بوش‪67..................................................................‬‬ ‫کناره گیری پس از ‪ 30‬سال‪68...........................................................‬‬ ‫پیشنهادهای ال سعود‪69................................................................‬‬ ‫‪74‬‬ ‫رضاامیرخانینویسندهپرسروصداییاست‪.‬حتیاگر«مناو»بامخالفان اشدرصدر‬ ‫پرفروش ترینرمان هاقرارگیردیااینکهمقالهبلندش‪،‬نفحاتنفتخبرسازشود‪.‬‬ ‫منتقدانایننویسندهخوش سلیقهمی گوینداوجاللال احمدمعاصراست‪.‬‬ ‫و کذلک جعلنکم امه وسطا لتکون شهدا علی الناس‬ ‫و یکون الرسول علیکم شهیدا‬ ‫مثلث‬ ‫هفته نامه سیاسی‪ ،‬فرهنگی با رویکرد خبری‪ ،‬تحلیلی‬ ‫صاحب امتیاز و مدیر مسئول‪ :‬مصطفی اجورلو‬ ‫شورای سیاست گذاری‪ :‬موسسه فرهنگی‪ ،‬هنری سیمای مهر‬ ‫زیر نظر شورای سردبیری‬ ‫تحریریه‪:‬‬ ‫دبیر اجرایی‪ :‬مصطفی شوق ‬ ‫ی‬ ‫دبیر بین الملل‪ :‬هادی خسروشاهین‬ ‫ی‬ ‫دبیر سیاست‪ :‬مصطفی صادق ‬ ‫دبیر اقتصاد‪ :‬محمدهیراد حاتمی‬ ‫ ‬ ‫دبیر فرهنگ و قدمگاه‪:‬زهیر توکلی‬ ‫دبیر ورزش‪ :‬مصطفی شوقی‬ ‫دبیر خبرنامه‪ :‬سیده امنه موسوی ‬ ‫دبیر اینفوگرافی‪ :‬ایمان اوجیان‬ ‫ ‬ ‫دبیردین وتاریخ‪ :‬علیرضا شاکر‬ ‫اعضای تحریریه و همکاران‪ :‬احسان ابطحی‪ -‬مهدی افضلی‪ -‬مریم اسماعیل پور ‪ -‬امید کرمانی ها ‪ -‬علی حاجی ناصری‬ ‫فاطمه میرزایی ‪ -‬مریم میرزایی‪ -‬س��جاد محقق ‪ -‬محس��ن فرجی ‪ -‬ابراهیم اس��ماعیلی اراضی ‪ -‬کیوان امجدیان ‪ -‬مهدی‬ ‫ابعادوزوایایپنهانبرکناری مککریستالفرماندهامریکاییناتوافغانستانبا‬ ‫رعنایی ‪ -‬محمدحس��ین مهرزاد‪ -‬نرگس رس��ولی‪ -‬حس��ین نجاتی‪ -‬س��ید حجت س��جادی زاده ‪ -‬حمیدرضا امیدی سرور‬ ‫افشاگری هایمخالفاناوباماواردفازجدیدمی شودکهبهقولجانبولتنممکناست‬ ‫س��عید مروت��ی ‪ -‬رض��ا صائم��ی ‪ -‬س��عید نوای��ی ‪ -‬زین��ب حقی ‪ -‬س��میه علیپ��ور ‪ -‬الناز محم��دی ‪ -‬هوم��ن مرادی‬ ‫افغانستانویتنامدیگریبرایامریکاباشد‪.‬‬ ‫مهدی ربوشه‪ -‬محمدرضا موحدی‪ -‬علیرضا خلیفه‪ -‬محمد جواد پاینده ‪ -‬مهری جمشیدی‪ -‬علی بیهقی‬ ‫‪60‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫در باب تبرک‬ ‫در سالروز اغاز تنزیل وحی الهی بر پیامبر اسالم‪ ،‬از باب تیمن و تبرک‪ ،‬دو نوشته تقدیمتان خواهد شد‪ .‬در مقاله‬ ‫حاضر تالش ش��ده است که بر مشرب متفکران مکتب معارفی خراس��ان‪ ،‬راز اعجاز قران فارغ از تاثرات مرسوم‬ ‫متکلمان اس�لامی از مکاتب فکری بشری‪ ،‬واکاوی شود‪ .‬خالصه کالم انکه برای تبیین اعجاز قران باید راز ان را‬ ‫در خود قران جست و جو کرد‪.‬‬ ‫کتاب حکیم‪ :‬رخنه ناپذیر و ابطال نشدنی‪70.................................................................................‬‬ ‫پس از اسماعیل‪72......................................................................................................................‬‬ ‫همزیستی با جانوران‪73...............................................................................................................‬‬ ‫مردی که می خواهد جالل ال احمد باشد‪74..................................................................................‬‬ ‫نغمات نفت‪75...............................................................................................................................‬‬ ‫اگر ال احمد خرقه ای داشت ان را بر دوش که می نهاد؟‪76.............................................................‬‬ ‫لذت تلخ‪77..................................................................................................................................‬‬ ‫به سوی مدرسه زدایی؟‪78............................................................................................................‬‬ ‫مولود تجدید حیات ادبی‪79.........................................................................................................‬‬ ‫ما تا ابد مقصر خواهیم بود!‪80.......................................................................................................‬‬ ‫انار روستای تهران !‪81..................................................................................................................‬‬ ‫فنی‪:‬‬ ‫گرافیک و صفحه ارایی‪ :‬نیما ملک نیازی‪ -‬فاطمه قنائی‬ ‫پردازش تصاویر‪ :‬هومن سلیمیان‬ ‫تصحیح‪ :‬ژیال شاکری‬ ‫حروفچینی‪ :‬داود حشمتی‬ ‫امور اداری ‪ :‬سمانه مومنی‪ -‬سمیه قلی زاده‬ ‫امور مالی‪ :‬بیتا برازنده نیا‬ ‫با تشکر از‪ :‬امیر عزیزی‬ ‫چاپ‪ :‬رواق‬ ‫توزیع‪ :‬نامه امروز‬ ‫نشانی ‪ :‬تهران‪ ،‬انتهای خیابان سعادت اباد‪ ،‬خیابان دشت بهشت‪ ،‬بعد از تقاطع بهزاد‪ ،‬پالک ‪5‬‬ ‫تلفن‪22357035 :‬‬ ‫عکس‪:‬مهدی رستمی‬ ‫‪5‬‬ ‫خبرنامه‬ ‫رهبر معظم انقالب در دیدار با هنرمندان‬ ‫سینما تاکید کردند‪:‬‬ ‫نگاه راهبردی به‬ ‫نقش رسانه در‬ ‫عرصه های فرهنگی‬ ‫حضرت ایت اهلل خامنه ای‪ ،‬رهبر معظم انقالب اسالمی‬ ‫در دی��دار رئیس س��ازمان صدا و س��یما و جمعی از‬ ‫کارگردانان‪ ،‬نویس��ندگان‪ ،‬هنرمندان و دست اندرکاران‬ ‫مجموعه های نمایش��ی صد او سیما‪ ،‬جایگاه رسانه ملی‬ ‫و به ویژه بخش «هنرهای نمایشی و فیلم و سریال» را‪،‬‬ ‫مهم تر از هر زمان دیگر دانس��تند و با تشکر صمیمانه‬ ‫از تالش های ارزنده مدیران و هنرمندان رسانه ملی در‬ ‫این زمینه افزودند‪« :‬با استفاده از امکانات سخت افزاری‬ ‫و نرم افزاری از جمله تاریخ و فرهنگ جذاب و پر فراز‬ ‫و نش��یب ایران‪ ،‬می توان فاصله زی��اد وضع موجود با‬ ‫وضع مطلوب را کاهش داد و پر کرد‪».‬‬ ‫رهبر معظم انقالب اس�لامی‪ ،‬هنرهای نمایش��ی را در‬ ‫«نگاه راهبردی به نقش رسانه در عرصه فرهنگ سازی»‪،‬‬ ‫بس��یار تاثیرگذار خواندند و افزودند‪« :‬واقعیات نشان‬ ‫می ده��د که صدا و س��یما و به ویژه بخ��ش هنرهای‬ ‫نمایش��ی‪ ،‬نقش بس��یار مهمی در حال و اینده کشور‬ ‫برعهده دارند‪».‬‬ ‫ایش��ان رس��انه ملی را‪ ،‬مرکز هدایت فک��ری جامعه‬ ‫برشمردند و با اشاره به تعبیر حضرت امام خمینی(ره)‬ ‫درباره صدا و س��یما افزودند‪« :‬این دانشگاه بزرگ باید‬ ‫همچون قله ای عظیم و سرچشمه ای همیشه جوشان‪،‬‬ ‫زال ِل معارف اله��ی‪ ،‬انس��انی‪ ،‬اجتماع��ی‪ ،‬فرهنگ��ی و‬ ‫سیاسی را در زندگی مردم جاری سازد که این جایگاه‬ ‫بس��یار مهم‪ ،‬تکالیفی اساس��ی را در مقابل مس��ئوالن‪،‬‬ ‫دس��ت اندرکاران و همکاران هنرمند صد او س��یما قرار‬ ‫داده است‪».‬‬ ‫رهبر معظم انقالب اس�لامی‪ ،‬اس��تفاده دشمنان ملت‬ ‫ایران را از هنرهای نمایشی برای تاثیرگذاری در افکار‬ ‫عموم��ی‪ ،‬نش��انه ای از ظرفیت عظی��م این گونه هنرها‬ ‫دانس��تند و خاطرنش��ان کردند‪« :‬ملت بزرگ‪ ،‬زنده و‬ ‫هدفمند ایران‪ ،‬دارای پیام های ناب و س��عادت افرینی‬ ‫است و از این لحاظ نیز باید حقیقتا در اعتالی هنرهای‬ ‫نمایش��ی اهتمام ورزید و در این زمینه سرمایه گذاری‬ ‫مادی و معنوی کرد‪».‬‬ ‫ایش��ان‪ ،‬با اش��اره به س��خنان برخی هنرمندان در این‬ ‫دیدار درباره دغدغه های روحی و روانی در س��اخت‬ ‫اثار هنری و نیز مش��کالت ناشی از پرداختن به برخی‬ ‫انتقادات افزودند‪« :‬روح هنرمند‪ ،‬لطیف و ظریف است‬ ‫اما هنرمندان در این زمینه حساسیت زیادی نشان ندهند‬ ‫‪6‬‬ ‫و با اعتماد به نفس‪ ،‬به کار بسیار مهم خود بپردازند‪».‬‬ ‫ایش��ان در همین مقوله‪ ،‬برخ��ی دغدغه های هنرمندان‬ ‫را غیرواقعی دانس��تند و افزودند‪« :‬بعضی ایرادهایی که‬ ‫به س��ریال ها و فیلم ها گرفته می ش��ود درست است و‬ ‫مواردی وجود دارد که الزم است حتما رعایت شود‪».‬‬ ‫حض��رت ایت اهلل خامن��ه ای‪ ،‬عبور از خ��ط قرمزهای‬ ‫اخالق��ی‪ ،‬دینی و فرهنگ��ی را دارای ضررهای فراوان‬ ‫خواندند و خاطرنش��ان کردند‪« :‬در برخی س��ریال ها‪،‬‬ ‫نیازی به طرح این گونه موارد‪ ،‬اصوال وجود ندارد و به‬ ‫هر حال مسائلی که شرع مقدس الزم دانسته است‪ ،‬باید‬ ‫در تولیدات هنری کامال رعایت شود‪».‬‬ ‫ایشان ‪ ،‬ترویج ارتباط غلط زن و مرد را از جمله مسائل‬ ‫کامال غیرالزم برش��مردند و در تشریح مفهوم صحیح‬ ‫انتقاد به عنوان یک عنصر ضروری افزودند‪« :‬به موازات‬ ‫ط��رح نقاط منفی و تاریک جامع��ه‪ ،‬باید با طرح نقاط‬ ‫مثبت و ترس��یم مب��ارزه ش��خصیت ها و قهرمان های‬ ‫س��ریال با زش��تی ها و پلیدی ها‪ ،‬به گونه ای عمل کرد‬ ‫ک��ه در نهایت‪ ،‬ان نقاط منفی‪ ،‬طرد و مغلوب ش��وند‬ ‫چرا ک��ه در غیر این صورت‪ ،‬ط��رح نقاط منفی‪ ،‬عمال‬ ‫به نق زدن های مکرر و س��یاه نمایی تبدیل می شود و در‬ ‫جامعه یاس و نومیدی ترویج می کند‪».‬‬ ‫رهبر معظم انقالب اس�لامی در همین زمینه افزودند‪:‬‬ ‫«در هر داس��تان و سرگذش��تی‪ ،‬در چالش خیر و شر‪،‬‬ ‫انگیزه های سالم موجود برای مبارزه با جریان شر نیز‪،‬‬ ‫هنرمندانه به تصویر کشیده شود تا فضای واقعی جامعه‬ ‫در ذهن مخاطب ترسیم شود‪».‬‬ ‫ایش��ان ایس��تادگی تاریخی ملت ایران در مقابل جبهه‬ ‫استکبار را منشا دش��منی صریح و اشکار قدرت های‬ ‫بزرگ ب��ا این ملت خواندند و افزودند‪« :‬دوران کنونی‬ ‫از لحاظ سیاسی دورانی استثنایی است‪ ،‬اما بدون تردید‬ ‫ملت بزرگ ایران این گذرگاه دش��وار را نیز پشت سر‬ ‫خواهد گذاش��ت و در هر حرکتی از جمله اثار هنری‬ ‫و نمایش��ی باید واقعیت مس��لم ای��ن دوران تاریخی‪،‬‬ ‫یعنی دش��منی قدرت های زورگو ب��ا ملت ایران را در‬ ‫نظر داش��ت و نقش خود را در مقابله با این دش��منی‬ ‫ایفا کرد‪».‬‬ ‫حض��رت ایت اهلل خامن��ه ای دروغ ه��ای فضاحت بار‬ ‫دشمنان ملت ایران را در زمینه دموکراسی‪ ،‬حقوق بشر‬ ‫و همکاری با ملت ها یاداور شدند و افزودند‪« :‬کسانی‬ ‫که س�لاح و مواد ش��یمیایی را برای جنایت افرینی در‬ ‫ح��ق ملت ایران‪ ،‬در اختیار صدام قرار می دادند‪ ،‬امروز‬ ‫ش��بکه های به ظاهر فرهنگی تشکیل می دهند تا همان‬ ‫هدف را دنبال کنند و این واقعیت نباید از چشم کسی‬ ‫پوشیده بماند‪».‬‬ ‫حضرت ایت اهلل خامنه ای‪ ،‬با اش��اره به تاریخ کهن این‬ ‫س��رزمین‪ ،‬ملت ایران را از لحاظ تاریخی ملتی حقیقتا‬ ‫عفی��ف و نجیب خواندند و با یاد اوری تالش بی وقفه‬ ‫شبکه های بیگانه برای شکستن حریم عفاف و حجاب‬ ‫و ویران ک��ردن بنیان خانواده در ایران افزودند‪« :‬انهایی‬ ‫که با این ملت ادعای دوستی می کنند با تولید فیلم های‬ ‫س��ینمایی و تلویزیونی ضدایرانی‪ ،‬دش��منی خود را با‬ ‫تاری��خ و فرهنگ این ملت پرافتخار اش��کار کرده اند‬ ‫و در چنین ش��رایطی‪ ،‬هر کار نمایش��یِ سیاسی‪ ،‬باید‬ ‫با هوش��یاری کامل صورت گی��رد تا در جهت اهداف‬ ‫دشمن نباشد‪».‬‬ ‫رهبر معظم انقالب اس�لامی در تشریح انتظار رهبری‬ ‫نظ��ام از جامع��ه هنرمن��دان به ویژه دس��ت اندرکاران‬ ‫عرصه های فیلم و سریال تاکید کردند‪« :‬اگر شما در اثار‬ ‫خود با هوشیاری و دشمن شناسی‪ ،‬ایستادگی تاریخی‬ ‫ملت ایران را به زیبایی ترسیم کنید‪ ،‬خود‪ ،‬قهرمان یک‬ ‫داستان حقیقی می شوید و اثر نمایشی شما نیز مطمئنا‬ ‫جذاب تر و گیراتر خواهد بود و این مساله ای است که‬ ‫از جامعه هنرمندان و به ویژه هنرمندان فعال در صدا و‬ ‫سیما توقع می رود‪».‬‬ ‫ایش��ان با قدردان��ی از تالش های فاخر و ارزش��مند‬ ‫هنرمندان توانا و دست اندرکاران سریال ها و فیلم های‬ ‫تلویزیونی افزودند‪« :‬در پش��ت هر لحظه اینگونه اثار‬ ‫فاخر‪ ،‬دریایی از کار و تالش و ابتکار و خالقیت وجود‬ ‫دارد و باید واقعا قدردان این گونه کارها بود‪».‬‬ ‫حضرت ای��ت اهلل خامنه ای همچنین از اقای ضرغامی‬ ‫رئی��س س��ازمان صدا و س��یما و مدی��ران بخش های‬ ‫مختلف رس��انه ملی به ویژه بخش هنرهای نمایش��ی‬ ‫صمیمان��ه تش��کر کردن��د و افزودند‪« :‬باوج��ود این‬ ‫تالش های ارزش��مند‪ ،‬میان وض��ع کنونی و انچه باید‬ ‫انجام شود فاصله زیادی است که می توان با استفاده از‬ ‫ظرفیت های سخت افزاری و نرم افزاری و تالش بیشتر‬ ‫برای اعتالی برنامه ها به خصوص برنامه های نمایش��ی‬ ‫این فاصله را کاهش داد و پر کرد‪».‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫امام‬ ‫گفتوگو‬ ‫راه‬ ‫همت و کار مضاعف‬ ‫کار‪ ،‬بی همت مضاعف درجا زدن است‬ ‫احمد سالک‪/‬سخنگوی جامعه روحانیت مبارز‬ ‫به نظر من چند نکته در زمینه استقرار شعار همت و کار مضاعف که از‬ ‫سوی مقام معظم رهبری به عنوان شعار سال جاری انتخاب شده است‪،‬‬ ‫قابل ذکر است‪ .‬نکته اول نگاه دقیق به محتوای کلید واژه همت از نگاه‬ ‫علمای علم اخالق و عرفان و دانش��مندان است‪ .‬چراکه همت از نگاه‬ ‫عرفا به معنای بیدار شدن است‪ .‬کسی بیدار است که اگاه باشد و محیط‬ ‫پیرامونی خود را شناسایی کند و جایگاه خود را در نظام حکومتی بشناسد‪.‬‬ ‫شناخت جایگاه حکومتی فرد در نظام حکومتی باعث می شود که افراد‬ ‫معایب و نقایص سال گذشته را شناسایی و برای سال ‪ 89‬برنامه ای جدید‬ ‫تنظیم کنند‪ .‬بنابراین اگر کسی بیدار نشود نمی تواند به این موضوع پی‬ ‫ببرد‪ .‬نکته دیگر اینکه باید چیزی را که مانع بیداری اس��ت از بین برد‪.‬‬ ‫مبارزه با تنبلی و سستی‪ ،‬مبارزه با بی برنامگی و از این قبیل رفتارها باید‬ ‫سرلوحه کار احاد مردم قرار بگیرد تا افراد صاحب همتی بلند شوند که در جهت خدمت به مردم کار کنند‪ .‬به اعتقاد‬ ‫من اگر به این موضوعات دقت نشود و اگر بخواهند طبق روال گذشته عمل کنند چیزی تغییر نخواهد کرد‪ .‬برای انکه‬ ‫بتوانیم ان را به مرحله اجرا دراوریم الزم است خود و محیط کار و رسالت خود را دقیق بشناسیم و در مسئولیتی که‬ ‫نظام بر عهده ما گذاشته است تجدید نظر کنیم‪ .‬نکته دوم در این خصوص این است که باید به نقاط قوت خود بیش‬ ‫از نقاط ضعف دقت کنیم و نکته سوم این است که بدانیم سر سفره ای نشسته ایم که متعلق به حضرت مهدی (عج)‬ ‫است و خون شهدا و جانبازان به این سفره برکت داده است‪ .‬باید بر اساس خواسته های امام و مقام معظم رهبری عمل‬ ‫کنیم‪ .‬الزمه شناخت این مسیر مطالعه دقیق و عمیق در موقعیت مسئوالن و مردم است‪ .‬این مطالعه عمیق و علمی ما‬ ‫را از کارهای حیاتی و بدون توجه به مسائل جامعه شناختی و روانشناسی دور نگه می دارد و به سمت کار علمی سوق‬ ‫می دهد‪ .‬مشورت با انسان های خبره نیز راهبرد دیگری است که باید به ان توجه کرد‪ ،‬این مشاوران باید عالقه مند‬ ‫به دین والیت و مردم باشند‪ .‬باید نشست هایی را بدون تبلیغات اما با محتوا و دقیق برای پیشبرد اهداف جمهوری‬ ‫اسالمی و تحقق عدالت برگزار کنیم‪ .‬هرکسی در رشته خود تالش کند که وابستگی به غرب و شرق و بیگانگان را‬ ‫قطع کند‪ .‬مسئوالن باید وابستگی کشور به بیگانگان را کم و قطع کنند و میزان صادرات تولیدات داخلی را باال ببرند‬ ‫و یک رقابت در سطح بازارهای در اختیار ما به وجود بیاورند‪ .‬این راهکار همت بلند در زمینه خودکفایی جامعه در‬ ‫عرصه های مختلف را بیشتر و بیشتر می کند‪ .‬هر مسئولی در این راستا وظیفه ای دارد‪ .‬حتی ائمه جمعه ما نیز باید توجه‬ ‫داشته باشند و بخشی از خطبه های نماز جمعه هر هفته به ویژه خطبه اول را به موضوع شعار امسال و طرح موضوعات‬ ‫مرتبط با ان برای جهت دادن مردم در این راستا اختصاص دهند‪ .‬مسئوالن باید در این زمینه از خود شروع کرده تا مردم‬ ‫هم از انان الگوبرداری کنند‪ ،‬زیرا اقدامات روشن و اشکاری که برای مردم ملموس باشد‪ ،‬مشوق انان در عمل به شعار‬ ‫امسال خواهد بود‪ .‬رسانه ها نیز در نهادینه کردن شعار امسال نقش بسزایی دارند؛ رسانه ها با انجام تحقیقات می توانند‬ ‫همت و کار مضاعف را به عنوان پروژه تعریف کرده و سپس در این زمینه فعالیت داشته باشند‪ .‬باید چنانچه ارزش‬ ‫نامگذاری امسال را به درستی درک کرده ایم‪ ،‬نیازهای جامعه در این مقطع زمانی را بشناسیم و در این صورت به یقین‬ ‫در عملی کردن همت و کار مضاعف موفق خواهیم بود‪ .‬باید به اهمیت موضوع همت و کار مضاعف پی برده و این‬ ‫نامگذاری همراه با حکمت را به عنوان کالم نور تلقی کرده و همواره به رهنمودهای رهبر معظم انقالب تاسی کنیم‪.‬‬ ‫تجربه موفق ‪ 31‬سال انقالب نشان داده که شعار «ما می توانیم» یک حقیقت است‪ .‬تجسم این شعار در عرصه انرژی‬ ‫هسته ای‪ ،‬سلول های بنیادی‪ ،‬سدسازی‪ ،‬فناوری هوا و فضا‪ ،‬پیشرفت های پزشکی و ده ها عنوان دیگر خود را نشان داده‬ ‫است‪ .‬پس ما که چنین تجارب موفقی داریم‪ ،‬چه دلیلی دارد که برای فتح قله های بلندتر خیز برنداریم؟ به نظر می رسد‬ ‫که نامگذاری امسال به نام همت مضاعف و کار مضاعف به دلیل توفیقات گذشته و ترسیم افق روشن اینده است؛‬ ‫افق روشنی که با دو عنصر همت مضاعف و کار مضاعف رقم می خورد‪ .‬اگر همت مضاعف باشد‪ ،‬اما کار مضاعف‬ ‫نباشد‪ ،‬می شود بلندپروازی و اگر کار مضاعف باشد‪ ،‬ولی همت مضاعف نباشد‪ ،‬می شود در خود تنیدن و در جا زدن‪.‬‬ ‫پس این دو با هم‪ ،‬برای رشد کشور در همه زمینه ها ضروری است‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬نامگذاری ها نوعی رهبری فرهنگی‬ ‫و فرهنگ سازی است‪ ،‬برخی معتقدند که این نامگذاری ها جنبه نمادین دارد‪ ،‬ولی تاکید می کنم که این سخن نادرست‬ ‫است‪ ،‬چراکه نه تنها تحقق همت مضاعف و کار مضاعف نیازی به بودجه های کالن ندارد‪ ،‬بلکه متکی بر یک اراده‬ ‫و تصمیم راسخ است‪ .‬در ضمن حرکتی صرفا نمادین نیست‪ ،‬بلکه کامال واقع بینانه و شدنی است‪ .‬اینکه هم ه اقشار‬ ‫جامعه همت شان را بیشتر کنند و برای پیشرفت کشور گام بردارند‪ ،‬نیازی به بودجه ندارد‪ .‬مثال کافی است کارمندان‬ ‫ما زودتر سرکار حاضر شوند تا کار مردم را بهتر و اسان تر راه اندازی کنند یا طلبه ها و دانشجویان ما سعی کنند که با‬ ‫همت مضاعف‪ ،‬تعطیالت کمتری داشته باشند‪ .‬همت و کار مضاعف برای رفع فقر از جامعه است‪ .‬به نظر می رسد که‬ ‫همت مضاعف و کار مضاعف در عرصه فقرزدایی با توجه به پهناوری کشور و زمین های حاصلخیز و استعدادهای‬ ‫موجود در کشور جلوه بیشتری دارد‪ .‬ما باید تالش کنیم که شاهد میزان کمتری از فقر در جامعه باشیم‪ ،‬چراکه وجود‬ ‫فقر در شان نظام جمهوری اسالمی ایران نیست و نباید از پرکردن این خال اغماض کرد‪ .‬البته خوشبختانه در این زمینه‬ ‫بسیار کار شده‪ ،‬اما چون گودال های فقر در جامعه بسیار عمیق است‪ ،‬برای رفع انها نیاز مبرم به همت مضاعف و‬ ‫کار مضاعف داریم‪ .‬مسلما این موارد نیازی به بودجه ندارد‪ .‬البته بخش هایی که نیاز به هزینه دارد نیز اگر همان هزین ه‬ ‫مصوب درس��ت اجرا شود‪ ،‬می شود همت و کار مضاعف‪ .‬نامگذاری سال ها از سوی رهبر معظم انقالب ابتکاری‬ ‫است که فقط یک حرکت تشریفاتی نیست‪ ،‬بلکه تعیین جهت گیری مورد نیاز سال است‪ .‬رهبر معظم انقالب به عنوان‬ ‫دیده بان هوشیار و دقیق نظام در اغاز هر سالی نیاز کشور را رصد می کنند و جهت گیری دستگاه های مختلف نظام را‬ ‫مشخص می کنند‪ .‬معنی این نامگذاری این است که هم ه دستگاه های مرتبط نظام‪ ،‬چه انهایی که در محدوده سه قوه‬ ‫می گنجند و چه انها که در این محدوده نیستند‪ ،‬باید هر چه جدی تر به سوی این هدف مشخص شده حرکت کنند‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫تمسک به والیت امیرالمومنین(ع)‬ ‫چی هست؟‬ ‫یعن��ی ما همین این را بخوانیم و رد بش��ویم؟ ان هم‬ ‫تمسک به والیت امیرالمومنین(ع) در روزی که والیت‬ ‫به همان معنای واقعی خودش بوده است‪ ،‬نه تمسک‬ ‫به محبت امیرالمومنین (ع)‪ ،‬تمسک به محبت اصال‬ ‫معنا هم ندارد‪ ،‬تمس��ک به مقام والیت ان بزرگوار به‬ ‫اینکه گرچه ما و بشر نمی تواند به تمام معنا ان عدالت‬ ‫اجتماعی و عدالت حقیقی را که حضرت امیر قدرت‬ ‫بر پیاده کردنش داش��ت‪ ،‬نمی توانیم ماها و هیچ کس‪،‬‬ ‫قدرت نداریم که پیاده کنیم‪ ،‬لکن اگر ان الگو پیدا شده‬ ‫ب��ود و حاال هم ما باید به یک مقدار کمی که قدرت‬ ‫داریم تمس��ک کنیم‪ .‬تمسک به مقام والیت معنایش‬ ‫این اس��ت که‪ - ،‬یکی از معانی اش این است که ‪ -‬ما‬ ‫ظل ان مقام والیت باشیم‪ .‬مقام والیت که مقام تولیت‬ ‫امور بر مس��لمین و مقام حکومت بر مسلمین است‪،‬‬ ‫این است که چنانچه حکومت تشکیل شد‪ ،‬حکومت‬ ‫تمسکش به والیت امیرالمومنین (ع) و این است که ان‬ ‫عدالتی که امیرالمومنین اجرا می کرد‪ ،‬این هم به اندازه‬ ‫قدرت خودش اج��را کند‪ .‬به مجرد اینکه ما بگوییم‬ ‫ما متمسک هستیم به امیرالمومنین‪ ،‬این کافی نیست‪،‬‬ ‫این تمس��ک نیست اصلش‪ .‬وقتی که حکومت الگو‬ ‫قرار داد امیرالمومنین ‪ -‬س�لام اهلل علیه ‪ -‬را در اجرای‬ ‫حکومتش‪ ،‬در اجرای چیزهایی که باید اجرا بکند‪ ،‬اگر‬ ‫او را الگو قرار داد‪ ،‬این تمس��ک کرده است به والیت‬ ‫امیرالمومنین(ع)‪.‬چنانچهاوالگونباشد‪،‬یااینکهتخلفات‬ ‫حاصل بشود از ان الگوی بزرگ‪ ،‬هزار مرتبه هم روزی‬ ‫بگوید «خدا ما را از متمس��کین قرار داده است»‪ ،‬جز‬ ‫یک کذبی چیزی نیست و مجلس که از مقامات بلند یا‬ ‫بلندترین مقام کشوری است‪ ،‬چنانچه الگو قرار داد ان‬ ‫چیزی که امیرالمومنین می خواست و ان عدالتی را که‬ ‫ان در همان برهه کمی که به او مجال دادند ‪ -‬خیلی کم‬ ‫مجال پیدا کرد ‪ -‬اگر الگو قرار بدهند ان را برای اینکه‬ ‫احکام را و اموری که باید محول به انهاست به ان نحو‬ ‫اجرا بکنند‪ ،‬به ان نحو تصویب بکنند و دقت بکنند‪ ،‬ان‬ ‫وقت می شود گفت که مجلس ما هم از متمسکین به‬ ‫امیرالمومنین (ع) هستند و ما چنانچه مجلس نتواند این‬ ‫کار را بکند‪ ،‬یا خدای نخواسته نخواهد این کار را بکند‪،‬‬ ‫یا بعضی افراد نگذارند که این کارها بشود‪ ،‬ان وقت ما‬ ‫نمی توانیم بگوییم که یک مجلس متمسک به والیت‬ ‫امیرالمومنین داریم‪ .‬و هکذا قوه قضائیه‪ ،‬اگرقوه قضائیه‬ ‫هم تبعیت نکند از ان قضا امیرالمومنین که «اقضاکم‬ ‫علی» و اگر تبعیت نکند از قضاوت اسالم‪ ،‬متشبث به‬ ‫همان قضاوت اسالمی نباشد‪ ،‬ان هم هر چه بگوید ما‬ ‫متمسک هستیم‪ ،‬بر خالف واقع است‪ .‬تمسک وقتی‬ ‫است که قوه قضائیه هم کارهایی که می کنند از روی‬ ‫الگوی علوی باش��د که همان الگوی اسالمی است‪.‬‬ ‫و م��ردم ماهم که این دعا را یا این فقره را می خوانند‬ ‫انها هم باید توجه کنند به اینکه تمس��ک به والیت‬ ‫حضرت امیر برای انها تبعیت از مقاصد اوست‪.‬‬ ‫‪7‬‬ ‫یادداشت‬ ‫محمد فرازمند‪ /‬سفیر سابق ایران در بحرین‬ ‫تجزیه و تحلیل‬ ‫یک خبر تکذیب شده‬ ‫روزنام��ه فی��گارو روز هش��تم تیرم��اه س��ال جاری‬ ‫در گزارش��ی ب��ه قل��م جورج م��ال برت��و‪ ،‬خبرنگار‬ ‫متخص��ص امور عرب��ی این روزنامه نوش��ت‪« :‬ملک‬ ‫عبداهلل» پادش��اه عربس��تان در دیداری در تاریخ پنجم‬ ‫ژوئیه ‪ 2010‬با وزیر دفاع فرانس��ه در جده گفته است‬ ‫دو کشور «‪ »State‬در منطقه «ایران و اسرائیل» لیاقت و‬ ‫شایستگی وجود ندارند‪ .‬این خبرنگار افزوده است که‬ ‫ی��ک منبع در کاخ الیزه و منبعی دیگر در وزارت دفاع‬ ‫فرانسه این قضیه را تایید کرده اند‪.‬‬ ‫انتش��ار این گزارش بازتاب ه��ای متفاوتی در ایران و‬ ‫عربس��تان و رسانه های منطقه داش��ته است‪ .‬یک منبع‬ ‫س��عودی این گزارش را تکذیب کرد‪ .‬گرچه در عالم‬ ‫دیپلماسی تکذیب یک خبر از سوی منبع مرتبط با خبر‬ ‫به معنای ان اس��ت که کشور و دولت یاد شده تمایل‬ ‫اختالف نظر به معنای حرمت شکنی نیست‬ ‫حسینعلی شهریاری‪ /‬رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس‬ ‫در انچه به بررس��ی و تصویب الیحه برنامه پنجم توس��عه در‬ ‫مجلس مربوط می شود نمایندگان مجلس حق دارند که از متوقع‬ ‫بودن دولت خرده گیری کنند اما این موضوع نمی تواند زیر پای‬ ‫گذاشته شدن حرمت قوای س��ه گانه را توجیه کند‪ .‬نمایندگان‬ ‫مجلس پس از انتخاب ش��دن از س��وی مردم و در بدو ورود به‬ ‫ساختمان بهارستان‪ ،‬درست پیش از نشستن بر کرسی های سبز‬ ‫رنگ صحن مجلس سوگند خورده اند که برای مدت چهار سال‬ ‫سیاست‬ ‫ضم��ن پایبندی به نظام و والیت‪ ،‬وکیل منافع موکالن باش��ند؛‬ ‫بنابراین نمی توان از انها انتظار داش��ت که به نش��انه همراهی و همس��ویی با دولت‬ ‫و دادن رای مثبت به لوایح پیش��نهادی‪ ،‬به عقیده ش��خصی خود و نظر کارشناس��ان‬ ‫دستگاه قانونگذاری پشت کنند‪ .‬نه در ایران که در همه کشورهای دارای نظام معتقد به‬ ‫مردم ساالری همیشه میان دولت و مجلس بر سر چگونگی تحقق منافع ملی اختالف‬ ‫وجود داشته و خواهد داشت از این رو نمی توا ن از حاشیه هایی که ممکن است بر سر‬ ‫تصویب یک طرح یا الیحه به جدال لفظی میان اعضای یک کابینه با نمایندگان یک‬ ‫مجلس به وجود می اید‪ ،‬سو ءاستفاده کرد و ان را دلیلی بر ریشه ای بودن اختالف ها و‬ ‫مرس��وم بودن حرمت شکنی میان اهالی سیاست تعبیر کرد‪ .‬خاصه در نظام جمهوری‬ ‫اسالمی ایران که در مدت سه دهه نشان داده است به لحاظ سالمت سیاسی دولت و‬ ‫مجلس همواره بر سر تامین منافع ملی و رسیدگی به خواسته های مردم بیشترین تعامل‬ ‫را داشته اند‪ .‬نه دولت‪ ،‬نه مجلس و نه دستگاه قضایی هیچ کدام نه می توانند و نه حق‬ ‫دارند که به نام خدمت به مردم و یا هر عنوان دیگری‪ ،‬خارج از قوانین موضوعه تابع‬ ‫دستگاه دیگر بشوند و یا دیگری را به فرمانبری از خود دعوت کنند؛ چراکه در قانون‬ ‫اساس��ی جمهوری اسالمی مطابق سایر نظام های معتقد به مردم ساالری استقالل قوای‬ ‫س��ه گانه به عنوان یک اصل غیر قابل عدول به رس��میت شناخته شده است‪ .‬مطابق‬ ‫قانون اساس��ی اختالف نظر میان قوای س��ه گانه هرچقدر بزرگ باشد‪ ،‬باز نمی تواند‬ ‫توجیه��ی برای از یاد بردن وظایف اصلی و زیر پا گذاشته ش��دن قانون تلقی ش��ود‬ ‫چراکه از همان ابتدا‪ ،‬قانونگذران وقت با تعریف ش��ورای نگهبان قانون اساس��ی و‬ ‫مجمع تش��خیص مصلحت نظام و تعیین وظایف انها راهکا ر مربوط به رس��یدگی‬ ‫ب��ه اختالف های احتمالی را پیش بینی کرده اند‪ .‬در این س��ه دهه کم نبودند لوایح و‬ ‫طرح هایی که به دلیل وجود اختالف با حکمیت ش��ورای نگهبان قانو ن اساسی و یا‬ ‫مجمع تش��خیص مصلحت نظام تعیین تکلیف شدند؛ نتیجه اینکه هنوز هم می توان‬ ‫ب��ا مراجعه به مراجع قانونی یاد ش��ده به اختالف های پیش امده بر س��ر چگونگی‬ ‫تامی��ن مناف��ع ملی پایان داد‪ .‬از همه مهم تر فراموش نکنی��م که به گواه انچه تاکنون‬ ‫مش��اهده کرده ایم؛ رهنمود های مقام معظم رهبری همواره بهترین حکم برای پایان‬ ‫دادن به اختالف های احتمالی یاد ش��ده بوده است؛ چنانچه در ارتباط با مسائل اخیر‬ ‫از زبان ایش��ان ش��نیده ایم که چگونه دولت و مجلس را به پایبندی قانون‪ ،‬اخالق و‬ ‫محترم شمردن حرمت اشخاص فراخواندند‪ .‬بنابراین می توان مدعی شد‪« :‬اشخاص‬ ‫در هر سمت و مسئولیتی که هستند با رعایت حرمت ها به قانون پایبند باشند و امور‬ ‫محول ش��ده را بر مبنای نظرات کارشناسی و فارغ از تعلقات سیاسی رسیدگی کنند‬ ‫و از بابت اختالف سلیقه های احتمالی به خود نگرانی راه ندهند که رسیدگی به این‬ ‫اختالف ها در قانون پیش بینی شده است‪».‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ندارند مسئولیت اظهارات منسوب به خود را به عهده‬ ‫بگیرن��د و به لحاظ دیپلماتیک ط��رف مقابل می تواند‬ ‫ماجرا را تمام شده تلقی کند‪ .‬لکن چنانچه قصد داشته‬ ‫باشیم تحلیلی از چند و چون ماجرا ارائه کنیم می توان‬ ‫سواالت ذیل را مطرح کرد‪.‬‬ ‫الف) چرا یک رس��انه معروف فرانسوی از قول منابع‬ ‫رسمی کشورش چنین خبری را نقل کرده است؟‬ ‫ب) چ��را مقام��ات وزارت دفاع فرانس��ه این خبر را‬ ‫تکذیب نکرده اند؟‬ ‫ج) خبرنگار م��ورد بحث که متخص��ص امور عربی‬ ‫است‪ ،‬فرد شناخته ش��ده ای که اشنایی نسبتا عمیقی با‬ ‫کشورهای عربی دارند محسوب می شود و عموما در‬ ‫متن حوادث خاورمیانه حضور داش��ته است‪ .‬وی در‬ ‫سال ‪ 2003‬در عراق توسط افراد مسلح ربوده و سپس‬ ‫ازاد شد‪ .‬خبرنگاری با این سوابق می داند چنانچه خبر‬ ‫غیرموثقی را به یکی از سران کشورهای دوست فرانسه‬ ‫مخالفت با دولت‪ ،‬ملعبه ای برای سخن چینی دشمنان شد‬ ‫سید محمدحسین فرهنگی‪ /‬عضو فراکسیون اصولگرایان مجلس‬ ‫مجل��س و دولت مس��تقل و مقتدر هرچقدر هم که متفاوت از یکدیگر بیندیش��ند‬ ‫و فکر کنند باز هم هر دو از نش��انه هایی مردم س��االر بودن و برقراری دموکراس��ی‬ ‫در جامعه هس��تند؛ چنانچه قانون اساس��ی جمهوری اسالمی می گوید تمامی قوای‬ ‫س��ه گانه مقننه‪ ،‬مجریه و قضایی��ه زیر نظر والیت فقیه مس��تقل از یکدیگر فعالیت‬ ‫می کنند‪ .‬از انجا که هر دو پس از انتخاب شدن و پیش از اغاز فعالیت خود سوگند‬ ‫خورده اند که حامی و مدافع منافع مردم باش��ند؛ طبیعی به نظر می رسد که در روابط‬ ‫این دو قوه به فراخور ش��رایط زمانی بر سر چگونگی تامین منافع مردم‪ ،‬همسویی‬ ‫و تعام��ل برقرار باش��د و زمانی دیگر اختالف س��لیقه و تفاوت دی��دگاه در روابط‬ ‫طرفین حاکم شود؛ چراکه در هر دو قوه این انسان ها هستند که تصمیم می گیرند و‬ ‫نیک می دانیم که به حکم طبیعت در زیر هیچ چتر و یا پرچمی هیچ دو انس��انی را‬ ‫نمی توان یافت که در عین داش��تن عقیده مشترک بر سر مسائل کالن با یکدیگر بر‬ ‫جزییات اختالف سلیقه نداشته باشند و متفاوت فکر نکنند‪ .‬کدام ساختار حکومتی‬ ‫را می توان س��راغ داشت که سیاست مدارانش بر س��ر مسائل مختلف درگیر نشده‬ ‫باش��ند؟ نه مستقل و متفاوت عمل کردن به معنی دشمنی و تقابل است و نه تعامل‬ ‫داش��تن و همسو بودن به منزله حرف شنوی اس��ت‪ .‬هیچ کدام نافی دیگری نیست؛‬ ‫چنانچه می توان در عین حال هم مستقل بود و هم تعامل داشت‪ ،‬بدون انکه شائبه‬ ‫دش��منی و یا سرس��پردگی در اذهان و افکار مردم متبادر ش��ود‪ .‬فقط کافی اس��ت‬ ‫قانونگرا باش��یم؛ حقوق‪ ،‬اختیارات و حدود خود و دیگران را بشناس��یم و رعایت‬ ‫ان را محترم بش��ماریم که در این صورت حتی اگر مطلب و یا ماجرایی پیش بیاید‬ ‫کوچک ترین نقد‪ ،‬خرده ای و یا ابهامی به هیچ شخص و گروهی وارد نیست؛ چون‬ ‫حس��اب ها همه پاک است‪ .‬مگر داس��تان یک کالغ و چهل کالغ را از یاد برده ایم؟‬ ‫خواس��ته و یا ناخواسته همواره در نقل قول ماجراها از زبانی به زبان دیگر کلمات‬ ‫پس وپیش و حرف ها کم و زیاد ش��ده و می شوند‪ .‬هر کسی بسته به درک‪ ،‬اطالع و‬ ‫برداشت خود از وقایع روایتی دارد که می تواند با سایر روایت ها متفاوت باشد؛ فقط‬ ‫باید هوشیار بود که منافع و مطامع بر چگونگی روایت شدن ها تاثیر نگذارد‪ ،‬چرا که‬ ‫با انجام این کار به ناحق اس��باب ابروبری و رسوایی بی گناهی را فراهم کرده ایم و‬ ‫اب به اس��یاب دشمنی ریخته ایم که به گفته رهبر معظم انقالب مدت هاست برای‬ ‫نفوذ و رخنه در کمین نشس��ته است‪ .‬انچه در مدت اخیر بر سر تصویب طرح ها و‬ ‫لوایح بر مناس��بات مجلس با دولت تاثیر گذاشت و گرچه می شنویم که بر خالف‬ ‫واقعیت از ان به عنوان اختالف و رودررو شدن دو قو ه نامبرده می شود به هیچ وجه‬ ‫از این قاعده مس��تثنی نیست و موضوع جدیدی تلقی نمی شود‪ .‬طرحی یا الیحه ای‬ ‫برای تصویب و تبدیل شدن به قانون در دستور کار مجلس قرار گرفت؛ گروهی از‬ ‫نمایندگان فارغ از داش��تن تمایل و یا وابستگی به دسته بندی های اکثریتی یا اقلیتی‬ ‫تاثیرگذار‪ ،‬براساس نظر کارشناسان و به تشخیص خود موضعی همسو و یا مخالف‬ ‫با دولت اتخاذ کردند که در رویارویی با مخالفان به جنجالی تبدیل ش��د که در ان‬ ‫در حق عده ای جفا و بی عدالتی ش��د و ماجرا به ملعبه ای برای سخن چینی دشمنان‬ ‫و مغرضان تبدیل ش��د‪ .‬گرچه زمان را نمی توان به عقب برد اما اگر یادمان باشد که‬ ‫حفظ ابروی افراد و اش��خاص ان قدر محترم است که ابروبری تحت هر شرایطی‬ ‫به لحاظ عرفی‪ ،‬قانونی و ش��رعی منع و تقبیح ش��ده است‪ ،‬می توان با جلوگیری از‬ ‫تکرار ماجراهای مشابه‪ ،‬گذشته را تا حدودی ترمیم کرد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫شماره‪41‬‬ ‫نسبت دهد‪ ،‬اعتبار خود را زیرسوال خواهد برد‪.‬‬ ‫د) ایا فضای روابط بین ایران و عربس��تان از یک سو‬ ‫و فضای مناس��بات عربستان و اسرائیل از سوی دیگر‬ ‫می تواند توجیه کننده صحت یا عدم صحت اظهارات‬ ‫منسوب به پادشاه عربستان باشد؟‬ ‫در پاس��خ به این ابهامات و س��واالت به چند نکته و‬ ‫قرینه سیاس��ی می توان اش��اره کرد‪ - 1 .‬عدم تکذیب‬ ‫خبر از سوی منابع رس��می فرانسوی به ویژه انکه به‬ ‫خ الیزه و وزارت دفاع فرانس��ه نسبت داده‬ ‫مقام های کا ‬ ‫شده‪ ،‬قابل تامل است هرچند که تکذیب خبر از سوی‬ ‫منبع رسمی س��عودی بدان معنی است که سعودی ها‬ ‫اگر هم پادشاه عربستان چنین جمله ای را گفته باشد از‬ ‫این گفته ناخش��نودند و مایل نیستند در سطح علنی و‬ ‫رسمی این موضع گیری به انها نسبت داده شود‪.‬‬ ‫به عبارت دیگر برای زب��ان دیپلماتیک نوعی تصحیح‬ ‫لغزش زبانی محسوب می شود‪.‬‬ ‫‪ - 2‬فضای فعلی روابط ایران و عربستان مثبت نیست‬ ‫و طی ماه های اخیر شاهد اظهارات و موضع گیری های‬ ‫منفی س��عودی ها علیه ایران بوده ایم‪ .‬سعودی ها بابت‬ ‫نقش ایران در تحوالت عراق و به زعم انها نفوذ ایران‬ ‫در عراق و توان رو به تزاید هسته ای ایران‪ ،‬نگران و به‬ ‫تعبیر صحیح تر عصبانی هستند‪.‬‬ ‫‪ - 3‬عربس��تان همچنی��ن از اینکه اس��رائیل طرح صلح‬ ‫عربستان را که به تایید اجالس سران عرب در سال ‪2002‬‬ ‫رسیده بود‪ ،‬نپذیرفته است‪ ،‬از اسرائیل ناخشنود است‪.‬‬ ‫‪ - 4‬طی سال جاری وزیرخارجه عربستان یک بار در‬ ‫حضور وزیر خارجه امریکا اظهاراتی داش��ت که از ان‬ ‫ب��ه عنوان دعوت به حمله نظامی به ایران تعبیر ش��د‪.‬‬ ‫وی گفته ب��ود که تحریم ها اقدام موثر و عاجلی برای‬ ‫متوقف کردن برنامه هسته ای ایران نیست‪ .‬امریکا باید‬ ‫برنامه های فوری تری را در دستور کار قرار دهد‪.‬‬ ‫ی اسرائیل در فرانسه‬ ‫‪ - 5‬بدون شک فرانسوی ها و الب ‬ ‫اصل ‪ 113‬قانون اساسی و تجویز تمرد؟‬ ‫علی اکبر گرجی ‪ /‬استادیار دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی‬ ‫قانون اساس��ی برتری��ن هنجار مرجع در حقوق موضوعه اس��ت‪ .‬ای��ن قانون بیانگر‬ ‫چارچوب هنجاری عمل حکمرانی است‪ .‬از منظر فنی‪ ،‬کارویژه اصلی قانون اساسی‬ ‫تعبیه مجموعه ای از قواعد برای سازماندهی اقتدار سیاسی در درون دولت – کشور‬ ‫اس��ت‪ .‬پس‪ ،‬می توان هدف نخس��تین قانون اساس��ی را قاعده مندس��ازی چگونگی‬ ‫اعمال قدرت سیاس��ی دانس��ت و این همان چیزی اس��ت که ما از ان تحت عنوان‬ ‫متمدن سازی پدیده قدرت یاد می کنیم‪ .‬بی تردید‪ ،‬قاعده مندسازی فرایند اعمال قدرت‬ ‫بدون محدودسازی ان امکان پذیر نخواهد شد‪ .‬محدودسازی قدرت را می توان ارمان‬ ‫اصلی جنبش های مشروطه گرایی دانست‪ .‬گرچه به نظر برخی‪ ،‬مشروطه ایرانی پیش‬ ‫از هر چیز‪ ،‬در جس��ت وجوی عدالت و عدالت خانه بود‪ ،‬اما روش��ن است که پایبند‬ ‫کردن قدرت به مبانی عدالت روی دیگر محدودس��ازی قدرت است‪ .‬عدالت اساسا‬ ‫با قدرت نامقید ناسازگار است‪ .‬با چنین تحلیلی است که می توان رفتارهای فراقانون‬ ‫اساس��ی را با مقوله عدالت ناهمساز تلقی کرد‪ .‬قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران‬ ‫نیز به صورت نس��بی به ترس��یم قلمرو صالحیت های هر یک از نهادهای سیاس��ی‬ ‫پرداخته اس��ت‪ .‬گرچه در مواردی مانند اصل ‪ ،71‬قلمرو تعریف شده بسیار گسترده‬ ‫اس��ت‪ ،‬اما در مجموع‪ ،‬هدف قوه قانونگذار (مجلس خبرگان قانون اساسی ) ترسیم‬ ‫قلمروی مشخص برای قوای عمومی بوده است‪ .‬در نتیجه‪ ،‬کارکردها یا تفسیرهایی‬ ‫که هدف انها درهم شکستن مرزهای صالحیتی است با روح قانون اساسی ناسازگار‬ ‫به نظر می رس��د‪ .‬یکی از مواردی که در حیات سه دهه ای جمهوری اسالمی‪ ،‬هماره‪،‬‬ ‫اس��تعداد در هم ریختن مرزهای صالحیتی و تخدیش اصل تفکیک س��اختاری و‬ ‫کارکردی قوا را داش��ته اس��ت اصل ‪ 113‬قانون اس��ت‪ .‬این اصل نوعی گرته برداری‬ ‫از ماده ‪ 5‬قانون اساس��ی جمهوری پنجم فرانس��ه (‪ )1958‬است‪ .‬بر اساس این ماده‬ ‫«رئیس جمهور نس��بت به احترام قانون اساس��ی مراقبت می کند‪ .‬او از طریق داوری‬ ‫خود کارکرد منظم قوای عمومی و تداوم دولت را تامین می کند‪ .‬رئیس جمهور ضامن‬ ‫استقالل ملی‪ ،‬تمامیت ارضی و احترام به معاهدات {بین المللی}است‪ ».‬سپردن چنین‬ ‫صالحیتی به رئیس جمهور فرانس��ه توجیه پذیر است‪ ،‬زیرا او از یکسو نخستین مقام‬ ‫سیاس��ی دولت ‪ -‬کشور است و از دیگر سوی‪ ،‬قانونگذار اساسی صالحیت داوری‬ ‫و تضمین کارکرد منظم قوای عمومی و تداوم دولت را بر عهده وی گذاش��ته است‪.‬‬ ‫در نظام حقوقی ایران‪ ،‬رئیس جمهور مقام سیاس��ی دوم کش��ور و فاقد ویژگی ها و‬ ‫صالحیت های رئیس جمهور در فرانس��ه اس��ت‪ .‬در نظام سیاس��ی جمهوری ایران‬ ‫ویژگی های رئیس جمهور بیش��تر به ویژگی های نخس��ت وزیر شباهت دارد‪ .‬نتیجه‬ ‫انکه‪ ،‬اعطای «مسئولیت اجرای قانون اساسی» به مقام سیاسی دوم اصوال توجیه پذیر‬ ‫نیس��ت‪ .‬نکته مبهم و چالش برانگیز دیگر به محتوا و قلمرو صالحیت تعریف شده‬ ‫ب��رای رئیس جمهور در اصل ‪ 113‬مربوط می ش��ود‪ .‬با توجه به تفاوت های حقوقی‬ ‫موجود میان دو مفه��وم «اجرا» و «نظارت»‪ ،‬رویکرد اصل ‪ 113‬را چگونه باید تبیین‬ ‫کرد؟ ایا صالحیت مورد نظر این اصل اجرایی است یا نظارتی؟ صرف نظر از اینکه‬ ‫پاس��خ ما «اجرا» یا «نظارت» باش��د‪ ،‬پرسش بعدی این اس��ت که قلمرو صالحیت‬ ‫رئیس جمهور در زمینه اجرای قانون اساس��ی یا نظارت بر ان کجاست؟ ارائه پاسخ‬ ‫تفصیلی به این دو پرس��ش در این وجیزه ممکن نیس��ت‪ ،‬اما ذکر این نکته خالی از‬ ‫فایده نیس��ت که منطوق اصل ‪ 113‬هیچ اش��اره ای به مفهوم نظارت بر قانون اساسی‬ ‫نمی کند و انچه در قانون اساسی مورد تصریح قرار گرفته‪ ،‬مفهوم اجراست‪.‬‬ ‫‪41‬‬ ‫شماره‪41‬‬ ‫مثلث شماره‬ ‫در اینکه ملک عبداهلل اس��رائیل را الیق وجود نداند‬ ‫ناخش��نود می ش��ود‪ .‬این احتمال وجود دارد که این‬ ‫بخش از اظهارات ملک عبداهلل باعث ش��ده که خبر‬ ‫مذکور از سوی محافل دوست اسرائیل به بیرون درز‬ ‫کند تا پادش��اه سعودی را مجبور به تغییر گفته خود‬ ‫کند‪.‬‬ ‫‪ - 6‬همزمان با انتش��ار گزارش فیگارو‪ ،‬ملک عبداهلل‬ ‫در واش��نگتن به س��ر می برد‪ .‬در سال های اخیر بین‬ ‫امریکا و اروپا به ویژه فرانسه برسر فروش تسلیحات‬ ‫و انجام پروژه های هس��ته ای در کش��ورهای عربی‬ ‫خلیج فارس رقابت وجود داش��ته اس��ت‪ .‬ایا انتشار‬ ‫این گزارش از س��وی منابع نظامی فرانسه می تواند‬ ‫عکس العمل تالفی جویانه در پاسخ به محدود شدن‬ ‫س��هم فرانس��وی ها در خرید های نظام و هس��ته ای‬ ‫عربستان باشد‪ .‬این نکته نیز در جای خود قابل تامل‬ ‫است‪.‬‬ ‫افراطیون به دنبال برهم زدن ارایش سیاسی اصولگرایان‬ ‫حسینکنعانی مقدم‪/‬دبیرکلحزبسبز‬ ‫از س��ال ها قبل بروز تفرقه میان قوا و خصوصا درون جریان‬ ‫اصولگرایی را تذکر داده و اعالم کردیم که یک طیف افراطی‬ ‫در داخ��ل جریان اصولگرایی‪ ،‬بر خالف مش��ی دلس��وزان‬ ‫نظام و بدون توجه به مس��یر عق�لای اصولگرایی اقدامات‬ ‫افراط گرایان��ه ای را انجام می دهد که نتیجه ان قابل توجیه از‬ ‫س��وی هیچ یک از چهره های این جریان نیز نبوده و نیست‪.‬‬ ‫اصولگرای��ان در اصول اساس��ی با هم مش��کلی ندارند‪ ،‬اما‬ ‫سیاست‬ ‫ام��روز یک جریان افراطی که با عملکرد خود به دنبال برهم‬ ‫زدن ارایش سیاس��ی اصولگرایان اس��ت‪ ،‬به دنبال این است که جریان اصولگرایی‬ ‫را ی��ک جریان دولتی نش��ان دهد؛ در حالی که تفکر اصولگرای��ی در واقع مولود‬ ‫انقالب اسالمی است و همواره در قوای مختلف و نهادهای انقالب حضور داشت؛‬ ‫این جریان تاکنون هیچ ربطی به دولت ها نداش��ته و جناحی دولت س��اخته نیست‪.‬‬ ‫متاسفانه وقتی که تالش و تدبیری در راستای تعمیق تعامالت قوا و وحدت میان‬ ‫اصولگرایان می خواهد به نتیجه برس��د‪ ،‬این جریان افراط��ی با مواضع قابل انتقاد‬ ‫خود‪ ،‬اوضاع را به هم ریخته و مانع از ایجاد وحدت می ش��ود‪ .‬این طیف افراطی‬ ‫س��عی می کند اصولگرای��ی را در اختیار یک جریان دولتی نش��ان دهد؛ به گونه ای‬ ‫که اعمال انها مش��ی اصولگرایی بوده و هرانچ��ه انها می گویند ارزش ها و اصول‬ ‫است‪ .‬از سیاست هایی که این طیف افراطی دنبال می کند‪ ،‬مصادره به مطلوب کردن‬ ‫اصولگرایی است به نحوی که بتوانند اندیشه و تفکر خود را غالب کنند‪ .‬این طیف‬ ‫افراطی همچنین به دنبال ان اس��ت که انتخابات اینده و تصمیم گیری برای دولت‬ ‫بع��دی را خود به عهده بگی��رد؛ اما این کار باعث از بین رفت��ن پویایی در جریان‬ ‫اصولگرایی می شود‪ ،‬به عبارت دیگر این طیف تندرو تبدیل به ابزاری برای تداوم‬ ‫حضور اصولگرایان دولتی در ادامه جریان سیاس��ی کشور می شود‪ .‬صاحبان اصلی‬ ‫اصولگرایی باید به هوش بوده تا اینکه این اختالفات منجر به انشقاق و دودستگی‬ ‫و حتی باعث فراموش��ی اصولی که اصولگرایی به خاطر ان تش��کیل ش��د؛ نشود‪.‬‬ ‫دغدغه چهره های مطرح اصولگرا در خصوص عملکرد این طیف افراطی یکس��ان‬ ‫ب��وده و همگی راه حل را در وحدت میان همه گروه ه��ای اصولگرا می دانند‪ .‬البته‬ ‫چاره اندیش��ی برای وحدت تنها در گرو این اس��ت که طیف افراطی به مس��یر و‬ ‫مواضع س��ایر گروه ها در جریان اصولگرایی توجه کند واال اثری نخواهد داش��ت‪.‬‬ ‫به نظر می رسد راهی جز طرد این افراد وجود ندارد و تنها پس از شناسایی و طرد‬ ‫انها است که تعامالت درون جناحی و برون جناحی اصولگرایان تقویت می شود و‬ ‫اوضاع روز به روز بهتر خواهد ش��د‪ .‬این طیف افراطی باید از جریان اصولگرایی‬ ‫خارج شود‪ .‬از سوی دیگر باید پاالیشی در جریان اصولگرایی اتفاق بیفتد و افرادی‬ ‫که به نام اصولگرایی و ارزش گرایی در این جریان انقالبی رخنه کرده اند‪ ،‬شناسایی‬ ‫و طرد شوند‪ .‬این افراد به نام اصولگرایی هرانچه خود می خواهند را انجام می دهند‬ ‫و همی��ن ام��ر منجر به تفرقه و اختالف میان قوا و حتی مردم می ش��ود‪ .‬در همین‬ ‫راس��تا اتخاذ مواضع بجا و هش��دارهای چهره های اصولگرا قابل تقدیر اس��ت؛ از‬ ‫اقدامی که در جلس��ه اخیر جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرس��ین حوزه علمیه‬ ‫قم در خصوص تش��کیل کمیته ای به منظور تقویت وحدت در جریان اصولگرایی‬ ‫صورت گرفت‪ ،‬استقبال می کنیم‪.‬‬ ‫‪9‬‬ ‫خبر نامه‬ ‫تالش بزرگان اصولگرا در خنثی سازی‬ ‫عملیات جریان های مشکوک‬ ‫ریش سفیدان به‬ ‫میدان امدند‬ ‫زینب حقی‬ ‫جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه‬ ‫قم از جمله ریش س��فیدان طیف اصولگرا به حس��اب‬ ‫می ایند که همواره نقشی کلیدی در بازی های سیاسی‬ ‫این جریان داشته اند‪ .‬در ادبیات اصولگرایی جمع این‬ ‫دو تشکل روحانی با نام جامعتین شناخته می شوند و‬ ‫معموال شخصیت ها و احزاب اصولگرا به مناسبت های‬ ‫مختل��ف به دیدار انه��ا می روند تا ب��ه تعبیر خود از‬ ‫رهنمودهای ریش سفیدان این جریان بهره مند شوند و‬ ‫توشه راهی برای فعالیت های اینده شان بیندوزند‪.‬‬ ‫قدمت حضور‬ ‫جامع��ه روحانیت مبارز از اواس��ط س��ال ‪ 56‬با جمع‬ ‫تع��دادی از روحانیون طرفدار امام ب��ه وجود امد که‬ ‫اف��رادی همچون اس��تاد مطهری‪ ،‬ای��ت اهلل خامنه ای‪،‬‬ ‫دکتر بهشتی‪ ،‬دکتر مفتح‪ ،‬دکتر باهنر‪ ،‬ایت اهلل موسوی‬ ‫اردبیل��ی‪ ،‬ای��ت اهلل امامی کاش��انی‪ ،‬ای��ت اهلل جنت��ی‪،‬‬ ‫ای��ت اهلل مش��کینی و‪ ...‬در ان ب��ه فعالی��ت پرداختند‪.‬‬ ‫پاسداری مکتبی از انقالب اسالمی و دستاوردهای ان‪،‬‬ ‫تقویت کلیه س��ازمان ها و نهادهای انقالبی‪ ،‬هماهنگی‬ ‫و تمرکز بین اس�لام و روحانیت‪ ،‬نظارت بر جریانات‬ ‫کشور‪ ،‬برقراری روابط منظم با مراکز خبری و تبلیغی‪،‬‬ ‫فعال کردن مس��اجد‪ ،‬مراکز اسالمی و تبلیغی و ایجاد‬ ‫مرکز تحقیقات دینی و فرهنگی از اهداف تشکیل جامعه‬ ‫روحانیت مبارز است‪ .‬جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‬ ‫نیز که به اختصار جامعه مدرس��ین خوانده می شود را‬ ‫جمعی از علما و اساتید بزرگ حوزه علمیه قم در سال‬ ‫‪ ۱۳۴۰‬تاسیس کردند‪ .‬پیش از انقالب فعالیت های این‬ ‫جامعه بیشتر در جهت افشاگری و مبارزه با حکومت‬ ‫پهل��وی ب��ود‪ ،‬اما پس از انقالب مش��ارکت در جهت‬ ‫تاس��یس و پس از ان تثبیت حکومت اسالمی را پیش‬ ‫گرفت‪ .‬اهداف جامعه مدرس��ین هنگام تاسیس شامل‬ ‫اصالح و تکمیل برنامه‏های درس��ی حوزه‏های علوم‬ ‫اس�لامی و پرورش طالب‪،‬تحقیق در علوم و معارف‬ ‫اس�لامی‪ ،‬تبلیغ و گس��ترش اس�لام در داخل ایران و‬ ‫کش��ورهای خارج‪ ،‬س��عی در اجرای احکام و قوانین‬ ‫سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬قضایی‪ ،‬اقتصادی و فرهنگی اسالم‪،‬‬ ‫دفاع از اسالم و قران و مبارزه با طاغوت و ستمگران‬ ‫و دفاع از حقوق محرومان و مس��تضعفان بوده است‪.‬‬ ‫به رغم اینکه این دو تش��کل اصولگرا شاید به تعبیری‬ ‫فعالیت سیاس��ی خاص نداشته باش��ند‪ ،‬ولی همواره‬ ‫جامعتین سزاوارترین جریانی است که‬ ‫می توانند برای وحدت پرچمداری کند‬ ‫نشست مشترک جامعه مدرسین حوزه علمیه‬ ‫قم و جامعه روحانیت مبارز یک گام به جلو برای‬ ‫تعمیق همگرایی و وحدت اصولگرایان و وفاداران‬ ‫به انقالب اسالمی است‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫نقش��ی تاثیرگذار ایفا کرده اند‪ ،‬چه در ایام انتخابات و‬ ‫چه در ش��رایطی که اصولگرایان برای حل اختالفات‬ ‫خود نیاز به ریش س��فید دارن��د‪ .‬یکی از برهه هایی که‬ ‫نیاز فراوانی برای ریش س��فیدی جامعتین احس��اس‬ ‫می ش��د تندوری های طیفی از اصولگرایان در ماه های‬ ‫گذشته بود که صدای عقالی این جریان را نیز دراورد‬ ‫و بعضا سبب اختالفاتی بین این جریان شد و کار را به‬ ‫جایی رساند که ایت اهلل مهدوی کنی که دبیرکل جامعه‬ ‫روحانیت مبارز را بر عهده دارد بار س��فر را بس��ت و‬ ‫به قم رفت تا در کن��ار ایت اهلل یزدی که در مقام دبیر‬ ‫جامعه مدرس��ین حوزه علمیه قم ایفای نقش می کند‬ ‫فکری برای حل این مشکل و تقویت وحدت جریان‬ ‫اصولگرا کند که البته این دیدار با واکنش های مثبتی در‬ ‫میان شخصیت های معتدل جریان اصولگرا همراه بود‪.‬‬ ‫گامی برای همگرایی‬ ‫حبیب اهلل عسگر اوالدی‪ ،‬دبیرکل جبهه پیروان خط امام‬ ‫و رهبری این دیدار را یک گام به جلو برای همگرایی‬ ‫اصولگرای��ان ارزیاب��ی می کن��د و می گوید‪« :‬س��نت‬ ‫گفت وگو بین اضالع اصولگرایی هنوز حفظ ش��ده و‬ ‫این گفت وگوها در سطوح مختلف در جریان است و‬ ‫انش��اءاهلل نتیجه این گفت وگوها فرایند اجماع سازی و‬ ‫رسیدن به همگرایی را رقم می زند‪ ».‬البته عسگراوالدی‬ ‫مانند بسیاری از ش��خصیت های سیاسی رمز وحدت‬ ‫اصولگرایان را در اطاعت و التزام عملی به فرامین رهبری‬ ‫می داند‪ .‬عسگر اوالدی که خود نیز از چهره های بانفوذ‬ ‫جریان اصولگرایی اس��ت‪ ،‬معتقد است‪« :‬اصولگرایان‬ ‫ت هستند و دارای سالیق گوناگون؛ لذا‬ ‫پذیرفته اند متفاو ‬ ‫رقابت در درون اصولگرایان معطوف به اصول نیست‪،‬‬ ‫بلکه معطوف به نوع س�لایق و تفاوت های انهاست؛‬ ‫ادامه ای��ن روند را فرصت می دانیم نه تهدید‪ ».‬دبیر کل‬ ‫جبه��ه پیروان خط امام و رهبری با نگاه خوش بینانه به‬ ‫این نشس��ت می گوید که اثار این نشس��ت در اضالع‬ ‫اصولگرایی به زودی خود را نشان خواهد داد‪ .‬حسین‬ ‫ی که خود عضو ارش��د جامعه روحانیت مبارز‬ ‫ابراهیم ‬ ‫است‪ ،‬در مورد دالیل تشکیل کمیته مشترک میان جامعه‬ ‫مدرس��ین حوزه علمیه قم و جامع��ه روحانیت مبارز‪،‬‬ ‫اظه��ار می دارد‪« :‬جامعه ما هم اکن��ون بیش از هر زمان‬ ‫دیگر نیازمند وحدت اس��ت‪ .‬این امر محقق نمی شود‬ ‫جز اینکه افراد اثرگذار در این زمینه ایفای نقش کنند‪».‬‬ ‫نماینده مردم تهران در مجلس ش��ورای اسالمی تاکید‬ ‫می کند که جامعتین از جمله تش��کل های مردمی است‬ ‫که قبل و بعد از انقالب‪ ،‬کارکردشان مورد توجه مردم‬ ‫بوده است‪ ،‬لذا سزاوارترین جریاناتی که می توانند برای‬ ‫وحدت پرچمداری کنند این دو تشکل هستند‪.‬‬ ‫البت��ه ابراهیم��ی این دی��دار را مخت��ص دوران فعلی‬ ‫نمی داند و متذکر می شود‪« :‬همیشه اینگونه روابط میان‬ ‫جامعتین وجود داش��ته است‪ .‬در سال های گذشته نیز‬ ‫ارتباطات و کمیته های مشترکی میان جامعه مدرسین و‬ ‫جامعه روحانیت تشکیل شده بود‪ ،‬اما مدتی بود اینگونه‬ ‫جلسات تعطیل شده بود که االن دوباره کمیته مشترکی‬ ‫میان جامعتین تشکیل شده است‪ ».‬عضو ارشد جامعه‬ ‫روحانیت مبارز وقایع اخیر قم و اهانت به مراجع را در‬ ‫تشکیل کمیته مزبور قطعا بی اثر نمی داند و می گوید‪« :‬بر‬ ‫این اساس باید با حساب و کتاب بیشتری ارتباط بین‬ ‫جامعتین برای موضع گیری در این موارد وجود داشته‬ ‫باش��د‪ ».‬غالمرمضا مصباحی مقدم از دیگر چهره های‬ ‫جامعه روحانیت مبارز است که هدف از گفت وگوهای‬ ‫جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه‬ ‫قم را نزدیکی موضع گیری های انها به هم ذکر می کند‪.‬‬ ‫غالمرضا مصباحی مقدم تاکید می کند‪« :‬در این جلسه‬ ‫بح��ث این بود که جامعتین با یکدیگر گفت وگوهایی‬ ‫داشته باش��ند تا موجب شود موضع گیری های انها به‬ ‫یکدیگر نزدیک شود‪ .‬در این راستا قرار شد کمیته هایی‬ ‫هم تشکیل شود تا محورهای بحث دو جامعه (جامعه‬ ‫روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم) را‬ ‫تدوین کند‪ ».‬دبیرکل حزب موتلفه اسالمی نیز با اشاره‬ ‫به نشست مش��ترک جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‬ ‫و روحانیت مبارز می گوید‪« :‬نشس��ت مشترک جامعه‬ ‫مدرس��ین حوزه علمیه قم و جامع��ه روحانیت مبارز‬ ‫ی��ک گام به جلو ب��رای تعمی��ق همگرایی و وحدت‬ ‫اصولگرای��ان و وفاداران به انقالب اس�لامی اس��ت‪».‬‬ ‫محمد نبی حبیبی ادامه می دهد‪« :‬روحانیت به طور اعم‬ ‫پایه اصلی حرکت انقالب اس�لامی است‪ .‬وحدت دو‬ ‫جامعه مه��م روحانی اثار وجودی خ��ود را در دیگر‬ ‫اقشار نشان می دهد‪ .‬ما از این رویکرد استقبال می کنیم‬ ‫و از حض��رات ایات مهدوی کن��ی و یزدی به خاطر‬ ‫دغدغه وحدت در جامعه امروز ایران سپاس��گزاریم‪».‬‬ ‫البته نکته ای که در این میان نباید از نظر دور داش��ت‬ ‫نگاه به اینده جریان اصولگرایی در این تالش هاست‪.‬‬ ‫هم ایت اهلل مهدوی کنی و هم ایت اهلل یزدی بر این مهم‬ ‫نظر دارند که شایس��ته است شروع این گفت وگوها با‬ ‫ن��گاه به اینده اصولگرایان و ضرورت اینده پژوهی در‬ ‫جریان اصولگرایی صورت بپذیرد‪.‬‬ ‫البت��ه نگرانی یارگیری از بین نیروهای جوان تر جریان‬ ‫اصولگرا از س��وی دشمن نیز مس��اله ای است که در‬ ‫برخ��ی تحلیل ها به عنوان دلیلی برای تالش های اخیر‬ ‫جامعتین عنوان می شود‪.‬‬ ‫اتفاقات یک س��ال گذشته نش��ان داد که انچه در این‬ ‫میان بیش از همه چیز جریان های دلس��وز انقالب را‬ ‫نگران کرد شکل گیری روندی مشکوک و مبهم بود که‬ ‫با ادبیاتی خاص به منازعه ای عیان و پنهان با نشانه های‬ ‫اسالمیت نظام برخاسته است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫گزارش‬ ‫عبور نواصولگرایان از الریجانی کلید خورد‬ ‫حذف رقیب به بهانه یک مصوبه‬ ‫اسماعیل سلطنت پور‬ ‫اگر در دوره ای جدال در فضای سیاس��ی ایران بین‬ ‫جریان راس��ت س��نتی و چپ نهادینه ش��ده بود و‬ ‫بعد ها این جدال به ش��کل چالش بین اصولگرایان‬ ‫و اصالح طلبان ش��کل گرفت‪ ،‬این روزها این جدال‬ ‫در میان طیف های اصولگرا رخ نمایانده است‪ .‬علی‬ ‫الریجانی جزو چهره های سیاسی اصولگرا منتسب‬ ‫به اصولگرایان سنتی این روزها در پروژه ای گرفتار‬ ‫شده که هدف اصلی اش پاالیش جریان اصولگرایی‬ ‫با رویکرد حذف رقبای احتمالی اس��ت‪ .‬وی زمانی‬ ‫یکی از منتقدان ج��دی اصالح طلبان بود و به عنوان‬ ‫یک راس��ت محافظه کار‪ ،‬جریان رقیب‪ ،‬به وی روی‬ ‫خوش نش��ان نم��ی داد‪ ،‬اما روند تحوالت سیاس��ی‬ ‫کشور به شکلی پیش رفته که این روزها او در رینگ‬ ‫سیاس��ی جریان متبوعش اماج حمالت قرار گرفته‬ ‫است‪« .‬جریان اصولگرایی» فعلی با اغاز رقابت های‬ ‫انتخاباتی مجلس هفتم وارد ادبیات سیاس��ی کشور‬ ‫ش��د و بعد از ان همواره در مصاف با اصالح طلبان‬ ‫رقابت هایی را طرح ریزی کرد با این وجود رفته رفته‬ ‫در این جریان انشعاباتی ایجاد شد که زمینه را برای‬ ‫سهم خواهی و گهگاه تمامیت خواهی برخی شعب‬ ‫فراهم کرد‪ .‬بعد از روی کار امدن دولت احمدی نژاد‬ ‫و بر سر کار امدن چهره های جدیدی که پیش از ان‬ ‫کمتر در قاموس ش��خصیت های بلندپایه نظام نقش‬ ‫ایفا ک��رده بودند‪ ،‬حامیان رئیس جمه��ور به عنوان‬ ‫بخش��ی از اصولگرایان در صدد ح��ذف جریانات‬ ‫رقیب برامده اند‪.‬‬ ‫اصولگرایان مورد هدف‬ ‫در ای��ن باره می توان حم�لات و هجمه های مکرر‬ ‫و بدون توقف به احم��د توکلی‪ ،‬محمدرضا باهنر‪،‬‬ ‫علی مطهری‪ ،‬قالیباف‪ ،‬محس��ن رضایی و البته علی‬ ‫الریجان��ی را مورد اش��اره قرار داد ک��ه هر کدام به‬ ‫صرف انتقاد از دولت‪ ،‬سیبل و هدف حمالت حامیان‬ ‫رئیس جمه��ور قرار گرفته اند‪ .‬البته این را نیز باید در‬ ‫نظر داشت که افراد یادشده یک فرد به شمار نمی روند‪،‬‬ ‫بلک��ه نمایندگان یک جریان و خط فکری در جبهه‬ ‫اصولگرایی هستند و بر همین اساس می توان اذعان‬ ‫داش��ت که یک بخش از جریان اصولگرایی که تنها‬ ‫خ��ود را اصولگرا می داند‪ ،‬قصد حذف رقبا را دارند‬ ‫که ای��ن حذف به عنوان یک هدف در این جریانات‬ ‫مطرح اس��ت ان هم هدفی که با هر وس��یله ای باید‬ ‫بدان دست یافت!‬ ‫ماورای یک طرح‬ ‫بر این اس��اس در ماجرایی ک��ه بین مجلس‪ ،‬دولت‬ ‫و دانش��گاه ازاد در گرف��ت که موض��وع ان به این‬ ‫گزارش مربوط نمی ش��ود‪ ،‬حمالتی بی س��ابقه علیه‬ ‫نهاد قانونگذاری کشور و شخص رئیس مجلس در‬ ‫مقابل این نهاد شکل گرفت که قطعا برای کسانی که‬ ‫شعار ها و سخنان تجمع کنندگان را شنیدند این نوع‬ ‫رفتار ه��ا یک بدعت در حمله به مجلس تلقی ش��د‬ ‫که می تواند عواقب نامناسبی به دنبال داشته باشد‪ .‬با‬ ‫این حال حمالت علیه مجلس و الریجانی به اعتقاد‬ ‫بس��یاری نه یک انتقاد س��اده به یک مصوبه مجلس‬ ‫بلکه یک واکنش برای حذف یک رقیب بالقوه تلقی‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫شد که به بهانه یک مصوبه سر باز کرد‪.‬‬ ‫واکنش الریجانی‬ ‫در هم��ان زم��ان الریجان��ی به صراح��ت نس��بت به‬ ‫سازماندهی شدن این تجمع انتقاد کرد و هشدار داد و از‬ ‫ان پس انتقادات نمایندگان مجلس نسبت به توهین های‬ ‫صورت گرفته اغاز شد و نمایندگانی که در این تجمع‬ ‫شرکت و سخنرانی کرده بودند در معرض بازخواست از‬ ‫سوی هیات داوری اصولگرایان قرار گرفته و درخواست‬ ‫محاکمه هتاکان شناخته ش��ده نیز به صورت مکرر مورد‬ ‫تاکید نمایندگان قرار گرفته اس��ت‪ .‬از این گذشته یکی‬ ‫از خبرنگارانی که در این تجمع برخالف رسالت خبری‬ ‫خ��ود اظهارات و تحرکاتی علیه رئیس مجلس مرتکب‬ ‫شده بود به نهاد قانونگذاری ممنوع الورود شد تا مجلس‬ ‫در صدد اعاده حیثیت از خود برامده باشد‪ .‬در ان مقطع‬ ‫الریجانی در صحن علنی مجلس عنوان کرده بود‪« :‬برای‬ ‫شعارهایی که به اینجانب داده شد‪ ،‬قاعدتا حجت شرعی‬ ‫دارم و بنده مس��اله ای با ان بیانات ندارم و ان باید بین‬ ‫بنده و خدا باشد‪ ،‬اما توهین به یک نهاد مهم و یک قوه‬ ‫از سه قوه کشور نه سنت امام (قدس سره) بود و نه راه‬ ‫و مسلک رهبر معظم انقالب‪».‬‬ ‫عصبانیت نمایندگان‬ ‫محمدتق��ی رهب��ر یکی از اصولگرایانی اس��ت که با‬ ‫انتقاد از هتک حرمت نمایندگان و مجلس‪ ،‬می گوید‪:‬‬ ‫«تضعیف یک قوه در این ش��رایط قطعا به مصلحت‬ ‫کش��ور نیس��ت‪ ».‬نماینده اصفهان در مجلس شورای‬ ‫اسالمی‪ ،‬تصریح می کند‪« :‬من شنیده ام که مقام معظم‬ ‫رهبری هم از هتک حیثیت‪ ،‬ش��ان و جایگاه مجلس‬ ‫اظهار ناراحت��ی کرده اند‪ ».‬رهبر با اش��اره به جایگاه‬ ‫مجل��س بنا به فرموده امام راحل که فرموده‪« :‬مجلس‬ ‫در راس امور است»‪ ،‬خاطرنشان می کند‪« :‬این مجلسی‬ ‫است که این همه مقام معظم رهبری از ان تقدیر کرده‬ ‫و فرموده اند که این یکی از بهترین مجلس هاست که‬ ‫م��ا می بینیم‪ ».‬وی با اظهار اینکه ما دولت را تضعیف‬ ‫نمی کنیم و معتقدیم مجل��س و قوه قضائیه هم نباید‬ ‫تضعیف شوند‪ ،‬خاطرنشان می سازد‪« :‬هر جا ممکن‬ ‫است یک سهوی‪ ،‬اش��تباهی و یا نسیانی رخ دهد‬ ‫ک��ه برای همه اینها ب��رای تصمیم گیری نهایی هم‬ ‫راهی باز است‪ ».‬نماینده اصفهان براین اساس باب‬ ‫کردن خلیفه کش��ی در کش��ور را درست ندانست‬ ‫و اظه��ار می کن��د‪« :‬هتک حرم��ت از هیچ یک از‬ ‫نهادهای قانونگذاری‪ ،‬اجرای��ی و یا قضایی نباید‬ ‫صورت گیرد‪ ».‬وی با جاهالنه و انحرافی خواندن‬ ‫هتک حرمت مجل��س به خاطر یک مصوبه که ان‬ ‫هم باید به تائید شورای نگهبان برسد‪ ،‬خاطرنشان‬ ‫می کن��د‪« :‬در موقعیتی که دش��منان ما مترصد این‬ ‫ب��وده ک��ه نیروهای انق�لاب ب��ه روی هم چنگ‬ ‫انداخته و اختالفات را افزایش دهند‪ ،‬این حرکات‬ ‫میدان دادن به دش��منان اس��ت تا هتک حیثیت از‬ ‫نظام ش��ود‪ ».‬رهبر خاطرنشان می کند‪« :‬اگر عده ای‬ ‫به یک مصوبه رای دادند و عده دیگر رای ندادند‪،‬‬ ‫ای��ن بدین معنی نیس��ت که نماین��دگان و رئیس‬ ‫مجل��س را زیر س��وال ب��رده و انه��ا را بکوبیم و‬ ‫اظهارات��ی از قبیل به ت��وپ می بندیم و امثال اینها‬ ‫را به زبان جاری سازیم‪».‬‬ ‫ارایش جدید‬ ‫رهبر معظم انقالب همواره بر لزوم پرهیز از تضعیف‬ ‫قوا و به ویژه مجلس تاکید داشته و در بیانات مختلف‬ ‫همگان را ب��دان توصیه فرموده اند ک��ه از ان جمله‬ ‫می توان به بیانات ایشان در دیدار نمایندگان مجلس‬ ‫در خرداد سال ‪ 81‬اشاره کرد که ایشان تاکید کردند‪:‬‬ ‫مجلس ش��ورای اسالمی نباید تضعیف شود‪ .‬بنده با‬ ‫اینکه کسانی به هر کیفیتی و با هر بهانه و مستمسکی‬ ‫مجلس شورای اس�لامی را تضعیف کنند‪ ،‬مخالفم‪.‬‬ ‫مجلس یکی از نهادهای اساسی کشور است؛ نباید ان‬ ‫را تضعی��ف کرد‪ .‬به صرف اینکه نقطه‏ای مورد قبول‬ ‫کس��ی نیست‪ ،‬نباید مجلس و هیچ یک از دستگاه ها‬ ‫تضعیف ش��ود‪ .‬قوه مقننه‪ ،‬قوه قضاییه و قوه مجریه‪،‬‬ ‫به عنوان قوه و یک نهاد و یک دس��تگاه و یک رکن‪،‬‬ ‫نباید تضعیف شوند؛ هیچ کس نباید اینها را تضعیف‬ ‫کند‪ .‬دستگاه ها باید درجهت تقویت یکدیگر تالش‬ ‫کنن��د‪ ».‬رهبر معظم انق�لاب همچنین بر لزوم حفظ‬ ‫وحدت و ارامش در کشور همواره تاکید داشته و در‬ ‫همان دیدار تصریح کرده اند‪« :‬معنای وفاق این است‬ ‫که جریان ها نس��بت به هم خوشبین باشند؛ «رحماء‬ ‫بینهم» باشند؛ همدیگر را تحمل کنند‪».‬‬ ‫در هر صورت انچنان که در اغاز گزارش به ان اشاره‬ ‫شد چالش اخیر و حمالت صورت گرفته به مجلس‬ ‫و الریجانی نوعی تالش برای حذف رقیب قلمداد‬ ‫می شود‪ .‬به نظر می رسد برخی جریان های اصولگرا به‬ ‫فکر حذف دیگران هس��تند و این به یک روند برای‬ ‫انان تبدیل شده که بر اساس ان هر وسیله و فرصتی‬ ‫را دس��تاویز قرار می دهند تا با توس��ل به ان حضور‬ ‫بدون رقیب خود را تداوم بخش��ند‪ .‬بر این اس��اس‬ ‫باید اش��اره کرد که این گ��زاره به عنوان یک فرضیه‬ ‫جدی مطرح اس��ت که با حذف جریان های تندرو‬ ‫اصالح طلب در دور های قبلی رقابت های انتخاباتی‬ ‫و به حاش��یه رانده ش��دن اصالح طلبان میانه رو این‬ ‫اصولگرایان هستند که قواعد بازی را تعیین می کنند و‬ ‫احتماال در انتخابات اتی بازی بین اصولگرایان تندرو‬ ‫و اصولگرایان میانه رو شکل خواهد گرفت‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ویترین‬ ‫خبرسازان در قاب تصویر‬ ‫خبرس��ازان ما این هفته نیز در قاب تصاویرشان خودنمایی کرده اند و عکس هایی‬ ‫از خود به یادگار گذاش��ته اند که به فراخور اهمیتش��ان هری��ک در مکان ویژه ای‬ ‫قرار گرفته اند‪ .‬تصویر برتری که در قاب نخس��ت ویترین جای گرفته است‪ ،‬دیدار‬ ‫اعضای شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز (ابوترابی‪-‬پورمحمدی ‪ -‬مصباحی‬ ‫مق��دم و مهدوی کنی) با ایت اهلل صافی گلپایگانی را به ش��ما عرضه کرده اس��ت‪.‬‬ ‫جامعه روحانیت مبارز این روزها بسیار پرکار است چراکه پس از نشست هایی که‬ ‫با جامعه مدرسین حوزه علمیه قم برای حصول به یک نتیجه نهایی نسبت به ایجاد‬ ‫وحدت در جریان اصولگرا داشت‪ ،‬حال می خواهد از پتانسیل روحانیون و مراجع‬ ‫برای حصول به یک نتیجه نهایی استفاده کند‪ .‬در تصویر بعدی هاشمی رفسنجانی‪،‬‬ ‫الریجانی و رضایی را می بینید که در یکی از نشست های مجمع تشخیص مصلحت‬ ‫نظام حضور دارند‪ .‬به نظر می رس��د محمود احمدی نژاد با گذشت بیش از یکسال‬ ‫از حوادث انتخابات ریاس��ت جمهوری همچنان حاضر به ش��رکت در جلس��ات‬ ‫مجمع نیست‪ .‬در عکس دیگر روح اهلل حسینیان‪ ،‬احمد توکلی و مصطفی کواکبیان‬ ‫در حاشیه یکی از نشس��ت های صحن علنی مجلس نشان داده شده است‪ .‬توکلی‬ ‫در هفته گذش��ته انتقادات تند و تیزی را نسبت به عملکرد دولت مطرح کرده بود‬ ‫و به واس��طه نطق پیش از دستورش بسیار خبرساز بود‪ .‬افتتاح بزرگ ترین کارخانه‬ ‫ف��والد خاورمیانه در بناب توس��ط رئیس جمهور تصویر بع��دی ما در این صفحه‬ ‫است‪ .‬رئیس جمهور در این برنامه با واکنش نسبت به اظهارات غیردوستانه غربی ها‬ ‫انها را از س��نگ اندازی در روند رش��د و پیشرفت کش��ور برحذر داشته بود‪ .‬هفته‬ ‫گذش��ته هنرمندان سینما و تلویزیون کش��ورمان نیز دیداری با رهبر معظم انقالب‬ ‫داش��تند که تعدادی از این افراد در قالب دو تصویر نش��ان داده ش��ده اند‪ .‬در این‬ ‫باره تصویر داریوش کاردان‪ ،‬حمید لوالیی‪ ،‬حس��ن جوهرچی‪ ،‬اصغر پورمحمدی‬ ‫و جعفری جلوه به ش��ما عرضه ش��ده است‪ .‬در هفته ای که س��پری کردیم شیعیان‬ ‫جهان نیز به واس��طه در گذش��ت عالمه فضل اهلل عزادار بودند‪ .‬در تصویری که در‬ ‫این صفحه مش��اهده می کنید‪ ،‬مراسم تش��ییع پیکر این مرجع تقلید نشان داده شده‬ ‫اس��ت و در تصویر پایانی نیز خوشحالی بازیکنان تیم ملی فوتبال هلند را مشاهده‬ ‫می کنید که از راهیابی تیمشان به مرحله نهایی رقابت های جام جهانی اظهار شعف‬ ‫و شادمانی می کنند‪.‬‬ ‫اعضای شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز (ابوترابی ‪ -‬پورمحمدی ‪ -‬مصباحی مقدم و مهدوی کنی) د‬ ‫با ایت اهلل صافی گلپایگانی‪.‬‬ ‫روح اهلل حسینیان‪ ،‬احمد توکلی و مصطفی کواکبیان در حاشیه یکی از نشست های صحن‬ ‫علنیمجلس‪.‬‬ ‫افتتاح بزرگ ترین کارخانه فوالد خاورمیانه‬ ‫در بناب توسط رئیس جمهور‪-‬احمدی نژاد به‬ ‫عالمت پیروزی دستان خود را باال برده است‪.‬‬ ‫‪12‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫تشییع پیکر عالمه فضل اهلل در میان حزن و اندوه مردم لبنان و شیعیان سراسر جهان‪.‬‬ ‫داریوش کاردان‪ ،‬حمید لوالیی‪ ،‬حسن جوهرچی‪ ،‬اصغر پورمحمدی و جعفری جلوه در‬ ‫دیدار هنرمندان با مقام معظم رهبری‪.‬‬ ‫در دیدار‬ ‫خوشحالی بازیکنان تیم فوتبال هلند از راهیابی این‬ ‫تیم به فینال رقابت های جام جهانی‪.‬‬ ‫جلسه مجمع تشخیص مصلحت نظام با حضور سران قوا‪ .‬در این تصویر همان طور که نشان داده شده است رئیس جمهور با گذشت‬ ‫بیش از یکسال هنوز در جلسات مجمع حضور ندارد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫‪13‬‬ ‫چهره ها‬ ‫توکلی؛مرد تذکرهای متوالی به دولت‬ ‫ب��ه رویه احمدی ن��ژاد در برخورد ب��ا مصوبات مجلس‬ ‫انتقاد می کند و می گوی��د‪« :‬رئیس جمهور به خود اجازه‬ ‫می ده��د که اگر قانون��ی را به مصلح��ت ندید از ابالغ‬ ‫ان خ��ودداری کند ی��ا بدتر از ان‪ ،‬در جلوی چش��مان‬ ‫متعجب مردم در س��یما بگوید من ان را اجرا نمی کنم‪».‬‬ ‫این اظهارات احمد توکلی موجب شد که او را به عنوان‬ ‫چهره نخس��ت هفته انتخاب کنیم‪ .‬او یکی از چهره های‬ ‫مطرح اصولگراس��ت که همواره دید انتقادی نس��بت به‬ ‫اصولگرایان داشته است؛ از منتقدان سرسخت دولت در‬ ‫زمینه های مختلف و به ویژه حوزه تخصصی اش اقتصاد‬ ‫بوده است‪.‬‬ ‫همچنی��ن او اولین کس��ی بود که جعلی ب��ودن مدرک‬ ‫علی ک��ردان را در جلس��ه رای گیری مجلس گوش��زد‬ ‫کرد‪ .‬اس��تعالم سایت الف از دانشگاه اکسفورد در مورد‬ ‫مدرک کردان و مش��خص ش��دن عدم صحت ان‪ ،‬نقطه‬ ‫اصل��ی عزل کردان ب��ود‪ .‬در مراس��م رای اعتماد کابینه‬ ‫دولت دهم‪ ،‬وی به عنوان مخالف به سخنرانی پرداخت‪.‬‬ ‫وی کامران دانش��جو‪ ،‬وزیر پیشنهادی احمدی نژاد برای‬ ‫وزارت عل��وم و برگزار کنن��ده انتخابات ده��م را متهم‬ ‫درج��ه ی��ک درگیری ها خوان��د‪ .‬توکل��ی در انتخابات‬ ‫دهم ریاس��ت جمهوری س��کوت کرد و از فردی حمایت نک��رد‪ ،‬ولی در جریان رخداده��ای پس از انتخابات‬ ‫ریاس��ت جمهوری دهم از منتقدان دو طرف بود‪ .‬درواقع وی مخالف رویه مس��ببان ناارامی ها‪ ،‬و منتقد ش��یوه‬ ‫برخورد و عمل حکومت و دولت با معترضان بود‪.‬‬ ‫توکلی در مجلس اول از زادگاه خود به عنوان نماینده انتخاب ش��د و در مجالس هفتم و هش��تم به عنوان نماینده‬ ‫اصولگرای تهران انتخاب ش��د‪ .‬وی دو دوره کاندیدای ریاس��ت جمهوری ش��ده که هر دوبار (به ترتیب پس از‬ ‫علی اکبر هاش��می رفسنجانی و سید محمد خاتمی) دوم شده اس��ت‪ .‬توکلی به عنوان رقیب هاشمی در انتخابات‬ ‫سال ‪ 1372‬و در حالی که اکثر راستی ها از هاشمی رفسنجانی حمایت می کردند‪ ،‬رقیب اصلی وی بود و تندترین‬ ‫انتقادات را به هاشمی انجام می داد‪ .‬در انتخابات سال ‪ 1380‬نیز زمانی که اکثر گروه های اصلی اصولگرایان در‬ ‫س��کوت به س��ر می بردند توکلی رقیب اصلی و منتقد شدید سیاس��ت های فرهنگی‪ ،‬سیاسی و اقتصادی خاتمی‬ ‫بود‪.‬‬ ‫ین‍ژاد کنار رفت‪ .‬توکلی نقل‬ ‫توکلی در انتخابات نهم ریاست جمهوری از کاندیداهای اولیه بود‪ ،‬اما به نفع احمد ‬ ‫می کن��د ک��ه‪« :‬در پنج تیر و دو روز پس از پیروزی اقای احمدی نژاد‪ ،‬در حالی که موکدا داوطلبی خود را برای‬ ‫ورود به کابینه رد کرده بودم‪ ،‬سه چهره برجسته اصولگرا را به اقای احمدی نژاد پیشنهاد کردم‪ .‬وقتی اثار مثبت‬ ‫این کار را برشمردم‪ ،‬ایشان قبول کردند‪ ،‬اما احتمال پذیرش نمی دادند‪.‬‬ ‫پ��س از جلب رضایت انان‪ ،‬اقای احمدی نژاد نیز اس��تقبال کردند ول��ی بعدا پیغام امد که‪« :‬من در کابینه ژنرال‬ ‫نمی خواهم»‪ .‬بنده هم پاسخ دادم‪« :‬دولت جای ژنرال هایی است که یک ژنرال ارشد انها را هماهنگ می سازد»‪.‬‬ ‫وی هم اکنون مدیر مسئول وبگاه الف و رئیس مرکز پژوهش های مجلس شورای اسالمی است‪.‬‬ ‫توضیح در باره یک نوشته‬ ‫تماس یکی از مدیران ارشد تحریریه هفته نامه پنجره نه از‬ ‫روی گله و شکایت که به واسطه تذکر و گوشزد صورت‬ ‫گرفت؛ ان دوست عزیز اشاره به شماره هفته گذشته مجله‬ ‫مثلث داشت و چهره مربوط به جناب اقای علی زاکانی‪ .‬در‬ ‫ان مطلب نشریه پنجره به مدیرمسئولی اقای زاکانی ارگان‬ ‫جمعیت رهپویان انقالب اسالمی معرفی شده بود‪.‬‬ ‫همین موضوع فلسفه تماس دوست گرامی ما بود و اینکه‬ ‫پنجره یک نشریه مستقل است و هرچند توسط جناب اقای‬ ‫زاکانی اداره می ش��ود اما از نظر س��ازمانی مستقل است و‬ ‫ارتباطی با جمعیت رهپویان ندارد‪.‬‬ ‫در عین حال اما نویس��نده هفته نامه مثلث قصد خاصی از‬ ‫نوش��تن این مطلب نداشته و فقط به دلیل نزدیکی اسامی‬ ‫دوستان اداره کننده هفته نامه پنجره با جمعیت رهپویان چنین‬ ‫تعبی��ری را ارائه داده و هرگز قصد خاصی از این نوش��ته‬ ‫نداشته است‪.‬‬ ‫در پایان باید گفت که هفته نامه پنجره با رویکردی حرفه ای‬ ‫و قابل قبول رس��انه ای موثر در جریان اصولگرایی قلمداد‬ ‫می شود و همواره مورد احترام هفته نامه مثلث بوده است‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫چراغ سبز‬ ‫انتش��ار خبر عدم منع ورود خوانندگان لس انجلس��ی به‬ ‫کش��ور که پرون��ده قضایی در مراجع ذی صالح نداش��ته‬ ‫یا س��ابقه سفر به س��رزمین های اش��غالی در کارنامه انها‬ ‫نباش��د کافی بود تا سیدمحمد حسینی را به عنوان یکی از‬ ‫چهره های این هفته انتخاب کنیم‪ .‬وزیر فرهنگ و ارش��اد‬ ‫ی که پیش از کابینه دهم چهره کمتر شناخته شده ای‬ ‫اسالم ‬ ‫برای رسانه ها به ش��مار می رفت با تکرار اظهارات مهدی‬ ‫کلهر و اسفندیار رحیم مش��ایی نسبت به امکان بازگشت‬ ‫خوانندگان لس انجلسی به کشور خبرساز شد‪ .‬او از جمله‬ ‫امام صادقی های کابینه دهم است که به همراه سعید جلیلی‬ ‫به دولت امد‪ .‬وی دارای مدرک کارشناسی ارشد در رشته‬ ‫معاونت اسالمی و تبلیغی است و دکترای خود را در رشته‬ ‫فقه و مبانی حقوق اس�لامی اخذ کرده است‪ .‬سیدمحمد‬ ‫حسینی در دولت نهم قائم مقام وزیر علوم و رئیس دانشگاه‬ ‫پیام نور بوده و سوابق متعددی از جمله نمایندگی مجلس‬ ‫و فعالیت های مدیریتی در صداوس��یما را در کارنامه خود‬ ‫دارد‪ .‬حس��ینی از وجهه مقبولی ن��زد اهالی هنر برخوردار‬ ‫است‪ .‬وزارتخانه ای که وی مسولیتش را به عهده دارد بسیار‬ ‫کمتر از وزارت ارش��اد دولت نهم برای احمدی نژاد ایجاد‬ ‫تنش کرده است‪ .‬وزیر ارشاد کابینه اگرچه اصولگراست اما‬ ‫برادرانی دارد که رویکرد اصالح طلبانه دارند‪ .‬همین چندماه‬ ‫پیش بود که انتشار تصاویر مجلس ترحیم پدرش با حضور‬ ‫چهره هایی چون محمدرضا رحیمی معاون اول احمدی نژاد‬ ‫و مه��دی کروبی یک��ی از کاندیداهای معترض انتخابات‬ ‫ریاست جمهوری در صدر اخبار قرار گرفت‪ .‬حسینی نگاه‬ ‫ویژه ای هم به مطبوع��ات دارد و می گوید‪« :‬نگاه حمایتی‬ ‫وزارت ارش��اد به نشریات کشور در طول ‪31‬سال گذشته‬ ‫بی سابقه بوده است‪ ».‬وی تاکید می کند‪« :‬سال گذشته مسائل‬ ‫و رخدادهای خوبی نداش��تیم و یکی از محورهای جنگ‬ ‫نرم مطبوعات و رسانه هاست به طوریکه نشریات بیگانه همه‬ ‫سعی شان این بود که برخی موضوعات از سوی رسانه های‬ ‫ما القا شود‪ .‬با این وجود ما اصل را بر برخورد نگذاشتیم و‬ ‫بنای ما مشورت و گفت وگو بود‪ .‬اگر هم تذکری دادیم ان‬ ‫را به نفع مطبوعات می دانیم زیرا این اقدام به جای لغو امتیاز‪،‬‬ ‫ارجاع به دادگاه یا برخورد دادستانی صورت گرفته است‪.‬‬ ‫ای��ن تذکرات به نفع مطبوعات ب��وده و خیلی وقت ها نیز‬ ‫خودشان تشکر کرده اند‪ ».‬سکاندار دستگاه فرهنگی کشور‬ ‫دارای سوابق اجرایی چون معاون پشتیبانی‪ ،‬حقوقی و امور‬ ‫مجلس وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری‪ ،‬مشاور پارلمانی‬ ‫رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها‪ ،‬مشاور‬ ‫پارلمانی رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسالمی ‪ ،‬معاون‬ ‫سازمان صد او س��یما و رئیس حوزه ریاست در دوره علی‬ ‫الریجان��ی‪ ،‬نماینده مردم رفس��نجان در مجلس ش��ورای‬ ‫اس�لامی (دوره پنجم)‪ ،‬رایزن فرهنگی جمهوری اسالمی‬ ‫ ایران در کنیا و عضویت در جهاد سازندگی و سپاه پاسداران‬ ‫بوده است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫مرور رسانه ها‬ ‫نامه رهبر انقالب‬ ‫درباره دانشگاه ازاد‬ ‫مرام مشایی‬ ‫در مشی فرهنگی احمدی نژاد‬ ‫اعالم موجودیت‬ ‫فراکسیون مطهری‬ ‫جهان‪ :‬دبیرخانه هیات موسس دانشگاه ازاد اسالمی‬ ‫اعالم کرد‪« :‬رهبر معظم انقالب در احکام جداگانه ای‬ ‫خطاب به رئیس هیات امنای دانش��گاه ازاداسالمی و‬ ‫رئیس شورای عالی انقالب فرهنگی فرمودند فعال از‬ ‫تصرف مبنی بر وقف دانشگاه ازاد اسالمی و هرگونه‬ ‫اق��دام مبتنی بر اساس��نامه جدید مصوب دانش��گاه‬ ‫ازاد خ��ودداری ش��ود‪ ».‬حض��رت ایت اهلل خامنه ای‬ ‫رهبر معظم انق�لاب در دو حکم جداگانه خطاب به‬ ‫ایت اهلل هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس هیات امنای‬ ‫دانش��گاه ازاد و دکتر محم��ود احمدی نژاد به عنوان‬ ‫رئیس جمهور و رئیس شورای عالی انقالب فرهنگی‬ ‫درباره دانشگاه ازاد مواردی را مطرح کردند‪ .‬در ادامه‬ ‫این اطالعیه امده اس��ت‪« :‬رهبر معظم انقالب در این‬ ‫اح��کام «از انجا که مجادالت پیرامون دانش��گاه ازاد‬ ‫اس�لامی گفت وگوهای مالل انگیز و غیرالزمی را بر‬ ‫مناسبات برخی مس��ئوالن تحمیل کرده و اختالفات‬ ‫مالل انگیزی در مورد مس��ائل دانش��گاه ازاد اسالمی‬ ‫پیش امده» دس��تور فرمودند فع�لا از تصرف مبنی بر‬ ‫وقف دانش��گاه ازاد اسالمی و هرگونه اقدام مبتنی بر‬ ‫اساس��نامه جدید مصوب دانش��گاه ازاد خودداری و‬ ‫اجرای اساسنامه جدید شورای عالی انقالب فرهنگی‬ ‫متوقف شود‪».‬‬ ‫فرارو‪ :‬نمانیده مردم تفت در مجلس ش��ورای اس�لامی‬ ‫ گفت‪« :‬نمی خواهم به کس��ی تهم��ت بزنم‪ ،‬اما خیلی ها‬ ‫می گویند مش��ی فرهنگی احمدی نژاد برخاسته از مرام‬ ‫مشایی است و او خط دهی فرهنگی می کند‪ ،‬زیرا بعضی‬ ‫از سخنان احمدی نژاد بیشتر متناسب با شان رحیم مشایی‬ ‫است و نه خود وی‪ ».‬جالل یحیی زاده در پاسخ به سوالی‬ ‫در مورد انتقادات اخیر نس��بت به سیاست های فرهنگی‬ ‫دولت‪ ،‬اظهار داشت‪« :‬متاسفم که بگویم از قبل شکل گیری‬ ‫دولت دهم و از زمان تبلیغات انتخاباتی‪ ،‬س��خنانی را از‬ ‫رئیس جمهور ش��نیدیم که در کمیس��یون فرهنگی هم‬ ‫مطرح می ش��د و بس��یار غیرمنتظره بود‪ ،‬اما تاکنون این‬ ‫س��خنان ادامه یافته‪ ،‬تا جایی که ش��اهد انتقادات اشکار‬ ‫مراجع تقلید هس��تیم‪ .‬ما دوست داریم رئیس جمهور در‬ ‫ارتباط با مس��ائل فرهنگی مواضعی بگیرد که دش��منان‬ ‫ناراحت و نگران ش��وند نه دوستان و دلسوزان واقعی‪».‬‬ ‫عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در پاسخ به اینکه نقش‬ ‫اسفندیار رحیم مشایی در تدوین سیاست های فرهنگی‬ ‫دولت چیست؟ تصریح کرد‪« :‬نمی خواهم به کسی تهمت‬ ‫بزنم‪ ،‬اما خیلی ها می گویند مش��ی فرهنگی احمدی نژاد‬ ‫برخاس��ته از مرام مشایی اس��ت و او خط دهی فرهنگی‬ ‫می کند‪ ،‬زیرا بعضی از سخنان احمدی نژاد بیشتر متناسب‬ ‫با شان رحیم مشایی است و نه خود وی‪».‬‬ ‫عصر ایران‪ :‬فراکس��یون جدیدی در مجلس شورای‬ ‫اس�لامی از س��وی علی مطهری نماینده مردم تهران‬ ‫و فرزن��د ش��هید مطهری‪ ،‬اع�لام موجودیت خواهد‬ ‫کرد‪ .‬موسس��ان این فراکس��یون معتقدند که انشعابی‬ ‫در فراکس��یون اصولگرای��ان ص��ورت نگرفته‪ ،‬بلکه‬ ‫این فراکس��یون به عنوان یک «خط فکری متشکل از‬ ‫اصولگرایان و اصالح طلبان» فعالیت می کند‪ .‬مطهری‬ ‫ماه گذشته بعد از وقایع ‪ 14‬خرداد زمانی که اظهاراتش‬ ‫مورد اعتراض برخی اعضای فراکسیون اصولگرایان‬ ‫ق��رار گرفت و تهدید به اخراج از فراکس��یون ش��د‪،‬‬ ‫موضوع تش��کیل فراکس��یون جدید را مطرح کرده و‬ ‫اگرچ��ه هیات داوری فراکس��یون اصولگرایان در ان‬ ‫موضوع رای به اصولگرا ب��ودن مطهری داد‪ ،‬اما وی‬ ‫همچنان مصر بر تش��کیل فراکسیون جدید است‪ .‬در‬ ‫مجلس هفتم نیز اتفاق مشابهی در فراکسیون اکثریت‬ ‫رخ داد که طی ان برخی اصولگرایان منتقد دولت از‬ ‫جمله عماد افروغ و محمد خوش چهره از فراکسیون‬ ‫اصولگرای��ان اع�لام جدای��ی ک��رده و فراکس��یون‬ ‫اصولگرایان مس��تقل را تش��کیل دادند‪ .‬گفتنی است‬ ‫مطهری از جمله چهره ه��ای مطرح جریان اصولگرا‬ ‫به ش��مار می رود ک��ه موضع گیری های��ش همواره با‬ ‫حمایت منتقدان دولت همراه بوده است‪.‬‬ ‫امار نادرست‬ ‫بانک مرکزی‬ ‫پرونده دانشگاه ازاد‬ ‫در دستان«قاضی القضات»‬ ‫علت عدم اعالم اسامی‬ ‫محکومان کهریزک‬ ‫خانه ملت‪:‬عضو فراکس��یون خط امام(ره) مجلس با‬ ‫انتقاد از بانک مرکزی اظهار داشت‪« :‬به عنوان کمیسیون‬ ‫تخصصی به بانک مرکزی اعالم کردیم دالیل علمی‬ ‫کاهش نرخ ت��ورم را بیان کنن��د‪ .‬محمدرضا خباز با‬ ‫اش��اره به س��خنان بهمنی‪ ،‬رئیس کل بان��ک مرکزی‬ ‫ادعای کاهش نرخ تورم را نادرس��ت خوانده و ادامه‬ ‫داد‪« :‬بان��ک مرکزی بدون ارائ��ه دالیل منطقی تنها به‬ ‫اعالم عدد بس��نده کرده و دالیل علمی کاهش تورم‬ ‫را بی��ان نمی کند‪ ».‬نماینده کاش��مر در مجلس تاکید‬ ‫کرد‪« :‬اف��راد جامعه نه تنها کاهش تورم را احس��اس‬ ‫نمی کنن��د بلکه از افزایش قیمت ه��ا ناراحتند‪ ».‬خباز‬ ‫درباره کاهش قیمت در بخش مس��کن خاطرنش��ان‬ ‫ک��رد‪« :‬دولت می گوید مس��کن ارزان ش��ده این در‬ ‫حالی اس��ت که بخش مس��کن در رکود فرو رفته و‬ ‫خرید و فروش انجام نمی ش��ود؛ که افزایش قیمت ها‬ ‫در این بخش مش��هود باش��د‪ ».‬خباز خاطرنشان کرد‪:‬‬ ‫«بانک مرکزی مجبور اس��ت در راس��تای حمایت از‬ ‫سیاس��ت های دولت امار نادرس��ت و به سود دولت‬ ‫ارائه دهد‪».‬س��خنگوی کمیس��یون اقتصادی مجلس‬ ‫ادام��ه داد‪« :‬ای��راد مس��ئوالن این اس��ت ک��ه حقوق‬ ‫میلیونی می گیرن��د و کاهش و افزایش تورم را درک‬ ‫نمی کنند‪».‬‬ ‫فردا‪ :‬ایت اهلل صادق املی الریجانی‪ ،‬رئیس قوه قضائیه‬ ‫مس��ئولیت هی��ات متخصصان فقه��ی و حقوقی برای‬ ‫بررس��ی موضوع وقف دانش��گاه ازاد را بر عهده دارد‪.‬‬ ‫در پی نامه های جداگانه رهبر معظم انقالب به روسای‬ ‫هیات موس��س دانشگاه ازاد و ش��ورای عالی انقالب‬ ‫فرهنگ��ی مبنی ب��ر توقف موض��وع وق��ف و اجرای‬ ‫اساس��نامه جدید دانشگاه ازاد اسالمی‪ ،‬خبرها حکایت‬ ‫از ان دارد که رهبر معظم انقالب هیاتی را برای بررسی‬ ‫امکان شرعی و قانونی وقف دانشگاه ازاد تعیین کرده اند‪.‬‬ ‫هیات مذکور متش��کل از متخصصان فقهی و حقوقی‬ ‫است که تصمیم نهایی درباره دانشگاه ازاد و چالش میان‬ ‫هیات موسس دانشگاه و شورای عالی انقالب فرهنگی‬ ‫موکول به نظر ان خواهد بود‪ .‬این هیات موظف شده در‬ ‫فرصت��ی محدود و بدون فوت وقت‪ ،‬نظر نهایی خود را‬ ‫با استناد به مبانی فقهی‪ ،‬موازین حقوقی و قوانین جاری‬ ‫اعالم کند‪ .‬بر اس��اس منابع مطلع ریاس��ت این هیات‬ ‫بر عهده ایت اهلل املی الریجانی‪ ،‬رئیس قوه قضائیه است‪.‬‬ ‫گفتنی است اختالفاتی که طی ماه های اخیر در رابطه با‬ ‫روند مدیریت دانش��گاه ازاد به وجود امده است کلیه‬ ‫دس��تگاه های اجرایی کشور و قوای سه گانه را به خود‬ ‫مشغول کرده و موجب برخی موضع گی ری ها از سوی‬ ‫اصولگرایان شده است‪.‬‬ ‫تابن��اک‪ :‬عضو کمیته ویژه مجلس در پیگیری حوادث‬ ‫بعد از انتخابات اعالم اس��امی محکومان به قصاص در‬ ‫پرونده کهریزک را در مقطع فعلی خالف قانون دانست‪.‬‬ ‫فرهاد تجری در پاسخ به این سوال که ایا اعضای کمیته‬ ‫ویژه مجلس با توجه به گزارش��ی که از حوادث بعد از‬ ‫انتخابات به خصوص از بازداشتگاه کهریزک تهیه کردند‬ ‫از نحوه رس��یدگی به این پرونده راضی هستند‪ ،‬گفت‪:‬‬ ‫«رسیدگی ها بسیار خوب و منطبق با قانون بوده است‪».‬‬ ‫وی در پاسخ به این سوال که چرا اسامی محکومان در‬ ‫این پرونده منتشر نشده است‪ ،‬گفت‪« :‬علت این است که‬ ‫اعالم اسامی این محکومان در زمان فعلی خالف قانون‬ ‫اس��ت‪ ،‬زیرا حکم به قطعیت نرسیده است‪ .‬تجری در‬ ‫پاسخ به این سوال که بنا بر گفته شما در صورت قطعیت‬ ‫احکام صادره مردم از اس��امی محکومان مطلع خواهند‬ ‫شد‪ ،‬گفت‪« :‬ان هم بستگی به صالحدید مسئوالن دارد‬ ‫در صورتی که مس��ئوالن مربوطه صالح بدانند اسامی‬ ‫محکومان در اختیار رس��انه ها گذاش��ته می شود‪ ،‬اما در‬ ‫این مقطع انتش��ار اس��امی خالف قانون است‪ ».‬عضو‬ ‫کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس درباره اعالم اسامی‬ ‫بازداشت ش��دگان در حوادث بعد از انتخابات پیش از‬ ‫اعالم حکم قطعی نیز گفت‪« :‬در ان زمان هم من به ان‬ ‫رویه اعتراض کردم و تاکید داشتم‪».‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫‪15‬‬ ‫خبرنامه‬ ‫توافق المان و امارات برای اجرای‬ ‫تحریم های ضد ایرانی‬ ‫خبرگزاری المان‪ :‬وزیر امور خارجه‬ ‫المان از اظهارات همتای اماراتی خود‬ ‫به عنوان نخس��تین کش��ور عربی که‬ ‫پایبندی کامل خود را به اجرای قطعنامه‬ ‫اخیر تحریم شورای امنیت اعالم کرده‬ ‫است‪ ،‬استقبال کرد‪.‬وی در بیانیه ای به‬ ‫مناس��بت سفر ش��یخ عبداهلل بن زاید‬ ‫ال نهیان‪ ،‬وزیر امور خارجه امارات به‬ ‫این کشور اعالم کرد‪« :‬دو طرف درباره‬ ‫اجرای کامل و فوری تحریم های ضد‬ ‫ایرانی شورای امنیت توافق کرده اند‪».‬‬ ‫براساس این بیانیه وزیر خارجه امارات‬ ‫گفت که این کشور استفاده صلح امیز‬ ‫از ان��رژی هس��ته ای را ت��ا زمانی که‬ ‫براساس معیارهای شفاف باشد؛ تایید‬ ‫می کند‪.‬‬ ‫ش��یخ عبداهلل اب��راز امی��دواری کرد‬ ‫ایران (در موضوع هسته ای) اقدامات‬ ‫ضروری را در پیش بگیرد‪ .‬وی افزود‪:‬‬ ‫«دولت امارات هم برای تولید انرژی‬ ‫هس��ته ای برنامه دارد اما به صراحت‬ ‫غنی سازی اورانیوم را رد کرده است‪.‬‬ ‫برنامه هس��ته ای امارات می تواند الگو‬ ‫باشد!»‬ ‫‪16‬‬ ‫غرب نگران دور زدن تحریم ها‬ ‫از سوی چین‬ ‫واشنگتن پس��ت‪ :‬غ��رب نگران دور‬ ‫زدن تحریم ه��ای ش��ورای امنی��ت‬ ‫علی��ه ایران از س��وی چین اس��ت‪.‬‬ ‫مقامات غربی از ای��ن هراس دارند‬ ‫ک��ه تردیدهای قبل��ی چین در مورد‬ ‫اعمال تحریم علیه ای��ران و اقتصاد‬ ‫این کش��ور که ه��ر روز بیش��تر از‬ ‫دیروز به انرژی نیازمندتر می ش��ود‪،‬‬ ‫دلیلی باش��د بر ع��دم توجه پکن به‬ ‫قطعنامه شورای امنیت‪.‬‬ ‫در همی��ن رابطه مقام��ات غربی که‬ ‫برای اعم��ال دور جدید تحریم های‬ ‫علیه ایران ت�لاش کرده اند‪ ،‬نگرانی‬ ‫خ��ود را در ای��ن خص��وص اعالم‬ ‫داشته اند‪.‬‬ ‫ب��ر اس��اس ای��ن گ��زارش‪ ،‬در دو‬ ‫هفت��ه گذش��ته امری��کا و اتحادی��ه‬ ‫اروپا فش��ارهای خود ب��ر تهران را‬ ‫افزایش داده اند‪ ،‬اما با این وجود انها‬ ‫نگران این هس��تند ک��ه با کنار رفتن‬ ‫ش��رکت های غربی از بازار ایران جا‬ ‫برای شرکت های چینی بازتر از قبل‬ ‫شود و پکن به این ترتیب بر خالف‬ ‫قطعنامه شورای امنیت عمل کند‪.‬‬ ‫اذعان امانو به نداشتن سالح‬ ‫هسته ای ایران‬ ‫لس انجلس تایم��ز‪ :‬مدیرکل اژانس‬ ‫بین الملل��ی ان��رژی اتمی ب��ا انتقاد از‬ ‫جوس��ازی برخی کش��ورها در مورد‬ ‫موضوعهسته ایایرانگفت‪«:‬جمهوری‬ ‫ی ندارد‪ ».‬یوکیو‬ ‫ی ایران سالح اتم ‬ ‫اسالم ‬ ‫امانو ضمن انتقاد از جوس��ازی برخی‬ ‫کشورها و رسانه های غربی درباره این‬ ‫جمله وی‪ ،‬در نشست فصلی شورای‬ ‫حکام ک��ه موض��وع ای��ران را «مورد‬ ‫خاص» خوان��ده بود‪ ،‬گف��ت‪« :‬هرگز‬ ‫ی دارد‪ ».‬وی‬ ‫نگفتم که ایران سالح اتم ‬ ‫در ادامه مدعی وجود برخی ابهامات در‬ ‫برنامه هس��ته ای ایران شده و خواستار‬ ‫شفاف س��ازی تهران در این موارد شد‪.‬‬ ‫امان��و در این مصاحبه از روابط خوب‬ ‫خود با مقامات ایرانی س��خن گفته و‬ ‫تاکید کرد که بازرس��ان در بازرسی از‬ ‫س��ایت های مختلف در کش��ورهای‬ ‫جهان کار س��اده ای را پیش رو ندارند‪.‬‬ ‫مدیر کل اژانس بین المللی انرژی اتمی‬ ‫ در بخ��ش دیگر این مصاحبه به پیمان‬ ‫منع گسترش سالح های هسته ای اشاره‬ ‫کرد و این معاهده را برای عاری سازی‬ ‫ی ضروری دانست‪.‬‬ ‫جهان از سالح اتم ‬ ‫تکذیب اظهارات ضد ایرانی‬ ‫«ملک عبداهلل»‬ ‫واس‪ :‬یک مس��ئول س��عودی‪ ،‬خبر‬ ‫روزنامه فرانس��وی فی��گارو درباره‬ ‫اظه��ارات ضد ایران��ی عب��داهلل بن‬ ‫عبدالعزی��ز پادش��اه این کش��ور را‬ ‫تکذیب کرد و ان را غلط دانس��ت‪.‬‬ ‫این مس��ئول که به نام وی اشاره ای‬ ‫نش��ده ضمن ابراز تعج��ب از درج‬ ‫چنی��ن اطالع��ات نادرس��تی در‬ ‫روزنامه فی��گارو اظهار داش��ت که‬ ‫مواضع عربستان س��عودی واضح و‬ ‫اش��کار اس��ت و جای هیچ شک و ‬ ‫تردی��دی وجود ندارد‪ .‬وی همچنین‬ ‫اب��راز امی��دواری کرد ک��ه روزنامه‬ ‫فی��گارو برای تاکید ب��ر اعتبار خود‬ ‫خبر نادرس��ت اخیر را تکذیب کند‪.‬‬ ‫گفتنی است که روزنامه فیگارو روز‬ ‫سه ش��نبه ادع��ا کرد که عب��داهلل بن‬ ‫عبدالعزیز روز ‪ 5‬ژوئن (‪ 15‬خرداد)‬ ‫در دی��دار با «اروه مورن» وزیر دفاع‬ ‫فرانس��ه در جده اعالم کرده اس��ت‬ ‫که «دو کش��ور در جهان هستند که‬ ‫شایس��تگی موجودیت ندارند و این‬ ‫دو کش��ور ایران و [رژیم] اس��رائیل‬ ‫هستند‪».‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫جهان در یک نگاه‬ ‫برخورد قانونی با تضعیف کنندگان مجلس‬ ‫خانه مل��ت‪ :‬رئیس هی��ات داوری فراکس��یون‬ ‫اصولگرایان با بیان اینکه شعارها و اقدام هایی که‬ ‫علیه مجلس و ش��خصیت های مهم و تاثیر گذار‬ ‫ان داده ش��د‪ ،‬جف��ا و بی انصاف��ی ب��ود‪ ،‬گفت‪:‬‬ ‫مجلس هش��تم چه در بحث های سیاس��ی و چه‬ ‫در موضوعات اقتصادی و فرهنگی دلسوزانه کار‬ ‫می کند و همه تالشش این است که در جهت منویات مقام معظم رهبری گام بردارد‪.‬‬ ‫حس��ین ابراهیمی با تاکید بر اینکه اظهار نظر در موضوعات مختلف و ازادی رای‬ ‫ی نمی تواند نماینده ای‬ ‫جزء الینفک نمایندگی مجلس است‪ ،‬اظهارداشت‪« :‬هیچ مقام ‬ ‫که در راس��تای انجام وظایف نمایندگی خود اظهار نظر کرده است را تعقیب کند‪،‬‬ ‫درواقع نمایندگان در اظهار نظر ازادند و رای خود را بر اس��اس تش��خیص خود‬ ‫می دهند که البته گاهی این رای به مذاق عده ای خوش نمی اید‪».‬‬ ‫استیضاح به نفع دولت هاست‬ ‫تابناک‪ :‬عضو فراکسیون اصولگرایان مجلس با تاکید بر اینکه استیضاح از مهمترین‬ ‫ابزارهای نظارتی مجلس اس��ت‪ ،‬گفت‪« :‬با وجود دیدگاه های منفی که نسبت به این‬ ‫ابزار نظارتی وجود دارد اما در ش��رایط خ��اص بهترین راهکار برای برطرف کردن‬ ‫مشکالت یک وزارتخانه است‪ ».‬محمدحسین فرهنگی در تشریح جایگاه استیضاح‬ ‫در قانون اساسی اظهار داشت‪« :‬تذکر‪ ،‬سوال‪ ،‬تحقیق و تفحص و استیضاح از ابزارهای‬ ‫اصلی نظارت مجلس بر قوه مجریه است و نمایندگان از طریق این اهرم ها بر روند و‬ ‫حرکت دستگاه های اجرایی نظارت می کنند‪ ».‬وی افزود‪«:‬تالش نمایندگان و قوه مقننه‬ ‫این اس��ت که اگر اش��کال و ایرادی هم وجود دارد با تذکر یا س��وال ان را برطرف‬ ‫کند اما زمانی که مش��کل اساسی و جدی است و وزیر به وظایف اصلی وزارتخانه‬ ‫تحت نظارتش توجهی ندارد و در مسیری خالف اهداف تعیین شده حرکت می کند‪،‬‬ ‫نمایندگان مجلس براس��اس سازوکاری که در قانون اساسی و همچنین در ایین نامه‬ ‫داخلی مجلس پیش بینی شده است نسبت به استیضاح وزیر اقدام می کنند‪».‬‬ ‫تهدید ترکیه‬ ‫به انزوای اسرائیل‬ ‫روزنامه حری��ت‪ :‬وزیر خارجه ترکیه‬ ‫هشدار داد‪ :‬اگر اسرائیل به دلیل حمله به‬ ‫کاروان ازادی از انکارا معذرت خواهی‬ ‫نکند و تحقیقات بین المللی در این باره‬ ‫را نپذی��رد ‪ ،‬ترکیه درجهت قطع روابط‬ ‫ب��ا تل اویو و منزوی کردن ان حرکت‬ ‫خواهد کرد‪« .‬احمد داود اوغلو» گفت‪:‬‬ ‫«خواسته های ما روشن است و اسرائیل‬ ‫بای��د به دلیل اقدام خ��ود در حمله به‬ ‫کش��تی ها ا ز ترکی��ه معذرت خواهی‬ ‫کند‪ ».‬وی اظهار داش��ت‪« :‬م��ا به انها‬ ‫هشدار داده ایم که اگر به دلیل این اقدام‬ ‫معذرت خواهی نکنند ترکیه روابط خود‬ ‫با اسرائیل را قطع می کند‪ ».‬این در حالی‬ ‫است که بنیامین نتانیاهو‪ ،‬نخست وزیر‬ ‫رژیم صهیونیستی به تازگی اعالم کرد که‬ ‫تل اویو هرگز از ترکیه معذرت خواهی‬ ‫نمی کند‪ .‬داوداوغلو د ر این باره گفت‪« :‬ما‬ ‫مسیر روشنی را به انها نشان داده ایم و‬ ‫اگر انها معذرت خواهی کنند‪ ،‬این برای‬ ‫هر دو طرف اتفاقی مثبت خواهد بود‪.‬‬ ‫اسرائیل از خواسته ما اگاه است و باید‬ ‫با انجام تحقیقات بین المللی در این باره‬ ‫موافقت کند‪».‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫فروش جنگنده اف ‪ 22‬به‬ ‫همپیمانان خاورمیانه ای امریکا‬ ‫روزنامه ورلد تریبون‪ :‬چند کش��ور‬ ‫در خاورمیان��ه خواس��تار خری��د‬ ‫جنگنده های اف ‪ 22‬امریکا که قابلیت‬ ‫نفوذ در سیس��تم دفاع هوایی روسی‬ ‫را دارد‪ ،‬شده اند و فرماندهی مرکزی‬ ‫امریکا با صدور ای��ن جنگنده ها به‬ ‫کشورهای منطقه خاورمیانه و خلیج‬ ‫فارس موافقت کرده اس��ت‪ .‬پیش��تر‬ ‫برخی مش��کالت فنی موجب عدم‬ ‫ارس��ال این جنگنده ها به خاورمیانه‬ ‫ش��ده بود‪ ،‬اما در ح��ال حاضر چند‬ ‫کش��ور حوزه خلیج فارس خواهان‬ ‫خرید این جنگنده هس��تند‪ .‬به گفته‬ ‫کارشناسان نظامی امریکا‪ ،‬اف‪ 22‬تنها‬ ‫جنگنده امریکایی است که می تواند‬ ‫در سیس��تم دف��اع هوای��ی روس��یه‬ ‫از جمله س��امانه اس ‪ 300‬نفوذ کند‪.‬‬ ‫از جمله کش��ورهایی که درخواست‬ ‫خرید این جنگنده را دارند می توان‬ ‫به عربس��تان س��عودی اش��اره کرد‪.‬‬ ‫عالوه بر ان رژی م صهیونیس��تی نیز‬ ‫درخواس��ت خرید این جنگنده که‬ ‫قیمت ه��ر فروند از ان ‪ 140‬میلیون‬ ‫دالر است را دارد‪.‬‬ ‫یک سال بعد می گویند غلط کردیم‬ ‫شبکه ایران‪ :‬رئیس جمهور گفت‪« :‬برای شکستن‬ ‫تحری��م‪ ،‬کار زیادی انجام نمی دهیم و بدانند اگر‬ ‫قادر به ایجاد مزاحمت هم باش��ند‪ ،‬همین مردم‬ ‫اذربایجان برای شکس��تن تحریم و عقب راندن‬ ‫انها تا داخل خاک ش��ان کفای��ت خواهند کرد‪».‬‬ ‫محمود احمدی نژاد اظهار داش��ت‪« :‬تحریم هایی‬ ‫ک��ه غربی ها اعمال کرده اند‪ ،‬ضربه به ایران نیس��ت و نمی خواهند با این تحریم ها‬ ‫ایران را مهار کنند بلکه این تحریم ها را برای دفاع از خود وضع کرده اند و خودشان‬ ‫می دانن��د که نمی توانند هیچ غلطی بکنند‪ ».‬وی ادام��ه داد‪« :‬اصال نیاز به فراخوان‬ ‫عمومی در کش��ور برای شکس��تن تحریم نیس��ت‪ ،‬همین جا قرار می گذاریم تا با‬ ‫همت ش��ما یک س��ال بعد انها بگویند غلط کرده ان��د‪ ».‬رئیس جمهور اضافه کرد‪:‬‬ ‫«دنیای اس��تکبار‪ ،‬بار خ��ود را با بهره برداری از این غفلت ایجاد ش��ده و با غارت‬ ‫ملت ها بست و انها همه اسیا و افریقا را غارت کردند‪ ».‬وی با تشریح نمونه ای از‬ ‫اقدام های یکی از کشورهای کوچک اروپایی در استعمار کشوری بزرگ در شرق‬ ‫دور افزود‪« :‬همه معادن و ثروت های دنیا را بردند و حال به وس��یله انها ملت ها را‬ ‫تحقیر و قدرت نمایی می کنند‪».‬‬ ‫سران فتنه تحت پوشش «سیا» بودند‬ ‫کیهان‪ :‬وزیر دادگس��تری اظهار داش��ت‪« :‬بعضی ها فکر می کنن��د ما نمی دانیم‬ ‫س��ران فتنه از چه زمانی تحت پوشش س��یا بوده اند‪ ».‬مرتضی بختیاری با بیان‬ ‫این مطلب که پرونده هر یک از س��ران فتنه دیر یا زود منتشر می شود و چهره‬ ‫نفاق انان بیش��تر هویدا خواهد ش��د‪ ،‬اظهار داش��ت‪« :‬فتنه گران از سال ها قبل‬ ‫تحت کنترل س��ازمان سیا زندگی می کردند‪ ».‬وی افزود‪« :‬بعضی ها فکر می کنند‬ ‫ما نمی دانیم س��ران فتنه از چه زمانی تحت پوش��ش سازمان جاسوسی امریکا‬ ‫بوده اند‪ ».‬وزیر دادگستری با بیان اینکه عده ای در دوران پیامبر(ص) در رکاب‬ ‫ان حض��رت مب��ارزه کردند ولی در دوران امام��ت و رهبری حضرت علی(ع)‬ ‫در مقاب��ل ان بزرگوار قرار گرفتند‪ ،‬اظهار داش��ت‪« :‬عده ای از خواص که خود‬ ‫را ی��ار امام خمینی(ره) معرف��ی می کنند‪ ،‬در مقابل ولی فقی��ه قرار گرفته اند و‬ ‫البت��ه خداوند ب��ا همین کار‪ ،‬چهره نفاق انان را برمال کرد‪ ».‬وی گفت‪« :‬ما تمام‬ ‫حرکت های س��ران فتنه و اربابان انان را زیر نظر داریم چراکه انان هنوز دست‬ ‫از بیگانگان برنداش��ته اند‪».‬‬ ‫‪17‬‬ ‫تیتر یک‬ ‫گفت و گو با پدر و مادر محسن روح االمینی پس از اعالم حکم بدوی‬ ‫به اطمینان خاطر رسیدیم‬ ‫‪18‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫سیاست‬ ‫امید کرمانی ها‬ ‫«وقتی غیبت محس��ن برای ما مس��جل شد حدس‬ ‫می‏زدیم بازداشت ش��ده باشد؛ ولی تالش‏ها برای‬ ‫پیدا ک��ردن او نتیجه‏بخش نبود تا انکه خبر عروج‬ ‫پس��رم را به ما دادند‪ ».‬این بخش��ی از شرح واقعه‬ ‫کهری��زک از زبان مادر محس��ن روح‏االمینی بود‪.‬‬ ‫وی می‏گوید‪« :‬بخش��ی از متهمان پرونده کهریزک‬ ‫را اجبارا در دادگاه دیده اس��ت؛ اما متاس��فانه از‬ ‫س��وی انها هیچ اظهار ندامتی را مش��اهده نکرده‬ ‫اس��ت‪ ».‬خانم زهره حقیقی معتقد است که قاضی‬ ‫مصدق با اشراف کامل به زوایای این پرونده حکم‬ ‫صادر کرد‪ ،‬از این رو ان حکم را عادالنه می داند‪.‬‬ ‫او‪ ،‬محس��ن را ف��ردی عاطفی ب��ا روحیات خاص‬ ‫توصیف می‏کند که اگر به نتیجه‏ای می‏رسید‪ ،‬پایبند‬ ‫به تصمیم خود بود‪ .‬مادر محسن روح‏االمینی ورود‬ ‫و پیگی��ری مق��ام معظم رهبری به قضی��ه را در به‬ ‫سرانجام رس��یدن دادگاه خیلی تاثیرگذار می‏داند‬ ‫و خاطرنش��ان می‏کند ک��ه هدف ای��ن پیگیری‏ها‬ ‫اصالح رویه در دس��تگاه‏های قضای��ی و انتظامی‬ ‫ و کش��وری اس��ت‪ .‬وی در مورد احتمال رضایت‬ ‫دادن هیچ پاسخ روشنی نداد‪ ،‬ولی اظهار امیدواری‬ ‫کرد که دستگاه قضایی به پرونده امرین نیز همانند‬ ‫مباشران رسیدگی کند‪ .‬خانم حقیقی تاکید می کند‬ ‫ک��ه افرادی که در این قضیه مقص��ر بودند‪ ،‬به دو‬ ‫دس��ته امر و مباشر تقسیم می‏ش��دند و انچه تا به‬ ‫حال مورد رسیدگی واقع شده است‪ ،‬در پایین‏ترین‬ ‫س��طح قرار دارد‪ .‬یعنی افراد اجرایی و کسانی که‬ ‫با ضرب و ش��تم و بی تدبیری منجر به این جنایت‬ ‫ش��دند‪ ،‬مورد محاکمه قرار گرفتند و امیدواریم از‬ ‫این س��طح فراتر برود و تا رده‏های امر که مسبب‬ ‫اصلی فاجع��ه کهریزک بودند‪ ،‬پ��ای میز محاکمه‬ ‫بیاین��د‪ .‬عبدالحس��ین روح‏االمین��ی نی��ز در ادامه‬ ‫مصاحبه ضمن تشریح روند پیگیری پرونده‪ ،‬علت‬ ‫عدم مصاحبه با رسانه‏های خارجی را ازرده شدن‬ ‫روح پسرش و ناخرسندی مردم انقالبی می‏خواند‬ ‫و تصری��ح می‏کند که مل��ت ایران ی��ک خانواده‬ ‫بزرگ است که در تلخی‏ها و شیرینی‏ها قادر است‬ ‫کش��ور را اداره و مسائل را حل و فصل کند‪ ،‬ولو‬ ‫س��خت‏ترین مصائب و مشکالت بر ان وارد شود‪.‬‬ ‫وی از معلق ماندن قسمت دیگر پرونده در دادگاه‬ ‫انتظامی قضات گله دارد و اظهار امیدواری می‏کند‬ ‫که به ان بخش نیز سریع‏تر رسیدگی شود‪.‬‬ ‫خانم حقیقی! گویا ما اولین رس��انه‏ای هس��تیم که‬ ‫با گذش��ت یک س��ال از ماجرای کهریزک با شما‬ ‫گفت وگ��و می‏کنیم‪ .‬در ابتدا بفرمایید که چه زمانی‬ ‫متوجه غیبت فرزندتان شدید؟‬ ‫ان زم��ان م��ن ته��ران نب��ودم و برای کنگ��ره‏ای در‬ ‫شهرستان حضور داشتم‪ .‬هنگامی که به تهران رسیدم‪،‬‬ ‫متوجه این ماجرا شدم‪.‬‬ ‫چقدر طول کش��ید که متوجه بازداش��ت محس��ن‬ ‫شدید؟‬ ‫پیگیری می‏ش��د‪ ،‬ولی معلوم نبود کجاست؛ یعنی رد‬ ‫مشخصی از ایشان پیدا نمی‏شد‪.‬‬ ‫اخرین مالقاتی که با پسرتان داشتید کی بود؟‬ ‫یکی‪ ،‬دو روز قبل از ناپدید شدن وی بود‪.‬‬ ‫تالش برای پیدا کردن محسن چقدر زمان برد؟‬ ‫زمانی از محل بازداش��ت پسرم مطلع شدیم که خبر‬ ‫ش��هادت ایشان به ما رس��ید؛ به عبارت دیگر اصال به‬ ‫انجا نرسید که بشود برای ازادی وی اقدامی صورت‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫پذیرد‪.‬‬ ‫بعد از این حوادث اصال خودتان رفتید بازداشتگاه‬ ‫کهریزک را ببینید؟‬ ‫نه‪ ،‬من نرفتم‪.‬‬ ‫چه زمانی برای پیگیری علت فوت محسن شکایت‬ ‫تنظیم شد؟‬ ‫بالفاصل��ه بعد از اطالع از فوت و گزارش پزش��کی‬ ‫قانونی این کار صورت گرفت‪ .‬البته پدرش��ان بیشتر‬ ‫در جزئیات طرح و پیگیری شکایت هستند‪.‬‬ ‫متهمان را خودتان دیدید؟‬ ‫بله‪ ،‬متاسفانه در دادگاه مجبور شدیم انها را ببینیم‪.‬‬ ‫چه واکنشی داشتند؟‬ ‫در جلس��ات اول اظهار ندامتی از سوی انها مشاهده‬ ‫نکردیم‪.‬‬ ‫بعدا چطور؟‬ ‫اقدامی را که انها انجام می‏دادند در قالب روندی بود‬ ‫که خودش��ان ش��اید زیاد متوجه عمق کارهای خود‬ ‫نبودند‪ .‬زیرا افرادی که این ماموران با انها س��ر و کار‬ ‫داش��تند‪ ،‬به اصطالح اراذل و اوباش بودند و به همین‬ ‫خاطر با بازداشت‏ش��دگان حوادث پس از انتخابات‬ ‫نی��ز همین رفت��ار را در پیش گرفتن��د و بین این دو‬ ‫گروه تفاوتی قائل نبودند‪ .‬شاید اگر بازداشت‏شدگان‬ ‫در مح��ل دیگری بودند‪ ،‬این اعمال انجام نمی‏ش��د‪.‬‬ ‫یعنی محیط انها بیشتر موجب این برخوردها می‏شد‪.‬‬ ‫در حقیق��ت فضایی بود که قب��ح قضیه برای مرتکبان‬ ‫این جنایت ریخته بود‪.‬‬ ‫در دادگاه چگونه با شما برخورد شد؟‬ ‫در دادگاه ک��ه حس��اب ما جدا بود‪ .‬ش��اکی قضیه ما‬ ‫بودیم‪.‬‬ ‫احس��اس کردید که واقعا در جایگاه ش��اکی قرار‬ ‫دارید؟‬ ‫خ��دا را ش��کر در تمام مراحل بازپرس��ی‪ ،‬تش��کیل‬ ‫پرونده و‪ ...‬طوری بود که ش��خصا ب��ه یک اطمینان‬ ‫خاط��ر رس��یده ب��ودم؛ چ��ون صحبت‏های��ی که با‬ ‫ایت‏اهلل الریجانی انجام دادیم‪ ،‬نشان می‏داد رویکردها‬ ‫برای رسیدگی به این مسائل جدی است‪ .‬مخصوصا‬ ‫وقتی خدمت مقام معظم رهبری رس��یدیم‪ ،‬از نظرات‬ ‫ایش��ان مطلع ش��دیم‪ .‬حتی بعدا هم می‏ش��نیدیم که‬ ‫رهبر انقالب در مورد رس��یدگی به این مس��اله بارها‬ ‫پیگیری و تاکید کرده‏اند؛ لذا مطمئن بودم که تالش‏ها‬ ‫نتیجه‏بخش خواهد بود‪.‬‬ ‫از حکم صادره رضایت دارید؟‬ ‫البت��ه جزئی��ات وقایع کهریزک به ط��ور تفصیلی در‬ ‫پرون��ده امده اس��ت‪ .‬پیش از این‪ ،‬انچه ما ش��نیدیم‪،‬‬ ‫تشریح اوضاع از زبان بعضی‏دیگر از بازداشت شدگان‬ ‫همراه پسرم بود‪.‬‬ ‫در ثانی مدت بازداش��ت ایش��ان در انجا چهار روز‬ ‫بیش��تر نبود‪ .‬اما برای همین م��دت بیش از ‪ 18‬جلد‬ ‫مس��تندات پرونده در سازمان قضایی نیروهای مسلح‬ ‫جمع‏اوری شد؛ مطمئن هستیم که قاضی مصدق روی‬ ‫جزئیات مس��اله و وقایع رخ داده تسلط کامل داشته‬ ‫و اشراف ایش��ان به توضیحات شکات و متهمان در‬ ‫جلسه طوالنی رسیدگی در دادگاه مشهود بود‪ .‬لذا با‬ ‫تفاس��یری که گفتم حکم دادگاه بر اساس مستندات‬ ‫صادر شده است‪.‬‬ ‫جزئیات ماجرا در دادگاه تشریح شد؟‬ ‫من تحمل ش��نیدن انها را نداشتم؛ ولی مشخص بود‬ ‫که قاضی پرونده اشراف کامل روی مسائل داشت‪.‬‬ ‫‏راجع به پس��رتان بیش��تر صحبت کنید‪ .‬محسن به‬ ‫لحاظ شخصیتی و رفتاری چگونه بود؟‬ ‫محس��ن بس��یار فرزند عاطفی و مهربانی بود‪ .‬بسیار‬ ‫به پدر و مادر خودش احترام می‏گذاش��ت‪ ،‬حتی در‬ ‫راه رفت��ن دقت می‏کرد که جلوی م��ا حرکت نکند‪.‬‬ ‫نس��بت به برادران خود بسیار عاطفه به خرج می‏داد‪.‬‬ ‫دانش��جویان ه��م‏دوره او ه��م ک��ه امدند من��زل ما‪،‬‬ ‫می‏گفتند که محسن با وجودی که درس داشت‪ ،‬اگر‬ ‫کمکی از وی خواسته می‏شد‪ ،‬کار خود را رها می‏کرد‬ ‫تا دغدغه دوس��تان خود را برطرف کند و انها را در‬ ‫به اتمام رس��اندن پروژه‏های درسی‏شان مدد برساند‪.‬‬ ‫اقا محس��ن حدود دو س��ال درس نرم‏افزار کامپیوتر‬ ‫ر خوان��ده بود‪ .‬البته به دلی��ل خصوصیات خاصی که‬ ‫داشت‪ ،‬حتی فضای دانشگاه هم نتوانست او را اقناع‬ ‫کند‪ .‬روحیات ایشان بسیار منحصر به فرد بود‪ ،‬حرف‬ ‫بقیه برای محسن مهم نبود‪.‬‬ ‫اینکه دانش��جوی دانشکده فنی دانش��گاه تهران بود‪،‬‬ ‫اصال ان را مالک فرق قائل شدن بین خود و دیگران‬ ‫قرار نمی‏داد‪ .‬اگر ایش��ان به یک مس��اله‏ای می‏رسید‪،‬‬ ‫عزمش جزم می‏ش��د؛ انچ��ه برای محس��ن اهمیت‬ ‫داشت‪ ،‬عمل به تصمیمش بود‪ .‬البته در پاره‏ای مواقع‬ ‫ک��ه مخالف میل و نظر ما تصمیم‏گیری می‏کرد‪ ،‬تمام‬ ‫ت�لاش خود را در جهت کس��ب رضای��ت ما انجام‬ ‫می‏داد‪.‬‬ ‫فعالیت اجتماعی وی چگونه بود؟‬ ‫ش��اید ارتب��اط وس��یعی ب��ا اطرافیان نداش��ت‪ ،‬ولی‬ ‫رابطه‏اش بس��یار کیفی بود‪ .‬مثال از مقطع راهنمایی و‬ ‫دبیرس��تان دوستانی داش��ت که تا سال گذشته با انها‬ ‫رفت و امد می‏کرد‪ .‬دوستان متنوعی داشت‪.‬‬ ‫فعالیت‏های مذهبی محسن در چه حد بود؟‬ ‫در راهنمایی و دبیرس��تان عضو بس��یج بود‪ ،‬ولی در‬ ‫دانش��گاه تنها در یک مقطع کوتاه حضور داش��ت و‬ ‫بعد هم که مش��غول کار برنامه نویس��ی‪ ،‬نرم افزاری و‬ ‫زندگی شد‪.‬‬ ‫رابطه ایشان با شما بیشتر بود یا با پدرشان؟‬ ‫به لحاظ عاطفی بیشتر من سعی می کردم به مسائل او‬ ‫رسیدگی کنم‪.‬‬ ‫با پدرش چقدر راجع به مس��ائل سیاسی مشورت‬ ‫می‏کرد؟‬ ‫در من��زل ما افراد خانواده به راحت��ی می‏توانند عقاید‬ ‫خود را صمیمانه بازگو کنند‪ .‬روی مسائل طرح شده‬ ‫نیز بحث و گفت وگو می‏ش��د و با استدالل سعی در‬ ‫ی در مورد س�لایق‬ ‫توجیه یکدیگر داش��تیم و تحکم ‬ ‫سیاسی وجود ندارد‪.‬‬ ‫ب��ه پیگیری مقام معظم رهبری راجع به رس��یدگی‬ ‫به این پرونده اش��اره کردی��د؛ پیگیری و تاکیدات‬ ‫ایش��ان چقدر کمک کرد که مس��ئوالن مس��اله را‬ ‫جدی‏تر دنبال کنند؟‬ ‫م��ن این موضوع را به حجت‏االس�لام والمس��لمین‬ ‫صدیق��ی نیز ع��رض کردم که موض��ع رهبر انقالب‬ ‫نش��ان‏دهنده اشراف ایشان به مس��ائل و رویدادهای‬ ‫کشور است‪.‬‬ ‫از ط��رف دیگ��ر ورود مق��ام معظم رهب��ری به این‬ ‫مساله و تاثیر ان بر پیگیری موضوع از سوی دستگاه‬ ‫نمایندگان در راستای نقش نظارتی تالش‬ ‫شایسته ای انجام دادند‬ ‫محسن بسیار فرزند عاطفی و مهربانی بود‪.‬‬ ‫بسیار به پدر و مادر خودش احترام می‏گذاشت‪،‬‬ ‫حتی در راه رفتن دقت می‏کرد که جلوی ما‬ ‫حرکت نکند‬ ‫‪19‬‬ ‫تیتر یک‬ ‫قضا تداعی‏گر ان اس��ت که مس��ئوالن و مدیران در‬ ‫حوزه‏ه��ای مختل��ف ان طور ک��ه باید و ش��اید به‬ ‫مس��ئولیت‏های خود عمل نمی‏کنند و باعث می‏شود‬ ‫که باالترین مق��ام مملکت با تذکرات خود انها را به‬ ‫تحرک وادارد؛ در حالی‏که نیازی نیست رهبری وارد‬ ‫جزئیات ش��وند و باید خود مسئوالن قبل از تذکرات‬ ‫ایشان به وظایف خود عمل کنند‪.‬‬ ‫توصیه‏ه��ای ایش��ان چق��در در پیگیری مس��ائل‬ ‫تاثیرگذار بود؟‬ ‫خیل��ی‪ ،‬واقع��ا ای��ن از افتخ��ارات ماس��ت ک��ه‬ ‫مق��ام معظ��م رهب��ری ان قدر نس��بت ب��ه موضوع‬ ‫حس��اس بودند‪ .‬چون این موضوع می‏توانست ضربه‬ ‫س��نگینی به نظام وارد کن��د و روی نگرش مردم به‬ ‫ویژه جوان��ان تاثیر منفی بگذارد‪ .‬البت��ه ناگفته نماند‬ ‫مسئوالنی هم که پیگیر قضیه بودند‪ ،‬زحمات درخور‬ ‫تقدیر و شایسته‏ای انجام دادند که در این بین رئیس‬ ‫قوه قضائی��ه و قاضی پرونده ط��ی مالقات‏هایی که با‬ ‫انه��ا داش��تیم‪ ،‬انصافا خیلی خ��وب و منصفانه با ان‬ ‫مساله برخورد کردند‪.‬‬ ‫ش��ما گزارش تحقیق و تفحص مجلس از اتفاقات‬ ‫کهری��زک را خوانده‏ای��د‪ ،‬چق��در ان را کام��ل‬ ‫می‏دانید؟‬ ‫ای��ن گزارش‪ ،‬یک اق��دام مقدماتی ب��زرگ بود و به‬ ‫قوه قضائیه ارجاع ش��د تا ان دستگاه به موارد اشاره‬ ‫شده در گزارش رسیدگی کند‪.‬‬ ‫منظورم میزان رضایت شما از گزارش بود؟‬ ‫به نظ��رم کار خوب��ی بود؛ واقعا گ��زارش کاملی تهیه‬ ‫ش��د و اقایان سروری و دهقان از نمایندگان به منزل‬ ‫ما امدن��د تا درباره مس��اله پیش‏امده گ��زارش داده‬ ‫و دلجوی��ی کنن��د‪ .‬از این‏رو به عن��وان نقش نظارتی‬ ‫مجلس تالش شایسته‏ای انجام دادند‪.‬‬ ‫موضوع کشته شدن ندا اقاسلطان دستاویز بسیاری‬ ‫از افراد ش��د تا خود را در رسانه‏های بیگانه مطرح‬ ‫و به نوعی خوراک رسانه‏ای علیه نظام تهیه کنند؛ اما‬ ‫ش��ما با وجودی که داغی چنین بزرگ و مصیبتی‬ ‫جبران ناپذیر داشتید‪ ،‬کامال موضوع را داخلی و از‬ ‫طریق مجاری قانونی دنبال کردید‪.‬‬ ‫ش��خصا این موضوع را مس��اله‏ای داخلی می‏دانستم؛‬ ‫چون در همه نهاد ‏ها و سازمان‏ها امکان دارد که افراد‬ ‫خاطی‪ ،‬بی‏مس��ئولیت و بی‏تعهد وجود داشته باشند و‬ ‫ناجا و دس��تگاه قضا نیز از این امر مس��تثنی نیستند‪.‬‬ ‫بنابراین کش��اندن این مس��اله به فراتر از مرزها غیر‬ ‫از انک��ه به خانواده انقالب که م��ا نیز عضوی از ان‬ ‫هس��تیم ضربه بزن��د‪ ،‬ثمره دیگری ن��دارد‪ .‬اما از بُعد‬ ‫ داخلی‪ ،‬پیامد یک خطا به حوزه مس��ئولیت خطاکار‬ ‫بس��تگی دارد‪ .‬هرچه جای��گاه ان فرد باالتر باش��د‪،‬‬ ‫تبعات اشتباه و بی‏مسئولیتی نیز بیشتر خواهد بود؛ تا‬ ‫انجا که می‏تواند جان ش��هروندان را به خطر بیندازد‪.‬‬ ‫از این رو ضروری است که‏ در دستگاه قضا و نیروی‬ ‫انتظامی به واس��طه تاثیرگذاری ویژه‏ای که در حوزه‬ ‫امنیت اجتماعی دارند‪ ،‬نظارت بیشتری صورت گیرد‬ ‫تا اشتباهات به حداقل ممکن برسد‪.‬‬ ‫رای صادره از سوی دادگاه قابل تجدید نظر است؛‬ ‫فکر می‏کنید دیوان عالی کشور چطور عمل کند؟‬ ‫ان چیزی که ما از قاضی خواس��تیم‪ ،‬بیشتر یک حکم‬ ‫خداپس��ندانه بود‪ .‬حکمی که بازدارنده و متناسب با‬ ‫جرم و جنایتی که رخ داده اس��ت‪ ،‬باشد‪ .‬از این رو با‬ ‫توجه به اشرافی که از قاضی مشاهده کردیم‪ ،‬شخصا‬ ‫معتقدم که حکم دادگاه بدوی دور از افراط و تفریط‬ ‫بود‪ .‬در جلسه اولی هم که خانواده‏ها با قاضی داشتند‪،‬‬ ‫ایش��ان گفت که من نه طرف شما و نه طرف متهمان‬ ‫هس��تم و بر اساس یک رویه خداپس��ندانه به مساله‬ ‫نگاه می‏کن��م و حکم خواه��م داد‪ .‬بنابراین در پایان‬ ‫نیز ایشان حکمش را صادر کرد‪ .‬در ضمن خون پاک‬ ‫‪20‬‬ ‫دقیقا هشتم ش��هریور و بعد‬ ‫از چهلم فرزندم‪ ،‬شکایت خود‬ ‫را تقدیم قوه قضائیه کردم و‬ ‫رونوش��ت ان را نیز همزمان‬ ‫به مقام معظم رهبری و رئیس‬ ‫مجلس دادم‬ ‫این جوانان‪ ،‬ان قدر پیامد داشت که مسئوالن نیروی‬ ‫انتظامی یک بازنگری کاملی نسبت به نحوه برخورد‬ ‫با جوانان داش��ته باشند‪ ،‬به طوری که خود انها نیز به‬ ‫ما می‏گفتند که سعی دارند روندها و رویکردهای ان‬ ‫مجموع��ه را اصالح کنند؛ این بزرگ ترین دس��تاورد‬ ‫این قضیه بود‪ .‬در ثانی افرادی که در این قضیه مقصر‬ ‫بودند‪ ،‬به دو دس��ته امر و مباش��ر تقس��یم می‏شدند‪.‬‬ ‫انچه تا به حال مورد رس��یدگی واقع ش��ده اس��ت‪،‬‬ ‫در پایین‏ترین س��طح قرار دارد‪ .‬یعنی افراد اجرایی و‬ ‫کس��انی که با ضرب و شتم و بی تدبیری منجر به این‬ ‫جنایت شدند‪ ،‬مورد محاکمه قرار گرفتند و امیدواریم‬ ‫از این س��طح فراتر برود و تا رده‏های امر که مسبب‬ ‫اصلی فاجعه کهریزک بودند‪ ،‬پای میز محاکمه بیایند‪.‬‬ ‫چون اینها باوجود انکه از فضای انجا اطالع داشتند‬ ‫و می‏دانس��تند چه اتفاقاتی در انجا رخ داده اس��ت‪،‬‬ ‫دس��تور انتقال جوانان را به کهریزک صادر کردند‪ .‬با‬ ‫توجه به اینکه حکم مربوط به محدوده‏ای اس��ت که‬ ‫اتف��اق در انج��ا روی داده و فقط اجرا کنندگان را در‬ ‫سطح رئیس‪ ،‬افسر نگهبان و‪ ...‬شامل می‏شود نه فراتر‬ ‫از ان‪ ،‬امیدواریم امران قضیه نیز مانند مباشران مورد‬ ‫محاکمه قرار گیرند‪.‬‬ ‫یعنی ش��ما پرونده‏ای به غیر از پرونده فعلی را نیز‬ ‫دنبال می کنید؟‬ ‫بله‪ ،‬قطع��ا‏باید به مراحل پیش از حادثه کهریزک نیز‬ ‫رس��یدگی شود تا مشخص ش��ود که تصمیم‏گیران با‬ ‫چه منطق و رویکردی دستور انتقال بازداشت شدگان‬ ‫را به کهریزک صادر کردند‪ .‬قطعا مس��ئولیت و درجه‬ ‫خطای امران از مباش��ران کمتر نیست‪ .‬شاید به لحاظ‬ ‫فیزیکی و اجرایی نقش��ی نداشته باش��ند‪ ،‬ولی قطعا‬ ‫به عنوان افرادی که دس��تور دهنده بودند‪ ،‬مس��ئولیت‬ ‫دارند و باید پاسخگو باشند‪.‬‬ ‫ایا ممکن اس��ت که شما در قبال مباشران رضایت‬ ‫بدهید؟‬ ‫این موضوع االن مطرح نیس��ت‪ .‬چون حکمی که االن‬ ‫صادر ش��ده حکم اولیه اس��ت و قطعا متهمان برای‬ ‫تجدید نظر اقدام می‏کنند‪ .‬باید گذاش��ت زمان جلوتر‬ ‫برود‪.‬‬ ‫اقای روح االمینی! انگار که ما به عنوان اولین رسانه‬ ‫در خصوص فرزندتان با همس��ر ش��ما گفت وگو‬ ‫کردیم‪.‬‬ ‫ای��ن مس��اله برای اولین ب��ار اتفاق افتاد و ایش��ان تا‬ ‫به حال با هیچ رس��انه‏ای مصاحبه نک��رده بود‪ .‬بنا به‬ ‫تصمیم��ی که از قبل در خان��واده جمعا گرفته بودیم‬ ‫برای هماهنگی‏های رسانه‏ای‪.‬‬ ‫اق��ای دکتر! ب��ه عنوان اولین س��وال می‏خواهم از‬ ‫زمان تنظیم شکایت در قوه قضائیه بپرسم‪.‬‬ ‫دقیقا هشتم شهریور و بعد از چهلم فرزندم‪ ،‬شکایت‬ ‫خود را تقدیم قوه قضائیه کردم و رونوشت ان را نیز‬ ‫همزمان به مقام معظم رهبری و رئیس مجلس دادم‪.‬‬ ‫ان زمان از پیگیری چهره‏های ش��اخص مجلس و‬ ‫برخی سیاسیون در مورد این مساله اخباری منتشر‬ ‫می‏شد‪ ،‬در این رابطه توضیح می‏دهید؟‬ ‫با کمیته مجلس که با مس��ئولیت اقای سروری پیگیر‬ ‫قضی��ه بود؛ از طرفی هم در دبیرخانه ش��ورای عالی‬ ‫امنیت ملی کمیته ای متش��کل از نمایندگان س��ه قوه‬ ‫کارگروه��ی را تش��کیل دادن��د‪ .‬البته ای��ن کمیته به‬ ‫دس��تور مقام معظم رهبری پیگیر موضوع بود‪ .‬یعنی‬ ‫در ی��ک زمان چند تیم روی مس��اله زندان کهریزک‬ ‫کار می‏کردند تا زوایای ان مش��خص شود؛ منتها اهم‬ ‫بررس��ی قضایا در بازپرسی سازمان قضایی نیروهای‬ ‫مسلح انجام شد و هزاران صفحه بازجویی‏ها و اسناد‬ ‫را تش��کیل داد‪ .‬به عبارت دیگر یک کمیته از شورای‬ ‫عال��ی امنیت ملی که منتخب س��ه ق��وه بودند‪ ،‬یک‬ ‫کمیته در مجلس‪ ،‬همچنین در بازرس��ی کل کش��ور‪،‬‬ ‫دادس��رای انتظامی قضات‪ ،‬بازرسی ناجا و بازپرسی‬ ‫س��ازمان قضایی نیروهای مسلح شش مرجعی بودند‬ ‫که از زوایای مختلف مس��اله را مورد رسیدگی قرار‬ ‫دادند‪ .‬بخش دیگری از این پرونده مربوط به قضات‬ ‫دس��توردهنده برای اعزام بازداشت‏شدگان مربوط به‬ ‫دادستان س��ابق تهران و معاون وی می شود‪ .‬چندین‬ ‫ماه است درخواست تعلیق انها صادر شده ولی هنوز‬ ‫اقدامی صورت نگرفته است‪.‬‬ ‫ام��کان دارد کمی روش��ن‏تر راجع ب��ه بخش دوم‬ ‫صحبت کنید؟‬ ‫اقای مرتضوی و معاون ایشان و همچنین دادیاری که‬ ‫احکام انها را به دس��تور دادستان سابق تهران نوشته‬ ‫بود‪ ،‬چندین ماه اس��ت که درخواست تعلیق شان در‬ ‫دادس��رای انتظامی قضات‪ ،‬کیفر خواستش صادر شده‬ ‫تا محاکمه انها انجام ش��ود؛ اما متاسفانه بنا به دالیلی‬ ‫که برای ما چندان معلوم نیست‪ ،‬متوقف مانده است‪.‬‬ ‫امیدواری��م طبق وعده‏ای که رئیس محترم قوه قضائیه‬ ‫و رئیس دادگاه انتظامی قضات داده‏اند رس��یدگی به‬ ‫ان مرحله نیز شروع شود‪.‬‬ ‫قبل از این اتفاق ایا خبری از بازداش��ت ایشان به‬ ‫شما داده بودند؟‬ ‫خیر؛ هیچ‏کس چنین مساله‏ای را به من نگفت‪.‬‬ ‫یعنی ش��ما وقتی متوجه ش��دید که ایش��ان از دنیا‬ ‫رفتند؟‬ ‫درس��ت یک هفته بعد از ش��هادت مظلومانه وی‪ ،‬به‬ ‫من خبر دادند‪ .‬به عبارت دیگر ظهر چهارشنبه ‪ 31‬تیر‬ ‫ماه ‪ ،1388‬ما را طی تماس��ی تلفن��ی از پلیس امنیت‬ ‫مطلع کردند‪.‬‬ ‫در روند بررس��ی این موض��وع‪ ،‬نحوه همکاری با‬ ‫شما چگونه بود؟‬ ‫تا کنون مانعی وجود نداش��ته است؛ در واقع به واسطه‬ ‫دس��تور صریح رهب��ر معظم انق�لاب و پیگیری‏های‬ ‫مجلس و نهادهای نظارتی‪ ،‬روند بازپرس��ی و دادگاه‬ ‫از پیگیری‏ه��ای ما جلوتر ب��ود‪ .‬یعنی ما پیگیری‏های‬ ‫خ��اص خودمان را داش��تیم‪ ،‬ولی انه��ا جلوتر از ما‬ ‫بودند‪.‬‬ ‫سوالی را از همسرتان پرسیدم و می‏خواهم جواب‬ ‫ش��ما را هم بدانم‪ .‬مرگ برخی افراد در ان دوران‬ ‫دستاویزی برای رسانه‏های بیگانه شد‪ ،‬در حالی‏که‬ ‫ای��ن اتف��اق در رابطه ب��ا خانواده ش��ما رخ نداد؛‬ ‫چرا؟‬ ‫خط قرمز ما از روز اول‪ ،‬مصاحبه با رسانه‏های بیگانه‬ ‫بود و نگران سوء اس��تفاده ضدانقالب بوده و هستیم‪.‬‬ ‫چون مطمئن هس��تم روح پس��رم از این بابت ازرده‬ ‫می‏ش��د و عالوه بر ان موجبات ناخرسندی بسیاری‬ ‫از مردم انقالب��ی را هم فراهم م��ی‏اورد‪ .‬ملت ایران‬ ‫یک خانواده بزرگ است که در تلخی‏ها و شیرینی‏ها‬ ‫می‏دان��د ک��ه چگون��ه کش��ور را اداره و مس��ائل را‬ ‫حل و فصل کند؛ ولو سخت‏ترین مصائب و مشکالت‬ ‫بر ما وارد ش��ود‪ .‬لذا هیچ موقع کوچک‏ترین گرایش‬ ‫و توجه��ی به خ��ارج از مرزها پی��دا نخواهیم کرد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫سیاست‬ ‫مقام معظم رهبری ضمن دلجویی از روح االمینی بر پی گیری ماجرای کهریزک و برخورد با عامالن این حادثه تاکید کردند‪.‬‬ ‫کسانی که دس��ت در دست ضد انقالب و کشورهای‬ ‫استعماری دارند‪ ،‬با طرفی هم‏پیمان شده‏اند که صدها‬ ‫س��ال خون مردم ایران را در شیشه کردند و منابع و‬ ‫ث��روت ملی ایرانیان را غارت نموده‏اند‪ .‬انها دلش��ان‬ ‫به حال ما نمی س��وزد و منافع خودش��ان را پیگیری‬ ‫می کنند و بس��یاری از مش��کالت کنونی ما ریشه در‬ ‫برنامه های گذش��ته انها برای مردم ما داش��ته و دارد‪.‬‬ ‫زمانی سرنوش��ت همه ما تغییر می کند که خودمان را‬ ‫تغیی��ر دهیم و انگاه اص�لاح حقیقی صورت خواهد‬ ‫گرف��ت‪ .‬فرزند م��ن فرزند این اب و خ��اک بوده و‬ ‫خود ما هم متعلق به این کش��ور هس��تیم و با توجه‬ ‫ب��ه گس��تردگی کار و پیچیدگی مباحث‪ ،‬این مس��اله‬ ‫تاکن��ون خوب پیگیری ش��ده و منتظریم کاری که به‬ ‫نیمه رسیده با جدیت دنبال شده تا به نتیجه برسد‪.‬‬ ‫پی��ام رای دادگاه اولی��ه به خارج‏نش��ینان و افکار‬ ‫عمومی داخل را چه می‏دانید؟‬ ‫قبال هم ع��رض کردم که اص�لاح رویه‏ها مهم‏ترین‬ ‫دس��تاورد پیگیری این پرونده اس��ت‪ .‬بچه‏های ما که‬ ‫ب��ر نمی‏گردن��د‪ ،‬از روز اول هم والده ایش��ان گفت‬ ‫محس��ن ما که رفت محس��ن‏های م��ردم را دریابیم‪.‬‬ ‫انشاءاهلل این پیگیری‏ها باعث جلوگیری از تکرار این‬ ‫قبیل جنایات ش��ود‪ .‬لذا انچه ب��رای ما اهمیت دارد‪،‬‬ ‫اصالح رویه‏هاست‪ .‬نکته مهم ان نیست که افراد چه‬ ‫انتسابی دارند و منس��وبین انها چه جایگاهی دارند؛‬ ‫به حمداهلل از اقای کامرانی که به عنوان یک شهروند‬ ‫عادی شکایت کرده‏اند تا حقیر که دسترسی بیشتری‬ ‫به مسئوالن کش��ور دارم‪ ،‬هیچ تفاوتی وجود نداشته‬ ‫است‪ .‬پیام این مساله این است که مظلومان می‏توانند‬ ‫در دس��تگاه قضا حق خود را بگیرن��د‪ .‬البته باور این‬ ‫ش��اید برای همه قدری س��خت باش��د ولی از باور‬ ‫گذشته و محقق شده است‪ .‬چرا که پس از درگذشت‬ ‫جوادی‏ف��ر‪ ،‬کامران��ی‪ ،‬قهرمان��ی و روح‏االمین��ی و‬ ‫مطالبات‏شان پیگیری قضایی شده و این همان توقعی‬ ‫اس��ت که از دستگاه قضایی جمهوری اسالمی انتظار‬ ‫می‏رفت که خارج از انتس��ابات‪ ،‬ارتباطات و تفاوت‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫دسترس��ی‏ها‪ ،‬هر مظلومی بتواند حق خود را پیگیری‬ ‫کند و به حقوقش برس��د‪ .‬پیام به خارج هم این است‬ ‫که نقش دایه‏های دلس��وزتر از م��ادر را بازی نکنند‪.‬‬ ‫کس��انی که ب��ا نقاب‏های فریبنده به نام حقوق بش��ر‬ ‫مشت‏های اهنین‏شان را علیه نظام‪ ،‬انقالب و ایرانیان‬ ‫گره کرده‏اند و دست‏شان با جانیان و منافقین در یک‬ ‫کاس��ه اس��ت‪ ،‬با هر ادعای واهی که داشته باشند ما‬ ‫گول انها را انشاءاهلل نخواهیم خورد‪.‬‬ ‫روند دادگاه تجدید نظر چگونه خواهد بود؟‬ ‫ما منتظریم و انتظار داریم که این حکم عادالنه تایید‬ ‫شود و به اجرا دربیاید‪ .‬در این مسیر تابع روند قانونی‬ ‫هستیم‪.‬‬ ‫در مورد علت فوت پس��رتان موارد زیادی مطرح‬ ‫شد و تناقضات زیادی بود‪ .‬بعد از گذشت یکسال‬ ‫و پ��س از اعالم نظر دادگاه‪ ،‬راجع به این مس��اله‬ ‫توضیح می‏دهید؟‬ ‫یکی از مس��ائلی که در دادگاه به روشنی اشکار شد‪،‬‬ ‫نظریه پزش��کی قانونی بود که در چندین نوبت رفت‬ ‫و برگشت به کمیس��یون‏ها و مراجع مختلف‪ ،‬قطعی‬ ‫ش��د که این جوانان بر اثر ضرب و ش��تم و شرایطی‬ ‫که انجا بوده از دنیا رفتند‪ .‬در این راستا سناریو سازی‬ ‫یکی از مسائلی که در دادگاه‬ ‫به روشنی اشکار شد‪ ،‬نظریه‬ ‫پزش��کی قانون��ی ب��ود که در‬ ‫چندین نوبت رفت و برگشت‬ ‫ب��ه کمیس��یون‏ها و مراج��ع‬ ‫مختل��ف‪ ،‬قطعی ش��د ک��ه این‬ ‫جوانان بر اثر ضرب و شتم و‬ ‫ش��رایطی که انجا بوده از دنیا‬ ‫رفتند‬ ‫در خصوص موضوع مننژیت مشهود شد‪ .‬در دادگاه‬ ‫مشخص ش��د که افرادی به دستور یک مقام قضایی‬ ‫س��ابق موضوع مننژیت را مطرح کرده‏اند که در جای‬ ‫خودش باید دادگاه انتظامی قضات و دادگاه کارکنان‬ ‫دولت به ان مساله رسیدگی کند‪.‬‬ ‫این متهمان که در دادگاه به عنوان مباش��ر در انجام‬ ‫اقدامات صورت گرفته در کهریزک محاکمه شدند‪،‬‬ ‫ایا از نسبت بین شما و پسرتان اگاهی داشتند؟‬ ‫ب��رای ما محرز نش��ده ک��ه اینها می‏دانس��تند‪ ،‬گرچه‬ ‫همراه پسر من موقع دستگیری کارت ویزیت قدیمی ‬ ‫مس��ئولیت سابقم به عنوان رئیس موسسه پاستور بود‬ ‫و ایش��ان هم ادرس‪ ،‬ش��ماره‏های تلف��ن و تماس را‬ ‫اع�لام کرده بود؛ ولی با این وج��ود برای ما این امر‬ ‫که با علم به این موضوعات‪ ،‬این اقدام درباره پس��رم‬ ‫صورت گرفته باش��د محرز نشده است‪ .‬لذا شرایطی‬ ‫که در انجا ب��وده به گونه‏ای نبوده که افراد خاصی را‬ ‫مورد شناسایی قرار دهند‪.‬‬ ‫در پایان اگر صحبت خاصی دارید بفرمایید؟‬ ‫(س��کوت و نفس عمیق) امی��دوارم که این جنایت‬ ‫با همه س��ختی‏هایش (لرزش صدا ناشی از بغض)‬ ‫ب��ا پیگیری‏های��ی که ش��ده باعث اص�لاح رویه‏ها‬ ‫شود‪ .‬این بزرگ‏ترین دس��تاورد برای جامعه است‪.‬‬ ‫(سکوت) این داغ هیچ‏گاه برای ما فراموش نمی‏شود‬ ‫و نخواهد ش��د‪( .‬بغض همراه با اشک) در همین جا‬ ‫در استانه س��الگرد شهادت ایش��ان از تمامی احاد‬ ‫مردم و مسئوالن و دوستان که از ابتدا تا کنون کتبی‬ ‫و حضوری و در هر محلی که با ما مواجه می‏شدند‬ ‫اب��راز همدردی داش��ته و در این غ��م جانکاه به ما‬ ‫تس��لیت گفته‏اند و عواطف خود را ب��روز داده‏اند‪،‬‬ ‫تش��کر می‏کنی��م‪ .‬خصوص��ا از مقام معظم رهب��ری‪،‬‬ ‫ایات عظام و مس��ئوالن قوا‪ ،‬نماین��دگان مجلس و‬ ‫عموم ش��خصیت‏های کشوری‪ ،‬لش��کری‪ ،‬سیاسی‪،‬‬ ‫دانشگاهی‪ ،‬فرهنگی و اجتماعی و رسانه‏ها‪ .‬انشاءاهلل‬ ‫مطالبه جدی ایش��ان و احاد م��ردم در پیگیری این‬ ‫پرونده را فراموش نخواهیم کرد‪.‬‬ ‫‪21‬‬ ‫تیتر یک‬ ‫کهریزک؛ یک سال بعد‬ ‫از گزارش مجلس تا حکم قاضی‬ ‫علی حاج ناصری‬ ‫تا پیش از حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری‬ ‫دهم‪ ،‬کمتر نام بازداشتگاه کهریزک در رسانه ها منتشر‬ ‫می شد؛ اما در پی این حوادث‪ ،‬این بازداشتگاه شهرت‬ ‫بس��یاری یافت‪ .‬در اولین روزهای مرداد ‪ ،88‬اخباری‬ ‫مبنی بر ب��د رفتاری با بازداشت ش��دگان در کهریزک‬ ‫و کشته شدن محس��ن روح االمینی فرزند عبدالحسین‬ ‫روح االمینی‪ ،‬مش��اور محسن رضایی و رئیس انستیتو‬ ‫پاس��تور ای��ران و همچنین محم��د کامران��ی و امیر‬ ‫جوادی فر در رسانه ها به انتشار رسید‪ .‬علت درگذشت‬ ‫محس��ن روح االمینی و محمد کامرانی ابتال به بیماری‬ ‫مننژی��ت اعالم می ش��ود‪ .‬به دنب��ال انتش��ار این خبر‪،‬‬ ‫رهبر معظم انقالب دس��تور تعطیلی این بازداشتگاه را‬ ‫در ششم مرداد صادر کردند‪ .‬با ابالغ دبیر شورای عالی‬ ‫امنیت ملی‪ ،‬این بازداش��تگاه تعطیل و زندانیان مستقر‬ ‫در ان به سایر زندان های تهران منتقل شدند‪.‬‬ ‫فرمانده ناجا‪ :‬دستور تنبیه را صادر کردیم‬ ‫ی در‬ ‫اس��ماعیل احمدی مقدم‪ ،‬فرمانده نی��روی انتظام ‬ ‫حاش��یه همایش پلیس و نظام عدالت ب��رای کودکان‬ ‫و نوجوانان با اش��اره به وضعیت بازداشتگاه کهریزک‬ ‫گفت‪« :‬بازداش��تگاه کهریزک متعلق به ناجاست که در‬ ‫طرح امنیت اجتماعی برای نگهداری مجرمان خطرناک‬ ‫اس��تفاده می ش��د‪ ،‬طبعا ش��رایط انجا برای بازداشت‬ ‫موق��ت و فوری مناس��ب بوده اس��ت‪ ».‬وی همچنین‬ ‫‪22‬‬ ‫با رد ش��ایعاتی در خصوص دخالت برخی مس��ئوالن‬ ‫نیروی انتظامی در ش��کنجه اف��راد در کهریزک گفت‪:‬‬ ‫«شایعات منتشر شده در مورد سردار رادان و مسئوالن‬ ‫دیگر کذب اس��ت و این موضوع در ش��ان مس��ئوالن‬ ‫نیروهای انتظامی و چند رده پایین تر از انها هم نیست‪.‬‬ ‫وی با اشاره به دستور مقام معظم رهبری برای تعطیلی‬ ‫بازداش��تگاه کهریزک گفت‪« :‬این فرمان مربوط به کل‬ ‫بازداش��تگاه نبود بلکه وقتی دستگیرشدگان تجمعات‬ ‫روز ‪ 18‬تیر توسط دادیار به انجا منتقل شدند‪ ،‬به علت‬ ‫فش��ردگی جمعی��ت و وضعی��ت بد نگه��داری انها‪،‬‬ ‫مقام معظم رهب��ری با توجه به گزارش هایی که دریافت‬ ‫کردند دس��تور به تعطیلی بازداش��تگاه کهریزک دادند‪.‬‬ ‫بازداش��ت شدگان یادش��ده جمعا س��ه روز از تاریخ‬ ‫‪ 19‬تی��ر ت��ا ظهر سه ش��نبه ‪ 23‬تیر در انج��ا نگهداری‬ ‫می ش��دند و به علت ش��رایط بد بازداش��تگاه و دستور‬ ‫مقام معظم رهبری برای تعطیلی ان‪ ،‬همگی مس��تقیما‬ ‫ب��ا اتوبوس و مینی بوس به زندان اوین منتقل ش��دند‪.‬‬ ‫در بازداشتگاه کهریزک قطعا توسط ناجا کوتاهی هایی‬ ‫صورت گرفته که دستور تنبیه افرادی که این کوتاهی را‬ ‫انجام داده اند‪ ،‬صادر شده است‪ ».‬احمدی مقدم با اعالم‬ ‫اینکه برای جلوگیری از تداخل کاری در بررسی هیات‬ ‫ویژه بازداش��تگاه کهریزک‪ ،‬پلی��س از اظهارنظر درباره‬ ‫این بازداش��تگاه خ��ودداری می‏کند‪ ،‬گف��ت‪« :‬عواملی‬ ‫که در حادثه بازداش��تگاه کهری��زک کوتاهی کرده اند‪،‬‬ ‫چند نفر بیش��تر نیس��تند که به اندازه س��هم انها‪ ،‬تنبیه‬ ‫خواهند شد‪».‬‬ ‫واکنش شورای عالی امنیت ملی‬ ‫اما س��عید جلیلی دبیر ش��ورای عالی امنیت ملی نیز‬ ‫اع�لام کرد که افراد و مس��ئوالن خاطی بازداش��تگاه‬ ‫کهری��زک از س��مت های خود برکنار ش��ده و تحت‬ ‫تعقیب قضای��ی قرار خواهند گرفت‪ .‬ش��ورای عالی‬ ‫امنی��ت ملی در بیانیه ای نوش��ت‪« :‬در پ��ی تاکید مقام‬ ‫معظم رهبری ب��ر برخورد دقی��ق و قانونی با عوامل‬ ‫تع��رض به حقوق ش��هروندی و اق��دام فوری هیات‬ ‫ویژه دبیرخانه ش��ورای عالی امنیت ملی در بازدید از‬ ‫بازداشتگاه تعطیل شده کهریزک و تحقیق از مسئوالن‬ ‫بازداش��تگاه‪ ،‬مقامات و مام��وران انتظامی و قضایی و‬ ‫نی��ز دیدار ب��ا بازداشت ش��دگان و خانواده های افراد‬ ‫اسیب دیده در اغتشاشات اخیر و بررسی گزارش های‬ ‫بیمارستانی و پزش��کی قانونی‪ ،‬به پیشنهاد این هیات‬ ‫تمام افراد خاطی اعم از مسئوالن و ماموران انتظامی و‬ ‫قضایی مربوطه از مسئولیت های خود برکنار می شوند‬ ‫و پرونده های انتظامی و قضایی انان برای رسیدگی به‬ ‫تخلفات و اتهامات تش��کیل می شود‪ .‬بر همین اساس‬ ‫دبیرخانه ش��ورای عالی امنیت ملی مسئوالن ذی ربط‬ ‫را مکلف ک��رده عالوه بر جب��ران زیان های وارده به‬ ‫افرادی که نسبت به حقوق انها تعدی صورت گرفته‪،‬‬ ‫تس��هیالت الزم را برای رس��یدگی به ش��کایت انان‬ ‫فراهم کنند‪».‬‬ ‫روز پانزده��م م��رداد ناجا ب��ا انتش��ار اطالعیه‪‎‬ای در‬ ‫خصوص کهریزک‪ ،‬با اذعان بر اینکه این بازداش��تگاه‬ ‫مح��ل نگه��داری موقت و تادی��ب اراذل و اوباش با‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫سیاست‬ ‫«این خدمات بزرگ نباید موجب رسیدگی نکردن به‬ ‫برخی جرائم شود و اگر کسی با وابستگی به هر کدام‬ ‫ی مرتکب شده‪ ،‬باید‬ ‫از این سازمان ها‪ ،‬تخلف و جرم ‬ ‫کامال رسیدگی شود‪».‬‬ ‫ایش��ان ب��ا تاکید بر رس��یدگی به اس��یب دیدگان در‬ ‫مس��اله کهریزک و همین طور بررسی موضوع معدود‬ ‫کسانی که در این مساله جان باخته اند‪ ،‬افزودند‪« :‬البته‬ ‫این گونه مس��ائل نباید با مساله اصلی بعد از انتخابات‬ ‫خلط مبحث شود‪».‬‬ ‫ی در همی��ن زمین��ه افزودند‪:‬‬ ‫رهب��ر انقالب اس�لام ‬ ‫«عده ای‪ ،‬ظلم بزرگی را که پس از انتخابات به مردم و‬ ‫نظام اسالمی شد و هتک ابروی نظام در مقابل ملت ها‬ ‫را نادیده می گیرند و مساله کهریزک یا کوی دانشگاه‬ ‫را قضیه اصلی قلمداد می کنند اما این نگاه‪ ،‬خود یک‬ ‫ظلم اشکار است‪».‬‬ ‫تش��کری در بخش دیگری از ای��ن برنامه تلویزیونی‬ ‫می گوی��د که در یک فضای هفت��اد متری ‪ 145‬نفر از‬ ‫بازداش��تی‪‎‬های هجده تیر به هم��راه ‪ 25‬نفر از اراذل‬ ‫و اوباش نگهداری می‪‎‬ش��ده‪‎‬اند که در میان انها ده نفر‬ ‫دانشجو نیز وجود داشته است؛ در حالی که مطابق با‬ ‫ضوابط دانشجویان بازداشتی باید به زندان‪‎‬های رسمی‬ ‫منتقل می‪‎‬شده‪‎‬اند‪.‬‬ ‫دو روز بعد‪ ،‬گزارش صدا و س��یما از س��وی فرمانده‬ ‫نیروی انتظام��ی مورد تایید قرار می‪‎‬گیرد‪ .‬اس��ماعیل‬ ‫احمدی مقدم تاکید می‪‎‬کند که ناجا اخیرا در راس��تای‬ ‫پاسخگویی‪ ،‬مسئولیت‪‎‬پذیری و شفاف‪‎‬سازی‪ ،‬گزارشی‬ ‫جامع با همکاری رسانه ملی برای اگاهی مردم پخش‬ ‫ک��رد‪ .‬وی همچنی��ن اعالم کرد ک��ه همه چیز پرونده‬ ‫کهریزک ش��فاف‪ ،‬روشن و اماده بررس��ی در دادگاه‬ ‫بوده و در اختیار مراجع قضایی است‪.‬‬ ‫اعالم نظر پزشکی قانونی‬ ‫پ��س از گذش��ت ی��ک م��اه از تعطیلی بازداش��تگاه‬ ‫کهری��زک‪ ،‬خبری درباره نظر پزش��کی قانونی به نقل‬ ‫از یک منبع اگاه منتش��ر می ش��ود‪ .‬بر اساس این خبر‪،‬‬ ‫کمیس��یون پزشکی قانونی کش��ور در بیست و پنجم‬ ‫مرداد‪ ،‬علت مرگ محس��ن روح‪‎‬االمینی را مرگ ناشی‬ ‫از اس��ترس فیزیکی‪ ،‬ش��رایط بد نگهداری و ضربات‬ ‫متعدد‪ ،‬اعالم و قویا ابتالی ان مرحوم و فوت به‪‎‬علت‬ ‫بیماری مننژیت منتفی اعالم می شود‪.‬‬ ‫ورود مجلس به ماجرای کهریزک‬ ‫کمیت��ه ویژه مجل��س که پس از تعطیلی بازداش��تگاه‬ ‫کهری��زک تش��کیل ش��ده‪ ،‬اتفاق��ات رخ داده در این‬ ‫ی کمیته‬ ‫بازداشتگاه را بررس��ی می کند‪ .‬گزارش رسم ‬ ‫وی��ژه‪ ،‬منتش��ر و قرائت ان در صح��ن علنی پارلمان‬ ‫خبرساز می شود‪.‬‬ ‫در این گزارش پس از تشریح اقدامات صورت گرفته‪،‬‬ ‫نتایج فعالیت های این کمیته به ش��رح زیر قرائت شد‪:‬‬ ‫«‪ -1 ...‬بای��د اذعان کرد که از ابتدا این بازداش��تگاه با‬ ‫کار ویژه نگهداری اراذل و اوباش و فروشندگان کالن‬ ‫مواد مخدر تشکیل شده بود‪ .‬متاسفانه به مرور زمان سایر‬ ‫زندانیان نیز به دستور مقامات قضایی به ان زندان راه‬ ‫می یابند‪ ...‬اصلی ترین دلیل ایجاد بازداشتگاه کهریزک‬ ‫تادی��ب اراذل و اوب��اش خطرن��اک و هتک کنندگان‬ ‫ب��ه نوامیس مردم‪ ،‬متجاوزان به عنف و فروش��ندگان‬ ‫ب��زرگ مواد مخدر و مجرمان خطرن��اک بوده؛ از این‬ ‫رو فارغ از بحث اغتشاش��ات پس از انتخابات انتقال‬ ‫برخ��ی مجرمان با جرم های دیگر به این بازداش��تگاه‬ ‫فاقد توجیه است و در این خصوص نیز دستگاه قضا‬ ‫باید پاسخگو باشد‪ .‬اعزام ‪ 147‬تن از بازداشت شدگان‬ ‫اغتشاش��ات روز ‪ 18‬تیر ماه به چنین بازداشتگاهی به‬ ‫هیچ وجه قابل پذیرش نیست‪ .‬بر اساس بررسی های به‬ ‫عمل امده در روز ‪ 19‬تیر ماه‪ ،‬به دستور دادستان وقت‬ ‫تهران این جمع از بازداشت شدگان به کهریزک اعزام‬ ‫می شوند‪ .‬اگر چه اعزام این افراد به کهریزک حتی در‬ ‫ص��ورت فقدان ظرفیت زندان اوی��ن هم قابل توجیه‬ ‫نیس��ت‪ ،‬اما مس��ئوالن زندان اوین در جلس ه کمیته با‬ ‫انان اذعان داشتند که زندان اوین ظرفیت پذیرش ان‬ ‫بازداشت شدگان را داشته است‪ .‬ضمن انکه مسئوالن‬ ‫بازداشتگاه کهریزک با این عنوان که ظرفیت پذیرش‬ ‫ای��ن تعداد از بازداشت ش��دگان را ندارن��د در هنگام‬ ‫نخست از پذیرش انان سر باز زده و بازداشت شدگان‬ ‫س��اعتی نیز در بیرون از بازداش��تگاه معطل بوده‪ ،‬اما‬ ‫به دلیل اصرار مقام قضایی دس��تور دهنده‪ ،‬مجبور به‬ ‫پذیرش می ش��وند و بنابراین بازداشت ش��دگان را در‬ ‫سالن کوچک قرنطینه به مساحت ‪ 70‬متر جا می دهند‬ ‫و طی چهار روز حضور این تعداد از بازداشت شدگان‬ ‫در ش��رایط بسیار س��خت و بد اب و هوا در گرمای‬ ‫تابس��تان بدون وج��ود تهویه و امکانات بهداش��تی‪،‬‬ ‫غذایی و اشامیدنی و همچنین ضرب و شتم و توهین‬ ‫و تحقیر توس��ط ماموران نگهداری انان در جوار ‪30‬‬ ‫نفر از اراذل و اوباش پرخطر‪ ،‬همه و همه موجب شد‬ ‫که دل رهبر معظم انقالب از ان به درد اید‪».‬‬ ‫در ادامه این گ��زارش امده بود‪« :‬کمیت ه مجلس بر ان‬ ‫است که در مساله مربوط به بازداشتگاه کهریزک عمال‬ ‫دو ظلم بزرگ انجام شده است‪.‬‬ ‫الف ‪ -‬ظلم اش��کار بر بازداشت شدگان ‪ 18‬تیر ماه که‬ ‫باید از انان دلجویی درخوری شود‪.‬‬ ‫مستند جنجالی سیما‬ ‫در نیمه ش��هریور و شامگاه روز پانزدهم از اخرین ماه‬ ‫تابس��تان ‪ ،88‬بخش خبری ‪ 20:30‬ش��بکه دوم سیما‬ ‫برای برطرف شدن ابهامات متعدد نزد افکار عمومی‪،‬‬ ‫گزارشی ویژه درخصوص بازداشتگاه کهریزک پخش‬ ‫می‪‎‬کن��د‪ .‬در این گ��زارش بخش اندک��ی از حوادث‬ ‫تاسف برانگیز در کهریزک به تصویر کشیده می شود‪.‬‬ ‫برای اولین‪‎‬بار اس��ت که تصاویر بازداش��تگاه به مردم‬ ‫نشان داده می‪‎‬شود‪ .‬در این تصاویر به وضوح مشخص‬ ‫اس��ت که این مکان یک بازداشتگاه استاندارد نیست‬ ‫ش��رایط زیس��تی س��خت‪‎‬گیرانه بوده‪ ،‬اع�لام می‪‎‬کند‬ ‫ک��ه تعدادی از دستگیرش��دگان هجده��م تیر به‪‎‬دلیل‬ ‫محدودیت پذیرش در اوین به کهریزک منتقل شده‪‎‬اند‬ ‫که با توجه به شرایط انجا اصوال اعزام بازداشتی‪‎‬ها به‬ ‫کهریزک صحیح نبوده اس��ت‪ .‬این اطالعیه می‪‎‬افزاید‪:‬‬ ‫«محدودی��ت پذی��رش بازداش��تگاه و اضافه ش��دن‬ ‫دستگیرش��دگان هجدهم تیر‪ ،‬باع��ت تراکم جمعیت‬ ‫در بند بازداشتی ها شد و ش��رایط نامساعد زیستی و‬ ‫بهداشتی موجبات ازار و اذیت انان را فراهم کرد‪».‬‬ ‫سه روز بعد‪ ،‬فرمانده نیروی انتظامی در مراسم تودیع‬ ‫سردار رویانیان با پذیرش مس��ئولیت اتفاقاتی که در‬ ‫کهریزک افتاده‪ ،‬تاکید کرد که هیچ یک از فوت شدگان‬ ‫بر اثر ضرب و ش��تم فوت نکرده‪‎‬اند‪ ،‬بلکه علت مرگ‬ ‫بیماری انها بوده است‪.‬‬ ‫کمیته ویژه مجلس که پس از‬ ‫تعطیلی بازداش��تگاه کهریزک‬ ‫تش��کیل ش��ده‪ ،‬اتفاق��ات‬ ‫رخ داده در این بازداش��تگاه‬ ‫را بررس��ی می کن��د‪ .‬گزارش‬ ‫ی کمیته ویژه‪ ،‬منتش��ر‬ ‫رس��م ‬ ‫و قرائ��ت ان در صح��ن علنی‬ ‫پارلمان خبرساز می شود‬ ‫تدبیر اگاهانه رهبر معظم انقالب‬ ‫در چه��ارم ش��هریورماه س��ال گذش��ته‪،‬‬ ‫حضرت ایت اهلل خامن��ه ای در دیدار با ه��زاران نفر از‬ ‫دانش��جویان و نخب��گان علمی‪ ،‬فرهنگی دانش��گاه ها‬ ‫با اش��اره به سخنان دانش��جویان درباره لزوم پیگیری‬ ‫دس��تور رهبری در برخورد با حادثه کوی دانش��گاه‬ ‫و مس��اله کهریزک تاکید کردن��د‪« :‬در حوادث پس از‬ ‫انتخابات تخلفات و جنایاتی صورت گرفته است که‬ ‫به طور قطع با انها برخورد خواهد شد‪».‬‬ ‫ایشان با تاکید بر لزوم پرهیز از کارهای صرفا تبلیغاتی‬ ‫در موضوع برخورد با عامالن کوی دانشگاه و حوادث‬ ‫مش��ابه افزودند‪« :‬کار تبلیغاتی الزم نیست اما از اولین‬ ‫روزها دستور اکید داده شد که ضمن مراقبت و دقت‬ ‫الزم با این گونه مسائل برخورد قاطع شود‪».‬‬ ‫حضرت ایت اهلل خامنه ای با تشکر و تقدیر از خدمات‬ ‫ی و بسیج خاطرنشان کردند‪:‬‬ ‫پلیس امنیت‪ ،‬پلیس انتظام ‬ ‫بلکه مجموعه ای از سوله‪‎‬ها و بناهای احداث شده در‬ ‫یک محیط بیابانی بوده اس��ت‪ .‬سردار تشکری‪ ،‬رئیس‬ ‫بازرسی کل نیروی انتظامی در بخشی از این گزارش‬ ‫تلویزیونی از مردم عذرخواهی کرده و صراحتا اعالم‬ ‫می‪‎‬کند که کسانی که این جنایت را رقم زدند نیروهای‬ ‫رس��می ناجا اعم از درجه دار تا س��رهنگ بودند‪ .‬وی‬ ‫همچنین تاکی��د کرد که برخی قض��ات نیز در اعزام‬ ‫متهمان به کهریزک مرتکب تخلف شده‪‎‬اند که پرونده‬ ‫انها در دس��ت بررسی اس��ت‪ .‬وی همچنین گفت که‬ ‫ای��ن افراد به این خاطر به کهریزک منتقل ش��دند که‬ ‫جایی برای نگهداری انها نداش��تند‪ .‬رئیس دادسرای‬ ‫نیروهای مس��لح که به تازگی به این س��مت منصوب‬ ‫شده بود نیز صراحتا اعالم کرد که شرایط و رفتارهای‬ ‫صورت گرفته عامل مرگ تعدادی از بازداشت شدگان‬ ‫بوده و نه بیماری قبلی یا عللی از این دس��ت‪ .‬سردار‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫‪23‬‬ ‫تیتر یک‬ ‫ب ‪ -‬ظل��م بزرگ تر بر نظام جمهوری اس�لامی رفته‬ ‫و عم�لا ابروی یک نظام برامده از خون ش��هیدان به‬ ‫ب��ازی گرفته ش��ده و موجب وهن نظام اس�لامی در‬ ‫منظر جهانیان ش��ده است و باید دس��تگاه قضایی با‬ ‫ریش��ه یابی دقیق و برخورد جدی با همه عوامل این‬ ‫حادث��ه تلخ اعم از قضای��ی‪ ،‬اداری و انتظامی و بدون‬ ‫رعای��ت هرگونه مالحظه ای و با تقدم دلس��وزی تام‬ ‫نسبت به ابروی نظام جمهوری اسالمی این مساله را‬ ‫به نتیجه برس��اند و افکار عمومی را از اقدامات خود‬ ‫مطل��ع و با عوامل اصلی ب��دون توجه ب ه عناوین انان‬ ‫برخورد کند‪.‬‬ ‫‪ -2‬در خصوص کشته شدن سه تن از بازداشت شدگان‬ ‫انچ��ه تاکنون قابل توجه اس��ت اینکه ان��ان با توجه‬ ‫ب��ه عوامل متعدد از جمله کمبود م��کان‪ ،‬ضعف امور‬ ‫ بهداشتی‪ ،‬تغذیه نامناسب‪ ،‬گرما‪ ،‬فقدان کولر و… و در‬ ‫نتیجه ضرب و شتم و بی توجهی ماموران و مسئوالن‬ ‫بازداشتگاه به وضعیت جسمی انان بوده و اساسا طرح‬ ‫مساله ای با عنوان مننژیت رد شده است‪».‬این گزارش‬ ‫در مورد یکی از مقتوالن این حادثه چنین نتیجه گیری‬ ‫کرده است‪« :‬مرحوم جوادی فر یکی از دستگیرشدگان‬ ‫‪ 18‬تیر در بین راه انتقال از کهریزک به اوین جان خود‬ ‫را از دست داده است‪ .‬ایشان در زمان دستگیری مورد‬ ‫ضرب و ش��تم قرار گرفته و قبل از انتقال به کهریزک‬ ‫مداوا ش��ده ولی با این حال نامبرده از لحاظ جسمی‬ ‫ ضعیف ش��ده بود و توان مقاوم��ت در برابر صدمات‬ ‫جسمی و روحی بازداشتگاه کهریزک را نداشته است‬ ‫و در چهار روز حضور در کهریزک یک بار به پزشک‬ ‫وظیف ه زندان مراجعه کرده که مداوای خاصی نس��بت‬ ‫به ایشان انجام نمی پذیرد‪ .‬به هر حال ایشان با حالت‬ ‫وخیم سوار اتوبوس می شود و در همان اغاز حرکت‬ ‫اتوبوس ه��ا نامبرده وضعیت بحران��ی پیدا کرده و در‬ ‫بیرون از اتوبوس جان می دهد‪».‬‬ ‫اما این کمیته در م��ورد فرزند روح االمینی هم به این‬ ‫نتیجه رس��ید‪« :‬مرحوم روح االمینی در مسیر انتقال از‬ ‫کهریزک به اوین وضعیت وخیمی داش��ته که هر چه‬ ‫بازداشت شدگان به ماموران محافظ در این خصوص‬ ‫متذکر شده اند انان بدون توجه از این مساله گذشتند‪.‬‬ ‫انتق��ال از کهریزک به اوین با اتوبوس های نامناس��ب‬ ‫و ب��ا ازدحام بس��یار زندانی��ان ان ه��م در اوج گرما‬ ‫در س��اعت ‪ 10‬صبح تا دو بعد از ظهر انجام ش��د و‬ ‫در اوی��ن نیز باوجود وخیم ب��ودن وضعیت‪ ،‬مرحوم‬ ‫روح االمینی از س��اعت ‪ 14‬ال��ی ‪ 17‬در نوبت قرنطینه‬ ‫بوده و در س��اعت ‪ 17‬پزش��ک وی را برای مداوا به‬ ‫بیمارستان اعزام کرد‪».‬‬ ‫مقتول سوم هم فردی است به نام کامرانی که کمیته‬ ‫تحقیق در مورد او چنین می نویسد‪« :‬مرحوم محمد‬ ‫کامران��ی نی��ز پس از دس��تگیری ب��دون بازجویی‬ ‫ب��ه زندان کهری��زک منتقل می ش��ود و در انجا نیز‬ ‫همچون سایر زندانیان مورد ضرب و شتم و تحقیر‬ ‫ق��رار می گی��رد و وی نی��ز تحمل صدم��ات وارده‬ ‫را نداش��ته و پس از بازگش��ت به زن��دان اوین به‬ ‫بیمارس��تان لقمان منتقل می شود و در بیمارستان نیز‬ ‫رسیدگی الزم صورت نمی گیرد و وضعیت بحرانی‬ ‫نامبرده پس از ‪ 30‬س��اعت از انتقال به بیمارستان به‬ ‫خانواده وی اطالع داده می ش��ود‪ .‬انها همان ش��ب‬ ‫فرزند خود را به بیمارس��تان مه��ر منتقل کرده‪ ،‬اما‬ ‫انتقال ایش��ان ثمره ای نداش��ته و وی در بیمارستان‬ ‫مهر جان خود را از دس��ت می دهد‪».‬‬ ‫کمیت��ه تاکی��د می کند ک��ه بررس��ی همه جانبه دالیل‬ ‫کشته ش��دن این س��ه جوان بازداشت ش��ده بر عهده‬ ‫دس��تگاه قضایی است و مسئوالن قضایی باید در این‬ ‫خصوص با دقت و سرعت بررسی کرده و به خانواده‬ ‫ی پاسخگو باشند‪.‬‬ ‫محترم انان و افکار عموم ‬ ‫‪ -3‬در خص��وص طرح مس��اله ازار جنس��ی برخی‬ ‫‪24‬‬ ‫سرانجام ‪ 11‬ماه پس از فاجعه‬ ‫کهری��زک‪ ،‬س��ازمان قضای��ی‬ ‫نیروهای مسلح در اطالعیه ای‪،‬‬ ‫نتایج رسیدگی به پرونده های‬ ‫متهمان بازداشتگاه کهریزک و‬ ‫کوی دانشگاه را اعالم کرد‬ ‫بازداشت ش��دگان کمیت��ه بررس��ی های جامعی انجام‬ ‫داده اس��ت‪ .‬پس از طرح نامه اقای کروبی و انعکاس‬ ‫رس��انه ای ان هیات با وی مالقات کرده و خواس��تار‬ ‫ارائه اس��ناد و مدارک و شواهد شد‪ .‬وی در ان دیدار‬ ‫در پاسخ سوال کمیته مبنی بر اینکه چند نفر به شخص‬ ‫شما مراجعه و مدعی ازار جنسی شده اند پاسخ داد که‬ ‫چهار نفر مراجعه مستقیم داشته اند‪ .‬سوال دیگر کمیته‬ ‫از وی این بود که ایا برای ش��ما وقوع ازار جنسی بر‬ ‫روی این چهار نفر قطعی اس��ت؟ وی با براش��فتگی‬ ‫منکر قطعیت ش��د و قائل بود که به این دلیل نامه ای‬ ‫به ریاس��ت مجمع تش��خیص مصلحت نظام ارسال‬ ‫کرده تا بررسی کنند و در صورت وقوع با این مساله‬ ‫برخورد جدی ش��ود و در صورت ع��دم وقوع رفع‬ ‫شبهه شود‪.‬‬ ‫اقای کروبی از ارائه هر گونه س��ند و مدرکی به کمیته‬ ‫استنکاف ورزید و اعالم کرد در صورت تعیین هیاتی‬ ‫از جانب شخص رئیس قوه قضاییه حاضر است اسناد‬ ‫و مدارک خود را ارائه کند‪ .‬این خواسته اقای کروبی‬ ‫ی‬ ‫از طریق کمیته با ریاس��ت مجلس ش��ورای اسالم ‬ ‫جناب اقای دکتر الریجانی در میان گذاش��ته ش��د و‬ ‫نهایتا ریاس��ت قوه قضاییه با تعیین سه نفر نماینده از‬ ‫طرف خود‪ ،‬انان را مسئول بررسی همه جانبه موضوع‬ ‫ک��رد که گ��زارش کار ای��ن کمیته به اط�لاع همگان‬ ‫رسید‪.‬‬ ‫اما کمیته مجلس شورای اسالمی نیز در این خصوص‬ ‫اقدامات جدی و بررسی های همه جانبه به عمل اورد‬ ‫تا جایی که از طریقی به اطالع هیات رسید که فردی‬ ‫که مورد ازار جنس��ی قرار گرفته اماده است ماجرا را‬ ‫برای هیات بیان کند‪ .‬ریاست مجلس شورای اسالمی‬ ‫ به محض اطالع از چنین مس��اله ای دس��تور دادند با‬ ‫تمهیداتی به دفتر خودش��ان دع��وت و هیات با وی‬ ‫گفت وگ��و کنند‪ .‬این جلس��ه با حض��ور رئیس دفتر‬ ‫ریاست مجلس و حتی دو تن از نمایندگان غیر عضو‬ ‫کمیته‪ ،‬اقایان کاتوزیان و مطهری تشکیل شد و کامال‬ ‫برای همه حضار در جلس��ه اش��کار شد که مادر ان‬ ‫جوان بر اثر کثرت ش��ایعات دچار نوعی توهم شده‬ ‫و هیچ گونه ازار جنس��ی متوجه ان فرد نشده و خود‬ ‫وی نیز قائل بود ک��ه مادرش درگیر یک توهم ذهنی‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪ ...‬ضمن بررس��ی های همه جانبه انجام ش��ده به هیچ‬ ‫موردی از ازار جنسی نرس��یده و ان را قویا تکذیب‬ ‫می کنیم‪».‬‬ ‫این گزارش چنی��ن پایان یافت‪« :‬ماموریت این کمیته‬ ‫بررس��ی از نوع معلول بود‪ .‬ب��دان مفهوم که حوادثی‬ ‫پ��س از انتخابات اتفاق افتاد و این کمیته درخصوص‬ ‫بدرفتاری ها و کژی های پدید امده در ذیل این حوادث‬ ‫در راستای وظایف نمایندگی و به عنوان دفاع از حقوق‬ ‫ش��هروندی وارد عمل شده است و طبیعتا دستورات‪،‬‬ ‫بیان��ات و تاکی��دات مق��ام معظم رهبری مس��یر این‬ ‫پیگیری ها را هموار و انگیزه این کمیته را در استمرار‬ ‫جدی اقدامات خود مضاعف کرد‪ ،‬اما انچه باید مورد‬ ‫توجه قرار گیرد ان است که از علل اصلی پدید امدن‬ ‫این حوادث نباید غافل ماند‪ ،‬از جمله القای یک دروغ‬ ‫بزرگ به نام تقلب در انتخابات ریاس��ت جمهوری و‬ ‫رفتارهای غیرقانونی که سبب ایجاد این حوادث شد‪.‬‬ ‫اگر همگان براساس چارچوب های قانونی مسیر خود‬ ‫را طی می کردند و اگر دو کاندیدای ریاست جمهوری‬ ‫دست به قانون شکنی‪ ،‬تحریک احساسات و عواطف‬ ‫م��ردم نمی پرداختند‪ ،‬امروز ش��اهد این گونه حوادث‬ ‫تل��خ نبودیم که س��بب هت��ک حرمت نظ��ام مقدس‬ ‫جمه��وری اس�لامی و تضیی��ع فرصت گران س��نگ‬ ‫حض��ور ‪ 40‬میلیونی مردم در پ��ای صندوق های رای‬ ‫ش��ود‪ .‬بی تردید انان باید پاس��خگو باشند و دستگاه‬ ‫قضایی در خصوص این گونه رفتارهای مجرمانه نباید‬ ‫بی اعتنا باشد‪».‬‬ ‫ای��ن گزارش اما از س��وی برخی گروه ها زیر س��وال‬ ‫رف��ت‪ .‬تا جایی که برخ��ی حامیان دولت نیز به علت‬ ‫حضور قاضی مرتضوی در دولت دهم بخش هایی از‬ ‫این گزارش را نپذیرفتند‪.‬‬ ‫نزدیک به یک ماه بعد از انتش��ار گزارش کمیته ویژه‬ ‫مجلس‪ ،‬پزش��ک بازداش��تگاه کهریزک درگذش��ت‪.‬‬ ‫سازمان پزش��کی قانونی کش��ور علت فوت پزشک‬ ‫کهری��زک را مس��مومیت دارویی اعالم کرد‪ .‬حس��ن‬ ‫عابدی رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور تاکید کرد‬ ‫که از خودکش��ی یا به قتل رس��یدن پزشک کهریزک‬ ‫خبری ندارد و این موضوع را باید از مرجع قضایی یا‬ ‫قاضی رسیدگی کننده به پرونده جویا شد‪.‬‬ ‫س��رانجام ‪ 11‬ماه پ��س از فاجعه کهریزک‪ ،‬س��ازمان‬ ‫قضای��ی نیروه��ای مس��لح در اطالعی��ه ای‪ ،‬نتای��ج‬ ‫رس��یدگی به پرونده های متهمان بازداشتگاه کهریزک‬ ‫و کوی دانشگاه را اعالم کرد‪ .‬در این اطالعیه درباره‬ ‫پرونده بازداش��تگاه کهریزک امده اس��ت که به دنبال‬ ‫صدور کیفرخواس��ت علی��ه دوازده نف��ر از متهمان‬ ‫پرون��ده بازداش��تگاه کهریزک از س��وی دادس��رای‬ ‫نظام��ی ته��ران‪ ،‬پرونده به دادگاه نظام��ی یک تهران‬ ‫ارجاع ش��د و رسیدگی به اتهامات متهمان با رعایت‬ ‫مقررات قانونی در جلس��ات متعدد دادگاه با حضور‬ ‫ش��کات‪ ،‬متهمان و وکالی انان صورت پذیرفت‪ .‬در‬ ‫این جلس��ات اولیای دم‪ ،‬جمعی از شکات و وکالی‬ ‫ان��ان به تفصیل ش��کایات خود را مط��رح کردند و‬ ‫متهم��ان پرونده و وکالی ان��ان نیز به طرح دفاعیات‬ ‫خود پرداختند‪.‬‬ ‫پس از پایان رسیدگی‪ ،‬دادگاه بر پایه تحقیقات انجام‬ ‫ش��ده‪ ،‬نظریات پزش��کی قانونی و دیگر مس��تندات‬ ‫موج��ود در پرونده‪ ،‬دو نفر از متهمان را به اتهام ایراد‬ ‫ضرب و جرح عم��دی منتهی به قتل مرحومان «امیر‬ ‫جوادی فر»‪« ،‬محسن روح االمینی» و «محمدکامرانی»‬ ‫عالوه ب��ر حبس‪ ،‬انفصال موق��ت از خدمت‪ ،‬جزای‬ ‫نقدی‪ ،‬ش�لاق تعزیری و پرداخت دی��ه‪ ،‬به قصاص‬ ‫نفس و ‪ 9‬متهم دیگر را حس��ب اتهامات منتس��ب به‬ ‫ان��ان‪ ،‬به تحمل حبس‪ ،‬پرداخ��ت دیه‪ ،‬جزای نقدی‪،‬‬ ‫انفصال موقت از خدمت و ش�لاق تعزیری محکوم‬ ‫کرده و یکی از متهمان نیز به دلیل احراز نشدن جرم‪،‬‬ ‫از اتهامات وارده تبرئه شده است‪.‬‬ ‫در ای��ن حکم همچنین تاکید ش��د ک��ه حکم صادره‬ ‫غیرقطعی اس��ت و پس از گذراندن مراحل قانونی به‬ ‫مرحله اجرا درخواهد امد‪.‬‬ ‫بدی��ن ترتیب ماجرایی ک��ه می رفت بهان��ه ای دیگر‬ ‫ب��رای دش��منان ب��رای جن��گ روان��ی علی��ه نظام‬ ‫جمهوری اسالمی شود با درایت رهبر معظم انقالب‬ ‫اس�لامی به فرصت��ی برای اثب��ات اقت��دار حاکمیت‬ ‫در برخ��ورد ب��ا عوام��ل متخل��ف در درون نظ��ام ‬ ‫تبدیل شد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫سیاست‬ ‫کسی مخالف شفاف سازی درباره کهریزک نبود‬ ‫محمدحسن دوگانی ‪ /‬عضو کمیته ویژه مجلس‬ ‫در مورد مساله کهریزک قبل از هر چیز باید به ورود‬ ‫مقام معظم رهبری به این مساله اشاره کرد‪ .‬در واقع با‬ ‫توجه به اشرافیتی که مقام معظم رهبری بر کل کشور‬ ‫دارند همواره بر این موضوع که حقی از قشر و فردی‬ ‫ضایع نشود تاکید دارند و اگر در بحث کهریزک هم‬ ‫تاکید داشتند به این دلیل بود که به خود زندانیان این‬ ‫بازداشتگاه اجحاف نش��ود و ان مکان چه از لحاظ‬ ‫محیط‪ ،‬بهداش��ت و امکانات‪ ،‬ش��رایط یک زندان را‬ ‫داشته باشد‪.‬‬ ‫وقتی مقام معظم رهبری در گزارش هایی که خدمت‬ ‫ایش��ان ارائه ش��د دیدند که بازداش��تگاه کهریزک‬ ‫ش��رایط یک زندان را ندارد و از نظر بهداش��تی و‬ ‫امکانات دارای مش��کالتی اس��ت‪ ،‬دس��تگاه ها را‬ ‫موظف به پیگیری حوادثی که در این بازداش��تگاه‬ ‫صورت گرفته بود کردند‪ .‬براساس همین تاکیدات‬ ‫مق��ام معظم رهبری ب��ود که کمیت��ه مجلس برای‬ ‫پیگیری حوادث پس از انتخابات‪ ،‬حوادث کهریزک‬ ‫و فوت سه نفر از بازداشت شده ها به دستور رئیس‬ ‫مجلس تشکیل شد که کمیته علت مرگ این سه نفر‬ ‫را پیگی��ری کرد که ایا مرگ این س��ه نفر در زندان‬ ‫اتفاق افتاده اس��ت؟ ایا به دلیل ضرب و شتم بوده‬ ‫یا به دلیل بیماری بوده است؟ با توجه به حوادثی که‬ ‫بعد از انتخابات در کشور پیش امد درست هم بود‬ ‫که مقام معظم رهبری به این ش��کل عمل کنند و با‬ ‫حساسیت خاص خود موضوع را مورد تاکید قرار‬ ‫داده و دس��تور دادند اگر در مس��اله کهریزک طبق‬ ‫قانون عمل نش��ده باشد یا احیانا اجحاف و ظلمی‬ ‫ی یا ق��وه قضائیه یا قضات‬ ‫ از طری��ق نیروی انتظام ‬ ‫پرونده صورت گرفته باشد‪ ،‬احقاق حق شود‪.‬‬ ‫به بیان دیگر وقتی مقام معظم رهبری احساس کردند‬ ‫شرایط ان روز جامعه خاص است و به دلیل شایعاتی‬ ‫که در جامعه بود و شرایطی که این شایعات را دامن‬ ‫می زد با درایت به این مساله وارد شدند‪.‬‬ ‫گروه ه��ای سیاس��ی و اح��اد جامعه نیز خواس��تار‬ ‫رس��یدگی به این مساله بودند که اتفاقات پیش امده‬ ‫در بازداش��تگاه کهریزک شفاف س��ازی ش��ود و به‬ ‫دلیل تمامی این موارد مقام معظم رهبری خواس��تار‬ ‫شفاف سازی برای شرایط ان روز جامعه شدند و در‬ ‫واقع بهترین فردی نیز که می توانست به بهترین شکل‬ ‫به این مس��اله ورود پیدا کند ایش��ان بودند که نقش‬ ‫رهبریت خود را نیز به خوبی ایفا کرد‪.‬‬ ‫از نگاه دیگر درس��ت اس��ت که رهب��ری نباید در‬ ‫هر جایی هزینه ش��ود ولی به دلیل اینکه ایش��ان بر‬ ‫تمامی قوا و مسائل کالن و سیاست گذاری کالن در‬ ‫کش��ور احاطه دارند ورودش��ان به معنای حل شدن‬ ‫مشکالت است‪ .‬مثال در مواردی که حساسیت های‬ ‫زیادی در جامعه ایجاد می کند اگر ایشان وارد نشوند‬ ‫ان مس��اله حل نمی شود مثل بحث کهریزک که اگر‬ ‫وارد نمی ش��دند معلوم نبود چه اتفاق��ی می افتاد و‬ ‫قاعدتا با توجه به تبعیتی که قوا‪ ،‬مردم و مس��ئوالن‬ ‫از ایشان دارند مسائل سریع تر حل می شود‪ .‬در بحث‬ ‫بازداش��تگاه کهریزک نیز اگ��ر قوه قضائیه و نیروی‬ ‫انتظامی به درس��تی عمل می کردند الزم نبود که این‬ ‫ق��در هزینه بپردازیم‪ .‬در عین ح��ال باید این را هم‬ ‫منصفانه بگویم که ق��وه قضائیه و نیروی انتظامی به‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫خوبی وارد شدند اما شرایط و التهاب جامعه شایعات و‬ ‫هدایت های که از سوی بیگانگان در این مسائل صورت‬ ‫می گرفت باعث برخی مش��کالت شده بود که نیاز به‬ ‫ی‬ ‫شفاف سازی داشت که اگر قوه قضائیه و نیروی انتظام ‬ ‫دقیق تر به وظایف خود عمل می کردند برخی مسائل نیز‬ ‫پیش نمی امد که باعث بهانه های بیگانگان شود‪.‬‬ ‫به هر ص��ورت بحث کهریزک به قوه قضائیه و نیروی‬ ‫انتظامی باز می ش��ود یعنی چه در بح��ث زندانبان ها و‬ ‫ی‬ ‫محیط زندان و چه در سایر بحث های قضایی و انتظام ‬ ‫اگر در این بازداشتگاه ها سهل انگاری شده است باید این‬ ‫دستگاه ها پاسخگو باشند‪.‬‬ ‫از سوی دیگر ذکر توضیحاتی در مورد کمیته مجلس و‬ ‫برخی مخالفت ها هم ضروری است‪ .‬باالخره قوه مقننه‬ ‫یکی از قوای مهمی اس��ت که از بعد نظارتی می تواند‬ ‫بر همه موارد نظارت داشته باشد‪ .‬با ان شرایطی که بعد‬ ‫از انتخاب��ات در جامعه به وجود امده بود مجلس برای‬ ‫نظارت بر امور کمیته ای را تش��کیل داد تا از طریق این‬ ‫کمیته بررسی ها و نظارت ها صورت گیرد‪.‬‬ ‫دس��تور تش��کیل هیات را داد تا ق��وه مقننه در بعد‬ ‫نظارتی خ��ود عمل کند ولی ای��ن کمیته تا مرحله‬ ‫نظارتی پیش نرفت و کارش را ادامه نداد‪.‬‬ ‫ی مساله و خطایی صورت‬ ‫اگر در جمهوری اسالم ‬ ‫گیرد که ظلمی به شهروندی شده باشد مسلما همه‬ ‫مردم ان را محکوم می کنند زیرا در نظام اسالمی همه‬ ‫نسبت به اجرای حکم و قانون حساس هستند‪.‬‬ ‫در حادثه کهریزک نیز بحث اجرای قانون و دفاع از‬ ‫حقوق ش��هروندی و رفع تعلیق بود که همه نسبت‬ ‫به ان واکنش نشان دادند‪ .‬ما در اجرای قوانین واقعا‬ ‫مش��کالتی داریم منتها بحث حقوق شهروندی در‬ ‫نظام جمهوری اسالمی باید با بحث رفع تبعیض ها‪،‬‬ ‫مبارزه با فساد و اجرای عدالت صورت گیرد‪.‬‬ ‫با توجه به حساس��یتی که در نظام جمهوری اسالمی‬ ‫ ایران که یک نظام اعتقادی و فرهنگی اس��ت وجود‬ ‫دارد‪ ،‬حساسیت ها نسبت به مسائل گوناگون نیز بیشتر‬ ‫اس��ت مثال کشورهای دیگر همواره به نحوه اجرای‬ ‫حقوق شهروندی در کشور ما چشم دوخته اند که ایا‬ ‫در واق��ع کمیت��ه مجلس پیگیر این مس��اله بود که اگر‬ ‫مشکالتی از نظر عدم اجرای قانون یا سهل انگاری هایی‬ ‫در اج��رای قانون بوده اس��ت بر انها نظارت کند و انها‬ ‫را گزارش دهد‪ .‬در مجلس س�لایق سیاس��ی مختلفی‬ ‫وج��ود دارد چه اکثریت و چه اقلیت که در درون خود‬ ‫نیز جناح ها و گروه ها و س�لایق گوناگ��ون را دارند و‬ ‫مخالفت هایی که با این موضوع می شد با اصل تشکیل‬ ‫کمیته نبود بلکه مخالفت ه��ا و اختالف نظرها در مورد‬ ‫منعکس نشدن گزارش و نحوه اطالع ان به جامعه بود‬ ‫که ایا باید همه مسائل را در نظر جامعه رساند یا نه؟‬ ‫در واقع در مجلس کس��ی مخالف با شفاف سازی برای‬ ‫حوادث صورت گرفته در بازداشتگاه کهریزک نبود‪ .‬قوه‬ ‫قضائیه در این زمینه هماهنگی های زیادی صورت داد‬ ‫و نشست هایی با خود دادستان و قضات پرونده نیز در‬ ‫این زمینه ترتیب داده شد‪ ،‬ضمن اینکه با هماهنگی های‬ ‫ص��ورت گرفته اعض��ای کمیته از زندان ه��ای اوین و‬ ‫کهریزک نیز دیدارهایی داشتند‪.‬‬ ‫از سوی دیگر شخص رئیس مجلس پشتیبانی های خوبی‬ ‫از هیات داش��ت زیرا خودش به منظور شفاف س��ازی‬ ‫ما در این راستا به خوبی عمل می کنیم؟ زیرا ما مدعی‬ ‫هستیم که قانون اسالمی ما براساس موازین اسالمی‬ ‫ی است‪.‬‬ ‫ است‪ ،‬قوانین مدنی ما براساس موازین اسالم ‬ ‫این مس��اله است که حساسیت ها را زیاد می کند لذا‬ ‫م��ا باید در بحث حقوق ش��هروندی به دلیل همین‬ ‫حساس��یت ها و توطئه های بیگانگان حساس باشیم‬ ‫و اجازه ندهیم حقوق ش��هروندی براساس موازین‬ ‫اسالمی ضایع شود‪.‬‬ ‫ممکن است در کهریزک سهل انگاری هایی صورت‬ ‫گرفته باش��د‪ ،‬یعنی اجرای قانون در ان بازداش��تگاه‬ ‫دقی��ق نبوده اس��ت و بای��د ابعاد این پرون��ده دقیقا‬ ‫بررسی ش��ود که ببینیم این حوادث سهوی بوده یا‬ ‫عمدی صورت گرفته است و یا به دلیل عدم اگاهی‬ ‫از اجرای قانون یا عدم اگاهی از جایگاه مس��ئولیتی‬ ‫خودشان بوده است‪.‬‬ ‫براس��اس تحقیقات قوه قضائیه مش��خص شد که‬ ‫کسان دیگری هم که به جز افرادی که مقصر شناخته‬ ‫شده اند در این جریان متهم هستند قطعا باید پای میز‬ ‫محاکمه قضایی بنشینند‪.‬‬ ‫‪25‬‬ ‫پدر محمد کامرانی‪:‬‬ ‫حاضر نشدیم نظام و مملکت را زیر سوال ببریم‬ ‫«متهمان پرونده کهریزک روزهای اول موضوع‬ ‫را به تمسخر گرفته بودند و این برای خانواده های‬ ‫داغدار خیلی س��نگین بود‪ ».‬ای��ن صحبت پدر‬ ‫مرح��وم کامرانی از کشته ش��دگان بازداش��تگاه‬ ‫کهریزک بود‪ ،‬وی می گوی��د‪ :‬مقام معظم رهبری‬ ‫در دیداری که با ایش��ان داشتیم‪ ،‬به ما فرمودند‪:‬‬ ‫«یک گام از مطالبات خود عقب نش��ینی نکنید‪،‬‬ ‫م��ن هم با کمال اقتدار در کنارتان ایس��تاده ام‪».‬‬ ‫عل��ی کامرانی تصریح می کند‪« :‬در این مدت ما‬ ‫خیلی خویش��تن داری کردیم تا مبادا کس��ی از‬ ‫وضعیت خانواده ما سوءاستفاده کند حاال نوبت‬ ‫نظام اس��ت تا به دادخواهی ما به صورت کامل‬ ‫رسیدگی کند‪».‬‬ ‫چه زمانی شما متوجه غیبت فرزندتان شدید؟‬ ‫‪ 17‬تیر ماه پارسال با خانواده مسافرتی دو روزه به‬ ‫اصفهان داش��تیم ولی محمد به دلیل ازمون کنکور‬ ‫پزش��کی نتوانست همراه ما بیاید‪ .‬بعد از بازگشت‬ ‫اطالع یافتیم که وی را بازداش��ت کردند‪ .‬البته طی‬ ‫این م��دت قرار ب��ود محمد به من��زل دایی خود‬ ‫برود‪.‬‬ ‫محمد چند سال داشت؟‬ ‫‪ 18‬س��ال ایشان تمام نش��ده بود و به همین خاطر‬ ‫نتوانست در انتخابات شرکت کند‪.‬‬ ‫چطور بازداشت شد؟‬ ‫‪26‬‬ ‫ق��رار بود ج��واب ‪ MRI‬خواهر خ��ود را بگیرد و به‬ ‫خان��ه دایی اش برود‪ .‬حتی بعد از گرفتن جواب با ما‬ ‫تماس گرفت‪ .‬به نقل از دوست پسرم‪ ،‬محمد فرخی‪،‬‬ ‫که ان لحظه به همراه وی بود بعد از گرفتن ‪ MRI‬از‬ ‫بیمارستان این دو به سمت خانه دایی محمد حرکت‬ ‫می کنند‪ .‬وسط راه پاساژی در میدان ولیعصر می روند‬ ‫تا یک خدمات موبایلی انجام دهند بعد قصد داشتند‬ ‫به مدرسه شهید مطهری خیابان فلسطین بروند تا بعد‬ ‫به خانه بروند‪.‬‬ ‫خانه این دایی و دوست محمد کجا بود؟‬ ‫خانه دوست ایشان در خیابان وصال و منزل دایی شان‬ ‫نزدی��ک تقاطع بل��وار جمالزاده هس��ت‪ .‬در حالی که‬ ‫انه��ا از می��دان ولیعصر به س��مت پایی��ن می رفتند‬ ‫‪ 50‬متر مانده به خیابان فلسطین در جلوی یک ابمیوه‬ ‫فروشی می ایس��تند تا یک نوش��یدنی بخورند‪ .‬برای‬ ‫انتخاب نوش��یدنی گفت وگو می کردند‪ .‬شخصی که‬ ‫ان کنار ایس��تاده بود جلو می اید و بدون چون و چرا‬ ‫یک سیلی به صورت محمد و دوست وی می زند به‬ ‫طوری که عینک محمد به گوش��ه ای پرت می شود و‬ ‫بعد در ان شرایط هر دو را بازداشت می کنند‪.‬‬ ‫چه زمانی متوجه موضوع شدید؟‬ ‫جمع��ه؛ چون دیروقت رس��یدیم ته��ران گفتیم فردا‬ ‫صبح به منزل برادر همس��رم می رویم‪ .‬صبح من دفتر‬ ‫کارم بودم که بچه های خاله محمد امدند انجا و خبر‬ ‫بازداش��ت وی را دادند‪ .‬از هم��ان موقع تالش برای‬ ‫ازادی محمد را ش��روع کردیم ولی متاس��فانه موفق‬ ‫نشدیم‪.‬‬ ‫چه کسی اول متوجه زندانی شدن محمد شد؟‬ ‫دایی محمد‪ ،‬چون قرار بود شب محمد به انجا برود‬ ‫ولی چون دیر کرده بود ب��ه جاهای مختلفی از قبیل‬ ‫بیمارستان و کالنتری زنگ می زنند ولی این اقدام به‬ ‫جایی نمی رس��د تا انکه ف��ردا صبح از ماموران محل‬ ‫می پرسند که بچه های دستگیر شده را به کجا می برند‬ ‫که انها می گویند‪ ،‬به پلیس پیشگیری منتقل می شوند‪.‬‬ ‫ایشان به انجا می رود و در یک لحظه کوتاهی محمد‬ ‫را دید که پوش��ه زیربغل در یک صفی ایس��تاده بود‪.‬‬ ‫متاسفانه ایشان خودش مسئولیت دولتی را که داشت‬ ‫ب��ه پلی��س نگفته و از ای��ن بابت م��ا از وی گله مند‬ ‫هستیم‪ .‬احتمال داشت اگر پلیس می فهمید که ایشان‬ ‫معاون اول معاون علمی رئیس جمهور اس��ت دیگر‬ ‫این اتفاق برای محمد پیش نمی امد‪.‬‬ ‫در م��ورد ازادی محمد از ان به بعد چه تالش��ی‬ ‫شد؟‬ ‫با اس��تاندار‪ ،‬وزیر کش��ور و پلیس امنیت رایزنی های‬ ‫زیادی ش��د ولی نتیجه ای حاصل نشد چون همه ان‬ ‫مراجع می گفتند در حال تالش هستند‪.‬‬ ‫کی متوجه فوت ایشان شدید؟‬ ‫با رایزنی هایی که صورت گرفت یکی از دوستان ما در‬ ‫دادگاه انقالب بسیار تالش کرد و حکم ازادی محمد‬ ‫را گرفت‪ .‬چهارشنبه ظهر با توجه به اینکه حکم ازادی‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫صادر ش��د و قرار بود که ی��ک کارمند حکم را بگیرد‬ ‫خانم پس��رخاله محمد رفت اینکار را کرد تا س��اعت‬ ‫هفت شب برویم جلوی زندان اوین محمد را تحویل‬ ‫بگیریم‪ .‬با این خبر کل خانواده بسیار خوشحال شد و‬ ‫س��اعت ‪ 6‬بعدازظهر پسرخاله محمد گفت من جلوتر‬ ‫م��ی روم تا اقدام��ات اداری را انجام بدهم بعد ش��ما‬ ‫بیایید‪ .‬ما وقتی رس��یدیم به زن��دان اوین خانواده های‬ ‫متعددی سرگردان بودند و چشم هر کسی به شکلی از‬ ‫ما گریان تر بود اما هیچ خبری از پسرخاله محمد نبود‪.‬‬ ‫طی ارتباط تلفنی ایش��ان به من گفت خانواده را ببرید‬ ‫خانه و خودت��ان بیایید کهریزک‪ .‬گفتم کهریزک برای‬ ‫چه؟ گفت شما بیا من به شما توضیح می دهم‪.‬در وسط‬ ‫راه کهریزک که بودم مجددا تماس گرفت و گفت بیا‬ ‫بیمارستان لقمان‪ .‬انجا متوجه شدم چه خاکی بر سرم‬ ‫شد (صدای لرزان همراه با بغض)‪ .‬در بیمارستان دیدم‬ ‫پسرم در حالت کماست‪ .‬با امضای پرونده محمد را به‬ ‫بیمارستان مهر منتقل کردیم انجا نهایت همکاری را با‬ ‫ما انجام دادند (س��کوت و گریه)‪ .‬اما دو ساعت بیشتر‬ ‫طول نکشید‪ .‬روز پنج ش��نبه کارهای اداری مربوط به‬ ‫خاکسپاری ایش��ان را کردیم و شنبه به دادگاه انقالب‬ ‫برای طرح ش��کایت رفتیم‪ .‬انجا ما را ارجاع دادند به‬ ‫دادگاه جنایی و قاضی جعفر زاده‪ .‬قاضی حک م ترخیص‬ ‫را صادر کرد و س��اعت دو بعدازظهر پیکر فرزندم را‬ ‫تحویل گرفتم تا به خاک س��پرده شود‪ .‬حدود ساعت‬ ‫‪ 4/5‬بود که همه کارهای مراسم به اتمام رسید‪ .‬شرایط‬ ‫خاص��ی در ان روزه��ا وجود داش��ت‪ .‬خیلی مراقبت‬ ‫کردیم کسی سوءاس��تفاده نکند‪ .‬دکتر خسروی‪ ،‬دایی‬ ‫محمد‪ ،‬بس��یار فشار متحمل ش��د‪ .‬به لطف خدا سه‪،‬‬ ‫هفت و چهل بدون مس��ائل حاش��یه ای برگزار شد و‬ ‫بعد ما دنبال قضایا را گرفتیم‪ .‬فش��ار زیادی را تحمل‬ ‫کردیم و زجر زیادی را کشیدیم‪ .‬خیلی خویشتن داری‬ ‫کردیم‪ ،‬تلفن های بس��یاری به ما ش��د ولی خدا شاهد‬ ‫اس��ت که به هیچ یک جواب ندادیم‪ ،‬به انها دست رد‬ ‫زدیم‪ .‬گفتیم مملکت م��ا قانون دارد‪ .‬یک هفته بعد از‬ ‫ف��وت محمد از دفتر مقام معظم رهبری پیام تس��لیتی‬ ‫برای ما امد‪ .‬دیداری با ایش��ان داشتیم‪ .‬البته روز سوم‬ ‫فوت محمد‪ ،‬ش��کایتی را به پیشگاه رهبری نوشتیم و‬ ‫در کوتاه ترین زم��ان ممکن زیر ان پاراف کرده بودند‬ ‫که تمامی افرادی که در این اقدام دس��ت داشتند باید‬ ‫به اش��د مجازات برسند‪ .‬این موضوع یک انفجاری را‬ ‫ایج��اد کرد که بعد وقتی ما با دکتر روح االمینی ارتباط‬ ‫پیدا کردیم ایش��ان ب��ه من گفت وقتی م��ن از قضیه‬ ‫محمد مطلع ش��دم به خودم گفتم نکند پس��ر من هم‬ ‫به این مصیبت گرفتار ش��ده باشد که درصدد برامدیم‬ ‫تا تالش مان را چن��د برابر کنیم‪ .‬باوجود انکه مرحوم‬ ‫جوادی فر ‪ 48‬ساعت و مرحوم روح االمین ‪ 30‬ساعت‬ ‫قبل از محمد من جان به جان افرین تس��لیم کردند و‬ ‫هیچ س��ر و صدایی نشد‪ ،‬بعد از ساعت ‪ 3/5‬نیمه شب‬ ‫پنجشنبه ‪ 25‬تیر ماه فوت کرد‪ .‬تازه همه متوجه قضایا‬ ‫شدند‪ .‬چون مقام معظم رهبری نظر به مجازات عوامل‬ ‫این جنایت را داشتند‪.‬‬ ‫از وقتی که محمد دس��تگیر شد تا زمانی که فوت‬ ‫کرد چند روز طول کشید؟‬ ‫بعدازظهر پنج شنبه ‪ 18‬تیر ایشان بازداشت شد‪ .‬نیمه‬ ‫شب پنج شنبه هفته بعد هم ‪ 25‬تیر ماه ‪ 88‬محمد جان‬ ‫به جان افرین تسلیم کرد‪.‬‬ ‫روند رس��یدگی ب��ه پرون��ده را چگون��ه ارزیابی‬ ‫می کنید؟‬ ‫خ��دا پدر و مادر قاضی حس��ینی‪ ،‬بازپرس پرونده را‬ ‫بیام��رزد که برای تحقیق و تکمی��ل پرونده زحمات‬ ‫زیادی کش��ید‪ .‬همین ط��ور خدا پدر و م��ادر قاضی‬ ‫مصدقی را بیامرزد زیرا وقت��ی روزهای اول متهمان‬ ‫در دادگاه حاضر ش��ده بودند موضوع را به بازیچه و‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫خنده و تمسخر گرفته بودند‪ .‬از این بابت ما خیلی‬ ‫گالیه من��د بودی��م‪ .‬ظلم بزرگی که بر م��ا کردند و‬ ‫روند برخورد متهمان نسبت به خانواده های داغدار‬ ‫خیلی بد بود‪ .‬ما اعتراض کردیم و قاضی نیز نسبت‬ ‫به این کار تذکر داد‪ .‬ان قدر بی تفاوت بود که انگار‬ ‫ن��ه انگار که ظلم یا جنایتی را انجام داده بودند‪ .‬اما‬ ‫انصافا قاضی نهایت لطف و تالش را کرد‪ .‬در ثانی‬ ‫قاضی مصدقی نس��بت به زوایای پرونده اش��راف‬ ‫کامل داش��ت و برای رس��یدگی ب��ه پرونده ‪3300‬‬ ‫صفحه ای در مکان های مختلف حاضر ش��دند‪ ،‬به‬ ‫ طوری که یکس��ری نکات وجود داش��ت که حتی‬ ‫ما نمی دانس��تیم ولی انها باخب��ر بودند‪ .‬روزی من‬ ‫به قاض��ی مصدقی گفتم ای کاش این ظرافت ها را‬ ‫مردم می دیدند چون بعضی ها به ما می گویند ش��ما‬ ‫سرکارید‪ .‬به هر جهت ما خون دل زیاد خوردیم‪.‬‬ ‫با مقام معظم رهبری هم دیداری داشتید؟‬ ‫بله؛ دقیقا خاطرم نیس��ت چ��ه تاریخی بود ولی در‬ ‫انجا بع��د از انکه مج��ددا از ما دلجوی��ی کردند‪،‬‬ ‫م��ن هم به ایش��ان گفتم خانواده ما بس��یار صبر و‬ ‫ش��کیبایی به خرج داد حاال نوبت نظام است‪ .‬مقام‬ ‫معظم رهب��ری فرمودند که «ی��ک گام از مطالبات‬ ‫خود عقب نشینی نمی کنید‪ ،‬بنده هم با کمال اقتدار‬ ‫در کنارتان ایستاده ام‪».‬‬ ‫بع��د از ان ش��کواییه در روزه��ای اول که خدمت‬ ‫رهب��ری تقدی��م کردیم ی��ک ش��کواییه نیز تحت‬ ‫عن��وان حق��وق ش��هروندی تنظی��م کردی��م ک��ه‬ ‫ش��روع تش��کیل پرون��ده ب��رای قض��ات از انجا‬ ‫ش��د‪ .‬حتی همان ش��کایت اولیه من که به دس��ت‬ ‫ایت اهلل ش��اهرودی رسیده بود‪ ،‬ایش��ان نیز دستور‬ ‫پیگی��ری را داده بود‪ .‬من دس��ت و ب��ازوی قاضی‬ ‫با وج��دان دادگاه کارکنان را هم می بوس��م به لحاظ‬ ‫انکه سعی و تالش بی نظیری کرد‪ ،‬چون وقتی دکتر‬ ‫روح االمینی به همراه دکتر خسروی‪ ،‬دایی محمد به‬ ‫وی مراجعه می کنن��د‪ ،‬می گوید پرونده کامل روی‬ ‫میز من هس��ت و البته بعدا اقای روح االمین و پدر‬ ‫مرحوم جوادی فر هم شکایت های خود را تنظیم و‬ ‫به دادگاه قضات ارجاع کردند‪.‬‬ ‫ان پرونده در چه مرحله ای است؟‬ ‫ان هم تکمیل شد و خدمت ایت اهلل صدیقی است‪.‬‬ ‫ظرف دو الی س��ه هفت��ه اینده به قاض��ی مربوطه‬ ‫ارجاع می ش��ود تا نس��بت به تش��کیل و برگزاری‬ ‫دادگاه اقدام کند‪.‬‬ ‫فکر می کنید حکم صادره برای متهمان کهریزک‬ ‫در دادگاه تجدیدنظر تایید شود؟‬ ‫م��ن مس��ائل حقوق��ی را نمی دان��م ول��ی ان قدر‬ ‫موضوعات مستدل‪ ،‬مستند و محکم هست که فکر‬ ‫نمی کنم تغییری در حکم به وجود اید‪.‬‬ ‫خودتان به بازداش��تگاه کهریزک ب��رای بازدید‬ ‫رفتید؟‬ ‫خیر‪ ،‬ولی چون کار من حمل و نقل است از احوال‬ ‫انجا مطلع بودم ولی نه در این حد‪.‬‬ ‫در پایان اگر حرفی دارید بفرمایید‪.‬‬ ‫به تعبیر خودم اگر رهبری در کنار ما نبود شاید شرایط‬ ‫این گونه نمی ش��د‪ .‬ایش��ان با پیام ه��ا و دلجویی های‬ ‫متعدد عنایت ویژه ای به ما داشتند‪ .‬ما تالش کردیم از‬ ‫وضعیت پسر ما کسی سوءاستفاده نکند و در مقابل‪،‬‬ ‫از نظام توقع داریم نسبت به دادخواهی خون محمد‬ ‫کوتاهی نش��ود‪( .‬گریه) خیلی از ش��ب ها بود که در‬ ‫تاریکی‪ ،‬من و مادرش تا صبح گریه کردیم‪ .‬امیدواریم‬ ‫مانند این پرونده‪ ،‬در مورد پرونده قضات هم رسیدگی‬ ‫الزم صورت گیرد‪ .‬با کسی خصومت شخصی نداریم‬ ‫فقط می خواهیم براس��اس حق و حقیقت رس��یدگی‬ ‫شود و اگر کسی جرمی ندارد مواخذه نشود‪.‬‬ ‫مرده ای که زنده شد!‬ ‫احمد کارگر نجاتی‬ ‫ساعت‪ 5‬بعدازظهرروز‪ 23‬خرداددرخیابانولی عصر(عج)‬ ‫اولین جمعیت سازماندهی شده با لباس های سبزرنگ به‬ ‫خیابان امده بودند‪ .‬من هم در حال رفتن به سمت محل کار‬ ‫بودم‪ .‬ناگهان جمعیت هجوم اوردند‪ .‬از خیابان رد می شدم‬ ‫ک��ه به زمین افتادم‪ .‬اول فکر کردم که مچ پایم پیچ خورده‬ ‫است‪ .‬اما وقتی از روی زمین بلند شدم متوجه شکستگی و‬ ‫خون ریزی شدم‪ .‬مرا به بیمارستان انتقال دادند و انجا بود که‬ ‫فهمیدم گلوله ای به پایم اصابت کرده است‪ .‬عمل جراحی‬ ‫روی پایم انجام گرفت و در بیمارستان بستری شدم‪ .‬پس‬ ‫از مرخص ش��دن هم مجبور شدم حدود دو ماه در خانه‬ ‫استراحت کنم‪ .‬طی مدتی که در خانه بستری بودم‪ ،‬اخبار را‬ ‫ازطریقرسانه هایداخلیورسانه هایضدانقالبپیگیری‬ ‫می کردم‪ .‬در سایت نوروز خبری را دیدم که اقای بهشتی‪،‬‬ ‫مسئول کمیته پیگیری بازداشت شدگان و اسیب دیدگان‬ ‫حوادث پس از انتخابات فهرس��تی از کشته ش��دگان را‬ ‫منتشر کرده است‪ .‬با خواندن اسم ها‪ ،‬به اس م خودم برخورد‬ ‫کردم‪ .‬برای جلوگیری از سوء استفاده رسانه های ضدنظام‪،‬‬ ‫مطلبی با عنوان «وبالگ نویسی از دیار باقی» منتشر کردم‬ ‫که سایت های خبری از جمله ایرنا و فارس بالفاصله این‬ ‫خبر را روی خروجی خودش��ان گذاشتند‪ .‬نزدیک به ‪40‬‬ ‫رس��انه در ان روز این موضوع را پیگیری کردند‪ .‬حتی از‬ ‫صداوسیما هم تماس گرفتند تا با من مصاحبه کنند‪ ،‬اما‬ ‫من گفتم به خاطر اینکه قبال از این روش اس��تفاده شده‪،‬‬ ‫بهتر است به جای استفاده تصویرم از وبالگم استفاده کنند‪.‬‬ ‫بعد از نش��ان دادن وبالگم در اخبار صداوس��یما‪ ،‬بازدید‬ ‫کننده ها به سرعت افزایش پیدا کردند و جالب اینجا بود‬ ‫که اکثر بازدیدکنندگان ساکن خارج کشور بودند‪ .‬یکی از‬ ‫ت که بی بی سی فارسی‬ ‫دوس��تان هم تماس گرفت و گف ‬ ‫با قطع برنامه هایش اع�لام کرده که وبالگ احمد کارگر‬ ‫نجاتی از س��وی جمهوری اسالمی هک شده و اخباری‬ ‫به دروغ منتشر کرده اس��ت‪.‬از این رو تصمیم گرفتم که‬ ‫دومین مطلب را در وبالگم منتش��ر کن��م‪ .‬این مطلب با‬ ‫اینکه کمی طنز بود‪ ،‬اما نسبت به مطلب اول جدی تر شد‪.‬‬ ‫در این مطلب س��ئواالت جدی از اقای بهشتی پرسیدم‪.‬‬ ‫یکی از سئوال ها این بود که چرا این اسامی را بدون هیچ‬ ‫مشخصات قابل شناسایی مانند شماره شناسنامه‪ ،‬کدملی و‬ ‫نام پدر منتشر کرده اند؟ سئوال دیگر این بود که چرا اینقدر‬ ‫برعدد ‪ 72‬اصرار ورزیدند؟ چرا برخی سایت های منافقین‪،‬‬ ‫ضدانقالب و اپوزیسیون خارج نش��ین با دروغ پراکنی و‬ ‫انتساب مطالب خالف واقع و بی پایه به ترور شخصیت‬ ‫روی اورده اند؟ترور شخصیت بعد از انتشار این مطلب‬ ‫نیز ادامه یافت و رس��انه های ضدانقالب من را بازجو و‬ ‫عامل امنیتی خواندند‪ .‬حتی برخی رسانه ها اعالم کردند‬ ‫که خانواده کارگر این قضیه را با کروبی مطرح کرد ه است‪.‬‬ ‫باالخره این قضیه بعد از حدود یک ماه و نیم فیصله پیدا‬ ‫کرد‪ .‬چند روز بعد س��ایت روز انالین خبری منتشر کرد‬ ‫که در ان اعالم کرده بود ما فقط از ‪ 20‬نفر اول فهرس��ت‬ ‫مطمئن بودیم و شاید درخصوص بقیه اشتباه شده باشد‪.‬‬ ‫حتی بعد از خاتمه پیدا کردن ماجرا‪ ،‬منافقین از طریق تلفن‪،‬‬ ‫ایمیل و‪ ...‬من را تهدید به ترور کردند‪.‬‬ ‫پروژه کشته س��ازی از طریق احمد باطبی در امریکا تهیه‬ ‫شده بود و از طریق محسن مخملباف ان را به داخل منتقل‬ ‫کردند‪ .‬اما به لطف خدا این پروژه نیز مانند دیگر توطئه ها‬ ‫نقش براب شد‪ .‬درخصوص به روز نشدن وبالگ هم باید‬ ‫این نکته را بگویم که می خواس��تم وبالگ مدتی در این‬ ‫فضا بماند‪ .‬البته به دلیل مشغله کاری هم فرصت نکردم که‬ ‫مطالب جدید روی وبالگ بگذارم‪ ،‬اما قصد دارم در اولین‬ ‫فرصت مطالب جدیدی را در وبالگم منتشر کنم‪.‬‬ ‫‪27‬‬ ‫تیتر یک‬ ‫عضو فراکسیون انقالب اسالمی‪:‬‬ ‫به ترکیبکمیتهویژهمجلساعتراضداشتیم‬ ‫علی اصغ��ر زارع��ی حکم ص��ادره دادگاه راجع‬ ‫به متهمان بازداش��تگاه کهریزک را نش��ان دهنده‬ ‫حساس��یت جمهوری اسالمی نس��بت به خطا و‬ ‫خالف ها می داند و خاطرنش��ان می کند‪« :‬برخی‬ ‫مجریان قانون در پی فتنه سال گذشته سوختند‪».‬‬ ‫نماینده تهران این اقدام دس��تگاه قضا را ناش��ی‬ ‫از اس��تقالل ان می خواند و تصریح می کند رای‬ ‫دادگاه بدوی قابل تجدید نظر است‪.‬‬ ‫حکم دادگاه متهمان بازداش��تگاه کهریزک صادر‬ ‫شد‪ ،‬ارزیابی شما از این قضیه چیست؟‬ ‫باالخره چند اس��تنباط از این حکم صادره‪ ،‬خارج‬ ‫می ش��ود‪ ،‬اول انک��ه نظام جمهوری اس�لامی‪ ،‬در‬ ‫برابر همه خطاها و خالف ها حس��اس اس��ت‪ .‬در‬ ‫ثانی دس��تگاه قضایی هویت مستقل خود را نشان‬ ‫داد ک��ه در برابر برخی مجریان و دس��ت اندرکاران‬ ‫نیز ک��ه تخطی در انج��ام وظای��ف کرده اند‪ ،‬قطعا‬ ‫عکس العمل قانونی متناسب را در دستور کار قرار‬ ‫ی‬ ‫می دهد‪ .‬لذا این اقدام تا حدودی س�لامت عموم ‬ ‫سیستم را افزایش داد‪ .‬درخصوص حکم البته باید‬ ‫گف��ت که هن��وز نهایی نیس��ت و در دادگاه بدوی‬ ‫صادر شده است‪ ،‬از این رو قابل تجدید نظر است‪،‬‬ ‫یعنی محکوم��ان مجددا با ارائه اس��تدالالت خود‬ ‫می توانند در مق��ام دفاع برایند‪ .‬در مجموع حوادثی‬ ‫که در یکس��ال گذش��ته رخ داده هزینه های زیادی‬ ‫را برای کشور ایجاد کرد‪ ،‬مساله کهریزک هم یکی‬ ‫از هزینه هایی اس��ت که نظام پرداخت به طوری که‬ ‫مجریان قانون به اتش این فتنه سوختند ولی در کل‬ ‫اق��دام قوه قضائیه و حکم صادره می تواند قاطعیت‬ ‫نظام را در ایجاد عدالت در کشور نشان دهد‪.‬‬ ‫رس��یدگی به این مس��اله چه اهمیتی داشت که‬ ‫رهب��ر انقالب پیگیر قضیه بودند و تاکید ایش��ان‬ ‫باعث ش��د قوه قضائیه حرکت خ��ود را در این‬ ‫مسیر تسریع کند؟‬ ‫عده ای داشتند این فتنه را دامن می زدند که نظام به‬ ‫هر قیمتی در برابر برخی معترضان می ایس��تد‪ .‬این‬ ‫‪28‬‬ ‫حکم در واقع باطل ب��ودن این ادعا را ثابت می کند و‬ ‫نشان دهنده ان اس��ت که ان ادعا تبلیغاتی بیش نبوده‬ ‫اس��ت‪ .‬نظام در برابر اعتراض م��ردم مقاومت نکرده‬ ‫اس��ت بلکه در برابر زیاده خواهی ها‪ ،‬دروغ پراکنی ها و‬ ‫قدرت طلبی های برخی افراد و جریانات و دامنه نفوذ‬ ‫برخی کش��ورهای خارجی در داخل ایستاد‪ ،‬مقاومت‬ ‫و مدیری��ت ک��رد و از این رو مقام معظ��م رهبری با‬ ‫ورودش��ان به این مس��اله باطل بودن این ادعاها را در‬ ‫عمل به اثبات رساند‪.‬‬ ‫در مراسمی مقام معظم رهبری اقای روح االمینی را‬ ‫در کن��ار خود نش��اندند و با ای��ن کار به نوعی در‬ ‫دلجوی��ی از خانواده ه��ا و افرادی ک��ه از کهریزک‬ ‫متضرر ش��دند پیشگام شدند‪ ،‬ایا سایر مسئوالن نیز‬ ‫در این راستا حرکتی انجام دادند؟‬ ‫بله؛ تا انجا که من خبر دارم خیلی از خانواده هایی که‬ ‫فرزندانشان دچار حوادث شدند و جان باختند و حتی‬ ‫خانواده هایی که بچه های مومن و متعهد بسیجی ش��ان‬ ‫در ح��وادث پس از انتخابات ش��هید ش��دند‪ ،‬اعم از‬ ‫دوستان نیروی انتظامی و دوستان بسیج مورد دلجویی‬ ‫قرار گرفتند‪ .‬سعی شد تا با سر زدن به انها از ناراحتی‬ ‫خانواده ها کاسته شود‪ .‬در زدودن برخی ابهامات ذهنی‬ ‫تالش صورت گرفت‪ .‬اینها اقداماتی است که به تبعیت‬ ‫مقام معظم رهبری دستگاه های مختلف انجام دادند و‬ ‫حتی ما نیز قرار بود یک مراس��می برای بزرگداش��ت‬ ‫شهدای حوادث پس از انتخابات برگزار کنیم‪.‬‬ ‫منظورتان حادثه کهریزک هست؟‬ ‫نه؛ کل حوادث��ی که در بعد از انتخاب��ات اتفاق افتاد‪.‬‬ ‫کم��اکان این برنامه را در دس��تور داریم تا در فرصت‬ ‫مناسب انجام شود‪.‬‬ ‫برخی اف��راد و نمایندگان مجلس نس��بت به حوزه‬ ‫افرادی که در مساله کهریزک دست داشتند و دادگاه‬ ‫با انها برخورد کرد‪ ،‬معترضند به طوری که معتقدند‬ ‫ باید با کسانی هم که دستور انتقال بازداشت شدگان‬ ‫به زندان کهریزک را دادند‪ ،‬برخورد قانونی صورت‬ ‫گیرد‪ ،‬نظر شما چیست؟‬ ‫برخی از این مباحث حقوقی اس��ت و من چون خیلی‬ ‫در این عرصه ها تخصصی ندارم ورود پیدا نمی کنم‬ ‫تا حرف غیر تخصصی نزده باشم‪.‬‬ ‫برخی نمایندگان مخصوصا فراکس��یون انقالب‬ ‫اسالمی از تحقیق و تفحص بازداشتگاه کهریزک‬ ‫ناراضی بودند‪ ،‬چرا؟‬ ‫اعتراض ما بیشتر ب ه ترکیب تیم هایی بود که انتخاب‬ ‫شده بودند‪ .‬باالخره کمیسیون شوراها و امور داخلی‬ ‫مجلس وظیف��ه دارد در چنین قضایایی ورود کند‪.‬‬ ‫ما احس��اس کردیم کمیته های تشکیل ش��ده خیلی‬ ‫مطابق نظر مجموعه مجلس نیستند و بیشتر حالت‬ ‫گزینیشی دارند‪ ،‬بنابراین کمیسیون شوراها نسبت به‬ ‫این مسائل اعتراض داشت ولی به عملکرد کمیته ها‬ ‫بحث خاصی وارد نبود‪ .‬منتها در گزارشی که یکی‬ ‫از ان تیم ها در بحث کهریزک مطرح کردند‪ ،‬معلوم‬ ‫بیشتر مورد نظر قرار گرفت تا علت‪ .‬در واقع علت‬ ‫این وقای��ع و حوادثی ک��ه در خیابان ه��ا رخ داد‪،‬‬ ‫موجب بروز برخوردهایی نظیر قائله کهریزک شد‪،‬‬ ‫کمتر باز شده و مورد ارزیابی و رسیدگی واقع شد‪.‬‬ ‫از این حیت انتقاداتی به عملکرد ان کمیته بود‪.‬‬ ‫ایا ورود مجلس به قضیه اصال درست بود؟‬ ‫مجلس حق ورود به همه قضایا را دارد و می تواند‬ ‫در حوزه های مختلف از مسئوالن بازخواست کند‪.‬‬ ‫اگر در دستگاه قضایی انچه صورت گرفته مغایر با‬ ‫مقررات و ضوابط قانونی باش��د‪ ،‬مجلس می تواند‬ ‫طی گزارش تحقیق و تفحص مس��ائل را بررس��ی‬ ‫کند‪ .‬ام��ا به کیفی��ت ورود و نح��وه جمع بندی ها‬ ‫انتقاداتی وارد بود‪.‬‬ ‫عملکرد اقای الریجانی و نحوه حمایت ایشان از‬ ‫تیم تحقیق و تفحص چگونه بود؟‬ ‫ایشان کار خودشان را انجام دادند و در واقع انتظار‬ ‫می رفت رئیس مجلس علت ها را بیشتر مورد توجه‬ ‫قرار دهد چراکه اگر به معلول ها رس��یدگی شود و‬ ‫علت ها سر جای خود بمانند این اتفاقات بعدا هم‬ ‫رخ خواهد داد‪ .‬از ای��ن رو انچه ما از رفتار رئیس‬ ‫محترم مجلس مش��اهده کردیم‪ ،‬ب��ه دالیل خاصی‬ ‫کمت��ر راجع به علت ها حرف زده ش��د و بیش��تر‬ ‫ی و بسیج مورد مواخذه قرار گرفتند‪.‬‬ ‫نیروی انتظام ‬ ‫البته اینها در جای خود درس��ت ولی انصاف حکم‬ ‫می کند که علت بیشتر از معلول بررسی شود‪.‬‬ ‫قو تفحص از نحوه‬ ‫برخ��ی اعضای هی��ات تحقی ‬ ‫هم��کاری س��ایر دس��تگاه ها ناراض��ی بودند تا‬ ‫حدی که جاللی اس��تعفا داد‪ .‬نظرت��ان راجع به‬ ‫مانع تراشی ها چیست؟‬ ‫چون خیلی از ریز مس��ائل اطالعی ندارم اظهارنظر‬ ‫نمی کنم‪.‬‬ ‫نظرتان راجع به کل گ��زارش تحقیق و تفحص‬ ‫چه بود؟‬ ‫گزارش کاملی نبود عمدتا به معلول ها پرداخته شد‬ ‫و علت ها در حد یک پاراگراف باز شد‪.‬‬ ‫یعنی انتظار داشتید ریشه ای تر با مسائل برخورد‬ ‫شود؟‬ ‫بله؛ ولی متاسفانه چنین نشد‪.‬‬ ‫احتمال دارد که پس از گذشت یکسال که اوضاع‬ ‫ارام شده است چنین اقدامی صورت گیرد؟‬ ‫بله؛ اگر با ریش��ه ها برخورد نشود این اتفاقات در‬ ‫هر زم��ان که ش��رایط خاصی پیش بیای��د بروز و‬ ‫ظهور خواهد یافت و دش��من دوباره صحنه گردان‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫فراکس��یون انق�لاب اس�لامی نمی خواه��د ب��ا‬ ‫جمع اوری امضا چنین ط��رح تحقیق و تفحص‬ ‫را کلید بزند؟ ضمن انکه اقای حس��نیان و شما‬ ‫رئیس و نائب رئیس کمیسیون شوراها هستید؟‬ ‫نه‪ ،‬فعال که صحبتی راجع به این قضیه نداشتیم‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫سیاست‬ ‫عضو کمیته پیگیری‬ ‫حوادث بعد از انتخابات‪:‬‬ ‫اتفاقات کهریزک‬ ‫خودسرانه بود‬ ‫مریم رضازاده‬ ‫تجری‪ ،‬عضو کمیته پیگیری حوادث بعد از انتخابات‬ ‫مجلس معتقد است انچه در بازداشتگاه کهریزک رقم‬ ‫خورد یک اقدام خودسرانه بود که کمیته بررسی کننده‬ ‫مجلس هیچ موردی که مقام ارش��دی دس��تور چنین‬ ‫برخوردهایی را بدهد‪ ،‬نیافت‪.‬‬ ‫کمیته پیگیری و بررسی حوادث پس از انتخابات در‬ ‫مجلس در چه شرایطی شکل گرفت؟‬ ‫با توجه به اینکه فضای بعد از انتخابات غبارالود‪ ،‬مبهم و‬ ‫غیر شفاف بود و در این فضا اتهامات و موضوعات زیادی‬ ‫مطرح شده بود که هیچ مرجع رسمی به این موضوعات‬ ‫پاس��خ نمی داد و این مساله به فضای ابهام اضافه می کرد‬ ‫در چنین شرایطی مجلس به عنوان نهادی که خودش را‬ ‫ناظر و نماینده منتخب تمام ملت می داند‪ ،‬ورود پیدا کرد‬ ‫که واقعیت موضوع را بررسی کند‪ .‬این کمیته بر ان بود‬ ‫که ضمن اطالع رس��انی به مردم اگر چنانچه ضعف ها و‬ ‫م��واردی از تخلف وجود دارد با انها برخورد کند و اگر‬ ‫در جاهایی هم در مسیر کار و پیگیری ها بتواند موثر باشد‬ ‫نقش اثرگذار خود را ایفا کند‪.‬‬ ‫مالک انتخاب اعضای کمیته چه بود؟‬ ‫کمیته منتخب از افراد با تجربه ای تشکیل شد که از نخبگان‬ ‫مجلس در حوزه های مختلف امنیتی‪ ،‬قضایی‪ ،‬انتظامی و‬ ‫نظامی بودند‪.‬‬ ‫کمیته چه مسیری را طی کرد؟‬ ‫تحقیق��ات زی��ادی در موضوع��ات مختل��ف صورت‬ ‫گرفت‪ ،‬نشس��ت های زیادی انجام شد‪ ،‬تعامالت خوبی‬ ‫با دس��تگاه های مختلف کشور انجام شد‪ ،‬بین مراجعات‬ ‫مردم��ی و خواس��ته های مردمی بازداش��ت ش��دگان و‬ ‫دستگاه های برخورد کننده تعامالتی ایجاد شد‪.‬‬ ‫در همین راستا پیگیری های الزم درخصوص تخلفات و‬ ‫ضعف هایی که در مسیر رسیدگی به پرونده افراد بازداشت‬ ‫شده و افراد خاطی بعد از انتخابات بود‪ ،‬انجام شد‪.‬‬ ‫در واقع کمیته هم نقش تسهیل کننده ارتباطات سازمان های‬ ‫کش��ور و هم نقش تسهیل کننده بین ارتباطات مردمی و‬ ‫دستگاه ها را انجام داد‪.‬‬ ‫تالش کمیته این بود که براساس کار کرد تاریخی و ملی‬ ‫مجلس عمل کند و هر انچه را واقع مطلب بود به دور از‬ ‫اینکه چه کس��ی خوشش می اید چه کسی بدش می اید‬ ‫چه کسی با واقعیت موضوع زیر سوال می رود چه کسی‬ ‫تقویت می شود یا چه کسی ضعیف می شود بیان کند‪.‬‬ ‫در فضایی که هم رسانه های خارجی و جریان تبیلغاتی‬ ‫غرب هجمه و حمله ای علیه نظام تدارک دیده بودند و در‬ ‫داخل کشور نیز برخی افراد به دنبال ابهام افکنی و تشدید‬ ‫فضای التهاب در جامعه بودند مجلس به وظیفه تاریخی و‬ ‫ی‬ ‫ماندگار خود یعنی اطالع رسانی شفاف برای افکار عموم ‬ ‫جهان و جامعه عمل کرد‪.‬‬ ‫در ابتدای تشکیل کمیته برخی نمایندگان با تشکیل ان‬ ‫مخالف��ت کردند‪ ،‬حتی برای قرائت گزارش کمیته در‬ ‫صحن علنی مجلس برخی از این نمایندگان در جلسه‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫علن��ی مجلس علنا با تذکرات و اخطارهای گوناگون‬ ‫با ان مخالفت کردند؟ ارزیابی شما از این مخالفت ها‬ ‫چیست؟‬ ‫یقینا برخی نمایندگان به نیت اینکه ش��اید این گزارش‬ ‫باعث ش��ود بعضی از ارکان نظام یا سازمان های کشور‬ ‫تضعیف شود و این تضعیف منتهی به تضعیف کلی نظام‬ ‫ش��وند با ان مخالفت کردن��د‪ .‬خیلی ها نیز از روی حب‬ ‫و بغض جن��اح و جناح بازی با ای��ن گزارش مخالفت‬ ‫می کردند که باید استدالل های انان را نیز جویا شد‪ .‬شاید‬ ‫تفسیر برخی از افرادی که مخالفت می کردند این بود که با‬ ‫مخالفت خودشان به این شکل به کشور و مردم خدمت‬ ‫می کنند در حالی که ما اعتقادمان این است که در سردی و‬ ‫گرمی در سختی و خوشی این مردم بودند که همراه نظام‬ ‫بودند و نظام و مردم چیزی از هم جدا ندارند‪.‬‬ ‫در حی��ن کار کمیته‪ ،‬کاظم جالل��ی یکی از اعضا به‬ ‫دالیلی استعفای خود را مطرح کرد‪ ،‬چرا؟‬ ‫وی استعفا نداد بلکه به دلیل فشارهایی که شاید بعضی‬ ‫جریانات و افراد در موضوع پیش می اوردند در مقطعی‬ ‫اع�لام کرد که می خواهد این��کار را انجام دهد در حالی‬ ‫که وی یکی از افراد فعال و موثر کمیته بود‪ .‬شاید بیشتر‬ ‫در افکار عمومی ظاهر نش��دند اما در تمام بازرس��ی ها‪،‬‬ ‫سرکشی ها و تدوین گزارش یکی از افراد موثر بود‪.‬‬ ‫ایا گزارش��ی که در صحن علنی مجلس قرائت ش��د‬ ‫تمام��ی گزارش کمیته بود یا نه با توجه به یکس��ری‬ ‫مصلحت اندیشی ها بخش هایی از ان حذف شده بود؟‬ ‫چی��زی از این گزارش حذف نش��د و ای��ن گزارش به‬ ‫عنوان سند مجلس برای مراجع رسمی کشور ارسال شد‪،‬‬ ‫اما خیلی جاها بدون اینکه ضرورتی داش��ته باشد که به‬ ‫صورت مکتوب مطلبی در قالب گزارش تحقیق ذکر شود‬ ‫با پیگیری اعضا ان موضوع به مراجع رسمی کشور اعالم‬ ‫می ش��د و معموال ان نقیصه و ضعف هم پوش��ش داده‬ ‫می شد‪ .‬ممکن اس��ت در خالل این پیگیری ها به برخی‬ ‫ضعف های سازمانی برمی خوردیم که به صورت شفاهی‬ ‫یا با ذکر تلفنی یا با مالقات حضوری به ان سازمان مربوط‬ ‫تذکر داده می شد و ترتیب اثر هم داده می شد‪.‬‬ ‫برخی معتقدند که بعضی افرادی که به صورت شفاهی‬ ‫اسم انها به عنوان متهمان پرونده کهریزک برده می شد‬ ‫در گزارش کتبی مجلس اشاره ای به انها نشده است‪،‬‬ ‫علت این موضوع چه بود؟‬ ‫اینگونه نبود‪ ،‬موضوعاتی است که عموما تفسیر حقوقی‬ ‫و قضایی ندارد و مجلس هم نمی تواند خیلی شفاف نظر‬ ‫بدهد‪ .‬مجلس نمی تواند به طور صریح بگوید اقای فالن‬ ‫مقصر اس��ت زیرا این نظر‪ ،‬نظری است که باید براساس‬ ‫قوانی��ن‪ ،‬دالی��ل و براین قانونی بیان ش��ود و بر ان مبنا‬ ‫قضاوت و نتیجه گیری می شود‪ .‬اینکه فردی با تخصص‬ ‫پزشکی یا علوم سیاسی بیاید براساس دالیل حقوقی نظر‬ ‫بدهد خارج از اصول اس��ت و شان مجلس نیز قضاوت‬ ‫و صدور حکم نیست‪ .‬مجلس می تواند مسیر را مشخص‬ ‫کند یا ناکارامدی و ناس�لامتی را که در هر بخش��ی رخ‬ ‫می دهد مشخص کند اما تعیین مقصر یقینا وظیفه دستگاه‬ ‫قضایی است‪.‬‬ ‫متهمانی که اخیرا محکوم ش��دند‪ ،‬از جایی دس��تور‬ ‫می گرفتند یا خود و در اقدامی خودس��رانه دس��ت به‬ ‫چنین اقداماتی زده اند؟‬ ‫ما جایی که احس��اس شود دستور مستقیم برای ضرب‬ ‫و شتم گرفته باشند در روند بررسی ها ندیدیم و معموال‬ ‫دون شان یک مقام ارشد کشوری است که با شهروندان‬ ‫و م��ردم خود این چنین برخورد کند ان هم نه نس��بت‬ ‫به افراد ازاد بلکه نس��بت به افرادی که در حبس هستند‪.‬‬ ‫اموزه های دینی قانون اساسی و قوانین عادی ما همه را به‬ ‫سمتی رهنمون می کند که حقوق مردم را رعایت و کمیته‬ ‫بازجوی��ی با این توصیه در ه��ر رده و مقامی با یک فرد‬ ‫بازداش��تی برخورد کند‪ .‬و اگر نقض قانون کند به نقض‬ ‫شخصیت و شان خود دست زده است‪ .‬من معتقدم انچه‬ ‫در بازداشتگاه کهریزک رقم خورد یک اقدام خود سرانه‬ ‫بود و ما در روند بررس��ی ها به موردی که مقام ارشدی‬ ‫دستور چنین برخورد های را بدهد نیافتیم‪.‬‬ ‫تاکی��دات رهبرمعظم انقالب ب��رای پیگیری حوادث‬ ‫ی را برای دس��تگاه های گوناگون‬ ‫کهریزک چ��ه پیام ‬ ‫داشت؟‬ ‫قرائت ها‪ ،‬طرز نگاه ها و تفسیرهایی که برخی دستگاه ها‬ ‫از وظیفه و رسالت قانونی خودشان داشتند منتهی بر این‬ ‫شد که یک قدرت غیرقانونی شکل گیرد و این برخورد‬ ‫ناصحیح در گوش��ه ای از یک س��ازمان رخ دهد‪ .‬ورود‬ ‫مقام معظم رهبری به این قضیه نش��ان داد ایشان به رغم‬ ‫شخصیت جهانی و ملی خود حوزه های خاص و ریز را‬ ‫نیز مورد توجه قرار می دهد و از انها غفلت نمی کنند‪ .‬این‬ ‫برای ما افتخار است که رهبری داریم که با جامعیت خود‬ ‫تمام مسائل را مدنظر دارند‪.‬‬ ‫ایا می توانیم بگوییم ضعف دس��تگاه ها در این زمینه‬ ‫باعث ورود رهبری شد؟‬ ‫در ی��ک غفلت و ندان��م کاری و ع��دم نظارت صحیح‬ ‫دس��تگاه ها منفذی باز شد که دشمنان از ان سوءاستفاده‬ ‫کنند که این ضعفی است که باید دستگاه های پیگیری کننده‬ ‫ان را بررسی کنند‪.‬‬ ‫محکومیت تع��دادی از مظنونان این حادثه را چگونه‬ ‫ارزیابیمی کنید؟‬ ‫این امر نش��ان داد به رغم اینک��ه برخی از افراد می گفتند‬ ‫که این تحقیق ها و موضوعات صوری و تشریفاتی است‬ ‫ولی تمام بررسی ها نتیجه داد‪ .‬صدور محکومیت این افراد‬ ‫نشان داد که ضعف هایی در حوزه های قضایی و انتظامی‬ ‫ در این زمینه بوده است و باید منتظر بمانیم ببینیم که ایا‬ ‫سیستم قضایی نسبت به تخلفات قضایی که در این مسیر‬ ‫کار کرده اند تخلفی را احراز می کند یا نمی کند‪ .‬اگر احراز‬ ‫کرد قطعا در این مسیر کاستی هایی بوده است و اگر نکرد‬ ‫ما نمی توانیم قضاوت زودهنگام داش��ته باشیم‪ .‬گرچه ما‬ ‫نمی توانی��م قضاوت کنیم که ضعف و کاس��تی از کدام‬ ‫دستگاه سرزده است‪.‬‬ ‫در جامعه اس�لامی تمامی شهروندان براساس شرع و‬ ‫قانون دارای یکسری حقوق هستند‪ .‬ایا این حقوق برای‬ ‫زندانیان و بازداشتی ها نیز وجود دارد؟‬ ‫تمام اموزه های دینی‪ ،‬ملی و سابقه تاریخی و حتی قانون‬ ‫اساسی در کشور ما را به این سمت نمی برد یا این ادرس‬ ‫را به ما نمی دهد که حتی با زندانیان اینگونه برخورد کنیم‪.‬‬ ‫درجایی یک فرد یا چند نفر براس��اس مسائل احساسی‪،‬‬ ‫تعصبات‪ ،‬ندانم کاری یا تفسیر ناصحیح تخلف کردند و‬ ‫نباید تخلف انها را به حساب کل یک مجموعه گذاشت‬ ‫زیرا در همین نیروی انتظامی افراد شریفی خدمت می کنند‬ ‫که حاضر نیستند شرافتشان را با هیچ پول یا مقامی عوض‬ ‫کنند‪ .‬در برهه ای از زمان که فضای کشور دچار التهاب بود‪،‬‬ ‫افراد نباید به این التهاب کمک می کردند بلکه باید برای‬ ‫ارامش کشور و جامعه تمام تالش خود را می کردند‪.‬‬ ‫افراد متخلف نه نسبت به یک خانواده یا دو نفر یا ‪ 10‬یا‬ ‫‪ 100‬زندانی تخلف کردند بلکه نسبت به ‪ 70‬میلیون ایرانی‬ ‫و خون شهدا خیانت کردند‪.‬‬ ‫‪29‬‬ ‫تیتر دو‬ ‫اما و اگر های پایان جنگ و پذیرش قطعنامه‬ ‫محمدرضا موحدی‬ ‫مناقشه هایی برای تمام فصول‬ ‫هاشمی رفسنجانیدربارهچگونگیپذیرشقطعنامهیاداور‬ ‫می ش��ود‪« :‬اگر جنگ ادامه پیدا می کرد‪ ،‬ممکن بود کشتار‬ ‫وسیعی در سراسر کش��ور به وسیله سالح های شیمیایی‬ ‫انجام ش��ود‪ ...‬امام مشکل بود برایش��ان که بپذیرند‪ .‬زیرا‬ ‫می گفتند که ما به مردم گفتیم که اگر جنگ ‪ 20‬سال هم‬ ‫طول بکش��د می ایستیم‪ ....‬من به امام یک راه حل پیشنهاد‬ ‫کردم‪ .‬به عنوان جانش��ین فرمانده کل قوا‪ ،‬فرمانده جنگ‪،‬‬ ‫اعالم اتش بس می کنم ‪ ...‬بعد ش��ما من را محاکمه کنید‪.‬‬ ‫مساله ابروی نظام هم حفظ می شود‪ .‬امام گفت نمی شود‬ ‫و اینجوری ناحق است ‪( ...‬چند روز بعد) احمداقا اعالم‬ ‫کرد که امام خودشان می خواهند (پایان جنگ را) به عهده‬ ‫بگیرند چون فکر می کنند ممکن است بین شما اختالف‬ ‫بیفتد‪( ».‬گفت وگو با شبکه سوم سیما‪ )85/11/18 ،‬با این‬ ‫حال وقتی پایان جنگ اعالم ش��د و امام ان پیام تاریخی‬ ‫را صادر کرد و س��خن از «جام زهر» به میان اورد‪ ،‬هنوز‬ ‫کس��انی بودند که نس��بت به چگونگی این پایان‪ ،‬حرف‬ ‫داشتند‪ .‬ضمن انکه اظهارات هاشمی رفسنجانی بعد از ان‬ ‫جلسه بر این ابهامات افزود‪ .‬او گفته بود‪« :‬طی دو س ه روز‬ ‫گذشته جلسات متعددی با حضور سران کشور تشکیل‬ ‫شد و جمع بندی تمامی این جلسات به حضور امام رسیده‬ ‫است‪ .‬ضمنا بعدا حضرت امام تصمیمشان را طی پیامی به‬ ‫جلسه سران ارائه دادند که حاوی مطالب مهمی است و‬ ‫در صورت مصلحت بعدا منتشر خواهد شد‪( » .‬روزنامه‬ ‫اطالعات‪»)67/4/28 ،‬‬ ‫حمله به هواپیمای مسافربری و قبول قطعنامه‬ ‫در هم��ان ایام یعنی روز ‪ 26‬تیر ‪ 1367‬نامه ای از س��وی‬ ‫ایت اهلل خامنه ای رئیس جمهور وقت ایران به «خاویر پرز‬ ‫دکوئیار» دبیر کل وقت سازمان ملل متحد ارسال شد‪ .‬در این‬ ‫نامه جمهوری اسالمی ایران رسما قطعنامه ‪ 598‬شورای‬ ‫امنیت راجع به جنگ تحمیلی راپذیرفت ‪ .‬در بخش��ی از‬ ‫این نامه امده بود‪...« :‬همان طور که به خوبی اس��تحضار‬ ‫دارید‪ ،‬اتش جنگی که به وسیله رژیم عراق در ‪ 22‬سپتامبر‬ ‫‪ 1980‬با تجاوز علیه تمامیت ارضی جمهوری اسالمی ایران‬ ‫اغاز شد‪ ،‬اینک ابعاد غیرقابل تصوری به خود گرفته است‬ ‫که کش��ورهای دیگر و حتی غیرنظامیان بی گناه را نیز در‬ ‫‪30‬‬ ‫شعله های خود گرفته است ‪.‬‬ ‫قتل‪ 298‬انسان بی گناهکه با ساقط ساختنهواپیمای ایرباس‬ ‫جمهوری اسالمی ایران به وسیله یکی از کشتی های جنگی‬ ‫امریکایی در خلیج فارس به وقوع پیوست ‪ ،‬نمونه ای بارز‬ ‫در این خصوص است ‪.‬‬ ‫در چنین موقعیت��ی ‪ ،‬تالش های جنابعالی ب��رای اجرای‬ ‫قطعنام��ه ‪ )1987( 598‬حائ��ز اهمی��ت ویژه ای اس��ت ‪.‬‬ ‫جمهوری اس�لامی ایران پیوسته کمک و پشتیبانی خود‬ ‫را نسبت به ش��ما در حصول به این هدف مبذول داشته‬ ‫است ‪ .‬در این زمینه ما مصمم شدیم که رسما اعالم داریم‬ ‫جمهوری اسالمی ایران به خاطر اهمیت حفظ جان انسان ها‬ ‫و برقراری عدالت و صلح و امنیت منطقه ای و بین المللی ‪،‬‬ ‫قطعنامه (‪ 598 )1987‬شورای امنیت را می پذیرد‪»...‬‬ ‫ی رفسنجانی ‪ ،‬رئیس‬ ‫در همین مورد‪ ،‬حجت االسالم هاشم ‬ ‫ی و سخنگوی شورای عالی‬ ‫وقت مجلس شورای اسالم ‬ ‫دفاع گفت‪« :‬حمله به هواپیمای مسافربری ایران و شهادت‬ ‫‪ 290‬سرنشین بیگناه ‪ ،‬به هیچ وجه ادعای اشتباه در مورد ان‬ ‫پذیرفته نیست و از نظر ما یک اخطار تلقی شد‪ .‬همچنین‬ ‫قساوت فوق العاده صدام در داخل عراق که هزاران روستا‬ ‫و صدها هزارتن از مردم را با بمباران ش��یمیایی قتل عام‬ ‫می کند‪ ،‬از دیگر دالیل ان اس��ت که نشان می دهد‪ ،‬به او‬ ‫اجازه داده اند هرجنایتی را مرتکب ش��ود‪ .‬مجموعه این‬ ‫شرایط و ادله دیگری که فعال ذکر نمی شود‪ ،‬ما را به این‬ ‫نتیجه می رس��اند که مصلحت انقالب و ملت های ایران‬ ‫و عراق و منطقه این اس��ت که قطعنامه یادشده پذیرفته‬ ‫شود‪ ...‬ایران تا به حال خواستار ان بود که ابتدا کمیته تعیین‬ ‫متجاوز تعیین شود‪ ،‬ولی فعال باتوجه به شرایط جدیدی که‬ ‫پیش امده ‪ ،‬از ان شرط خود صرف نظر می کنیم ‪ ...‬متاسفانه‬ ‫تبلیغات جهانی ما را جنگ افروز و جنگ طلب معرفی کرده‬ ‫و صدام و حزب بعث متجاوز که تمامی قوانین را نقض‬ ‫کرده ‪ ،‬ولی چون یک شعار مشخص دارد‪ ،‬یعنی قطعنامه را‬ ‫پذیرفته و حاضر به قضاوت بین المللی است ‪ ،‬به صورتی‬ ‫عوامفریبانه صلح طلب معرفی ش��ده اس��ت ‪ .‬با این کار‪،‬‬ ‫یعنی قبول قطعنامه ‪ ،598‬ما نشان دادیم که در این زمینه‬ ‫انعطاف پذیر هستیم ‪ ...‬ما قطعنامه را هرگز رد نکرده بودیم ‪،‬‬ ‫بلکه شرطی روی ان گذاش��تیم و این اواخر روشن شد‬ ‫که ممکن اس��ت حوادث تلخی در منطقه اتفاق افتد که‬ ‫نقطه عطف ان سقوط هواپیمای مسافربری ایران توسط‬ ‫امریکا بود‪ ...‬انها می خواس��تند م��ا را به دلیل نپذیرفتن‬ ‫قطعنامه تحریم تس��لیحاتی کنند‪ ،‬منطق��ا از ان پس (در‬ ‫صورتی که عراق از قبول قطعنامه خوداری کند) باید عراق‬ ‫را تحریم کنند‪».‬‬ ‫جلسه سران نظام‬ ‫عباس ملکی‪ ،‬معاون علی اکبر والیتی‪ ،‬وزیر خارجه اسبق‬ ‫ایران از جلس��ه ای محرمانه در تهران سخن به میان اورد‬ ‫و از گزینه ه��ای پی��ش روی ای��ران ب��رای پای��ان یافتن‬ ‫جنگ‪ ،‬می گوی��د‪« :‬در ‪ 25‬تیر ‪ 67‬جلس��ه ای در تهران با‬ ‫حضور س��ران سه قوه‪ ،‬اعضای مجلس خبرگان‪ ،‬شورای‬ ‫نگهبان‪ ،‬ش��ورای عال��ی قضایی و دو نماین��ده از طرف‬ ‫حضرتامامیعنیمرحومحجت االسالمسیداحمدخمینیو‬ ‫ایت اهلل توسلی و ایت اهلل مهدوی کنی تشکیل شد‪ .‬چهار‬ ‫گزینه در ان زمان وجود داشت‪ .‬یکی بحث میانجیگری‬ ‫الجزایر بود‪ .‬دیگری پیشنهاد پاکستان به واسطه گری‪ .‬بعد‬ ‫هیات میانجیگری سازمان کنفرانس اسالمی که در تهران به‬ ‫سر می برد و گزینه چهارم هم پذیرش قطعنامه بود‪» .‬‬ ‫او یاداور می شود که قطعنامه ‪ 598‬سازمان ملل در ‪ 30‬تیر‬ ‫‪ 1366‬صادر شده بود اما تا سال ‪ 67‬ایران ان را نپذیرفت‪:‬‬ ‫«ع��راق در همان زمان صدور قطعنامه ان را پذیرفته بود‪.‬‬ ‫پذیرش قطعنامه را ایت اهلل خامنه ای‪ ،‬رئیس جمهور وقت‬ ‫در نام��ه ای به دکوئی��ار‪ ،‬دبیر کل وقت س��ازمان ملل در‬ ‫‪ 26‬تیر ‪ 1367‬اعالم کرد‪( .‬ویژه نامه دفاع مقدس روزنامه‬ ‫همشهری‪».)82/7/1،‬‬ ‫مناقشه نظامیان و هاشمی رفسنجانی‬ ‫ب��ه همین علت نظامیان علت پایان جن��گ را روزمرگی‬ ‫دانستند و عدم سیاست های دقیق سیاستمداران و فراموشی‬ ‫اتخاذ استراتژی نظام در جنگ را عامل اصلی این روزمرگی‬ ‫دانس��تند و از سوی دیگر سیاس��تمداران به گزارش های‬ ‫مکرر فرماندهان نظامی اشاره می کردند که جوانان دیگر‬ ‫توان جنگیدن ندارند‪ .‬حتی در ان مقطع سیدمحمد خاتمی‪،‬‬ ‫رئیس جمهور س��ابق ای��ران که وزیر ارش��اد وقت بود و‬ ‫ریاست ستاد تبلیغات جنگ را برعهده داشت‪ ،‬در نامه ای‬ ‫ب ه هاشمی رفسنجانی فرمانده جنگ به نبود روحیه قوی در‬ ‫میان جوانان اشاره کرده بود‪.‬‬ ‫‪ 18‬م��اه پس از پایان جنگ‪ ،‬ی��ک بار دیگر‪ ،‬این موضوع‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫دین و تاریخ‬ ‫مطرح ش��د که چرا و بنا ب ه چه دالیلی جنگ بعد از فتح‬ ‫خرمش��هر پایان نیافت و شش سال به طول انجامید‪ .‬این‬ ‫بار این مناقش��ه از سوی محسن رضایی به عنوان فرمانده‬ ‫سابق سپاه پاسداران اغاز شد‪ .‬او درباره دالیل ادامه جنگ‬ ‫پس از فتح خرمش��هر می گوید‪« :‬فتح خرمشهر بهترین‬ ‫فرصت برای برقراری صلح بود تا دو کش��ور به مرزهای‬ ‫بین المللی برگردند‪ .‬اما این مساله از سوی دولت های منطقه‬ ‫پیگیری نشد‪ ...‬مسئوالن رسمی و سیاسی کشور معتقد به‬ ‫ادامه جنگ برای کس��ب پیروزی و پایان جنگ از طریق‬ ‫دیپلماسی بودند که با استراتژی ادامه جنگ از طریق نظامی‬ ‫برای سقوط صدام متفاوت بود‪ .‬این دوگانگی در استراتژی‬ ‫بالفاصله پس از ازادی خرمشهر اغاز شد‪ .‬جلسه شورای‬ ‫عال��ی دفاع در محضر امام که اقایان حاج احمد خمینی‪،‬‬ ‫میرحسین موسوی‪ ،‬موسوی اردبیلی‪ ،‬والیتی و مقام معظم‬ ‫رهبری‪ -‬که رئیس جمهور بودند‪ -‬حضور داشتند‪ ،‬اقای‬ ‫هاشمی رفسنجانی گفتند که ما باید از مرزهای بین المللی‬ ‫عبور کنیم که اگر خواستیم جنگ را تمام کنیم یک چیزی‬ ‫را در دس��ت داشته باشیم که بتوانیم در میز مذاکره از انها‬ ‫استفاده کنیم‪( ».‬سایت بازتاب‪ 6 ،‬مهر ‪)1385‬‬ ‫محس��ن رضایی در این گفتار‪ ،‬اش��کار ادامه جنگ پس‬ ‫از فتح خرمش��هر را برعهده هاشمی رفسنجانی به عنوان‬ ‫«سیاسیون» می گذارد و سخنی از خود و نظرات سپاهیان‬ ‫که در ان جلسه حضور داشتند به میان نمی اورد‪ .‬او حتی‬ ‫عنوان می کند‪« :‬امام یک ابهام داشت که چرا می خواهیم از‬ ‫مرزهای بین المللی عبور کنیم اما پس از شنیدن استدالل ها‬ ‫گفتند من یک هفته فکر می کنم سپس پاسخ می دهم‪ .‬یک‬ ‫هفته بعد احمداقا تماس گرفت و نظر موافق امام را اعالم‬ ‫کردند و درپی ان عملیات رمضان طراحی ش��د و هدف‬ ‫ان پیشروی نیروهای ما تا کنار اروند رود بود تا قسمتی از‬ ‫خاک عراق در اختیار ما قرار بگیرد‪ ».‬او در همین مصاحبه‬ ‫با سایت بازتاب یاداوری می کند که از این پس استراتژی‬ ‫ایران این بود که فقط یک عملیات انجام دهد و س��پس‬ ‫برای عملیات بعدی برنامه ریزی کند‪ .‬در واقع این نقدی‬ ‫است بر اداره جنگ توسط محسن رضایی‪ .‬او معتقد است‬ ‫که باید در جنگ چندین عملیات را در یک اس��تراتژی‬ ‫تعریف کرد‪ .‬به همین خاطر یاداور می شود که از شروع‬ ‫جنگ تا ازادی خرمشهر‪ ،‬جنگ در اختیار نظامیان بود و‬ ‫توانس��تند با طراحی چندین عملیات کشور را ازاد کنند‬ ‫اما پس از انکه اس��تراتژی نظامی به سیاسی تبدیل شد و‬ ‫دیگران مسئولیت کار را پذیرفتند‪« ،‬پیشرفتی» تا عملیات‬ ‫خیبر حاصل نش��د ‪ .‬هاشمی رفسنجانی اما به هیچ عنوان‬ ‫نمی پذیرد که پیشنهاد ادامه جنگ بعد از فتح خرمشهر از او‬ ‫بوده است‪ .‬او در برنامه تلویزیونی «فوق العاده» که از شبکه‬ ‫سه پخش شد‪ ،‬گفت‪« :‬اینها اشتباه می کنند‪ ...‬جریان قبل از‬ ‫فرماندهی من بود‪ ...‬در مس��اله ورود به خاک عراق یک‬ ‫جلسه جدی بین فرماندهان و امام برگزار شد‪ .‬امام نظرشان‬ ‫این بود که وارد نشویم‪ .‬فرماندهان می گفتند اینکه پشت‬ ‫خط بایستیم و دشمن بداند که ما وارد نمی شویم‪ ،‬جنگ را‬ ‫برای دشمن خیلی اسان می کند‪ .‬خود را تقویت و دوباره‬ ‫حمله می کند‪ ...‬منطق ان نظامی بود و امام را قانع کرد‪ .‬منتها‬ ‫دس��تور دادند جاهایی وارد شوید که مردم اسیب نبینند‪.‬‬ ‫اجازه مشروط دادند‪ .‬من و ایت اهلل خامنه ای نیز انجا بودیم‪.‬‬ ‫ما نظر فرماندهان را قبول داشتیم ولی بحث را انها انجام‬ ‫ن ترتیب هاشمی با شاهد‬ ‫دادند‪ .‬من هم تایید کردم‪ ».‬بدی ‬ ‫اوردن مقام معظم رهبری از ان جلسه‪ ،‬یکبار دیگر اینکه او‬ ‫ هاشمی ‪ -‬عامل اصلی ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر‬‫ب��وده را رد می کند‪ .‬باوجود این اتفاقات‪ ،‬س��ال ها پس از‬ ‫جنگ ‪ ،‬هاشمی نقطه ثقل تمام نگاه ها بود‪ .‬او را عامل پایان‬ ‫جنگ می دانستند و نظامیان حاضر به بخشش او نبودند‪ .‬در‬ ‫همین راستا و به دنبال انتقادات نظامیان به خصوص محسن‬ ‫رضایی‪ ،‬نامه امام توسط دفتر هاشمی رفسنجانی منتشر شد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫علت نیز این بود که در دو سال ‪ 85 ،84‬به بهانه انتخابات‬ ‫ریاس��ت جمهوری و نیز هفت��ه دفاع مقدس بحث جنگ‬ ‫یک بار دیگر توسط نظامیان مطرح شد و هاشمی عامل‬ ‫پایان جنگ معرفی شد ‪« :‬نظامیان دیگر دخالت نداشتند و‬ ‫بحث هایی بود که در تهران بین اقای هاشمی و حضرت‬ ‫امام راحل صورت می گرفت‪ .‬اقای هاشمی‪ ....‬به امام گفتند‬ ‫اگر جنگ را تمام نکنیم ارتش عراق دوباره خوزستان را‬ ‫می گیرد اما امام مقاومت می کرد‪( ».‬گفت وگوی محس��ن‬ ‫رضایی با روزنامه اعتمادملی‪)85/1/7 ،‬‬ ‫«اقای هاش��می نامه (فرماندهان سپاه) را پیش امام بردند‬ ‫و گفتند که س��پاه این امکان��ات را می خواهند و وزرای‬ ‫اقتصادی هم گفته اند این امکانات را نداریم‪ .‬در حقیقت‬ ‫مش��کلی که باید سیاس��یون حل می کردن��د را به میدان‬ ‫ام��ام انداختند ‪ ...‬یک روز اقای هاش��می گفتند ما حتی‬ ‫نمی توانیم بند پوتین سربازان و بسیجی ها را فراهم کنیم‪».‬‬ ‫(محسن رضایی‪ ،‬بازتاب‪)85/7/6 ،‬‬ ‫این نوع اظهارات باعث شد که دفتر هاشمی رفسنجانی‬ ‫ناگهان نامه امام خمینی(ره) را که دالیل پذیرش قطعنامه‬ ‫را بیان می کرد‪ ،‬منتش��ر کن��د‪ .‬در نامه امام به مس��ئوالن‬ ‫کش��ور که ‪ 25‬تیر ماه ‪ 67‬ارسال ش��ده بود‪ ،‬به راحتی از‬ ‫«اعتراف» نظامیان به عدم پیروزی در اینده سخن به میان‬ ‫امده اس��ت‪« :‬حال که مسئوالن نظامی ما اعم از ارتش و‬ ‫هاش��می رفس��نجانی درب��اره‬ ‫چگونگ��ی پذی��رش قطعنامه‬ ‫یاداور می ش��ود‪« :‬من به امام‬ ‫ی��ک راه حل پیش��نهاد کردم‪.‬‬ ‫به عن��وان جانش��ین فرمانده‬ ‫کل قوا‪ ،‬فرمانده جنگ‪ ،‬اعالم‬ ‫اتش بس می کنم ‪ ...‬بعد شما‬ ‫م��ن را محاکمه کنید‪ .‬مس��اله‬ ‫ابروی نظام هم حفظ می شود‪.‬‬ ‫امام گفت نمی شود و اینجوری‬ ‫ناحق است ‪» ...‬‬ ‫سپاه که خبرنگار جنگ هستند‪ ،‬صریحا اعتراف می کنند‬ ‫که ارتش اس�لام به این زودی ها هیچ پیروزی به دس��ت‬ ‫نخواهد امد‪ ،‬و نظر به اینکه مس��ئوالن دلس��وز نظامی و‬ ‫سیاسی نظام جمهوری اس�لامی از این پس جنگ را به‬ ‫هیچ وجه به صالح کش��ور نمی دانند‪ ...‬و با توجه به نامه‬ ‫تکان دهنده فرمانده سپاه پاسداران که یکی از ده ها گزارش‬ ‫نظامی ‪ -‬سیاسی اس��ت که بعد از شکست های اخیر به‬ ‫اینجانب رسیده و به اعتراف جانشینی فرمانده کل نیروهای‬ ‫مسلح‪ ،‬فرمانده سپاه یکی از معدود فرماندهانی است که در‬ ‫صورت تهیه مایحتاج جنگ معتقد به ادامه جنگ است‪،‬‬ ‫اینجانب با اتش بس موافقت می کنم و برای روشن شدن‬ ‫در م��ورد اتخاذ این تصمیم تلخ به نکاتی از نامه فرمانده‬ ‫س��پاه که در تاریخ ‪ 67/4/2‬نگاشته است‪ ،‬اشاره می شود‪.‬‬ ‫فرمانده مزبور نوشته است تا پنج سال دیگر ما هیچ پیروزی‬ ‫نداریم‪ »...‬در ای��ن نامه‪ ،‬امام صراحتا دالیل پذیرش پایان‬ ‫جنگ را نامه فرمانده سپاه پاسداران دانسته و به همین دلیل‪،‬‬ ‫اتش بس را می پذیرند و ان را اعالم می کنند‪ .‬بدین ترتیب‬ ‫با انتشار نامه امام مناقشه به وجود امده بر سر پایان جنگ‬ ‫فروکش کرد و هاشمی توانست اتهامی را که در طول این‬ ‫سال ها با خود یدک می کشید‪ ،‬از خود بزداید‪.‬‬ ‫غرامت و پایان جنگ‬ ‫موضوع «پایان جنگ» دو فراز مهم دیگر نیز دارد‪ .‬ابتدا‬ ‫بحث پایان جنگ با دریافت غرامت از سوی ایران بود که‬ ‫حتی قبل از ماجرای اشغال خرمشهر مطرح بود‪ .‬در واقع‬ ‫این بحث از ماه های اغازین جنگ‪ ،‬شروع شد و عمدتا‬ ‫پیش��نهادهایی نیز مبنی بر اینکه ایران با دریافت غرامت‬ ‫پایان جنگ را اعالم کند‪ ،‬وجود داشت‪ .‬گفته می شد که‬ ‫کشورهای نفتی منطقه خلیج فارس امادگی خود را برای‬ ‫پرداختن ‪ 60‬میلیارد دالر غرامت جنگی به ایران اعالم‬ ‫کردند‪ .‬یک هیات میانجی صلح از کنفرانس کشورهای‬ ‫اس�لامی به ای��ران امد و حتی اعالم ش��د که هیاتی از‬ ‫جنبش کشورهای غیرمتعهد به دفعات به ایران و عراق‬ ‫سفر کردند و طرح پیشنهادی خود را برای اتش بس با‬ ‫مقامات کشور در میان گذاشتند ‪ .‬هاشمی رفسنجانی در‬ ‫خاطرات خود به این نکته اش��اره کرده و اورده است‪:‬‬ ‫«با اقای رجایی (نخس��ت وزیر وقت) درباره پیش��نهاد‬ ‫و صلح غیرمتعهدها صحبت کردیم که پیش��نهاد ایجاد‬ ‫منطقه غیرنظامی در خاک ایران همراه با خروج نیروهای‬ ‫عراقی داده اند‪ .‬بعضی نظامی ها و اقای بنی صدر مایلند‬ ‫با تعدیلی ان را بپذیرند‪( ».‬عبور از بحران‪ ،‬ص ‪ .)106‬او‬ ‫در جای دیگری از همین کتاب به سفر برخی مقامات‬ ‫منطقه به ایران اشاره می کند‪« :‬قرار بود در نخست وزیری‬ ‫با اقای ضیاء الرحمن رئیس جمهور بنگالدش و حبیب‬ ‫ش��طی مالقات کنیم که نرفتم‪ .‬بعدا معلوم شد انها هم‬ ‫نیامده اند‪ .‬زیرا توقع داشته اند این مالقات در هتل یا خانه‬ ‫سفیرش��ان انجام شود و اقای رجایی موافقت نکرده اند‬ ‫و از طرف ما به انها بی اعتنایی ش��د ‪ ...‬انها تقاضا کرده‬ ‫بودن��د که با من‪ ،‬اقای رجایی و اقای بهش��تی مالقات‬ ‫کنند‪( ».‬عبور از بحران‪ ،‬ص ‪ ) 108‬هاش��می رفسنجانی‬ ‫هشتم اس��فند ماه س��ال ‪ 60‬در نگارش خاطرات خود‬ ‫یاداور می ش��ود که «پس از مطالعه گزارش ها و امضای‬ ‫نامه ها به دفتر رئیس جمهور رفت��م تا درباره جواب به‬ ‫اوالف پالم��ه (معاون دبیرکل س��ازمان ملل متحد) که‬ ‫طرحی برای صلح با عراق ارائه کرده مشورت کنیم‪ .‬با‬ ‫حضور نخست وزیر و وزیر امور خارجه مشورت کردیم‬ ‫و روی جواب تصمیم گرفتیم‪ .‬نتیجه این شد که هنوز‬ ‫صلح زود است‪ ،‬باید ضربه ای کاری وارد کنیم که صدام‬ ‫کامال در موضع ضعف باشد و معترف به شکست‪ .‬ولی‬ ‫رد کلی میانجیگری هم صحیح نیست‪ .‬روی سه شرط‬ ‫خیلی تاکید کردم‪ -1 .‬خروج بی قید و شرط ‪ -2‬پراخت‬ ‫خس��ارات ‪ -3‬کیفر متجاوز‪ ...‬ش��ب در جلسه شورای‬ ‫عالی دفاع ش��رکت کردم‪ ...‬پالمه خ��روج عراقی ها را‬ ‫پذیرفته‪ .‬مذاکره درباره مرزه��ا را از جمله «اروندرود»‬ ‫می خواهد و حضور نیروهای ناظران بین المللی در مرزها‬ ‫و پرداخت غرایم جنگ به دو طرف از طرف دولت های‬ ‫داوطل��ب‪( ».‬عبور از بحران‪ ،‬ص ‪ )495-96‬او همچنین‬ ‫در این کتاب بحث ‪ 60‬میلیارد غرامت کشورهای عربی‬ ‫به ایران برای پایان یافتن جنگ را مطرح می کند‪« :‬ناخدا‬ ‫افضل��ی (فرمانده وقت نی��روی دریایی ک��ه در اوایل‬ ‫ده��ه ‪ 60‬اعدام ش��د) ام��د و راجع به مین گ��ذاری و‬ ‫مین روبی توضیحاتی داد‪.‬‬ ‫اط�لاع داد که وابس��ته نظامی ایتالیا گفته کش��ورهای‬ ‫نفت خیز منطقه مایلند ش��صت میلیارد دالر خس��ارت‬ ‫جن��گ را از ط��رف صدام ب��ه ایران بدهن��د و ایران از‬ ‫ش��رط س��وم که کیفر صدام اس��ت‪ ،‬منصرف ش��ود‪».‬‬ ‫(ص ‪ )500‬ام ا هاشمی معتقد است که غرامت را عراق‬ ‫باید بدهد و نه کشورهای عربی‪ .‬او می گوید ‪« :‬ما غرامت‬ ‫را از حزب بعث عراق می خواهیم و حاضر نیستیم که‬ ‫از کشورهای دیگری بگیریم‪ .‬البته انها اگر بخواهند به‬ ‫ح��زب بعث کم��ک کنند که او غرام��ت را بپردازد‪ ،‬ما‬ ‫حرفی نداریم ولی غرام��ت را باید عراقی ها بپردازند‪».‬‬ ‫ (روزنامه اطالعات ‪)1361/8/17‬‬ ‫مناقشه درباره پایان جنگ گر چه اکنون به فراموشی سپرده‬ ‫شده اما مناقشه ای ظاهرا ادامه دار است‪.‬‬ ‫‪31‬‬ ‫تیتر دو‬ ‫نگاهی به مهمترین موانع حقوقی و سیاسی اجرای قطعنامه ‪598‬‬ ‫چرا غرامت ‪ 1000‬میلیارد دالری‬ ‫ایران پرداخت نشد؟‬ ‫دکتر اسماعیل منصوری الریجانی‬ ‫مهمتری��ن مان��ع در راس��تای اجرای کام��ل قطعنامه‬ ‫‪ ،٥٩٨‬فق��دان دادگاه بین الملل��ی و مجموع��ه قوانین‬ ‫جزایی بین المللی جهت داوری در این گونه جنایات‬ ‫اس��ت‪ .‬البته اخیرا مجموعه قوانین جزایی بین المللی‬ ‫به اهتمام موسس��ه بین المللی حقوق جزا و کمیسیون‬ ‫حقوق بین المللی‪ ،‬به مجمع عمومی ارائه شد‪ .‬اما این‬ ‫مجمع‪ ،‬تصویب چنین مجموعه ای را بدون تاس��یس‬ ‫یک نهاد داوری بین المللی برای رسیدگی به جنایات‬ ‫بین المللی کاری عبث و بیهوده دانست و تصویب ان‬ ‫را به تاسیس چنین نهادی موکول کرد‪.‬‬ ‫ناگفته نماند که تاس��یس دادگاه جنایی بین المللی در‬ ‫ماده شش کنوانسیون ژنوس��ید (کشتار دسته جمعی)‬ ‫پیش بینی ش��ده اس��ت‪ .‬همچنین نکت��ه مهم دیگری‬ ‫ک��ه در این رابطه مطرح اس��ت فقدان یک دس��تگاه‬ ‫اجرای��ی بین المللی برای اجرای احکام دادگاه جنایی‬ ‫بین المللی است‪ .‬بدون شک در نبود چنین دستگاهی‪،‬‬ ‫اجرای اح��کام جنای��ی بین المللی عم�لا در اختیار‬ ‫قدرت ه��ای بزرگ قرار می گیرد و انها هم هیچ اقدام‬ ‫عمل��ی در جهت تنبیه متجاوزین و اعاده حق مظلوم‬ ‫انج��ام نمی دهند و تنها در راس��تای اه��داف و منابع‬ ‫بین المللی خود حرکت می کنند‪.‬‬ ‫ب��ا این حال به دالیل تفکیکی زیر جرایم رژیم عراق‬ ‫بین المللی اس��ت و همواره خواه��ان تعقیب کیفری‬ ‫انان می توان بود‪.‬‬ ‫جرایم بین المللی‪:‬‬ ‫‪ -1‬ماده یک کنوانس��یون اله��ه ‪ ١٩٠٧‬در مورد اغاز‬ ‫جن��گ می نویس��د‪ :‬دول متعاه��د اذع��ان دارن��د که‬ ‫عملی��ات جنگی بدون اخطار صریح قبلی به ش��کل‬ ‫اعالن جنگ یا اولتیماتوم نباید اغاز شود‪ .‬رژیم عراق‬ ‫با اقدام به یک حمله وسیع و گسترده در ‪ ٣١‬شهریور‬ ‫‪ ١٣٥٩‬علیه تمامیت ارض��ی ایران‪ ،‬این ماده را نقض‬ ‫کرده است‪.‬‬ ‫‪ -٢‬کنوانسیون های ژنو ‪ ١٩٤٩‬و پروتکل های الحاقی‬ ‫ان در مورد حمایت از افراد کش��وری به هنگام جنگ‬ ‫و قواعد خاص اش��غال نظامی با شهروندان ان است‬ ‫که در اینجا به مهمترین انها اشاره می شود‪:‬‬ ‫ماده ‪ :٥٣‬به منع تخریب اموال منقول مربوط است که‬ ‫انفرادا یا اشتراکا به اشخاص یا دولت یا شرکت های‬ ‫عموم��ی یا س��ازمان های اجتماعی ی��ا تعاونی تعلق‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫‪32‬‬ ‫م��اده ‪ :٥٥‬در م��ورد تکلیف دولت اش��غال کننده در‬ ‫جه��ت تامین خواروبار و مواد طبی مورد حمایت از‬ ‫اراضی اشغال شده و غیره است‪.‬‬ ‫م��اده ‪ :٥٦‬در خصوص تامی��ن و نگهداری خدمات‬ ‫و تاسیس��ات بیمارستانی اس��ت‪ .‬رژیم عراق تمامی ‬ ‫موارد فوق را نقض کرده اس��ت و نه تنها به بمباران‬ ‫ش��دید مراکز غیرنظامی‪ ،‬بیمارس��تان ها‪ ،‬مس��اجد و‬ ‫کلیس��اها پرداخت‪ ،‬بلکه به انه��دام و تخریب کامل‬ ‫بعضی از ش��هرها نظیر هویزه‪ ،‬قصرشیرین و بسیاری‬ ‫از روستاهای مرزی مبادرت ورزید‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ماده ‪ ٧٦‬پروت��کل‪ ،‬در خصوص حمایت از زنان‬ ‫در برابر هر نوع سوء اس��تفاده‪ ،‬تجاوز و اعدام است‪.‬‬ ‫در این رابطه ارتش ع��راق به تعدادی از دختران در‬ ‫حوالی ش��هر هویزه به نحو خشونت امیزی تجاوز و‬ ‫سپس انها را اعدام کرد‪.‬‬ ‫‪ -٤‬پروتکل ‪ ١٩٢٥‬ژنو‪ ،‬در خصوص منع اس��تفاده از‬ ‫گازهای خفه کننده‪ ،‬سمی و سایر گازهای باکتریایی‬ ‫اس��ت‪ .‬در این رابطه ارتش عراق به ش��دت از انواع‬ ‫گازهای میکروبی‪ ،‬شیمیایی علیه نیروهای جمهوری‬ ‫اسالمی ایران استفاده کرده است‪.‬‬ ‫‪ -٥‬در م��اده ‪ ٦‬اساس��نامه دادگاه نظام��ی بین المللی‬ ‫معروف به «منشور نونبرگ» سه دسته از جرایمی که‬ ‫از طرف دولت ها یا اتباع انها ممکن اس��ت صورت‬ ‫گرفته باشد به تفکیک مشخص شده که عبارتند از‪:‬‬ ‫ال��ف) جنایات جنگی‪ :‬یعنی نقض قوانین و مقررات‬ ‫عرف جنگ‪.‬‬ ‫ب) جنایات علیه صلح‪ :‬یعنی اغاز جنگ تجاوزکارانه‬ ‫یا جنگی که در نقض قراردادهای بین المللی باشد‪.‬‬ ‫ج) جنای��ات علیه بش��ریت‪ :‬یعنی قت��ل‪ ،‬قلع و قمع‪،‬‬ ‫اخراج از کش��ور و س��ایر اعمال غیرانسانی که علیه‬ ‫افراد غیرنظامی صورت می گیرد‪.‬‬ ‫رژی��م عراق همه این جنایات را بی ش��رمانه مرتکب‬ ‫شده است‪ ،‬بسیاری از نیروهای ما را به هنگام اسارت‪،‬‬ ‫مثله یا اعدام کرد و حتی غیرنظامیان را به طرز فجیعی‬ ‫به قتل رس��اند و در مورد بند نقض یکجانبه قرارداد‬ ‫‪ ،١٩٧٥‬تجاوز به ایران را اغاز کرد‪.‬‬ ‫جرایم مدنی‬ ‫ک��ه درحقوق بین المللی مجزی اس��ت از رای دیوان‬ ‫دائمی دادگس��تری بین المللی «الضرار» اصل مورخه‬ ‫‪ ٢٦‬ژوئیه ‪ .١٩٢٧‬به موجب این اصل هر کس موجب‬ ‫ایراد ض��رر و زیان به کس دیگری ش��ود‪ ،‬به جبران‬ ‫خسارات وارده ملزم است‪ .‬اصوال در نظام های حقوقی‬ ‫و قضای��ی داخلی کش��ورها هم این اص��ل مدعی و‬ ‫مجزی است و از طرفی بنابر اصول و موازین حقوق‬ ‫بین الملل هر دولت موظف اس��ت خساراتی را که در‬ ‫اثر نقض قواعد حقوق بین المللی ناش��ی از انجام یا‬ ‫خ��ودداری از انجام تکلیف به دول��ت دیگری وارد‬ ‫کرده اس��ت‪ ،‬جبران کند‪ .‬در م��ورد پرداخت غرامت‬ ‫ناش��ی از عمل تجاوز که نقض حق��وق بین الملل به‬ ‫ش��مار می رود می توان به ماده ‪ ،٢٣١‬قس��مت هشتم‬ ‫قرارداد ورس��ای ک��ه المان و متحدان��ش را مکلف‬ ‫کرده غرامت عمل تجاوز خود را به دولت های مورد‬ ‫تجاوز بپردازند‪ ،‬استناد کرد‪.‬‬ ‫بدین ترتیب پرواضح است که رژیم عراق ملزم است‬ ‫خسارات مادی و معنوی ناشی از جنگ تجاوزکارانه‬ ‫و نقض قاعده بین المللی را بپردازد و باید بر اس��اس‬ ‫اص��ل جبران کامل خس��ارت را تعیی��ن و پرداخت‬ ‫کند‪ .‬دبیر کل س��ازمان ملل متحد هیات کارشناسی به‬ ‫ریاست عبدالرحیم فرح‪ ،‬معاون دبیر کل‪ ،‬را مامور این‬ ‫کار کرد‪ .‬این هیات دو بار به ایران س��فر کرد‪ ،‬س��فر‬ ‫اول در خرداد ماه ‪ ١٣٧٠‬بود که به منظور دستیابی به‬ ‫اطالعات زیر صورت گرفت‪:‬‬ ‫‪ -١‬کس��ب اطالعات و مدارک کل��ی دوباره ماهیت‬ ‫و ابعاد خس��ارات وارده به زیربنای کشور در جریان‬ ‫جنگ تحمیلی‪.‬‬ ‫‪ -٢‬جم��ع اوری اطالعات به منظور بررس��ی مس��اله‬ ‫بازسازی با توجه به بند هفت قطعنامه ‪.٥٩٨‬‬ ‫‪ -3‬تحقی��ق و تایی��د اطالعات به دس��ت امده تا حد‬ ‫امکان از طریق بازدید از محل‪.‬‬ ‫س��فر دوم هیات کارشناسی در ابان ماه ‪ ١٣٧٠‬بود که‬ ‫در راس��تای پیگیری دقیق اطالعات حاصل از س��فر‬ ‫اول صورت گرفت‪ .‬در این س��فر هیات س��عی کرد‬ ‫با مس��ئوالن نهادها و س��ازمان ها در ایران مذاکرات‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫دین و تاریخ‬ ‫و تش��ویق متجاوز است‪ .‬البته خسارات معنوی ناشی‬ ‫از جنگ ب��ه هیچ وجه قابل جبران نیس��ت‪ .‬اگر چه‬ ‫درباره خس��ارات مالی هم بر فرض امکان‪ ،‬امیدی به‬ ‫جبران ان نیست‪.‬‬ ‫ملت سلحشور با ایمان ایران برای دفاع از کیان اسالم‬ ‫و رضایت پ��روردگار متعال جنگید و اکنون هم مزد‬ ‫اصلی را از او می خواهد و اصرار او بر حقانیت خود‬ ‫در جنگ برای س��نجش صداقت و وجدان کس��انی‬ ‫اس��ت که پرچم دفاع از حقوق بشر و صلح و امنیت‬ ‫بین المللی را در عصر حاضر به دوش می کشند‪.‬‬ ‫حضوری داش��ته باشد تا خسارات اقتصادی وارده را‬ ‫ب��ه طور دقیق براورد کند و حتی االمکان از مراکز و‬ ‫تاسیسات اس��یب دیده به طور مستقیم بازدید به عمل‬ ‫اورد‪.‬‬ ‫نتایج تحقیق و بررس��ی های به عمل امده به صورت‬ ‫دو گزارش جداگانه از س��وی هیات‪ ،‬تسلیم دبیرکل‬ ‫سازمان شد‪ .‬در این گزارش ها ضمن اعتراف به عمق‬ ‫خس��ارات وارده به ایران‪ ،‬میزان خس��ارات مستقیم‬ ‫‪ 97/2‬میلیارد دالر و خس��ارات غیر مس��تقیم ‪٣٤٥٣٥‬‬ ‫میلیارد دالر براورده ش��ده اس��ت‪ .‬البت��ه ایران میزان‬ ‫خس��ارات وارده را ‪ ١٠٠٠‬میلی��ارد دالر اعالم کرده‬ ‫است‪.‬‬ ‫در مس��اله پرداخت غرامت هم این تبعیض به چشم‬ ‫می خ��ورد‪ .‬با وجودی ک��ه عراق ق��رارداد ‪ ١٩٧٥‬را‬ ‫پذیرفت و دبیر کل سازمان ملل نیز در گزارش خود‬ ‫که یکی از اخرین اقدامات او در این مقام بود‪ ،‬ضمن‬ ‫اع�لام متجاوز بودن عراق در جنگ با ایران‪ ،‬توس��ل‬ ‫ع��راق به زور در برابر ایران را شایس��ته همان تقبیح‬ ‫حقوقی دانس��ت که در مورد تجاوز عراق به کویت‬ ‫ابراز ش��ده است‪ ،‬در مورد مس��اله پرداخت غرامت‪،‬‬ ‫نهایت تبعی��ض را قائل ش��دند‪ .‬پرداخت غرامت به‬ ‫قربانیان جنگ عراق علیه کویت را س��ازمان ملل طی‬ ‫مراسمی برای ‪ ٦٧٠‬متقاضی از ‪ ١٦‬کشور جهان اغاز‬ ‫ک��رد و این درحالی اس��ت که هیچ س��خن جدی و‬ ‫متعهدانه ای در خصوص پرداخت غرامت از س��وی‬ ‫ع��راق به جمهوری اس�لامی ایران در س��ازمان ملل‬ ‫متحد مطرح نشده است‪.‬‬ ‫یک نویس��نده امریکایی در مورد مداخله امریکا در‬ ‫بحران کویت در همان روزها اش��اره می کند که چرا‬ ‫زمامداران ما در خاک عربس��تان نیروی نظامی پیاده‬ ‫کر ده اند و هدف انها چیس��ت و چ��را بوش هزاران‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫ج��وان امریکایی را به قول خ��ود برای جلوگیری از‬ ‫شرارت ها و تجاوزگری های صدام به سرزمین عرب ها‬ ‫رهسپار کرده است؟ ایا واقعا هدف بوش جلوگیری‬ ‫از شرارت و تجاوز صدام است؟ نه‪ ،‬این حرف قابل‬ ‫قبولی نیس��ت و هدف او و کاخ سفیدنشینان از تهیه‬ ‫این مقدم��ات و قربانی کردن جوانان این نیس��ت و‬ ‫هدف دیگری را در س��ر می پرورانند و اصل قضیه را‬ ‫به ما نمی گویند‪ .‬مگ��ر صدام از همین امروز متجاوز‬ ‫شده است؟ مگر روزی که به ایران حمله کرد متجاوز‬ ‫به حقوق دیگران و ش��رور نبود؟ چرا شما فقط پس‬ ‫از حمله صدام به خاک کویت از خواب غفلت بیدار‬ ‫ش��دید‪ .‬چرا ش��ما در روزهایی که او بمب شیمیایی‬ ‫روی هم میهن��ان ُکرد خود می ریخت و مردم ایران را‬ ‫هدف موشک های خود قرار می داد‪ ،‬دم بر نمی اوردید‬ ‫و س��اکت بودید و امروز ژس��ت دف��اع از مظلوم را‬ ‫می گیرید؟ مگر همین شما نبودید که به محض انکه‬ ‫احس��اس کردید پیروزی ایران بر صدام قطعی است‬ ‫و ایرانی��ان در اینده نزدیک او را از پای در می اورند‪،‬‬ ‫دس��تپاچه شدید و به کمک او ش��تافتید و اطالعات‬ ‫ماهواره ای خود را در اختیار ارتش صدام قرار دادید‬ ‫و موجبات جلوگیری از شکست او را فراهم کردید؟‬ ‫چ��را صدام در ان روزها متج��اوز نبود و فقط امروز‬ ‫متجاوز ش��ده است؟ اگر هدف ش��ما دفاع از مظلوم‬ ‫و جلوگیری از تجاوز و زیر پا گذاش��تن حقوق بشر‬ ‫بود‪ ،‬می بایست در نخستین روز جنگ و حمله صدام‬ ‫به ایران دست متجاوز را قطع می کردید‪ .‬حمایت شما‬ ‫از صدام در ان زمان ب��ه چه معنی بود؟ بدین ترتیب‬ ‫رژیم عراق که اینک متجاوز در جنگ ش��ناخته شده‬ ‫باید کلیه خسارات مالی و اقتصادی از جنگ تحمیلی‬ ‫را پرداخت کند‪ .‬س��هل انگاری در این زمینه از سوی‬ ‫مجامع بین المللی نیز به منزله نقض حقوق بین المللی‬ ‫جرایم جزایی‬ ‫س��ازمان مل��ل متحد رژی��م عراق را مس��ئول جنگ‬ ‫می شناس��د و باید نس��بت به ش��ناخت خود به نحو‬ ‫بایسته ای عمل کند و سردمداران بعثی عراق خصوصا‬ ‫شخص صدام را که فرد بی رحم و خونخواری است‬ ‫به اش��د مجازات خود برساند‪ ،‬زیرا دستیابی به صلح‬ ‫عادالن��ه و پای��دار‪ ،‬تنها در س��ایه مج��ازات متجاوز‬ ‫امکان پذی��ر اس��ت‪ .‬نمونه این مجازات ه��ا در تاریخ‬ ‫س��ابقه دارد‪ ،‬مانند شکس��ت المان هیتلری که عالوه‬ ‫بر دستگیری و محاکمه و مجازات سردمداران حزب‬ ‫نازی‪ ،‬غرامات و خسارات ناشی از جنگ از الزامات‬ ‫متجاوزین به دول مورد تجاوز بوده است‪.‬‬ ‫همچنین ماده ‪ ٢٢٧‬معاهده ورس��ای‪ ،‬م��وارد اتهامی‬ ‫ویلهل��م دوم‪ ،‬امپراتور الم��ان را اهانت در حد اعلی‬ ‫نس��بت به اخالق بین المللی می داند و اصول دادگاه‬ ‫نورنبرگ که مجمع عمومی سازمان ملل‪ ،‬مورخه ‪١١‬‬ ‫دس��امبر ‪ ١٩٤٦‬طی قطعنامه شماره ‪ ٩٥‬ان را به اتفاق‬ ‫ارا تصوی��ب ک��رد از اصول مقبول و پذیرفته ش��ده‬ ‫حقوق بین الملل است‪.‬‬ ‫امروز دنیا به خوبی می داند که عمق جنایات س��ران‬ ‫رژیم بعثی عراق در جنگ به مراتب از حزب نازیسم‬ ‫الم��ان هیتلری بیش��تر اس��ت‪ .‬نقض مک��رر حقوق‬ ‫بین الملل و نادیده گرفتن حقوق انس��ان ها در جنگ‬ ‫و ب��ه کار بردن مخرب ترین س�لاح های پیش��رفته و‬ ‫ش��یمیایی علیه انان و به خاک و خون کشیدن صدها‬ ‫ی در ش��هرها و ال��وده کردن‬ ‫زن و ک��ودک غیرنظام ‬ ‫محیط زیس��ت اب��ی و خاکی که ش��یوع بیماری های‬ ‫ناشناخته از ان همچنان قربانی می گیرد و‪ ...‬از جمله‬ ‫جرایم جزایی حکام عراق اس��ت که روی هیتلرها و‬ ‫چنگیزهای تاریخ را سفید کرده است‪.‬‬ ‫ب��ه علت تعلل ش��ورای امنیت در شناس��ایی و تنبیه‬ ‫متجاوز طی هش��ت س��ال جنگ‪ ،‬اتش تجاوز صدام‬ ‫به کش��ور کویت هم س��رایت کرد و تجاوز رس��می‬ ‫ نیروه��ای چند ملیت��ی را به دنب��ال اورد که طی ان‬ ‫عظیم تری��ن مراکز اقتص��ادی عراق به بهان��ه انهدام‬ ‫تاسیسات نظامی ویران ش��د و اثار و تبلیغات ناشی‬ ‫از این تجاوز هم‪ ،‬برای منطقه درداور و خس��ارت بار‬ ‫بوده اس��ت و خواهد بود‪ .‬جمهوری اسالمی حقوق‬ ‫پایمال ش��ده خود را دائما تکرار می کند‪ ،‬تا به عنوان‬ ‫س��ند مظلومیت ملتی ازاد و مستقل‪ ،‬مدعیان دروغین‬ ‫دموکراسی و حقوق بشر را در تاریخ رسوا کند‪.‬‬ ‫پس از تحقیق و بررسی های سازمان ملل در‬ ‫دو گزارش جداگانه خطاب به دبیرکل‬ ‫ضمن اعتراف به عمق خسارات وارده به ایران‪،‬‬ ‫میزان خسارات مستقیم ‪ 97/2‬میلیارد دالر‬ ‫و خسارات غیر مستقیم ‪ ٣٤٥٣٥‬میلیارد دالر‬ ‫براورده شده است‪ .‬البته ایران میزان‬ ‫خسارات وارده را ‪ ١٠٠٠‬میلیارد دالر اعالم‬ ‫کرده است‪.‬‬ ‫‪33‬‬ ‫یک‬ ‫تیتر‬ ‫تیتر دو‬ ‫ناگفته های مسئول ثبت‬ ‫مذاکرات اتش بس‬ ‫مذاکرات دو و س��ه جانبه ایران با س��ازمان ملل و‬ ‫نی��ز عراق بع��د از جنگ تحمیل��ی دارای زوایای‬ ‫پنهانی است که هنوز بحث های مختلفی را به خود‬ ‫جلب می کند‪ .‬گرچ��ه تیم مذاکره کننده ایران و در‬ ‫راس ان دکت��ر علی اکبر والیت��ی تمامی جزئیات‬ ‫مذاک��رات را در قال��ب کتاب خاطرات سیاس��ی‬ ‫خ��ود بیان کرده ولی بررس��ی این مذاکرات حول‬ ‫قطعنامه ‪ 598‬توس��ط س��ایر اعضای این تیم خالی‬ ‫از لطف نیس��ت‪ .‬عباس ملکی‪ ،‬مهندس جوانی بود‬ ‫که به عنوان ثبت کننده مکالمات مذاکرات همواره‬ ‫همراه تیم وزارت خارجه بر س��ر مذاکرات حاضر‬ ‫می ش��د‪ .‬وی که دارای مقاالت��ی حول محور نقش‬ ‫ریاضیات در تصمیم گیری سیاسی نیز است‪ ،‬سال ها‬ ‫معاونت اموزش و پژوهش وزارت امور خارجه را‬ ‫بر عهده داش��ت تا اینکه همزمان با سر کار امدن‬ ‫‪34‬‬ ‫دولت س��ید محمد خاتمی از این وزارت جدا و به‬ ‫کار علمی و پژوهش��ی در دانشگاه صنعتی شریف‬ ‫می پردازد‪ .‬مدیر موسسه بین المللی مطالعات دریای‬ ‫خزر در خصوص وضعیت دش��وار دیپلماس��ی با‬ ‫مجامع بین المللی بعد از اش��غال النه جاسوسی و‬ ‫احقاق حقوق ملت ایران و محکوم کردن صدام در‬ ‫خصوص جنگ تحمیل��ی ناگفته های فراوانی دارد‬ ‫که بخشی از ان را با «مثلث» در ساختمان کتابخانه‬ ‫مرکزی دانشگاه صنعتی شریف در میان می گذارد‬ ‫که در ادامه می خوانید‪:‬‬ ‫با توجه به اینکه شما در جریان مذاکرات مربوط به‬ ‫قطعنام��ه ‪ 598‬بودید‪ ،‬لطفا بگویید چند نفر در تیم‬ ‫مذاکره نقش داشتند؟‬ ‫در مورد مذاک��رات ‪ 598‬باید اش��اره کرد که حدود‬ ‫یک سال طول کشید تا ایران این قطعنامه را پذیرفت‬ ‫و در ط��ول ای��ن س��ال در جه��ان‪ ،‬منطق��ه‪ ،‬ایران و‬ ‫جبهه های جن��گ تحوالت بس��یاری رخ داد‪ .‬حمله‬ ‫ناو وینسنس به هواپیمای مس��افربری ایران‪ ،‬تجدید‬ ‫ق��رارداد اس��تراتژیک اتحاد ش��وروی و عراق‪ ،‬روی‬ ‫کار امدن اقای گورباچف در اتحاد ش��وروی‪ ،‬جنگ‬ ‫نفتکش ها در خلیج فارس و‪ ...‬از جمله این تحوالت‬ ‫بود که به همراه رایزنی های فش��رده دیپلماتیک ایران‬ ‫در دفتر س��ازمان ملل در نیویورک با س��ایر کشورها‬ ‫باالخ��ره تصمیم نظام بر این ش��د تا قطعنامه ‪ 598‬را‬ ‫بپذیرد‪ .‬همزمان با پذی��رش این قطعنامه که همراه با‬ ‫نامه حضرت امام (ره) خط��اب به مردم و رزمندگان‬ ‫ب��ود‪ ،‬در داخل کش��ور راج��ع به تی��م مذاکره کننده‬ ‫نظرات مختلفی وجود داش��ت‪ .‬مثال برخی می گفتند‬ ‫همان های��ی که جنگ را پی��ش بردند مذاکرات را نیز‬ ‫پیش ببرند که خاطرم هست که اقای محسن رضایی‬ ‫ان را مطرح کرده ب��ود‪ .‬نظر دیگر این بود که دولت‬ ‫این امر را اغاز کند و نظر س��وم ای��ن بود که داخل‬ ‫دول��ت وزارت امور خارجه این کار را انجام دهد‪ .‬اما‬ ‫هنگامی که این نظرات نزد امام (ره) مطرح شد ایشان‬ ‫ب��ر این تاکی��د کردند که وزارت خارج��ه این امر را‬ ‫بر عهده بگیرد‪.‬‬ ‫اقای دکت��ر! ایا پیش از اینکه تی��م مذاکره کننده‬ ‫ایران رس��ما وارد مذاکرات ش��ود‪ ،‬از جانب ایران‬ ‫مذاکره ای با طرف مقابل نشده بود؟‬ ‫چرا‪ ،‬قب��ل از اینکه مذاکرات به ص��ورت دو جانبه و‬ ‫سه جانبه بین ایران و سازمان ملل یا عراق انجام شود‪،‬‬ ‫نماینده ایران در س��ازمان ملل با دبیرکل و معاونین و‬ ‫دستیاران دبیرکل شورای امنیت رایزنی های مختلفی‬ ‫انجام داد‪ .‬یکی از دس��تیاران دبیرکل ش��ورای امنیت‬ ‫سازمان ملل که نقش بسیاری در قطعنامه ‪ 598‬داشت‬ ‫اق��ای پیکو و نماینده ویژه دبی��رکل در این موضوع‬ ‫اقای الیاسون بود که بعدها وزیر خارجه سوئد شد‪.‬‬ ‫در جلس��ه نخست که بعد از اعزام ما به سازمان ملل‬ ‫انجام شد‪ ،‬تنها افرادی از وزارت خارجه بودند‪ .‬همان‬ ‫ابتدا به نظر می رسید که کار کمی مشکل باشد‪ ،‬چون‬ ‫حین جلساتی که اقای دکتر والیتی با دبیرکل سازمان‬ ‫ملل اقای دکوئیار داش��تند‪ ،‬مجددا عراق و از س��وی‬ ‫دیگر منافقین به ایران حمله کردند‪.‬‬ ‫چگونه قطعنامه از سوی ایران پذیرفته شد؟‬ ‫‪ 26‬تی��ر ‪ 1367‬نامه ایت اهلل خامن��ه ای رئیس جمهور‬ ‫وق��ت مبنی بر پذیرش قطعنامه ‪ 598‬از س��وی اقای‬ ‫محالت��ی نماین��ده ایران در س��ازمان مل��ل به اقای‬ ‫دکوئیار تس��لیم شد‪ .‬روز دوشنبه ‪ 27‬تیر ‪ 1367‬رادیو‬ ‫ته��ران موافقت ایران با ای��ن قطعنامه را علنی کرد و‬ ‫روز ‪ 29‬تی��ر امام (ره) ان پیام تاریخی خود را خطاب‬ ‫به مردم و رزمندگان ایراد کردند‪.‬‬ ‫در چه تاریخی به نیویورک اعزام شدید؟‬ ‫اول مرداد ‪ 1367‬ما ابتدا به ژنو و سپس دوم مرداد به‬ ‫نیویورک و س��وم مرداد مذاکرات ما با رئیس برزیلی‬ ‫شورای امنیت یعنی اقای دکوئیار شروع شد‪.‬‬ ‫در ان هیات چه کسانی بودند؟‬ ‫همان طور که اش��اره کردم به محض ورود به جلسه‬ ‫اقای محالتی که س��فیر ایران در انجا بودند‪ ،‬تلکسی‬ ‫مبنی بر ورود منافقین به مرزهای ایران از سمت غرب‬ ‫و حرکت انان به س��مت کرمانشاه به دست ما رسید‬ ‫که این امر بر روحیه ما تاثیر بس��یار گذاش��ت‪ ،‬ولی‬ ‫به هر ح��ال اقای دکتر والیتی ه��ر طور بود مذاکرات‬ ‫را ادامه دادند‪ .‬بنابراین در جلس��ه های اول من‪ ،‬اقای‬ ‫دکتر والیتی و چند نفر از کارشناسان وزارت خارجه‬ ‫بودند و از جای دیگر نبودند‪.‬‬ ‫این کارشناسان وزارت خارجه چه کسانی بودند؟‬ ‫تصاویرشان موجود است‪ ،‬فکر می کنم اقای میرمهدی‬ ‫معاونت وزارت خارجه در امور حقوقی‪ ،‬اقای ظریف‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫دین و تاریخ‬ ‫ک��ه در ان زمان در س��فارت ایران در س��ازمان ملل‬ ‫مشغول بودند و‪ ...‬در مذاکرات حضور داشتند‪.‬‬ ‫ای��ا خارج از مجموعه س��ازمان مل��ل تالش هایی‬ ‫برای مذاکرات انجام شده بود؟‬ ‫این بحثی اس��ت که گاهی مطرح می ش��ود‪ .‬ولی باید‬ ‫بگوی��م که واقعا این ط��ور نبوده‪ .‬البته س��فیر ما در‬ ‫س��ازمان ملل با اعضای شورای امنیت مذاکره داشت‬ ‫ولی اینکه به طور مس��تقیم ما با امریکا یا کشورهای‬ ‫دیگر مذاکره کنیم‪ ،‬نبود‪ .‬تا قبل از این موضوع اخرین‬ ‫باری ک��ه ایران با امریکا در زمین��ه جنگ مذاکره ای‬ ‫داش��ت مربوط به مذاک��رات غیرمس��تقیمی بود که‬ ‫ج ب��وش پدر در‬ ‫اق��ای دکت��ر والیتی با اق��ای جور ‬ ‫ش��ورای امنیت داشتند‪ .‬در ‪ 13‬تیر ‪ 1367‬امریکایی ها‬ ‫هواپیمایی مسافربری کشورمان را زدند که بعد از ان‬ ‫یک جلسه ما به ش��ورای امنیت رفته و راجع به این‬ ‫موضوع با هم صحبت کردیم‪.‬‬ ‫شما در این جلسه نیز حضور داشتید؟‬ ‫بله‪ ،‬من هم��راه با اقای دکتر والیتی در ان ش��رکت‬ ‫داشتم‪.‬‬ ‫جورج بوش پدر چه نقشی داشت؟‬ ‫ج��ورج بوش پدر مع��اون رئیس جمه��ور بود‪ .‬فکر‬ ‫می کنم معاون ریگان ب��ود‪ .‬وی از طرف امریکا و از‬ ‫ایران نیز وزیر خارجه کش��ورمان در جلس��ه شورای‬ ‫امنیت شرکت داشتند که طی ان در عین اینکه امریکا‬ ‫نه مسئولیت این عمل را پذیرفت و نه ان را رد کرد‪،‬‬ ‫بر امنی��ت خلیج فارس و تنگه هرمز تاکید داش��تند‪.‬‬ ‫همانط��ور که می دانی��د بعدها امریکا ب��رای این کار‬ ‫غرامت پرداخت کرد که این یعنی پذیرش مسئولیت‬ ‫ای��ن کار‪ .‬به نظر من دیدگاه امریکا در ان جلس��ات‬ ‫خیلی جالب توجه بود‪ ،‬چراکه به تدریج به این نتیجه‬ ‫رس��یده بود که ایران را به عنوان یک��ی از بزرگترین‬ ‫بازیگران اصلی منطقه به رسمیت شناخته و نظراتش‬ ‫را نی��ز لحاظ کنن��د‪ .‬چون از س��ال ‪ 58‬و همزمان با‬ ‫تسخیر النه جاسوسی توسط دانشجویان روابط ایران‬ ‫و امریکا همراه با عدم ارتباط سیاس��ی و تحریم های‬ ‫مختلف بود‪ ،‬س��خنان ان روز جورج بوش پدر برای‬ ‫اولین بار از س��وی امریکا ش��نیده می شد و از ایران‬ ‫می خواست که در س��اختن امنیت منطقه کمک کند‪.‬‬ ‫ای��ن فضایی بود که م��ا را وارد قطعنامه ‪ 598‬کرد که‬ ‫همچنین باید اش��اره کنم این فض��ا در خود قطعنامه‬ ‫‪ 598‬نیز مشهود است‪.‬‬ ‫م��ا به بنده��ای قطعنامه ‪ 598‬نمی پردازی��م ولی باید‬ ‫بگوی��م که بند امنی��ت منطقه اش بس��یار قابل توجه‬ ‫اس��ت‪ .‬به عقیده من این بند توس��ط اعضای شورای‬ ‫امنی��ت و دبیرخان��ه ان به عمد قید ش��ده ب��ود تا به‬ ‫ایران امتیاز دهند که ایران در س��اختن نظم و امنیت‬ ‫نوین خلیج فارس یکی از بازیگران باش��د‪ .‬متاسفانه‬ ‫تحوالت بعدی اج��ازه عملیاتی ش��دن کل قطعنامه‬ ‫‪ 598‬را ن��داد‪ ،‬ولی به نظر من هنوز جای پیگیری این‬ ‫قطعنامه وجود دارد‪.‬‬ ‫از چه تاریخی مقامات عراقی به مذاکرات دو جانبه‬ ‫ایران با مسئوالن سازمان ملل پیوستند؟‬ ‫اولی��ن دور مذاکرات ما دو جانبه و بین کش��ور ما و‬ ‫س��ازمان ملل بود که چند جلسه به طول انجامید که‬ ‫این جلسات با دبیرکل س��ازمان ملل‪ ،‬رئیس شورای‬ ‫امنی��ت و مش��اور نظامی دبی��رکل ص��ورت گرفت‪.‬‬ ‫همچنین جلسه ای نیز با س��فیر چین داشتیم‪ .‬در این‬ ‫جلس��ات از طرف عراقی کس��ی ش��رکت نداشت و‬ ‫بعدها اقای طارق عزیز ک��ه دیرتر به نیویورک امده‬ ‫بودند‪ ،‬وارد مذاکره با اعضای س��ازمان ملل ش��ده و‬ ‫بعدا مذاکرات سه جانبه صورت گرفت‪.‬‬ ‫هدف این مذاکرات چه بود؟ ایا سازمان ملل قصد‬ ‫داشت ایران را راضی به پذیرش اتش بس کند؟‬ ‫خی��ر‪ ،‬ای��ران اتش ب��س را پذیرفته ب��ود‪ ،‬ولی هنوز‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫اول م��رداد ‪ 1367‬م��ا ابتدا‬ ‫به ژن��و و س��پس دوم مرداد‬ ‫ب��ه نیوی��ورک و س��وم مرداد‬ ‫مذاک��رات ما با رئیس برزیلی‬ ‫ش��ورای امنی��ت یعن��ی اقای‬ ‫دکوئیار شروع شد‬ ‫نیروهای عراقی داخل خاک ایران بودند و اس��را نیز‬ ‫ازاد نش��ده بودند‪ .‬قطعنام��ه ‪ 598‬ده بند دارد که بند‬ ‫نخس��ت اتش بس اس��ت‪ .‬عراق اتش بس را رعایت‬ ‫نکرد و حتی حمله وس��یعی تح��ت حمایت انان از‬ ‫سوی منافقین انجام شد‪ .‬بنابراین مقدار زیادی از این‬ ‫مذاکرات معطوف به اجبار عراق برای رعایت اتش بس‬ ‫بود‪ .‬همچنین قرار بود گروه ناظران سازمان ملل برای‬ ‫تایی��د‪ ،‬تحکیم و نظارت بر اتش بس و عقب نش��ینی‬ ‫ب��ه مرزها به منطقه اعزام ش��وند که از اهمیت باالیی‬ ‫بر خوردار بود‪ .‬چون در منطقه ای که تماما مین گذاری‬ ‫شده و ناپایدار باش��د حضور نیروهای بین الملل کار‬ ‫س��ختی بود و به راحتی کش��ورها زیر ب��ار این کار‬ ‫نمی رفتند‪ .‬بحث زی��ادی از مذاکرات نیز معطوف به‬ ‫ازادی اس��را ش��د‪ ،‬چون حتی عراق از ثبت نام تعداد‬ ‫زیادی از اسرا خودداری کرده بود‪...‬‬ ‫منظورم از سوال قبل این بود که چرا این مذاکرات‬ ‫در ابتدا دو جانبه انجام شد؟‬ ‫چون روی مذاکرات سه جانبه نیز باید توافق می شد‪.‬‬ ‫همچنین سیس��تم عراق برای مذاکره با ایران بس��یار‬ ‫متفاوت بود‪ .‬اوال از سوی امام (ره) و رئیس جمهور به‬ ‫وزیر خارجه اختیار داده ش��ده بود تا بر اساس منافع‬ ‫مل��ی حرکت کند که چنین اختی��اری به اقای طارق‬ ‫عزیز داده نشده بود و بارها اقای دکوئیار در جلسات‬ ‫از جانب طارق عزیز نقل می کرد که وی تاکید داشت‬ ‫ت��ا حتما از بغداد اجازه بگی��رد یا اینکه بغداد به وی‬ ‫دس��تور عمل داده است‪ .‬انان بسیار محدود بوده و به‬ ‫جای کار سیاسی‪ ،‬کار امنیتی – اطالعاتی می کردند‪.‬‬ ‫اقای دکتر ملکی! بخش��ی از س��واالت بعدی من‬ ‫متوج��ه همین مس��اله بود‪ .‬گاهی گفته می ش��د که‬ ‫اقای والیتی اختیار بیان حرف اخر را نداش��ت و‬ ‫بارها میان جلسات با تهران تماس داشته و کسب‬ ‫تکلیف می کرد‪ .‬ایا این امر صحت دارد؟‬ ‫خیر‪ .‬چون تمامی مکالمات توسط من نوشته می شد‪،‬‬ ‫بسیار خوب به خاطر دارم که بعد از پایان هر جلسه‪،‬‬ ‫مش��روح ان جلس��ه توس��ط تلکس به تهران ارسال‬ ‫می ش��د و اف��رادی در وزارت خارج��ه بودند که ان‬ ‫را دریافت و به مقامات گزارش می دادند‪ .‬این س��تاد‬ ‫به تدریج معروف به ستاد قطعنامه ‪ 598‬شد‪.‬‬ ‫در راس این س��تاد چه مقامی حضور داش��ت‪ .‬ایا‬ ‫اقای هاشمی بودند؟‬ ‫خی��ر‪ .‬این س��تاد در وزارت خارجه ب��ود‪ .‬ابتدا اقای‬ ‫طارمی بود‪ ،‬بعد اقای محمدعلی رس��ولی و س��پس‬ ‫اقای خ��رم‪ .‬چون تلکس ها محرمان��ه و به طور کلی‬ ‫س��ری بود‪ ،‬احتیاج به رمزگش��ایی و مرتب س��ازی‬ ‫داشت‪ .‬این افراد بعد از مرتب سازی‪ ،‬انها را با فونت‬ ‫بزرگ تایپ و نس��خه هایی از ان را خدمت امام(ره)‪،‬‬ ‫رئیس جمهور‪ ،‬نخس��ت وزیر و رئی��س مجلس قرار‬ ‫می دادند‪.‬‬ ‫بنابراین امام نظارت مستقیم بر مذاکرات داشتند؟‬ ‫اگر امام (ره) نکته ای داش��تند از طریق حاج احمد اقا‬ ‫مطرح می کردند‪.‬‬ ‫بای��د تاکید کنم ک��ه این طور نبود ک��ه اقای والیتی‬ ‫اختیاری نداش��ته باش��د‪ .‬البته در فاصله بین جلسات‬ ‫ب��ا ته��ران صحبت می ش��د‪ ،‬تلک��س می ام��د ولی‬ ‫خطوط کلی کار مش��خص ب��ود‪ .‬در این زمینه حتی‬ ‫در خاطراتی که بعدها اقای پیکو منتش��ر کرد اشاره‬ ‫ش��ده که با ایران مشکلی نداشتند‪ .‬چون خطوط کلی‬ ‫ایران کامال مشخص بود‪ .‬ما به چند مساله حساسیت‬ ‫داشتیم‪ .‬عقب نشینی و استقرار در مرزهای بین المللی‪،‬‬ ‫تبادل اسرا‪ ،‬عدم خدشه به معاهده ‪ 1975‬به خصوص‬ ‫در مورد اروندرود‪ ،‬مس��ئولیت مخاصمه جنگ‪ ،‬اخذ‬ ‫غرام��ت از ع��راق و امنیت و ثب��ات منطقه از جمله‬ ‫خواس��ته های ای��ران ب��ود‪ .‬بنابراین مناف��ع ما کامال‬ ‫مش��خص بود ولی طرف عراقی چند نظر داشت‪ .‬یا‬ ‫اینکه به رغم عرف بین المللی مقامات عراقی با اسلحه‬ ‫کمری در جلس��ات حاضر می شدند و مجبور بودند‬ ‫هر چیزی را با بغداد چک کنند‪ .‬اقای والیتی گاهی با‬ ‫تهران مشاوره می کردند ولی این مشاوره ها در فاصله‬ ‫جلس��ات بود و چون از تلف��ن خیلی مطمئن نبودیم‬ ‫بیشتر بحث ها را از طریق تلکس انجام می دادیم‪.‬‬ ‫ش��ما به برخی بندهای قطعنامه اشاره کردید‪ .‬انچه‬ ‫از قطعنامه مثال راجع به غرامت دریافت می ش��ود‬ ‫این اس��ت که در این زمینه صراحت لهجه ندارد‪.‬‬ ‫ش��ما که در این مذاکرات نقش داشتید بگویید که‬ ‫ایران در این قطعنامه به دنبال چه بوده؟‬ ‫به چند دلیل ان روز مس��اله غرامت روشن نبود‪ .‬اول‬ ‫اینک��ه همان طور که ما ادع��ا می کردیم عراق در ‪22‬‬ ‫س��پتامبر ‪ 1980‬با یک حمله بزرگ جنگ را ش��روع‬ ‫ک��رده‪ ،‬عراقی ها ادع��ا می کردند که ای��ران با حمله‬ ‫ب��ه نوار مرزی و روس��تاهای مرزی در ‪ 13‬س��پتامبر‬ ‫اغاز کننده جنگ بوده اند‪ .‬ما تالش بس��یاری کردیم تا‬ ‫اثبات کنیم اوال مس��اله بین ایران و عراق یک جنگ‬ ‫بوده و ثانیا اغاز کننده ان‪ ،‬طرف عراقی بود‪ .‬اما حتی‬ ‫سازمان ملل زیر بار این امر نمی رفت که حمله صدام‬ ‫به ایران یک جنگ بود‪ .‬اگ��ر به قطعنامه های ابتدایی‬ ‫مراجع��ه ش��ود‪ ،‬خواهیم دید که همه ج��ا صحبت از‬ ‫وضعی��ت میان ایران و عراق اس��ت در حالی که این‬ ‫یک جنگ تمام عیار بود‪ .‬ما اعتراض های بسیاری در‬ ‫این خصوص انجام دادیم ولی تا ان لحظه نتوانستیم‬ ‫کار ب��ه جایی ببریم‪ .‬از س��ال ‪ 1980‬تا س��ال ‪1988‬‬ ‫هنگامی که با نمایندگان کش��ورها در س��ازمان ملل‬ ‫صحبت می کردیم که چرا چشم شان را روی حمله به‬ ‫این بزرگی و حمالت شیمیایی بسته اند‪ ،‬می گفتند اگر‬ ‫شما خواستار محکومیت عراق توسط شورای امنیت‬ ‫هستید چرا خود به قطعنامه های پیشین پایبندی نشان‬ ‫ندادید و ان را مس��تند به اش��غال سفارت امریکا در‬ ‫ای��ران می کردید‪ .‬در این چند س��ال ما ق��دم به قدم‪،‬‬ ‫وج��ب به وجب در ش��ورای امنیت و س��ازمان ملل‬ ‫جلو رفته و نمایندگان ایران در نیویورک واقعا مانند‬ ‫جبهه زحمت کشیدند‪ .‬خاطرم هست که راضی کردن‬ ‫هند مبنی بر اینکه ما تجاوزگر نیستیم و عراق به ایران‬ ‫تج��اوز کرده‪ ،‬چند س��ال طول کش��ید‪ .‬راضی کردن‬ ‫کوبا‪ ،‬کش��ورهایی که االن فکر می کنید خیلی راحت‬ ‫بپذیرند‪ ،‬یوگس�لاوی که نقش مهمی در نهضت عدم‬ ‫اقای والیتی گاهی با تهران مشاوره می کردند‬ ‫ولی این مشاوره ها در فاصله جلسات بود و چون‬ ‫از تلفن خیلی مطمئن نبودیم بیشتر بحث ها را از‬ ‫طریق تلکس انجام می دادیم‪.‬‬ ‫حین جلساتی که اقای دکتر والیتی با‬ ‫دبیرکل سازمان ملل اقای دکوئیار داشتند‪،‬‬ ‫مجددا عراق و از سوی دیگر منافقین به ایران‬ ‫حمله کردند‬ ‫‪35‬‬ ‫تیتر دو‬ ‫تعهد داشت‪ ،‬دش��وار بود‪ .‬اتحاد شوروی که به هیچ‬ ‫وجه زیر ب��ار نمی رفت‪ .‬اتفاقا در حالی که همه دنبال‬ ‫نق��ش امریکا در جنگ ایران و عراق هس��تند به نظر‬ ‫من باید نقش اتحاد ش��وروی بیشتر مورد توجه قرار‬ ‫گیرد‪ .‬ش��وروی مهم ترین متحد استراتژیک عراق در‬ ‫این جنگ ب��ود‪ .‬یکی از نکته های جالب توجه راجع‬ ‫ب��ه جنگ‪ ،‬عراق با ما این بود که تمامی غنیمت هایی‬ ‫عراقی از ماش��ین تا بلدوزر ها همگی نو بوده و حتی‬ ‫گاهی پالستیک صندلی ها کنده نشده بود‪ .‬این امر به‬ ‫این معناس��ت که این طور نبود اتحاد ش��وروی تنها‬ ‫پی��ش از جنگ ب ا عراق همراهی می کرد بلکه همواره‬ ‫بین مسکو و بغداد پلی برای تامین مایحتاج و مهمات‬ ‫نظامی ع��راق بود‪ .‬انگونه که ادوات به جا گذاش��ته‬ ‫ش��ده از عملیات مرصاد که در مرحله پایانی صورت‬ ‫گرف��ت نیز نو بود‪ .‬بنابراین به طور پیوس��ته در طول‬ ‫جنگ‪ ،‬عراق مورد حمایت اتحاد شوروی بود‪ .‬خب‪،‬‬ ‫سیاست صدام حسین این بود که همه کشورها را در‬ ‫این جنگ دخالت ده��د‪ .‬از چین مهمات می گرفت‪.‬‬ ‫از فرانس��ه هواپیماه��ای ف��وق م��درن می خرید‪ .‬از‬ ‫هلند‪ ،‬س��وئیس‪ ،‬برزیل و‪ ...‬مهمات نظامی می خرید‪.‬‬ ‫خاطرم هس��ت به علت اینکه عراق متحد ش��وروی‬ ‫در خلیج فارس بود‪ ،‬در زمینه تسلیحات نظامی مورد‬ ‫تحریم امریکا بود‪ .‬اما با فش��ارهای نماینده عراق در‬ ‫واشنگتن باالخره هم سنا و هم کنگره امریکا تصویب‬ ‫ک��رد که به عراق مقدار قاب��ل توجهی هلیکوپترهای‬ ‫کبری برای سمپاش��ی جنگل های عراق داده شود که‬ ‫بالفاصله ای��ن هلیکوپترها تغییر کارب��ری داده و به‬ ‫موشک مجهز شد و علیه ایران به کار گرفته شد‪.‬‬ ‫بنابراین در خصوص غرامت هنوز از جانب شورای‬ ‫امنیت س��ازمان ملل مش��خص نبود که مسئول اغاز‬ ‫جنگ کدام کشور بود‪.‬‬ ‫یعن��ی حین مذاکرات هنوز س��ازمان ملل نپذیرفته‬ ‫بود که عراق اغازگر جنگ بود؟‬ ‫خیر‪ .‬مثال در بند ش��ش قطعنامه ‪ 598‬قید شده است‬ ‫که از دبیرکل سازمان ملل درخواست می شود ضمن‬ ‫مش��ورت با ایران و عراق مس��اله تفویض تحقیق در‬ ‫باب مسئولیت مخاصمه به هیات بی طرفی را بررسی‬ ‫کرده و در حداقل زمان ممکن به شورا گزارش دهد‪.‬‬ ‫عراق با اینکه به جای وضعیت‪ ،‬مخاصمه قید ش��ود‬ ‫بس��یار مخالفت کرد که ایران این امر را یک موفقیت‬ ‫می دان��د و می دانید که این گزارش در س��ال ‪1992‬‬ ‫یعن��ی بعد از پای��ان جنگ و بع��د از حمله عراق به‬ ‫کویت و بیرون راندنشان توسط امریکایی ها در سال‬ ‫‪ 1991‬و هنگامی که صدام بس��یار ضعیف شده بود‪،‬‬ ‫توس��ط اقای دکوئیار اعالم شد‪ .‬دبیرکل سازمان ملل‬ ‫اعالم کرد که کمیسیون مامور به تحقیق در خصوص‬ ‫مخاصمه به این نتیجه رسید که به رغم اینکه پیش از‬ ‫شروع رسمی جنگ‪ ،‬از سوی ایران و عراق تعرضات‬ ‫مرزی صورت گرفته‪ ،‬ولی به صورت حقوقی جنگ‬ ‫از روز ‪ 22‬سپتامبر با حمله همه جانبه هوایی‪ ،‬زمینی و‬ ‫دریایی به خاک و اب و فضای ایران شروع شد‪.‬‬ ‫در خص��وص حمله عراق به کویت س��ازمان ملل‬ ‫بالفاصل��ه تع��رض را پذیرف��ت و محک��وم کرد‪،‬‬ ‫ولی راج��ع به ایران همان طور که اش��اره کردید‬ ‫نمی خواس��ت ان را قبول کند‪ .‬چطور ایران حاضر‬ ‫ش��د با س��ازمان مللی که قصد نداشت بی طرفانه‬ ‫موضع گیری کند‪ ،‬وارد مذاکره شود؟‬ ‫اگ��ر خاطرتان باش��ید از ابت��دا اقای رجای��ی نیز به‬ ‫ش��ورای امنیت رفتند‪ .‬به نظر من شورای امنیت جای‬ ‫بس��یار مهمی بوده و قطعنامه هایش کاغذ پاره نیست‬ ‫و تاثیر بسیاری دارد‪.‬‬ ‫ممکن اس��ت ش��ما بگویی��د که چ��را اس��رائیل به‬ ‫قطعنامه ه��ای ش��ورای امنیت عم��ل نمی کند‪ ،‬خب‪،‬‬ ‫این امر یکی از اعتراضات ما و س��ایر کشورهاست‪.‬‬ ‫‪36‬‬ ‫اتفاقا االن دارد معلوم می ش��ود اگر کشوری درست‬ ‫عمل کند حتی رژیم صهیونیس��تی نیز مجبور خواهد‬ ‫شد‪ ،‬در رفتار خود تجدید نظر کند و دیپلماسی اخیر‬ ‫ ترکیه نیز موید این نظر اس��ت‪ .‬مساله اشغال سفارت‬ ‫امریکا یکی از بزرگترین موانع ما در مفاهمه و تعامل‬ ‫با دبیرخانه ش��ورای امنیت بود‪ .‬همچنین مش��کالت‬ ‫داخلی کش��ور ما به قدری زیاد ب��ود و بالطبع تغییر‬ ‫دولت ها را داش��تیم‪ ،‬به طوری که در سال های ‪1988‬‬ ‫گروه کامل و پخته ای در نیویورک نداشتیم تا باالخره‬ ‫به تدریج در وزارت خارجه بعد از تغییرات ماهانه ای‬ ‫که داش��ت وزیر ثابت و ساکن شد که ان زمان اولین‬ ‫جایی که مهم بود و به نظر می رسید باید تقویت شود‬ ‫نیویورک بود‪ .‬از س��وی دیگر امریکا راجع به اعطای‬ ‫ویزا همکاری نمی کرد‪.‬‬ ‫نکته دیگر این است که حق مردم ایران توسط صدام‬ ‫حسین نقض شده بود و ما این را فریاد می زدیم ولی‬ ‫ان نوعی که باید در س��ازمان ملل پیگیری می کردیم‬ ‫ان ن��وع فریاد زدن نبود‪ .‬ما بای��د این کار را حقوقی‬ ‫جلو می بردیم ولی این را به تدریج یاد گرفتیم‪ .‬عراق‬ ‫نیز در س��ال های ‪ 1980‬تا ‪ 1988‬از لحاظ دیپلماتیک‬ ‫دس��ت باالیی داشت‪ .‬در شورای امنیت‪ ،‬نهضت عدم‬ ‫تعه��د و حتی در اوپک نفوذ زیادی داش��ت و تغییر‬ ‫دادن ای��ن ج��و به نفع ایران ت�لاش انانی بود که در‬ ‫چ��ون تلکس ه��ا محرمان��ه و‬ ‫به طور کلی س��ری بود‪ ،‬احتیاج‬ ‫به رمزگش��ایی و مرتب سازی‬ ‫داش��ت‪ .‬ای��ن افراد بع��د از‬ ‫مرتب س��ازی‪ ،‬انها را با فونت‬ ‫بزرگ تایپ و نسخه هایی از ان‬ ‫را خدمت امام‪ ،‬رئیس جمهور‪،‬‬ ‫نخس��ت وزیر و رئیس مجلس‬ ‫قرار می دادند‬ ‫وزارت خارجه حضور داشتند که حتی برخی از انها‬ ‫در جبهه ش��هید شدند‪ .‬چون برای انان فرق نمی کرد‬ ‫که در وزارت خارجه باش��ند ی��ا در جبهه‪ .‬مدتی در‬ ‫وزارت خارجه بودند و مدتی در جبهه‪ .‬با تمام وجود‬ ‫می گویم که کار کردن در ش��ورای امنیت و س��ازمان‬ ‫مل��ل و پیش بردن منافع ایران راحت تر از خط مقدم‬ ‫جبهه نیست و نبود‪.‬‬ ‫بسیار س��خت و دشوار بود‪ .‬چون باید در عین اینکه‬ ‫وفادار به منافع ملی خود هس��تید با استدالل و بحث‬ ‫مس��ائل را به جلو برده و در جاهایی خش��م خود را‬ ‫خ��ورده و در جایی در عین اینکه حق با شماس��ت‬ ‫صدای خود را پایین بیاورید تا بتوانید بر طرف مقابل‬ ‫تاثیر بگذارید‪ .‬اعضای س��ازمان مل��ل در پایان به ما‬ ‫گفتند که رفتار و عملکرد ایرانی ها خیلی حرفه ای تر‬ ‫از عراقی ها شد‪ ،‬البته به تدریج‪.‬‬ ‫برای من این امر مهم اس��ت ک��ه ایران در این جنگ‬ ‫حتی یک سانتیمتر از خاکش را از دست نداد‪.‬‬ ‫این مذاکرات تا چه تاریخی طول کشید؟‬ ‫مذاکرات از تاریخ ‪ 1988‬تا ‪ 1990‬طول کش��ید‪ .‬بعد‬ ‫از اینک��ه در دور اول با س��ازمان ملل مذاکره کردیم‬ ‫در دور دوم مذاکرات سه جانبه شروع شد‪ .‬چند دور‬ ‫در ژنو انجام ش��د و چن��د دور در ته��ران و بغداد‪.‬‬ ‫هرگاه که احس��اس می ش��د مذاک��رات خوب پیش‬ ‫نمی رفت‪ ،‬عراقی ها از کانال دیگری وارد ش��دند‪ .‬در‬ ‫ژنو و روبه روی دفتر اروپای��ی ملل متحد نمایندگی‬ ‫عراق بود‪ .‬س��فیر عراق در انجا برادر صدام حس��ین‬ ‫ب��ه نام ب��رزان تکریتی ب��ود‪ .‬او یک بار به س��فیر ما‬ ‫اق��ای س��یروس ناصری گفته بود ک��ه این مذاکرات‬ ‫خیلی خ��وب پیش نمی رود و ب��رادرم خواهان یک‬ ‫راه دیگر اس��ت‪ .‬اقای ناصری به تهران گزارش کرد‬ ‫و ای��ن زمانی اس��ت ک��ه حضرت ام��ام (ره) رحلت‬ ‫کردند و اقای هاش��می رئیس جمهور شدند‪ .‬وزارت‬ ‫خارجه ب��ه رئیس جمهور اطالع دادن��د و احتماال به‬ ‫مقام معظم رهب��ری نیز منعکس ش��ده بود‪ .‬مس��ئوالن‬ ‫ایرانی خطاب به عراقی ها گفته بودند که راه دوم شما‬ ‫چیس��ت و عراقی ها جواب داده بودن��د که خواهان‬ ‫مذاکرات دو جانبه با ایران هستند؛ یعنی اقای ناصری‬ ‫با اقای تکریتی که تهران با این مساله موافقت کرد‪.‬‬ ‫یعنی در موازات جلسات شما در سازمان ملل انها‬ ‫نیز در ژنو با هم مذاکره داشته باشند؟‬ ‫بله‪ .‬اما مذاکرات ژنو دیر تر شروع شد‪ .‬طی مذاکراتی‬ ‫که گ��زارش انها را اق��ای ناصری به ته��ران می داد‬ ‫باالخره برزان پرس��یده ب��ود که اگر صدام حس��ین‬ ‫نامه ای بدهد شما پاس��خ می دهید که ایران گفته بود‬ ‫که ما بررس��ی می کنیم‪ .‬نامه نخس��ت صدام خطاب‬ ‫ب��ه مقام معظم رهبری و اقای هاش��می بود که اقای‬ ‫ هاشمی پاسخ دادند به نامه‪.‬‬ ‫رژیم بعثی رژیمی بود که همیشه بود‪ ،‬حمله می کرد‪،‬‬ ‫در جبه��ه این کار را می کرد و در مذاکرات نیز حمله‬ ‫می کرد‪ .‬حت��ی در نامه اش نیز حمله ک��رده بود ولی‬ ‫ج��واب اقای هاش��می این ب��ود که م��ا در این کار‬ ‫ریس��مان محکمی داریم و ریسمان محکم ما معاهده‬ ‫‪ 1975‬و بازگشت به مرزهاست‪ .‬اگر نامه ها را مالحظه‬ ‫کنی��د به تدریج لحن صدام ارام تر می ش��ود تا اینکه‬ ‫در اخری��ن نامه صدام نامه می نویس��د که هر چیزی‬ ‫که ش��ما در نامه های قبلی خواس��تید م��ا می پذیریم‬ ‫و به ش��ما می دهیم‪ .‬یعنی حت��ی ان زمان هم نگفت‬ ‫ک��ه معاهده ‪ 1957‬را قبول دارم‪ ،‬ولی اقای هاش��می‬ ‫ از اولی��ن نامه ت��ا اخرین نامه بر ای��ن معاهده تاکید‬ ‫کرد‪ .‬بعد از این نامه همگی تعجب کردیم که چطور‬ ‫می شود یک دیکتاتور این همه تغییر کند‪ .‬چون هنوز‬ ‫برای ما جا نیفتاده بود که چرا عراق کوتاه می اید‪ .‬در‬ ‫حالی که همچنان نیروهایش پش��ت مرزها اماده باش‬ ‫کامل بودند‪.‬‬ ‫چند هفته بعد از این نامه در اگوست ‪ 1990‬مصادف‬ ‫با روز عاش��ورا ب��ه کویت حمله ک��رد‪ .‬بنابراین این‬ ‫نامه ها و کانالی که باز کرده بود تماما برای اس��ودگی‬ ‫از ای��ران برای انج��ام ان کار بود‪ .‬البت��ه هر چند به‬ ‫کوی��ت حمله کرده بود ول��ی همچنان نیروهایش در‬ ‫کن��ار مرزهای ایران اماده باش بودند ولی به هر حال‬ ‫از حمل��ه ایران حین حمله به کویت هراس داش��ت‪.‬‬ ‫می دانید که ان هنگام سه نظر وجود داشت‪ .‬یک نظر‬ ‫این بود که ما نیز به عراق حمله کنیم‪ .‬نظر دیگر این‬ ‫بود که به حمایت از عراق برویم‪ .‬نظر س��وم هم این‬ ‫بود که بی طرف بمانیم‪.‬‬ ‫اتفاقا چون ان روز تعطیل بود جلس��ه شورای امنیت‬ ‫ملی با دستور اقای هاش��می در دفتر من در وزارت‬ ‫خارجه در نیاوران تشکیل شد و اقای دکتر والیتی و‬ ‫سایر اعضای شورای امنیت به انجا امدند و باالخره‬ ‫بحث به اینجا کش��یده شد که ایران بی طرف بماند و‬ ‫در عین حال هوش��یاری خ��ود را حفظ کند‪ .‬خاطرم‬ ‫هس��ت هم��ان روزها برخ��ی در روزنامه ه��ا اعالم‬ ‫می کردند که صدام صالح الدین ایوبی است و ما باید‬ ‫از وی حمایت کنیم که بعدها مش��خص شد که چه‬ ‫خوب شد حمایت نکردیم‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫دین و تاریخ‬ ‫خاک جمهوری اس�لامی در اش��غال رژیم بعث عراق‬ ‫بوده اس��ت‪ .‬از طرفی با نگاهی به حوادث قبل از اغاز‬ ‫تجاوز همه جانبه عراق‪ ،‬از جمله تجاوزات گاه و بیگاه‬ ‫هواپیما ه��ا و نیرو های زمین��ی و دریایی ارتش عراق‬ ‫و از طرفی پاره کردن قطعنامه ‪ 1975‬الجزایر توس��ط‬ ‫صدام حسین در مقابل دوربین های خبرنگاران و اعالن‬ ‫جن��گ تمام عیار این رژیم علیه ای��ران‪ ،‬از همان ابتدا‬ ‫متجاوز معلوم بوده اس��ت‪ .‬از این رو ب��ا اینکه اولین‬ ‫قطعنامه تقریبا به موقع بوده اس��ت اما در متن ان هیچ‬ ‫اش��اره ای به متجاوز و محکومی��ت تجاوز و حمایت‬ ‫از مظل��وم نش��ده و از طرفی قاطعی��ت الزم را برای‬ ‫جلوگیری از ادامه تجاوز نداش��ته و هیچ س��از و کار‬ ‫الزم نی��ز برای ملزم کردن متجاوز ب��رای قطع تجاوز‬ ‫اندیشیده نش��ده بود‪ .‬به عبارت دیگر شورای امنیت با‬ ‫توصی��ه طرفین به اتش بس‪ ،‬با بی تفاوتی کامل‪ ،‬تنها از‬ ‫خود رفع تکلیف کرده اس��ت و این می توانست حتی‬ ‫چراغ س��بزی برای ادامه تجاوز ارتش عراق از سوی‬ ‫رژیم بعث تلقی شود‪.‬‬ ‫قطعنامه های سازمان ملل متحد در خصوص جنگ ایران و عراق‬ ‫‪ 10‬قطعنامه تا ‪598‬‬ ‫سردار احمد سوداگر ‪ /‬رئیس پژوهشکده علوم و معارف دفاع مقدس‬ ‫حماسه هشت س��ال دفاع مقدس بدون شک یکی از‬ ‫مهم ترین و ماندگارترین دوران تاریخ پر فراز و نشیب‬ ‫ایران است که درس های زیادی به ایرانیان به ویژه نسل‬ ‫جوان ای��ران زمین اموخت‪ ،‬حماس��ه ای که با وجود‬ ‫حمایت همه جانبه کش��ورهای اس��تکباری و اعراب‬ ‫منطقه و حتی سازمان های به ظاهر بی طرف بین المللی‬ ‫از رژی��م متجاوز بعث ع��راق و مظلومیت و بی پناهی‬ ‫ملت ایران‪ ،‬با پایمردی و جانفش��انی جوانان با غیرت‬ ‫ایرانی‪ ،‬برگی بی بدیل از ش��جاعت و ش��هامت را در‬ ‫تاریخ کهن ایران زمین به یادگار گذاشت‪.‬‬ ‫در ای��ن مقاله بر انیم تا نقش س��ازمان ملل متحد که‬ ‫نقش اصلی در کنترل منازعات و مناقشات غیر متعارف‬ ‫میان کش��ورهای عضو این س��ازمان ایفا می کند را در‬ ‫خصوص جنگ ایران و عراق مورد بررس��ی و مداقه‬ ‫قرار دهیم تا مش��خص شود که این سازمان در کنترل‬ ‫و مه��ار تج��اوز بی رحمانه ارتش ع��راق و حامیانش‬ ‫ که با حمایت اکثر کشورهای تاثیر گذار عضو سازمان‬‫ملل متحد انجام گرفت ‪ -‬تا چه حد منطقی‪ ،‬بی طرفانه‬ ‫و موفق عمل کرده است‪.‬‬ ‫مطابق پروتکل ش��ورای امنیت سازمان ملل متحد در‬ ‫خصوص نحوه صدور قطعنامه های مربوط به منازعه‬ ‫میان کشورهای عضو‪ ،‬این شورا باید شرایط زیر را در‬ ‫مورد صدور قطعنامه ها مد نظر قرار دهد‪:‬‬ ‫‪ - 1‬قطعنام��ه صادر ش��ده باید بی طرفانه باش��د یا در‬ ‫صورت مش��خص بودن و اثبات متج��اوز‪ ،‬در جهت‬ ‫محک��وم کردن متج��اوز و حمایت از ط��رف مظلوم‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫‪ - 2‬به موقع و در س��ریع ترین زمان ممکن برای کنترل‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫اوضاع صادر شد‪.‬‬ ‫‪ - 3‬قاطعی��ت‪ ،‬جامعی��ت و بازدارنگ��ی الزم را برای‬ ‫کنترل اوضاع داشته باشد‪.‬‬ ‫‪ -4‬منطق��ی و قاب��ل اجرا ب��وده و از تحمیل تعهدات‬ ‫غیر منطق��ی و غیر ضروری به طرفین خودداری ش��ده‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫‪ - 5‬تمهیدات و س��ا زو کارهای الزم برای اجرای دقیق‬ ‫مفاد قطعنامه از سوی سازمان تدارک دیده شده باشد‪.‬‬ ‫در طول هشت س��ال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران‬ ‫مجموعا ‪ 10‬قطعنامه بین المللی از سوی شورای امنیت‬ ‫س��ازمان مل��ل متحد در این خصوص صادر ش��د که‬ ‫مضم��ون همه انها تا حدودی در جهت کنترل و مهار‬ ‫جنگ بوده اس��ت‪ .‬در ذیل ش��رایط زمانی صدور این‬ ‫قطعنامه اورده شده و سعی شده است تا اوضاع جبهه‬ ‫جن��گ در جناح عراق و ای��ران در زمان قبل و بعد از‬ ‫صدور هر قطعنامه برای خوانندگان محترم تبیین شود‬ ‫و بدین ترتیب در خصوص رعایت تمام ش��رایط الزم‬ ‫برای ص��دور قطعنامه ‪ -‬مطابق پروتکل تدوین ش��ده‬ ‫ش��ورای امنیت ‪ -‬از س��وی اعضای وقت شورا بحث‬ ‫خواهد شد‪.‬‬ ‫قطعنامه اول (‪ )497‬در تاریخ ‪59/7/6‬‬ ‫اولی��ن قطعنام��ه ش��ورا در م��ورد جن��گ تحمیل��ی‬ ‫(ش��ماره ‪ )497‬در تاریخ ‪ 59/7/6‬یعنی یک هفته پس‬ ‫از اغاز تجاوز همه جانبه عراق به داخل مرزهای ایران‬ ‫صادر گردید‪ .‬مضمون این قطعنامه توصیه به اتش بس‬ ‫دو طرفه و‪ .......‬بود‪.‬‬ ‫در همان زمان‪ ،‬تج��اوز و ورود ارتش عراق به داخل‬ ‫مرزهای ایران و پیش��روی در داخل خاک ایران کامال‬ ‫محرز و اش��کار بوده است و هزاران کیلومتر مربع از‬ ‫قطعنامه دوم (‪ )514‬در تاریخ‪61/4/21‬‬ ‫ش��ورای امنیت در هنگام اش��غال خرمشهر و تا پایان‬ ‫اشغال‪ ،‬هیچ قطعنامه ای در جلوگیری از قتل و تجاوز‬ ‫به ش��هروندان ایران��ی و خروج نیروه��ای عراقی از‬ ‫سرزمین های اشغالی ایران صادر نکرد تا اینکه ایرانیان‬ ‫با کسب اعتماد به نفس و تجهیز قوا با چهار عملیات‬ ‫بزرگ ثامن االئمه (ش��روع در تاری��خ ‪ ،)60/7/5‬طریق‬ ‫القدس (تاریخ ‪ ،)60/9/8‬فتح المبین (تاریخ ‪)61/1/2‬‬ ‫و س��رانجام بیت المق��دس (تاری��خ ‪ )61/2/10‬موفق‬ ‫ب��ه ازادی خرمش��هر در س��وم خرداد ‪ 1361‬ش��دند‪.‬‬ ‫(در پایان عملیات از مجموع ‪13600‬کیلومتر مربع که‬ ‫در اغاز سال دوم جنگ تحت اشغال دشمن بود ‪8600‬‬ ‫کیلومتر مربع ازاد و ‪ 2500‬کیلومتر مربع تخلیه ش��د‪.‬‬ ‫ازادی خرمشهر نقطه عطفی در تحوالت جنگ بود و‬ ‫از این تاریخ بود که ایران توانایی بازدارندگی و حفظ‬ ‫ی‬ ‫استقالل خود را به جهانیان اثبات کرد و قدرت مردم ‬ ‫و نظامی خود را به رخ حامیان اش��غال کشید‪ .‬در این‬ ‫زم��ان بود که قطعنامه دوم (‪ )514‬ش��ورای امنیت در‬ ‫تاریخ‪ 61/4/ 21‬صادر شد که در ان طرفین توصیه به‬ ‫اتش بس و عقب نش��ینی به مرزهای بین المللی شدند‪.‬‬ ‫ک��ه این قطعنامه عالوه بر بی خاصیت بودن با تاخیر و‬ ‫تنها برای رفع تکلیف صادر شده است‪.‬‬ ‫قطعنامه سوم (‪ )522‬در تاریخ ‪61/7/12‬‬ ‫پس از ازادی خرمش��هر‪ ،‬با توجه ب��ه افزایش روحیه‬ ‫نیروه��ای ایرانی فکر تنبیه متج��اوز در ایرانیان قوت‬ ‫گرفت تا با توجه به اینکه سازمان های بین المللی هیچ‬ ‫اق��دام بازدارندگی را به عمل نیاورده اند پس باید خود‬ ‫ایران اسالمی نسبت به تنبیه متجاوز و از کار انداختن‬ ‫ماش��ین جنگی رژیم عراق اقدام کرده تا در زمان اتی‬ ‫از جانب هر متجاوزی ازجمله عراق از تجاوز در امان‬ ‫باش��د‪ .‬از این رو قوای ایران در تاریخ ‪ 61/4/23‬یعنی‬ ‫‪ 50‬روز پس از ازاد س��ازی خرمشهر‪ ،‬عملیات رمضان‬ ‫را اغاز کرد ک��ه هدف ان عقب راندن نیروهای ارتش‬ ‫ع��راق و تهدی��د بصره بود و این ت��رس خود به خود‬ ‫ب��رای متجاوز و س��ازمان های بین المللی به وجود امد‬ ‫که ممکن اس��ت نیروهای ایرانی بخواهند وارد خاک‬ ‫عراق ش��ده و در ان پیشروی کنند‪ ،‬از این رو به مرور‬ ‫و با پیروزی هایی که ایرانیان به دس��ت اوردند نگرانی‬ ‫حامیان رژیم بعث عراق از احتمال س��قوط این رژیم‬ ‫و شکست ان بیشتر ش��د‪ .‬بنابراین ضمن اقدام عملی‬ ‫کمک بس��یار به ارتش از هم پاش��یده عراق و حضور‬ ‫فیزیکی نیروی انسانی و تجهیزاتی و اطالعاتی و فنی‬ ‫و مستش��اری از س��وی امریکا‪ ،‬روسیه‪ ،‬فرانسه‪ ،‬مصر‬ ‫و س��ایر همقطاران‪ ،‬شورای امنیت در تاریخ ‪61/7/12‬‬ ‫‪37‬‬ ‫تیتر دو‬ ‫یعنی کمتر از ‪3‬س��ه ماه پس از قطعنامه دوم‪ ،‬س��ومین‬ ‫قطعنام��ه (‪ )522‬را صادر کرد ک��ه در ان طرفین را به‬ ‫اتش بس فوری و عقب نش��ینی به مرزهای بین المللی‬ ‫فرا خواند که خود به خود این موضوع متبادر می شود‬ ‫که قطعنامه مزبور برای بازدارندگی موفقیت های اتی‬ ‫ایران صادر شده است‪.‬‬ ‫قطعنامه چهارم (‪ )540‬در تاریخ ‪62/8/9‬‬ ‫از زم��ان اغاز جن��گ یعنی ش��هریورماه ‪ ،1359‬رژیم‬ ‫عراق بارها به مناطق مسکونی و شهرهای ایران حمله‬ ‫و تاسیسات زیر بنایی کش��ور را تخریب کرده بود‪ .‬از‬ ‫طرفی از همان ابتدای جنگ‪ ،‬جنگ دریایی در مناطقی‬ ‫از خلیج فارس را اغاز کرده و کش��تی های تجاری و‬ ‫نفت��ی ایران را مورد حمله ق��رار داده بود به طوری که‬ ‫ب��رای مدتی ص��دور نفت ایران متوقف ش��د‪ .‬پس از‬ ‫فتح خرمش��هر و قدرت گرفتن نیروهای ایرانی‪ ،‬ایران‬ ‫تهدید ک��رد که در صورت ادامه حمالت عراق‪ ،‬ایران‬ ‫تنگه هرمز را خواهد بست‪ .‬با توجه به اینکه تنگه هرمز‬ ‫یکی از مناطق استراتژیک اقتصادی جهان در حد فاصل‬ ‫دریای عمان و خلیج فارس بود و روزانه ده ها کش��تی‬ ‫تجاری و نفتکش متعلق به کش��ورهای مختلف از ان‬ ‫عبور و مرور می کردند‪ ،‬این تهدید برای حامیان عراق‬ ‫بسیار جدی و غیر قابل تحمل می نمود‪ .‬شورای امنیت‬ ‫که تا پیش از این تاریخ‪ ،‬حمله به مناطق مس��کونی و‬ ‫زیر بنایی و کش��تی های تجاری ایران را محکوم نکرده‬ ‫بود در تاری��خ ‪ 62/8/9‬و پس از عملیات های والفجر‬ ‫مقدماتی و والفجر ‪1‬و‪2‬و‪3‬و‪ 4‬از س��وی قوای ایرانی و‬ ‫پس از انکه ایران نیز با چند موش��ک مناطقی از عراق‬ ‫را مورد حمله قرار داد‪ ،‬قطعنامه چهارم (‪ )540‬را صادر‬ ‫ک��رد که در ان طرفین توصی��ه به توقف فوری جنگ‬ ‫شده و حمله به منطقه مسکونی و کشتی های تجاری‬ ‫محکوم شده بود‪.‬‬ ‫قطعنامه پنجم(‪ )552‬در تاریخ ‪63/3/11‬‬ ‫از اردبیهشت ماه سال ‪ 63‬جنگ کشتی ها در خلیج فارس‬ ‫به طور اشکار اغاز شد و با توجه به تداوم تهدید ایران‬ ‫به بستن تنگه هرمز در صورت ادامه حمالت عراق به‬ ‫کشتی های ایرانی و حمایت غرب از عراق و مشخص‬ ‫شدن جدیت ایران در دفاع و احتماال بستن تنگه هرمز‪،‬‬ ‫در این صورت بود که قطعنامه پنجم(‪ )552‬ش��ورای‬ ‫امنی��ت در تاری��خ ‪ 11‬خردادماه ‪ 1363‬صادر ش��د که‬ ‫در ان حفظ ازادی کش��تیرانی و محکومیت حمله به‬ ‫کشتی های تجاری مورد تاکید قرار گرفته بود‪.‬‬ ‫قطعنامه ششم (‪ )582‬در تاریخ ‪64/12/5‬‬ ‫از مهر ماه س��ال ‪ 63‬تا مهر ماه سال ‪ ،64‬سال فروکشی‬ ‫موقت اتش جنگ و اغاز اقدامات سیاس��ی از س��وی‬ ‫ایران برای پایان جنگ بوده اس��ت‪ .‬اقدامات سیاس��ی‬ ‫ایران در این س��ال چندان نتیجه بخش نبود‪ .‬ش��ورای‬ ‫امنیت هم در این دوران هیچ قطعنامه ای در حمایت از‬ ‫اقدامات ایران برای توقف جنگ صادر نکرد‪ .‬تا اینکه در‬ ‫تاریخ ‪ 64/11/20‬قوای ایران پس از نا امیدی از تالش‬ ‫سیاستمداران خود برای توقف جنگ‪ ،‬دست به اجرای‬ ‫عملیات والفجر هش��ت زد که در ان موفق به فتح فاو‬ ‫و اسارت تعداد زیادی از نیروهای عراقی انجامید‪ .‬پس‬ ‫از موفقیت قوای ایران قطعنامه شش��م (‪ )582‬شورای‬ ‫امنیت در تاریخ ‪ 5‬اس��فندماه ‪ 1364‬صادر ش��د که در‬ ‫ان طرفین توصیه به اتش بس فوری و عقب نشینی به‬ ‫مرزهای بین الملل ش��دند‪ .‬در این قطعنامه مبادله اسرا‬ ‫نیز از طرفین در خواست شده بود‪.‬‬ ‫قطعنامه هفتم (‪ )588‬در تاریخ ‪65/7/16‬‬ ‫در اواخر سال ‪ 64‬و اوایل سال ‪ 65‬عملیات والفجر ‪9‬‬ ‫و کربالی ‪ 1‬از سوی ایران اجرا شد و در این دوره بود‬ ‫‪38‬‬ ‫ب��ا نگاه��ی ب��ه ‪ 10‬قطعنام��ه‬ ‫صادر ش��ده از س��وی ش��ورای‬ ‫امنیت س��ازمان مل��ل متحد و‬ ‫بررس��ی حوادث قبل و بعد از‬ ‫صدور این قطعنامه ها مشخص‬ ‫می شود که در هیچ کدام از این‬ ‫قطعنامه ها تمامی شرایط مدون‬ ‫ص��دور قطعنام��ه توس��ط این‬ ‫شورا لحاظ نش��ده و تمهیدات‬ ‫الزم ب��رای اج��رای کام��ل انها‬ ‫اندیشیده نشده بود‬ ‫که استراتژی دفاع متحرک عراق به شکست انجامیده‬ ‫ب��ود‪ .‬پس از این تحوالت در تاریخ ‪ 65/7/16‬قطعنامه‬ ‫هفتم(‪ )588‬شورای امنیت صادر شد که در ان اجرای‬ ‫قطعنامه ششم(‪ )582‬مورد تاکید قرار گرفته بود‪.‬‬ ‫قطعنامه هشتم (‪ )598‬تیرماه ‪1366‬‬ ‫در اواخر س��ال ‪ 65‬و اوایل س��ال‪ 66‬چندین عملیات‬ ‫کوچ��ک و ب��زرگ از جمله کرب�لای ‪ 4‬و ‪ 5‬و ‪ ..10‬و‬ ‫نصر ‪ 4‬توس��ط نیروهای ایرانی طراحی و اجرا ش��د‪.‬‬ ‫در عملیات کربالی ‪ 5‬شدیدترین درگیری های طول‬ ‫جنگ پش��ت دروازه های ش��هر بصره و تهدید بصره‬ ‫توس��ط ایران به وقوع پیوس��ت‪ .‬در این دوران موازنه‬ ‫ق��درت به نفع ایران ب��ود از این رو از اس��فند ماه ‪65‬‬ ‫(دوباره پ��س از عملیات کربالی ‪ )5‬تالش��ی جهانی‬ ‫برای تهی��ه و تنظیم قطعنامه هش��تم ش��ورای امنیت‬ ‫موس��وم به ‪ 598‬اغاز ش��د و در پایان تی��ر ماه ‪ 66‬به‬ ‫تصویب ش��ورای امنیت رسید‪ .‬همزمان تالش امریکا‬ ‫برای افزایش تحریم اقتصادی و تس��لیحاتی ایران نیز‬ ‫شدت گرفت‪ .‬در این قطعنامه‪ ،‬تصمیم به خاتمه دادن‬ ‫به منازعه ایران و عراق گرفته شد و اتش بس فوری و‬ ‫پیدا کردن یک راه حل جامع و شرافتمندانه و عادالنه و‬ ‫عقب نشینی به مرزهای بین المللی و اعزام تیم نظارت‬ ‫به مرزهای دو کشور مورد تاکید قرار گرفت‪ .‬می توان‬ ‫اذع��ان کرد که ای��ن قطعنامه تنها قطعنام��ه ای بود که‬ ‫می توانس��ت حداقل خواس��ته های ایران را تامین کند‬ ‫و نس��بت به سایر قطعنامه های صادر شده سازمان ملل‬ ‫منطقی ت��ر جلوه کند‪ .‬ایران به دلی��ل برخی مالحظات‬ ‫سیاس��ی و نظامی ابت��دا از پذیرش ان س��ر باز زد و‬ ‫پیش ش��رط هایی را برای پذیرش عنوان کرد‪ .‬تبلیغات‬ ‫گس��ترده جهانی پیرامون قطعنام��ه ‪ ،598‬برای تحت‬ ‫فش��ار قرار دادن ایران اغاز شد‪ ،‬همزمان ایران با اعزام‬ ‫هیاتی‪ ،‬تحت عنوان گروه کار به نیویورک در خصوص‬ ‫مذاکرات فنی و کارشناس��ی‪ ،‬پیرامون اشنایی با طرح‬ ‫اجرایی دبیر کل س��ازمان ملل‪ ،‬تلویحا موافقت خود را‬ ‫با پیش شرط هایی اعالم کرد‪ .‬و این در شرایطی بود که‬ ‫عراق صریحا طرح اجرایی دبیر کل را رد کرده بود‪ .‬در‬ ‫این رابطه یک کارشناس مرکز مطالعات استراتژیک در‬ ‫امریکا چنین گفته بود‪« :‬دیپلماسی ایران در قالب طرح‬ ‫اجرایی دبیر کل باید به عنوان پایه مناسبی در مذاکرات‬ ‫مربوط به پایان جنگ قرار بگیرد و س��ازمان ملل باید‪،‬‬ ‫حق ایران به عنوان قربانی تجاوز را بپذیرد‪».‬‬ ‫قطعنامه نهم(‪ )612‬در تاریخ ‪67/2/19‬‬ ‫پ��س از صدور قطعنامه هش��تم (‪ )598‬با ادامه جنگ‬ ‫و تمایل ع��راق به خاتمه جن��گ در تاریخ ‪67/2/19‬‬ ‫قطعنامه نهم (‪ )612‬شورای امنیت صادر شد که در ان‬ ‫کاربرد س�لاح های شیمیایی از سوی عراق مورد تائید‬ ‫متن کامل قطعنامه ‪598‬‬ ‫قطعنامه ‪ 598‬دارای یک مقدمه و ‪ 10‬بند اس��ت که در جلس��ه ‪ 2570‬ش��ورای امنیت با اتفاق ارا به تصویب‬ ‫رسید‪ .‬بندهای قطعنامه بر اساس مواد ‪ 39‬و ‪ 40‬منشور سازمان ملل متحد به شرح زیر است‪:‬‬ ‫‪1‬ـ مطالب��ه می کند که به عنوان اولین قدم به س��وی یک حل و فص��ل از طریق مذاکره‪ ،‬ایران و عراق به یک‬ ‫اتش بس فوری اقدام کنند و تمام عملیات نظامی را در زمین‪ ،‬دریا و هوا متوقف کنند و همچنین تمام نیروها‬ ‫را بی درنگ تا سرحدات شناخته شده بین المللی باز گردانند‪.‬‬ ‫‪2‬ـ از دبیرکل درخواست می شود که گروهی از ناظران سازمان ملل متحد را برای تایید‪ ،‬تحکیم‪ ،‬نظارت بر‬ ‫اتش بس و عقب نشینی به مرزها اعزام کند‪ .‬به عالوه از دبیرکل درخواست می شود که ترتیبات ضروری را‬ ‫برای مشاوره با طرفین انجام دهد و گزارش ان را به شورای امنیت تسلیم کند‪.‬‬ ‫‪3‬ـ شورا اصرار دارد که پس از توقف مخاصمات فعال‪ ،‬بالدرنگ اسرای جنگی را بر اساس کنوانسیون سوم‬ ‫ژنو در ‪ 12‬اوت ‪ 1949‬ازاد و عودت داده شوند‪.‬‬ ‫‪4‬ـ از ایران و عراق دعوت می شود که با دبیرکل در خصوص به اجرا در اوردن این قطعنامه و در کوشش های‬ ‫میانجیگرانه برای کس��ب یک حل و فصل جامع‪ ،‬عادالنه‪ ،‬ش��رافتمندانه و مورد قبول طرفین در مورد تمام‬ ‫موضوعات مهم‪ ،‬بر اساس اصول مندرج در منشور ملل متحد‪ ،‬همکاری کنند‪.‬‬ ‫‪5‬ـ از تمامی دولت های دیگر دعوت می شود که حداکثر خویشتن داری را به عمل اورند و از هر اقدامی که‬ ‫ممکن است به تصاعد و گسترش بیشتر مخاصمه منجر شود‪ ،‬احتراز جویند و بدین گونه به اجرا در اوردن‬ ‫قطعنامه حاضر را تسهیل کنند‪.‬‬ ‫‪6‬ـ از دبیرکل درخواس��ت می ش��ود که ضمن مش��ورت با ایران و عراق‪ ،‬مساله تفویض کار تحقیق در باب‬ ‫مسئولیت مخاصمه به هیاتی بی طرف را بررسی کند و در حداقل مدت ممکن به شورا گزارش دهد‪.‬‬ ‫‪7‬ـ عظمت خس��ارات وارده در خالل مخاصمه و نیاز به کوش��ش درجهت نوسازی با امدادهای بین المللی‬ ‫درخور‪ ،‬زمانی که مخاصمه پایان پذیرد‪ ،‬تصدیق می شود و در همین خصوص از دبیرکل درخواست می شود‬ ‫که هیاتی از کارشناس��ان را برای پژوهش در باب مس��اله نوس��ازی تعیین کند و به ش��ورای امنیت گزارش‬ ‫دهد‪.‬‬ ‫‪8‬ـ به عالوه از دبیرکل درخواس��ت می شود که با مش��ورت با ایران و عراق و سایر کشورهای منطقه‪ ،‬طرق‬ ‫افزایش امنیت و ثبات منطقه را مورد مداقه قرار دهد‪.‬‬ ‫‪9‬ـ از دبیرکل درخواست می شود که شورای امنیت را در مورد به اجرا در اوردن این قطعنامه به طور مداوم‬ ‫مطلع کند‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ش��ورای امنیت تصمیم دارد که برای در نظر گرفتن اقدامات بیش��تر و تضمین اجرای این قطعنامه‪ ،‬در‬ ‫صورت ضرورت جلساتی تشکیل دهد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫دین و تاریخ‬ ‫قرار گرفت و اجرای ف��وری مفاد پروتکل ممنوعیت‬ ‫استفاده از گازهای شیمیایی و محکومیت کاربرد انها‬ ‫مورد توجه و تاکی��د قرا ر گرفته بود‪ .‬این وضعیت در‬ ‫حالی ب��ود که تا کنون بارها و باره��ا در عملیات های‬ ‫مختلف‪ ،‬ایران مورد حمالت و بمباران های وحشتناک‬ ‫ش��یمیایی قرار گرفته ب��ود و اثار زیانب��ار کاربرد این‬ ‫سالح کش��تار جمعی هنوز هم در ایران هر از چندی‬ ‫یکی را به کام مرگ می کشاند‪ .‬شهرحلبچه در مورخه‬ ‫‪ 1366/12/25‬مورد بمباران شیمیایی توسط رژیم عراق‬ ‫قرار گرفته بود‪ .‬پس این توهم به وجود امد که ش��اید‬ ‫ایران نیز به توانایی کاربرد س�لاح شیمیایی دسترسی‬ ‫پیدا کرده و اقدام عملی کند‪ .‬همانند جنگ ش��هرها و‬ ‫نفتکش ه��ا! پس این قطعنامه با ص��ورت بازدارندگی‬ ‫ایران از به کارگیری توانمندی های احتمالی اش صادر‬ ‫شد‪ .‬البته باید اعالم کرد که ایران بمباران شهر حلبچه‬ ‫را تهدیدی شیمیایی علیه شهرهای خود تلقی کرد‪.‬‬ ‫قطعنامه دهم (‪ )620‬در تاریخ ‪67/6/4‬‬ ‫در اوایل س��ال ‪ 67‬پس از نا امیدی سازمان های جهانی‬ ‫از توقف پیش��رفت های ایران و نگرانی از شکس��ت‬ ‫امری��کا در تئوری جنگ بدون برن��ده ایران و عراق‪،‬‬ ‫ارت��ش امری��کا مس��تقر در خلی��ج فارس دس��ت به‬ ‫تحرکات وس��یعی علیه ایران زد که مهم ترین انها در‬ ‫تیر ماه سال ‪ 67‬بود‪ ،‬ناو وینسنس امریکا به فرماندهی‬ ‫ویلی��ام راجرز در یک اقدام تام��ل بر انگیز و با اطالع‬ ‫کام��ل از اینک��ه هواپیم��ای در ح��ال پ��رواز‪ .‬از نوع‬ ‫مس��افربری بوده و مقصد و مبدا ان مشخص است با‬ ‫شلیک یک فروند موشک از خلیج فارس ‪ 290‬مسافر‬ ‫ایران��ی را که تمامی انان غیر نظامی بودند به ش��هادت‬ ‫رس��اند‪ .‬این تحرکات و نیز تحرکات ارتش عراق در‬ ‫جبهه جنوب‪ ،‬شرایط جدیدی را پیش اورد که به دنبال‬ ‫ان جمهوری اس�لامی قطعنامه ‪ 598‬را با وجود عدم‬ ‫تامین پیش شرط های خود پذیرفت‪ .‬به دنبال ان پس از‬ ‫اعالم اتش بس در تاریخ ‪ 67/6/4‬و با فشار دیپلماسی‬ ‫جمهوری اسالمی ‪ ،‬قطعنامه دهم (‪ )620‬شورای امنیت‬ ‫صادر ش��د که در ان نیز مجددا استفاده از سالح های‬ ‫شیمیایی محکوم شده و کاربرد این سالح ها علیه ایران‬ ‫مورد تایید شورا قرار گرفته بود‪.‬‬ ‫ع��راق پ��س از برق��راری اتش ب��س و عقب نش��ینی‬ ‫از خ��اک ای��ران‪ ،‬مناطق��ی از مرز که وس��عت ان به‬ ‫‪ 2500‬کیلومتر مربع می رس��ید را تا اس��تانه تجاوز به‬ ‫کویت در اختیار داشت‪ .‬طی این مدت نه تنها سازمان‬ ‫مل��ل برای عقب راندن ع��راق از مناطق ایرانی تحت‬ ‫اش��غال ارتش عراق اقدامی نکرد بلکه تا قبل از حمله‬ ‫عراق به کویت حاضر نش��د تج��اوز عراق به ایران را‬ ‫تایی��د کند‪ .‬با حمله عراق به کویت در مرداد ماه ‪ 69‬از‬ ‫انجا که این رژیم نمی خواس��ت همزمان در دو جبهه‬ ‫درگیر باشد از مناطق اشغالی ایران خارج شد‪ ،‬اسیران‬ ‫ایران��ی را ازاد کرد و پایبندی خ��ود به قرارداد ‪1975‬‬ ‫الجزایر را اعالم کرد‪.‬‬ ‫با نگاهی به ‪ 10‬قطعنامه صادر ش��ده از س��وی شورای‬ ‫امنیت س��ازمان ملل متحد و بررس��ی حوادث قبل و‬ ‫بعد از صدور این قطعنامه ها مش��خص می شود که در‬ ‫هیچ کدام از این قطعنامه ها تمامی شرایط مدون صدور‬ ‫قطعنامه توسط این شورا لحاظ نشده و تمهیدات الزم‬ ‫برای اجرای کامل انها اندیشیده نشده بود‪ .‬از طرفی با‬ ‫توجه به ش��رایط زمانی صدور این قطعنامه ها‪ ،‬همگی‬ ‫انان در زمانی صادر می ش��د ک��ه ایران در عرصه نبرد‬ ‫پیشرفت هایی به دست می اورد‪ ،‬یا موازنه به نفع ایران‬ ‫رق��م می خورد‪ .‬بنابراین ص��دور این قطعنامه ها در ان‬ ‫زمان ها نه تنها کمکی به ایران و خاتمه جنگ نمی کرد‪،‬‬ ‫بلکه در جهت تضعیف طرف مظلوم جنگ و محدود‬ ‫کردن اقدامات دفاعی ان و حمایت و پشتیبانی تلویحی‬ ‫از متجاوز بوده است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫کتابشناسیقطعنامه‪598‬‬ ‫بیس��ت و هفت��م تیر‪ ،‬مصادف با بیس��ت و دومین‬ ‫سالروز اعالم پذیرش قطعنامه ‪ 598‬شورای امنیت‬ ‫سازمان ملل متحد از سوی جمهوری اسالمی ایران‬ ‫(‪ )1367‬اس��ت‪ .‬قطعنامه ‪ 598‬هشتمین قطعنامه ای‬ ‫بود که شورای امنیت سازمان ملل از ابتدای جنگ‬ ‫تحمیلی صادر کرده بود‪.‬‬ ‫هم��ه قطعنامه ه��ای قبل��ی به عل��ت جهت گیری‬ ‫ناعادالنه‪ ،‬از س��وی ایران رد ش��ده بودن��د‪ .‬اما از‬ ‫ابتدای ص��دور قطعنامه ‪ 598‬به عل��ت نکاتی که‬ ‫در ای��ن قطعنام��ه گنجانده ش��ده بود‪ ،‬از س��وی‬ ‫جمهوری اسالمی ایران اعالم شد که جای بحث و‬ ‫مذاکره دارد‪ .‬قطعنامه ‪ 598‬در تاریخ ‪ 27‬تیر ‪1367‬‬ ‫مورد قبول جمهوری اسالمی ایران قرار گرفت‪.‬‬ ‫حضرت امام خمینی(ره) پی��ام مهمی در این باره‬ ‫خطاب به ملت ایران صادر فرمودند که در قسمتی‬ ‫از ای��ن پیام امده اس��ت‪« :‬با توجه ب��ه نظر تمامی‬ ‫ کارشناس��ان سیاسی و نظامی سطح باالی کشور ـ‬ ‫که من به تعهد و دلس��وزی و صداقت انان اعتماد‬ ‫دارم ـ ب��ا قبول قطعنامه و اتش بس موافقت نمودم‬ ‫و در مقط��ع کنونی ان را ب��ه مصلحت انقالب و‬ ‫نظام می دانم‪».‬‬ ‫مهم ترین کتاب هایی که درباره روزهای اخر جنگ‬ ‫تحمیلی و پذیرش قطعنامه ‪ 598‬منتش��ر شده اند‪،‬‬ ‫عبارتند از‪:‬‬ ‫ـ بررس��ی حقوقی سیاس��ی تجاوز رژی��م عراق به‬ ‫جمهوری اسالمی ایرا ‏ن ‪ /‬اسماعیل منصوری الریجانی‬ ‫‪ /‬تابان‪.‬‬ ‫ـ چرا جمهوری اس�لامی ای��ران صلح تحمیلی را‬ ‫نمی پذیرد؟ ‪ /‬معاونت بین‏المللی س��ازمان تبلیغات‬ ‫اس�لامی ‪ /‬بزرگداشت هفتمین س��الگرد پیروزی‬ ‫انقالب اسالمی‪ ،‬ستاد ‪.1364 /‬‬ ‫ـ گذر از بحران ‪ / 67‬دفتر سیاس��ی سپاه پاسداران‬ ‫انقالب اس�لامی ‪ /‬سپاه پاسداران انقالب اسالمی‪،‬‬ ‫ت ‪.1368 /‬‬ ‫واحد تبلیغات و انتشارا ‏‬ ‫ـ مروری بر مهم ترین رخدادهای سیاسی دهه اخیر‬ ‫‪ /‬تدوین دفتر سیاسی سپاه ‪ /‬سپاه پاسداران انقالب‬ ‫اسالمی ‪.1369 /‬‬ ‫ـ اس��ناد افتخار (نامه‏های مبادله ش��ده بین روسای‬ ‫جمهوری ایران و عراق‏) ‪ /‬معاونت فرهنگی سازمان‬ ‫تبلیغات اسالمی ‪ /‬سازمان تبلیغات اسالمی‪ ،‬مرکز‬ ‫چاپ و نشر ‪.1369 /‬‬ ‫ـ رویدادهای دهه ‪ / 60‬سازمان عقیدتی ‪ -‬سیاسی‬ ‫ارتش ‪.1370 /‬‬ ‫ـ روزهای اخر ‪ /‬احمد دهقا ‏ن ‪ /‬دفتر ادبیات و هنر‬ ‫ت ‪.1371 /‬‬ ‫مقاوم ‏‬ ‫ـ نقش س��ازمان ملل متحد در جنگ عراق و ایرا ‏ن‬ ‫(همگام��ی امری��کا و ش��وروی در ادامه جنگ‏) ‪/‬‬ ‫ت ‪ /‬شرکت س��هامی انتشار ‪/‬‬ ‫منوچهر پارسادوس�� ‏‬ ‫‪.1371‬‬ ‫ـ ش��ورای امنی��ت و جنگ تحمیلی ع��راق علیه‬ ‫جمهوری اس�لامی ایرا ‏ن (تا پذیرش قطعنامه ‪598‬‬ ‫از س��وی ایران‏) ‪ /‬عباس هدایتی خمینی ‪ /‬وزارت‬ ‫ت ‪.1374 /‬‬ ‫امور خارجه‪ ،‬موسسه چاپ و انتشارا ‏‬ ‫ــ واقعیت های اساسی درباره سازمان ملل متحد ‪/‬‬ ‫مترجم قدرت اهلل معمارزاده ‪ /‬کتابسرا ‪.1374 /‬‬ ‫ـ بر ش��طی از حماسه و حضور ‪ /‬مجتبی سلطانی‬ ‫‪ /‬مرکز چاپ و نش��ر س��ازمان تبلیغات اسالمی ‪/‬‬ ‫‪.1375‬‬ ‫ـ تاری��خ سیاس��ی جن��گ تحمیل��ی ع��راق علیه‬ ‫جمهوری اس�لامی ‪ /‬علی اکبر والیتی ‪ /‬دفتر نش��ر‬ ‫فرهنگ اسالمی ‪.1376 /‬‬ ‫ق ‪ /‬کامرون ر‪.‬‬ ‫ـ س��ازمان ملل متحد‪ ،‬ایران و ع��را ‏‬ ‫ت‪/‬‬ ‫هیوم؛ ترجمه هوش��نگ راس��خی عزم��ی ثاب ‏‬ ‫ت‬ ‫وزارت امور خارجه‪ ،‬موسس��ه چاپ و انتشارا ‏‬ ‫‪.1376 /‬‬ ‫ق‪/‬‬ ‫ـ ابعاد حقوقی دورنمای صلح بین ایران و عرا ‏‬ ‫سید علی اصغر کاظمی ‪ /‬دفتر نشر فرهنگ اسالمی‬ ‫‪.1377 /‬‬ ‫ـ ن��دای ارجع��ی ‪ /‬حس��ینعلی محم��دی‪ /‬کنگره‬ ‫بزرگداشت سرداران شهید استان اصفهان و لشکر‬ ‫‪ 14‬امام حسین (ع) ‪.1377 /‬‬ ‫ـ ویرانی دروازه ش��رقی ‪ /‬وفیق السامرایی ؛ ترجمه‬ ‫عدنان قارونی ‪ /‬س��پاه پاس��داران انقالب اسالمی‪،‬‬ ‫مرکز فرهنگی‪ ،‬معاونت انتش��ارات‪ ،‬مدیریت امور‬ ‫ب ‪.1377 /‬‬ ‫کتا ‏‬ ‫ـ روزه��ا و رویداده��ا (جلد ‪ / )2‬دفت��ر عقیدتی‬ ‫ سیاس��ی فرماندهی معظم کل ق��وا و علی بری‬‫ن ‪.1378 /‬‬ ‫دیزجی ‪ /‬نشر رامی ‏‬ ‫ق (جلد ‪ :5‬پایان‬ ‫ـ س��یری در جنگ ایران و ع��را ‏‬ ‫جن��گ) ‪ /‬محم��د درودی��ا ‏ن ‪ /‬مرک��ز مطالعات و‬ ‫گ ‪.1378 /‬‬ ‫تحقیقات جن ‏‬ ‫ق (جل��د ‪ :6‬اغاز‬ ‫ـ س��یری در جن��گ ایران و عرا ‏‬ ‫ت��ا پایان) ‪ /‬محم��د درودیا ‏ن ‪ /‬مرک��ز مطالعات و‬ ‫گ ‪.1378 /‬‬ ‫تحقیقات جن ‏‬ ‫ـ نظام امنیت جمعی س��ازمان ملل متحد و تجاوز‬ ‫رژیم عراق به جمهوری اسالمی ایرا ‏ن ‪ /‬سیدقاسم‬ ‫زمانی و اسماعیل منصوری الریجانی ‪ /‬بنیاد حفظ‬ ‫اثار و نش��ر ارزش ه��ای دفاع مق��دس‪ ،‬مدیریت‬ ‫ت ‪.1378 /‬‬ ‫انتشارات و ادبیا ‏‬ ‫ـ به س��وی صل��ح ‪ /‬خاوی��ر پرزدکوئی��ار ؛ ترجمه‬ ‫حمیدرضا زاهدی‪ /‬اطالعات ‪.1379 /‬‬ ‫ـ تاری��خ انقالب‪ ،‬برای کودکان و نوجوانا ‏ن (کتاب‬ ‫‪ 1366 :12‬کرم ابریشم‏) ‪ /‬با اهتمام فرهاد حسن زاد‏ه‬ ‫گ ‪.1379 /‬‬ ‫‪ /‬نشر تاریخ و فرهن ‏‬ ‫ـ تاری��خ انقالب‪ ،‬برای کودکان و نوجوانا ‏ن (کتاب‬ ‫‪ 1367 :13‬ایرباس ‪ / )300‬با اهتمام مناف یحیی پور‬ ‫گ ‪.1379 /‬‬ ‫‪ /‬نشر تاریخ و فرهن ‏‬ ‫ف ‪ /‬تهیه و‬ ‫ـ حماس��ه دفاع مقدس‪ ،‬حماس��ه تکلی ‏‬ ‫تدوین گروه تحقیق و تدوین دفتر سیاسی ‪ /‬ارتش‬ ‫جمهوری اسالمی‪ ،‬نیروی انتظامی‪ ،‬سازمان عقیدتی‬ ‫سیاسی‪ ،‬دفتر سیاسی ‪.1379 /‬‬ ‫ل (با توجه به‬ ‫ـ دفاع مش��روع در حقوق بین المل�� ‏‬ ‫جن��گ ایران و ع��راق‏) ‪ /‬فری��ده محمدعلی پور ‪/‬‬ ‫ت‬ ‫وزارت امور خارجه‪ ،‬موسس��ه چاپ و انتشارا ‏‬ ‫‪.1379 /‬‬ ‫ل ‪ /‬اصغر جعفری ولدانی‬ ‫ـ ایران و حقوق بین‏المل ‏‬ ‫و نیلوفر حق‏شناس کاشانی ‪ /‬پازین ‏ه ‪.1380 /‬‬ ‫س ‪ /‬اسماعیل منصوری الریجانی‬ ‫ـ تاریخ دفاع مقد ‏‬ ‫‪ /‬بنی��اد حفظ اث��ار و ارزش های دف��اع مقدس و‬ ‫اسلیمی ‪.1380 /‬‬ ‫ـ تجاوز عراق‪ ،‬خیانت خ��ودی‪ ،‬حمایت بیگان ‏ه ‪/‬‬ ‫هوشنگ طال ‏ع ‪ /‬نشر سمرقند (لنگرود) ‪.1380 /‬‬ ‫ـ مردی ش��بیه خود (نگاهی به زندگی و مبارزات‬ ‫حضرت امام خمینی(ره)) ‪ /‬مصطفی قلی زاده علیار‬ ‫‪ /‬موسسه چاپ و نشر عروج ‪.1387 /‬‬ ‫ـ هاش��می بدون روتوش (پنج س��ال گفت وگو ب ا‬ ‫هاشمی رفس��نجانی) ‪ /‬صادق زیباکالم و فرش��ت ه‬ ‫سادات اتفاق فر ‪ /‬انتشارات روزنه ‪1387 /‬‬ ‫‪39‬‬ ‫تیتر دو‬ ‫عوامل پذیرش قطعنامه ‪ 598‬از سوی ایران‬ ‫دکتر رضا جاللی ‪ /‬استاد روابط بین الملل دانشگاه‬ ‫در فروردین م��اه س��ال ‪1367‬‬ ‫به دلیل تحوالت��ی که به تدریج‬ ‫در ح��ال وقوع بود‪ ،‬س��اختار‬ ‫الگوه��ای موج��ود از کنش و‬ ‫واکنش ه��ای حاک��م بر جنگ‬ ‫دست خوش تغییر شد‪.‬‬ ‫صاحب نظ��ران و تحلیلگ��ران‬ ‫رس��انه های خبری نیز برخالف ظاه��ر فریبنده وضع‬ ‫حاکم بر جنگ که اوضاع را به سود ایران نشان می داد‪،‬‬ ‫معتقد ش��دند که تحوالت رخ داده نشانه های اشکاری‬ ‫از تغییر اوضاع به سود عراق است و از این پس عامل‬ ‫تعیین کننده در روند تحوالت جنگ پیش از انکه متاثر‬ ‫از برتری ظاهری ایران باشد‪ ،‬متکی بر علل برتری ساز‬ ‫ع��راق خواهد بود‪ .‬صرف نظر از مالحظات سیاس��ی‬ ‫ی که به طور اش��کاری به س��ود عراق در حال‬ ‫و نظام ‬ ‫تغییر بود‪ ،‬اوض��اع داخلی ایران نیز ب��ه دلیل افزایش‬ ‫اختالف نظرات سیاسی و مناقشات جناحی در استانه‬ ‫فرارس��یدن انتخابات س��ومین دوره مجلس ش��ورای‬ ‫اس�لامی در نیمه دوم فروردین‪ ،‬از حساسیت خاصی‬ ‫برخوردار بود‪ .‬فضای داخلی کش��ور درگیر انتخابات‬ ‫مجل��س و ف��ارغ از وضعیت حس��اس و نگران کننده‬ ‫روند جنگ بود‪ ،‬چراکه پی��روزی در عملیات والفجر‬ ‫‪40‬‬ ‫‪ ،10‬نوعی احس��اس ارامش نس��بت به جبهه ها ایجاد‬ ‫ک��رده بود‪ .‬به طور طبیعی عراقی ه��ا همان گونه که به‬ ‫مالحظات نظامی توجه داشتند‪ ،‬اوضاع داخلی ایران را‬ ‫نیز در طرح ریزی تهاجم به فاو نادیده نگرفتند‪.‬‬ ‫ابعاد داخلی‬ ‫وضعیت اقتصادی‬ ‫وج��ود عامل نفت در اقتصاد ایران به عنوان مهم ترین‬ ‫و اصلی ترین منبع درامد‪ ،‬س��بب ش��ده ب��ود تا تمام‬ ‫بخش های اقتصادی کش��ور تابعی از ان به شمار امده‬ ‫و حتی درامدهای مالیاتی نیز به نوعی وابسته به میزان‬ ‫فروش نفت باشد‪ .‬روند کاهش سهم نفت در ترکیب‬ ‫درامدهای بودجه س��ال های پس از انقالب به ویژه در‬ ‫س��ال های ‪ 65‬و ‪ 66‬مسلما موجب بروز نارسایی ها و‬ ‫نوساناتی در مسائل و امور جاری اقتصادی کشور شده‬ ‫بود‪ .‬از طرفی بخش خدمات به سایر بخش ها بیشترین‬ ‫س��هم را در تولی��د ناخال��ص داخلی ای��ران به خود‬ ‫اختصاص داده ب��ود‪ .‬از طرف دیگر نظام غلط توزیع‪،‬‬ ‫عامل اصلی و واقعی تورم زایی و مش��کالت ناشی از‬ ‫ان بوده است و سهم متناس��بی از فعالیت های بخش‬ ‫خدمات‪ ،‬مربوط به خدمات غیرمولد و واسطه ای بود‪.‬‬ ‫این گونه فعالیت ها همواره در جهت تضعیف اقتصاد‬ ‫کشور و در پی سرمایه گذاری های زود بازده و کسب‬ ‫سودهای کالن بوده است‪ .‬در این راستا انچه از امار و‬ ‫ارقام و گزارش های موجود قابل مالحظه و دقت است‪،‬‬ ‫رشد بسیار اندک صنعت‪ ،‬کاهش سهم کشاورزی و در‬ ‫مقابل سهم فزاینده بخش خدمات به ویژه فعالیت های‬ ‫بازرگانی در مقایس��ه با این دو بخش اس��ت‪ .‬در این‬ ‫ش��رایط چ��اره ای جز تکی��ه روز افزون ب��ر صادرات‬ ‫نف��ت نبود‪ ،‬اما هنگامی که درامدهای نفت به واس��طه‬ ‫تحریم های بین المللی و فش��ارهای خارجی اقتصادی‬ ‫کاه��ش یافت‪ ،‬تاثیر مس��تقیم ان ب��ر بودجه نظامی و‬ ‫جنگی مشهود شد‪ .‬این امر خود موجب تصمیم ناگزیر‬ ‫دیگر مبنی بر چاپ اسکناس بدون پشتوانه شد که خود‬ ‫ن��رخ تورم را در این مدت افزایش داده و مش��کالت‬ ‫اقتصادی ناشی از ان را تشدید می کرد‪.‬‬ ‫وضعیت سیاسی‬ ‫مهم ترین مساله سیاسی در داخل کشور در دوره مورد‬ ‫نظر این بررس��ی‪ ،‬انتخابات دوره سوم مجلس شورای‬ ‫اس�لامی بود‪ .‬با نزدیک شدن انتخابات گروه بندی ها و‬ ‫برچس��ب زدن ها از س��وی جریانات درگیر مناقشات‬ ‫انتخاباتی با شعارهای گروهی مختلفی به صورت دو‬ ‫جناح رقیب اوج گرفت‪ .‬هر کس با مالک های خاص‬ ‫خود به قض��اوت در مورد خط امام و میزان پیروی و‬ ‫ع��دول از مواضع انقالب می پرداخت‪ .‬اما این حرکت‬ ‫گاه تا جایی پیش می رفت که تنها محملی برای تسوی ه‬ ‫حس��اب های شخصی و گروهی درامد و کمتر نشانی‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫دین و تاریخ‬ ‫از واقعیت و حقیقت در ان مشاهده می شد‪ .‬تحرکات‬ ‫سیاس��ی داخلی به جای اینکه جنگ را در راس امور‬ ‫قرار دهد سعی می کرد با دستاویز جنگ‪ ،‬گروه مخالف‬ ‫را از میدان بیرون کند‪ .‬در مورد انتخابات نهایت امر به‬ ‫اینجا می رس��د که گروه ها ضمن متهم کردن همدیگر‬ ‫به دخال��ت در ان ادعا می کنند ک��ه انتخابات مجلس‬ ‫ب��ا تقلب ص��ورت گرفته و بعضا خواس��تار ابطال ان‬ ‫به خصوص در تهران می ش��وند‪ .‬این درگیری بس��یار‬ ‫اوج می گیرد تا س��رانجام حضرت ام��ام(ره) دخالت‬ ‫می کنن��د و انتخابات مورد تایید قرار می گیرد و طبیعتا‬ ‫گروهی که خواس��تار ابطال ان بودن��د‪ ،‬ناراضی باقی‬ ‫می مانند‪ .‬مساله دیگر میزان پشتیبانی و دخالت دولت‬ ‫در جنگ بود‪ .‬همین درگیری های جناحی باعث شده‬ ‫بود که نظرات نس��بت به جنگ نیز متفاوت باش��د و‬ ‫حمایت ه��ا از دولت نیز تابعی از ای��ن جناح بندی ها‬ ‫ش��ده بود‪ .‬طبیعی ب��ود که دول��ت در چنین موضعی‬ ‫هیچ گاه نمی توانست با قدرت اعمال نظر کند‪ ،‬بلکه با‬ ‫موافقت ها و مخالفت هایی روبه رو بود که او را محدود‬ ‫می ک��رد‪ .‬به هر حال برای اجتن��اب از این وضعیت و‬ ‫وارد س��اختن دولت در جنگ ستاد فرماندهی کل قوا‬ ‫ی هاشمی رفسنجانی به عنوان جانشین‬ ‫تش��کیل و اقا ‬ ‫فرماندهی کل قوا منصوب می شود‪ .‬وزرای دولت نیز‬ ‫هر یک عهده دار مس��ئولیتی در انجا می شوند‪ .‬در این‬ ‫وضعیت قاعدتا دولت با تمام قوا وارد جنگ ش��ده و‬ ‫ باید که حضور بیش��تری پیدا کند‪ ،‬اما این تصمیم نیز‬ ‫چار ه کار نشد و موجب بسیج همه امکانات کشور در‬ ‫خدمت جنگ و جبهه نشد‪.‬‬ ‫ی‬ ‫وضعیت نظام ‬ ‫پس از پیروزی های به دست امده در جنگ و تصمیم‬ ‫جدی غرب و ش��رق بر جلوگیری از پیروزی نظامی‬ ‫ جمهوری اس�لامی ای��ران‪ ،‬اولی��ن اقدامی که صورت‬ ‫گرف��ت‪ ،‬محدود ک��ردن امکانات نظامی ب��ود‪ .‬نیروی‬ ‫هوایی ایران به هر ح��ال در جنگ صدماتی دیده بود‬ ‫و انبارهای تس��لیحات به مقدار زیادی خالی ش��ده و‬ ‫جایگزین نش��ده بود‪ .‬این مس��ائل به همراه مشکالت‬ ‫و اختالفات به وجود امده بین ارتش و س��پاه‪ ،‬مساله‬ ‫وضعیت نظامی را دشوارتر می کرد‪ .‬در چنین وضعیت‬ ‫نظام��ی رو اوردن ب��ه جبهه نی��ز کاهش یافت��ه بود‪.‬‬ ‫وضعیت جبهه با پش��ت جبهه تفاوت کلی داش��ت و‬ ‫هرکس که می خواست قدم در جبهه بگذارد‪ ،‬خانواده‬ ‫خود را با انبوهی از مش��کالت در پش��ت جبهه باقی‬ ‫می گذاشت‪ .‬ش��ورای عالی پشتیبانی جنگ سعی کرد‬ ‫سیاس��ت اجباری را به جای سیاس��ت داوطلبانه اجرا‬ ‫کند که ان نیز موفق نشد‪.‬‬ ‫ابعاد بین المللی‬ ‫فشارهای اقتصادی‬ ‫با توجه به وابس��تگی کامل کش��ور به صادرات نفت‪،‬‬ ‫اولی��ن اقدامی که انجام ش��د فش��ارهای اقتصادی در‬ ‫قالب کاهش قیمت نفت و عدم خرید نفت از کش��ور‬ ‫و نی��ز جلوگیری از صادرات نفتی توس��ط تهاجمات‬ ‫عراق بود‪ .‬ش��روع این حرکت در س��ال ‪ 65‬اغاز شد‪،‬‬ ‫اما تداوم ان موجب وارد ش��دن ضربه های س��نگین‬ ‫به اقتصاد ایران در س��ال های بعدی ش��د‪ .‬اولین تاثیر‬ ‫کاهش ص��ادرات نفت‪ ،‬بر جنگ ایران بود که موجب‬ ‫ش��د در خرید تس��لیحات که معموال از بازار سیاه و‬ ‫با قیمت های کالن تهیه می ش��د‪ ،‬ایران در فشار جدی‬ ‫قرار گیرد‪ .‬حرکت دیگری که از نظر بین المللی در این‬ ‫راس��تا انجام شد‪ ،‬تعطیلی دفاتر خرید تسلیحات ایران‬ ‫در خارج بود‪ .‬به عنوان مثال انگلس��تان در اول مهرماه‬ ‫دفتر خرید «وسایل صنعت ایران» را در لندن که یکی‬ ‫از این دفاتر بود‪ ،‬تعطیل می کند و این امر تهیه اسلحه‬ ‫را نیز با مشکل مواجه می سازد‪ .‬مجموعه این شرایط از‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫پس از پیروزی های به دست‬ ‫امده در جنگ و تصمیم جدی‬ ‫غرب و ش��رق بر جلوگیری از‬ ‫پیروزی نظامی جمهوری اسالمی‬ ‫ ای��ران‪ ،‬اولی��ن اقدامی ک��ه‬ ‫ص��ورت گرفت‪ ،‬محدود کردن‬ ‫امکانات نظامی بود‬ ‫ی ایران‬ ‫نظر اقتصادی فشار زیادی بر جمهوری اسالم ‬ ‫وارد کرد که در نتیجه ان مدیریت جنگ را با مش��کل‬ ‫جدی روبه رو ساخت‪.‬‬ ‫فشارهای سیاسی‬ ‫امریکا مدت ها بود ک��ه در صدد تصویب قطعنامه ای‬ ‫در سازمان ملل به گونه ای که ایران را وادار به پذیرش‬ ‫صلح کند‪ ،‬بود‪ .‬در این ارتباط سیزدهمین اجالس سران‬ ‫هفت کش��ور صنعتی در ونیز در ‪ 20‬خردادماه ‪1366‬‬ ‫ی در مورد جنگ ایران و‬ ‫طی یک بیانیه سیاس��ی رسم ‬ ‫عراق از سازمان ملل می خواهند که با فشار بر ایران و‬ ‫عراق برای قبول مذاکره‪ ،‬هرچه سریع تر اقداماتی برای‬ ‫پایان جنگ به عمل اورد‪ .‬ش��وروی نیز که تامین کننده‬ ‫اصلی تس��لیحات عراق به خصوص تامین موشک به‬ ‫شمار می امد‪ ،‬سعی کرد بر فشار خود به ایران بیفزاید‪.‬‬ ‫بنا به گفته انتونی کوردزمن در ‪ 27‬اوریل ‪ 1987‬در پی‬ ‫مالقات حافظ اسد و گورباچف در ارتباط با جنگ بین‬ ‫ایران و عراق‪ ،‬گورباچف گفته بود که شوروی از سال‬ ‫‪ 1967‬تاکن��ون همه گونه حمایت از س��وریه به عمل‬ ‫اورده اس��ت و انتظار دارد س��وریه نیز به درخواست‬ ‫ش��وروی مبنی بر عادی س��ازی روابط با عراق پاس��خ‬ ‫مثبت دهد‪ .‬در این زمینه مالحظه ش��د که لیبی نیز که‬ ‫از دوستان مشترک ایران و شوروی به حساب می امد‬ ‫از ع��راق دف��اع می کند‪ .‬قذافی در اجالس بیس��تمین‬ ‫س��الگرد انقالب دانش��جویان در طرابلس با اشاره به‬ ‫ارتش عراق یاداور می ش��ود ک��ه عراق به عنوان یکی‬ ‫از دشمنان استراتژیک اسرائیل به شمار می رود‪ .‬دیری‬ ‫نمی پاید که س��ران عرب در اجالس امان که در تاریخ‬ ‫‪ 66/08/18‬تش��کیل می شود‪ ،‬مواضع خصمانه ای علیه‬ ‫جمهوری اسالمی ایران تصویب می کند‪.‬‬ ‫فشارهای نظامی‬ ‫از ابتدای اردیبهشت ‪ 1366‬زمزمه حضور ناوگان های‬ ‫ی کش��ورهای خارجی و به خص��وص امریکا‬ ‫نظام�� ‬ ‫برای حض��ور در خلیج فارس به بهان��ه ایجاد امنیت‬ ‫در کش��تیرانی منطق��ه اغاز می ش��ود‪ .‬در ای��ن زمینه‬ ‫پ��س از رفت و امدهای بی ش��مار مقامات سیاس��ی‬ ‫غرب و ش��رق به کش��ورهای حوزه خلیج فارس در‬ ‫جهت دع��وت این کش��ورها از انها برای اس��کرت‬ ‫نفت کش هایشان‪ ،‬ابتدا کویت به شوروی اجازه داد که‬ ‫با ورود ناوگان های خود به خلیج فارس و زدن پرچم‬ ‫شوروی بر فراز نفت کش های کویتی از انها در مقابل‬ ‫تعرضات جمهوری اس�لامی ایران جلوگیری کند‪ ،‬اما‬ ‫برخورده��ای ان��دک نظامی که در ای��ن ابراه کوچک‬ ‫اتفاق می افتد شرایط را بحرانی تر می کند‪ .‬تجهیز عراق‬ ‫که به طور بی سابقه ای از اوایل سال ‪ 66‬شروع شده بود‬ ‫در این مرحله باعث شده بود که عراق بتواند به دنبال‬ ‫طرح فش��ار اقتصادی تاسیسات صنعتی نفتی ایران را‬ ‫مرت��ب بمباران کند‪ .‬در ‪ 67/01/25‬در راس اخبار دنیا‬ ‫حادثه برخورد ناو جنگی امریکایی با مین های ساخت‬ ‫ای��ران در ابهای خلیج فارس مطرح می ش��ود‪ .‬امریکا‬ ‫نیز برای مقابله به س��کوهای نفتی س��لمان و نصر در‬ ‫خلیج فارس حمله می کند و تولیدات نفت فالت قاره‬ ‫ایران را تا میزان ‪50‬هزار بشکه در روز کاهش می دهد‪.‬‬ ‫میزان خس��ارتی که در اثر این حمالت وارد می شود‪،‬‬ ‫حدود یک میلیارد دالر تخمین زده می شود‪ .‬امریکا با‬ ‫این حرکت در واقع خود به تنهایی در جهت محاصره‬ ‫اقتصادی جمهوری اس�لامی ای��ران حرکت می کرد‪.‬‬ ‫اخرین اقدام امریکا که حاکی از اصرار ان کش��ور بر‬ ‫فش��ار بیش از پیش بر ای��ران در جهت پذیرش صلح‬ ‫بود‪ ،‬حمله به هواپیمای مس��افربری ایران بود‪ .‬امریکا‬ ‫در ‪ 12‬تیر ماه ‪ 67‬با ش��لیک دو فروند موشک توسط‬ ‫رز م ناو امریکایی «وینس��س» به سوی یک هواپیمای‬ ‫مسافربری ایران ‪ 290‬انسان بی گناه را قتل عام می کند‪.‬‬ ‫امریکا بدین وس��یله هم عزم خ��ود را در دخالت در‬ ‫جنگ برای جلوگیری از پیروزی ایران نش��ان می دهد‬ ‫و هم ش��دت دخالت را که از هی��چ جنایتی فروگذار‬ ‫نخواهد کرد‪.‬‬ ‫قطعنامه ‪ 598‬و مواضع جهانی‬ ‫جمهوری اس�لامی ای��ران در ‪ 27‬تیرم��اه ‪ 1367‬با‬ ‫ارسال نامه ای به دکوئیار‪ ،‬دبیرکل سازمان ملل رسما‬ ‫قطعنامه ‪ 598‬را پذیرفت‪ .‬این اقدام با توجه به رفتار‬ ‫و مواضع سازمان ملل که در طول جنگ هشت ساله‬ ‫به غیر از موارد بس��یار محدود و غیراساس��ی‪ ،‬عمال‬ ‫به س��ود عراق رفتار می کرد‪ ،‬پرس��ش ها و ابهامات‬ ‫فراوان��ی را مطرح کرد‪ .‬ضمن اینک��ه در ان ایام‪ ،‬با‬ ‫سقوط فاو‪ ،‬روند نظامی جنگ نیز برخالف سال های‬ ‫گذش��ته به زیان ایران ش��د و عمیقا بر روش جدید‬ ‫سیاسی ایران تاثیر گذاش��ت‪ .‬مهم ترین علت تداوم‬ ‫جنگ پس از فتح خرمشهر‪ ،‬متاثر از این موضوع بود‬ ‫که حامیان جهانی و منطقه ای عراق‪ ،‬پذیرش برتری‬ ‫ایران بر عراق و تامین خواسته های بر حق ان کشور‬ ‫را ب��ا توجه ب��ه پیامدهایش به زی��ان منافع خود و‬ ‫خ�لاف هدف اصلی وقوع جنگ ارزیابی می کردند‪.‬‬ ‫جمهوری اس�لامی ایران پس از ازادس��ازی مناطق‬ ‫اش��غالی و فتح خرمش��هر‪ ،‬همواره ب��ر دو موضوع‬ ‫اساس��ی تاکید می کرد‪« :‬نخست محکوم کردن عراق‬ ‫به عنوان متجاوز و مس��ئول جنگ» و دوم «پرداخت‬ ‫غرامت ب��ه ایران به عنوان قربانی تج��اوز»‪ .‬با انکه‬ ‫خواس��ته های ایران کامال منطقی و عادالنه بود ولی‬ ‫بنا ب��ه مالحظاتی‪ ،‬هی��چ گاه این خواس��ته ها به طور‬ ‫جدی مورد توجه س��ازمان ملل قرار نگرفت‪.‬‬ ‫پاسخ رسمی جمهوری اسالمی ایران به قطعنامه ‪598‬‬ ‫پس از عقب نش��ینی ایران از برخ��ی مناطق همچون‬ ‫حلبچه در ‪ 2‬تیرم��اه ‪ ،1367‬ادامه حمله های عراق و‬ ‫تش��دید فش��ار بین المللی به ایران و سلسله جلساتی‬ ‫در داخ��ل کش��ور ب��ا هدف اتخ��اذ تصمی��م نهایی‬ ‫درباره جنگ داده ش��د‪ .‬در نشس��ت مشترک روسای‬ ‫س��ه قوه‪ ،‬مجلس خبرگان و ش��ورای نگهبان شرایط‬ ‫سیاسی – نظامی کشور مورد بررسی قرار گرفت‪ .‬امام‬ ‫راحل نیز در روز پنجش��نبه و جمعه ‪ 23‬و ‪ 24‬تیرماه‬ ‫مشورت هایی را به صورت جداگانه انجام دادند‪ .‬ولی‬ ‫نشس��ت اصلی براساس دس��تور امام و با حضور ‪40‬‬ ‫تن از ش��خصیت های مهم کش��ور در روز شنبه ‪25‬‬ ‫تیر ماه ‪ ،1367‬تشکیل شد‪ .‬امام در پیامی به این جلسه‬ ‫که مرحوم حاج سید احمد خمینی قرائت کرد‪ ،‬ضمن‬ ‫بیان نظرات خود‪ ،‬تصمیم گیری در مورد اینده جنگ‬ ‫را به جلس��ه دیگری واگذار کردند‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬در‬ ‫جلس��ه ای که به ریاست رئیس جمهور وقت‪ ،‬ایت اهلل‬ ‫خامنه ای و با حضور مس��ئوالن عالی رتبه کشور در‬ ‫‪ 26‬تیرماه ‪ 1367‬تش��کیل شد‪ ،‬پایان جنگ با پذیرش‬ ‫قطعنام��ه ‪ 598‬به تصویب رس��ید و امام راحل بر ان‬ ‫صحه گذاشتند و پذیرفتند که قبول قطعنامه به صالح‬ ‫نظام و انقالب است‪.‬‬ ‫‪41‬‬ ‫تیتر سه‬ ‫امار منتشر نشده تجارت ایران با کشورهای تحریم کننده اش؛‬ ‫یک پنجم تجارت ایران‬ ‫با تحریم کنندگانش است‬ ‫سید ابراهیم علیزاده‬ ‫در سه ماه نخست امسال به میزان ‪ 18.31‬درصد از وزن‬ ‫و ‪ 43.66‬درص��د از ارزش واردات ای��ران متعلق به ‪15‬‬ ‫کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل بوده که با کسر‬ ‫میزان سهم دو کشور ترکیه و برزیل که به تحریم ایران‬ ‫رای ممتن��ع داده اند‪ ،‬این میزان ها به ترتیب به ‪ 14.58‬و‬ ‫‪ 36.69‬درصد می رسد‪.‬‬ ‫این ارقام در پایان سال گذشته این گونه بود که به میزان‬ ‫‪ 21.15‬درصد از وزن و ‪ 25.93‬درصد از ارزش واردات‬ ‫ایران متعلق به ‪ 15‬کش��ور عضو شورای امنیت سازمان‬ ‫ملل بوده که با کس��ر میزان س��هم دو کش��ور ترکیه و‬ ‫برزیل این میزان ها به ترتیب به ‪ 17.21‬و ‪ 21.17‬درصد‬ ‫می رس��ید‪ .‬بدین ترتیب هرچند این میزان واردات طی‬ ‫این س��ه ماه از نظر وزن کاهش داشت اما از نظر ارزش‬ ‫روند ان صعودی بوده است‪.‬‬ ‫همچنی��ن طی این مدت به میزان ‪ 40.41‬درصد از وزن‬ ‫و ‪ 38.45‬درص��د از ارزش صادرات غیرنفتی ایران نیز‬ ‫متعلق به این ‪ 15‬کش��ور بوده که با کسر میزان سهم دو‬ ‫کشور ترکیه و برزیل این میزان ها به ترتیب به ‪ 38.45‬و‬ ‫‪ 18.7‬درصد می رسد‪.‬‬ ‫این ارقام قبل از ش��روع س��ال جدید‪ ،‬یعنی طی س��ال‬ ‫‪ 88‬به گون��ه ای بود که به میزان ‪ 38.81‬درصد از وزن و‬ ‫‪ 22.12‬درص��د از ارزش صادرات غیرنفتی ایران به این‬ ‫‪ 15‬کشور تعلق داشت که با کسر میزان سهم دو کشور‬ ‫ترکیه و برزیل این میزان ها به ترتیب به ‪ 37.52‬و ‪19.16‬‬ ‫درصد می رسید‪.‬‬ ‫ای��ن امار حاکی از این اس��ت که در صادرات غیرنفتی‬ ‫ایران به کش��ورهای تحریم کننده‪ ،‬روند کامال صعودی‬ ‫است‪.‬‬ ‫جزئیاتی از تجارت ایران با تحریم کنندگانش‬ ‫بر این اساس از ‪ 15‬کشور عضو شورای امنیت سازمان‬ ‫ملل پنج کشور نیجریه‪ ،‬گابن‪ ،‬بوسنی‪ ،‬مکزیک و اوگاندا‬ ‫در واردات و صادرات ایران کمتر از یک درصد س��هم‬ ‫دارند که نام شان در لیست ‪ 50‬کشورعمده صادرکننده و‬ ‫واردکننده ایران طی سه ماه اول سال ‪ 89‬قرار ندارد‪.‬‬ ‫ع�لاوه بر اینها اتریش در حال��ی که واردات خاصی از‬ ‫ایران ندارد و به مانند ان پنج کش��ور جزو ‪ 50‬کش��ور‬ ‫عمده واردکنن��د ه کاالهای ایرانی نیس��ت اما در زمینه‬ ‫صادرات به ایران فعال است‪.‬‬ ‫میزان سهم اتریش از واردات ایران طی یک فصل سال‬ ‫‪ 89‬از نظر وزن و ارزش به ترتیب ‪ 1.79‬و ‪ 1.35‬درصد‬ ‫‪42‬‬ ‫بوده که این میزان در مدت مش��ابه س��ال ‪ 88‬بیش از‬ ‫‪ 1.94‬درص��د در وزن و ‪ 1.31‬درصد در ارزش بود‪.‬‬ ‫این میزان سهم اتریش از واردات ایران طی سال ‪88‬‬ ‫از نظر وزن و ارزش به ترتیب دو و ‪ 1.33‬درصد بود‪.‬‬ ‫به عبارتی این امارها حاکی از کاهش س��هم واردات‬ ‫ایران از اتریش از نظر وزن و افزایش این سهم از نظر‬ ‫ارزش است‪.‬همچنین میزان واردات ایران از اتریش طی‬ ‫سه ماه نخست امسال حدود ‪ 180‬میلیون دالر بود که در‬ ‫مدت مشابه سال ‪ 88‬این رقم بیش از ‪ 150‬میلیون دالر بود‬ ‫که این ارقام حاکی از رشد بیش از ‪ 16‬درصدی ارزشی‬ ‫این واردات اس��ت اما از نظر وزن این واردات بیش از‬ ‫‪ 20‬درصد کاهش داشته است‪.‬‬ ‫برزی��ل؛ کاهش ش��دید واردات‪ ،‬افزایش ش��دید‬ ‫صادرات‬ ‫از میان ‪ 9‬کشور دیگر برزیل رای منفی به تحریم ایران‬ ‫داده است‪ ،‬از نظر وزن ‪ 0.50‬درصد از کل واردات به‬ ‫ایران در سه ماه سال جاری سهم داشته که این میزان‬ ‫در مدت مش��ابه س��ال ‪ 88‬به میزان ‪ 2.35‬درصد بود‬ ‫که در پایان س��ال گذشته به ‪ 1.34‬درصد رسیده بود‪.‬‬ ‫از نظر ارزش واردات نیز این کشور از واردات ایران در‬ ‫سه ماه س��ال جاری ‪ 1.08‬سهم داشته که این میزان در‬ ‫سه ماه نخست سال گذشته ‪ 1.60‬درصد بود و در پایان‬ ‫سال گذشته نیز به ‪ 3.65‬درصد رسیده بود‪ .‬بدین ترتیب‬ ‫این ارقام حاکی از کاهش شدید واردات ایران از برزیل‬ ‫در سه ماه سال جاری است‪.‬‬ ‫همچنین برزیل مع��ادل ‪ 0.80‬درص��د از وزن و ‪0.79‬‬ ‫درصد از ارزش کل صادرات غیر نفتی ایران در سه ماه‬ ‫نخست سال جاری سهم داشته که این میزان ها در مدت‬ ‫مش��ابه س��ال ‪ 88‬به ترتیب صفر (کمتر از ‪ )0.1‬و ‪0.1‬‬ ‫ب��وده که در پایان این س��ال ب��ه ‪ 0.10‬درصد از وزن و‬ ‫‪ 0.19‬درص��د از ارزش کل صادرات غیر نفتی ایران در‬ ‫سال ‪ 88‬رسیده بود‪.‬‬ ‫این امار نش��ان می دهد در حالی که س��هم واردات از‬ ‫برزیل به ش��دت کاهش یافته اس��ت اما سهم صادرات‬ ‫غیرنفت��ی ایران به برزیل از کل صادرات غیرنفتی ایران‬ ‫رون��د صع��ودی دارد‪ .‬در مجموع نیز می��زان صادرات‬ ‫غیرنفتی ایران به برزیل طی س��ه ماه نخست امسال در‬ ‫حالی بیش از ‪ 45‬میلیون دالر است که این ارقام حاکی‬ ‫از رش��د حدود هزار درصدی این صادرات دارد‪ .‬میزان‬ ‫واردات ای��ران از برزیل نیز بی��ش از ‪ 143‬میلیون دالر‬ ‫طی این م��دت بوده که کاهش ‪ 23‬درصدی را نش��ان‬ ‫می دهد‪.‬‬ ‫رشد همه جانبه تجارت با ترکیه‬ ‫ترکیه به عنوان دیگر کشور حامی ایران در شورای امنیت‬ ‫نیز از نظر وزن و ارزش به ترتیب ‪ 3.23‬و ‪ 5.89‬درصد‬ ‫از کل واردات به ایران در س��ه ماه س��ال جاری س��هم‬ ‫داشت ه که این میزان ها در مدت مشابه سال ‪ 88‬به ترتیب‬ ‫‪ 2.96‬و ‪ 3.40‬درصد بود‪ .‬این دو س��هم در پایان س��ال‬ ‫گذش��ته نیز به ترتیب‪ 2.60‬و ‪ 3.65‬درصد رسیده بود‪.‬‬ ‫این ارقام همه حاکی از رشد سهم ترکیه از واردات ایران‬ ‫دارد‪ .‬همچنین ترکیه معادل ‪ 1.16‬درصد از وزن و ‪2.88‬‬ ‫درصد از ارزش کل صادرات غیر نفتی ایران در سه ماه‬ ‫نخست س��ال ‪ 89‬سهم داشته که این میزان ها در مدت‬ ‫مشابه سال ‪ 88‬به ترتیب ‪ 1.43‬و ‪ 1.87‬درصد بود‪.‬‬ ‫میزان سهم ترکیه از صادرات غیرنفتی ایران در سال ‪88‬‬ ‫نیز از نظر وزن و ارزش به ترتیب ‪ 1.19‬و ‪ 2.77‬درصد‬ ‫بود‪ .‬با این ارقام به نوعی می توان به رشد سهم صادرات‬ ‫غیرنفت��ی به ترکیه از مجموع��ه کل صادرات غیرنفتی‬ ‫ایران پی برد‪ .‬در مدت سه ماه سال جاری میزان واردات‬ ‫ایران از این کشور با ‪ 96‬درصد افزایش نسبت به مدت‬ ‫مشابه در سال گذشته به رقم ‪ 785‬میلیون دالر و میزان‬ ‫ص��ادرات غیرنفتی ایران با همین میزان افزایش به ‪166‬‬ ‫میلیون دالر رسیده است‪ .‬این امارها نیز حاکی از کاهش‬ ‫س��هم این دو کشور از کل صادرات غیرنفتی ایران طی‬ ‫سال ‪ 88‬در مقایسه با سال ‪ 87‬است‪.‬‬ ‫لبنان؛ افزایش صادرات‪ ،‬کاهش واردات‬ ‫لبنان نیز که رای ممتنع به تحریم ایران داده اس��ت‪ ،‬در‬ ‫واردات ایران طی سه ماه نخست سال ‪ 89‬به میزان ‪0.67‬‬ ‫درصد در وزن و ‪ 0.24‬درصد در ارزش سهم داشته که‬ ‫این میزان در مدت مش��ابه سال گذشته به ترتیب ‪0.86‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫اقتصاد‬ ‫از مجموع��ه ص��ادرات غیرنفتی ایران نیز در س��ه ماه‬ ‫نخست امس��ال ‪ 38.02‬درصد در وزن و ‪ 16.69‬درصد‬ ‫در ارزش این صادرات بوده اس��ت‪ .‬این میزان سهم در‬ ‫مدت مش��ابه س��ال ‪ 88‬نیز به ترتیب ‪ 26.99‬و ‪15.49‬‬ ‫درصد بود که در مجموع س��ال ‪ 88‬به ترتیب به دو رقم‬ ‫‪ 35.27‬و ‪ 14.66‬درصد رسیده بود‪ .‬این ها نیز به معنای‬ ‫رشد سهم صادرات غیرنفتی ایران به چین از مجموعه‬ ‫صادرات غیرنفتی ایران اس��ت‪ .‬طی این مدت س��ه ماه‬ ‫میزان ص��ادرات غیرنفتی ایران به چی��ن با ‪ 36‬درصد‬ ‫افزای��ش به بیش از ‪ 934‬میلی��ون دالر و میزان واردات‬ ‫ای��ران از چین نیز با ‪ 42‬درص��د افزایش به ‪ 1.2‬میلیارد‬ ‫دالر رسیده است‪.‬‬ ‫بدین ترتیب این ارقام نش��ان می دهد که هرچند سهم‬ ‫چین از صادرات به ایران کاهش یافته اما سهم صادرات‬ ‫ایران به چین رشد داشته است‪ .‬این دقیقا برخالف روند‬ ‫رابطه تجاری ایران با کشورهای برزیل و ترکیه است‪.‬‬ ‫و ‪ 0.41‬درصد بود‪ .‬این میزان ها طی سال ‪ 88‬به ترتیب‬ ‫‪ 0.34‬و ‪ 0.16‬درصد بود که به هر ترتیب هرچند در سه‬ ‫ماه امسال نسبت به مدت مشابه‪ ،‬سهم لبنان از واردات‬ ‫ایران کاهش یافته اما نس��بت به کل سال ‪ 88‬این سهم‬ ‫صعودی بوده اس��ت‪.‬اما میزان سهم صادرات غیرنفتی‬ ‫ایران به این کش��ور طی سه ماه نخست سال ‪ 89‬از نظر‬ ‫وزن و ارزش به ترتیب ‪ 0.01‬و ‪ 0.21‬درصد ش��ده که‬ ‫این رقم در مدت مشابه سال گذشته به ترتیب ‪ 0.02‬و‬ ‫‪ 0.25‬درصد بود‪ .‬در مجموع س��ال ‪ 88‬نیز این ارقام به‬ ‫ترتی��ب ‪ 0.02‬و ‪ 0.35‬درص��د بود که به هر ترتیب این‬ ‫امار حاکی از کاهش س��هم صادرات غیرنفتی ایران به‬ ‫لبنان است‪ .‬همچنین طی سه ماه نخست امسال در حالی‬ ‫ک��ه صادرات غیرنفتی ایران پنج درصد افزایش به ‪120‬‬ ‫میلیون دالر رس��یده‪ ،‬میزان واردات از این کشور با ‪34‬‬ ‫درصد کاهش به ‪ 320‬میلیون دالر رسیده است‪.‬‬ ‫چین؛ رشد همه جانبه‬ ‫از میان پنج کش��ور عضو دائم ش��ورای امنیت سازمان‬ ‫ملل نیز چین بیش��ترین مبادله تجاری ب��ا ایران را دارد‪،‬‬ ‫به گونه ای که این کشور اولین مقصد کاالهای صادراتی‬ ‫ایران است‪.‬‬ ‫س��هم این کشور از وزن و ارزش واردات ایران طی سه‬ ‫ماه نخست امسال به ترتیب ‪ 30.64‬و ‪ 27.8‬درصد بوده‬ ‫اس��ت که این میزان در مدت مشابه سال ‪ 88‬به ترتیب‬ ‫‪ 28.62‬و ‪ 27.05‬درصد بود‪ .‬این ارقام در مجموع س��ال‬ ‫گذش��ته نیز به ترتی��ب ‪ 4.90‬و ‪ 8.77‬درصد بود‪ .‬اینها‬ ‫یعنی رشد خیلی شدید س��هم واردات کاالهای چینی‬ ‫به ایران‪.‬‬ ‫در مقابل میزان س��هم صادرات غیر نفتی ایران به چین‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫فرانسه‪ ،‬روند تجارت صعودی است‬ ‫فرانس��ه نیز از واردات ایران طی س��ه ماه نخست سال‬ ‫جاری ‪ 0.44‬درص��د در وزن و ‪ 2.92‬درصد در ارزش‬ ‫کل واردات ایران طی این مدت س��هم داش��ته که این‬ ‫میزان در مدت مش��ابه سال گذش��ته به ترتیب ‪ 0.27‬و‬ ‫‪ 3.10‬درصد بود‪ .‬در مجموع سال گذشته نیز این میزان‬ ‫سهم فرانسه به ترتیب ‪ 0.32‬و ‪ 3.04‬درصد بود‪ .‬معنای‬ ‫این ارقام رشد سهم فرانس��ه در واردات به ایران است‬ ‫که در سه ماه نیز با رشد هفت درصدی به حدود ‪390‬‬ ‫میلیون دالر این واردات رسیده است‪.‬‬ ‫میزان سهم صادرات غیرنفتی ایران طی سه ماه نخست‬ ‫امسال به فرانسه از کل صادرات غیرنفتی ایران طی این‬ ‫مدت‪ ،‬نیز از نظر وزن و ارزش به ترتیب ‪ 0.03‬و ‪0.21‬‬ ‫درصد بوده که این میزان ها در مدت مش��ابه در س��ال‬ ‫‪ 88‬ب��ه ترتیب ‪ 0.03‬و ‪ 0.18‬درص��د بود‪ .‬همچنین در‬ ‫مجموع س��ال گذشته نیز این میزان سهم فرانسه از نظر‬ ‫وزن و ارزش ب��ه ترتیب به ‪ 0.08‬و ‪ 0.25‬درصد بود‪.‬‬ ‫همچنین طی س��ه ماه امس��ال ایران به فرانسه بیش از‬ ‫‪ 12‬میلی��ون دالر کاال صادر کرده که این عدد حاکی از‬ ‫رشد ‪ 50‬درصدی است‪.‬‬ ‫انگلستان؛ کاهش واردات‪ ،‬افزایش صادرات‬ ‫انگلستان در سه ماه نخست س��ال ‪ 89‬از واردات ایران‬ ‫معادل ‪ 5.04‬درصد وزنی و ‪ 2.42‬درصد ارزش��ی سهم‬ ‫داشته که این میزان در مدت مشابه سال گذشته به ترتیب‬ ‫‪ 7.25‬و ‪ 3.64‬درصد بود که در پایان سال گذشته نیز این‬ ‫میزان سهم ها به ترتیب به دو رقم ‪ 5.65‬و ‪ 3.07‬درصد‬ ‫رس��یده بود‪ .‬جدای از این رون��د نزولی‪ ،‬میزان واردات‬ ‫ایران از انگلیس در س��ه ماه امسال با کاهش ‪ 24‬به رقم‬ ‫‪ 323‬میلیون دالر رسیده است‪.‬‬ ‫میزان سهم صادرات غیرنفتی ایران به کشور انگلستان از‬ ‫کل این صادرات ایران طی سه ماه نخست سال ‪ 89‬نیز‬ ‫در وزن و ارزش به ترتیب ‪ 0.05‬و ‪ 0.21‬درصد بود که‬ ‫این ارقام در مدت مش��ابه سال ‪ 88‬معادل ‪ 0.11‬و ‪0.17‬‬ ‫درصد بود‪ .‬این ارقام در مجموع سال ‪ 88‬نیز به ترتیب‬ ‫‪ 0.06‬و ‪ 0.20‬درصد بود‪ .‬میزان صادرات غیرنفتی ایران‬ ‫به انگلستان با ‪ 54‬درصد افزایش نسبت به مدت مشابه‬ ‫دوره زمانی‬ ‫سهم کشورهای تحریم کننده‬ ‫از واردات ایران‬ ‫(از نظر وزن)‬ ‫سال گذشته به بیش از ‪ 12‬میلیون دالر رسیده است‪.‬‬ ‫روسیه؛ تجارت نزولی‬ ‫روسیه نیز ‪ 2.91‬درصد وزنی و ‪ 1.71‬درصد ارزشی از‬ ‫واردات ایران طی س��ه ماه نخست سال ‪ 89‬سهم داشته‬ ‫اس��ت که این میزان س��هم در مدت مشابه سال ‪ 88‬به‬ ‫ترتی��ب ‪ 4.21‬و ‪ 3.04‬درص��د و در پایان س��ال ‪ 88‬به‬ ‫ترتی��ب ‪ 3.04‬و ‪ 1.82‬درصد بود‪ .‬همچنین در کنار این‬ ‫روند نزولی‪ ،‬طی این مدت سه ماه میزان واردات ایران‬ ‫از روس��یه با کاهش ‪ 36‬درصدی ب��ه رقم ‪ 227‬میلیون‬ ‫دالر رسیده است‪.‬میزان سهم صادرات غیرنفتی ایران به‬ ‫روس��یه نیز از کل صادرات غیر نفتی ایران طی س��ه ماه‬ ‫نخست سال جاری از نظر وزن و ارزش به ترتیب ‪0.33‬‬ ‫و ‪ 1.06‬درصد بوده که این ارقام در مدت مشابه سال ‪88‬‬ ‫به ترتیب ‪ 0.45‬و ‪ 1.58‬درصد بود‪ .‬این اعداد در مجموع‬ ‫سال ‪ 88‬نیز به ترتیب ‪ 0.43‬و ‪ 1.56‬درصد بود‪.‬‬ ‫بدین ترتیب س��هم تجارت روسیه از تجارت ایران در‬ ‫س��ال جاری کاهش یافته و در مجموع میزان صادرات‬ ‫غیرنفتی ایران به این کشور نیز با کاهش ‪ 14‬درصدی به‬ ‫‪ 61‬میلیون دالر رسید‪.‬‬ ‫امریکا؛ واردات نزولی‪ ،‬صادرات صعودی‬ ‫اخرین کش��ور عضو شورای امنیت س��ازمان ملل هم‬ ‫امریکاس��ت ک��ه ‪ 0.09‬درصد وزن��ی و ‪ 0.25‬درصد‬ ‫ارزش��ی از کل واردات ایران طی س��ه ماه نخست سال‬ ‫‪ 89‬س��هم داش��ته و این میزان در مدت مشابه سال ‪88‬‬ ‫از نظ��ر وزن و ارزش به ترتیب ‪ 0.53‬و ‪0‬و‪ 47‬درصد و‬ ‫در مجموع س��ال ‪ 88‬نیز به ترتیب ‪ 0.32‬و ‪ 0.40‬درصد‬ ‫بود‪ .‬این میزان کاهش واردات سه ماهه را زمانی می توان‬ ‫بیشتر احساس کرد که متوجه شد طی این مدت میزان‬ ‫واردات از امری��کا با کاهش ‪ 40‬درصدی به ‪ 33‬میلیون‬ ‫دالر رسیده است‪.‬‬ ‫میزان سهم صادرات غیرنفتی ایران به امریکا از کل این‬ ‫بخش صادرات ایران طی سه ماه نخست سال ‪ 89‬نیز از‬ ‫نظ��ر وزن و ارزش به ترتیب ‪ 0.01‬و ‪ 0.32‬درصد بوده‬ ‫که این میزان در مدت مشابه سال گذشته به ترتیب ‪0.01‬‬ ‫و ‪ 0.31‬درصد و در مجموع س��ال گذشته نیز به ترتیب‬ ‫‪ 0.01‬و ‪ 0.45‬درص��د بود‪ .‬همچنین بیش از ‪ 18‬میلیون‬ ‫دالر کاال از ایران به امریکا صادر ش��ده اس��ت که این‬ ‫رقم حاکی از رش��د ‪ 30‬درصدی نسبت به مدت مشابه‬ ‫در سال گذشته است‪.‬بنابراین هرچند میزان سهم امریکا‬ ‫از واردات ایران کاهش یافته اما میزان س��هم صادرات‬ ‫غیرنفت��ی ایران به این کش��ور از مجموع کل صادرات‬ ‫غیرنفتی ایران رشد داشته است‪.‬‬ ‫براساس این ارقام اعالم شده‪ ،‬می توان به روند کاهشی‬ ‫س��هم واردات تحریم کنن��دگان ای��ران از کل واردات‬ ‫ایران و روند افزایش��ی س��هم صادرات غیرنفتی ایران‬ ‫به این کش��ورها پی برد که این خود ش��اید هشداری‬ ‫باش��د برای صادرات کش��ور که اگر در اینده بازارها‬ ‫روی صادرکنندگان کش��ور ما بسته شود‪ ،‬بازار بزرگی‬ ‫را از دس��ت داده اند و از سوی دیگر با کاهش واردات‬ ‫به کش��ورمان در صورت تامین نشدن مواد مورد نیاز‬ ‫ممکن اس��ت افزایش قیمتی نیز به دلیل کمبود عرضه‬ ‫رخ دهد‪.‬‬ ‫سهم کشورهای تحریم کننده سهم کشورهای تحریم کننده سهم کشورهای تحریم کننده‬ ‫از صادرات غیرنفتی ایران‬ ‫از صادرات غیرنفتی ایران‬ ‫از واردات ایران‬ ‫(از نظر وزن)‬ ‫(از نظر ارزش)‬ ‫(ازنظر ارزش)‬ ‫سال ‪88‬‬ ‫‪17.21‬‬ ‫‪21.17‬‬ ‫‪37.52‬‬ ‫‪19.16‬‬ ‫سه ماه نخست‬ ‫سال ‪89‬‬ ‫‪38.45‬‬ ‫‪18.8‬‬ ‫‪14.58‬‬ ‫‪36.69‬‬ ‫‪43‬‬ ‫تیتر سه‬ ‫سخن از تحریم ایران‬ ‫فاقد مبنای منطقی‬ ‫بابک افقهی ‪ /‬رئیس سازمان توسعه تجارت ایران‬ ‫دیپلماس��ی تجاری ابزار مهمی ب��رای تحت تاثیر قرار‬ ‫دادن کش��ورها و منافع اقتصادی انهاس��ت‪ ،‬به گونه ای‬ ‫که امروزه اگر کش��ورها بخواهن��د صرفا دیدگاه های‬ ‫دیپلمات ه��ا و سیاس��یون را در تنظی��م رواب��ط خود‬ ‫ب��ا ملت های دیگ��ر بنا قرار دهند از لح��اظ اقتصادی‬ ‫زیان های غیرقاب��ل جبرانی را متحمل خواهند ش��د‪.‬‬ ‫س��خن از تحریم برای کش��وری مانند ایران با تولید‬ ‫ناخال��ص داخلی بیش از ‪ 800‬میلی��ارد دالر و حجم‬ ‫تجارت بی��ش از ‪ 100‬میلیارد دالر که در حال حاضر‬ ‫با بیش از ‪ 160‬کشور دنیا مبادله تجاری انجام می دهد‬ ‫اساسا از ریشه فاقد مبنای منطقی‪ ،‬عقالنی و علمی است‬ ‫و بخش خصوصی کشورهای مختلف همچنان راغب‬ ‫به فعالیت تجاری و اقتصادی و حتی سرمایه گذاری با‬ ‫جمهوری اسالمی ایران هستند‪.‬‬ ‫دولت امریکا برای جلب رضایت برخی از کش��ورها‬ ‫ب��ا تحریم اقتصادی ایران که مغایر با مصالح اقتصادی‬ ‫بازرگان��ان و س��رمایه گذاران ان��ان اس��ت‪ ،‬امتیازات‬ ‫اقتص��ادی زیادی به ا نها اعطا ک��رده و بنابر اطالعات‬ ‫موجود مهمترین انها کاهش اعمال فش��ار برای ایجاد‬ ‫تعادل در تراز تجاری این کشورها با امریکا و افزایش‬ ‫کمک های بالع��وض امریکا و انگلی��س در صورت‬ ‫موافقت با تحریم ایران بوده است‪.‬‬ ‫بنابر همین اطالعات در جریان تحریم اخیر نمی توان‬ ‫موضع بسیاری از کش��ورهای رای دهنده را خصمانه‬ ‫تلقی کرد‪ ،‬چرا که تجربه س��ال های اخیر نش��ان داده‬ ‫که قطعنامه ش��ورای امنی��ت از ضمانت اجرایی کافی‬ ‫برخوردار نبوده و کش��ورهایی که ب ه طور مصلحتی به‬ ‫ان روی موافق نش��ان داده اند‪ ،‬عمال مصالح اقتصادی‬ ‫خ��ود را بر رعایت اهداف سیاس��ی امری��کا ترجیح‬ ‫داده اند‪.‬‬ ‫تاکید من بر تداوم اس��تراتژی توس��عه همکاری های‬ ‫اقتصادی با کش��ورهای در حال توس��عه‪ ،‬اقتصادهای‬ ‫نوظه��ور و دولت هایی که به مصال��ح اقتصادی خود‬ ‫بیش از اهداف قدرت های استکباری اهمیت می دهند‬ ‫است و به همین دلیل در سازمان توسعه تجارت ایران‬ ‫نیز بر بهره برداری از این امکانات‪ ،‬پیمان های اقتصادی‬ ‫‪44‬‬ ‫و کوشش به منظور بسط مناسبات تجاری با کشورهای‬ ‫مختلف تاکید می شود‪.‬‬ ‫اما ج��دای از این مباحث س��ازمان توس��عه تجارت‬ ‫ایران برای بررس��ی مشکالت ناش��ی از اعمال تحری م‬ ‫چهارم‪ ،‬کارگروه تدابیر ویژه با حضور افراد متخصص‬ ‫و کارش��ناس خب��ره و صاحب نظران ام��ور تجاری و‬ ‫بانکداری و بیمه را تشکیل داده و وظیفه این کار گروه‬ ‫بررسی مسائل و مشکالت ارجاعی به کار گروه و ارائه‬ ‫راهکارهای مناسب و پیشنهاد به تجار برای برون رفت‬ ‫از مشکالت احتمالی ناشی از این تحریم هاست‪.‬‬ ‫ای��ن کارگروه به طور پیش��گیرانه موانع و مش��کالت‬ ‫احتمال��ی را بررس��ی می کند و حیط��ه اختیارات این‬ ‫کارگ��روه تصمیم س��ازی و ارجاع ان ب��رای اجرا به‬ ‫مقام های ارشد است‪.‬‬ ‫در این کار گروه چند رویکرد وجود دارد‪ .‬رویکرد اول‬ ‫مربوط به اش��خاص حقیقی و حقوقی ای است که در‬ ‫متن قطعنامه و متن الیحه اتحادیه تحریم اروپا نامشان‬ ‫ذکر شده و نیازمند حمایت ویژه هستند‪.‬‬ ‫رویکرد دوم این کار گروه مربوط به نتایجی اس��ت که‬ ‫از تحری م می ش��ود استنتاج کرد و محدودیت هایی که‬ ‫به صراحت در متن قطعنامه درج شده اما توسط برخی‬ ‫از دولت های تندروتر ب ا شدت بیشتری اعمال می شود‪.‬‬ ‫رویکرد سوم نیز مربوط به حوزه هایی است که به طور‬ ‫مس��تقیم و غیرمس��تقیم تحت تحری م قرار می گیرند‪،‬‬ ‫لو نقل‬ ‫مانند جلوگیری از پهلوگیری شرکت های حم ‬ ‫دریایی و جلوگیری از تردد و اعمال محدودیت هایی‬ ‫لو نقل زمینی یا تبعیض کاالهایی که‬ ‫برای شرکت حم ‬ ‫بارنامه ایرانی دارند و برخی از فعالیت های بانک ها‪.‬‬ ‫رویک��رد چهارم ه��م مربوط ب��ه مواض��ع برخی از‬ ‫کش��ورهای حامی سیاس��ت های امریکا ی��ا همپیمان‬ ‫انهاس��ت که به دو بخش کشورهای اروپایی و غربی‬ ‫و کش��ورهایی که تابع این سیاس��ت ها هستند تقسیم‬ ‫می شود مانند برخی از کشورهای همسایه‪.‬‬ ‫به هر حال ما در حال بررس��ی تبع��ات عام و خاص‬ ‫ناشی از تحریم ها هستیم و سیاست های عام و خاص‬ ‫حمایتی و تسهیالتی مورد نیاز را بررسی می کنیم تا در‬ ‫این محورها فعالیت هایی صورت بگیرد که گزندی به‬ ‫بخش تجارت کشور وارد نشود‪.‬‬ ‫تحریم ها باعث تاخیر‬ ‫در الحاق ایران‬ ‫به ‪ WTO‬می شود‬ ‫پدرام سلطانی ‪ /‬رئیس کمیسیون ‪ WTO‬اتاق ایران‬ ‫س��ازمان جهانی تج��ارت(‪ )WTO‬چند توصی ه‬ ‫به همه کش��ورهایی که در فرایند الحاق به این‬ ‫سازمان قرار دارند‪ ،‬می کند که اولین ان این است‬ ‫که این کش��ورها حمایت سیاس��ی کشورهای‬ ‫عضو را جلب کنند‪ .‬از جمله توصیه های دیگر‬ ‫این س��ازمان‪ ،‬داشتن اس��تراتژی کشورها برای‬ ‫روند الحاق‪ ،‬توجه به تجربه کش��ورهای دیگر‬ ‫و ش��ناختن حقوق خود در این فرایند اس��ت‪.‬‬ ‫طبیعی اس��ت زمانی که تنش سیاس��ی با دنیا و‬ ‫به خصوص کش��ورهای مهم و اثرگذار داشته‬ ‫باش��یم‪ ،‬از حمایت سیاس��ی محروم هستیم و‬ ‫اینکه فکر کنیم در هنگام مذاکره‪ ،‬مذاکره کننده‬ ‫هرچند مشکالت سیاس��ی عمیق با ایران دارد‬ ‫اما در هنگام مذاکره این مش��کالت را فراموش‬ ‫و بدون مالحظات سیاسی در خصوص مسائل‬ ‫تجاری با ما مذاکره می کند‪ ،‬فکری غلط است‪.‬‬ ‫گرچ��ه هن��وز در مرحله مذاکرات ب��ه ان معنا‬ ‫ورود پیدا نکردیم و فعال در مرحله پاسخگویی‬ ‫به س��واالت هس��تیم اما به هرحال وارد مرحله‬ ‫مذاک��ره خواهیم ش��د که به مح��ض ورود به‬ ‫بخ��ش مذاکره و تش��کیل کارگ��روه مذاکره با‬ ‫ایران‪ ،‬دیگر تعامالت سیاسی بسیار اهمیت پیدا‬ ‫می کنن��د که اگر در فضای پرتنش قرار داش��ته‬ ‫باشیم با س��خت گیری های انها مواجه خواهیم‬ ‫شد و در خصوص درخواست های ما تساهلی‬ ‫به وجود نخواهد امد‪.‬‬ ‫این تحریم ها باعث تاخیر و همین طور حاصل‬ ‫نش��دن نتای��ج مطل��وب و امتیازاتی در مس��یر‬ ‫الح��اق خواهند ش��د و با ای��ن تحریم ها برای‬ ‫الحاق به س��ازمان جهانی تجارت باید شرایط‬ ‫س��خت گیرانه تری را بپذیری��م‪ ،‬در مقایس��ه با‬ ‫فضای مطلوبی که اگر روابط خوبی با کشورها‬ ‫داش��ته باش��یم‪ .‬ما اگر روابط سیاس��ی خوبی‬ ‫با کش��ورها داش��ته باش��یم حتی می توانیم به‬ ‫سازمان جهانی تجارت هم ملحق شویم اما ان‬ ‫پروتکل ها را چند سال بعد اجرا کنیم‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫اقتصاد‬ ‫مدیر روابط بین الملل اتاق ایران‪:‬‬ ‫اعمال محدودیت های داخلی‬ ‫عاقالنه نیست‬ ‫هرچن��د بیش از ی��ک ماه از زمان انتش��ار خبر‬ ‫قطعنامه تحریم های جدید علیه ایران می گذرد‪،‬‬ ‫اما ب��ه گفته مدیر کل روابط تج��ارت بین الملل‬ ‫ات��اق بازرگانی ایران هن��وز محدودیتی در این‬ ‫مورد اعمال نش��ده اس��ت‪ .‬علی اصغر فرشچی‬ ‫ک��ه از ای��ن تحریم ه��ا ان چنان اب��راز نگرانی‬ ‫نمی کن��د‪ ،‬خیل��ی مطمئن می گوی��د‪« :‬اگر ما از‬ ‫تحریم های گذش��ته عبور نمی کردی��م‪ ،‬تحریم‬ ‫جدیدی را مدنظر قرار نمی دادند‪ ».‬وی در مورد‬ ‫حل مشکالت ناش��ی از این تحریم ها نیز اظهار‬ ‫می کند‪« :‬ممکن است صد درصد نتوانیم این اثار‬ ‫را خنث��ی کنیم اما ‪ 75-80‬درصد این عمل انها را‬ ‫که خنثی می کنیم‪».‬‬ ‫ای��ن فعال بخش خصوص در م��ورد اقداماتی که‬ ‫دولت برای مقابله با این تحریم ها در نظر می گیرد‬ ‫و اخیرا اعالم شده که دیگر ثبت سفارشی از کشور‬ ‫انگلستان نمی ش��ود‪ ،‬تصریح می کند‪« :‬ما خودمان‬ ‫که نمی توانیم به این تحریم ها ش��دت ببخشیم‪ .‬این‬ ‫کار عاقالنه نیست‪».‬‬ ‫فک��ر می کنید در تعدیل اثار تحریم های اخیر علیه‬ ‫ایران چق��در تجار و بازرگان��ان بخش خصوصی‬ ‫ایران به عنوان رابط��ان اقتصادی می توانند نقش‬ ‫داشته باشند؟‬ ‫درست است که همواره تجار ایرانی هزینه باالتری‬ ‫را در ای��ن تحریم ها داده اند اما به هر حال با هوش‬ ‫و اس��تعداد خود این مراح��ل را گذرانده اند و اگر‬ ‫ما از تحریم های گذش��ته عبور نمی کردیم‪ ،‬تحریم‬ ‫جدی��دی را مدنظر قرار نمی دادن��د‪ .‬به عبارتی اگر‬ ‫انها کارایی داش��ت دیگر قطعنام��ه ای جدید علیه‬ ‫ما مطرح نمی کردند‪ .‬از س��وی دیگر ممکن اس��ت‬ ‫در تحریم های اول ما غافلگیر می ش��دیم اما اکنون‬ ‫پیش بینی های مقامات سیاسی و متفکران ما چه در‬ ‫بخش سیاسی و چه در بخش اقتصادی حل مشکل‬ ‫را راحت ت��ر کرده اس��ت‪ .‬البته ممکن اس��ت حاال‬ ‫صد درصد نتوانیم این اثار را خنثی کنیم اما ‪75-80‬‬ ‫درصد این عمل انها را که خنثی می کنیم‪.‬‬ ‫منظورتان خنثی ک��ردن از طریق روابط تجاری‬ ‫است؟‬ ‫منظ��ورم روابط تجاری و سیاس��ی اس��ت و تنها‬ ‫نمی شود این کار را انجام داد‪ .‬همچنین ارتباطات‬ ‫فرهنگی را هم می توان مدنظر قرار داد‪ .‬بسیاری از‬ ‫کشورهای مسلمان و غیرمسلمان به ایران عالقه مند‬ ‫هستند که اگر اینها شناسایی شوند‪ ،‬می توان از انها‬ ‫نیز برای کمک به حل این مسائل بهره برد‪.‬‬ ‫اتاق بازرگانی ایران برنامه ای ندارد که خودش‬ ‫با تجار کش��ورهای عضو ش��ورای امنیت ملل‬ ‫مذاکراتی تجاری در جهت بهبود روابط تجاری‬ ‫دو کشور داشته باشد؟‬ ‫بهب��ود روابط به طور اخص باید از س��وی دولت‬ ‫باش��د‪ .‬اما اگ��ر منظورتان به ط��ور عموم و عادی‬ ‫اس��ت که باید بگوی��م ما دس��تورالعملی مبنی بر‬ ‫توقف فعالیت اقتصادی نداریم‪.‬‬ ‫مث�لا وزارت بازرگان��ی اعالم ک��رده که ثبت‬ ‫س��فارش از انگلس��تان متوقف ش��ده است‪ .‬ایا‬ ‫چنین محدودیت هایی اعمال نشده است؟‬ ‫اعمال محدودیت ها بررسی های خاص خودش را‬ ‫دارد که مثال چقدر ما با ان کش��ور مبادله داریم و‬ ‫هر محدودیتی کاربرد خاص خودش را دارد‪.‬‬ ‫اخی��را محدودیت��ی ب��رای تجار اعمال نش��ده‬ ‫است؟‬ ‫نه‪ .‬اعمال نشده است‪.‬‬ ‫جدای از این محدودیت های داخلی‪ ،‬در بخش‬ ‫خارجی چطور؟ چیزی اعمال نشده است؟‬ ‫ببینی��د هر صادراتی از طریق اعضا و ش��رکت های‬ ‫وابس��ته به اتاق صورت می گیرد و ما چیزی را که‬ ‫بتوان گفت محدودیتی باشد‪ ،‬نداشتیم‪ .‬هنوز دستور‬ ‫خاص��ی نیامده که به فالن کش��ور چیزی نمی توان‬ ‫ص��ادر کرد‪ .‬اما م��ا خودمان ک��ه نمی توانیم به این‬ ‫تحریم ها شدت ببخشیم‪ .‬این کار عاقالنه نیست‪.‬‬ ‫مشکالت تحریم را بخش خصوصی می تواند حل کند‬ ‫اسدهلل عسگراوالدی ‪ /‬رئیس اتاق مشترک ایران و چین‬ ‫خیلی از مش��کالت فعلی تحریم را بخش خصوصی‬ ‫می توان��د به راحتی حل کند‪ ،‬منته��ا اتاق بازرگانی ما‬ ‫هنوز ان قدرت الزم برای حل این مسائل را ندارد که‬ ‫باید به ان فرصت و اختیار داد تا بتواند کاری کند‪.‬‬ ‫در همه کش��ورهای مترقی رس��م بر این است کاری‬ ‫که معموال سیاس��یون نمی توانند انج��ام دهند‪ ،‬بخش‬ ‫خصوصی به ویژه در بخش بازرگانی می تواند انجام‬ ‫دهد‪.‬‬ ‫چرا که مسئوالن دولت سیاسی فکر می کنند و سیاسی‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫فک��ر کردن هم دارای پروتکل هایی اس��ت که باید ان‬ ‫پروتکل ه��ا را رعایت کرد‪ .‬اما بخ��ش غیردولتی این‬ ‫محدودی��ت را ندارد و هرجا که الزم بداند ورود پیدا‬ ‫می کند‪.‬‬ ‫در س��ال های بعد از انقالب مشکالت زیادی که در‬ ‫سطح روابط با چندین کشور داشتیم با دخالت همین‬ ‫بخش خصوصی حل ش��د و هم اکنون نیز بازرگانان‬ ‫می توانند با هدایت و کمک دولت البته از نظر روانی‬ ‫نه از نظر فیزیکی بسیاری از مشکالتی که بین دولت‬ ‫ای��ران و برخی دولت های دیگ��ر وجود دارد را حل‬ ‫کنند‪.‬‬ ‫‪45‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫نِی پای ماندن؛ نِی پای رفتن!‬ ‫اینک سالیانی است که داستان نویسان افغانستان با نامهایی چون خالد حسینی (نویسنده بادبادک باز)‬ ‫و عتیق رحیمی ( برنده جایزه گنگر‪ ،‬بهترین اثر فرانسوی زبان دنیا) شهرت جهانی پیدا کرده اند‪ .‬در نظر‬ ‫داریم که از این پس به صورت ادواری داستان نویسان برتر این ملت هم زبان را به شما معرفی کنیم‪ .‬در‬ ‫این شماره به تقی واحدی پرداخته ایم‪ .‬او سال گذشته مشترکا به همراه عتیق رحیمی به انتخاب جایزه‬ ‫ادبی نوروز به عنوان داستان نویس برتر ‪ 10‬سال اخیر افغانستان شناخته شد‪.‬‬ ‫محمد حسین محمدی‬ ‫ادبیات داستانی مهاجرت افغانستان در ایران را شاید‬ ‫هم عمر با اواره گی مردم افغانستان و غربتش را چون‬ ‫غرب��ت تمام مهاجران در جهان دانس��ت‪ .‬این جریان‬ ‫ادب��ی در روند داستان نویس��ی افغانس��تان از اهمیت‬ ‫بس��یاری برخوردار اس��ت و نویس��نده گان جوان و‬ ‫خوبی نیز دارد‪ .‬یکی از ان ها تقی واحدی است‪ .‬تقی‬ ‫واحدی متولد ‪ 1349‬خورش��یدی در استان باستانی‬ ‫بلخ در ش��مال افغانستان است که با اشغال کشورش‬ ‫توسط شوروی سابق به ایران مهاجر شد و مدتی در‬ ‫حوزه علمیه قم درس خواند‪ .‬واحدی جزو نخستین‬ ‫کس��ان از مهاجرین افغانس��تان در ایران است که به‬ ‫داستان نویسی روی اورده و داستان هایش از سال های‬ ‫پایانی دهه ش��صت خورشیدی در مطبوعات مهاجر‬ ‫افغانس��تان منتشر می ش��د؛ ولی او بس��یار زود تاب‬ ‫غربت را نیاورد و در همان سال ها به وطن بازگشت‪.‬‬ ‫با رفتنش به افغانس��تان داستان هایش نیز کم تر منتشر‬ ‫می ش��د تا این که بعد از سقوط ش��هر مزارشریف به‬ ‫دس��ت طالبان در سال ‪ 1377‬خورش��یدی دوباره به‬ ‫ایران مهاجر شد‪.‬‬ ‫واحدی که طی این س��الیان هم چنان می نوشت‪ ،‬ولو‬ ‫ان��دک‪ ،‬این بار کتابش را ام��اده چاپ می کند تا مانند‬ ‫پایا ن نامه اش در دانش��گاه بلخ به دس��ت طالبان نابود‬ ‫نشود؛ ولی گویی او که دور از وطنش زنده گی کرده‬ ‫نمی تواند و پیش از اینکه مجموعه اش از چاپ براید‪،‬‬ ‫دوباره به ش��هرش باز می گردد و در دفتر کمیس��یون‬ ‫حقوق بش��ر مشغول به کار می ش��ود تا شاید بتواند‬ ‫درد های مردم و وطنش را التیام بخشد‪.‬‬ ‫واح��دی در یاداش��تی کوت��اه ب��ر کتاب��ش نوش��ته‪:‬‬ ‫«داستان نویس��ی را از سال ‪ 1368‬شروع کردم‪ ،‬اما به‬ ‫دلی��ل مصروفیت در امور دیگ��ر‪ ،‬حاال پس از حدود‬ ‫دوازده سال ـ که بسیار طوالنی است ـ موفق به چاپ‬ ‫اولین مجموعه داستان خود شده ام‪».‬‬ ‫جای خالی گلدان مجموعه داستانی که اگر چه بسیار‬ ‫دیر منتش��ر می شود؛ ولی نش��ان دهنده یک نویسنده‬ ‫خوب اس��ت که داس��تان را به خوبی می شناس��د و‬ ‫داس��تان هایش هم چون خود و کشورش زخم خورده‬ ‫اس��ت و نش��ان از درد و رنج مردم افغانس��تان دارد‪.‬‬ ‫ کتاب در برگیرنده پانزده داستان کوتاه است که همه‬ ‫به شکل بس��یار واقع گرا نوشته شده اند‪ .‬ولی واحدی‬ ‫با تیزبینی اش گوشه هایی از زنده گی روزمره مهاجران‬ ‫افغانس��تانی و درگیر جنگ را به تصویر می کشد که‬ ‫از دیده ه��ا پنه��ان مانده ان��د‪ .‬این مش��خصه بارز در‬ ‫داس��تان های «زنده گی»‪« ،‬عکس ها»‪« ،‬اندکی ایستادن»‬ ‫و «جنگل باغ» به خوبی دیده می ش��ود‪ .‬داس��تان کوتاه‬ ‫«زنده گی» ساعتی از زنده گی دو مهاجر افغانستانی را‬ ‫در پارکی در ایران نش��ان می دهد که یکی تازه امده‬ ‫و برگه ترددش وقت کمی دارد و بعد از تمام ش��دن‬ ‫‪46‬‬ ‫اقامتش نمی داند به کجا باید برود؛ نی پای ماندن دارد‬ ‫و نی پای رفتن‪ .‬داستان از توصیف های عینی و بیش تر‬ ‫دیالوگ تش��کیل شده است؛ دیالوگ هایی که سرشار‬ ‫از نگفته ها اس��ت‪ .‬این داستان ها را که می خوانیم‪ ،‬ما‬ ‫را به یاد سبک و داستان های ریموند کارور نویسنده‬ ‫امریکای��ی می اندازد‪ .‬این رئالیس��م س��اده؛ اما عمیق‬ ‫«کاروری» جاری در داستان ها در ابتدای امر برای مان‬ ‫چندان خوش ایند نیس��ت؛ ولی وقتی به تاریخ نوشته‬ ‫ش��دن داستان ها توجه کنیم؛ متوجه می شویم که تقی‬ ‫واحدی س��ال ها پیش از ترجمه داستان های ریموند‬ ‫کارور و شناخته ش��دن او در میان ما فارسی زبان ها‪،‬‬ ‫داس��تان هایش را در سال های ‪ 1369‬و ‪ 1370‬نوشته‬ ‫و چند س��ال بعد نیز در نشریات مهاجرین افغانستان‬ ‫در ایران منتش��ر شده بوده اند که تاثیرپذیری واحدی‬ ‫از کارور را منتفی می کند و نش��ان از نوجویی و نگاه‬ ‫ژرف او به مسائل روزمره زنده گی دارد‪.‬‬ ‫مس��ائل مهاجران افغانستان و در مرحله بعد جنگ‪،‬‬ ‫درونمایه اصلی داس��تان های او را تشکیل می دهند‬ ‫و برخ��ی از بهترین داس��تان هایی را که تا به حال‬ ‫توس��ط نویسنده گان افغانس��تان در زمینه مهاجرت‬ ‫نوش��ته ش��ده اند؛ داس��تان های واح��دی تش��کیل‬ ‫می دهند‪ .‬مانند‪« :‬عکس ها» که از ساختاری ابتکاری‬ ‫نیز برخوردار اس��ت و طرح روایی این داس��تان بر‬ ‫دوازده قطعه عکس بنا ش��ده است‪ .‬راوی داستان‪،‬‬ ‫جوان��ی مهاجر که به تازه گی به وطنش بازگش��ته‪،‬‬ ‫ عکس های��ی را که طی س��فر بازگش��تش گرفته با‬ ‫م��ادر و خانوده اش نگاه می کند‪ .‬هر عکس در چند‬ ‫س��طر کوتاه تش��ریح می ش��ود و خواننده همراه با‬ ‫راوی به س��راغ عکس بعدی م��ی رود‪ .‬این روایت‬ ‫از دوازدهمی��ن عکس اغاز می ش��ود و به صورت‬ ‫معکوس به اولین عکس می رسد؛ ولی اولین عکس‬ ‫سوخته است‪.‬‬ ‫روایت های��ی که با توجه ب��ه گفت وگوهای راوی با‬ ‫مادر و خواهرش درباره عکس ها به خواننده می رسد‬ ‫پراکنده می نمایانند؛ درنهایت به هم چفت‬ ‫ ‬ ‫و به ظاهر‬ ‫و بست ش��ده و یک کل را تشکیل می دهند که تاثیر‬ ‫واح��دی را به خوانن��ده انتقال می دهند‪ .‬بخش��ی از‬ ‫یازدهمین عکس چنین است‪:‬‬ ‫«یازده��م‪ :‬مادر گفت‪« :‬انجا هم بُو َدن َه داش��تی؟ چی‬ ‫داره که ایقدر دوست داری؟»‬ ‫ـ گپ��ش را نزن‪ ،‬ادم باید در تنهایی یک چیز داش��ته‬ ‫باش��ه که س��ر خوده گرم کنه‪ .‬اینها را از غالم گرفته‬ ‫بودم‪ .‬وقتی خبر ش��دم بودنه زیاد داره‪ ،‬پیشش رفتم‪.‬‬ ‫گفتم‪« :‬یکی دو تا برایم بفروش»‪ ،‬ولی او گفت‪« :‬مه تا‬ ‫حاال بودنه س��ودا نکردیم‪ ».‬اما چند روز بعد خودش‬ ‫این دو تا بودنه را برایم اورد‪ .‬گفت «پیش��ت باشه‪».‬‬ ‫صبح ها که از خواب بیدار می ش��دم‪ ،‬خواندنشان مرا‬ ‫به یاد خانه می انداخت‪».‬‬ ‫حاال که فکر می کنم داس��تان کوتاه «عکس ها» اولین‬ ‫داستانی است که از تقی واحدی سال ها پیش گمانم‬ ‫پیش از اینکه خودش‬ ‫سال های ‪ 74‬یا ‪ 75‬خورشیدی ‪ ،‬‬ ‫را ببینم و بشناس��م‪ ،‬خوانده ام و هن��وز هم در ذهنم‬ ‫مانده است‪ .‬ان وقت ها دلم می خواست نویسنده اش‬ ‫را از نزدی��ک ببین��م‪ .‬اما او در افغانس��تان بود و من‬ ‫در‪ ...‬نمی دانم حاال که تقریب ًا همه داس��تان های او را‪،‬‬ ‫چاپ شده و چاپ ناشده‪ ،‬خوانده ام؛ هنوز هم وقتی‬ ‫به او و داس��تان هایش فکر می کنم‪ ،‬بالفاصله داستان ‬ ‫«عکس ها » به ذهنم می اید‪ .‬داس��تان کوتاه «عکس ها»‬ ‫ن��ه تنه��ا در ذهن من ک��ه در تاریخ داستان نویس��ی‬ ‫فارس��ی و افغانس��تان مانده گار شده است‪ .‬این به ان‬ ‫معنا نیس��ت که دیگر داس��تان های تق��ی واحدی به‬ ‫زیبایی این داس��تانش نیس��ت‪ ،‬نی؛ اما این داستانش‬ ‫را من ه��م زنده گی کرده ام‪ .‬ب��رای همین هیچ گاه از‬ ‫یادم نمی رود‪.‬‬ ‫ داس��تان های تقی واحدی به خوبی دنی��ای مهاجران‬ ‫افغانس��تان را به نمایش می گذارد‪ .‬این رئالیسم ساده‬ ‫جاری در داس��تان ها در کنار ش��خصیت پردازی های‬ ‫خ��وب و نثر س��اده و خاص واحدی که سرش��ار از‬ ‫اصطالحات رایج در ش��مال افغانستان و نحوه گفتار‬ ‫ان مردم اس��ت؛ داس��تان های او را خواندنی و به یاد‬ ‫ی کرده اس��ت‪ .‬مش��خصه ای ک��ه در کتاب های‬ ‫ماندن ‬ ‫بعدی اش «گلیم باف» و «چهارشنبه اخر» بیش تر نمود‬ ‫یافته و یکی از مشخصه های اثار او شده است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫ادبیات‬ ‫زنده گی من‬ ‫تقی واحدی‬ ‫من در س��ال ‪ 1349‬خورش��یدی در قریه سراس��یاب‬ ‫ولس��والی دولت اباد والیت بلخ افغانستان به دنیا امده ام‪.‬‬ ‫مثل بسیاری از کودکان قشالق در هفت ساله گی مکتب‬ ‫رفت��م‪ .‬نیم روز مکتب بودم و نیم روز هم در کنار برادر‬ ‫و خواه��رم روی کارگاه قالین‪ .‬در واقع رفتن به مکتب‬ ‫ه��م درس بود و هم تفریح‪ .‬چ��ون که در ایام رخصتی‬ ‫مجب��ور بودم تمام وق��ت قالین ببافم‪ .‬صنف س��وم را‬ ‫خ�لاص کرده بودم که مکتب ما اتش گرفت و من هم‬ ‫به توصیه پدرم دیگر مکتب نرفتم‪ .‬در تابستان سال ‪60‬‬ ‫برادر بزرگم مانند برخی دیگر از همس��ن و س��االنش‬ ‫همراه یک گروه مجاهدین روانه کوه های چهارکنت در‬ ‫جنوب مزار شریف شد و جای گاهش را در پشت کارگاه‬ ‫قالین من صاحب ش��دم‪ .‬و در بهار سال ‪ 1361‬به ایران‬ ‫مهاجر شدم‪.‬‬ ‫جریان مهاجر ش��دن من از این ق��رار بود که‪ ،‬من یک‬ ‫عمه داشتم که بسیار مذهبی بود‪ .‬او حدود هیجده سالی‬ ‫را در ش��هر مذهبی نجف عراق هم��راه یک زن ایرانی‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫س��پری کرده ب��ود و فقط زمانی حاضر ش��ده بود پس‬ ‫بیاید افغانستان که صدام حسین پروژه اخراج خارجی ها‬ ‫از عراق را روی دس��ت گرفت‪ .‬هنگامی که یک تعداد‬ ‫هم قش�لاقی های ما تصمیم گرفتند بروند ایران او هم ـ‬ ‫خدابیامرزـ به اصطالح دوپایش را در یک موزه کرد که‬ ‫می رود ایران؛ ولی خانواده ما اماده گی نداشت و هرچند‬ ‫ان وقت من در س��ن و سالی بودم که نیاز به سرپرستی‬ ‫داشتم؛ اما به خاطر اینکه عمه ام سن و سال باالیی داشت‬ ‫و کس دیگری را هم برای همراهی نداشت مرا با ایشان‬ ‫به ایران فرستادند‪.‬‬ ‫کم تر از دو س��ال همراه عمه ام بودم تا اینکه ایش��ان در‬ ‫زمستان ‪ 62‬فوت کردند و بعد از ان من از مشهد رفتم به‬ ‫قم و تحصیالت علوم دینی را شروع کردم‪ ،‬در مدرسه ای‬ ‫به نام حجتیه که تقریبا مخصوص طالب غیر ایرانی بود‪.‬‬ ‫پنج س��ال ان جا درس خواندم و در جریان ان پنج سال‬ ‫مطالعات غیر درسی داشتم و در جلسات غیر درسی هم‬ ‫شرکت می کردم‪ .‬همین طور جلسه هفته وار مقاله خوانی‬ ‫و سخنرانی داشتیم‪.‬‬ ‫حدود بیس��ت و پنج نفر که تقریبا هم سن و سال بودیم‬ ‫در ساختمانی به سر می بردیم که کرایه ان از قِبَل معاش‬ ‫ماهانه مرحوم شهید مزاری پرداخت می شد‪ .‬او در عین‬ ‫حال تقریبا به طور هفته وار نیم ساعتی درس اخالق هم‬ ‫به ما می داد و می کوشید که از روند پیش رفت درسی ما‬ ‫مطمئن ش��ود‪ .‬نکته ای که هنوز روی ذهنم نقش بسته‪،‬‬ ‫برخورد صمیمانه و تاکید روی این مطلب بود که همت‬ ‫بلند داشته باشید‪.‬‬ ‫ما یک هفته در میان نوبت داشتیم که سخنرانی بکنیم یا‬ ‫مقاله بخوانیم‪ .‬در بعضی از این جلسات اقای بصیراحمد‬ ‫دولت اب��ادی هم که در ان زم��ان مدیر ماه نامه ای به نام‬ ‫حبل اهلل بود‪ ،‬ش��رکت می کرد‪ .‬او در یکی از جلس��ات‬ ‫وقتی مقاله مرا ش��نید‪ ،‬گفت‪ :‬می خواهم چند کلمه ای با‬ ‫تو صحبت کنم‪ .‬رفتیم به اتاق من‪ .‬گفت که یک چیزی‬ ‫بنویس که در ماه نامه چاپ کنیم‪ .‬ا ن وقت ها من خاطرات‬ ‫خود را به طور روزانه می نوشتم و او کتابچه خاطرات مرا‬ ‫که دید‪ ،‬گفت‪ :‬می ش��ود که به صورت خاطره بنویسی‪.‬‬ ‫قبال گفتم که برادرم به جریان جهاد پیوست‪ .‬در ان زمان‬ ‫پدر و مادرم به او اصرار کردند که اول عروس��ی کن باز‬ ‫برو جبهه؛ اما او گفت عروس��ی باشد برای وقتی که از‬ ‫جبهه پس می اید و رفت جبهه‪ .‬تا اینکه شهید شد و این‬ ‫ارمان خانواده گی ناکام ماند‪ .‬من این را به صورت خاطره‬ ‫نوشتم با عنوان «وعده ای که وفا نشد» اقای دولت ابادی‬ ‫این خاطره را در بخش داستان ماه نامه چاپ کرد‪ .‬گفت‬ ‫که این شکل داستان را گرفته‪ .‬ماه نامه حبل اهلل یک ماه نامه‬ ‫مط��رح در بین مهاجرین بود و لذا این خاطره که چاپ‬ ‫ش��د مرا تحت تاثی��ر قرار داد و پیش خ��ودم گفتم که‬ ‫می توانم داستان بنویسم‪ .‬همان بود که کم کم در پهلوی‬ ‫اینکه یگان ش��عر می گفتم و نقاشی می کردم‪ ،‬به نوشتن‬ ‫داس��تان هم پرداختم‪ .‬حس کردم که در قس��مت شعر‬ ‫به خصوص در قس��مت وزن و قافیه مشکالت دارم و‬ ‫ان قدر عالقه ای هم در خود نمی دیدم که مسائل تکنیکی‬ ‫ش��عر را با جزئیاتش یاد بگیرم‪ .‬و نقاشی هم به دالیلی‬ ‫که حاال دقیقا یادم نیس��ت رها ش��د و من ماندم و عالم‬ ‫داستان‪ .‬چاپ ش��دن چند داستان واره دیگر در حبل اهلل‬ ‫کم کم یک دگردیس��ی مضمون��ی را در من ایجاد کرد‪.‬‬ ‫ب��ه تدریج محوریت فکر و تالش��م از دروس حوزوی‬ ‫به سمت ادبیات داس��تانی گرایش یافت؛ در حدی که‬ ‫نشانه های این تحول برای اقای دولت ابادی اشکار شد‬ ‫و من دعوت ش��دم به کار در مجله ت��ا بخش ادبی ان‬ ‫را پیش ببرم‪ .‬نوش��ته های زیادی و از جمله داس��تان به‬ ‫ادرس مجله می رسید و من به زعم خودم اشکاالت ان‬ ‫را می نوش��تم و راهنمایی می کردم که اینها در بخشی از‬ ‫مجله زیر کلیشه بازتاب چاپ می شد‪.‬‬ ‫از انجا که ماه نامه در تهران تنظیم و چاپ می ش��د‪ ،‬من‬ ‫تحصیالت حوزوی را رها ک��رده و از قم رفته بودم به‬ ‫تهران‪ .‬در تهران امکاناتی برایم مهیا ش��د که قبال وجود‬ ‫نداش��ت؛ مشکل اقتصادی نداشتم و می توانستم اوقات‬ ‫فراغ��ت خود را به گردش در س��طح ش��هر بگذرانم‪.‬‬ ‫روزهای پنجشنبه ـ جمعه می رفتم و از موزیم ها دیدن‬ ‫می کردم‪ .‬یا می رفتم پارک‪ ،‬کاخ های س��لطنتی و بعضی‬ ‫نق��اط دیگری که برایم جذابیت داش��ت مثل س��ینما‪،‬‬ ‫کتاب فروشی ها‪ ،‬نمایشگاه های نقاشی و عکس‪ .‬اینها در‬ ‫پهلوی کتاب و مجالت ادبی که مرتب می خریدم مانند‬ ‫ماه نامه های ادینه و دنیای سخن که ویژه ادبیات و شعر‬ ‫بودند‪ ،‬در مجموع روی ذهنیت من تاثیر گذاش��ت‪ .‬در‬ ‫واقع این دو فضا‪ ،‬فضای انتزاعی کتاب و مجالت ادبی و‬ ‫فضای عینی تهران که هر دو تازه گی ها و جذابیت هایی‬ ‫برایم داشتند‪ ،‬برداشت های نوی از زنده گی در من ایجاد‬ ‫کرد و ج��ای گاه بعضی از هنجارها را در ذهنم جابه جا‬ ‫کرد‪ .‬بعد از دو س��ال‪ ،‬مدیری��ت ماه نامه دچار تحوالتی‬ ‫ش��د و دوباره برگشتم به قم؛ ولی خوب داستان را رها‬ ‫نکردم و در انجا هم دنبال کردم‪ .‬ضمن اینکه د رس های‬ ‫حوزوی و دوره دبیرس��تان را به صورت فش��رده دنبال‬ ‫می کردم‪.‬‬ ‫در س��ال ‪ 71‬وقت��ی که دولت نجیب اهلل س��قوط کرد و‬ ‫مجاهدین پیروز شدند‪ ،‬برگشتم وطن و طبیعتا اول از همه‬ ‫رفتم قشالق‪ ،‬پیش پدر و مادرم؛ اما هنوز یک ماه نگذشته‬ ‫بود که اقای جویا که از فرهنگیان سابقه دار والیت بلخ‬ ‫است‪ ،‬و از قبل مرا می شناخت‪ ،‬از شهر مزار برایم پیغام‬ ‫فرستاد که بیایم مزار و در کارهای فرهنگی با او همکاری‬ ‫کنم‪ .‬او مس��ئول فرهنگی حزب وحدت در والیت بلخ‬ ‫بود‪ .‬من که احساس می کردم بعد از ختم مهمانی ها در‬ ‫قشالق یا باید دهقانی کنم یا اینکه مالامام قشالق شوم‪،‬‬ ‫که به هیچ یکش عالقه نداشتم‪ ،‬و راه سومی برایم متصور‬ ‫نبود ـ گرچه حدود شش صد عنوان کتاب با خود اورده‬ ‫بودم و کتابخانه کوچکی ترتیب داده بودم ـ امدم مزار‪.‬‬ ‫اقای جویا پیش��نهاد کرد که به عنوان مدیر نشریه حزب‬ ‫وحدت که پیام توحید نام داشت کار کنم‪ .‬من هم قبول‬ ‫کردم و حدود شش سال به عنوان مدیر مسئول ان نشریه‬ ‫کار کردم‪ .‬در پهلوی ان در دانشگاه بلخ ادبیات خواندم‪.‬‬ ‫همان طور که خبر دارید در ان زمان کل کش��ور و مزار‬ ‫ه��م‪ ،‬کمابیش یک حالت جنگی داش��ت و هر فصل و‬ ‫هر س��ال یک وضعیت خاص خ��ود را پیدا می کرد‪ .‬به‬ ‫این خاطر نهادهای فرهنگی تاثیرگذار ایجاد نشد؛ ولی‬ ‫محافل کوچک ادبی برگزار می شد‪ .‬گاهی جلسات نقد‬ ‫داس��تان را هم در س��طح کوچک دایر می کردیم؛ ولی‬ ‫نتوانستم به ان شکلی که باید نوشتن را دنبال کنم‪.‬‬ ‫وقتی که در س��ال ‪ 1377‬طالبان بر مزار ش��ریف مسلط‬ ‫شدند‪ ،‬دوباره رفتم ایران‪ .‬چون به شکل فرار و با دست‬ ‫خالی رفته بودم‪ ،‬مشکالت اقتصادی ام فوق العاده بود‪ .‬من‬ ‫مجبور شدم خیاطی کنم‪ .‬و فقط در روزهای جمعه گاهی‬ ‫در محافل ادبی شرکت می کردم و با شخصیت های ادبی‬ ‫و فرهنگی نشست و برخاست داشتم‪ .‬به تدریج کوشش‬ ‫کردم که دوباره رش��ته داستان نویسی را به دست بگیرم‪.‬‬ ‫یک تعداد داس��تان در همان س��ال ها نوشتم و از جمله‬ ‫طرح داستان بلند گلیمباف را ریختم‪.‬‬ ‫سال ‪ 81‬دوباره برگشتیم مزار و در این سال ها در پهلوی‬ ‫اینکه در کمیسیون مستقل حقوق بشر کار می کنم‪ ،‬یک‬ ‫مقدار وقت فراغت دارم که بپردازم به داستان و مطالعه‬ ‫داستان و نوشتن داستان‪ .‬و خوب است که از اغاز امسال‬ ‫جلس��ه نقد داستان خانه داستان بلخ هم شروع شده که‬ ‫کمک بیش تری می کند تا هم دیگر را بشناسیم و با یک‬ ‫انگیزه بیش تر به مساله داستان و داستان نویسی بپردازیم‪.‬‬ ‫‪47‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫بخش هایی از یک گفت وگوی بلند باتقی واحدی‬ ‫مثل همه هم وطنانم‬ ‫می کوشیدم به چشم نیایم‬ ‫محمد امین محمدی و سید علی موسوی‬ ‫جناب واحدی شما جزو اولین کسانی هستید که بین‬ ‫مهاجران افغانس��تان در ایران به داستان نویس��ی روی‬ ‫اورده اید‪ .‬فضای فرهنگی در دهه شصت بین مهاجران‬ ‫افغانس��تان در ایران چه گونه بود و بعد از این که شما‬ ‫افغانستان بیایید ‪ -‬در دهه هفتاد و زمان ورود طالبان در‬ ‫افغانستان‪ -‬وضعیت فرهنگی چه گونه بود؟‬ ‫دهه ش��صت را از این لحاظ می ش��ود دو نیمه کرد‪ .‬در‬ ‫نیمه اول چون بس��یاری از مهاجران‪ ،‬تازه وارد ایران شده‬ ‫بودند‪ ،‬دو مشکل اصلی داشتند که نمی توانستند به مسائل‬ ‫فرهنگی بپردازند‪ .‬یکی اینکه اکثریت مطلق بی سواد بودند‪.‬‬ ‫دوم اینکه هیچ گونه مهارت و تخصصی نداشتند و اکثرا‬ ‫کارگران س��اده بودند و گرفت��ار فقر‪ .‬تمام هم و غم انها‬ ‫این بود که چه طور نیازمندی های روزمره جسمانی شان‬ ‫را برطرف کنند‪ .‬به نیازهای معنوی زیاد نمی اندیشیدند و‬ ‫‪48‬‬ ‫زیاد احساس کم بود نمی کردند‪ .‬به تدریج که این مشکل‬ ‫کم تر شد‪ ،‬از نسلی که در اینجا کم و بیش سواد ابتدایی‬ ‫داش��تند و در انجا ادامه دادند و یا انجا ش��روع کردند و‬ ‫چند سال تحصیل و تجربه پیدا کردند‪ ،‬یک تعدادی در‬ ‫نیمه دوم دهه شصت شروع کردند به افرینش های ادبی و‬ ‫هنری تا از این طریق به بازیابی هویت و به خودشناسی‬ ‫فردی و جمعی خود بپردازند‪ .‬کم کم ارتباطاتی بین این ها‬ ‫ایجاد شد و در اوایل دهه هفتاد شمسی سبب شکل گیری‬ ‫حلقه های کوچک ادبی شد‪ .‬البته در چنین شرایطی من‬ ‫برگشتم به وطن؛ ولی در جریان بودم که چطور زمینه ها‬ ‫فراهم شد‪ ،‬برای اینکه حلقه های ادبی شکل بگیرد و این‬ ‫باعث ش��ود که نه تنها بین خ��ود مهاجران حتی در بین‬ ‫جامعه میزبان و به تدریج در خارج از قلمرو ایران یعنی در‬ ‫داخل افغانستان و در جوامع دیگری که افغان ها حضور‬ ‫داشتند‪ ،‬خود و اثارشان را مطرح کنند‪.‬‬ ‫شما در ان سال ها با کدام یک از نویسنده گان مهاجر و‬ ‫یا ایرانی در تماس بودید؟‬ ‫اگر منظور شما از نویسنده‪ ،‬داستان نویس باشد‪ ،‬می توانم‬ ‫بگویم که متاس��فانه با هیچ ک��س‪ .‬در ان زمان گونه ادبی‬ ‫داس��تان‪ ،‬در میان مهاجران فاقد جایگاه بود‪ .‬به اصطالح‬ ‫سالبه به انتفای موضوع بود‪ .‬در ان زمان سرودن شعرهای‬ ‫حماسی و نگارش مقاالت سیاسی در میان کالن تر ها و‬ ‫پارچه ه��ای ادبی در میان جوان تر ها رایج ترین گونه های‬ ‫نوشتاری در جمع تحصیل کرده های مهاجر و به خصوص‬ ‫طالب بود‪.‬‬ ‫در ارتباط با داستان نویسان ایرانی باید بگویم که به تصور‬ ‫من عدم ارتباط برمی گشت به یک مشکل کلی تر‪ .‬رابطه‬ ‫مهمان ناخوانده بی س��واد ن��ادار و دهاتی منش با میزبان‬ ‫فرهیخته و شهرنش��ین‪ .‬من با انکه ش��یفته گی خاصی‬ ‫به تامین رابط��ه و بهره وری از مهارت ه��ا و دانش های‬ ‫رهنوردان این راه داش��تم؛ اما هراس��ی عمیق از اینکه با‬ ‫بی اعتنایی تحقیرامیز روبه رو شوم‪ ،‬مرا از تکاپو در جهت‬ ‫برقراری تماس مستقیم برحذر می داشت ‪ .‬ترس از تحقیر‬ ‫جدی ترین احساس ناخوش ایندی بود که تقریبا همیشه‬ ‫در بیرون از چهاردیواری منزل‪ ،‬در خیابان‪ ،‬در پارک‪ ،‬در‬ ‫اتوب��وس و‪ ...‬مرا همراهی می کرد‪ .‬مانند غالب هم وطنان‬ ‫مهاجرم می کوش��یدم که به چش��م نیایم‪ .‬به تلخی درک‬ ‫می کردم که نه تنها متعلق به یک جامعه پیرامونی هستم‪،‬‬ ‫بلکه بودنم مثل ابزار های کار‪ ،‬فقط در موقعیت های مکانی‬ ‫مشخصی معنادار می ش��ود‪ .‬در کنار مصالح ساختمانی‪،‬‬ ‫کوره خشت پزی‪َ ،‬هنگر گاوداری‪ ،‬کارگاه خیاطی و‪ ...‬و در‬ ‫موقعیت های دیگر حضورم مشمئز کننده و ناپسند است‪.‬‬ ‫به عبارتی حالت اولی من توام اس��ت با نوعی گنه کاری‪.‬‬ ‫هرکس��ی به صورت منفرد تالش می کرد خالف این را‬ ‫ب��رای ارباب خود ثابت کند تا مورد اعتماد قرار گیرد‪ .‬به‬ ‫ع�لاوه روحیه انزواطلبی من هم در عدم برقراری چنان‬ ‫ارتباطی تاثیر داشته‪ .‬روحیه ای که از همان دوران کودکی‬ ‫همراهم بود‪.‬‬ ‫در فضای فرهنگی ان س��ال ها محسن مخملباف برای‬ ‫من یک اس��تثنا بود و قلم بایسکل ران او از ما تصویری‬ ‫ی که‬ ‫از ی��ک قربان��ی ارائه می کرد تا یک گن��ه کار‪ .‬قربان ‬ ‫شایسته توجه و شناخت بود و نه گنه کاری صرفا درخور‬ ‫انزجار‪ .‬در جش��نواره فلم فجر ‪ 1368‬بود‪ ،‬فکر کنم که‬ ‫برای دیدن فلم بایس��کل ران حدود دو ساعت در صف‬ ‫ورودی سینما بهمن تهران ایستادم‪ .‬در ان صف طوالنی‬ ‫جر و بحث هایی میان تماشاگران راجع به فلم بایسکل ران‬ ‫جریان داشت‪ .‬از جمله یکی پرسید که چرا کلمه انگلیسی‬ ‫ی که «دوچرخه »‬ ‫«بایسکل» را روی فلمش گذاشته در حال ‬ ‫خودمان مناسب تر است‪ ،‬و دیگری گفت به این دلیل که‬ ‫در افغانستان مردم به دوچرخه می گویند بایسکل‪ .‬از اینکه‬ ‫یک کلمه به خاطر انکه در میان مردم افغانس��تان مروج‬ ‫است‪ ،‬روی یک فیلم ایرانی گذاشته شده نمی فهمی چه‬ ‫احساس��ی داش��تم‪ .‬در ان لحظه اصال برایم مهم نبود که‬ ‫ریشه ان کلمه انگلیسی است‪.‬‬ ‫بگذریم‪ .‬رابطه ام با داستان نویس��ان ایرانی متاسفانه یک‬ ‫رابطه یک طرفه و غیر مس��تقیم ب��ود‪ .‬در واقع کتاب ها و‬ ‫مجالت ادبی چاپ تهران تنها راه اش��نایی و ارتباط من‬ ‫با انان بود‪.‬‬ ‫اقای واح��دی می ش��ود از انگیزه هایی که ش��ما را‬ ‫واداشت سوژه های ذهن تان را به صورت داستان ارائه‬ ‫بدهید‪ ،‬بیش تر بگویید؟‬ ‫خاطره نویسی به من خیلی کمک کرد در نوشتن داستان‪.‬‬ ‫به خاطر اینکه همان لحنی که من در خاطره نویسی استفاده‬ ‫می کردم ‪ ،‬یک لحن بدون تکلف و ساده بود که همان نثر‬ ‫را ادامه دادم‪ .‬انگیزه ها اوایل انگیزه های اجتماعی بود‪ .‬یعنی‬ ‫دردهایی که در جامعه احس��اس می کردم بین مهاجران‬ ‫هم وط��ن خود در ایران‪ ،‬یا بعضی چیزهایی که از داخل‬ ‫می شنیدم یا خاطراتی که از گذشته ها‪ ،‬از دوران طفولیت‬ ‫برایم مانده بود‪ ،‬وضعیت اجتماعی قش�لاقم‪ ،‬همه اینها‬ ‫در مجموع انگیزه می شد تا از بین انها سوژه ای را انتخاب‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫سیاست‬ ‫ادبیات‬ ‫کنم برای طرح داستان و به ان بپردازم‪.‬‬ ‫به تدریج احس��اس کردم که طرح ان س��وژه ها به شکل‬ ‫ایینه وار جذابیت و تازه گی خود را برایم از دست داده اند‪.‬‬ ‫م��ن می دیدم که بعض��ی گپ هایی که من در داس��تان‬ ‫می خواه��م مطرح کنم ممکن اس��ت در افکار عمومی‬ ‫ جامعه به یک ش��کل دیگر اهمیت داشته باشد؛ اما شاید‬ ‫برای من و از دید من ان مس��ائل از یک بعد دیگر مهم‬ ‫باشد‪ .‬من از دیدی که مساله برای خودم اهمیت داشت‪،‬‬ ‫ان را مط��رح می کردم‪ .‬این بود که به تدریج دیدگاه های‬ ‫شخصی ام و دغدغه های شخصی ام‪ ،‬بیش تر در درون مایه‬ ‫داستان های من جای گرفت‪.‬‬ ‫به یاد دارید اولین داستانی که مطالعه کردید چه بود؟‬ ‫متاسفانه نه‪ .‬چون ان زمانی که اولین داستان ها را مطالعه‬ ‫می کردم‪ ،‬تصمیم نداش��تم داس��تان نویس شوم‪ .‬مجالت‬ ‫هفته گی بود که من داس��تان هایش را به عنوان سرگرمی‬ ‫ می خواندم‪.‬‬ ‫ان داستانی که به یادتان مانده باشد یا بهتر مطرح کنم‪،‬‬ ‫بهترین داستانی را که در زند گی خواندید‪ ،‬می توانید‬ ‫نام ببرید؟‬ ‫داس��تان مشخصی به یادم نیس��ت که تاثیر فوق العاده ای‬ ‫داشته باشد؛ اما از نویسنده ها یی که فکر می کنم بر من تاثیر‬ ‫گذاش��ته اند می توانم به انتو ن چخوف که طرز پرداخت‬ ‫او به داس��تان‪ ،‬خیلی در ذهن من ماندگار بوده‪ ،‬یاد کنم‪.‬‬ ‫بزرگ علوی‪ ،‬ارنست همینگوی‪ ،‬صادق هدایت‪ ،‬هوشنگ‬ ‫گلش��یری و سیمین دانش��ور از دیگر کسانی بوده اند که‬ ‫سبک داستان نویسی انها مرا متاثر کرده‪.‬‬ ‫به نظر خودتان داس��تانی از شما که به یاد خواننده ها‬ ‫مانده باشند‪ ،‬کدام است؟‬ ‫خ��وب‪ ،‬گاه گاهی که پرس��ان می کنم‪ ،‬اقش��ار مختلف‬ ‫جواب ه��ای مختل��ف می دهن��د‪ .‬مثال کس��انی که در‬ ‫قش�لاق ما هستند و کس��انی که در همان محیط مشابه‬ ‫قش�لاق ما زنده گی می کنند‪ ،‬انها می گویند که داستانی‬ ‫از مجموعه جای خال��ی گلدان به نام جمعه خا ن خیلی‬ ‫برای ما دل نشین تر است و در واقع احساس هم زادپنداری‬ ‫بیش تری با ان می کنند‪.‬‬ ‫اما در س��ال ‪ 73‬بود به خیالم که در محافل داستان نویسی‬ ‫ایران‪ ،‬ان وقت ها خودم مزار شریف بودم‪ ،‬داستان عکس ها‬ ‫ی هم اورده بوده که زیاد‬ ‫را پسندیده بودند و ظاهرا مقام ‬ ‫در جریانش نیستم‪.‬‬ ‫داستانی که خودم شخصا خیلی رویش حساب می کنم از‬ ‫لحاظ محتوایی و از لحاظ اینکه می تواند دیدگاه مرا نسبت‬ ‫به زنده گی یا نسبت به وضعیتی که من داشتم بیشتر بیان‬ ‫بکند‪ ،‬داستانی است به نام اندکی ایستادن ‪.‬‬ ‫ف را در مش��هد نوش��تید‪ ،‬این سوژه‬ ‫گفتید که گلیمبا ‬ ‫چطور به ذهنتان رس��ید‪ .‬بعضی ه��ا می گویند بهترین‬ ‫داستان های هر نویسنده پیوندی با واقعیت دارند‪ ،‬شما‬ ‫«پاتو» را چطور پیدا کردید؟‬ ‫همان طور که گفتم وقتی طالبان بر شهر مزار مسلط شدند‪،‬‬ ‫من به مشهد مهاجر شدم‪ .‬چند ماه بعدش از همان قشالق‬ ‫ما چند خان��واده دیگر هم انجا امدند ک��ه یکی از انها‬ ‫یک مادر و دختر بودن��د‪ .‬دختر مریض بود‪ .‬پیش داکتر‬ ‫که بردند‪ ،‬داکتر تش��خیص داد که مبتال به س��رطان کمر‬ ‫است‪ .‬این احتمال را مطرح کرد که روی کمر یک فشار‬ ‫مداوم وجود داشته و فشار مداوم می تواند یکی از عوامل‬ ‫ایجاد سرطان باشد‪ .‬من می دانستم که او همیشه در پهلوی‬ ‫کارهای روزمره و س��نگینی که یک خانم قشالقی دارد‪،‬‬ ‫گلیمبافی هم می کرد‪ .‬می فهمیدم که گلیمبافی چقدر روی‬ ‫کمر تاثیر می گذارد و فش��ار می اورد‪ .‬او با وجودی که‬ ‫جراحی هم ش��د‪ ،‬فوت کرد‪ .‬این ماجرا یک هسته ای از‬ ‫ان��دوه را در دلم کاش��ت و در ذهن من ماندگار ش��د و‬ ‫به تدریج احساس کردم که می تواند سوژه ای شود برای‬ ‫طرح یک داستان‪.‬‬ ‫ایا ان دختر از نزدیکان شما بود؟‬ ‫بلی‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫از پاتوی گلیمباف بگویید‪ .‬پاتو چگونه دختری است؟‬ ‫من فکر می کنم شما در چهر ه پاتو به گونه ای سرگذشت‬ ‫زن افغانستانی را در ان سال ها نوشته اید؟‬ ‫قضاوت کمی مشکل است‪ .‬چون میان من و پاتو ان قدر‬ ‫فاصله ایجاد نشده تا همه جوانبش را به خوبی تماشا کنم‪.‬‬ ‫با این حال نکته ای که در فکر شما خطور کرده‪ ،‬با هدفم‬ ‫مطابقت دارد‪ .‬او مثل اکثر زنان هموطنش همزمان درگیر‬ ‫دو ن��وع جدال بوده‪ .‬جدال س��رزمینی که با ایمان و کفر‬ ‫گره خورده و جدال یاس الود تعیین سرنوشت فردی‪ .‬او‬ ‫محروم از سهیم شدن در تصمیم گیری های عمده‪ ،‬حتی‬ ‫اگر به سرنوش��ت خودش مربوط باش��د‪ ،‬مصروف در‬ ‫کارهای پایان ناپذیر ناچیز است‪ .‬به هر راهی که می اندیشد‬ ‫با نوعی بن بس��ت روبه رو می شود و از این رو خاطرات‬ ‫دوران کودک��ی را ب��ه یاد می اورد زمان��ی که به تفاوت‬ ‫جنس زن و مرد اهمیت کم تری داده می ش��ود‪ ،‬تخیالت‬ ‫دست نیافتنی‪ ،‬ارزوهای ان جهانی و درد دل با هم جنسان‪،‬‬ ‫از معدود مفرهای رها ش��دن او از جور مزمن زنده گی و‬ ‫رسیدن است‪ .‬گرچه لحظه ای‪ ،‬به احساسی منبسط است‪.‬‬ ‫زنی اس��ت اگرچه جوان؛ ام��ا رنجور‪ ،‬حیران و تا حدی‬ ‫نومید‪.‬‬ ‫در چه مدت زمانی داستان بلند گلیمباف نگاشته شد؟‬ ‫اگ��ر زمان مفی��دش را در نظر بگیری��م‪ ،‬یعنی زمانی که‬ ‫رویش کار ش��ده‪ ،‬دقیق نمی توانم بگویم‪ ،‬شاید بین سی‬ ‫تا چهل روز باش��د؛ ولی این سی تا چهل روز پنج سال‬ ‫طول کشیده‪.‬‬ ‫همان طور که کس��انی ک��ه گلیمب��اف را خوانده اند‪،‬‬ ‫می دانند‪ .‬این داستان بلند را به لهجه هزاره گی نوشته اید‪.‬‬ ‫می خواستیم بدانیم شما به عنوان کسی که نوشتن با لهجه‬ ‫را تجربه کردید‪ ،‬با چه مشکالتی که روبه رو شدید؟‬ ‫خوب لهجه تجربه نویی نبود و قبل از ان با لهجه نوشته‬ ‫ب��ودم‪ .‬اول بگویم که هزاره ای یک لهجه نیس��ت‪ ،‬یک‬ ‫گویش است‪ .‬و هر گویش لهجه های خاص خود را دارد‪.‬‬ ‫هر منطقه لهجه های مختص خود را دارد‪ .‬این لهجه که من‬ ‫با ان نوشتم یک لهجه خاص است که در همان قشالقی‬ ‫که من در ان زنده گی می کردم با ان صحبت می شود‪ .‬این‬ ‫لهجه خالص هزاره ای هم نیست‪ .‬یعنی لهجه ای است که‬ ‫ی ترکیب شده‪ .‬به عنوان مثال اگر‬ ‫با لهجه های دیگر محل ‬ ‫شما این لهجه را مقایسه کنید با لهجه ای که در ولسوالی‬ ‫جاغوری استفاده می شود‪ ،‬می بینید که تفاوت بسیار زیاد‬ ‫است‪.‬‬ ‫ولی به طور کلی اگر لهجه با ش��خصیت راوی داس��تان‬ ‫تناسب داشته باشد‪ ،‬نه تنها داستان را صمیمی می کند بلکه به‬ ‫باورپذیری ان مدد می رساند‪ .‬اگر ما با لهجه معیار پایتخت‬ ‫بنویسیم و شخصیت های داستان شخصت هایی باشند که‬ ‫از انها توقع نمی رود که با ان لهجه معیاری صحبت بکنند‪،‬‬ ‫به حس باورپذیری مخاطب ضربه زده ایم‪.‬‬ ‫این داستان چون در همان قشالق اتفاق می افتد و دختر‬ ‫هم یک دختر قش�لاقی است‪ ،‬بنابر این طبیعی است که‬ ‫سرگذشت خود را با همان لهجه روایت کند‪.‬‬ ‫شما جزو نویسنده گانی هستید که زبان خاص به خود‬ ‫را دارید‪ .‬برخورد شما با زبان در داستان چگونه است؟‬ ‫فکر نمی کنم فقط چون راوی یک دختر قشالقی بوده‬ ‫و بی سواد و‪ ....‬خواسته باشید با لهجه بنویسید‪ .‬نوشتن‬ ‫ب��ا لهجه خاصی که ممکن اس��ت خواننده ها را پس‬ ‫بزند‪ ،‬یک ریسک است برای نویسنده‪ .‬البته به نظر من‬ ‫نوشتن به گویش خاصی می تواند امتیازات خوبی هم‬ ‫به یک نویس��نده بدهد که می تواند نقطه قوت کارش‬ ‫بشود‪ .‬می خواهم کمی بیش تر درباره زبان خودتان و‬ ‫نقش زبان در داستان صحبت کنید‪ .‬خصوصا که شما‬ ‫شکسته نویسی را نیز در پیش گرفته اید‪.‬‬ ‫قبول دارم که شکسته نویس��ی این ریس��ک را دارد؛ ولی‬ ‫گاه��ی ادم به اس��تقبال خطر می رود‪ ،‬به خاطر مس��ائل‬ ‫مهم تری که صرف نظر کردن از انها دشوار است‪ .‬تصور‬ ‫من این است که وجود لهجه نقش مهمی در ایجاد فضای‬ ‫صمیمان��ه و گیرایی داس��تان دارد‪ .‬به ویژه اگ��ر از زاویه‬ ‫اول شخص روایت شود‪ .‬غیر از ان به عنوان نویسنده‪ ،‬من‬ ‫می خواهم در پش��ت صحنه داستان کامال پنهان باشم و‬ ‫لهجه شخصیت ها در تحقق این مهم مرا یاری می رساند‪.‬‬ ‫کسانی که کتاب را خوانده ند‪ ،‬با لهجه هزاره گی یا با‬ ‫همان گویش هزاره گی اش��نایی نداشتند‪ .‬به شما چه‬ ‫می گفتند و شما در مقابل چه جواب می دادید؟‬ ‫لهجه ان قدر غلیظ نیس��ت که در فهم داس��تان مشکل‬ ‫عمده ای ایجاد کند؛ ولی خوب ممکن است یک مقدار‬ ‫دش��واری های کوچک به وجود بیاورد؛ ولی اگر عناصر‬ ‫دیگر داستان با لهجه س��ازگار باشد‪ ،‬مثل شخصیت ها‪،‬‬ ‫صحنه ها و در مجموع درون مایه داس��تان‪ ،‬فکر نکنم که‬ ‫به عنوان یک مشکل عرض اندام بکند‪ .‬از کسانی هم که‬ ‫داس��تان را خوانده اند و با من تماس داش��ته اند‪ ،‬اکثریت‬ ‫عقیده یش��ان این بوده که ای��ن لهجه کمک کرده که انها‬ ‫بیش تر بتوانند با درونمایه داستان اشنا شوند و ان را درک‬ ‫کنند‪.‬‬ ‫شما بیش تر از سبک و سیاق گفتید‪ .‬خودتان سبک و‬ ‫س��یاق خاصی دارید یا اینکه از مکاتب ادبی رایج و‬ ‫شناخته شده‪ ،‬استفاده می کنید؟‬ ‫سبکی که اوایل استفاده می کردم‪ ،‬سبک کالسیک رئالیسم‬ ‫بود؛ ولی به تدریج کوش��ش کردم که از س��بک جریان‬ ‫س��یال ذهن هم استفاده کنم‪ ،‬به خاطر اینکه چیزهایی که‬ ‫در بیرون می گذرد در بس��یاری موارد نمی تواند اهمیت‬ ‫یک وضعیت و تاثیر ان را روی مخاطب برجس��ته کند‪.‬‬ ‫به نظر من قالب ش��کنی زمان و استفاده از تداعی معانی‬ ‫و س��یالن کردن ذهن می تواند ابع��اد یک قضیه را برای‬ ‫مخاطب بیش تر روشن کند‪.‬‬ ‫اما به گمان من جریان سیال ذهن یک تکنیک و شگرد‬ ‫است و سبک نیست؟‬ ‫خوب این تا حدی بسته گی به این دارد که چه دریافتی‬ ‫از س��بک و همین طور تکنیک داشته باشیم‪ .‬به برداشت‬ ‫من تکنیک روشی است که تنها در صورت بندی روایت‬ ‫به کار می رود‪ ،‬در حالی که جریان سیال ذهن روی کردی‬ ‫است به متن و بافت روایت و به شکل توامان که بر دو‬ ‫عنصر زبان و اندیشه استوار است‪ .‬به عنوان مثال تفاوت‬ ‫مینی مالیسم با رئالیزم جادویی تنها در وجه زبان شناسانه ان‬ ‫نیست‪ ،‬بلکه شیوه های انتقال معنا و البته موسیقی کالم این‬ ‫دو سبک نیز از هم متفاوت است‪.‬‬ ‫از بین داستان نویسان مطرح زبان فارسی داستان های‬ ‫کدام ها را می پس��ندید؟ و محدودت��ر می کنیم از بین‬ ‫داستان نویسان افغانی کی ها را می پسندید؟‬ ‫از داستان نویسان افغانی‪ ،‬متاسفانه در گذشته داستان نویسی‬ ‫که بتواند تاثیرعمیق و ماندگار داشته باشد‪ ،‬کسی نبوده‪.‬‬ ‫گرچ��ه در مقاطع اولیه نویس��ند گی در قس��مت زبان‪،‬‬ ‫داستان های بسیاری از نویسند گان مطرح هم وطنم به من‬ ‫یاری رسانده‪ .‬از جمله داستان های زریاب ها‪ ،‬اکرم عثمان‬ ‫و کریم میثاق؛ ام��ا از هم دوره هایم اگر نام ببرم می توانم‬ ‫بگویم که برخی داستان های مریم محبوب‪ ،‬محمد حسین‬ ‫محم��دی‪ ،‬جواد خاوری و علی پی��ام برایم جذاب بوده‬ ‫است‪ .‬با این حال این داستان های اقای اصف سلطان زاده‬ ‫بوده است که مرا به تعمق و شگفتی واداشته است‪.‬‬ ‫ش��ما جزو موسس��ان و بنیانگذاران خان ه داستان بلخ‬ ‫هستید‪ .‬از فعالیت های خانه داستان برای ما بگویید‪.‬‬ ‫تقریبا دو س��ال می شد که یک تعداد از دوستانی که تازه‬ ‫ش��روع کرده بودند به نوشتن داستان از جمله خود شما‬ ‫و بعضی از دوس��تان دیگر‪ ،‬اصرار می کردند که باید در‬ ‫اینجا محلی برای خوانش و نقد داس��تان داشته باشیم تا‬ ‫به شکل منظم داستان های خود را بخوانیم و مورد نقد و‬ ‫ارزیابی قرار بدهیم‪ .‬باالخره در اوایل امسال موفق شدیم‬ ‫اولین جلسه خانه داستان بلخ را دایر کنیم و همان طور که‬ ‫خودتان می دانید امروز نهمین جلس ه نقد و خوانش خانه‬ ‫داس��تان بلخ را دایر کرده ایم‪ .‬امیدوارم این روند در اینده‬ ‫ادامه پیدا کند‪.‬‬ ‫‪49‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫مروری بر مجموعه داستان «چهارشنبه اخر» *‬ ‫فقط وضعیت را برایت گفتم…‬ ‫علی اصغر عزتی پاک‬ ‫داستان های این مجموعه‪ ،‬بسیار ساده شروع می شوند و‬ ‫بدون هرگونه ماج��رای محرکی پیش می روند و بعد به‬ ‫ارامی پایان می پذیرند‪ .‬بدیهی است که چنین داستان هایی‬ ‫در نگاه اول‪ ،‬فاقد عناصر الزم برای جذب خواننده جلوه‬ ‫کنند و خسته کننده به نظر بیایند‪ .‬نویسنده معموال تالش‬ ‫خاص��ی برای ایجاد تعلی��ق در داس��تان ها نمی کند و از‬ ‫گره افکنی و ایجاد کشمکش هم خبری نیست‪ .‬در «سردار»‬ ‫اولین داس��تان مجموعه‪ ،‬برادری را می بینیم که بر سر قبر‬ ‫خواهرش نشسته و به پیرمرد قران خوان پول می دهد تا به‬ ‫گپ های او در مورد نحوه تلف شدن خواهرش از سرطان‬ ‫گوش کند‪ .‬همه انچه از ماجرا در این داستان وجود دارد‪،‬‬ ‫این است که قربان خواهرش را‪ ،‬به رغم درخواست مادر‪،‬‬ ‫با خود از خانه نبرده است! خواهر مانده و به سرطان دچار‬ ‫ش��ده و بعد هم جوان مرگ شده است‪ .‬راوی که از بازی‬ ‫سرنوشت غافل بوده امروز نشسته است بر سر قبر خواهر‬ ‫و خ��ود را مقصر در م��رگ او می داند‪ ،‬اما‪« :‬حس می کرد‬ ‫در ان صبح جمعه‪ ،‬قصه هم نتوانسته گره های گلویش را‬ ‫اندکی باز کند!»‬ ‫این فراز از داستان «س��ردار»‪ ،‬دلیل نقل تمام داستان های‬ ‫این مجموعه اس��ت‪ .‬انگار نویس��نده می خواهد با مرور‬ ‫بخش هایی از زندگی ش��خصیت هایش‪ ،‬در طبیعی ترین‬ ‫حال��ت خود‪ ،‬گره های گلویش را باز کند و اندکی از االم‬ ‫خود را تسکین دهد‪ .‬اما ظاهرا این اتفاق نمی افتد؛ چرا که‬ ‫در پایان بندی ها هیچ نشانی از تغییر و تحول در وضعیت‬ ‫ادم های داس��تان دیده نمی شود‪ .‬در داستان «ننه سکینه» با‬ ‫پیرزنی روبه رو می شویم که تنها فرزندش که دخترکی بوده‬ ‫را از دست داده و شوهرش نیز بعد از مرگ دخترک‪ ،‬ترکش‬ ‫کرده اس��ت‪ .‬او حاال به دنبال بزرگ کردن عکس دخترک‬ ‫است تا به دیوار اتاق اجاره ای اش بیاویزد و درد تنهایی اش‬ ‫را عالج کند‪« :‬از اینکه دیوانگی کنم و خودگویی کنم‪ ،‬بهتر‬ ‫**‬ ‫است‪ .‬شاید دلم ارام بگیره؛ شاید‪»...‬‬ ‫«گاو هفتادم» متفاوت ترین داس��تان این مجموعه است‪.‬‬ ‫گاوی که وقتی می ش��نود تعداد محدودی گاو ش��انس‬ ‫ثبت نام برای رفتن به گاوداری خارج را دارند‪ ،‬با لگدی زن‬ ‫صاحب خود را می اندازد و سطل شیر دوشیده شده را نیز‬ ‫کله پا می کند‪ .‬او اگر چه به موقع برای ثبت نام می رسد‪ ،‬اما‬ ‫به دلیل مشخص نبودن نحوه پذیرش و موعد اعزام گاوها‪،‬‬ ‫بالتکلیف می شود و بعد هم با سررسیدن صاحبش‪ ،‬پا به‬ ‫فرار می گذارد و خود را به دست سرنوشت می سپارد‪ .‬این‬ ‫داس��تان‪ ،‬شکل و شمایلی نمادین دارد و روی سخنش با‬ ‫گروهی است که به رغم مهیا بودن امکانات حداقلی برای‬ ‫زندگی در محیطی ارام‪ ،‬دل در گرو سرزمین هایی رویایی‬ ‫و ناشناس دارند که چه بسا اصال وجود خارجی نداشته‬ ‫باش��ند؛ یا اگر هم دارند‪ ،‬پذیرفته شد ن انان در انجا امری‬ ‫دور از ذهن است‪.‬‬ ‫«ان صبح»‪ ،‬نیز در زمره داستان های ساکن و بدون کشمکش‬ ‫این مجموعه است و مساله اش دخترانی هستند که در حال‬ ‫بزرگ ش��دن اند و پا گذاشتن به ش��رایط بلوغ‪ .‬دخترک‬ ‫این داس��تان عالم خاص خود را دارد‪ ،‬با ارزوهایی خرد‬ ‫که به رغم برخی نامالیمات‪ ،‬با ش��یرینی انها را پشت سر‬ ‫می گذارد‪ .‬در «فابریکه نس��اجی گل پ��وش»‪ ،‬خبرنگاری‬ ‫سرگذشت سی ساله یک کارخانه نساجی را مرور می کند‬ ‫که در هر برهه تاریخی‪ ،‬شکل و شمایل خاصی به خود‬ ‫گرفته اس��ت‪ .‬در یک دوره اردوگاه «س��رخ ها» شده و در‬ ‫دوره ای دیگر زندانی که طالبان مخالفانشان را در انها حبس‬ ‫می کرده اند‪ .‬این کارخانه از روزی که افتتاح شده‪ ،‬هیچ گاه‬ ‫به کار اصلی اش که بافتن پارچه های رنگارنگ برای مردم‬ ‫بوده نپرداخته‪ .‬تنها محصول قابل ذکر این کارخانه در طول‬ ‫این سال های مدید‪ ،‬پارچه ای سفید بوده است؛ رنگی که در‬ ‫گستره فرهنگی ما‪ ،‬رنگ مرگ و تدفین است‪.‬‬ ‫«چهارشنبه اخر» وضعیت دختری جوان است که با مادر‬ ‫ب��زرگ خود به تفریح و زیارت رفته و دوس��ت دارد در‬ ‫*‬ ‫عکس ها‬ ‫صادق وقتی صدای زیبا را از حویلی شنید‪ ،‬انتظارش‬ ‫به سرامد‪ .‬دوباره سرش را روی پشتی گذاشت و دراز‬ ‫کشید‪ .‬زیبا که وارد اتاق شد پرسید‪« :‬اورد؟»‬ ‫زیبا سالم داد‪ .‬گفت ‪« :‬اری ‪ .‬ولی از بس راه رفتم از پای‬ ‫ماندم ‪ .‬یانگه ‪ ،‬نرگس بیدار نشد؟»‬ ‫ـ نه ‪ .‬از وقتی رفتی تا حاال ارام ارام اس و بیدارم که شد‪،‬‬ ‫گریه نکرد‪ .‬چوشک را دهانش ماندم ‪ .‬چشمهای خوده‬ ‫پُت کرد و باز خواب رفت ‪.‬‬ ‫زیبا گفت ‪« :‬نبی هم ماش��ااهلل پش��ت گ��پ می گرده ‪.‬‬ ‫نمی دانم چرا خود صادق نیامد‪ ،‬گفتم خودت می دانی‬ ‫که نمی تانه از خانه بیرون ش��وه ‪ .‬خوش داری باز هم‬ ‫یک چند سال دیگر گم شوه ؟ نمی دانم که این روزها‬ ‫چی کار می کنه ‪ .‬گفتم هیچ کار‪ .‬صبح تا بیگاه کنج خانه‬ ‫لمیده اس ‪».‬‬ ‫زیبا تبسمی کرد و ادامه داد‪« :‬گفت که ذوق عکاسی ات‬ ‫بد نیس ‪».‬‬ ‫ص��ادق لبخندی زد و پاکت عکس را از دس��ت زیبا‬ ‫گرفت ‪ .‬مادر صادق گفت ‪« :‬می امدی پیش بچیت ‪ ،‬مه‬ ‫چای دم می کردم ‪».‬‬ ‫زیب��ا رفت نزدیک گه��واره و نگاه��ش را به نرگس‬ ‫دوخت ‪ .‬خواب بود‪ .‬سرش را خم کرد و لبهایش را بر‬ ‫‪50‬‬ ‫پیشانی او گذاشت ‪ .‬بعد گهواره را اهسته تکان داد‪ .‬صادق‬ ‫گفت ‪« :‬ننه ‪ ،‬عکسها را نمی بینی ؟»‬ ‫ـ می یایم ‪ .‬چای را دم کنم ‪.‬‬ ‫زیبا جورابهایش را کش��ید و به دیوار تکیه داد‪ .‬سرش لُق‬ ‫می زد‪ .‬چادرش را گرفت دورسرش پیچید و محکم گره‬ ‫زد‪ .‬مادر چای را که دم کرد‪ ،‬سه تا گیالس از تاق برداشت‬ ‫و امد پهلوی صادق ‪.‬‬ ‫دوازدهم ‪:‬‬ ‫او و دوستش پشت به کلبه ِگلی و رو به خورشید ایستاده اند‪.‬‬ ‫دوستش دستمال چهارخانه سفید به سرش پیچیده است و‬ ‫لباس کهنه عسکری به تن دارد‪ .‬عکس روشن امده است ‪.‬‬ ‫مادر گفت ‪« :‬ای بچه کی هس ؟»‬ ‫ص��ادق گفت ‪« :‬نامش قدی��راس ‪ ».‬ه��ر دوی ما یکجا از‬ ‫عسکری گریختیم ‪ .‬در خمدان خشت پزی هم یکجا کار‬ ‫می کردی��م ‪ .‬وقتی گفتم‪« :‬بیا که پس برویم »‪ ،‬خنده تلخی‬ ‫کرد‪ .‬گفت‪« :‬این قدر زود پس نمی روم ‪».‬گفتم‪« :‬خی دست‬ ‫و روی پُر ِگل ته بشوی یک عکس یادگاری بگیریم ‪ ».‬از‬ ‫گفتم نش��د‪ .‬این خانه اش هس ‪ .‬از دستم گرفت و گفت‪:‬‬ ‫«بیا اینجا دهان دروازه ایس��تاده شویم که خانه ام از یادت‬ ‫نروه ‪».‬گل و الی سر و جانشه می بینی ؟‬ ‫مادر گفت ‪« :‬دانه های عرق روی پیشانیش ‪».‬‬ ‫می��ان مردم بچرخد و به نحوی ش��ور جوانی خود را به‬ ‫نمایش بگذارد‪ .‬او البته امکانات زیادی در اختیار ندارد و به‬ ‫ن مقدار که در میان جوانان و مردم باشد‪ ،‬راضی است‪.‬‬ ‫همی ‬ ‫داستان با لحنی صمیمی و گرم روایت شده و همین امر‬ ‫باعث همدلی خواننده با «زرمینه» می شود‪ .‬او دختری است‬ ‫با ارزوهایی خُ رد در حد طبیعت و غریزه؛ ارزوهایی که‬ ‫شاید برای خوانندگان زندگی اش در ایران چندان قابل باور‬ ‫نباشند‪« :‬هنوز ایستاده بود که از پشت شیشه بس‪ ،‬چشمانش‬ ‫رفت سمت چهارباغ که عظمت دل انگیز ازدحام دختران و‬ ‫زنان‪ ،‬او را در حسرتی مغموم فرو برد‪ .‬چهارشنبه اخر بود‬ ‫و او یک سال دراز باید انتظار می کشید تا باز بهار شود و‬ ‫چنین چهارشنبه ای و‪»...‬‬ ‫داس��تان هایی از نوع «چهارش��نبه اخر» با داستان «ولی»‬ ‫ادامه پیدا می کنند؛ صاحب منصبی که عاش��ق پیاز است‬ ‫ام��ا زنش او را از ان پرهیز می دهد‪ .‬ولی به حالت قهر از‬ ‫خانه خارج می شود و به سمت «عمارت والیت» می رود‪.‬‬ ‫در انجا صبحانه اش را با پیازی پر و پیمان میل می کند و‬ ‫سپس به اتاق مصاحبه می رود تا با خبرنگار زن خارجی‬ ‫مصاحب��ه کند‪« .‬نان پز» وضعیت میرزاس��ت که زنش از‬ ‫دنیا رفته و او از طوالنی ش��دن ای��ام عزاداری و پذیرایی‬ ‫ـ زی��اد کار می کرد‪ .‬بیکارم که می ش��د جایی نمی رفت ‪.‬‬ ‫خوش نداشت برای هواخوری شهر بروه ‪ .‬در همین خانه‬ ‫گل��ی می ماند‪ ،‬یا رادیوی کوچکش را روش��ن می کرد یا‬ ‫بیت های عاشقانه می خواند‪ .‬می گفتم «بیا برویم سینما یا باغ‬ ‫وحش دِقّی ات براید‪ ».‬می گفت‪« :‬نه ‪ ،‬همین جا بهتر است ‪.‬‬ ‫در شهر بیگانگی می کنم ‪ .‬خیال می کنم همه چشما مرا سیل‬ ‫می کنن ‪ .‬یک لحظه اش برایم سخت اس ‪».‬‬ ‫یازدهم ‪:‬‬ ‫مادر گفت ‪« :‬انجا هم بو َدنه داش��تی ؟ چی داره که ای قدر‬ ‫دوست داری ؟»‬ ‫ـ گپش را نزن ‪ .‬ادم باید در تنهایی یک چیز داشته باشه که‬ ‫سر خوده گرم کنه ‪ .‬اینها را از غالم گرفته بودم ‪ .‬وقتی خبر‬ ‫شدم بودنه زیاد داره ‪ ،‬پیشش رفتم ‪ .‬گفتم «یکی دو تا برایم‬ ‫بفروش »‪ ،‬ولی او گفت «مه تا حاال بودنه س��ودا نکردیم ‪».‬‬ ‫اما چند روز بعد خودش ای��ن دو تا بودنه را برایم اورد‪.‬‬ ‫گفت «پیشت باشه ‪ ».‬صبح ها که از خواب بیدار می شدم ‪،‬‬ ‫خواندنشان مرا به یاد خانه می انداخت ‪.‬‬ ‫مادر گفت ‪« :‬چایت را بخور که یخ شد‪».‬‬ ‫ص��ادق گیالس��ش را برداش��ت ‪« :‬زیب��ا! ت��و چایت را‬ ‫نمی خوری ؟»‬ ‫زیبا بی انکه س��رش را از روی زانوهایش بردارد گفت ‪:‬‬ ‫«نه ‪ .‬دلم نمیشه »‬ ‫دهم ‪:‬‬ ‫صادق ایستاده است و پسر مامایش را در بغل دارد‪ .‬ماما و‬ ‫زنش یکدم تربوز می خورند‪ .‬مادر گفت ‪« :‬این بچه برادرم‬ ‫اس ؟»‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫سیاست‬ ‫ادبیات‬ ‫از تسلیت گویندگان به ستوه امده است‪ .‬میرزا که نگاهش‬ ‫به تسلیت گویندگان هم منفی شده‪ ،‬کم کم عیب های زن‬ ‫مرحوم��ش را به یاد می اورد و درباره انها با اطرافیان بگو‬ ‫مگو می کند‪ .‬داستان «شیر ‪ -‬بز» وضعیت رسول و سلمان‬ ‫است که بر سر سهم گیری از «یافتگی ها» ‪ -‬اموال دزدی –‬ ‫با هم در کشمکش هستند و سر اخر قرار می شود با بازی‬ ‫«شیر ‪ -‬بز» به کلنجارهایشان خاتمه دهند‪« .‬تا کودکستان»‬ ‫داستان مردی است که معلم کودکستان فرزندش‪ ،‬او را به‬ ‫خاطر ظاهر نامرتبش به س��خره گرفته است و حاال این‬ ‫شده دغدغه تمام لحظاتش تا ظاهری مرتب برای خودش‬ ‫بسازد‪« :‬مطمئنم که امروز انقدر سر و وضعم برابر است که‬ ‫نتواند نامی رویم بشاند!»‬ ‫«ازدحام تنهایی» وضعیت مردی است که اوقات خوشش‬ ‫را با دوس��تانش می گذراند اما وقت��ی به خانه می اید‪ ،‬یاد‬ ‫مسجد و مناقب خوانی می کند! فرزندانش به دنبال سایه‬ ‫پدرند اما او مرد خانه و خانواده نیست‪ .‬حس و حالی که‬ ‫از کلمه به کلمه این داس��تان می تراود‪ ،‬خواننده را با خود‬ ‫همراه می کند و جبران تمام عناصری است که نویسنده به‬ ‫شکلی اگاهانه از داستان حذف کرده است‪:‬‬ ‫« ‪ -‬مناقب خوانی که خالص شد می ایی؟‬ ‫ چش��م به راه نباشین بچیم‪ .‬ش��اید همراه منافب خوانا‬‫مهمان باشم بچیم!‬ ‫دستم را کش��یدم روی شانه هایش‪ .‬شکیال نفس عمیقی‬ ‫کش��ید‪ .‬جواد س��رش را خم گرفته بود و در س��کوتی‬ ‫بغض الود هم پای من به پیش می رفت‪» .‬‬ ‫«ملوک» هم احوال مردی اس��ت که دس��ت به جنایت و‬ ‫تجاوز زده و حاال پس از س��ال ها دوری و فرار‪ ،‬به خانه‬ ‫بازگشته است‪ .‬او هم صرفا به یاداوری گذشته می پردازد و‬ ‫در برخوردش با برادرش اتفاق تازه ای نمی افتد‪ .‬شخصیت‬ ‫اصلیاینداستاننیزهماننددیگرداستان هایاینمجموعه‪،‬‬ ‫در چرخه ای باطل افتاده و انگار تا ابد مفری نخواهد یافت‪.‬‬ ‫این ادم ها‪ ،‬گرفتار تنهایی و غربت اند و به نظر می رسد که‬ ‫این تنهایی و غربت‪ ،‬دیگر با سرشت ش��ان اغشته شده و‬ ‫جزیی از حیات انان اس��ت‪ .‬این ادم ها البته خود بر اینکه‬ ‫صرفا وضعیت را نشان می دهند‪ ،‬واقفند‪« :‬فقط وضعیت را‬ ‫برات گفتم ورور!»‬ ‫«لتوانیایی بدل» بلندترین داس��تان این مجموعه است که‬ ‫تقریبا یک س��وم حجم کتاب را گرفته اس��ت؛ داستانی‬ ‫که ش��روعی جذاب و غافلگیر کننده دارد‪« :‬از فریبی که‬ ‫خورده ام‪ ،‬عمیقا درگیر خشم هستم‪ ،‬الکن تالش می کنم‬ ‫ارامش��م را از دست ندهم‪ .‬بی صدا و با راهنمایی او وارد‬ ‫اتاق می شوم‪ .‬اموخته ام که در چنین اوقاتی چگونه خودم‬ ‫را بگیرم!» «اس��ماعیل» که خود افغان است‪ ،‬چندین سال‬ ‫پی��ش به لیتوانی مهاجرت کرده و امروز‪ ،‬به عنوان نیروی‬ ‫حافظ صلح‪ ،‬به افغانس��تان بازگشته است‪ .‬تروریست ها‬ ‫هم رزمانش را کشته اند و او به شکلی اتفاقی جان سالم به‬ ‫در برده و توس��ط «سرور» به خانه انها برده شده؛ خانه ای‬ ‫ی او مرحوم «جاوید» و‬ ‫که حال و هوای دوس��ت قدیم�� ‬ ‫همسرش «سلطنت» را دارد‪ .‬سرور که خود عضو نیروهای‬ ‫انتظامی شهر است‪ ،‬قصد دارد با تحویل دادن اسماعیل‪ ،‬به‬ ‫پول و پله ای برسد‪ .‬او تا اوضاع را بسنجد از خانه بیرون‬ ‫می رود‪ .‬مادر س��رور‪ ،‬سلطنت‪ ،‬که نسبت به این خارجی‬ ‫فارسی بلد کنجکاو شده‪ ،‬متوجه می شود که این مرد‪ ،‬همان‬ ‫اسماعیل‪ ،‬دوست چندین سال پیش است؛ هم او که قرار‬ ‫ب��ود بعد از مرگ جاوید با هم ازدواج کنند‪ .‬انان به مرور‬ ‫خاطرات گذش��ته می پردازند و با جان گرفتن خاطرات‬ ‫خوش‪ ،‬اس��ماعیل تصمیم می گیرد که دوباره به زندگی‬ ‫سلطنت نزدیک ش��ود؛ دخترش را حمایت کند و برای‬ ‫پسرش زن بگیرد‪ .‬سرور اما به رغم این مسائل ‪ ،‬بر گرفتن‬ ‫پول از اسماعیل و فرمانده اش اصرار دارد و باالخره هم به‬ ‫خواسته خود می رسد‪.‬‬ ‫این داستان که بی ش��ک می توانست بهترین داستان این‬ ‫مجموعه هم باشد و نیز قصه گو ترین ان‪ ،‬در عمل چیزی‬ ‫بیشتر از یک داستان متوسط درنیامده است‪ .‬چرا که به رغم‬ ‫شروع غافل گیر کننده و جذابش و نیز گسترش خوبش در‬ ‫میانه ‪ ،‬از پایان بندی قدرت مندی برخوردار نیست؛ چیزی‬ ‫که ساختار کنونی اش اقتضای ان را دارد‪ .‬داستان هر چه‬ ‫به پایان خود نزدیک تر می ش��ود‪ ،‬کم جان تر و کم عمق تر‬ ‫می ش��ود و کار ت��ا جایی پیش می رود که تمام داس��تان‬ ‫خالصه می شود در شخصیت اسماعیل‪ .‬سلطنت که نقشی‬ ‫کلیدی در داستان دارد‪ ،‬رفته رفته از نقشش کاسته می شود‬ ‫و به زنی منفعل و بی مقدار تبدیل می شود‪ .‬دریغ است که‬ ‫نویس��نده او را که چنان قدرتی داشته که بعد از جاوید و‬ ‫اسماعیل‪ ،‬دو کودک را با تمام مشقات و سختی هایی که‬ ‫صادق گفت ‪« :‬اری ‪ .‬این هم خود برادرت ‪ .‬چندین س��ال‬ ‫اس ِگلکاری می کنه هنوز اُستا نشده ‪».‬‬ ‫نهم ‪:‬‬ ‫چند مرد روی تپه خشکی نشسته و لبخند بر لب دارند‪.‬‬ ‫صادق گفت ‪« :‬اینها همراه های مه بودن ‪ .‬قریب چاشت بود‬ ‫که موتَر از حرکت ماند‪ .‬راه بسیار خراب بود‪ .‬راه قاچاقی‬ ‫بود دیگه ‪».‬‬ ‫ـ برای چه قاچاقی امدین ؟‬ ‫صادق گفت ‪« :‬از راه قانونی چیزی برای ادم نمی مانه ‪ .‬همه‬ ‫چیز ادم را می گیرن ‪ .‬خود مه ‪ ...‬خوب شد موتروان تانست‬ ‫موتر را زود جور کنه ‪».‬‬ ‫هشتم ‪:‬‬ ‫پس��ر ده ـ یازده س��اله ای در کنار ج��وی اب های کثیف‬ ‫ایستاده است ‪ .‬همچنان که پوست تربوز در دهان دارد‪ ،‬به‬ ‫روبه رویش خیره گشته است ‪ .‬صادق گفت ‪« :‬این عکس‬ ‫را نزدیکی کویته گرفتی��م ‪ ،‬در کمپ مهاجرین ‪ .‬این بچه‬ ‫با هم سن وسال هایش فوتبال بازی می کرد‪ .‬ایستاد شدیم‬ ‫و س��یل کردیم ‪ .‬وقتی توپشان غلتید میان جوی اب ‪ ،‬این‬ ‫بچه دوید توپ را گرفت ‪ .‬ولی پوست تربوز را که دید مغز‬ ‫ت‬ ‫هم دارد‪ ،‬توپ را طرف بچه های دیگر انداخت و پوس ‬ ‫تربوزه گرفت ‪ .‬گفتم «چتل است ‪ ،‬دور بینداز‪ ».‬رنگش سرخ‬ ‫شد‪ .‬اما پوست تربوز را دور ننداخت ‪ .‬گفتم «پس همان طور‬ ‫ایستاد شو عکست را بگیرم ‪».‬‬ ‫هفتم ‪:‬‬ ‫این مرد ریش دراز قوماندان شان هس ‪ .‬ادم خوبی بود‪ .‬وقتی‬ ‫گله کردم َک ْمره ام را عسکرهایش گرفته ‪ ،‬فورا گرفت و پس‬ ‫برایم داد‪ .‬بعد خنده کرد و گفت ‪« .‬حالی یک عکس از ما‬ ‫نمی گیری ؟» مه گفتم «روی دو چشم ‪ ،‬قوماندان صاحب ‪.‬‬ ‫عکس برای شما می زیبد‪».‬‬ ‫ششم ‪:‬‬ ‫اینجا پای یک کوه اس ‪ .‬نام کوه از یادم رفته اس ‪ .‬سه شبانه‬ ‫روز در خان��ه این پیرمرد ماندی��م ‪ .‬مرد مهمان نوازی بود‪.‬‬ ‫می گفت یک بچه اش در جنگ شهید شده ‪ .‬بچه دیگرش‬ ‫سالها می شه که خارج رفته ‪ .‬نمی دانست کدام کشور‪ .‬او بود‬ ‫و زنش با بچه چهارده ساله که گله کوچک گوسفندش را‬ ‫روزها دور و پیش حویلی اش می چراند‪ .‬ان س��ه روز راه‬ ‫اصال نفهمیدیم چه رقم تیر ش��د‪ .‬از اختالط های پیرمرد‬ ‫سیر نمی شدیم ‪ .‬پیشین که می ش��د‪ ،‬داس و ریسپانش را‬ ‫می گرفت ‪ ،‬می رفت لبهای نهر‪ ،‬علف درو می کرد‪ .‬ما هم‬ ‫همراهش می رفتیم ‪ .‬مانده که می شد‪ ،‬توله اش را می گرفت‬ ‫و می زد‪.‬‬ ‫پنجم ‪:‬‬ ‫این عکس بچه پیرمرداس ‪ .‬از ما پرسان می کرد که «شما از‬ ‫کجا امدین ‪ .‬خانه تان کجاس ‪».‬گفتم «خانه ما در شهر اس ‪.‬‬ ‫ده ش��هر بسیار چیزا هس که اینجا تا اخر عمر نمی بینی ‪.‬‬ ‫دلت می شه با ما بروی ؟» گفت «از اینجا کوچ کنیم ؟» گفتم‬ ‫«نه ‪ .‬تنها خودت ‪ ».‬گفت «نه تنهایی نمی روم ‪ .‬دِق می شوم ‪».‬‬ ‫مادر گفت ‪« :‬راست می گه ‪ .‬حاال تو که در این یک ونیم سال‬ ‫از مه دور بودی ‪ ،‬از پشتم دِق نشده بودی ؟»‬ ‫خندید‪ .‬صادق چیزی نگفت ‪.‬‬ ‫چهارم ‪:‬‬ ‫صادق و دوتا دوس��تش در س��مت راست ابشاری بلند‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫می توان متصور بود بزرگ کرده است‪ ،‬بر خالف حرکت‬ ‫داستان در پایان به موجودی حقیر و بی مایه تبدیل می کند‪.‬‬ ‫اما اخرین داستان که نمونه دیگر و البت ه برجسته ای از نوع‬ ‫داستان های وضعیت این مجموعه است‪« ،‬ماهی» نام دارد‪.‬‬ ‫در این داستان‪ ،‬تمام دغدغه مدیر یک گروه فعال در عرصه‬ ‫حقوق بش��ر‪ ،‬به چنگ اوردن و صید ماهی است‪« :‬بدون‬ ‫ماهی قس��م خورده ام که نمی روم خانه!» او حاضر است‬ ‫فرم های پرسش و نظرخواهی را خودش پر کند و دیگر‬ ‫تحقیقات را هم فدا کند تا یک وعده غذای ماهی به دست‬ ‫بیاورد؛ و البته این کار را هم می کند!‬ ‫چیزی که پس از خواندن داستان های اقای تقی واحدی‬ ‫در ای��ن کتاب برای خواننده ای مثل من جالب اس��ت‪،‬‬ ‫لذت بردن از داستان هایی است که در معنای کالسیکش‬ ‫فاقد قصه هس��تند‪ .‬به این معنی که ما در این داستان ها‬ ‫صرف��ا با بخش میانی فرم کالس��یک داس��تان روبه رو‬ ‫هس��تیم‪ .‬نه پاره اغازینی وجود دارد و نه پاره پایانی ای‪.‬‬ ‫داستان درس��ت از جایی که پاره میانی شروع می شود‪،‬‬ ‫اغ��از ش��ده و درس��ت در جایی که بای��د وارد بخش‬ ‫پایانی ش��ود‪ ،‬تمام می شود‪ .‬ما در این میان صرفا تالش‬ ‫شخصیت هایی را می بینیم که در دل ماجرایی بغرنج گیر‬ ‫افتاده اند و به ظاهر راه برون ش��دی هم برایشان متصور‬ ‫نیس��ت‪ .‬موقعیت ها عموما ایستا هستند و شخصیت ها‬ ‫منفعل‪ .‬هیچ تالشی از سوی شخصیت ها برای خروج‬ ‫از بحران ها دیده نمی شود‪ .‬انان سرنوشت را پذیرفته اند‬ ‫و تسلیم واقعیت ایستای زندگی شده اند‪ .‬انان ادم هایی‬ ‫تنها هس��تند که با دردها و رنج های شان کنار امده اند و‬ ‫ح��رف اخر اینکه اقای تق��ی واحدی در این مجموعه‬ ‫اعتنای چندانی به ساختار کالسیک قصه نویسی ندارد‪.‬‬ ‫او بیش��تر در پی طرح وضعیت های بغرنجی است که‬ ‫ادم هایش پذیرفته اند و با انها زندگی می کنند ؛ ادم هایی‬ ‫ک ه چه بسا اگر نویسنده ای دیگر سراغ شان را می گرفت‪،‬‬ ‫تالش می کردند ب��ه نحوی از این وضعیت نجات پیدا‬ ‫کنند؛ و انگاه داستانی کالسیک شکل می گرفت!‬ ‫* چهارشنبه اخر؛ تقی واحدی؛ افغانستان‪ ،‬کابل؛ خانه ادبیات‬ ‫افغانستان؛ چاپ اول‪1387‬‬ ‫**یکی از دیالوگ های داستان ملوک از همین مجموعه‬ ‫روی تخته سنگی نشسته اند‪ .‬صادق گفت ‪« .‬زیباترین‬ ‫جایی بود که من دیده بودم ‪ .‬نه از خاطر این ابش��ار‪ .‬از‬ ‫خاطر پرنده های زیاد و رنگارنگش ‪ .‬رفیق خوده گفتم‬ ‫پرنده ها د یافتن جاهای زیبا از ما باهوش ترن ‪ .‬ولی او‬ ‫گفت نه ‪ .‬انها ازادترن انها ازادن به هر جا که بخواهن‬ ‫پرواز کنن و بشینن ‪».‬‬ ‫سوم ‪:‬‬ ‫مادر عکس را که دید‪ ،‬چشمانش را اب زد‪ .‬او و زیبا‪،‬‬ ‫ص��ادق را در اغوش گرفته اند‪ .‬عکس خیره امده بود‪.‬‬ ‫صادق گفت ‪« :‬باور نمی کنم ش��ما این قدر مرا دوست‬ ‫داشتهباشین !»‬ ‫گیالس چایش را گرفت و شپ کرد‪ .‬مادر گفت ‪« :‬زیبا‬ ‫شنیدی چه گفت ؟»‬ ‫زیبا س��رش را از روی زانوهایش برداشت ‪ .‬گفت ‪« :‬او‬ ‫هیچ چیز را باور نداره ‪ .‬عسکرگیری را هم باور نداشتی ‪.‬‬ ‫هرچه می گفتم احتیاط کو‪ ،‬می گفتی نمی دان م ترخیصی‬ ‫خط دارم و فالن دارم ‪ . . .‬اخر شم د خود خوردی ‪».‬‬ ‫دوم ‪:‬‬ ‫صادق و زیبا در باغچه حویلی نشسته اند‪ .‬زیبا نرگس‬ ‫را در بغل گرفته اس��ت و روی دس��ت صادق کبوتر‬ ‫خاکستری رنگی هست ‪.‬‬ ‫یکم ‪:‬‬ ‫صادق گفت ‪« :‬اینجا ک��ه یازده تا عکس اس ‪ .‬یک تای‬ ‫دیگرش کو؟»‬ ‫زیبا جواب داد‪« :‬نبی گفت یک قطعه اش سوخته ‪».‬‬ ‫*برگرفته از مجموعه داستان گلدان خالی‪ ،‬نشر عرفان‬ ‫‪51‬‬ ‫پرونده ویژه‬ ‫باز خوانی رمان گلیمباف نوشته تقی واحدی‬ ‫تار و پود گلیم‬ ‫محمدجواد خاوری‬ ‫اگر قرار باشد حرف اخر را اول بگویم‪ ،‬رمان گلیمباف‬ ‫جزو بهترین اثار داستانی است که تا کنون در افغانستان‬ ‫نوشته شده اس��ت‪ .‬ولی نمی دانم چرا تاکنون در سایه‬ ‫مان��ده و ارزیابی در خوری در م��وردش انجام نگرفته‬ ‫اس��ت‪ .‬ایا این اثر اگر به زبانی غیر از فارس��ی نوشته‬ ‫می شد یا در کشوری غیر از افغانستان انتشار می یافت‬ ‫ب��از این چنی��ن مهجور می ماند؟ به ه��ر حال ما نباید‬ ‫منتظر بنشینیم که اول دیگران بیایند خوبی یا بدی اثری‬ ‫را تعیی��ن کنند‪ ،‬ان وقت ما بیایی��م مطابق ان قضاوت‬ ‫کنیم‪ .‬نویسندگان و منتقدین ما در معرفی و بازخوانی‬ ‫یک اثر باید وظیفه و مس��ئولیت داشته باشند تا اثاری‬ ‫مث��ل گلیمباف در انزوا باق��ی نماند‪ .‬حتی اگر از منظر‬ ‫داس��تانی ننگریم و به لحاظ موضوع نظر داشته باشیم‬ ‫که جایگاه زن در جامعه س��نتی افغانس��تان است (و‬ ‫ا مروزه ط��رف داران فراوان دارد) ‪ ،‬بای��د این اثر مورد‬ ‫توجه قرار می گرفت‪.‬‬ ‫ب��ه هر ح��ال طوری ک��ه صاحب این نوش��ته درک و‬ ‫احس��اس کرده اس��ت‪ ،‬گلیمب��اف یک اث��ر جذاب‪،‬‬ ‫خواندنی و محکم است‪ .‬گلیمباف داستان زن و جنگ‬ ‫اس��ت‪ .‬البته جنگ در بک راند و زن روی صحنه‪ .‬پاتو‬ ‫که شخصیت اصلی است و داستان از زبان او به شیوه‬ ‫تک گویی روایت می شود‪ ،‬برای دومین بار مشغول بافتن‬ ‫گلیم عروس��ی خود است‪ .‬اما این بار نه به شوق که به‬ ‫اکراه‪ .‬او یک بار گلیم عروس��ی خود را به شوق بافته‬ ‫بود اما جنگ او را بیوه کرد و سپرد به سرپنجه تقدیر یا‬ ‫سنت اجتماعی‪ .‬داستان شکوه های او از جبر سرنوشت‬ ‫و ناتوانی او در مقابل این جبر اس��ت‪ .‬او مجبور است‬ ‫گلیمی را که هیچ میلی به بافتن ان ندارد با اکراه ببافد‬ ‫و با هر تاری که می اندازد ش��ومی سرنوشت خود را‬ ‫رقم بزند و با هر رجی که پیش می رود به نابودی خود‬ ‫نزدیک تر شود‪:‬‬ ‫«ش��ورک ها را تیر کردم و زدم؛ دب دب دب‪ ...‬با خود‬ ‫گفتم‪ ،‬گپ ننه مه هم بی دلیل نیس��ته؛ اگر امروز نبافم‪،‬‬ ‫ناعالج صبا ببافم‪ .‬از تقدیر گریز نموش��ه‪ .‬چیزی که د‬ ‫پیش��انی ادم نوشته باشه‪ ،‬حتما س��ر ادم میایه‪ .‬نباید د‬ ‫کارای خدا شک روا کنیم‪( ».‬ص ‪)9‬‬ ‫او چن��ان در چنگال تقدیر گرفتار اس��ت که ازادی را‬ ‫فقط ب��ه اواز می تواند ارزو کند‪« :‬قوقوقو بلگ چنار‪،‬‬ ‫دخترا شیشته قطار‪ ،‬کاشکی کفتر می بودم‪ »...‬جامعه ای‬ ‫ک��ه پات��و در ان زنده گ��ی می کند‪ ،‬جامعه خش��ن و‬ ‫بی رحمی اس��ت‪ .‬هیچ کس حرف دل او را نمی فهمد‪.‬‬ ‫ب��ه جای این که بیایند با او ه��م دردی کنند و با زخ م‬ ‫زبان بر زخم او نمک می پاش��ند‪ .‬بابر ‪ -‬شوهر دل خواه‬ ‫او ‪ -‬را جنگ کش��ته اس��ت‪ .‬اما دیگران از بد قدمی او‬ ‫می دانند؛ عروس سرخور‪.‬‬ ‫«قبول داشتم گپ ننه ام را‪ .‬هزار که می کردم‪ ،‬بخت که‬ ‫نداش��تم‪ .‬نامم بد بود‪ .‬اگر بابر زنده می ماند‪ ،‬کجا طعنه‬ ‫ه��ر ناکس رقم مرمی د جان��م کار می کرد که بگوین‬ ‫س��ر ش��وی خوده خورد‪ ... .‬هر جای که زن ها جمع‬ ‫می شدن و قصه ش��ور می خورد‪ ،‬خوده تیار می کردم‪.‬‬ ‫عذاب می کش��یدم که از ده��ان کدامش این گب خطا‬ ‫بخوره؛ فالنی سر شوی خوده خورد!» (ص ‪)6‬‬ ‫در گلیمباف زن محکوم به امر تقدیر و خواس��ت مرد‬ ‫است‪ .‬تقدیر او را موجودی ضعیف افریده است‪ .‬نه تنها‬ ‫او را ک��ه جنس مادینه تمام حیوانات را‪ .‬هر چه قوت‪،‬‬ ‫شکوه و زیبایی اس��ت در جنس نرینه قرار داده شده‪.‬‬ ‫‪52‬‬ ‫فقط مورچه هایند که نر و ماده ش��ان فرق نمی ش��وند‪.‬‬ ‫شاید انها هم فرق ش��وند و ما نتوانیم دریابیم‪ .‬همین‬ ‫تقدی��ری که او را ناتوان افری��ده طبعا قدرت انتخاب‬ ‫و اختیار هم به او نداده اس��ت‪ .‬زن باید پیرو خواست‬ ‫مرد باش��د‪ .‬زن خوب زنی است که بیشتر مطیع مرد‬ ‫با شد و بهتر خواس��ته های او را براورده کند‪« .‬ارزش‬ ‫ما د همین گلیمبافی بود‪ .‬دختر فالنی خوب گلیمباف‬ ‫اس��ته‪ ،‬باید قلینش زیاد باش��ه‪ .‬تا که هر دختر تالش‬ ‫می کرد که نام خوده د گلیمبافی بکشه‪َ .‬رو – َرو ببافه‬ ‫و خ��وب ببافه و باز مردا بهانه پیدا کنن که برون مزار‬ ‫و کب��اب بخورن و چکر بزن��ن‪( ».‬ص ‪ )54‬بابر را هم‬ ‫او انتخ��اب نکرده بود‪ .‬وقتی بابر پنه��ان از دیده ها او‬ ‫را در اغوش کش��ید‪ ،‬پاتو از اندام مردانه او خوش��ش‬ ‫امد و ارزو کرد دست های او روی تمام بدنش بلغزد‪،‬‬ ‫اما نتوانس��ت خوشی خود بروز دهد‪ .‬وقتی بابر کشته‬ ‫ش��د‪ ،‬صفدر‪ ،‬ب��رادر بابر از او خواس��ت دومین زنش‬ ‫ش��ود‪ .‬پاتو نه از صفدر خوش��ش می ام��د و نه از زن‬ ‫دوم ش��دن‪ ،‬اما برادر او خواهر صفدر را می خواست‬ ‫و ب��ا صفدر گ��پ زده بود که خواهران خودش��ان را‬ ‫س��رالیش کنند‪ .‬پس حاال که برادر خواس��ته بود مگر‬ ‫می شد نه گفت؟ پس ناچار باید گلیم عروسی اش بار‬ ‫دیگر ببافد‪ .‬اما این گلیم چرا بافته نمی ش��ود؟ به رغم‬ ‫اینکه مادر‪ ،‬برادر و صفدر حوصله ش��ان سر رفته‪ ،‬چرا‬ ‫دست پاتو پیش نمی رود؟ فقط چند خط بیش نمانده‬ ‫اما پاتو ارزو می کند این چند خط هرگز بافته نشوند‪.‬‬ ‫روزها سرگلیم می نشیند و شانه می زند «دب دب دب‬ ‫‪ »...‬ولی به جای گلیم خیال می بافد‪ .‬ارزو می کند کاش‬ ‫مثل غچی ها می توانست هر جا دلش می خواهد برود‪.‬‬ ‫ ارزو می کن��د حاال که جنگ بابر را کش��ته‪ ،‬صفدر را‬ ‫هم بکش��د‪ .‬اما حاال که همه او را ب د یمن و س��رخور‬ ‫می گویند‪ ،‬اگر صفدر کشته شود چه خواهند گفت؟ نه‬ ‫بهتر است صفدر کشته نشود زیرا ان وقت هیچ کس او‬ ‫را به خاطر شومی اش به زنی نخواهد گرفت‪ .‬ان وقت‬ ‫مجبور است گیسش را در تنهایی و مجردی سفید کند‬ ‫بی اوالد و بی بنیاد‪.‬‬ ‫در چن��د پاراگ��راف باال به ط��ور خالصه داس��تان را‬ ‫باز خوان��ی کردیم‪ .‬حاال به تحلیل و بررس��ی داس��تان‬ ‫بپردازیم و ویژه گی هایش را پیدا کنیم‪.‬‬ ‫بگذاری��د در همی��ن ابتدا بگویم که موض��وع این اثر‬ ‫موضوع ن��وی نیس��ت‪ .‬زن و جنگ تا کن��ون دغدغه‬ ‫بس��یاری از نویسنده گان بوده اس��ت‪ .‬اما انچه به این‬ ‫اثر برجسته گی می دهد پرداخت اثر است‪ .‬نوع نگاهی‬ ‫که نویس��نده به جایگاه س��نتی زن دارد نگاهی بسیار‬ ‫معتدل و واقعی اس��ت‪ .‬نویسنده در این نگاه نخواسته‬ ‫اس��ت برای جلب توجه و ترحم‪ ،‬دس��ت به اغراق و‬ ‫س��یاه کاری بزند‪ .‬زن در ای��ن اثر نه کتک می خورد‪ ،‬نه‬ ‫دس��ت و پایش می ش��کند‪ ،‬نه می گرید‪ .‬فقط سکوت‬ ‫می کند و تحمل‪ .‬دردش را که بی پایان است‪ ،‬در درون‬ ‫می خورد و دم بر نمی اورد‪ .‬ش��کوه و شکایت دارد‪ ،‬اما‬ ‫داوری نیست که بشنود‪.‬‬ ‫داس��تان به روایت اول ش��خص بیان می شود‪ .‬از نوع‬ ‫تک گویی‪ .‬پاتو ش��خصیت محوری داس��تان یک روز‬ ‫از زندگ��ی اش را با خودش ح��رف می زند اما بلند تا‬ ‫ما هم بش��نویم‪ .‬داس��تان از صبح که افتاب زده است‬ ‫ش��روع می شود و غروب پایان می یابد‪ .‬ما در این یک‬ ‫روز پاتو را می شناس��یم و وضعیتی را که بر سرنوشت‬ ‫او و اطرافیانش حاکم اس��ت درک می کنیم‪ .‬داس��تان‬ ‫حرکت نسبتا کندی دارد‪ .‬اما نوع روایت این کندی را‬ ‫اقضا می کند‪ .‬داس��تان از اصل حادثه ای نیست که نیاز‬ ‫به حرکت س��ریع داشته باشد بلکه از نوع داستان های‬ ‫ش��خصیتی اس��ت و کندی حرکت به معرفی بیش تر‬ ‫ش��خصیت کمک می کند‪ .‬در واقع در این داس��تان ما‬ ‫بیش تر با درون ش��خصیت س��ر و کار داریم تا برون‬ ‫او‪ .‬و همین توقف در درون اس��ت که ما را هر لحظه‬ ‫به او نزدیک تر می کند‪ .‬با این حال داستان از ان اندازه‬ ‫کشش برخوردار است که خواننده مشتاق ادامه ماجرا‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫گرچه هیچ داس��تانی بدون طرح نمی شود‪ ،‬اما اهمیت‬ ‫طرح نس��بت به نوع داس��تان دارای ش��دت و ضعف‬ ‫اس��ت‪ .‬داستان های برون گرا بیش تر بر طرح های قوی‬ ‫متکی هس��تند‪ ،‬اما داستان های ارام و دورن گرا بیش تر‬ ‫بر بیان حاالت تاکید دارند‪ .‬گلیمباف اثری اس��ت که‬ ‫نمی ش��ود روی طرح ان زیاد توقف کرد‪ .‬برجسته گی‬ ‫این داستان به دلیل ویژه گی روایتی ان‪ ،‬در بیان حالت‬ ‫و وضعیت اس��ت که انصافا بس��یار خوب انجام یافته‬ ‫اس��ت‪ .‬به عبارت دیگر در این داس��تان زدن و کشتن‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫سیاست‬ ‫ادبیات‬ ‫وج��ود ندارد ت��ا هیجان ما را برانگی��زد‪ ،‬بلکه روی‬ ‫عواطف تکیه ش��ده است‪ .‬به این جهت است که در‬ ‫درجه باالیی احس��اس ما را بر می انگی��زد و ما را با‬ ‫شخصیت اصلی هم درد و هم دل می کند‪ .‬کشمکش‬ ‫در درون ش��خصیت ها است‪ .‬بیرون جنگی است که‬ ‫دیده نمی ش��ود و فقط صداهای انفجارهایی از دور‬ ‫ِ‬ ‫جنگ سایه وار باعث‬ ‫شنیده می شود و بس؛ اما همین‬ ‫بزرگ تری��ن دغدغه و کش��مکش های درونی افراد‬ ‫شده است‪ .‬اگر پاتو را بیوه کرده‪ ،‬همین جنگ کرده‬ ‫و اگر او مجبور اس��ت زن دوم صفدر شود‪ ،‬باز هم‬ ‫به خاطر همین جنگ اس��ت و تنه��ا چیزی هم که‬ ‫می تواند او را از چنگ صفدر نجات دهد باز همین‬ ‫جنگ خواهد بود‪.‬‬ ‫داستان طوری نوشته شده که باید یک نفس خواند‪.‬‬ ‫فصل بندی مش��خصی ندارد که ب��ه خواننده اجازه‬ ‫تنفس و توقف بدهد‪ .‬به راس��تی جایز نیست که با‬ ‫سکته ها و توقف گاه ها رش��ته افکار و خیاالت پاتو‬ ‫را گسست‪ .‬دغدغه ذهنی پاتو انقدر شدید و عمیق‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫اس��ت که باید نشس��ت و گوش داد تا به سرانجامی‬ ‫منتهی ش��ود و خیال خود او و خواننده را راحت کند‪.‬‬ ‫ب��ا این حال بندهای کوچکی هس��ت که می تواند در‬ ‫پرش های ذهنی راوی کمک کند‪ .‬این پرش ها در متن‬ ‫با س��تاره مشخص شده اند که هر کدام فقط جای یک‬ ‫سطر را گرفته است‪.‬‬ ‫صحنه و فضای اصلی داستان قطعا ذهن راوی است‪،‬‬ ‫اما همین فضای ذهنی هم منعکس کننده فضای بیرونی‬ ‫و متاثر از ان اس��ت‪ .‬موقعیت مکانی داستان روستایی‬ ‫است در شمال افغانستان در منطقه ترکستان و موقعیت‬ ‫مکانی ان دوران تجاوز ارتش شوروی‪ .‬جنگی که در‬ ‫این داس��تان گفته می ش��ود‪ ،‬جنگ مجاهدین است با‬ ‫قوای متجاوز ش��وروی‪ .‬جنگی بس��یار نابرابر که جز‬ ‫ب��ه امداد الهی و حوادث طبیع��ی نمی توان از پس ان‬ ‫برام��د‪ .‬چند روس��تایی اموزش ندیده با س�لاح های‬ ‫ابتدایی چه طور می توانند در مقابل تانک های غول پیکر‬ ‫بایستند‪ .‬مگر اینکه باران شدیدی ببارد و زمین را گل‬ ‫کند تا قوا مجبور به بازگشت شود‪ .‬همان گونه که سال‬ ‫قبلش چنین ش��ده بود؛ اما باران هم اگ��ر ببارد و قوا‬ ‫بازگشت هم کند باز هم ممکن است پاتو بابر خود را‬ ‫از دست بدهد و به خاک سیاه بنشیند‪.‬‬ ‫نقطه قوت داستان شخصیت پردازی ان است‪ .‬داستان‬ ‫را فقط پاتو پر کرده اس��ت با ذهنیات و دغدغه هایش‪.‬‬ ‫ما هر ط��رف رو می کنیم پاتو را می بینیم و پاتو هم با‬ ‫گفتار و رفتارش مرتب خود را برای ما بازگو می کند‪.‬‬ ‫گ��ر چه در همین یک روز از زنده گی پاتو تغییری در‬ ‫سرنوشت او علی الظاهر رخ می دهد‪ ،‬ولی این یک روز‬ ‫زمان کافی برای ایجاد تغییر در شخصیت پاتو نیست‪.‬‬ ‫پاتو در پایان روز همان کسی است که صبح بود‪ .‬حتی‬ ‫تغییری که در سرنوش��ت او ایجاد شده به معنی بهبود‬ ‫وضعیت و حال او نیس��ت‪ .‬از یک رنج رها ش��ده به‬ ‫ه��زار رنج دیگر گرفتار امده اس��ت‪ .‬پاتو در وضعیتی‬ ‫ق��رار دارد که نه جامعه به او اجازه تغییر ش��خصیت‬ ‫می دهد و نه خ��ود ان توانایی را دارد‪ .‬او فرد منفعلی‬ ‫اس��ت که با مرور ذهنیات و اف��کارش فقط الیه های‬ ‫بیش تری از ش��خصیت خود و شرایطی را که او را در‬ ‫بر گرفته اس��ت‪ ،‬اش��کار می کند‪ .‬اگر قرار باشد تغییر‬ ‫احتمالی هم رخ بدهد‪ ،‬در دستان تقدیر خواهد بود که‬ ‫البته تقدیر همیشه نامهربان بوده و چشم امیدی به ان‬ ‫نمی توان داشت‪:‬‬ ‫«گلیم خاک مانده سرنوش��تم شده‪ .‬از روزی که دست‬ ‫چپ و راست خوده شناختیم گلیم بوده و مه‪ .‬دو روز‬ ‫بی کار نبودیم که باز گلیم هش��ته شده‪ .‬تا جان داریم‪،‬‬ ‫باید گلیم ببافیم تا نفس بکشیم و گفته کاکا تیل و چای‬ ‫و شکر و نموفامم چی بخیریم‪ .‬نمی دانم این قدر گلیم‬ ‫کدام سوی دنیا موره؟ زن هایشان البت گلیم نموبافن‪.‬‬ ‫نیک د روی ش��ان‪ .‬بی غم شیش��ته اند و گلیم های بافته‬ ‫شده را زیر پای خود می ندازن‪( »...‬ص ‪)53‬‬ ‫تعدادی ش��خصیت فرعی در داستان وجود دارند که‬ ‫بس��یار کم نقش اند‪ .‬تنها شخصیتی که نقش بیش تری‬ ‫دارد‪ ،‬مادر پاتو است‪ .‬شخصیت های فرعی اگر حضور‬ ‫و فعالیت��ی دارند در خدمت معرفی ش��خصیت اصلی‬ ‫است‪.‬‬ ‫مادر در این زمینه نقش به سزایی دارد‪ .‬او تنها شخصیتی‬ ‫تو گو را با شخصیت‬ ‫است که بیش ترین تماس و گف ‬ ‫اصلی دارد‪ .‬نحو ه ورود شخصیت های فرعی به داستان‬ ‫بس��یار طبیعی است‪ .‬ناگهان وارد داستان نمی شوند که‬ ‫خواننده لق لق به انها نگاه کند‪ .‬مثال بابر جوا ن مرگ با‬ ‫صلوات بر مرده گان وارد داس��تان می شود‪ .‬یعنی وقتی‬ ‫پاتو صلواتی به روح او هدیه می کند‪ ،‬ما می فهمیم که‬ ‫پس بابری هم در کار است که کشته شده است‪ .‬بعد از‬ ‫ان دیگر بابر برای ما اشنا است‪ .‬یا کاکا وقتی خروس‬ ‫ناوق��ت اذان می گوید‪ ،‬حرفش پی��ش می اید و زمینه‬ ‫برای ورودش اماده می شود‪ .‬در کل نویسنده با قدرت‬ ‫نویس��نده گی خود هم ش��خصیت ها و هم حوادث را‬ ‫بسیار طبیعی وارد داستان می کند‪.‬‬ ‫داس��تان در عی��ن اینکه یک تک گویی بلند اس��ت اما‬ ‫تو گو های��ی که بین‬ ‫تو گ��و خالی نیس��ت‪ .‬گف ‬ ‫از گف ‬ ‫اش��خاص از ذه��ن راوی می گذرد‪ ،‬بس��یار طبیعی و‬ ‫تو گوها با ش��خصیت ها‬ ‫پرقدرتن��د‪ .‬تناس��ب این گف ‬ ‫بسیار خوب رعایت ش��ده و به جرات می توان گفت‬ ‫در ش��خصیت پردازی خ��وب توانس��ته اند نقش ایفا‬ ‫تو گوها کوتاه و موجزن��د و خوب به دل‬ ‫کنن��د‪ .‬گف ‬ ‫می نشینند‪:‬‬ ‫گفتم ‪ « :‬بروم که َک َ‬ ‫لکل ننه من حالی بلند نش��وه‪ .‬گلیم‬ ‫سبیل مانده سر میخ استه‪».‬‬ ‫«گلیم طویه موگی؟»‬ ‫تقِت خنده کرد‪ .‬چنان مغزم خراب شد که دلم شد‬ ‫قِ ‬ ‫بگویم خنده مرگ خوده می کنی‪ .‬الکن الحول کردم و‬ ‫فقط گفتم‪« :‬خاله بازی دیگه ازی گپا نزنی!»‬ ‫ک��ه از ترموس چای ریخ��ت د گیالس ها و گفت که‪:‬‬ ‫«زی��اد غصه نکو‪ .‬زن صفدر هم رقم مه س��اده اس��ته‬ ‫بیچاره‪».‬‬ ‫فوری جواب دادم‪« :‬خدا از ش��ما ساده ها نجات بته‪»...‬‬ ‫(ص‪)63‬‬ ‫از انجایی که داستان با زاویه دید اول شخص محدود‬ ‫روایت می شود و داستان در حقیقت یک دیالوگ بلند‬ ‫است‪ ،‬نویسنده ترجیح داده در روایت از لهجه استفاده‬ ‫کند‪ .‬چون صحنه داس��تان یکی از مناطق هزاره نشین‬ ‫است و ش��خصیت ها از قوم هزاره اند‪ ،‬داستان سراسر‬ ‫به لهجه هزاره گی روایت شده است‪ .‬استفاده از لهجه‬ ‫دارای محاس��ن و معایبی است‪ .‬حس��نش این است‬ ‫که فضا را طبیعی تر و ش��خصیت ها را واقعی تر نشان‬ ‫می دهد و نیز خواننده می تواند با داس��تان صمیمی تر‬ ‫برخورد کند‪ .‬عیبش این است که متن را برای افرادی‬ ‫که اشنایی با ان لهجه ندارند سخت خوان می کند‪ .‬این‬ ‫باعث می ش��ود که خواننده نااشنا از ظرایف نثر کم تر‬ ‫لذت ببرد و چه بسا بسیاری از لغات و اصطالحات را‬ ‫نفهمد‪ .‬اگر داس��تان به صورت س��وم شخص روایت‬ ‫می ش��د و فقط دیالوگ ها با لهجه می امد این مشکل‬ ‫کم تر حس می شد‪ ،‬اما در داستانی که تمامش روایت‬ ‫اول ش��خص است‪ ،‬اس��تفاده از لهجه در سراسر متن‬ ‫حقیقتا مشکل ساز است‪ .‬در گلیمباف با اینکه نویسنده‬ ‫س��عی کرده اس��ت تا حد ممکن لهج��ه هزا ره گی را‬ ‫به صورت مالیم و تعدیل ش��ده اس��تفاده کند ولی باز‬ ‫هم میزان شکس��ته گی کلمات به اندازه ای هست که‬ ‫خوانن��ده خود را با یک متن لهجه ای رو به رو می کند‪.‬‬ ‫ممکن اس��ت گفته شود ش��خصیت بی سواد و عامی‬ ‫مثل پات��و نمی تواند کتابی حرف بزن��د‪ ،‬اما این گفته‬ ‫نمی تواند نویس��نده را ملزم به اس��تفاده از لهجه کند‪.‬‬ ‫چون داس��تان را در واقع نویس��نده با س��واد روایت‬ ‫می کن��د‪ .‬انچه نویس��نده ب��ه ان ملزم اس��ت تطابق‬ ‫گفتار شخصیت با ش��ان و موقعیت او و دغدغه ها و‬ ‫ارزوهایش است و این از هنرمندی نویسنده است که‬ ‫بتواند با اس��تفاده از نثر ساده و به کار بردن کلمات و‬ ‫اصطالحات معمولی‪ ،‬گفتار را به ش��خصیت نزدیک‬ ‫کند بدون اینکه کلمات را بش��کند و مشکالت ناشی‬ ‫از لهجه را باعث شود‪ .‬البته نویسنده هنرمند می تواند‬ ‫از اصطالحات و تکیه کالم ه��ا و واژه های خاص ان‬ ‫لهجه‪ ،‬در ایجاد فضای بومی بهره ببرد‪.‬‬ ‫س��خن اخر که لُب ان در اول گفته شد این است که‬ ‫گلیمباف اثری بسیار خوش دست و خوش فرم است‪.‬‬ ‫چیز کم و زیادی در ان به چش��م نمی خورد‪ .‬نویسنده‬ ‫در عی��ن اینکه پرداخت خوبی داش��ته از افتادن به دام‬ ‫فرم گرای��ی گیج کننده مصون مانده‪ .‬اف��راط در فرم و‬ ‫اغراق در محتوا به چش��م نمی خورد‪ .‬داس��تان به طور‬ ‫طبیعی خودش را پیش می برد و خواننده را با رضایت‬ ‫با خود همراه می کند‪.‬‬ ‫‪53‬‬ ‫هفت‬ ‫عالمه فضل اهلل؛ مرجعی فرا ملی‬ ‫حسن هانی زاده ‪ /‬روزنامه نگار و کارشناس مسائل خاورمیانه‬ ‫داس��تان مرجعیت در مثلث شیعی ایران‪ ،‬عراق و لبنان‬ ‫رنجنامه ای اس��ت که گس��تره زمانی وسیعی از تاریخ‬ ‫‪ 1400‬ساله اسالم را تشکیل می دهد‪.‬‬ ‫بیش از یکهزارس��ال پیش زمانی که ش��یخ ابو جعفر‬ ‫محمد ابن الحسن الطوس��ی معروف به شیخ الطائفه و‬ ‫ی را‬ ‫موسس حوزه علمیه نجف بنای یک گفتمان علم ‬ ‫برای تبیین حقانیت اهل البیت علیهم السالم پایه گذاری‬ ‫کرد کتابخانه ش��خصی و من��زل وی در منطقه الکرخ‬ ‫بغداد مورد هجوم و غارت قرار گرفت‪ .‬مراجع ش��یعه‬ ‫نیز در طول تاریخ تش��یع ک��م و بیش مورد بی مهری‬ ‫ارباب��ان زر و زور و قدرت ه��ای محل��ی و منطقه ای‬ ‫قرار گرفته اند‪ .‬محمد مهدی الجواهری‪ ،‬ش��اعر بزرگ‬ ‫عراقی و نوه مرجع بزرگ تشیع محمد حسین النجفی‬ ‫«صاح��ب جواه��ر» به ذکر خاط��ره ای از مظلومیت و‬ ‫ساده زیس��تی یکی از بزرگترین مراج��ع تقلید جهان‬ ‫تشیع پرداخته است‪.‬‬ ‫الجواهری که در س��ال ‪ 1997‬در س��ن ‪ 96‬سالگی در‬ ‫س��وریه فوت کرد و در قبرس��تان زینبیه دمش��ق دفن‬ ‫شد‪ ،‬س��ال ها تحت تعقیب رژیم صدام قرار داشت و‬ ‫به صورت پناهنده در سوریه زندگی می کرد‪ .‬او تعریف‬ ‫می کرد زمانی که به عنوان رئیس تش��ریفات در دربار‬ ‫ملک فیصل اول پادش��اه عراق خدمت می کرد‪ ،‬مرجع‬ ‫بزرگ جهان تشیع ایت اهلل س��ید ابوالحسن اصفهانی‬ ‫دچار کسالت شد‪ .‬به دستور پادشاه عراق وی و رئیس‬ ‫دفتر ملک فیص��ل اول ماموریت یافتند تا در نجف از‬ ‫مرجع بزرگ تش��یع عیادت کنند‪ .‬الجواهری می گوید‬ ‫زمانی که وارد کوچه های تنگ وباریک منتهی به بیت‬ ‫ایت اهلل العظم��ی سید ابوالحس��ن اصفهانی در نجف‬ ‫ش��دیم تصادفا س��قای منطقه در حالی که مشک های‬ ‫اب را روی چارپای��ان خ��ود ق��رار داده بود از کوچه‬ ‫عبور می کرد‪.‬‬ ‫در ان زم��ان ش��هر نجف لوله کش��ی اب نداش��ت و‬ ‫س��قاها با مشک‪ ،‬اب اش��امیدنی را در مقابل دریافت‬ ‫مبلغ��ی پول به خانه ها حمل می کردند و در کوزه های‬ ‫بزرگی ک��ه به «حبان��ه» معروف بودن��د‪ ،‬می ریختند‪.‬‬ ‫هنگامی که سقا از در منزل مرجع بزرگ عبور می کرد‬ ‫ایت اهلل سید ابوالحس��ن اصفهانی از منزل خارج ش��د‬ ‫‪54‬‬ ‫و با وضعیت جس��می خود از س��قا خواس��ت تا یک‬ ‫مشک اب را در «حبانه» منزل ایشان خالی کند اما سقا‬ ‫بی اعتن��ا به راه خود ادامه داد‪ .‬محمد مهدی الجواهری‬ ‫می افزای��د‪« :‬من بالفاصله به دنبال س��قا دویدم و علت‬ ‫بی اعتنایی وی را به مرجع بزرگ جویا شدم‪.‬‬ ‫س��قا پاسخ داد مدتی اس��ت که من اب را به در منزل‬ ‫ای��ن «س��ید» می ب��ردم اما ح��دود یک ماه اس��ت که‬ ‫ح��ق الزحمه م��را پرداخت نک��رده زیرا پ��ول ندارد‬ ‫ومی گوید بع��دا پرداخت می کند‪».‬الجواهری می گوید‬ ‫من بالفاصله طلب س��قا از مرج��ع بزرگ را پرداخت‬ ‫به منزل‬ ‫ک��ردم و از او خواس��تم که چند مش��ک اب ‬ ‫مرجع بزرگ برساند‪ .‬وی می افزاید من به دلیل اشنایی‬ ‫با روحیه مراجع و ساده زیس��تی ان��ان چندان تعجب‬ ‫نکردم اما رئیس دفتر پادش��اه که یک سنی مذهب بود‬ ‫از مشاهده این وضعیت به شدت متاثر شد و مراتب را‬ ‫به پادش��اه عراق گزارش داد‪.‬بعد از این حادثه بود که‬ ‫دولت وقت عراق دس��تور داد تا طرح لوله کش��ی اب‬ ‫اشامیدنی شهر نجف به اجرا گذاشته شود‪.‬‬ ‫محمد مه��دی جواه��ری می افزاید باوجود ش��رایط‬ ‫دش��وار زندگی ف��ردی و ساده زیس��تی مراجع بزرگ‬ ‫نجف به دلیل ارتباط گس��ترده این مراجع با توده های‬ ‫مستضعف و مخالفت انان با رژیم الئیک وقت عراق‪،‬‬ ‫هرگز به درخواس��ت پادشاهان وقت این کشور برای‬ ‫مالقات با مراجع پاسخ مثبت نمی دادند‪.‬‬ ‫مراج��ع تقلی��د در ای��ران‪ ،‬ع��راق و لبن��ان هم��واره‬ ‫نق��ش تاثیر گ��ذاری در مقابل��ه ب��ا س��تم حاکمان و‬ ‫زیاده خواهی های قدرت های س��لطه گر داشته و دارند‬ ‫و عالمه سید محمد حس��ین فضل اهلل یکی از مراجعی‬ ‫ب��ود که تاثی��ر فوق العاده ای در ش��کل گیری مقاومت‬ ‫اس�لامی داش��ت‪ .‬این مرج��ع بزرگ که پ��س از امام‬ ‫موسی صدر نقش تاثیر گذاری در شکل گیری مبارزات‬ ‫ضد صهیونیستی در لبنان داشت‪ ،‬در واقع صدای رسای‬ ‫شیعیان لبنان در گستره جهان اسالم تلقی می شد‪.‬‬ ‫رحل��ت مرج��ع ب��زرگ ش��یعیان لبنان عالمه س��ید‬ ‫محمد حسین فضل اهلل در شرایطی اتفاق افتاد که شیعیان‬ ‫لبنان بیش از هر زمان دیگر به ش��خصیت تاثیر گذاری‬ ‫مانند وی نیاز داشت‪ .‬عالمه سید محمد حسین فضل اهلل‬ ‫جزو مراجعی بود که دین‪ ،‬جهاد و سیاس��ت را در هم‬ ‫امیخت و فصل جدیدی از مبارزه علیه دش��منان امت‬ ‫اس�لام گشود تا جایی که دوس��ت و دشمن بر نقش‬ ‫تاثیر گذار وی در تقویت بعد جهادی مقاومت اسالمی‬ ‫ اعتراف داشتند‪ .‬عالمه فضل اهلل که اخیرا در بیمارستان‬ ‫بهم��ن بی��روت دارفانی را وداع کرد‪ ،‬در س��ال ‪1935‬‬ ‫میالدی در نجف اش��رف در خان��واده ای اهل علم و‬ ‫تقوا متولد شد‪.‬‬ ‫وی در س��ن ‪ 9‬سالگی وارد حوزه علمیه نجف شد و‬ ‫در دروس مراج��ع بزرگ ان زم��ان مانند ایات عظام‬ ‫بادکوب��ه ای‪ ،‬سید محس��ن حکیم‪ ،‬ابوالقاس��م خویی‪،‬‬ ‫شیخ حسین حلی و سید محمود شاهرودی شرکت کرد‪.‬‬ ‫وی نس��بت به اقران و همساالن خود در فهم دروس‬ ‫پیچیده فقهی و تفسیر قران و احادیث برتری داشت‪،‬‬ ‫به گونه ای که در س��ن ‪ 19‬سالگی دروس خارج فقه را‬ ‫به اتمام رساند‪ .‬وی در سن ‪ 24‬سالگی از مراجع بزرگ‬ ‫حوزه علمیه نجف اجازه اجتهاد در امور فقهی و دینی‬ ‫یاف��ت و در دوران جوانی به تدریس در حوزه علمیه‬ ‫نجف پرداخت‪ .‬نیاز ش��یعیان لبنان به ش��خصیت های‬ ‫تاثیر گذار شیعه وضرورت مبارزه با دخالت قدرت های‬ ‫منطقه ای و فرا منطقه ای برای به حاش��یه راندن شیعیان‬ ‫لبنان موجب ش��د تا عالمه فضل اهلل در سال ‪ 1966‬از‬ ‫عراق به لبنان مهاجرت کند‪.‬‬ ‫تاس��یس ح��ز ب اهلل لبنان در س��ال ‪ 1982‬میالدی‬ ‫موج��ب ش��د ت��ا عالم��ه فض��ل اهلل ع�لاوه ب��ر‬ ‫گس��ترش اندیشه های اس�لامی از رهگذر سلسله‬ ‫س��خنرانی های علم��ی‪ ،‬بع��د مبارزات��ی را نیز در‬ ‫کارنامه درخش��ان خود ثبت کند‪.‬‬ ‫اگاهی بخش��ی عالمه فضل اهلل نسبت به توطئه امریکا‬ ‫و رژی��م صهیونیس��تی و خطبه های پرش��ور وی در‬ ‫ضاحیه بیروت موجب ش��د تا موس��اد اسرئیل ترور‬ ‫این شخصیت بزرگ شیعه را در دستور کار خود قرار‬ ‫دهد‪ .‬در طول ‪ 30‬س��ال گذشته عالمه فضل اهلل حد اقل‬ ‫ش ترور س��ازمان یافته و پیچیده توسط عوامل‬ ‫از ش�� ‬ ‫موساد در بیروت جان س��الم به در برد‪ .‬مبارزه فکری‬ ‫عالمه فضل اهلل با اموزه های غلط و افراطی س��لفی ها‬ ‫که تالش داشتند نفوذ خود را در لبنان گسترش دهند‬ ‫از وی چه��ره معتدل��ی نزد اف��کار عمومی ملت های‬ ‫اسالمی ترسیم کرد‪ .‬پاسخ های علمی‪ ،‬مستدل‪ ،‬منطقی‬ ‫و هوشمندانه عالمه فضل اهلل به شبهات دینی مسلمانان‬ ‫محبویت وی را حتی نزد مسیحیان و اهل سنت لبنان‬ ‫افزایش داد‪ .‬او ارا و اندیشه های خود را با شجاعت و‬ ‫بدون هیچ گونه پرده پوشی از طریق رسانه های مختلف‬ ‫لبن��ان و از رهگذر حضور مداوم در مس��اجد حومه‬ ‫بیروت مط��رح می کرد تا جایی که جوانان مس��یحی‬ ‫و مس��لمان لبنان شیفته اندیش��ه های باز و روشنگرانه‬ ‫وی می شدند‪ .‬تاسیس ‪ 10‬موسسه خیریه و دار االیتام‪،‬‬ ‫چهار مرکز پزش��کی و بیمارس��تان‪ ،‬یک حوزه علمیه‬ ‫بزرگ و چندین مدرسه دینی و فرهنگی حاصل تالش‬ ‫عالمه فضل اهلل در طول حضور ‪ 44‬ساله وی در لبنان‬ ‫اس��ت‪ .‬عالمه فضل اهلل جزو شخصیت های مهم دینی‬ ‫است که نسبت به رخدادهای سیاسی‪ ،‬نظامی‪ ،‬فرهنگی‬ ‫و مذهبی جهان از خود واکنش سریعی نشان می داد و‬ ‫هر هفته در خطبه های نماز جمعه بیروت تحلیل های‬ ‫دقیقی از حوادث مهم جهان ارائه می داد‪.‬‬ ‫تس��لط وی به فقه ش��یعه‪ ،‬ارائه دالیل علمی نس��بت‬ ‫ب��ه حقانی��ت اهل البی��ت علیهم الس�لام و بهره گیری‬ ‫از ش��یوه های اس��تداللی برای اقناع دیگ��ران موجب‬ ‫ش��د تا جایگاه مس��لمانان عموما و شیعیان خصوصا‬ ‫در لبنان تقویت ش��ود‪ .‬عالمه فض��ل اهلل در طول عمر‬ ‫‪ 75‬ساله خود بیش از ‪ 110‬کتاب در زمینه های مختلف‬ ‫فقهی‪ ،‬اسالمی و سیاسی تالیف کرد که تعدادی از این‬ ‫کتاب ها به زبان های مختلف ترجمه شده است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫دین و تاریخ‬ ‫کلیدی برای فهم فقیه زمان و مکان‬ ‫سید علیرضا حسینی عارف ‪ /‬سردبیر خبرگزاری ابنا‬ ‫درباره «عالمه س��ید محمد حس��ین فض��ل‏اهلل» زیاد‬ ‫می توان سخن گفت و بسیار سخن گفته‏اند؛ ایجابی‬ ‫و سلبی‪ ،‬سیاسی و غیر سیاسی‪ ،‬علمی و ژورنالیستی‪،‬‬ ‫و‪ ...‬و این ویژگی انسان‏های متفکری است که فراتر‬ ‫از س��اختارها می‏اندیشند و در اندیشه اصالح وضع‬ ‫موجودند‪.‬‬ ‫به موجب قاعده باال حیات این عالمه فقید سرش��ار‬ ‫از بحث‏ه��ا‪ ،‬جدل‏ه��ا‪ ،‬اختالف نظره��ا‪ ،‬موافقت‏ها‪،‬‬ ‫مخالفت‏ها و احیانا رمی‏ها و رنج‏‏ها بود‪ .‬این قضاوت‏ها‬ ‫این��ک پس از وفات او نیز ادامه دارد و بدون ش��ک‪،‬‬ ‫برای سالیان سال ادامه خواهد داشت‪.‬‬ ‫ب��از به موجب قاعده‏ای معهود‪ ،‬در این معرکه رای و‬ ‫رمی‪ ،‬دسته‏ای به خاطر احساس مسئولیت و به واسطه‬ ‫عرق مذهبی وارد میدان ش��ده و می‏شوند؛ و زمره‏ای‬ ‫دیگر کسانی هستند که با انگیزه جمع‏اوری غنیمت‬ ‫ـ به نفع مس��لک و مرام و باند و دسته خود ـ پای به‬ ‫عرصه می‏گذارن��د‪ .‬این حکایت اینک پس از فوت‬ ‫سید محمدحسین فضل‏اهلل هم این گونه صدق کرده‬ ‫اس��ت که گروه دوم با استفاده از بلندگوهای غربی‪،‬‬ ‫در پی انند که از س��ید فقید‪ ،‬ش��خصیتی دگراندیش‬ ‫بس��ازند که بر بس��یاری از اموزه‏های مذهب تشیع‬ ‫صحه نمی‏گذاش��ت؛ و والیت فقیه را قبول نداشت؛‬ ‫و با سیاست‏های جمهوری اسالمی در منطقه موافق‬ ‫نبود؛ و‪! ....‬‬ ‫عجیب اینکه این همه‪ ،‬در حالی اظهار می‏ش��ود که‬ ‫هن��وز چند روزی بیش از وفات او نگذش��ته و اثار‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫و س��خنان و بیانیه‏ها و خطبه‏ه��ای وی در تایید امام و‬ ‫انقالب و رهبری هنوز در چش��م و گوش مردم منطقه‬ ‫زنده و جاری اس��ت؛ و هنوز فرزندان معنوی او که پای‬ ‫منبر بیناتش درس اموختند و سربرافراختند‪ ،‬در رده‏های‬ ‫گوناگون حزب‏اهلل ـ این نهاد برامده از اموزه‏های تشیع‬ ‫و والیت فقیه ـ حضور و فعالیت دارند‪.‬‬ ‫نگارنده در پی ان نیست که در این مقال کوتاه‪ ،‬پاسخی‬ ‫تفصیلی به گروه دوم دهد یا نظرات دسته اول را به نقد‬ ‫کشد؛ چه خود این قلم درباره برخی اظهارنظرهای سید‬ ‫فقید اشکاالت و س��واالتی دارد‪ .‬بلکه در این یادداشت‬ ‫کوت��اه‪ ،‬برانم که برای حل ان نق��ار و نزاع‪ ،‬یک «کلید»‬ ‫ارائه دهم‪.‬‬ ‫مخاطب هدف اول در این نوش��ته‪ ،‬جوانانی هستند که‬ ‫در بمباران ماهواره‏ها و سایت‏ه ا هاج و واج مانده‏‏اند که‬ ‫فضل‏اهلل که بود؟ و چه می‏گفت؟ و اگر این گونه بود که‬ ‫اینان می‏گویند‪ ،‬پس این پیام‏های تسلیت از سوی بزرگان‬ ‫نظام و حوزه علمیه چیست؟‬ ‫ب��ه نظر نگارن��ده‪ ،‬کلیدی که از این حی��ات پرجنجال‪،‬‬ ‫رمزگش��ایی می‏کن��د و عملکرد به ظاهر متف��اوت این‬ ‫دانش��مند مجاهد را روشن‏تر می‏کند بررسی «دو عنصر‬ ‫مهم زمان و مکان در اجتهاد فضل اهلل» است‪.‬‬ ‫مقص��ود از زم��ان و م��کان در اجته��اد این اس��ت که‬ ‫مقتضیات زمان و مکان در تعیین موضوع احکام شرعی‬ ‫نقش اساس��ی دارند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬عوامل فراوانی در‬ ‫تش��خیص موضوع و تعیین حدود و ثغور ان توس��ط‬ ‫مجتهد دخالت دارند که از مهم‏ترین انها می‏توان به زمان‬ ‫و مکان اشاره کرد‪.‬‬ ‫امام خمینی(ره) ـ به عنوان یکی از فقهای پیشرو در اندیشه‬ ‫تاثیر زمان و مکان ـ درخصوص لزوم احاطه فقیه نسبت‬ ‫ب��ه زمان می‏فرماید‪« :‬مجتهد باید به مس��ائل زمان خود‬ ‫احاطه داشته باشد‪...‬‬ ‫اش��نایی با روش برخورد با حیله‏ها و تزویرها‪ ،‬فرهنگ‬ ‫حاکم بر جهان‪ ،‬داشتن بصیرت و دید اقتصادی‪ ،‬اطالع‬ ‫از کیفی��ت برخورد با اقتصاد حاکم بر جهان‪ ،‬ش��ناخت‬ ‫سیاست‏ها و حتی سیاسیون و فرمول دیکته شده انان و‬ ‫درک موقعیت و نقاط قوت و ضعف غول سرمایه‏داری‬ ‫که در حقیقت اس��تراتژی حکومت بر جهان ر ا ترسیم‬ ‫می‏کند‪ ،‬از ویژگی‏های مجتهد جامع است‪ .‬یک مجتهد‬ ‫باید زیرکی‪ ،‬هوش‪ ،‬فراست و هدایت یک جامعه بزرگ‬ ‫ی را داش��ته باش��د و عالوه بر خلوص و تقوا و‬ ‫اس�لام ‬ ‫زهدی که در خور شان مجتهد است‪ ،‬واقعا مدیر و مدبر‬ ‫باشد»‪.‬‬ ‫پس ش��رایطی که از مجموع تفکرات و اعمال انسان و‬ ‫تغییرات و وقایع تاریخی و طبیعی و تحت تاثیر روابط‬ ‫سیاسی داخلی و خارجی‪ ،‬و مسائل اجتماعی و اقتصادی‬ ‫حاصل می ش��ود و بر موضوعات و مصادیق و استنباط‬ ‫احکام فقهی تاثیر می گذارد‪ ،‬با عنوان «مقتضیات زمان و‬ ‫مکان» شناخته می‏شود‪.‬‬ ‫بنابر همین اصل اس��ت که می‏بینیم ن��ه فقط فضل‏اهلل‪،‬‬ ‫بلکه اکثر مجتهدانی که از لبنان به ظهور رسیده یا در ان‬ ‫سرزمین فعالیت کرده‏اند ـ نظیر «محمدجواد مغنیه»‪« ،‬سید‬ ‫محسن امین»‪« ،‬س��ید عبدالحسین شرف‏الدین» و «سید‬ ‫موسی صدر» ـ منشی متفاوت از علمای قم و نجف‪ ،‬و‬ ‫روشی متفاوت‏تر از دانشمندان شیعه شبه قاره داشتند‪.‬‬ ‫بدون ش��ک تا پیش از پیروزی انقالب اسالمی‪ ،‬علمای‬ ‫ش��یعه لبنان در زمینه «اندیش��ه‏های تقریبی»‪« ،‬تفکرات‬ ‫اصالح��ی»‪« ،‬مخالف��ت اش��کار و بدون تع��ارف با‬ ‫انحرافات عزاداری»‪« ،‬هم‏اندیشی با اهل سنت»‪« ،‬تعامل‬ ‫فعال‏تر با اهل کت��اب» و «برخورد متفاوت با برخی‬ ‫مظاهر تجدد» پیشرو‏تر از فضای عمومی حوزه‏های‬ ‫ش��یعی دیگر بودند‪ .‬س��ید محمدحس��ین فضل‏اهلل‬ ‫محصول این مکتب فکری بود و در این زمان و مکان‬ ‫تنفس می‏کرد‪ .‬جوانانی که برخی فتاوا یا نظرات عالمه‬ ‫فقید را با انچه تاکنون در مجالس و منابر ش��نیده‏اند‬ ‫متفاوت می‏بینند‪ ،‬باید توجه داش��ته باشند که عوامل‬ ‫جغرافیایی و مکانی‪ ،‬نیازهای منطقه‏ای‪ ،‬ساختارهای‬ ‫اجتماع��ی و اقتصادی‪ ،‬ارزش‏ه��ای اخالقی‪ ،‬عرف‬ ‫و عادات متغیر م��ردم‪ ،‬ضرورت‏ها‪ ،‬مصالح عمومی‬ ‫ جامعه‪ ،‬مصالح حفظ نظ��ام‪ ،‬نوع حکومت حاکم بر‬ ‫جامعه‪ ،‬نوع گروه‏ه��ای اجتماعی و مذهبی موجود‪،‬‬ ‫وضعیت اقتص��ادی جامع��ه‪ ،‬ابزار تولی��د‪ ،‬پیدایش‬ ‫مسائل اهم و بسیاری مولفه‏های دیگر‪ ،‬همه و همه‪،‬‬ ‫می‏توانند موجب این ش��وند که نظرات یک مجتهد‬ ‫فعال در لبنان‪ ،‬متفاوت از اندیشه‏های یک فقیه ساکن‬ ‫در قم باش��د‪ .‬این تاثیر زمان و م��کان بر موضوع و‬ ‫استنباط‪ ،‬که به تغییر و تفاوت در فتاوا و نظرات منجر‬ ‫می‏ش��ود‪ ،‬امری بدیهی و مورد قبول عقالس��ت‪ .‬در‬ ‫پایان‪ ،‬به عنوان یک مثال یا استظهار‪ ،‬توجه خوانندگان‬ ‫را به یکی از فتاوای «ایت اهلل ش��هید سید محمد باقر‬ ‫صدر» جلب می‏کنم‪ :‬نظر فقهی ابتدایی ایت اهلل شهید‬ ‫ـ که هیچ خدشه‏ای بر فقاهت و علم و تقوای او وارد‬ ‫نیست ـ درباره اهل کتاب‪ ،‬نجاست ذاتی انان بود‪ .‬البته‬ ‫این فتوا منحصر به شهید صدر نبود بلکه بسیاری از‬ ‫فقهای شیعه در طبقات گذشته (مانند شیخ صدوق‪،‬‬ ‫س��ید مرتضى‪ ،‬شیخ طوس��ى‪ ،‬ابن براج‪ ،‬ابن ادریس‪،‬‬ ‫محقق حلى‪ ،‬عالمه حلى‪ ،‬ش��هید اول‪ ،‬ش��هید ثانى‪،‬‬ ‫محقق کرکى‪ ،‬محقق اردبیل��ى‪ ،‬صاحب جواهر‪ ،‬مال‬ ‫احمد نراقى‪ ،‬شیخ انصارى‪ ،‬صاحب عروه‪ ،‬ابوالحسن‬ ‫اصفهانى‪ ،‬امام خمینى و ایت ‏اهلل گلپایگانى) نیز بر این‬ ‫اعتقاد بودند‪ .‬اما پس از انکه تعدادی از مقلدان ایشان‬ ‫در اروپا نامه‏ای به ش��هید نوشتند و در ان‪ ،‬مشکالت‬ ‫ناش��ی از این فتوا را که به خاطر ضرورت اختالط با‬ ‫اهل کتاب برای انان ایجاد ش��ده بود را بیان کردند‪،‬‬ ‫شهید صدر فتوای خود را تغییر داد و فتوایی مبنی بر‬ ‫طهارت ذاتی اهل کتاب صادر کرد‪.‬‬ ‫برخ��ی جوان��ان عزی��ز در همین روزه��ای وفات‬ ‫عالمه‪ ،‬مرا در همین زمینه مورد س��وال قرار داده‏اند‪.‬‬ ‫پ��س در پایان‪ ،‬توجه همه پرش��گران را به این نکته‬ ‫کلیدی جلب می‏کنم که‪« :‬اندیشه‏ها و اندیشمندان را‬ ‫باید در ظرف زمان و مکان خود س��نجید» و «باید به‬ ‫اختالف عقاید و س��لیقه‏ها باور داشت»‪ .‬عالمه سید‬ ‫محمدحسین فضل‏اهلل هم از این قاعده مستثنی نبود‬ ‫و نیست‪.‬‬ ‫جوانانی که برخی فتاوا یا نظرات عالمه فقید‬ ‫را با انچه تاکنون در مجالس و منابر شنیده‏اند‬ ‫متفاوت می‏بینند‪ ،‬باید توجه داشته باشند که‬ ‫عوامل جغرافیایی و مکانی‪ ،‬نیازهای منطقه‏ای‬ ‫و‪ ...‬می‏توانند موجب این شوند که نظرات یک‬ ‫مجتهد فعال در لبنان‪ ،‬متفاوت از اندیشه‏های‬ ‫یک فقیه ساکن در قم باشد‪.‬‬ ‫‪55‬‬ ‫هفت‬ ‫دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت در گفت وگو با مثلث‪:‬‬ ‫فضل اهلل از حامیان جدی‬ ‫امام و رهبری بود‬ ‫عالمه سید محمد حسین فضل اهلل از سال ‪ 1370‬با حکم مقام معظم رهبری به عضویت شورای عالی‬ ‫هَّ‬ ‫بحمدالل‬ ‫مجمع جهانی اهل بیت انتخاب شد‪ .‬در حکم رهبر معظم انقالب امده بود‪« :‬اکنون که‬ ‫والسالم) به عنوان کانون تالش علمى و عملى تشیع تشکیل‬ ‫مجمع جهانى اهل‏بیت (علیهم ّ‬ ‫‏الصاله ّ‬ ‫یافته و اغاز به کار کرده‪ ،‬شایسته است برابر مواد اساسنام ‏ه ان‪ ،‬جمعى از برجستگان رجال‬ ‫علمى و چهره‏هاى موجه عالم تشیع‪ ،‬شوراى عالى ان مجمع را شکل بخشیده‪ ،‬با عضویت در‬ ‫ان‪ ،‬مسئولیت خطیرى را که براى اعضاى ان شوراى عالى پیش‏بینى شده‪ ،‬عهده‏ دار گردند؛ لذا‬ ‫جنابعالى را که بحمداللهّ به صفات مزبور موصوف مى‏باشید‪ ،‬به عضویت شوراى عالى مجمع‬ ‫الهوالسالم) منصوب مى‏نمایم‪ ».‬درگذشت عالم فرزانه عالمه فضل اهلل‬ ‫‏الص‬ ‫جهانى اهل‏بیت (علیهم ّ‬ ‫ّ‬ ‫بهانه ای شد تا با حجت االسالم والمسلمین محمد حسن اختری‪ ،‬دبیرکل مجمع جهانی اهل‬ ‫بیت (ع) درباره شخصیت فقهی و سیاسی عالمه فضل اهلل به گفت وگو بنشینیم‪ .‬حجت االسالم‬ ‫اختری با وجود اینکه در حال عزیمت به سوی لبنان برای شرکت در مراسم تشییع جنازه عالمه‬ ‫فضل اهلل بود‪ ،‬این وقت را در اختیار مثلث قرار داد‪.‬‬ ‫عالمه فضل اهلل به عنوان یک ش��خصیت دینی مطرح‬ ‫لبنان دارفانی را وداع گفتن��د‪ ،‬حضرتعالی به عنوان‬ ‫دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت با توجه به شناختی‬ ‫که نس��بت به علمای جهان اسالم دارید چه جایگاه‬ ‫علمی و فقهی برای ایشان قائل هستید؟‬ ‫ضمن عرض تسلیت ارتحال این عالم بزرگ‪ ،‬ایشان را‬ ‫یک عالم وارسته‪ ،‬اندیشمند و متفکر معاصر و یکی از‬ ‫فقهای بسیار روشنفکر متعصب در دین می دانم‪ .‬ایشان‬ ‫از نظ��ر فقهی و هم از نظ��ر اصولی یک عالم زحمت‬ ‫کشیده‪ ،‬اهل مطالعه و بااستعداد بودند و جایگاه بسیار‬ ‫خوبی در میان اندیش��مندان داش��تند‪ .‬ایشان در میان‬ ‫بس��یاری از لبنانی ها (داخل و خارج کشور) و عده ای‬ ‫از ش��یعیان حاش��یه خلیج فارس و کش��ورهای عربی‬ ‫مقلدان بسیاری داشت‪ .‬این افراد مسائل فقهی را سوال‬ ‫می کردند و عالمه فضل اهلل به سواالت پاسخ می گفت‪.‬‬ ‫به مرور با کثرت س��واالت‪ ،‬عالمه فضل اهلل رساله هم‬ ‫داده بود و مورد مراجعه اندیش��مندان مسلمان شیعه و‬ ‫سنی و حتی غیر مس��لمان بود‪ .‬ایشان با سخنرانی های‬ ‫ی در سمینارها و کنفرانس ها ظاهر می شد‬ ‫خوب و علم ‬ ‫و خطبه های نماز جمعه غنی و قوی داشت‪ .‬وی متفکر‬ ‫و اندیش��مندی بین المللی و دارای اندیشه های نو بود‪.‬‬ ‫به طوریکه از هر جهت می توانیم ایشان را عالم جامع‬ ‫ی بدانیم‪.‬‬ ‫فکری و علم ‬ ‫یکی از وجوه ش��خصیت عالمه فض��ل اهلل جایگاه‬ ‫سیاسی ایشان بود که از مجموع مواضع و عملکرد‬ ‫ایشان مشاهده می شود‪ .‬شما این وجه از شخصیت‬ ‫عالمه فضل اهلل را چگونه می بینید؟‬ ‫از نظر سیاس��ی هم ایش��ان دارای یک تفکر و اندیشه‬ ‫سیاس��ی بود‪ .‬گرچه عالمه فض��ل اهلل در اوایل حرکت‬ ‫‪56‬‬ ‫امام موسی صدر در زمینه های سیاسی ظاهر نشده بود‬ ‫و به کارهای خدماتی‪ ،‬فرهنگی و علمی می پرداخت‪،‬‬ ‫ولی با پیروزی انقالب اس�لامی ایش��ان از همان اول‬ ‫ب��ا امام بیعت کرد و ام��ام را پذیرفت و ب��ا نگاه امام‬ ‫به جهان اس�لام و جهان بش��ریت وارد میدان ش��د و‬ ‫همانند بس��یاری از علما و اندیشمندان روشن سریعا‬ ‫خ��ط امام را پذیرفت و در این خط حرکت کرد‪ .‬بروز‬ ‫و ظهور برجس��ته او در لبنان‪ ،‬بعد از پیروزی انقالب‬ ‫اس�لامی بود‪ .‬در پرتو اندیشه امام ایشان هم توانست‬ ‫جایگاه برجسته ای پیدا کند‪ .‬او همچون حضرت امام‬ ‫بر مبارزه با استکبار جهانی پافشاری می کرد‪ .‬در قضیه‬ ‫فلس��طین هم جزو حامیان اندیشه امام بود‪ .‬ایشان در‬ ‫مب��ارزه با اس��رائیل و حمایت از فلس��طینی ها از ابتدا‬ ‫بس��یار جدی و معتقد وارد مبارزه علیه اس��رائیل شد‪.‬‬ ‫ایش��ان را باید از حامیان جدی امام و رهبری دانست‪.‬‬ ‫از قضیه اش��غال لبنان و ش��کل گیری مقاومت به طور‬ ‫جدی ایس��تادگی کرد و حتی بس��یاری از قدرت های‬ ‫امپریالیس��تی او را رهب��ر معنوی مقاوم��ت می دانند‪.‬‬ ‫ایش��ان از ش��خصیت های یگانه ای بود که از ابتدا در‬ ‫کنار مقاومت ایس��تاده بود‪ .‬با هم��ان ایده های امام در‬ ‫ضرورت رویارویی با امریکایی ها و اس��رائیل در همه‬ ‫کشور های اس�لامی تاکید می کردند‪ .‬بعد از حضرت‬ ‫امام هم ب��از بر ضرورت حمایت و دف��اع از انقالب‬ ‫اسالمی تاکید داشتند‪ .‬لبنانی بودند اما معتقد بودند باید‬ ‫از جمهوری اسالمی ایران دفاع شود‪ .‬مانند مسئوالن رده‬ ‫باالی نظام از مواضع جمهوری اسالمی در نماز جمعه‬ ‫دفاع می کرد‪ .‬بعد از امام‪ ،‬عالمه فضل اهلل در عین حال‬ ‫که به مرجعیت خود معتقد بودند ولی همواره از مقام‬ ‫معظ��م رهبری دفاع می کردند و همواره در حمایت از‬ ‫مواضع رهبری ‪ ،‬در کنار ایران و پش��تیبان مقام معظم‬ ‫رهبری بودند‪ .‬از مسائل مهم این بود که در عین حال‬ ‫که خود را مرجع می دانس��ت از خردمندی و مواضع‬ ‫حکیمانه و ش��جاعانه رهبری حمای��ت می کرد بلکه‬ ‫می س��تود حتی در این اواخر ‪ ،‬دو ماه قبل هم که بنده‬ ‫از ایش��ان عیادت کردم دیدم ایشان باز هم در این فتنه‬ ‫اخیر خیلی مواضع مقام معظم رهبری را می س��تود و‬ ‫تحس��ین می کرد و تاکید می کرد رهبری بسیار داعیانه‬ ‫در این مسائل برخورد کرده است‪.‬‬ ‫برخی صاحبنظران معتقدند عالمه فضل اهلل در نجف‬ ‫تحت تاثی��ر افکار حزب الدعوه ق��رار گرفت و در‬ ‫سال های اولیه ورود به لبنان نیز این افکار ر ا ترویج‬ ‫داد ولی دیدگاه های س��ال های اخیر ایشان با افکار‬ ‫حزب الدعوه ای فاصله داش��ت‪ .‬ش��ما این تعبیر را‬ ‫چقدر به واقعیت نزدیکی می دانید؟‬ ‫ایش��ان در س��ال ‪ 1347‬به لبنان امد و بنده از سال ‪48‬‬ ‫و ‪ 49‬ایش��ان را ش��ناختم‪ .‬از قض��ا نمی توانیم بگوییم‬ ‫تفاوت��ی وجود دارد‪ .‬ایش��ان با هم��ان اعتقادی که به‬ ‫اس�لام می اندیش��ید ح��زب الدع��وه را پذیرفته بود‪،‬‬ ‫چون ح��زب الدعوه یک حرکت اس�لامی بود که با‬ ‫ضرورت ایجاد تشکیالت به راه افتاده بود‪ .‬در ان دوره‬ ‫گروه های کمونیستی در اشکال مختلف فعالیت داشتند‬ ‫و به جان مس��لمانان افتاده بودند‪ .‬بسیاری از جوانان و‬ ‫دانشگاهیان و جوانان هم به این سمت گرویده بودند‪.‬‬ ‫اس��اس تش��کیالت حزب الدعوه هم در عراق برای‬ ‫مقابله با کمونیست ها شکل گرفت‪ .‬چون کمونیست ها‬ ‫تش��کیالت منسجمی بودند حزب الدعوه نیز به عنوان‬ ‫یک تش��کیالت منسجم راه انداخته ش��د تا در مقابل‬ ‫این جریان ایس��تادگی کند‪ .‬در زمان امام موسی صدر‪،‬‬ ‫عالمه فضل اهلل در چارچ��وب کوتاه تر و محدود تر به‬ ‫ی‬ ‫فعالیت می پرداخت ولی با پیروزی انقالب اس�لام ‬ ‫همه چیز تغییر کرد‪ .‬همه کسانی که فکر می کردند کار‬ ‫کردن با تشکیالت حزبی راه موفقیت است دیدند امام‬ ‫بدون حزب و گروه خاصی توانست یک نظام سیاسی‬ ‫را تغیی��ر دهد‪ .‬لذا این اندیش��ه نی��ز تغییر کرد‪ .‬عالمه‬ ‫فضل اهلل هم همین مس��یر را طی ک��رد‪ .‬به همین دلیل‬ ‫برخی شاگردان ایشان هم وارد مقاومت شدند‪ .‬در این‬ ‫دو دهه شرایط تغییر کرد و ایشان هم جهانی اندیشیدن‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫یادداشت‬ ‫ابعاد شخصیتی عالمه فضل اهلل‬ ‫سید جواد میرخلیلی‬ ‫و توجه به شرایط محیطی را مورد توجه قرار داد‪.‬‬ ‫در برخی مواقع شاهد موضع گیری های انتقاد بر انگیز‬ ‫عالمه فضل اهلل بوده ایم‪ .‬مانن��د موضع گیری درباره‬ ‫حضرت زهرا (س)‪ .‬شما از این موضوع چه تعبیری‬ ‫دارید؟‬ ‫دیدگاهی بین عامه ش��یعه درباره حضرت زهرا (س)‬ ‫و ائم��ه اطه��ار مطرح اس��ت ولی عالم��ه فضل اهلل با‬ ‫برداش��ت هایی که داشتند مطالب متفاوتی را در برخی‬ ‫کتب خ��ود مطرح کردن��د‪ .‬اما ایش��ان در دیدارهایی‬ ‫که داش��تیم همین موض��وع را از زاویه دیگری مطرح‬ ‫می کردند‪ ،‬حتی یکبار گفتم اگر می شود یک بازنگری‬ ‫صورت دهید و همه دیدگاه هایتان را به صورت جامع‬ ‫مطرح کنید‪.‬‬ ‫من نمی خواهم بگویم که ایش��ان اظهار نظری داشتند که‬ ‫با اظهار نظر های ش��یعیان مطابقت ندارد‪ .‬در این باره اوال‬ ‫ی است و با توجه‬ ‫می توانیم بگوییم یک نظر فقهی و علم ‬ ‫به اطمینان به تقوا و پاکی ایش��ان‪ ،‬یک جلوه هایی از ان‬ ‫دیدگاه ها به وجود امده است‪ .‬از سوی دیگر ممکن است‬ ‫ایشان به عنوان اینکه امروز دامن زدن به این مسائل الزم‬ ‫نیست و با توجه به ضرورت یکپارچگی جهان اسالم به‬ ‫این مسائل نپردازند‪ .‬ایشان بر این اعتقاد بودند نشر مکتب‬ ‫اهل بیت برای دنیا‪ ،‬بهترین تبلیغ است و ما نیاز نداریم به‬ ‫این مس��ائل اختالفی دامن بزنیم‪ .‬انچه را نقل شده و یا‬ ‫ی‬ ‫در بعضی کتاب های ایشان است‪ ،‬باالخره نظرات علم ‬ ‫ایشان است و باید ایشان جوابگو باشند‪ .‬انچه مسلم است‬ ‫ما عصمت را به عنوان یکی از مس��ائل اساسی خودمان‬ ‫می دانیم‪.‬‬ ‫عالمه فضل اهلل عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل‬ ‫بیت نیز بودند‪ .‬ایشان در مجمع حضور فعالی داشتند‬ ‫یا اینکه این عضویت جنبه سمبلیک داشت؟‬ ‫مجمع جهانی اهل بیت در سال ‪ 1369‬نخستین همایش‬ ‫خود را برگ��زار کرد‪ .‬عالمه فضل اهلل در ان همایش و‬ ‫جلسات بعدی حضور بسیار فعالی داشتند‪ ،‬به طوری که‬ ‫ارتباطات مستمر و گس��ترده ای را فراهم کرده بودند‪.‬‬ ‫اما در این ‪ 10‬سال اخیر ایشان دیگر نتوانستند به طور‬ ‫مرتب در جلسات شورا حضور داشته باشند و طی دو‬ ‫سال گذشته نیز فرزند ایشان به نمایندگی از عالمه در‬ ‫جلسات شرکت می کرد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫سخن گفتن از شخصیت عالمه سید محمد حسین فضل اهلل‪ ،‬مرجع تقلید شیعیان لبنان‪،‬‬ ‫در حقیقت‪ ،‬تجلیل از عظمت یک عالم شیعی است که با اراده استوار خود و با تکیه‬ ‫بر اندوخته‏های فقهی و ویژگی‏های بارز اجتهاد ش��یعی توانس��ت خدمات بزرگی را‬ ‫برای مس��لمانان و به خصوص شیعیان لبنان انجام دهد‪ .‬این عالم ربانی همچون سایر‬ ‫علمای ش��یعی نه تنها به درس و بحث بس��نده نکرد‪ ،‬بلکه گامی بزرگ‏تر برداشته و‬ ‫فعالیت‏های تبلیغی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬سیاس��ی و اجتماعی را به عنوان ش��یوه راهبردی خود‬ ‫برگزی��د تا همچون س��ایر علمای مکتب حقه تش��یع در عمل ثاب��ت کند که دین و‬ ‫سیاست در اسالم به هم امیخته است‪.‬‬ ‫وی دارای مشخصه‏ها و ویژگی‏های خاصی است که اشاره مختصری بدان‏ها در روزهایی که چشمان شیعیان‬ ‫لبنان و س��ایر مس��لمانان و شیعیان در اقصی نقاط جهان در حس��رت دیدارش گریان است‪ ،‬می‏تواند چراغ‬ ‫راهی باش��د برای فردای حوزه ش��یعه و نوری باشد در وانفسای دنیای کنونی که معنویت را در حاشیه قرار‬ ‫داده است‪.‬‬ ‫ یکی از نکات بارز در خصوص این مرجع شیعی‪ ،‬زمان‏شناسی و تسلط او بر اوضاع و احوال زمانه بود؛ به‬‫گونه‏ای که اغلب دغدغه‏های سیاسی‪ -‬اجتماعی او نیز برخواسته از بحران‏های زمانه‏اش بود‪ .‬چنان که برای‬ ‫مثال می‏توان به قصیده او در س��ال ‪ 1952‬در رثای امین عاملی اش��اره کرد که در بردارنده دغدغه‏های عالمه‬ ‫فضل اهلل در باب مس��ائل سیاس��ی‪ -‬اجتماعی ان عصر؛ همچون وحدت و بیداری اسالمی و مساله استعمار‬ ‫فرانسه بود‪.‬‬ ‫ مشخصه دیگر وی‪ ،‬ظرفیت بسیار باالی ایشان برای گفت‏وگو و مفاهمه با سایر ادیان بود‪ .‬عالمه فضل اهلل‪،‬‬‫در تعام��ل با س��ایر ادیان و مکاتب‪ ،‬نهایت احت��رام و ادب را به کار برده و از این حیث دارای ویژگی ممتاز‬ ‫و منحصر ب ه فردی بود و همین عامل باعث شده بود تا سایر شخصیت‏های دیگر ادیان و همچنین بزرگان‬ ‫سایر کشورهای جهان نیز برای او احترام خاصی قائل باشند‪ .‬همین مساله موجب شد تا در سطح بین الملل‬ ‫عالوه بر جهان اسالم نیز شخصیت شناخته شده‏ای محسوب شود و به خصوص تفکرات تقریبی و تعاملی او‬ ‫در خصوص ادیان مورد توجه قرار گیرد‪.‬‬ ‫ ویژگی بارز دیگر عالمه فضل اهلل توجه خاص به مردم و به خصوص اقشار محروم جامعه بود‪ .‬و به جرات‬‫می‏توان ادعا کرد که از جمله افرادی بود که توانسته بود این فرمان امام علی(ع) به والی و استاندار مصر را‬ ‫علمی کند که‪« :‬و قد اس��تکفاک امرهم و ابتالک بهم؛ یعنی خداوند کفایت کار مردم را از تو خواس��ته و انها‬ ‫را وسیله امتحان تو قرار داده است‪ ».‬وی با تاسیس مراکز خاص محرومان و مستضعفان جامعه لبنان‪ ،‬مامن‬ ‫و پناهگاه مردم محسوب می‏شد‪.‬‬ ‫ نکته مهم دیگر در رابطه با ایشان‪ ،‬به نگاه ایشان به حرکت‏های انقالبی حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار‬‫جمهوی اسالمی ایران باز می‏گردد‪ .‬به گونه‏ای که ایشان در قبل و بعد از انقالب اسالمی ایران‪ ،‬همواره حامی‬ ‫و مدافع انقالب مردم ایران و به خصوص اندیشه‏های امام این امت بودند‪.‬‬ ‫ توجه خاص به قران و دس��تورات ان نیز از دیگر مش��خصه‏های این عالم برجسته بود‪ .‬چنان‏که کمتر فرد‬‫مطلعی می‏تواند اندیشه‏ای را از ایشان سراغ بگیرد که ماخوذ از قران و ایات نورانی ان نباشد‪ .‬به گونه‏ای که‬ ‫حتی در بحث تقریب و وحدت اسالمی مسلمانان نیز اندیشه‏های وی برخواسته از قران بود و مساله بسیار‬ ‫مهم این بود که وی در همه این موارد‪ ،‬این اندیشه‏ها را در قالبی نو و جذاب ارائه می‏کرد که کمتر کسی را‬ ‫می‏توان این گونه دقیق و نکته‏سنج یافت‪.‬‬ ‫از دیگر برجستگی‏های این عالم فرزانه می‏توان به توجه تالیفات متعدد‪ ،‬روحیه استکبارستیزی‪ ،‬تبلیغ و ترویج‬ ‫معارف اصیل شیعی‪ ،‬والیت‏مداری و‪ ...‬اشاره کرد که در این مجال اندک بیان همه انها مقدور نیست‪.‬‬ ‫‪57‬‬ ‫هفت‬ ‫محمد علی مهتدی‪:‬‬ ‫علی فضل اهلل‬ ‫جانشین پدر می شود‬ ‫درگذش��ت عالمه فضل اهلل‪ ،‬رهبر معنوی شیعیان‬ ‫لبن��ان با همه تاثر و اندوهی که در پی داش��ت‪،‬‬ ‫تحلیل هایی را نیز درباره تاثیرات سیاسی ‪ -‬دینی‬ ‫این عالم بزرگ و همچنان اینده جامعه ش��یعیان‬ ‫لبنان موجب ش��د‪ .‬مثل��ث در گفت وگو با دکتر‬ ‫محمد علی مهتدی‪ ،‬کارشناس مسائل خاورمیانه‬ ‫و از تحلیلگران تحوالت لبنان‪ ،‬مسائل مربوط به‬ ‫عالمه فضل اهلل را مورد واکاوی قرار داده است‪.‬‬ ‫به نظر می رس��د عالمه فضل اهلل بیش از انکه یک‬ ‫شخصیت سیاس��ی بوده باش��ند‪ ،‬دارای جایگاه‬ ‫دینی و علمی بوده اند‪ .‬شما این ارزیابی را چقدر‬ ‫به واقعیت نزدیک می دانید؟‬ ‫من فکر نمی کنم این تصور درس��ت باش��د‪ .‬اصوال‬ ‫در لبنان نمی توان سیاس��ی نبود‪ .‬در انجا همه چیز‬ ‫به سیاست اغشته است‪ .‬عالمه فضل اهلل هم از یک‬ ‫موقعیت سیاسی و در عین حال دینی برخوردار بود‪.‬‬ ‫ایشان در چارچوب جایگاه مذهبی و اسالم گرایی‬ ‫خود دارای عقاید ویژه ای بوده و شاگردانی داشت‬ ‫و همچنین از طریق مصاحبه ها‪ ،‬تریبون نماز جمعه‬ ‫و بیانیه ها و اطالعیه ها مواضع سیاس��ی خود را در‬ ‫قبال تحوالت لبنان‪ ،‬جهان اسالم و همچنین مسائل‬ ‫بین المل��ل ابراز می کرد‪ .‬اتفاقا تحلیل های سیاس��ی‬ ‫عالمه فض��ل اهلل معموال مورد توجه قرار می گرفت‬ ‫و این نشاندهنده عمق اطالع ایشان از مسائل داخل‬ ‫لبنان و تحوالت بین المللی است‪.‬‬ ‫مرح��وم فض��ل اهلل دارای برخی عقای��د فقهی و‬ ‫اظهارنظره��ای جنجال برانگیز نی��ز بودند که از‬ ‫‪58‬‬ ‫جمل��ه انها می توان به موض��وع حضرت زهرا(س)‬ ‫اش��اره کرد‪ .‬این عقاید را چقدر می ت��وان متاثر از‬ ‫فضای لبنان دانست؟‬ ‫البته مباحث مربوط به حضرت فاطمه (س) موضوع‬ ‫فقهی نیس��ت بلک��ه تحلیل تاریخی اس��ت‪ .‬درباره‬ ‫مس��ائل فقهی باید بگویم‪ ،‬مورد قبول همه علماست‬ ‫که دی��دگاه مرجع تقلی��دی که در صح��را زندگی‬ ‫می کند ب��ا دیدگاه مرج��ع دیگری ک��ه در نزدیکی‬ ‫رودخان��ه زندگ��ی می کند در برخی م��وارد تفاوت‬ ‫داشته باش��د‪ .‬لذا طبیعتا محیط و شرایط جغرافیایی‬ ‫نیز تاثیر داش��ته اس��ت‪ .‬به نظر من عالمه فضل اهلل در‬ ‫عقاید فقهی خود دوره هایی را سپری کرده است‪ .‬در‬ ‫دهه شصت میالدی که ایشان از نجف به لبنان امده‬ ‫و در منطقه نبعه در مس��جدی به موعظه می پردازد‪،‬‬ ‫مش��هور نبود و سال ها در فضای فکری نجف به سر‬ ‫برده و عقایدی که ابراز می کردند در این حال و هوا‬ ‫بود نه در چارچوب محیطی لبنان که حدود ‪17-18‬‬ ‫طایفه ب��ا دیدگاه های مختلف در کن��ار هم زندگی‬ ‫کرده و ب��ه فعالیت سیاس��ی ‪-‬اجتماعی می پردازند‪.‬‬ ‫بع��د از اینکه عالمه فضل اهلل به واس��طه فعالیت های‬ ‫اجتماعی و سیاسی وارد فضای جامعه لبنان می شود‬ ‫در عقاید ایش��ان هم تفاوت هایی را شاهد می شویم‬ ‫که به طور حتم تاثیر پذیرفته از محیط اس��ت‪.‬‬ ‫یک نکته مهم دیگر درباره عالمه فضل اهلل این است که‬ ‫ایشان یکی از اندیشمندان اسالمگرا محسوب می شود‪.‬‬ ‫اسالمگرایی در اهل تس��نن از طریق اخوان المسلمین‬ ‫و ح��زب التحریر اس�لامی فعالیت داش��ته و دارند و‬ ‫عالم��ه فضل اهلل هم��واره تالش کردن��د به عنوان یک‬ ‫عالم بزرگ شیعه چارچوب واحدی برای فعالیت های‬ ‫اسالم گرایانه شیعی و سنی ایجاد کنند‪ .‬از سوی دیگر‬ ‫چون فقه اس�لامی‪ ،‬ش��یعه و س��نی ج��دا از هم بوده‬ ‫اس��ت‪ ،‬عالمه فضل اهلل مایل بود کلیاتی ر ا ترسیم کند‬ ‫تا به وحدت ش��یعه و س��نی منجر شود‪ .‬شاید بعضی‬ ‫از پژوهشگران این تالش ها را بلندپروازانه به حساب‬ ‫اورند‪ ،‬ولی طبیعتا کس��ی که دنب��ال چنین هدفی بود‬ ‫باید به سمت ترسیم مشترکات و کنار گذاشتن عوامل‬ ‫اختالفی برود‪ .‬ایشان مطالعات تاریخی نیز انجام داده بود‪.‬‬ ‫ب��ر این اس��اس ان مطالبی که راجع به صدر اس�لام‬ ‫گفته اند ناش��ی از چنین دیدگاهی اس��ت ک��ه البته با‬ ‫واکنش هایی از سوی دو طرف یعنی هم شیعیان و هم‬ ‫اهل تسنن مواجه شد‪.‬‬ ‫با توج��ه به وضعیت موجود روابط ش��یعیان و اهل‬ ‫تس��نن‪ ،‬ایا می توان گفت تالش های عالمه فضل اهلل‬ ‫ناکام مانده است؟‬ ‫البته ایش��ان به نتیجه ای که می خواس��ت نرس��ید‪ .‬در‬ ‫اس�لامگرایی س��نی افراط گرایی پیش امد و بازیگران‬ ‫منطقه ای و بین المللی این اس�لام گرایی را به س��مت‬ ‫س��لفی گری و سوء استفاده سیاس��ی بردند‪ .‬در جهان‬ ‫تشیع هم اعتراض هایی پیش امد و نهایتا این مباحث‬ ‫در چارچ��وب نظری باقی ماند و به نقطه تاثیر گذاری‬ ‫نرسید‪.‬‬ ‫عالمه فضل اهلل از اعضای اولیه حزب الدعوه بودند‪.‬‬ ‫ایشان دیدگاه های حزب الدعوه را چگونه در جامعه‬ ‫لبنان جاری ساختند؟‬ ‫عالمه فض��ل اهلل با افکار حزب الدع��وه ای وارد لبنان‬ ‫شدند و ش��اگردانی ر ا تربیت کردند که برخی از انها‬ ‫مانند شیخ نعیم قاسم و حاج محمد رعد (رئیس گروه‬ ‫پارلمانی حزب اهلل) از رده های باالی حزب اهلل به شمار‬ ‫می روند‪ .‬البته در اغاز فعالیت های مقاومت گرایشات‬ ‫ح��زب الدعوه ای به یک��ی از علل ب��روز اختالف و‬ ‫درگیری های خونین میان حزب اهلل و جنبش امل تبدیل‬ ‫ش��د‪ ،‬ولی بعدها با روی کار امدن ش��هید سید عباس‬ ‫موس��وی و س��پس عالمه مجاهد سید حسن نصراهلل‪،‬‬ ‫گرایشات حزب الدعوه ای در جامعه لبنان تضعیف شد‬ ‫و حزب اهلل لبنان به نقطه ای رسید که بتواند با گروه های‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫یادداشت‬ ‫عالمه فضل اهلل‬ ‫به دنبال نگاه فرا طایفه ای بود‬ ‫محمد ایرانی ‪ /‬سفیر سابق ایران در لبنان و اردن‬ ‫ایت اهلل س��ید محمدحسین‬ ‫فض��ل اهلل بی تردی��د یکی از‬ ‫ش��خصیت های معاص��ر در‬ ‫حوزه فقه پویا و علوم تابعه‬ ‫ب��وده اس��ت و از قض��ا در‬ ‫مس��ائل سیاس��ی هم دارای‬ ‫سابقه و صاحب فکر و اندیشه بوده اند‪ .‬من مایلم به‬ ‫شخصیت ایشان در محورهای مختلف اشاره کنم‪.‬‬ ‫دیگر شیعه تعامل سازنده داشته باشد‪.‬‬ ‫با در گذش��ت عالم��ه فضل اهلل این س��وال پیش‬ ‫برمی ای��د که جای خالی ایش��ان را در لبنان چه‬ ‫شخصی پر خواهد کرد‪ .‬ایا در میان علمای لبنانی‬ ‫مقی��م لبنان یا قم و نجف مرجعی وجود دارد که‬ ‫بتواند جای خالی این مرجع تقلید را پر کند؟‬ ‫مس��اله مرجعی��ت را در جامعه ش��یعه نمی ش��ود‬ ‫محدود به کش��ور دانس��ت‪ .‬عالمه فضل اهلل بعد از‬ ‫فوت ایت اهلل خویی‪ ،‬ایت اهلل سیس��تانی را به عنوان‬ ‫مرجع تقلید معرفی کرده بودند‪ .‬بسیاری از شیعیان‬ ‫لبن��ان به خصوص اعض��ای حزب اهلل نی��ز از مقام‬ ‫معظم رهبری تقلید می کنند‪ .‬بدین ترتیب در مساله‬ ‫مرجعیت هیچ خللی ایجاد نمی شود‪.‬‬ ‫بدین ترتیب نقش ایشان در جامعه شیعی لبنان را‬ ‫چگونه باید تحلیل کرد؟‬ ‫اگر بخواهیم جامعه شیعی لبنان را مورد بررسی قرار‬ ‫دهیم‪ ،‬باید گفت ح��زب اهلل و جنبش امل به عنوان‬ ‫نیروهای موثر شیعه در لبنان مطرح هستند‪ .‬در راس‬ ‫حزب اهلل س��ید حس��ن نصر اهلل و در راس جنبش‬ ‫امل نیز نبی بری ق��رار دارد که در عین حال رئیس‬ ‫پارلمان لبنان نیز اس��ت‪ .‬این دو گروه با هم ائتالف‬ ‫کردند و چندین سال است که به صورت هماهنگ‬ ‫به فعالیت می پردازند‪ .‬از نظر سیاس��ی جامعه شیعه‬ ‫لبنان تحت تاثیر این دو گروه اس��ت‪ .‬البته مجلس‬ ‫اعالی شیعیان لبنان نیز به عنوان یک نهاد قانونی و‬ ‫فراگیر فعال است که جنبش امل و حزب اهلل نیز در‬ ‫این مجل��س عضویت دارند‪ ،‬به عبارتی این مجلس‬ ‫را نهاد سیاس��ی _ دینی ش��یعیان می توانیم بدانیم‪.‬‬ ‫عالمه فضل اهلل به عنوان یک اندیشمند دینی مطرح‬ ‫جایگاه خود را داشتند که خالء ایشان حتما از این‬ ‫حیث احساس خواهد ش��د‪ .‬از سوی دیگر عالمه‬ ‫فضل اهلل طی دهه های گذشته موسسات متعددی از‬ ‫جمله خیریه‪ ،‬دینی‪ ،‬پرورشگاه‪ ،‬حوزه علمیه و حتی‬ ‫دانشگاه تاسیس کرده بودند که این مجموعه بزرگ‬ ‫گرچه هر کدام هیات امنای خود را دارد ولی از این‬ ‫به بعد توسط فرزند بزرگ عالمه فضل اهلل‪ ،‬سید علی‬ ‫فضل اهلل اداره خواهد شد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫شخصیت ایشان به لحاظ فردی‬ ‫ایشان به لحاظ فردی شخصیتی بسیار متواضع و دارای‬ ‫دیدگاه هایی باز و روشن بودند‪ .‬یکی از ویژگی های‬ ‫مثبت ان مرحوم جاذبه ای بود که هنگام ارتباط با افراد‬ ‫شاهد بودیم و بالفاصله افراد مختلف را تحت تاثیر‬ ‫قرار می داد‪ .‬معموال گروه ه��ای مختلفی که از ایران‬ ‫به لبنان س��فر می کردند تمایل داشتند دیداری نیز با‬ ‫عالمه فضل اهلل به عم��ل اورند که عالمه فضل اهلل از‬ ‫همه این افراد با روی باز استقبال می کرد‪.‬‬ ‫جایگاه عقیدتی‬ ‫عالمه فضل اهلل به لحاظ علمی شخصیتی فراگیر داشتند‬ ‫و در حوزه های مختلف عقیدتی‪ ،‬فکری‪ ،‬فرهنگی و‬ ‫اجتماعی از یک شخصیت فراگیر برای جذب جوانان‬ ‫استفاده می کردند‪ .‬ایشان بسترسازی عقیدتی و فکری‬ ‫خوبی را برای ارائه دیدگاه های جدید به مسائل دینی‬ ‫با نظ��ر به فضای طایفه ای لبنان فراه��م کرده بودند‪.‬‬ ‫به طوری که عالوه بر ش��یعیان در برخورد با برادران‬ ‫اه��ل س��نت و نحله های مختل��ف مذهبی همچون‬ ‫مس��یحی ‪ ،‬دروزی‪ ،‬علوی ها و غی��ره و همچنین در‬ ‫تعامل با گروه های سیاسی دارای گرایشات مختلف‪،‬‬ ‫بسیار باز و روشن برخورد می کردند‪ .‬به طوریکه در‬ ‫بین گروه های مذهبی و سیاس��ی لبن��ان به چهره ای‬ ‫معتدل مش��هور بودند‪ .‬اینگونه شخصیت ها معموال‬ ‫مورد توجه و استقبال مردم قرار می گیرند‪ .‬همانطور‬ ‫که امام موسی صدر در گذشته و سیدحسن نصراهلل‬ ‫در حال حاضر از چنین جایگاهی برخورداند‪.‬‬ ‫شخصیت سیاسی‬ ‫عالمه سید محمدحس��ین فضل اهلل کامال شخصیتی‬ ‫سیاس��ی – مذهبی در عین حال دارای دیدگاه های‬ ‫روشنفکری بودند که در حوز ه فعالیت های سیاسی‬ ‫به دلیل س��ابقه طوالن��ی ک��ه از دوران تحصیل در‬ ‫ح��وزه نجف داش��تند از بقیه ش��خصیت ها متمایز‬ ‫بودند‪ .‬ش��اخصه اصلی ایش��ان در حوزه سیاس��ت‬ ‫وحدت گرایی بود که در صحنه لبنان ایشان به دنبال‬ ‫ارائه یک نگاه فراطایفه ای بودند‪ .‬این مرجع فقید قبل‬ ‫از مرجعی��ت دارای ارتباطات زیادی با تش��کل های‬ ‫سیاس��ی و فک��ری و ب��ه خص��وص ب��ا جوانان و‬ ‫انجمن های اسالمی دانشجویان در خارج از لبنان و‬ ‫حتی دیگر ملیت های غیرعرب بودند و از این منظر‬ ‫این جریانات را برای مبارزات ضداس��تکباری اماده‬ ‫می کردند‪ .‬نکته جالب توجه این اس��ت که بسیاری‬ ‫از دانش��جویان ایرانی در س��ال های قبل از انقالب‬ ‫در اتحادیه انجمن های اس�لامی دانشجویان اروپا و‬ ‫امریکا عضویت داشته اند و از همان سال ها با عالمه‬ ‫فض��ل اهلل مرتبط ب��وده و خاطرات فراوان��ی از این‬ ‫ارتباطات نقل کرده اند‪ .‬بدین ترتیب نمی توان گفت که‬ ‫عالمه فضل اهلل چهره ای اس��ت که بع��د از پیروزی‬ ‫انقالب به شهرت رسیده است‪ .‬در راستای فعالیت های‬ ‫سیاس��ی عالمه فضل اهلل برخ��ی وی را پدر معنوی‬ ‫حزب اهلل لبنان می نامن��د‪ .‬این طیف دارای دو انگیزه‬ ‫متفاوت هستند؛ بخش��ی با شیطنت و غرض ورزی‬ ‫برای اینکه حزب اهلل را دور از جمهوری اسالمی ایران‬ ‫نش��ان دهند س��عی کردند عالمه فضل اهلل را در این‬ ‫جایگاه معرفی کنند و برخی دیگر با حس��ن نیت و‬ ‫با این هدف ک��ه علمای مختلف لبنانی و غیرلبنانی‬ ‫با جریان مقاوت همس��و هس��تند عالمه فضل اهلل را‬ ‫پدر معنوی حزب اهلل معرفی کرده اند‪ .‬مواضع سیاسی‬ ‫عالم��ه فضل اهلل در قب��ال جمهوری اس�لامی ایران‬ ‫همواره قابل تقدیر و تمجید بوده اس��ت‪ .‬ایشان در‬ ‫مقاطع حس��اس که نظام مقدس جمهوری اسالمی‬ ‫ از س��وی دشمنان زیاد خارجی مورد هجمه و اتهام‬ ‫قرار گرفته بود از مواضع کالن نظام حمایت کردند‬ ‫که در ان ش��رایط خاص بی نظیر بوده است‪ .‬ایشان‬ ‫در برخ��ی مالقات ها با مقامات ایرانی همواره تاکید‬ ‫می کردند که یکی از اولین کارهایی که هر روز صبح‬ ‫انجام می دادند گوش دادن به اخبار جمهوری اسالمی‬ ‫ ایران اس��ت‪ .‬عالمه فضل اهلل فارسی را کامال خوب‬ ‫متوجه می ش��دند اما گفتارش��ان عربی بود‪ .‬البته در‬ ‫لبنان معموال رس��م است که شخصیت های برجسته‬ ‫سیاس��ی اخبار ایران را با دق��ت پیگیری می کنند و‬ ‫همین پیگیری های عالمه فضل اهلل نیز نشان می دهد‬ ‫که ایش��ان دارای شخصیتی سیاس��ی بوده اند‪ .‬عالمه‬ ‫فض��ل اهلل برای اولین بار در تاریخ لبنان از حدود دو‬ ‫ده��ه پیش اقدام به برگ��زاری نماز جمعه کرد‪ .‬یکی‬ ‫از مهم ترین مباحثی که ایش��ان همواره در نماز های‬ ‫جمعه بدان اش��اره می کرد تجلیل از مواضع ایران به‬ ‫ویژه در مس��ائل مرتبط به فلسطین و لبنان بود‪ .‬وی‬ ‫در مصاحب��ه با رس��انه های داخلی لبنان و همچنین‬ ‫رسانه های خارجی نیز به گونه ای برخورد می کردند‬ ‫که طرف مقابل اقای فضل اهلل را همپیمان جمهوری‬ ‫اس�لامی به ش��مار می اورد‪ .‬یکی دیگر از مهم ترین‬ ‫مس��ائل مرب��وط به عالم��ه فضل اهلل این اس��ت که‬ ‫ایشان از سال ها قبل از شکل گیری مقاومت با ایجاد‬ ‫موسس��ات خدمات اجتماعی و با جذب طیف های‬ ‫مختلف مردم لبنان بس��ترهای الزم را برای پیوستن‬ ‫مردم به مقاوم��ت فراهم کردند‪ .‬بدو ن تردید تحلیل‬ ‫ابعاد مختلف ش��خصیت سیاسی‪ ،‬اجتماعی و فقهی‬ ‫عالمه فقید س��ید محمد حس��ین فض��ل اهلل مجالی‬ ‫مفصل تر را می طلبد‪ .‬غرض از این مختصر یاداوری‬ ‫کلیات��ی از خدم��ات ان عالم مجاهد ب��ود‪ .‬روحش‬ ‫شاد باد‪.‬‬ ‫‪59‬‬ ‫هفت‬ ‫ایا ژنرال پترائوس می تواند ارامش را به افغانستان بازگرداند؟‬ ‫بازگشت اقای استراتژیست‬ ‫احسان ابطحی‬ ‫ژنرال دیوید پترائوس که چندی پیش از س��وی سنای‬ ‫ایاالت متحده به عن��وان فرمانده نیروه��ای امریکایی و‬ ‫نیروهای ائتالف در افغانستان تایید شد و به طور رسمی‬ ‫کار خود را در این کش��ور اغاز کرد‪ ،‬یکی از چهره های‬ ‫نظام��ی بس��یار شناخته ش��ده در ایاالت متحده اس��ت‪.‬‬ ‫ژنرال پترائوس که از سوی باراک اوباما‪ ،‬رئیس جمهوری‬ ‫ایاالت متحده به عنوان فرماند ه جدید نیروهای این کشور‬ ‫در افغانستان برگزید ه شد‪ ،‬پیش از این‪ ،‬سمت فرماندهی‬ ‫نیروهای مرکزی ایاالت متحده که خاورمیانه و اس��یای‬ ‫مرکزی را پوشش می دهد‪ ،‬بر عهده داشت‪ .‬او این سمت‬ ‫را اکتبر سال ‪ 2009‬میالدی بر عهده گرفته بود‪.‬‬ ‫سه هفته پیش بود که اوباما‪ ،‬ژنرال استنلی مک کریستال‪،‬‬ ‫فرمانده پیش��ین نیروهای امریکایی و ائتالف را به دلیل‬ ‫اظه��ارات جنجال��ی اش که به نق��ل از او در مقاله ای در‬ ‫مجله رولینگ اس��تون منتشر ش��د ه بود‪ ،‬از کار برکنار و‬ ‫ژنرال پترائ��وس را به عنوان جانش��ین وی معرفی کرد‪.‬‬ ‫بیش��ترین شهرت ژنرال پترائوس به دلیل مدیریت او در‬ ‫جنگ عراق و در جریان س��ال ‪ 2007‬میالدی است‪ .‬این‬ ‫در شرایطی است که شغل جدید ژنرال پترائوس از نظر‬ ‫سلسله مراتب سازمانی اشکارا از شغل او به عنوان فرمانده‬ ‫نیروهای مرکزی ایاالت متحده در جایگاه پایین تری قرار‬ ‫دارد‪ ،‬اما پرواضح است که سمت فعلی او بسیار حساس تر‬ ‫از س��مت پیشین اوست‪ .‬نیروهای مرکزی ایاالت متحده‬ ‫مسئولیت نظارت بر عملیات نظامی نیروهای این کشور‬ ‫و تعیین استراتژی ها در اسیانه میانه‪ ،‬افغانستان و پاکستان‬ ‫و خاورمیان��ه را بر عهده دارند؛ در ش��رایطی که س��مت‬ ‫عملیات فرماندهی نیروهای امریکا در افغانستان یکی از‬ ‫زیر شاخه های نیروهای مرکزی ایاالت متحده است که مقر‬ ‫فرماندهی ان در ش��هر تمپا واقع در ایالت فلوریدا قرار‬ ‫دارد و ژنرال پترائوس پیش از این سمت فرماندهی ان را‬ ‫بر عهده داشت‪ .‬این ژنرال چهار ستاره ارتش ایاالت متحده‬ ‫در اکتبر س��ال ‪ 2009‬و پس از انک��ه ‪ 20‬ماه را به عنوان‬ ‫فرمانده نیروهای امریکایی در عراق پشت سر گذاشت‪،‬‬ ‫به عنوان فرمانده نیروهای مرکزی ایاالت متحده انتخاب‬ ‫ش��د‪ .‬در دوران فرماندهی ژن��رال پترائوس در عراق بود‬ ‫که نامش بیش از هر زمان دیگری به زبان ها افتاد و همه‬ ‫از او به عنوان استراتژیس��ت افزایش نیروها در عراق که‬ ‫در دوران ریاست جمهوری جورج بوش‪ ،‬رئیس جمهور‬ ‫پیش��ین ایاالت متحده تصویب و اجرا شد نام می بردند؛‬ ‫راهبردی که به کاهش خشونت های فرقه ای در عراق که‬ ‫از ‪ 2003‬و پس از حمله نیروهای امریکایی و متحدانش‬ ‫به این کشور شدت گرفته بود‪ ،‬منجر شد‪.‬‬ ‫ژنرال پترائوس اشکارا از اظهار نظر عمومی درباره برنامه‬ ‫دول��ت اوباما برای افزایش و تقویت نیروهای امریکایی‬ ‫در افغانستان دوری جست‪ ،‬اما مشاورانش اعالم کردند‬ ‫این ژنرال بلند پایه امریکایی بوده که در محافل خصوصی‬ ‫به ش��دت از برنامه افزایش نیروها در افغانس��تان دفاع و‬ ‫ب کرده است‪.‬‬ ‫مقامات کاخ سفید را به انجام ا ن ترغی ‬ ‫این تغییر جهت گیری گمانه زنی هایی را در واشنگتن دامن‬ ‫زد مبنی بر اینکه ممکن اس��ت ژنرال پترائوس به دنبال‬ ‫شرکت در انتخابات ریاست جمهوری سال ‪ 2012‬و در‬ ‫نهایت راهیابی به کاخ سفید باشد‪.‬‬ ‫با این وجود ش��ماری از نزدیکان ژن��رال پترائوس این‬ ‫گمانه زنی ها را بی اساس توصیف و اعالم کردند که او از‬ ‫این موضوع نگران است که بیش از اینکه به عنوان یک‬ ‫رهبر نظامی مطرح باشد‪ ،‬یک رهبر سیاسی جلوه کند‪.‬‬ ‫ب��ا این حال رام امانوئل‪ ،‬رئیس کارمندان کاخ س��فید این‬ ‫‪60‬‬ ‫گمانه زنی ها را رد کرد و گفت این شخص رئیس جمهوری‬ ‫ایاالت متح��ده بوده اس��ت ک��ه با توجه ب��ه غفلت های‬ ‫هشت سال گذشته در جنگ افغانستان‪ ،‬تصمیم به افزایش‬ ‫نیروها در این کشور گرفته است‪ .‬به گفته ناظران سیاسی‪،‬‬ ‫ژنرال پترائوس که از نظر نظامی اکنون در رده ای پایین تر‬ ‫از گذش��ته قرار گرفته‪ ،‬از جمله ژنرال های سختکوش‪،‬‬ ‫جاه طلب و ستیزه جوست و از فرماندهان کم نظیر ارتش‬ ‫ایاالت متحده به ش��مار می رود‪ .‬ژنرال پترائوس در سال‬ ‫‪ 1952‬می�لادی در ایالت نیویورک به دنی��ا امد و برای‬ ‫تحصیالت به اکادمی نظامی وست پوینت که در همین‬ ‫ایالت قرار دارد‪ ،‬رفت‪ .‬او در سال ‪ 1974‬فارغ التحصیل شد‬ ‫و سپس به خیل سربازان پیاده نظام پیوست‪.‬‬ ‫پترائوس س��پس به عنوان افس��ر در نیروهای هوابرد و‬ ‫واحد های پیاده نظام تهاجم هوایی در ایاالت متحده‪ ،‬اروپا‬ ‫و خاورمیانه خدمت ک��رد اما تا زمان حمله به عراق در‬ ‫سال ‪ 2003‬میالدی در هیچ جنگ واقعی شرکت نکرده‬ ‫ ب��ود‪ .‬با این وج��ود او در س��ال ‪ 1991‬و در جریان یک‬ ‫تمرین نظامی و زمانی که یکی از سربازان دستش روی‬ ‫ماشه تفنگش لغزید و به اطراف شلیک کرد از ناحیه سینه‬ ‫اسیب دید‪.‬‬ ‫پ��س از این حادثه ژنرال پترائوس پنج س��اعت در اتاق‬ ‫عمل بود و توسط بیل فریست مورد جراحی قرار گرفت؛‬ ‫پزشکی که بعد ها به عنوان رهبر اکثریت جمهوری خواه‬ ‫س��نای ایاالت متحده انتخاب شد‪ .‬او ‪ 9‬سال بعد و زمانی‬ ‫که چتر نجاتش هنگام سقوط با نقص فنی مواجه شد با ر‬ ‫تو پنجه نرم کرد و از فاصله ‪ 18‬متری به‬ ‫دیگر با مرگ دس ‬ ‫زمین افتاد‪ ،‬اما از این حادثه هم جان سالم به در برد و تنها‬ ‫لگن خاصره اش شکست‪ .‬در سال ‪ 2003‬میالدی‪ ،‬ژنرال‬ ‫پترائوس فرماندهی واحد ‪ 101‬نیروهای هوابرد در حمله‬ ‫به بغداد را بر عهده گرفت اما به دلیل فروپاش��ی س��ریع‬ ‫نیروهای مسلح عراق چندان درگیر جنگ نشد‪.‬‬ ‫در همین کش��ور بود که ژنرال پترائ��وس برای اولین بار‬ ‫راهب��ردی را تجربه کرد ک��ه در نهایت به جوهره اصلی‬ ‫راهبرد افزایش نیروها تبدیل شد‪ .‬در جریان این استراتژی‬ ‫از نیروها خواس��ته ش��ده بود تا کمت��ر از تاکتیک های‬ ‫تهاجمی استفاده کنند و تالش هایی صادقانه برای پیروزی‬ ‫و همچنین محافظت از مردم محلی و غیر نظامیان انجام‬ ‫دهند‪ .‬حامیان استراتژی افزایش نیروهای ژنرا ل پترائوس‪،‬‬ ‫بر این باورند که اگر همه نیروهای نظامی ایاالت متحده از‬ ‫همان ابتدای جنگ عراق خود را با جهت گیری موسوم‬ ‫به « قلب ها و مغز ها» هماهنگ می کردند‪ ،‬این کشور دچار‬ ‫جو مرج هایی که شاهد ان بودیم‪ ،‬نمی شد‪ .‬با این وجود‪،‬‬ ‫هر ‬ ‫انچ��ه در حقیقت رخ داد این بود که پس از بازگش��ت‬ ‫واحد ‪ 101‬هوابرد ایاالت متحده به این کشور‪ ،‬شهر موصل‬ ‫مورد هجوم شورشیان سنی قرار گرفت‪.‬‬ ‫در دور دوم حضور ژنرال پترائوس در عراق‪ ،‬او فرماندهی‬ ‫انتقال امنیت نیروهای چند ملیتی را بر عهده گرفت؛ جایی‬ ‫که این ژنرال بر جسته امریکایی وظیفه بازسازی نیروهای‬ ‫مسلح عراق و پلیس این کشور را عهده دار شد و در عمل‬ ‫ناچار بود این نیروها را با « هیچ» بسازد‪ .‬عملکرد این نیرو ها‬ ‫در ادامه ماموریت ژنرال پترائوس در عمل بی اثر بود و او‬ ‫دقیقا نسبت به دلیل مورد انتقاد شدید قرار گرفت‪.‬‬ ‫ژن��رال پترائ��وس در س��ال ‪ 2005‬مدیری��ت مدرس��ه‬ ‫افس��ران نظام��ی در فورت لیون��ورث واق��ع در ایالت‬ ‫کان��زاس را بر عهده گرفت و تالش ها برای بازنویس��ی‬ ‫دکترین ضد ش��ورش را راهبری کرد؛ دکترینی که به نام‬ ‫‪ 24-3 Army Field Manual‬شهرت یافت‪ .‬این دکترین‬ ‫خواستار محافظت از غیر نظامیان در برابر خشونت حتی با‬ ‫وجود ریسک افزایش تلفات غیر نظامیان می شد‪.‬‬ ‫دو س��ال بعد و اندک زمانی پ��س از انکه جورج بوش‬ ‫استراتژی جدید خود را برای مبارزه با شورشیان و ایجاد‬ ‫ثبات در عراق با هدف بستر سازی برای بازگرداندن نیروها‬ ‫از این کشور منتشر کرد‪ ،‬ژنرال پترائوس به عنوان فرمانده‬ ‫نیروهای چند ملیتی در عراق انتخاب ش��د‪ .‬در س��پتامبر‬ ‫سال ‪ 2007‬او در کنار رایان کراکر‪ ،‬سفیر وقت ایاالت متحده‬ ‫در عراق در کنگره ایاالت متحده از برنامه های خود دفاع‬ ‫کرد و به دموکرات هایی که خواستار خروج سریع نیروها‬ ‫از عراق بودند هش��دار داد این اقدام می تواند « پیامد های‬ ‫ویرانگری» داش��ته باش��د‪ .‬پس از ان ب��ود که نزدیک به‬ ‫‪ 30‬ه��زار نی��روی دیگر به ع��راق اعزام ش��دند و این‬ ‫درخواست که به « دکترین پترائوس» شهرت یافت منجر به‬ ‫گو می ر‬ ‫ت و مر ‬ ‫افزایش ثبات امنیتی همراه با کاهش خشون ‬ ‫و همچنین پیشرفت در جبهه سیاسی عراق شد‪.‬‬ ‫اق��دام دیگری که منجر به افزایش اعتبار ژنرال پترائوس‬ ‫ش��د‪ ،‬تالش او برای برقراری اتح��اد موثر و موفق میان‬ ‫نیروهای ایاالت متحده و قبایل س��نی در استان االنبار با‬ ‫هدف مبارزه با القاعده عراق بود‪ .‬به دنبال این موفقیت ها‬ ‫بود که جورج بوش‪ ،‬کوتاه زمانی پیش از انکه کاخ سفید‬ ‫را ترک کند‪ ،‬اعالم کرد که نیروهای ایاالت متحده خروج‬ ‫از عراق را از فوریه سال ‪ 2009‬میالدی اغاز خواهند کرد‪.‬‬ ‫او اضافه کرد که نیروهای جنگی کشورش در اوت سال‬ ‫‪ 2010‬از عراق خارج خواهند ش��د و این خروج تا سال‬ ‫‪ 2011‬کامل خواهد شد‪.‬‬ ‫با وجود اینکه ژنرال پترائوس از برنامه خروج نیروها از‬ ‫ع��راق حمایت می کرد‪ ،‬اما در عین حال هش��دار داد که‬ ‫روند حاکم بر عراق «ش��کننده» و « برگشت پذیر» است‪.‬‬ ‫ژنرال پترائوس اینک در شرایطی ماموریت جدید خود در‬ ‫افغانستان را اغاز کرده است که همگان از او انتظار دارند‬ ‫تا بتواند موفقیت های خود در عراق را تکرار کند‪ ،‬اگرچه‬ ‫بسیاری از تحلیلگران‪ ،‬بافت سیاسی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی‬ ‫حاکم بر افغانستان را بسیار متفاوت با واقعیت های عراق‬ ‫می دانند‪.‬‬ ‫ژنرال پترائوس یکشنبه هفته گذشته در سخنانی با اشاره به‬ ‫«شرایط ویژه» افغانستان گفت‪« :‬ما برای پیروزی امده ایم‪».‬با‬ ‫این حال او تاکید کرد‪ « :‬شکی نیست که این جنگی اسان‬ ‫با پیروزی های زودهنگام نخواهد بود‪».‬این همه درحالی‬ ‫اس��ت که بر اس��اس گزارش های رس��می شمار تلفات‬ ‫نیروهای ائتالف به رهبری ایاالت متحده در افغانستان طی‬ ‫ماه های اخیر افزایش چشمگیری داشته است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫بین الملل‬ ‫استراتژی و سیاست درهم ریخته اوباما در افغانستان‬ ‫ترس از تکرار ویتنام‬ ‫جان بولتن ‪ /‬نماینده سابق امریکا در سازمان ملل‬ ‫ج��ان بولت��ن از چهره ه��ای‬ ‫نئومحافظ��ه کار امری��کا در‬ ‫یادداش��تی لس انجلس تایمز‬ ‫ب��ه انتق��اد از سیاس��ت های‬ ‫اوباما پرداخته است‪ .‬بسیاری‬ ‫معتقد هستند جمهوریخواهان‬ ‫مخالف رئیس جمهور امریکا‬ ‫همانند ژنرال پترائوس سیاست های کاخ سفید را در‬ ‫افغانستان به چالش می کشند‪.‬‬ ‫در هم ریختگی سیاس��ت های ما در افغانس��تان نشان‬ ‫می دهد‪ ،‬اهداف ضد تروریستی ما برای امن نگه داشتن‬ ‫زرادخانه های هسته ای پاکستان بسیار محدود است و‬ ‫این مساله برای از بین بردن طالبان کافی نیست‪.‬‬ ‫سیاست های امریکا در افغانستان بسیار درهم ریخته‬ ‫اس��ت ‪ .‬ترس از تکرار یک ویتنام دیگر محس��وس‬ ‫اس��ت و دوستان و مش��اوران ما در سراسر دنیا این‬ ‫مساله را متوجه شده اند‪.‬‬ ‫هم پیمان��ان پیمان اتالنتیک ش��مالی (ناتو) به صف‬ ‫ایس��تاده اند تا میدان نبرد ر ا ترک کنند‪ .‬حمایت های‬ ‫سیاس��ی داخلی همه از هم پاشیده و همه و همه از‬ ‫بی کفایتی در مدیریت جنگ است‪.‬‬ ‫دولت باراک اوبام��ا‪ ،‬برای بار دوم فرماندهان ارتش‬ ‫امریکا در افغانستان را تعویض کرده و احتمال تغییر‬ ‫غیر نظامیان عالی رتبه نیز وجود دارد‪ .‬گفته می ش��ود‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫حامد کرزای‪ ،‬رئیس جمهور افغانس��تان در حال مذاکره‬ ‫با دش��من اس��ت‪ .‬ظاهرا میلیارد ها دالر در چمدان ها یا‬ ‫بسته بندی شده در پالت ها به سمت افغانستان به پرواز‬ ‫درمی ایند و همین مس��اله چالش��ی است برای جامعه‬ ‫امری��کا که در این رکود اقتصادی این س��وال را مطرح‬ ‫می کنن��د که چنین کمک های اقتص��ادی چه ضرورتی‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫اما همه ای��ن مجادله ها ‪ -‬تغییر نیروها در افغانس��تان‪،‬‬ ‫ضعف رهبری در این کشور و فساد موجود در دستگاه‬ ‫دولتی ‪ -‬با تمام ناگوار بودنشان فقط و فقط نشان دهنده‬ ‫شکست سیاست های دولت است‪ .‬نابسامانی اصلی در‬ ‫این مس��اله مربوط به اهداف اولیه امریکا و چگونگی‬ ‫دستیابی به انهاست‪.‬‬ ‫تاکنون مباحثه های واش��نگتن در ارتباط با افغانس��تان‬ ‫در خصوص مبارزه با تروریسم و عملیات ضد شورش‬ ‫بوده اس��ت؛ بدان معن��ا که یا حضور مح��دود یا نبود‬ ‫نیروهای نظامی را پیشنهاد می داده یا حضور گسترده ای‬ ‫از توانایی ها و ظرفیت ها را برای رس��یدن به یک هدف‬ ‫مورد نظر داشته است‪ .‬در واقع هیچ کدام از این گزینه ها‬ ‫درست نیست‪.‬‬ ‫اهداف امریکا در افغانس��تان کامال واضح اس��ت‪ :‬ابتدا‬ ‫شکست طالبان و القاعده برای غلبه بر افغانستان و نشان‬ ‫دادن این الگو به تروریسم جهانی و دوم اطمینان از این‬ ‫مساله که نابسامانی های افغانستان‪ ،‬پاکستان را در معرض‬ ‫خطر قرار نمی دهد و این فرایند زرادخانه های هسته ای‬ ‫پاکستان را به دست رادیکال ها نمی اندازد‪ .‬امروز‪ ،‬هدف‬ ‫دوم از اهمیت بیش��تری برخوردار است‪ .‬اما هیچ کدام‬ ‫از این دو هدف با پیش��رفت سیاسی یا اقتصادی در‬ ‫افغانس��تان کاری ندارد‪ .‬در واقع امریکایی ها تلفات‬ ‫جنگ در افغانس��تان را می پذیرن��د تا منافع خود در‬ ‫این کشور را دنبال کنند‪ ،‬اما از تالش های اندکی که‬ ‫افغانستان را به محلی بهتر برای شهروندانش تبدیل‬ ‫می کند هیچ حمایتی نمی کنند‪.‬‬ ‫سیاس��ت های اشفته ما در افغانس��تان نشان می دهد‬ ‫اهداف ما در مبارزه با تروریسم تا انجا محدود است‬ ‫که حتی کمک��ی به امنیت زرادخانه های هس��ته ای‬ ‫پاکستان نمی کند و برای از بین بردن طالبان نیز ناکافی‬ ‫ی و سیاسی برای‬ ‫است‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬عملیات نظام ‬ ‫سرکوب ش��ورش‪ ،‬به خصوص تحت دولت اوباما‪،‬‬ ‫عمال شکس��ت خورده و حمای��ت مردمی را هم از‬ ‫دست داده است‪.‬‬ ‫به عنوان مثال نبرد مرج��ا را به خاطر اورید‪ ،‬در این‬ ‫نبرد ارتش موف��ق بود اما این موفقیت دیری نپایید‪،‬‬ ‫عدم پایداری این موفقی��ت را دولت به گردن کابل‬ ‫انداخت که نتوانس��ت نقش خود را در مقابل مردم‬ ‫محلی به خوبی بازی کند‪ .‬اما دولت که وانمود می کند‬ ‫بنیادهای موفقی را پایه گذاری کرده اس��ت می تواند‬ ‫بدون توجه به مردم و به صورت مستقل توسعه پیدا‬ ‫کند و به تنهایی یک موتور اجتماعی به وجود اورد‪.‬‬ ‫ام��ا در واق��ع کارکردهای موتوره��ای اجتماعی در‬ ‫افغانستان از خود امریکا بهتر نیست‪ .‬شکست دولت‬ ‫افغانستان در چنین شرایطی نه غیر قابل پیش بینی بود‬ ‫و نه مش��کلی را به وجود اورد‪ ،‬بلکه کامال مشخص‬ ‫ک��رد که چرا مدل عملیات نظامی و سیاس��ی اوباما‬ ‫برای سرکوب ش��ورش ها تالشی بیهوده است و ما‬ ‫به این زودی ها رئیس جمهور جدیدی را در صحنه‬ ‫نخواهیم دید‪ .‬حتی اگر کابل می توانس��ت در روند‬ ‫زندگی سیاس��ی و اقتصادی در افغانستان تاثیر گذار‬ ‫باشد‪،‬نمی توانس��ت طالب��ان و القاعده را شکس��ت‬ ‫دهد‪ .‬تندروهای مذهبی و خواسته های انها از روی‬ ‫محرومیت و فقر نیس��ت‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬مبارزه با‬ ‫افراطی گری انها راه حل اقتصادی ندارد‪ .‬خصومت و‬ ‫انگیزه انها با ابادانی یا برگزاری انتخابات ازاد از بین‬ ‫نخواهد رفت‪.‬‬ ‫در عوض ما نیازمند یک حضور نظامی قدرتمند در‬ ‫افغانستان هس��تیم تا هم به دولت افغانستان وفادار‬ ‫باش��د و ه م سرس��ختانه و بی رحمانه به القاعده و‬ ‫طالبان حمله کند و با ارتش پاکس��تان نیز هماهنگ‬ ‫باش��د‪ .‬این به معنای یک عملیات نظامی طوالنی و‬ ‫گسترده است؛ همان چیزی که تیم اوباما نمی خواهد‬ ‫به ان تن دهد‪ .‬نتیجه چنین نگرش��ی پیش بینی این‬ ‫واقعیت است که جنگ افغانستان جنگ خوبی نبود‪.‬‬ ‫بنابراین رئیس جمهور باید به س��رعت و بدون هیچ‬ ‫ی وع��ده خود را ب��رای اغاز عقب نش��ینی از‬ ‫ابهام ‬ ‫افغانس��تان تا س��ال دیگر تغییر دهد‪ .‬چنین تغییری‬ ‫مسلما نیروهای همراهی کننده او را به شدت کاهش‬ ‫خواه��د داد‪ .‬حتی ام��روز عدم تواف��ق میان معاون‬ ‫رئیس جمه��ور و وزیر دفاع به همین دلیل اس��ت و‬ ‫ش��هروندان ما باید یک جنگ طوالنی را درک کنند‬ ‫و ان را بپذیرند‪.‬‬ ‫به نظر نمی رس��د که اوباما این مسائل را درک کرده‬ ‫باشد‪ .‬او باید انتخاب درس��ت را انجام دهد چراکه‬ ‫زمان بسیار کوتاه اس��ت و اگر موفقیت می تواند از‬ ‫میان شکست های افغانستان بیرون بیاید امروز زمان‬ ‫تغییر است‪.‬‬ ‫‪61‬‬ ‫هفت‬ ‫تو گو با دبیرکل ناتو‪:‬‬ ‫گف ‬ ‫طالبان با قدرت هر چه تمام تر می جنگند‬ ‫اندرس فوگ راسموس��ن‪ ،‬دبی��ر کل پیمان اتالنتیک‬ ‫شمالی و نخست وزیر سابق دانمارک می گوید مردم‬ ‫باید نیروها و کش��ته شده های بیشتر در افغانستان را‬ ‫بپذیرند‪.‬‬ ‫دبیر کل ناتو می گوید افزایش تلفات در افغانس��تان‬ ‫غیر قاب��ل اجتن��اب اس��ت‪ .‬وی می گوی��د هرچن��د‬ ‫پیش��رفت هایی در افغانس��تان به وقوع پیوس��ته‪ ،‬اما‬ ‫دوره ای از افزایش نبرده��ا و تلفات در این دوره از‬ ‫جنگ ‪ 9‬ساله افغانستان پیش بینی می شود‪.‬‬ ‫«این بدان معنا نیس��ت که عملیات نظامی ما در این‬ ‫منطقه دچار مشکل شده اس��ت‪ ،‬اما کامال مشخص‬ ‫است که ما به مرحله بسیار سختی وارد شده ایم‪ .‬باید‬ ‫نیروهای بیش��تری به افغانستان ارس��ال کنیم‪ .‬این به‬ ‫معنای یک نبرد گسترده تر و تلفات بیشتر است‪ ».‬فوگ‬ ‫راسموسن این سخنان را در مصاحبه اختصاصی خود‬ ‫با پولیتیکن می گوید‪.‬‬ ‫هفته گذشته فوگ راسموس��ن پذیرای ژنرال دیوید‬ ‫پترائوس بود که رهب��ری ‪ 120‬هزار نیروی خارجی‬ ‫در افغانستان را از ژنرال استنلی مک کریستال تحویل‬ ‫گرفته بود‪ .‬یک سوم از این نیرو های خارجی امریکایی‬ ‫هستند‪.‬‬ ‫پترائ��وس در این دی��دار تاکید ک��رده بود که پیش‬ ‫از اینک��ه اوضاع در افغانس��تان روند بهتری به خود‬ ‫بگی��رد‪ ،‬بدتر خواهد ش��د‪ .‬ای��ن مس��اله ای بود که‬ ‫فوگ راسموسن نیز ان را تایید کرده بود‪.‬‬ ‫چطور می توانید پیش بینی کنید تلفات بیش��تری در‬ ‫افغانستان پیش روی ماست و این درحالی است که‬ ‫از س��وی دیگر ادعا می کنید در این کشور پیشروی‬ ‫داشته ایم؟‬ ‫من نمی گویم موقعیت امنیتی در افغانستان خوب است‪.‬‬ ‫کاره��ای زی��ادی باید انجام داد‪ .‬اما در حال پیش��رفت‬ ‫هستیم‪ .‬امروز کودکان می توانند به مدرسه برود و مردم‬ ‫می توانن��د در خیابان ها قدم بزنند‪ ،‬این درحالی اس��ت‬ ‫که پیش تر چنین امکانی در افغانس��تان فراهم نبود‪ .‬اما‬ ‫متاسفانه این مساله هم واقعیت دارد که مبارزات سختی‬ ‫انجام می دهیم و تلفات زیادی هم در این کشور داریم‪،‬‬ ‫اما این نتیجه این واقعیت اس��ت که س��ربازان خود را‬ ‫افزایش داده و به س��مت مناطقی مانند مرجا و هیلمند‬ ‫در حال پیش��روی هستیم‪ .‬طالبان از مناطقی که پیش از‬ ‫این در انها حکمفرمایی می کرد رانده شده است‪ .‬انها با‬ ‫میل خود این مناط��ق ر ا ترک نکردند‪ .‬انها می دانند که‬ ‫اگر در مرجا و سپس در قندهار شکست بخورند همه‬ ‫چیز را از دس��ت خواهند داد‪ .‬بنابراین با سختی هر چه‬ ‫تمام تر می جنگند‪ .‬هیچ کس نباید از جنگ های بیشتر و‬ ‫متاسفانه تلفات بیشتر شگفت زده شود‪ .‬این یک نتیجه‬ ‫غیر قابل اجتناب از ورود به مناطقی اس��ت که پیش از‬ ‫این پایگاه طالبان بود‪.‬‬ ‫ش��ما اطمینان دادید که استراتژی در افغانستان تغییر‬ ‫نخواهد کرد و ژنرال پترائوس همان اس��تراتژی های‬ ‫پیشین را رهبری خواهد کرد‪ .‬اما ایا این مساله اهمیتی‬ ‫ن��دارد که فردی کلیدی مانند ژنرال مک کریس��تال‬ ‫صحنه را ترک کرده است؟‬ ‫چنین مس��ائلی همواره تاسف بار اس��ت‪ .‬من روابط و‬ ‫همکاری بسیار خوبی با ژنرال مک کریستال داشتم اما‬ ‫این مساله جدیدی نیست که طی جنگ ژنرال ها تغییر‬ ‫کنند‪ .‬این یک مس��اله غیر عادی نیس��ت‪ .‬اما این تغییر‪،‬‬ ‫تغییری در استراتژی به وجود نخواهد اورد یا حتی در‬ ‫‪62‬‬ ‫برنامه زمانی و هر چیز دیگری‪.‬‬ ‫نیروهای امریکایی از این مس��اله شکایت دارند که‬ ‫استراتژی اول در افغانس��تان حمایت از غیر نظامیان‬ ‫اس��ت و مبارزه با طالبان در مرحله بعدی قرار دارد‬ ‫و این مساله ش��رایط را خطرناک تر می کند‪ .‬ایا شما‬ ‫برنامه ای برای تغییر این استراتژی در نظر دارید؟‬ ‫ما همچنان به حمایت از مردم غیر نظامی ادامه خواهیم‬ ‫داد و تمام تالشمان این است که از میان مردم غیر نظامی‬ ‫ تلفاتی نداش��ته باشیم‪ .‬ژنرال پترائوس اعالم کرد که در‬ ‫حال بررسی است تا ببیند چگونه قدرتمند کردن معیار‬ ‫عمل نیروها می تواند امنیت انها را باال ببرد‪ .‬این یک ایده‬ ‫معقول اس��ت‪ ،‬اما اهداف اصلی همچنان باقی خواهند‬ ‫ماند‪ .‬یعنی یک رابطه خوب با مردم افغانس��تان درکنار‬ ‫باالبردن ضریب ایمنی سربازان‪.‬‬ ‫امریکا اعالم کرده که تابستان سال دیگر عقب نشینی‬ ‫از افغانستان را اغاز خواهد کرد‪ .‬هلند در ماه اگوست‬ ‫عقب نش��ینی خواهد کرد‪ .‬کانادا اعالم کرده که سال‬ ‫دیگر عقب می نش��یند و اس��ترالیا س��ال ‪ ،2012‬این‬ ‫درحالی اس��ت که سیاستمداران لهستانی نیز درباره‬ ‫زمان عقب نش��ینی صحبت می کنند و نخست وزیر‬ ‫جدید بریتانیا نیز می خواهد نیروهای بریتانیایی پیش‬ ‫از سال ‪ 2015‬از افغانستان خارج شده باشند‪ .‬ایا این‬ ‫به معنای ترک افغانستان است؟‬ ‫مردم در ارتباط با یکی‪ ،‬دو س��ال این��ده امیدوارند‪ ،‬اما‬ ‫تاریخ دقیق��ی در ارتباط با خروج کامل عنوان نش��ده‬ ‫اس��ت‪ .‬توافق��ی میان نیروه��ای حاضر در افغانس��تان‬ ‫مبنی بر عدم خروج از این کش��ور ت��ا زمانی که خود‬ ‫افغان ها بتوانند از کش��ور خود دف��اع کنند وجود دارد‪.‬‬ ‫حامد کرزای‪ ،‬رئیس جمهور افغانس��تان اعالم کرده بود‬ ‫امیدوار اس��ت طی پنج س��ال اینده به چنین توانایی ای‬ ‫برسند‪ .‬اما هیچ کس تاریخ دقیقی نمی داند‪.‬‬ ‫اما تاریخ ها اعالم ش��ده است‪ .‬ایا اعالم زمان خروج‬ ‫طالبان را قدرتمند نمی کند؟‬ ‫اگر منظورتان این است که اعالم تاریخ دقیق خروج یک‬ ‫دلگرمی برای طالبان است‪ ،‬باید بگویم که حتما همینطور‬ ‫است‪ .‬اگر ما انقدر بی تدبیر هستیم که تاریخ دقیقی برای‬ ‫خروج اعالم کنیم‪ ،‬ان وقت طالبان عقب می نش��یند و‬ ‫منتظر خروج ما می ماند‪ .‬چنین چیزی به معنای بازگشت‬ ‫م��ا به خانه اول اس��ت که همه تالش ه��ای ما را پوچ‬ ‫می کن��د‪ .‬بنابراین هیچ کس چنین برنامه ای ندارد‪ .‬انچه‬ ‫رئیس جمهور امریکا در ارتباط با سال ‪ 2011‬اعالم کرده‬ ‫اس��ت کاهش نیروهای نظامی و بازش��ماری انهاست‪.‬‬ ‫خوشبختانه موفقیت هایی در ارتباط با انتقال مسئولیت‬ ‫به خود افغان ها رخ داده اس��ت‪ .‬ام��ا این به معنای این‬ ‫نیست که ما از افغانستان عقب نشینی می کنیم‪.‬‬ ‫چه کسی جایگزین هزاران سرباز المانی و کانادایی‬ ‫در اروزگان و قندهار خواهد شد؟‬ ‫این منطقه خالی نخواهد ماند‪ .‬به دنبال راه حلی هستیم‪.‬‬ ‫اما در حال حاضر نمی توانم بگویم که راه حلمان چیست‪.‬‬ ‫اما امیدوارم که همچنان شاهد حضور نیروهای کانادایی‬ ‫و المانی در افغانستان باشیم‪.‬‬ ‫زمانی که به عنوان دبیرکل ناتو انتخاب شدید‪ ،‬اعالم‬ ‫کردی��د احتمال مذاک��ره با طالبان وج��ود دارد‪ .‬ایا‬ ‫همچنان چنین مساله ای محتمل است؟‬ ‫دایره کوچکی از تندروهای مذهبی هستند که کامال دور‬ ‫از دسترس هستند‪ .‬اما اکثریتی وجود دارد که می توانند‬ ‫به زندگی عادی بازگردند‪ .‬هدف ما این است که به این‬ ‫اکثریت نشان دهیم که طالبان هیچ شانسی برای پیروزی‬ ‫ندارد و دولت افغانس��تان از جایگاه قدرت می تواند با‬ ‫اینها مذاکره کند‪.‬‬ ‫افغان ه��ا چه زمان��ی می توانن��د مس��ئولیت امنیت‬ ‫کشورشان را تقبل کنند؟‬ ‫م��ن امیدوارم در کنفرانس نات��و در ماه نوامبر به چنین‬ ‫نتیجه ای برسیم و بتوانیم تا پایان سال جاری میالدی و‬ ‫اغاز سال جدید در برخی از مناطق این مسئولیت را به‬ ‫افغان ها واگذار کنیم‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫بین الملل‬ ‫نشانه های واگرایی در روابط ترکیه و غرب‬ ‫مجازات انهایی‬ ‫که دیر می رسند‬ ‫یوشکا فیشر ‪ /‬وزیر امور خارجه سابق المان‬ ‫«نه» ماه گذشته ترکیه (همراه با برزیل) به دور جدیدی‬ ‫از تحریم ها علیه ایران در ش��ورای امنیت سازمان ملل‬ ‫متحد نمایشی اش��کارا از درجه جدایی این کشور با‬ ‫غرب بود‪.‬‬ ‫ایا ما مانند بسیاری دیگر از تحلیلگران شاهد نفوذ دوره‬ ‫جدیدی از سیاس��ت خارج��ی ترکیه تحت حاکمیت‬ ‫ح��زب عدالت و توس��عه به عنوان «نئ��و‪ -‬عثمانی» ها‬ ‫هس��تیم که از قرار معلوم هدف ان بازگشت به اصل‬ ‫اسالمی این کشور است؟‬ ‫من بر این باورم که چنین ترس��ی به نوعی بزرگنمایی‬ ‫ش��ده اس��ت‪ .‬اگر چنین تعبیری از سیاس��ت خارجی‬ ‫ ترکیه درست باشد‪ ،‬غرب بیشتر از سیاست های ترکیه‬ ‫تحت تاثیر جدید چرخشی قرار دارد‪.‬‬ ‫در واقع‪ ،‬سیاس��ت خارج��ی ترکیه ک��ه به دنبال حل‬ ‫مش��کالت خود با کشورهای همسایه است و حضور‬ ‫ ترک ها را در این کش��ورها فعال تر کرده چیزی نیست‬ ‫جز مقابله با خواس��ته های غ��رب‪ .‬موافق یا مخالف‪،‬‬ ‫غ��رب و به طور خاص اروپ��ا در نهایت باید به ترکیه‬ ‫به عنوان یک ش��ریک جدی نگاه کند و این دیدگاه را‬ ‫نداشته باشد که ترکیه تنها یک مشتری برای کشورهای‬ ‫غربی است‪.‬‬ ‫ترکی��ه یکی از اعض��ای گروه ‪ 20‬اس��ت‪ ،‬باید چنین‬ ‫باش��د‪ ،‬چرا که با جامعه ای جوان و جمعیتی رو به رشد‬ ‫به یکی از اقتصاد ه��ای پویا و قدرتمند جهان در قرن‬ ‫بیست و یکم تبدیل خواهد ش��د‪ .‬حتی امروز‪ ،‬چهر ه‬ ‫ترکیه به عنوان مرد بیمار اروپا دیگر معنا ندارد‪.‬‬ ‫پس از تصمیم س��ازمان ملل در ارتباط با تحریم های‬ ‫جدید علیه ایران‪ ،‬رابرت گیتس‪ ،‬وزیر دفاع ایاالت متحده‬ ‫امریکا اروپایی ها را در ارتباط با رفتارش��ان در مقابل‬ ‫ ترکیه مورد نکوهش قرار داد‪ .‬س��خنان غیر دیپلماتیک‬ ‫او در پاری��س و برلین تلنگری ب��ود به اروپا‪ ،‬اما نباید‬ ‫فراموش کرد که در واقع او درست به هدف زده بود‪.‬‬ ‫‪40‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫از زمان ژاک شیراک تا نیکوال سارکوزی در فرانسه و‬ ‫از جرالد شرودر تا انگال مرکل در المان ‪ ،‬ترکیه همواره‬ ‫به وعده های خود وفادار مانده‪ ،‬اما از طرف اروپایی ها‬ ‫رانده شده است‪ .‬در واقع تنها زمانی که اختالفات میان‬ ‫ترکیه و اتحادیه اروپا به اوج خود رس��یده‪ ،‬اروپایی ها‬ ‫گام هایی بسیار کوچک برداشته اند‪.‬‬ ‫تنه��ا اکنون که یک ناکامی ب��زرگ در روابط ترکیه و‬ ‫اتحادی��ه اروپا خود را نش��ان می ده��د‪ ،‬اتحادیه اروپا‬ ‫ناگهان به فکر باز ک��ردن بخش جدیدی از مذاکرات‬ ‫ب��ا ترکیه افتاده اس��ت‪ .‬نمی توان گفت ک��ه این اقدام‬ ‫اتحادیه اروپا در ش��رایط کنونی کافی است‪ .‬ترکیه در‬ ‫یک منطقه بسیار حساس ژئوپلتیکی واقع شده است‪،‬‬ ‫جای��ی که امنیت اروپا کامال درگیر این منطقه اس��ت‪.‬‬ ‫بخش شرقی مدیترانه‪ ،‬دریای اژه‪ ،‬بخش غربی بالکان‪،‬‬ ‫منطقه دریای خزر و جنوب قفقاز‪ ،‬اس��یای مرکزی و‬ ‫خاورمیانه تمام مناطقی هستند که غرب بدون حمایت‬ ‫ ترکیه نمی تواند پیش��بردی داشته باشد‪ .‬این مساله تنها‬ ‫در بخش امنیتی خود را نشان نمی دهد بلکه بخش های‬ ‫مرب��وط به سیاس��ت انرژی نیز در ش��رایطی که اروپا‬ ‫به دنبال جایگزینی برای روس��یه در تامین انرژی خود‬ ‫اس��ت خودنمایی می کند‪ .‬غ��رب‪ ،‬به خصوص اروپا‪،‬‬ ‫نمی تواند با توجه به خواسته هایش از عهده همپیمانی‬ ‫با ترکیه براید‪ ،‬اما در واقع این اروپاس��ت که با وجود‬ ‫نیازش به ترکیه‪ ،‬این کشور را از خود می راند‪.‬‬ ‫تو یکم به طور حتم در درجه‬ ‫امنیت اروپا در قرن بیس ‬ ‫باالیی به همس��ایگان خود در جنوب ش��رقی وابسته‬ ‫اس��ت‪ .‬دقیق ا ترکیه از بعد امنیتی اهمیت ویژه ای برای‬ ‫اروپ��ا دارد و ای��ن اهمیت به مرور زم��ان افزایش نیز‬ ‫خواهد یاف��ت‪ .‬اما به جای انکه اروپ�� ا ترکیه را بیش‬ ‫از پی��ش به خود نزدیک کند‪ ،‬سیاس��ت اروپا هل دادن‬ ‫ ترکیه در اغوش روسیه و ایران است‪ .‬چنین سیاستی‪،‬‬ ‫بس��یار کوته بینانه و غیر منطقی اس��ت‪ .‬ب��رای قرن ها‪،‬‬ ‫روسیه‪ ،‬ایران و ترکیه رقبای منطقه ای بوده اند و هرگز‬ ‫به عنوان همپیمان شناخته نمی شدند‪ ،‬به نظر می رسد که‬ ‫کوته بینی های سیاسی اروپا این واقعیت را برهم خواهد‬ ‫زد‪ .‬البته ترکیه نیز به اتحاد با اروپا نیازمند اس��ت‪ .‬اگ ر‬ ‫ترکیه اروپا را از دس��ت بدهد‪ ،‬به شدت موقعیت خود‬ ‫را در می��ان همپیمانان منطقه ای خ��ود با وجود چنین‬ ‫موقعی��ت فوق العاده ژئوپلتیکی از دس��ت خواهد داد‪.‬‬ ‫احتماال به زودی مش��خص خواهد شد که «نه» ترکیه‬ ‫به تحریم های جدید علیه ایران اشتباه بوده است‪ ،‬مگر‬ ‫اینکه رجب طیب اردوغان‪ ،‬نخست وزی ر ترکیه بتواند‬ ‫تغییری در پرونده هسته ای ایران ایجاد کند که البته این‬ ‫مساله به شدت بعید به نظر می رسد‪.‬‬ ‫عالوه بر این در ش��رایطی که تقابل میان اس��رائیل و‬ ‫ ترکی��ه نیروه��ای تن��درو در خاورمیان��ه را قدرتمند‬ ‫می کند‪ ،‬دیپلماسی اروپا چه در بروکسل و چه در سایر‬ ‫پایتخت های اروپایی منتظر چیس��ت؟ غرب‪ ،‬به عالوه‬ ‫ ترکیه و اس��رائیل نمی توانند شکافی دائمی در منطقه‬ ‫را بپذیرند‪ ،‬مگر اینکه هدف انها ادامه بی ثباتی در این‬ ‫منطقه باش��د‪ .‬اکنون بیش از هر زمانی‪ ،‬زمان ان است‬ ‫که اروپا وارد بازی شود‪.‬‬ ‫از همه بدتر اینکه در شرایطی که این بحران در ترکیه‬ ‫و خاورمیان��ه ادام��ه دارد تنها به ای��ن منطقه محدود‬ ‫نمی ش��ود‪ ،‬این بحران در قفقاز و اس��یای مرکزی نیز‬ ‫نمایان اس��ت؛ جایی که اروپ��ا می تواند به جایگزینی‬ ‫برای روس��یه در تامین نیازهای انرژی خود بیندیش��د‬ ‫جایی که اروپا باید به طور جدی وارد بازی شود‪ .‬با به‬ ‫وجود امدن بحران اقتصادی جهانی‪ ،‬حوادث مختلفی‬ ‫در منطقه به وقوع پیوسته است و بازیکنان جدیدی نیز‬ ‫مانند چین پا به عرصه گذاشته اند‪.‬‬ ‫اروپا با گذشت زمان خطر بزرگی را می پذیرد‪ ،‬این خطر‬ ‫در همسایگی اروپاست چراکه سیاست خارجی فعال‬ ‫اروپا و مسئولیت های اتحادیه در این منطقه به سختی‬ ‫دیده می شود‪ .‬یا همانطور که میخائیل گورباچف‪ ،‬گفته‬ ‫بود‪« :‬زندگی روشی دارد برای مجازات انهایی که دیر‬ ‫می رسند‪».‬‬ ‫منبع‪ :‬فیگارو‬ ‫‪63‬‬ ‫هفت‬ ‫اوباما و اعمال مدیریت بر شرکت های امریکایی‬ ‫اقتصاد به نفس نفس افتاده است‬ ‫فرید زکریا ‪ /‬سردبیر نیوزویک‬ ‫اقتصاد امریکا به پت پت افتاده‬ ‫اس��ت و هیچ گزینه دیگری‬ ‫در دس��ترس نیس��ت‪ .‬نرخ‬ ‫سود بانکی نمی تواند از این‬ ‫پایین تر برود ‪ .‬ترکش دیگری‬ ‫ک��ه دول��ت از ان اس��تفاده‬ ‫می کند‪ ،‬چه خوب و چه بد‪،‬‬ ‫از نظر سیاس��ی غیر ممکن به نظر می رسد‪ .‬ایا کسی‬ ‫می تواند ما را از خطرات رکود و س��قوط اقتصادی‬ ‫نجات دهد؟ واقعیت این اس��ت ک��ه محرک دومی‬ ‫ وجود دارد که می تواند تاثیرات ش��گرفی بر اقتصاد‬ ‫داشته باشد و موجب کسری بودجه هم نشود‪.‬‬ ‫بانک مرک��زی دولت فدرال به تازگی گزارش داده‬ ‫اس��ت که ‪ 500‬ش��رکت بزرگ غیر مالی اندوخته‬ ‫‪ 8/1‬تریلی��ون دالری را در ترازنامه های خود ثبت‬ ‫کرده اند‪ .‬این رقم در نیم قرن گذشته بی سابقه بوده‬ ‫اس��ت‪ .‬بیشتر این شرکت ها پول های خود را روی‬ ‫پروژه های جدید‪ ،‬تجهیزات و کارکنان سرمایه گذاری‬ ‫نمی کنند‪ .‬اگر انها س��ر کیسه را ش��ل کنند میلیاردها‬ ‫دالر ب��ه اقتص��اد کش��ور تزری��ق خواهد ش��د‪ .‬این‬ ‫سرمایه گذاری ها بی شک تاثیر بیشتری از محرک های‬ ‫اقتصادی دولت دارد‪.‬‬ ‫ای��ن مس��اله از محرک ه��ای اقتصادی دول��ت دوام‬ ‫بیش��تری دارد‪ .‬مصرف کنندگان و ش��رکت ها درباره‬ ‫هزینه ک��ردن و خ��رج ک��ردن بس��یار محت��اط عمل‬ ‫می کنند‪ .‬در حال حاضر‪ ،‬انچ��ه دولت هزینه می کند‬ ‫تنها برای غرق نش��دن اقتصاد اس��ت‪ .‬بدون محرک‬ ‫مالی دیگر‪ ،‬دولت مرکزی و دولت های محلی مجبور‬ ‫می ش��وند که این هزینه ها را کاهش دهند و مالیات ها‬ ‫را افزای��ش‪ .‬چنین حرکتی موج��ب موج جدیدی از‬ ‫بیکاری‪ ،‬رش��د اقتصادی کندتر‪ ،‬بازده مالیانی پایین تر‬ ‫و کس��ری بودجه کالن تر خواهد ش��د‪ .‬جوول کلین‪،‬‬ ‫رئیس مدارس شهر نیویورک‪ ،‬به من گفت که زمانی‬ ‫که پول برای تحریک اقتصاد در پایان سال تمام شود‪،‬‬ ‫مجبور می ش��وند که پنج هزار معل��م را از کار بیکار‬ ‫کنن��د‪ .‬زمانی که این مثال را تعمیم می دهیم می توانید‬ ‫تصور کنید که سال ‪ 2011‬از بعد اقتصادی چگونه‬ ‫خواهد بود‪.‬‬ ‫ام��ا هزینه هایی ک��ه دولت در این راس��تا صرف‬ ‫می کند می توان��د مانند پلی برای س��رمایه گذاری‬ ‫بخش خصوصی باش��د‪ .‬کلید بهب��ود اقتصادی و‬ ‫رشد اقتصادی قدرتمند این است که شرکت ها را‬ ‫برای سرمایه گذاری در داخل امریکا تشویق کنیم‪.‬‬ ‫چرا این ش��رکت ها با وجود داش��تن سرمایه های‬ ‫نقدی نس��بت به س��رمایه گذاری بی میل هستند؟‬ ‫من این سوال را از بس��یاری از مدیران شرکت ها‬ ‫پرس��یدم‪ .‬تمامی این افراد از نقل نامشان در هراس‬ ‫بودن��د چراکه نگران بودند تا مردم در واش��نگتن‬ ‫خشمگین شوند‪.‬‬ ‫بدون ش��ک اقتصاد اولین دلیل احتی��اط انها بود‪.‬‬ ‫یک��ی از این مدی��ران به من گفت‪« :‬م��ا به تازگی‬ ‫از س��ونامی اقتصادی خارج شده ایم و این مساله‬ ‫موجب احتیاط ما در س��رمایه گذاری می ش��ود‪».‬‬ ‫عالوه بر این اقتصاددانان در باره سیاس��ت‪ ،‬قوانین‬ ‫و مالیات ه��ا ه��م بح��ث می کنند‪ .‬برخ��ی از این‬ ‫افراد حتی بحث های خ��ود را در محافل عمومی‬ ‫ مط��رح می کنند‪ .‬جف��ری ایملت‪ ،‬رئیس ش��رکت‬ ‫جنرال الکتریک‪ ،‬جمعه هفته گذشته اعالم کرد که‬ ‫دولت با کارافرینان هماهنگ نبوده اس��ت‪ .‬در یک‬ ‫میزگ��رد اقتصادی که همه از دولت اوباما حمایت‬ ‫می کردند نی��ز بحث اصلی در ارتب��اط با قوانینی‬ ‫بود که در این ارتباط در واش��نگتن به مرحله اجرا‬ ‫نزدیک می شد‪.‬‬ ‫یک��ی از این مدی��ران عام��ل در گفت و گو با من‬ ‫گفت‪« :‬تقریبا تمامی شرکت هایی که ما با انها کار‬ ‫می کردیم توس��عه اختیارات خود را اعالم کرده اند‬ ‫که به طور طبیعی چنین مساله ای ما را به این فکر‬ ‫می اندازد ک��ه اینده برای ما چگون��ه رقم خواهد‬ ‫خورد‪».‬‬ ‫اکثر مدیرانی که من با انها صحبت کردم به باراک‬ ‫اوباما رای داده بودند‪ .‬انها همچنان برای او احترام‬ ‫قائل هس��تند‪ .‬انهایی ک��ه او را از نزدیک دیده اند‬ ‫اذعان داش��ته اند که وی به طور غیر طبیعی باهوش‬ ‫اس��ت‪ .‬ام��ا در ذات خود با تج��ارت میانه خوبی‬ ‫ندارد‪.‬‬ ‫وقتی از انها خواس��تم که مش��خصه این صفت او‬ ‫را بی��ان کنند انها به این واقعیت اش��اره کردند که‬ ‫مدی��ر تجاری در کابینه او به چش��م نمی خورد و‬ ‫او به ندرت با مدیر عامالن ش��رکت ها مش��ورت‬ ‫می کن��د‪ ،‬بنابراین هی��چ تجربه ای ه��م در بخش‬ ‫خصوصی ندارد‪ .‬تمام این مسائل از عدم اطمینان‬ ‫نشات می گیرد‪.‬‬ ‫برخی از ای��ن خصوصیات را می توان مثبت تلقی‬ ‫ک��رد‪ .‬بح��ران اقتصادی دولت را بر ان داش��ت تا‬ ‫اختیارات خود را در برخی حوزه ها از حوزه های‬ ‫اعتباری تا حوزه صنعت اتومبیل افزایش دهد‪ .‬اما‬ ‫دقیقا به دلیل این شرایط‪ ،‬اوباما باید شرایط رقابت‬ ‫و رش��د را در بازار می سنجید‪ .‬این بیش از انکه به‬ ‫اقتصاد ارتباطی داشته باشد به روانشناسی مربوط‬ ‫بود‪ .‬این همان چیزی اس��ت ک��ه در حال حاضر‬ ‫هم ش��رکت ها برای س��رمایه گذاری به ان احتیاج‬ ‫دارند‪.‬‬ ‫منبع ‪ :‬نیویورک تایمز‬ ‫‪64‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫امریکا در اینه تحلیل‬ ‫سیاست خارجی امریکا و پدیده تحریم؛ماهیت‪ ،‬انگیزه و سامانه‬ ‫دیپلماسی چند الیه‬ ‫دکتر سیدمحمدکاظم سجادپور‬ ‫*‬ ‫در مجموع��ه رفتار سیاس��ت‬ ‫خارج��ی امری��کا‪ ،‬تحری��م‬ ‫پدی��ده ای نس��بتا پای��دار و‬ ‫در خ��ور توج��ه و دق��ت از‬ ‫زوای��ای تحلیل��ی و عملیاتی‬ ‫اس��ت‪ .‬رفتار دولت اوباما در‬ ‫خصوص کشور ما در چند ماه‬ ‫گذشته سیاستی متمرکز بر تحریم است که قالب های‬ ‫گوناگ��ون گرفت��ه و در زمره اصلی تری��ن مباحث‬ ‫بین المللی بین کارشناس��ان و تحلیلگ��ران قلمداد‬ ‫می ش��ود‪ .‬پدیده تحریم از چش��م انداز رفتارشناسی‬ ‫سیاست خارجی امریکا چگونه قابل تحلیل است؟‬ ‫در پاسخ به این پرسش باید به «ماهیت»‪« ،‬انگیزه ها»‬ ‫و «سامانه اداری» تحریم در سیاست خارجی امریکا‬ ‫با اشاره به مورد ایران توجه کرد‪.‬‬ ‫ماهیت تحریم‬ ‫تحریم یکی از ابزارهای رس��یدن به اهداف سیاست‬ ‫خارجی امری��کا طی دهه ها بوده اس��ت‪ .‬به عبارت‬ ‫دیگ��ر تحریم تابع��ی از اهداف سیاس��ت خارجی‬ ‫اس��ت‪ .‬زمانی که تحریم در سیاست خارجی امریکا‬ ‫مطرح ش��د نشانگر وجود ش��رایطی است که برای‬ ‫واشنگتن عادی قلمداد نمی شود و مساله و چالشی‬ ‫برای رس��یدن به اهداف سیاس��ت خارجی امریکا‬ ‫وج��ود دارد و پی��ش ف��رض تحریم ان اس��ت که‬ ‫می توان از طریق وضع تحریم‪ ،‬ش��رایط را به سمت‬ ‫هدف های امریکا س��وق داد‪ .‬در این چارچوب در‬ ‫دوران بع��د از انق�لاب‪ ،‬ایران‪ ،‬موض��وع و معضلی‬ ‫برای سیاس��ت خارجی امری��کا در ذهنیت نخبگان‬ ‫این سیاس��ت محسوب می ش��د و لذا تحریم جزئی‬ ‫از ابزارهای سیاست خارجی امریکا علیه ایران بوده‬ ‫اس��ت‪ .‬اما ش��دت یافتن تحریم ها نشانگر سخت تر‬ ‫ش��دن ش��رایط از چش��م انداز واش��نگتن است‪ .‬در‬ ‫حال حاضر عالوه بر تحریم هایی که در س��ی سال‬ ‫گذشته امریکا علیه ایران دنبال کرده‪ ،‬مجموعه ای از‬ ‫تحریم های چند جانبه‪ ،‬یک جانبه و ترکیبی توس��ط‬ ‫دول��ت اوباما طراح��ی و اعمال می ش��ود‪ .‬انعکاس‬ ‫تحریم چند جانبه در قطعنامه ‪ 1929‬شورای امنیت‪،‬‬ ‫بازتاب تحریم یک جانبه در امضای قانون تحریم و‬ ‫ضدسرمایه گذاری توس��ط رئیس جمهور امریکا در‬ ‫اخرین روزهای ماه ژوئ��ن ‪( 2010‬هفته اول تیرماه‬ ‫‪ )1389‬و ترکیبی را در به وجود اوردن ش��رایطی که‬ ‫متحدان امریکا در تبعیت و پیروی از واشنگتن علیه‬ ‫ایران دست به تحریم می زنند می توان مشاهده کرد‪.‬‬ ‫در ماهی��ت تحریم عالوه بر جنبه ابزاری بودن برای‬ ‫رسیدن به مقاصد سیاس��ت خارجی امریکا باید به‬ ‫بازیگران متعدد و شکل دهنده‪ ،‬سیاست خارجی در‬ ‫داخل این کشور نیز عنایت داشت‪ .‬تصمیم گیری در‬ ‫سیاس��ت خارجی امریکا‪ ،‬در کنار چارچوب کالن‬ ‫و اس��تراتژیک ان محص��ول داد و س��تد و کنش و‬ ‫واکنش ه��ای گوناگ��ون در مجموعه دس��تگاه های‬ ‫سیاسی و بوروکراتیک است‪.‬‬ ‫در بین دس��تگاه های مزبور‪ ،‬بعد از بحران موسوم به‬ ‫واترگی��ت در دوران نیکس��ون در دهه ‪ 70‬میالدی‪،‬‬ ‫ش��کاف بین دس��تگاه اجرایی و دس��تگاه مقننه در‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫مس��ائل مربوط به اداره امور دولت فدرال که ش��امل‬ ‫مس��ائل سیاست خارجی می شود‪ ،‬زیاد شد و اختالف‬ ‫دی��دگاه بین دو نهاد حکومت��ی امریکا افزایش یافت‪.‬‬ ‫در چنی��ن فضایی‪ ،‬کنگره امری��کا از طریق تدوین و‬ ‫تصوی��ب قوانین‪ ،‬حضور‪ ،‬نفوذ و قدرت بیش��تری در‬ ‫سیاس��ت خارجی یافت‪ .‬یکی از حوز هایی که کنگره‬ ‫امری��کا دامنه قوانین و مقررات در سیاس��ت خارجی‬ ‫را گس��ترده کرد‪ ،‬بحث ه��ای مربوط ب��ه تحریم بود‪.‬‬ ‫از ای��ن طریق کنگره امریکا از یک س��و در سیاس��ت‬ ‫خارجی عرض اندام می کند و از س��وی دیگر‪ ،‬البی ها‬ ‫و گرایش ه��ای سیاس��ی داخل کنگ��ره‪ ،‬منافع خاص‬ ‫سیاس��ت خارجی خود را پیش می برد‪ .‬البی اسرائیل‬ ‫در کنگره امریکا‪ ،‬نفوذ قابل مالحظه ای داش��ته و این‬ ‫خود موضوع پژوهش دو استاد علوم سیاسی امریکا‪،‬‬ ‫می ش��ایمر و والتز شده است‪ .‬البی اس��رائیل از معبر‬ ‫قانون س��ازی‪ ،‬نه فقط در شرایط روز سیاست خارجی‬ ‫امریکا اثر می گذارد‪ ،‬بلکه س��عی می کند مس��یر اینده‬ ‫روسای جمهوری اتی را نیز روشن کند‪.‬‬ ‫انگیزه شناسی تحریم‬ ‫هرچند روشن است که تحریم ابزاری برای هدف های‬ ‫سیاست خارجی است‪ ،‬اما در اینکه هدف های سیاست‬ ‫ی امریکا در حوزه هایی از تحریم استفاده می کند‪،‬‬ ‫خارج ‬ ‫بحث و گفت وگوهای متعددی مطرح می شود‪ .‬در این‬ ‫خصوص بی��ن هدف های اعالم��ی و اعمالی امریکا‬ ‫تف��اوت وج��ود دارد‪ .‬هدف های اعالم ش��ده امریکا‪،‬‬ ‫اثرگذاری بر برنامه هسته ای از طریق به اجرا گذاشتن‬ ‫مجموع��ه ای از تحریم ه��ای یک جانب��ه‪ ،‬چندجانبه و‬ ‫ترکیبی است‪.‬‬ ‫ام��ا انگی��زه واقع��ی در چش��م انداز گس��ترده تری‪،‬‬ ‫اسیب رس��انی به بنیادها و عناص��ر اصلی قدرت ملی‬ ‫ایران است‪.‬‬ ‫اینکه امری��کا کال از طریق تحریم می تواند به اهداف‬ ‫خود برس��د‪ ،‬بحث مس��تقل و درخور توجهی است‪.‬‬ ‫اما باید در نظر داش��ت که در بحث های اس��تراتژیک‬ ‫نیت ها و توانایی ها در کنار هم مطرح می شوند‪ .‬اگر‬ ‫توانایی ه��ای امریکا در رس��یدن به اهداف اعالمی‬ ‫محل تردید باشد‪ ،‬مجموعه نظام تحریم دنبال شده‬ ‫توس��ط امریکا‪ ،‬در نهای��ت چارچوب ها و عناصر‬ ‫اصلی قدرت ملی یعنی بنیادهای نظامی و بنیادهای‬ ‫اقتصادی مخصوص��ا در عرصه های انرژی‪ ،‬بانکی‪،‬‬ ‫پول��ی‪ ،‬بیم��ه و حمل ونقل هوای��ی و دریایی را در‬ ‫کانون قرار داده اس��ت‪ .‬در یک دس��ته بندی عام در‬ ‫ادبیات تحریم در روابط بین الملل‪ ،‬از دو نوع تحریم‬ ‫سخن گفته می شود‪ .‬دسته اول تحریم هایی است که‬ ‫هدف از انها بهره برداری از یک ش��رایط خاص و‬ ‫رسیدن به شرایط خاص دیگر است‪.‬‬ ‫دسته دوم تحریم هایی هستند که ساختارها را هدف‬ ‫ق��رار می دهند و با اس��تفاده از ابزارهای گوناگون‪،‬‬ ‫دگرگون��ی عمده در نهادها و بنیادها را دنبال کنند‪.‬‬ ‫به نظر می رس��د که در رفتار امریکا در عین داشتن‬ ‫حالتی ترکیبی از دو دسته از تحریم ها‪ ،‬چگالی دسته‬ ‫دوم سنگین تر است‪.‬‬ ‫سامانه اداری تحریم‬ ‫همراه تصویب تحریم ها‪ ،‬امریکا معموال سامانه ای‬ ‫اداری ب��رای اطمینان از اجرای انها را ش��کل داده‬ ‫و می دهد که در فهم پدیده تحریم‪ ،‬شناس��ایی این‬ ‫س��امانه اداری نیز ضروری اس��ت‪ .‬در تحریم های‬ ‫چند جانبه‪ ،‬کمیته تحریم که ترکیب بین المللی دارد‬ ‫و زیرنظر ش��ورای امنیت کار می کند‪ ،‬امور مربوط‬ ‫به اج��رای تحریم را دنبال می کن��د‪ .‬این کمیته در‬ ‫مجموعه س��ازمانی اداری ش��ورای امنیت‪ ،‬روشی‬ ‫اس��ت که س��ابقه دار بوده و در مورد قطعنامه هایی‬ ‫است که متضمن ابعاد اجرای تحریم ها هستند‪ .‬اما‬ ‫در خصوص قطعنامه ‪ 1929‬در کنار کمیته تحریم‪،‬‬ ‫پنلی از کارشناس��ان و متخصصان‪ ،‬در دس��تور کار‬ ‫است‪ .‬در سامانه داخلی امریکا وزارت خزانه داری‬ ‫این کش��ور بیش��ترین نقش را در اجرای تحریم ها‬ ‫دارد‪ .‬به ط��ور کلی باید در نظر داش��ت که وزارت‬ ‫خزانه داری‪ ،‬چن��دان وزنی در مناس��بات خارجی‬ ‫امریکا نداشت‪ ،‬اما تحوالت دو دهه اخیر مخصوصا‬ ‫بع��د از ح��وادث ‪ 11‬س��پتامبر ‪ 2001‬نق��ش این‬ ‫وزارتخانه زیاد و برجسته شده و دوائر و بخش های‬ ‫خاص��ی برای اجرای تحریم ه��ای چند جانبه و دو‬ ‫جانبه در ان راه اندازی ش��ده است‪ .‬نقش کنگره در‬ ‫قدرت دادن به وزارت خزانه داری امریکا خود نیز‬ ‫موضوع قابل توجهی است به گونه ای که می توان از‬ ‫اتحاد و پیوند وزارت خزانه داری و کنگره به عنوان‬ ‫مجموعه ای ک مو بیش واحد و متشکل و به عنوان یک‬ ‫ت‬ ‫البی سخن گفت‪ .‬کوتاه سخن انکه رابطه سیاس ‬ ‫خارجی امریکا و پدیده تحریم‪ ،‬حوزه ای چند الی ه‬ ‫بود و از تحریم به عنوان ابزاری برای تحقق اهداف‬ ‫سیاس��ت خارجی بهره برداری می شود‪ .‬اما در این‬ ‫می��ان انگیزه های تحریم را بای��د در وجوه اعالمی‬ ‫و اعمالی نگریس��ت و به س��امانه اداری ان توجه‬ ‫داش��ت‪ .‬اینها چارچوب های شناخت رفتار امریکا‬ ‫در مباحث مربوط به تحریم و بازشناس��ی مقاصد‬ ‫و شیوه های سیاس��ت خارجی ان کشور است‪ .‬اما‬ ‫محصول نهای��ی این تحریم ها الزام��ا انچه امریکا‬ ‫می خواهد‪ ،‬نیست‪.‬‬ ‫*عضوهیات علمیدانشکدهروابطبین الملل‬ ‫‪65‬‬ ‫هفت‬ ‫برگزاری نشست گروه ‪ 5+1‬درباره‬ ‫برنامه هسته ای ایران‬ ‫مذاکره هنوز‬ ‫روی میز است‬ ‫گروه ‪ 5+1‬در تاریخ دوم ژوئیه (جمعه‪ 11 ،‬تیرماه) برای‬ ‫گفت وگو درباره موضوع هس��ته ای ایران در بروکس��ل‬ ‫گرد هم امدند‪ .‬اندرهای نس��ترنکو‪ ،‬سخنگوی وزارت‬ ‫امور خارجه روسیه پیش از این جلسه در پاسخ به سوالی‬ ‫درباره اوضاع کنونی روند حل مس��اله هس��ته ای ایران‬ ‫گفت‪ :‬باید تا دیدار مدیران سیاسی گروه ‪( 5+1‬پنج عضو‬ ‫دائم ش��ورای امنیت به عالوه المان) در تاریخ دوم ژوئیه‬ ‫در بروکس��ل منتظر بمانیم‪ .‬سرگئی الوروف‪ ،‬وزیر امور‬ ‫خارجه روسیه گفت که جامعه جهانی امکان از سرگیری‬ ‫مذاکرات در مورد برنامه هس��ته ای در چارچوب گروه‬ ‫‪ 5+1‬را برای ایران محفوظ نگه می دارد‪ .‬الوروف گفت‪:‬‬ ‫«ما عالقه مندیم که در چارچوب گروه‪ 5+1‬برای بحث‬ ‫در مورد برنامه هسته ای ایران و مسائلی که مورد عالقه‬ ‫طرف ایرانی اس��ت‪ ،‬روند گفت وگو را از سر بگیریم‪».‬‬ ‫وی تاکید کرد که «پیش��نهاد از سرگیری مذاکرات روی‬ ‫میز است» و ما منتظر واکنش سازنده ایران هستیم‪ .‬وزیر‬ ‫امور خارجه روسیه در عین تاکید بر اینکه روسیه اساسا‬ ‫«اعتقادی به تحریم ندارد» زیرا تحریم ها بی نتیجه هستند‬ ‫مدعی ش��د که تحریم ها علیه ایران الزم بود تا به ایران‬ ‫اخطار داده ش��ود که نباید پاسخ سواالت قانونی اژانس‬ ‫انرژی اتمی نسبت به ایران به تعویق افتد‪ .‬همچنین وزیر‬ ‫امور خارجه کشورمان در نامه های جداگانه ای به وزیران‬ ‫امور خارجه کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل‬ ‫متحد ضمن انتقاد شدید از بانیان قطعنامه ‪ ،1929‬همراهی‬ ‫سایر کش��ورها در شورای امنیت با این قطعنامه را مایه‬ ‫تاسف خواند‪.‬‬ ‫نمایندگان پنج عضو دائم شورای امنیت و المان «پاسخ‬ ‫س��ریع» ایران به دعوت برای از س��رگیری گفت وگوها‬ ‫درباره برنامه هس��ته ای این کش��ور را خواستار شدند و‬ ‫در عین حال بر قصدش��ان ب��رای دنبال کردن تحریم ها‬ ‫تاکید کردند‪ .‬خبرگزاری المان گزارش داد‪ :‬دیپلمات های‬ ‫امریکا‪ ،‬روس��یه‪ ،‬چین‪ ،‬فرانسه‪ ،‬انگلیس و المان (گروه‬ ‫موسوم به رئیس جمهور) پس از نشست در مقر اتحادیه‬ ‫اروپا در بروکسل اعالم کردند که همچنان به دنبال یافتن‬ ‫راه حلی از طریق مذاکره با تهران هستند‪ .‬طبق بیانیه ای که‬ ‫ریاست رسمی اتحادیه اروپا اعالم کرد‪« :‬به دنبال پاسخ‬ ‫سریع دکتر سعید جلیلی‪ ،‬مذاکره کننده هسته ای ایران به‬ ‫ نامه کاترین اش��تون‪( ،‬رئیس سیاست خارجی اتحادیه‬ ‫اروپا) که پیشنهاد از سرگیری سریع گفت وگوها را مطرح‬ ‫می سازد‪ ،‬هستند‪».‬‬ ‫رئیس جمه��ور ترکیه نیز پس از این اجالس درباره رای‬ ‫مخالفش به قطعنامه شورای امنیت گفت ‪« :‬ترکیه با رای‬ ‫مخالف خود در واق��ع مواضع خود را برای حمایت از‬ ‫ادامه مذاکرات هسته ای با ایران اعالم کرده است‪».‬‬ ‫عبداهلل گل در پاسخ به سوال گزارشگر روزنامه انگلیسی‬ ‫تایمز مبنی بر اینکه کشورهای غربی نگرانی هایی با توجه‬ ‫ب��ه رای مخالف ترکیه در صدور قطعنامه تحریمی علیه‬ ‫ایران در شورای امنیت‪ ،‬نسبت به این کشور دارند‪ ،‬انکارا‬ ‫در برابر این نگرانی ها چه واکنش��ی دارد‪ ،‬گفت‪« :‬درباره‬ ‫مس��اله هسته ای ایران یک سوء تفاهم وجود دارد‪ .‬ترکیه‬ ‫همچنان یکی از متحدان کش��ورهای غربی است‪ ».‬وی‬ ‫ادام��ه داد‪« :‬ما در مذاکرات خود ب��ا ایران همواره اعالم‬ ‫سود و زیان مذاکره‬ ‫حسن بهشتی پور ‪ /‬پژوهشگر مسائل بین الملل‬ ‫باید توجه داشته باشیم که در‬ ‫پرونده هسته ای ایران راه حلی‬ ‫به جز مذاک��ره وجود ندارد‪.‬‬ ‫یعنی نه برای ایران و نه برای‬ ‫‪ 5+1‬راهی جز مذاکره نیست‪.‬‬ ‫بنابراین هم طرف ایرانی و هم‬ ‫‪ 5+1‬که سردمدار اصلی ان امریکاست و بقیه سیاهی‬ ‫تو گو بیایند‪.‬‬ ‫لشگر هستند باید به سمت مذاکره و گف ‬ ‫تو گو بر‬ ‫اما اکنون بحث بر س��ر این است که این گف ‬ ‫تو گو ها انجام شود‬ ‫سر چه چیزی باشد و کجا این گف ‬ ‫ی احمدی نژاد‬ ‫و چه زمانی باشد؟ در مورد زمان ان اقا ‬ ‫اعالم کرده اند که این گفت وگوها به اواسط مرداد ماه‬ ‫موکول شود‪ .‬اما اینکه در مورد چه مساله ای صحبت‬ ‫کنند‪ ،‬موضوع بسیار مهمی است‪ .‬ایا مذاکره می کنند‬ ‫که مذاکره کرده باش��ند‪ ...‬این یک کار عبث است اما‬ ‫اگر مذاکرات دس��تور مش��خصی داشته باشد به نظر‬ ‫تو گوها به وجود می اید‪.‬‬ ‫من پیش��رفت در روند گف ‬ ‫به عنوان مثال ایران معتقد اس��ت که می تواند در مورد‬ ‫‪66‬‬ ‫دو بس��ته ای که میان ایران و ‪ 5+1‬مبادله ش��ده گفت وگو‬ ‫کند و موضوع مذاکرات این دو بس��ته باشد‪ .‬یعنی بسته‬ ‫پیشنهادی ایران و بسته پیشنهادی ‪ ،5+1‬در حالی که طرف‬ ‫مقابل در مورد غنی سازی اورانیوم در ایران بحث می کند‬ ‫و در نهایت به دنبال این هستند که غنی سازی اورانیوم در‬ ‫ایران به حالت تعلیق دراید‪ .‬این مس��اله ای است که انها‬ ‫مد نظ��ر دارند اما صراحت��ا ان را اعالم نمی کنند و بحث‬ ‫می کنند که ایران باید همکاری کند و برنامه های خود را‬ ‫شفاف کند‪ ،‬اما انچه معلوم است اینکه انها به دنبال این‬ ‫هستند که غنی سازی اورانیوم در ایران متوقف شود‪ .‬اگر‬ ‫چنین چیزی موضوع مذاکرات قرار بگیرد‪ ،‬به نفع ایران‬ ‫نخواهد بود و ایران به دنبال چنین گفت وگویی نمی رود‪.‬‬ ‫کشورهای ‪ 5+1‬در سال های گذشته نشان دادند که به هیچ‬ ‫توافقی پایبند نیستند‪ .‬ایران تا زمانی که از تامین سوخت‬ ‫هس��ته ای خود مطمئن نشده باشد نمی تواند غنی سازی‬ ‫اورانیوم را کنار بگذارد‪ .‬این کشورها برای تحویل سوخت‬ ‫به ایران بازی درمی اورند‪ .‬حتی برای راکتور تهران هزاران‬ ‫اما و اگر می اورند‪ .‬بنابراین با وجود انکه مذاکرات بسیار‬ ‫خوب است و راه حل دیگری برای برنامه هسته ای ایران‬ ‫وجود ندارد اما باید در مورد دستور کار مذاکرات و اینکه‬ ‫می کنیم‪ ،‬از انجایی که شما عضو اژانس بین المللی انرژی‬ ‫اتمی و معاهده ان پی تی هستید و برای دستیابی به فناوری‬ ‫هسته ای از کمک انها استفاده می کنید‪ ،‬به همین دلیل باید‬ ‫در برابر انها نیز شفاف عمل کنید‪».‬‬ ‫رئیس جمهو ر ترکیه در تشریح مواضع کشورش در قبال‬ ‫مساله هسته ای ایران اضافه کرد‪« :‬به دلیل اینک ه ترکیه در‬ ‫همس��ایگی ایران قرار دارد‪ ،‬به همی��ن دلیل می خواهد‬ ‫این مس��اله از راه های صلح امیز حل ش��ود و در منطقه‬ ‫نمی خواهد مس��اله ای مانند جنگ پیش اید زیرا چنین‬ ‫اتفاق��ی در عراق روی داد و عواقب پیش امده‪ ،‬از لحاظ‬ ‫امنیتی ب ه ترکیه بسیار اسیب رساند و تنها عراقی ها رنج‬ ‫نکش��یدند بلک ه ترک ها نیز رنج کشیدند‪ .‬به همین دلیل‬ ‫باید مس��اله هسته ای از راه های دیپلماتیک حل شود‪ .‬او‬ ‫در پاسخ به سوالی درباره اینکه ایا بیانیه تهران همراه با‬ ‫مواضع اوباما درباره مس��اله هسته ای ایران است یا نه؟‪،‬‬ ‫اضافه کرد‪« :‬بیانیه تهران نمی تواند مساله هسته ای ایران‬ ‫را به ط��ور کامل حل کند اما این بیانی��ه می تواند گامی‬ ‫ اعتمادساز در این باره باشد‪ .‬اکنون پس از اعمال تحریم ها‬ ‫دو راه وج��ود دارد؛ یا اینکه ایران را تنها گذاش��ت و یا‬ ‫اینکه ایران به همراه تحریم ها را در مس��یر مذاکره نگه‬ ‫داشت‪ ،‬که ترکیه موافق گزینه دوم است‪».‬‬ ‫گل درباره واکنش اوباما درباره بیانیه تهران ادامه داد‪« :‬ما‬ ‫تصور می کردیم که اوباما از بیانیه تهران قدردانی کند‪».‬‬ ‫در چه محلی و بین چه کسانی انجام می شود بررسی‬ ‫و چارچوب انها مشخص شود‪.‬‬ ‫مذاکراتی که فرانسوی ها و روس ها اعالم کرده بودند‬ ‫مذاکرات در چارچوب مذاک��رات بین ایران و گروه‬ ‫وین است و مساله ان تفاوت دارد‪ .‬گروه وین متشکل‬ ‫از امریکا‪ ،‬روسیه و فرانسه تحت نظارت اژانس است‪.‬‬ ‫موضوع ان گفت وگوهای مبادله س��وخت است که‬ ‫چارچوب ان مش��خص است و چارچوب ان بیانیه‬ ‫تهران است که قرار اس��ت ایران با ارسال اورانیوم به‬ ‫ک ترکیه اورانی��وم ‪ 20‬درصد‬ ‫ص��ورت امان��ی در خا ‬ ‫تحویل بگیرد‪ .‬نهایتا این سوخت هم در راکتور تهران‬ ‫مصرف خواهد ش��د‪ .‬اکنون فرانس��وی ها و روس ها‬ ‫اعالم امادگ��ی کرده اند که در این مورد مذاکره کنند‪.‬‬ ‫به نظر من اگر این مذاکرات در چارچوب بیانیه تهران‬ ‫باشد‪ ،‬دس��تاورد بسیار خوب و ش��روع خوبی برای‬ ‫همکاری های اینده اس��ت‪ .‬این موضوع اول اس��ت‪،‬‬ ‫موض��وع دوم مذاکرات بین ایران و ‪ 5+1‬اس��ت‪ .‬این‬ ‫مذاک��رات روندی دارد که از س��ال ‪ 2002‬تا به امروز‬ ‫ادامه دارد‪ .‬این دو مذاکره تنها ارتباط غیر مستقیم دارد و‬ ‫موضوع مذاکرات ‪ 5+1‬مبادله سوخت نیست‪ .‬موضوع‬ ‫ان از نگاه ایران دو بسته ای است که بین ایران و غرب‬ ‫مبادله ش��ده و از نگاه کشورهای غربی مذاکره بر سر‬ ‫توقف غنی سازی در ایران است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫یادداشت‬ ‫امضای الیحه تحریم های جدید امریکا توسط اوباما‬ ‫بازگشت به عصر بوش‬ ‫با وجود اینکه مسئوالن و مقامات ایران بارها تاکید کرده اند‬ ‫تحریم ه��ا تاثیری بر اراده ایران برای اس��تفاده صلح امیز‬ ‫از فناوری هس��ته ای ندارد و ای��ران به هیچ وجه از حق‬ ‫خود در این باره نخواهد گذش��ت‪ ،‬باراک اوباما در ادامه‬ ‫سیاست هایخصمانهامریکاعلیهایران‪،‬الیحهتحریم های‬ ‫جدید این کشور علیه ایران که محدودیت هایی را علیه‬ ‫واردات س��وخت تهران اعمال می کن��د را امضا و ان را‬ ‫به قان��ون تبدیل کرد‪ .‬باراک اوباما‪ ،‬رئیس جمهور امریکا‬ ‫گفت که این تحریم ها شدیدترین تحریم هایی است که‬ ‫کنگره امریکا تاکنون علیه تهران اعمال کرده و خرید نفت‬ ‫پاالیش ش��ده و نیز کاالها و خدمات��ی را که ایران برای‬ ‫مدرنیزه کردن بخش نفت و گاز طبیعی اش نیاز دارد‪ ،‬برای‬ ‫این کش��ور دشوار خواهد شد‪ .‬اوباما گفت که اگرچه در‬ ‫دیپلماسی همچنان باز است ایران در صورتی که همچنان‬ ‫به درخواست های بین المللی برای توقف برنامه غنی سازی‬ ‫اورانیومش بی اعتنایی کند تحت فشارهای بین المللی هر‬ ‫چه بیشتر قرار خواهد گرفت‪.‬‬ ‫رئیس جمهور امریکا پ��س از امضای این الیحه گفت‬ ‫که نباید ش��کی وجود داشته باش��د که امریکا و جامعه‬ ‫بین المللی باید ایران را از انچه دس��تیابی به تس��لیحات‬ ‫هسته ای می خوانند‪ ،‬باز دارند‪ .‬س��ران اتحادیه اروپا ماه‬ ‫میالدی گذش��ته موافقت کردند با اتخاذ اقدامات بیشتر‬ ‫علیه بخش مالی‪ ،‬بانکداری‪ ،‬بیمه‪ ،‬حمل و نقل و انرژی‬ ‫ایران تحریم های سازمان ملل علیه تهران را تشدید کنند‪.‬‬ ‫تحریم های جدید امریکا از اقداماتی که در ماه ژوئن مورد‬ ‫توافق شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت فراتر می رود‬ ‫و هدف ان افزایش فشار به ایران به منظور متقاعد کردن‬ ‫تهران برای بازگشت به مذاکرات بین المللی درباره برنامه‬ ‫هسته ای اش اس��ت‪ .‬تحریم های امریکا شرکت هایی را‬ ‫که برای ایران بنزین تامین می کنند و موسس��ات بانکی‬ ‫بین المللی را که با سپاه پاسداران انقالب اسالمی ایران یا‬ ‫برنامه هسته ای این کشور ارتباط دارند‪ ،‬هدف قرار خواهد‬ ‫داد‪ .‬بانک های خارجی ک��ه با بانک های کلیدی ایران یا‬ ‫برخی اعضای سپاه پاسداران انقالب اسالمی ایران روابط‬ ‫تجاری دارند اجازه دسترس��ی به سیستم مالی امریکا را‬ ‫نخواهند داشت‪ .‬تامین کنندگان جهانی بنزین برای ایران‬ ‫عالوه بر ان می توانند با ممنوعیت دسترس��ی به سیستم‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫بانکداری امریکا‪ ،‬معامالت ملکی و تبادالت خارجی در‬ ‫امریکا روبه رو شوند‪ .‬رئیس جمهور امریکا گفت‪« :‬ما به‬ ‫وسیله این تحریم ها و تحریم های دیگر به قلب توانایی‬ ‫دول��ت ایران ب��رای تامین بودجه و توس��عه برنامه های‬ ‫هس��ته ای اش ضربه می زنی��م‪ .‬ما به دولت ایران نش��ان‬ ‫می دهیم که اعمالش عواقبی دارد‪».‬‬ ‫هاوارد برمن‪ ،‬یکی از اعض��ای دموکرات کنگره امریکا‬ ‫و از طراحان بس��ته تحریم های جدید این کش��ور علیه‬ ‫ایران گفت که امیدوار اس��ت این تحریم ها ابزاری را که‬ ‫اوباما برای متقاعد کردن ایران برای کنار گذاشتن برنامه‬ ‫هسته ای اش بدان نیاز دارد در اختیارش قرار دهد‪.‬‬ ‫تحریم های جدید‪ ،‬بخش انرژی ایران را هدف قرار داده‬ ‫اس��ت‪ .‬رابرت گیبس‪ ،‬سخنگوی کاخ سفید هفته پیش‬ ‫اذعان داشت که اقدامات جدید حکم «گلوله نقره ای» (که‬ ‫بتواند ایران را از مسیرش بازدارد) را ندارد‪.‬‬ ‫اوباما با ادعای اینکه ایران پیش��نهاد گفت وگو را که وی‬ ‫پس از ورود به کاخ سفید به ایران ارائه کرد نادیده گرفت‪،‬‬ ‫مدعی شد‪« :‬ایران تاکنون مسیر بی اعتنایی را انتخاب کرده‬ ‫اس��ت‪ .‬به همین دلیل ما ائتالفی گسترده تر و عمیق تر از‬ ‫کش��ورها را به وجود اورده ایم ت��ا دولت ایران را تحت‬ ‫فشار قرار دهیم‪».‬‬ ‫رئیس جمه��ور امریکا در ادامه گفت‪« :‬دولت ایران هنوز‬ ‫حق انتخاب دارد‪ .‬در دیپلماسی همچنان باز است‪ .‬ایران‬ ‫می تواند ثابت کند که اهدافش صلح امیز است‪ .‬می تواند به‬ ‫وظایفش تحت معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای‬ ‫(ان‪ .‬پی‪ .‬تی) عمل کند و به امنیت و رفاهی که شایسته یک‬ ‫ملت بزرگ است دست یابد‪ ».‬مسئوالن و مقامات ایران‬ ‫بارها تاکید کرده اند که این تحریم ها تاثیری بر اراده ایران‬ ‫برای استفاده صلح امیز از فناوری هسته ای ندارد و ایران به‬ ‫هیچ وجه از حق خود در این باره نخواهد گذشت‪.‬‬ ‫وزیر امور خارجه کشورمان نیز اخیرا در ارتباط با تحریم ها‬ ‫تصریح کرده بود‪« :‬تحریم ادبیات دهه های ‪ 60‬و ‪ 70‬بوده‬ ‫و به هیچ وجه کارایی ندارد‪ ».‬متکی افزوده بود‪« :‬انچه به‬ ‫ما قوت می بخشد‪ ،‬منطق حق و قوی ماست و لذا مواضع‬ ‫منطقی و عادالنه خود را حفظ خواهیم کرد‪».‬وی اضافه‬ ‫کرد‪« :‬اوباما در دیپلماسی نمره منفی گرفت و انها هر روز‬ ‫صفحه جدیدی به پرونده اشتباهاتشان اضافه می کنند‪».‬‬ ‫این در حالی است که منوچهر متکی در نامه ای به سران‬ ‫اتحادیه اروپا خود هشدار داد‪« :‬بدون شک چنین رویکرد‬ ‫خصمانه ای ممکن است پیامدهای ناگواری برای روابط‬ ‫جمهوری اسالمی و اتحادیه اروپا در پی داشته باشد‪».‬‬ ‫بر اس��اس گزارش ش��بکه خبری العالم در این نامه که‬ ‫به دس��ت مقام های اروپایی رس��ید‪ ،‬امده اس��ت‪« :‬چنین‬ ‫اقداماتی به یقین زیان بیش��تری ب��رای اتحادیه اروپا در‬ ‫مقایس��ه با جمهوری اس�لامی ایران خواهد داش��ت و‬ ‫امارهای گذشته بیانگر همین موضوع است‪».‬‬ ‫متک��ی در نامه خود ضمن ابراز تاس��ف و خجالت اور‬ ‫خوان��دن اقدام اروپ��ا در حمایت از قطعنام��ه ناعادالنه‬ ‫شورای امنیت در زمینه تحریم ایران‪ ،‬تاکید کرده که اروپا‬ ‫با این اقدام عمال خود را از همکاری بالقوه استراتژیک با‬ ‫شریکی قدرتمند و با نفوذ در منطقه حساس خاورمیانه و‬ ‫خلیج فارس‪ ،‬محروم می کند‪.‬‬ ‫وزیر خارجه ابراز امیدواری کرده است که اتحادیه اروپا‬ ‫تسلیم فش��ارهای امریکا برای قرار گرفتن در این مسیر‬ ‫غلط که موجب بی ابرویی در مقابل ملل ازاد جهان است‪،‬‬ ‫نشود‪ .‬نامه وزارت خارجه ایران پس از ان ارسال شد که‬ ‫سران کشورهای عضو اتحادیه اروپا در تاریخ ‪ 27‬خرداد‬ ‫در بروکسل بر سر همراهی با تحریم یک جانبه ایران به‬ ‫توافق رسیدند‪.‬‬ ‫محدودیت های‬ ‫کاخ سفید‬ ‫اسداهلل اطهری ‪ /‬پژوهشگر مرکز مطالعات خاورمیانه‬ ‫تحریم ها‪ ،‬به ویژه تحریم های‬ ‫اقتصادی به عنوان ابزار فشاری‬ ‫برایتغییرسیاست هاست‪.‬باید‬ ‫انواع تحریم را از یکدیگر جدا‬ ‫کرد و مش��خص کرد که این‬ ‫تحریم ها در کدام حوزه ها تاثیر‬ ‫می گذارد‪ .‬نوع تحریم ها و حوزه هایی که ایران را تحت‬ ‫تاثیر قرار می دهد‪ ،‬بیش��تر حوزه اقتصادی است که از‬ ‫اهمیت ویژه ای برخوردار است‪ .‬انواع تحریم ها اعم از‬ ‫تحریم های هوشمند و فلج کننده و یا تحریم های روانی‬ ‫تاثیری خاص دارند‪ .‬ای��ن تحریم ها روی حوزه های‬ ‫متفاوتی در ایران تاثیر می گذارد و به نظر می رسد که‬ ‫امریکا بیشتر حوزه اقتصاد ایران را هدف قرار داده است‬ ‫و می خواهد سیستم اقتصادی را متالشی کند‪ .‬مساله‬ ‫دیگر این اس��ت که انها می خواهند ایران را از طریق‬ ‫شورای امنیت سازمان ملل به یک پدیده امنیتی تبدیل‬ ‫کنند‪ .‬قطعنامه هاییکه علیه ایران صادر می شود زمینه ای‬ ‫برای رس��یدن به این اهداف است‪ .‬در شرایط کنونی‬ ‫ی‬ ‫ساختار داخلی امریکا در مورد ایران به یک انسجام ‬ ‫رسیده اس��ت‪ .‬این مساله ‪ 28-27‬س��ال است که در‬ ‫حال شکل گیری است و به صورت اهنگین و بسیار‬ ‫کند بوده‪ ،‬اما اکنون به یک انسجامی رسیده است که‬ ‫انهایی که در داخل امریکا با ایران مخالف هستند سعی‬ ‫می کنندکهبایکدیگرمنسجمشوندونهادهایمتعارف‬ ‫سیاسی و اجتماعی را علیه ایران منسجم کنند‪.‬‬ ‫در مورد ایران مس��اله ای مشخص است و ان هم این‬ ‫است که ایران راهی را انتخاب کرده است که مقاومت‬ ‫نام دارد‪ .‬غرب به ویژه ایاالت متحده این مساله را درک‬ ‫کرده است که ایران راه مقاومت و نه راه تقابل و تظالم‬ ‫را انتخاب کرده اس��ت و س��عی می کند از مقاومت‬ ‫در رس��یدن به اهداف و منافع ملی اش استفاده کند و‬ ‫کمترین هزینه را در این مسیر بپردازد‪ .‬ایران نمی خواهد‬ ‫در راه رسیدن به اهداف خود باجی به امریکایی ها و‬ ‫غربی ه��ا بپردازد و انها بتوانند به راحتی بر ایران غلبه‬ ‫کنند‪ .‬ضمن اینکه ایران سعی نمی کند که غیر منطقی‬ ‫وارد عمل ش��ود‪ .‬این مساله بسیار مهمی است‪ .‬ایران‬ ‫مانند کره شمالی نیست که در تقابل با جامعه جهانی‬ ‫قرار بگیرد و به عنوان مثال از ان‪ .‬پی‪ .‬تی خارج شود و‬ ‫گردن کشی کند‪ .‬مانند هند و پاکستان هم عمل نکرد‬ ‫که هرگز به ان‪ .‬پی‪ .‬تی نپیوستند و خودسر عمل کردند‪.‬‬ ‫ای��ران راه خود را می پیماید و در واق��ع مدل ژاپن را‬ ‫انتخاب کرده است‪ .‬امریکا اطالعات کافی و دقیقی‬ ‫از اقتصاد ایران ندارد‪ ،‬س��اخت اقتصادی ایران بسیار‬ ‫پیچیده تر است‪ .‬کشورهایی هم که به نظام اقتصادی‬ ‫بین المللی پیوسته اند‪ ،‬کمتر مانند سابق عمل می کنند‪.‬‬ ‫یعنی ان تفکراتی که در مورد عراق پیاده کردند را در‬ ‫مورد ایران پیاده نمی کنند‪.‬‬ ‫جهانی ش��دن اقتصاد تاثیر تحریم ها را روی کشورها‬ ‫کاهش می دهد‪ .‬از سوی دیگر ژئوپلیتیک ایران اجازه‬ ‫تاثیرگذاری تحریم ها را نمی دهد‪ .‬همچنین همسایگی‬ ‫ایران با ‪ 15‬کشور و هم مرز بودن با انها ‪ -‬چه از لحاظ‬ ‫خاکی و چه از نظر اب��ی‪ -‬این اجازه را نمی دهد که‬ ‫تحریم ها تاثیر خود را بگذارد و به عبارتی فلج کننده‬ ‫باش��د‪ .‬اما نباید فراموش کرد که ایاالت متحده بیش‬ ‫ی از جمعیت جهان را تحت تحریم های خود‬ ‫از نیم ‬ ‫قرار داده اس��ت و این تحریم ها تنها مختص به ایران‬ ‫نیست‪.‬‬ ‫‪67‬‬ ‫هفت‬ ‫بازرس اژانس استعفا کرد‬ ‫کناره گیری پس از ‪ 30‬سال‬ ‫ی‬ ‫ی اعالم کرد ک��ه «اول ‬ ‫اژان��س بین المللی ان��رژی اتم ‬ ‫ی‬ ‫هاینونن» بازرس برجسته این سازمان که رئیس بازرس ‬ ‫برنامه هس��ته ای ایران و س��وریه بوده‪ ،‬پس از تقریبا ‪30‬‬ ‫سال خدمت در سازمان اژانس بین المللی انرژی اتمی که‬ ‫مستقر در وین است‪ ،‬به دالیل شخصی استعفا داد‪.‬‬ ‫هاینونن‪ 63 ،‬س��اله‪ ،‬معاون ام��ور دپارتمان های اژانس‬ ‫ی می کرد که برنامه های‬ ‫بین المللی انرژی اتمی راستی ازمای ‬ ‫ی تبدیل نمی شود‪.‬‬ ‫هسته ای کشورها به استفاده های نظام ‬ ‫وی به علت سخنرانی برای دیپلمات های ایرانی در سال‬ ‫‪ 2008‬که نمایانگر ارتباط میان پروژه هایی برای فراوری‬ ‫اورانیوم‪ ،‬ازمایش م��واد منفجره و اصالح یک مخروط‬ ‫موشکی برای کالهک هسته ای است‪ ،‬شهرت دارد‪.‬‬ ‫روزنامه فسترتایمز با اشاره به استعفای این بازرس اژانس‬ ‫نوش��ت‪« :‬همانطور که ان کسانی که عضو جامعه خلع‬ ‫سالح هستند‪ ،‬به خوبی می دانند‪ ،‬اژانس بین المللی انرژی‬ ‫اتمی با یک شکاف عمیق شکل گرفته است‪».‬‬ ‫بنا بر این گزارش‪ ،‬حین امادگی اژانس بین المللی انرژی‬ ‫اتمی و ش��ورای حکام برای یک جلسه معمول شورای‬ ‫حکام که ماه گذشته برگزار شد‪ ،‬منابع نزدیک به اژانس‬ ‫بین المللی انرژی اتمی اعالم کردند که مقامات ارشد در‬ ‫دو دپارتمان اژانس که به ترتیب مس��ئول راستی ازمایی‬ ‫و دیپلماس��ی هستند‪ ،‬به شدت در خصوص معتبر بودن‬ ‫داده ه��ای اژان��س بین المللی انرژی اتم��ی در ارتباط با‬ ‫تسلیحاتی بودن فعالیت های هسته ای ایران دچار اختالف‬ ‫ش��دند و بازوی دیپلماتیک اژان��س [معروف به روابط‬ ‫خارجی و همکاری سیاس��ی (‪ ])EXPO‬نگرانی هایی را‬ ‫مطرح کرد مبنی بر انکه این شواهد ممکن است جعلی‬ ‫باشد زیرا ایران تغییر کرده است‪ .‬در سال های اخیر‪ ،‬دو‬ ‫دپارتمان اژانس بین المللی انرژی اتمی [دپارتمان ‪EXPO‬‬ ‫و دپارتمان راستی ازمایی که توسط هاینونن اداره می شد]‬ ‫در خص��وص چگونگی برخورد با اتهاماتی حس��اس‬ ‫مبنی بر انکه کشورهای عضو [پیمان ان پی تی] همچون‬ ‫ای��ران متهم به نق��ض اصول امنیتی اس��ت‪ ،‬با یکدیگر‬ ‫اختالفاتی داشتند‪ .‬طبق گفته مقامات اژانس بین المللی‬ ‫انرژی اتمی‪ ،‬از سال ‪ ،2003‬زمانی که اژانس بین المللی‬ ‫انرژی اتمی تاکید کرد اسناد امریکا مبنی بر از سرگیری‬ ‫فعالیت تسلیحات هسته ای عراق جعلی است‪ ،‬مقامات‬ ‫‪ EXPO‬و دفت��ر محمد البرادعی مدیرکل س��ابق اژانس‬ ‫بین المللی انرژی اتمی بس��یار مظنون شدند که امریکا‬ ‫تالش کرده تا حین بازرس��ی از ایران‪ ،‬اژانس بین المللی‬ ‫انرژی اتمی را با اس��ناد ساختگی تحت تاثیر قرار دهد‪.‬‬ ‫فس��ترتایمز ادامه داد که به بیان دیگر‪ ،‬اولی هاینونن در‬ ‫قبال ایران موضعی افراط گرایانه اتخاذ کرده بود و این در‬ ‫حالی است که ‪ EXPO‬و البرادعی نگران این مساله بودند‬ ‫که غرب از تسلیحاتی بودن برنامه هسته ای ایران به عنوان‬ ‫بهانه ای برای حمله به این کش��ور استفاده کند‪ ،‬در واقع‬ ‫این بخش از اژانس حق را در مس��اله هسته ای به ایران‬ ‫می دادند‪( .‬که این امر منبع��ی از اتهامات علیه البرادعی‬ ‫و اع�لام ش��د که وی از عنوان و مق��ام خود فراتر رفته‬ ‫است‪).‬‬ ‫این روزنامه امریکایی که به نوعی اعالم کرد ممکن است‬ ‫استعفای هاینونن به دلیل شکاف های موجود در اژانس‬ ‫تحلیل هایی درباره یک تغییر‬ ‫علی بیگدلی ‪ /‬استاد دانشگاه‬ ‫اولی هاینونن‪ ،‬بازرس برجسته‬ ‫این س��ازمان انرژی هسته ای‬ ‫استعفا داد‪ .‬به نظر من استعفای‬ ‫وی به دلیل وجود شکاف های‬ ‫موج��ود در س��ازمان انرژی‬ ‫هسته ای اس��ت‪ .‬این شکاف‬ ‫خیل��ی مش��هود نیس��ت و‬ ‫نمی توان بازیگران ان را مشخص کرد اما چنین شکافی‬ ‫در درون اژانس هست و سیاست امریکا این شکاف‬ ‫را به وج��ود اورده و این دلیل اس��تعفا و کناره گیری‬ ‫این عضو ارش��د اژانس به ش��مار می رود‪ .‬در برخی‬ ‫خبرها امده بود که وی به دلیل مسائل شخصی از کار‬ ‫کناره گیری کرده است که اینطور نیست و با توجه به‬ ‫تجربه هایی که این شخص روی سیستم ها و تجهیزات‬ ‫هس��ته ای موجود در خاورمیانه ب��ه خصوص ایران‬ ‫داشت‪ ،‬تهدیدی برای امریکا به حساب می امد‪ .‬برخی‬ ‫معتقدند که با کنار رفتن وی فضا برای ایران در اژانس‬ ‫‪68‬‬ ‫سخت تر شود و چنین استعفایی به نفع امریکاست‪ .‬این‬ ‫فرد روی قواعد و اصول پافش��اری می کرده و خواستار‬ ‫اجرای دقیق قوانین بوده‪.‬‬ ‫با کنار رفتن وی می ت��وان این احتمال را پیش بینی کرد‬ ‫ی هاینونن‬ ‫که اژانس فشار بیش��تری بر ایران بیاورد‪ .‬اقا ‬ ‫بیش از ‪ 30‬س��ال در اژانس تجربه داشت که تجربه های‬ ‫وی جلوی بسیاری از کارهای بی رویه را از سوی امریکا‬ ‫گرفته بود‪ ،‬ولی با کناره گیری اکنون وی‪ ،‬ممکن است که‬ ‫امریکا فضای بیشتری برای مانور داشته باشد‪.‬‬ ‫پیش از این نیز یک کارش��ناس انگلیسی در مورد عراق‬ ‫گزارش های��ی را ارائه داده بود که در اژانس گزارش های‬ ‫او را مورد توجه قرار ندادند و پس از ان کش��ته شد‪ .‬به‬ ‫نظر می رس��د که چنین وضعیتی برای اقای هاینونن نیز‬ ‫تکرار شده است‪ .‬ان کارشناس بریتانیایی اعالم کرده بود‬ ‫که عراق س�لاح هس��ته ای ندارد و در همین رابطه چند‬ ‫مصاحب��ه انجام داده ب��ود‪ .‬هدف وی نی��ز اجرای دقیق‬ ‫مقررات اژانس ب��ود و تحت تاثیر جذابیت های مالی و‬ ‫فشارهای امریکا قرار نمی گرفت‪.‬‬ ‫رفتو امدها نداش��ته است‪ .‬این‬ ‫ایران س��همی در این ‬ ‫بوده باشد‪ ،‬گزارش داد که هنوز هیچ دلیلی مبنی بر انکه‬ ‫نش��ان دهد این شکاف ه ا هاینونن را تحریک به استعفا‬ ‫کرد یا اینکه وی تنها می خواست گلف بازی کند‪ ،‬وجود‬ ‫ن��دارد‪ .‬رویترز نیز همچنین گ��زارش داد‪« :‬دیپلمات ها‬ ‫اعالم کردند که یوکی��ا امانو‪ ،‬دبیرکل اژانس بین المللی‬ ‫ی به ط��ور خصوصی اعالم کرده که تغییراتی‬ ‫انرژی اتم ‬ ‫در کارمن��دان عالی رتبه اژان��س بین المللی انرژی اتمی‬ ‫ به وجود خواهد امد‪».‬این احتم��ال وجود دارد که امانو‬ ‫نمی خواست ه هاینونن به خاطر تمرکزی که بر مساله ایران‬ ‫داشته‪ ،‬باز هم باقی بماند و حرارت شدید هاینونن برای‬ ‫مطرح کردن موضوع ایران را ارزیابی کرده باش��د و تنها‬ ‫به دنبال جایگزینی وی با فردی که با وی احساس راحتی‬ ‫بیشتری می کند‪ ،‬بوده است‪.‬‬ ‫رویترز همچنین اعالم ک��رد‪« :‬اژانس بین المللی انرژی‬ ‫اتمی اعالم کرد که جایگا ه هاینونن باید هرچه س��ریعتر‬ ‫پر شود‪ ».‬یکی از جانشینان هاینونن‪« ،‬هرمن ناکائرتس»‬ ‫است که بر بازرسی های ایران نظارت داشته و سمتی را‬ ‫ک ه هاینونن قبل از ترفیع را به عهده دارد‪.‬‬ ‫وضعی��ت در درون خود س��ازمان اتف��اق افتاده‪ ،‬اما‬ ‫ممکن است تشعشعات ان ایران را هم بگیرد و فضا‬ ‫به زیان ایران تمام شود اما در بروز چنین اتفاقی ایران‬ ‫نقشی نداشته است‪ .‬اما به طور کامل قابل پیش بینی‬ ‫نیس��ت که چه اتفاقی خواهد افتاد‪ .‬در سیاست هم‬ ‫همینطور است‪ ،‬ما نمی توانیم یک عامل مشخص را‬ ‫عامل موثر در نظر بگیریم‪ .‬بنابراین شاهد هستیم که‬ ‫عوامل مختلفی دست به دست هم می دهد تا سطح‬ ‫فش��ار به ایران افزایش پیدا کند‪ .‬به عنوان مثال سفر‬ ‫هیالری کلینتون‪ ،‬وزیر امور خارجه امریکا به قفقاز‬ ‫حکایت از بخشی از این فش��ارها می کند‪ .‬با توجه‬ ‫به اینکه اذربایجان یکی از تولید کنندگان عمده نفت‬ ‫در منطقه اس��ت و پایگاه نظامی امریکا و اسرائیل را‬ ‫دارد و ب��ا توجه به اختالف هایی ک��ه بین امریکا و‬ ‫گرجس��تان به وجود امده بود‪ ،‬سفر خانم کلینتون به‬ ‫این منطقه پیامدهای خاص خود را خواهد داش��ت‬ ‫و ممکن است این کش��ورها را به امریکا نزدیک تر‬ ‫کن��د‪ .‬باید از مجموعه ب��ازی این مهره ها یک نتیجه‬ ‫کلی به دست اورد‪ .‬این درحالی است که اقای متکی‬ ‫هم قصد س��فر به اروپا را دارد تا با مقامات اروپایی‬ ‫دیدار کند‪ .‬این نش��ان می دهد که فش��ار بر ایران در‬ ‫حال افزایش است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫منفعت تحریم ایران‬ ‫برای عربستان‬ ‫سید جالل ساداتیان ‪ /‬کارشناس مسائل بین الملل‬ ‫ملک عبداهلل در مالقات با باراک اوباما‪ ،‬خواستار افزایش‬ ‫تحریم ها بر ایران شد اما نمی توانیم بگوییم که عربستان در‬ ‫تمام مقاطع‪ ،‬سیاستی خصمانه نسبت به ایران داشته است‪.‬‬ ‫بستگی به نوع روابطی که با دولت های ایران داشته روابط‬ ‫انها هم تغییر کرده اس��ت‪ .‬به عنوان مثال اوایل انقالب به‬ ‫دلیل تهدیدی که از ناحیه ایران احساس می کردند روابط‬ ‫ن��ه چندان خوبی را با ایران برق��رار کردند‪ .‬پس از ان در‬ ‫دوران اقای هاش��می و در دولت اقای خاتمی این روابط‬ ‫تا حدودی بهبود پیدا کرد و رفت و امدهایی بین طرفین‬ ‫در س��طوح باالی س��ران صورت گرفت‪ .‬ام��روز هم به‬ ‫دلیل شرایطی که در منطقه به وجود امده و عربستان هم‬ ‫به عنوان یک متحد قدرتمند ایاالت متحده امریکا در این‬ ‫منطقه حضور دارد‪ ،‬طبیعی اس��ت که از این تحریم هایی‬ ‫که شورای امنیت سازمان ملل تصویب کرده است‪ ،‬دفاع‬ ‫کند‪ .‬شرایط امروز به گونه ای است که عالوه بر اروپایی ها‪،‬‬ ‫کش��ورهای اس��یایی و منطقه به نوعی ب��ه این تحریم‬ ‫پیوس��ته اند و هم موج این تحریم ها را تشدید می کنند و‬ ‫هم خود این تحریم ها را اعمال می کنند‪ ،‬به گونه ای که در‬ ‫روزهای گذشته شاهد این بودیم که برخی از کشورهای‬ ‫اروپایی قصد داشتند بنزین را به هواپیماهای ایرانی ندهند‬ ‫یا اقدامات دیگری انجام دهند‪ .‬طبیعی اس��ت که در این‬ ‫مسیر عربستان هم با مجموعه غرب به خصوص با امریکا‬ ‫همراهی های خود را بیشتر و بیشتر کند و اگر این کشور‬ ‫خواستار این تحریم هاست به دنبال این است که بتوانند‬ ‫ماجرای ایران را یکسره کنند و از این حالتی که بخواهد‬ ‫برای منطقه مشکل ساز شود به خیال خودشان جلوگیری‬ ‫کنند‪ .‬حال اینکه این تحریم ها تا چه اندازه می تواند مسیر و‬ ‫شرایط ایران را تغییر دهد باید منتظر مجموعه اقدامات بود‬ ‫تا ببینیم چه تاثیراتی خواهد گذاشت‪ .‬اینکه گفته می شود‬ ‫این تحریم ها تاثیری ندارد و موجب رش��د بیشتر کشور‬ ‫می شود‪ ،‬اینطور نیست‪ .‬از دیدگاه کسانی که دست به این‬ ‫تحریم ها می زنند‪ ،‬این تحریم ها می تواند مشکالت فراوانی‬ ‫را برای ایران درست کند و فشاری روی مردم ایران باشد‬ ‫تا دولت ایران را با محدودیت های بیشتری مواجه کند و‬ ‫این محدودیت ها دولت را به سمت نوعی سازش حرکت‬ ‫می دهد‪ .‬اگر این تحریم ها این اهداف را براورده نکرد‪ ،‬ان‬ ‫زمان انها می توانند مفاد دیگر فصل هفت منشور شورای‬ ‫امنیت سازمان ملل را در مورد ایران پیاده کنند‪.‬‬ ‫در فصل هفتم منشور شورای امنیت سازمان ملل گفته شده‬ ‫اس��ت که اگر کشوری را تهدیدی برای صلح بین المللی‬ ‫تشخیص دهند ان زمان می توانند از ابزاری استفاده کنند‪.‬‬ ‫یکی از این ابزارها فش��ار اقتصادی اس��ت که در واقع به‬ ‫صورت پلکانی می توانند این فش��ارها را افزایش دهند و‬ ‫ی هم استفاده کنند‬ ‫در مرحله بعدی می توانند از ابزار نظام ‬ ‫تا ان کشور را وادار کنند دست از برخی از اقدامات خود‬ ‫بردارد‪.‬‬ ‫با نگاهی به روند تصویب تحریم ها در ش��ورای امنیت‬ ‫سازمان ملل یک هماهنگی بین کشورها دیده می شود تا‬ ‫این تحریم ها اعمال و فش��ار بر ایران تشدید شود‪ .‬همه‬ ‫کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای به نوعی فشارهای خود‬ ‫را اعم��ال کرده اند‪ .‬اتحادیه اروپا بیانیه ای را صادر کرد‪ .‬از‬ ‫طرف دیگر امریکا هم تحریم های یک جانبه ای را اعمال‬ ‫کرد‪ .‬اگر این نوع تحریم ها جواب ندهند این کش��ورها‬ ‫می توانند گزینه نظامی هم داشته باشند‪.‬‬ ‫نفع تحریم ها برای عربس��تان در این است که زمانی که‬ ‫می بیند کشوری قدرتمند در منطقه حضور دارد و می تواند‬ ‫با ان رقابت کند‪ ،‬از ضعیف شدن چنین کشوری استقبال‬ ‫می کند و به این ضعیف شدن کمک خواهد کرد تا برتری‬ ‫او در منطقه به چشم بیاید‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫بین الملل‬ ‫تو گوی اوباما و عبداهلل‬ ‫ایران؛ موضوع گف ‬ ‫پیشنهادهای ال سعود‬ ‫ی ب��رای اولین ب��ار از زمان به‬ ‫ب��اراک اوبام��ا در حال ‬ ‫دس��ت گیری صدارت از ملک عبداهلل در کاخ سفید‬ ‫استقبال می کرد که از وی درخواست کرد تا اقدامات‬ ‫ن فلسطینیان انجام‬ ‫برجسته ای برای محافظت از سرزمی ‬ ‫گیرد‪.‬‬ ‫رئیس جمه��وری امریکا همچنین اعالم کرد به همراه‬ ‫پادش��اه عربس��تان در خصوص مس��ائلی همچون‬ ‫عراق‪ ،‬موضوع هس��ته ای ایران‪ ،‬پاکستان و افغانستان‬ ‫نیز گفت وگو کرده اس��ت اما جزئیات گفت وگوهای‬ ‫خصوصی انها فاش نشد‪.‬‬ ‫رئیس جمهوری امریکا پس از دیدار با پادشاه عربستان‬ ‫در کاخ س��فید‪ ،‬اعالم کرد‪« :‬م��ا در خصوص فرایند‬ ‫صلح در خاورمیانه و اهمیت پیش��روی در مس��یری‬ ‫مهم و برجسته برای تامین امنیت سرزمین فلسطین به‬ ‫طوری که مردمان این سرزمین بتواند در کنار اسرائیل‬ ‫زندگی کنند‪ ،‬گفت وگو کردیم‪».‬‬ ‫عبداهلل ‪ 86‬س��اله‪ ،‬درست یک هفته قبل از انکه اوباما‬ ‫میزبان بنیامین نتانیاهو‪ ،‬نخست وزیر رژیم صهیونیستی‬ ‫در کاخ سفید باشد‪ ،‬وارد واشنگتن شد‪.‬‬ ‫کاخ سفید سپس در بیانیه ای که در خصوص نشست‬ ‫رئیس جمهوری امریکا و پادشاه عربستان منتشر شد‪،‬‬ ‫اعالم کرد که اوباما و عبداهلل در س��ومین دیدار خود‬ ‫از زمانی که اوباما به ریاس��ت جمهوری رسیده است‪،‬‬ ‫همچنین در خصوص نیاز تجدید گفت وگوها میان‬ ‫رژیم صهیونیستی‪ ،‬سوریه و لبنان به توافق رسیدند‪.‬‬ ‫بر اساس این گزارش‪ ،‬عبداهلل و اوباما یک سال پیش در‬ ‫ریاض با یکدیگر دیدار کردند و ان دیدار درست یک‬ ‫روز قبل از سخنرانی اوباما برای جهان اسالم صورت‬ ‫گرفت‪.‬‬ ‫منابع امریکایی اعالم کردند که پادش��اه عربستان در‬ ‫دیدار با رئیس جمهور امریکا به خاطر تحریم اقتصادی‬ ‫بدون نتیجه علیه ایران از واشنگتن انتقاد کرد و خواستار‬ ‫فشار بیشتر علیه ایران شد‪.‬‬ ‫ملک عبداهلل‪ ،‬پادشاه عربستان در دیدار با «باراک اوباما»‬ ‫رئیس جمهور امریکا در واش��نگتن‪ ،‬خواستار تشدید‬ ‫تحریم های بیشتر علیه ایران شد‪.‬‬ ‫منابع امریکایی در مصاحبه با روزنامه لبنانی «النهار»‬ ‫اعالم کردند که در دیدار پادش��اه عربس��تان و اوباما‬ ‫مسائل بسیاری مانند مس��اله عراق‪ ،‬مساله فلسطین‪،‬‬ ‫پیشرفت مذاکرات صلح و همچنین موضوع هسته ای‬ ‫ایران وجود داشت که دو طرف به یک توافق مشترک‬ ‫نرسیدند‪.‬‬ ‫این منابع افزودند‪« :‬پادش��اه عربستان در این دیدار از‬ ‫دیپلماس��ی اوباما علیه ایران انتقاد و به رئیس جمهور‬ ‫امریکا گوشزد کرده است که راه های بهتری برای فشار‬ ‫اوردن بر ایران و توقف پیشرفت هسته ای این کشور‬ ‫وجود دارد که واشنگتن باید انها را امتحان کند‪».‬‬ ‫ملک عب��داهلل در این دیدار همچنی��ن از نتیجه دادن‬ ‫تحریم اقتصادی علیه ایران ابرا ز تردید کرد و خواستار‬ ‫فشارهای هر چه بیشتر علیه ایران شد‪.‬‬ ‫چندی پیش بنابر اعالم منابع فرانسوی‪ ،‬پادشاه عربستان‬ ‫در جری��ان دیدار اخیر خود با وزیر دفاع فرانس��ه در‬ ‫جده‪ ،‬اظهاراتی گستاخانه علیه ایران مطرح کرده بود‪.‬‬ ‫عبداهلل در این دیدار گفته است که ایران به همراه رژی م‬ ‫صهیونیستی‪ ،‬شایستگی و لیاقت موجودیت در جهان‬ ‫را ندارد‪.‬‬ ‫پادش��اه عربستان همچنین از عملکرد «نوری مالکی»‬ ‫نخست وزیر عراق به دلیل نزدیک شدن به ایران انتقاد‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫اوباما نیز از پادشاه عربستان به دلیل عدم موضع گیری‬ ‫علیه ایران به خاطر گسترده شدن نقش ایران در عراق‬ ‫و همچنین گسترش روابط تهران ‪ -‬بغداد انتقاد کرد‪.‬‬ ‫با وجود اختالف های بس��یار در این دیدار‪ ،‬دو طرف‬ ‫قرارداد تسلیحاتی بالغ بر ‪ 20‬میلیون دالر امضا کردند‬ ‫که بر اس��اس این قرارداد عربستان تعدادی هواپیمای‬ ‫جت «‪ »F-15‬را از امریکا خریداری کرده و واشنگتن‬ ‫نیز متعهد شده است که نگهداری و سرویس دهی به‬ ‫تجهیزات نظامی عربستان را برعهده بگیرد‪.‬‬ ‫‪69‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫«اعجاز قران» از نگاه متفکران مکتب تفکیک‬ ‫کتاب حکیم‪ :‬رخنه ناپذیر و ابطال نشدنی‬ ‫در سالروز اغاز تنزیل وحی الهی بر پیامبر اسالم‪ ،‬از باب تیمن و تبرک‪ ،‬دو نوشته تقدیمتان خواهد شد‪ .‬در مقاله حاضر تالش شده است که بر مشرب‬ ‫متفکران مکتب معارفی خراسان‪ ،‬راز اعجاز قران فارغ از تاثرات مرسوم متکلمان اسالمی از مکاتب فکری بشری‪ ،‬واکاوی شود‪ .‬خالصه کالم انکه برای‬ ‫تبیین اعجاز قران باید راز ان را در خود قران جست و جو کرد‪.‬‬ ‫حمزه نادعلی زاده‬ ‫خدای متع��ال در ق��ران کریم‪ ،‬در مقاب��ل منکران و‬ ‫معاندان‪ ،‬دس��ت به «تحدی» زده و از ایش��ان خواسته‬ ‫اس��ت که اگر می توانند «مثل» و یا «سوره ای» همانند‬ ‫قران بیاورند و سپس بیان شده که «اگر «انس و جن»‬ ‫جمع ش��وند هرگز قادر نخواهند بود که کتابی مانند‬ ‫قران بیاورند»‪.‬‬ ‫س��والی که در اینجا مط��رح می ش��ود ‪ -‬و از دیرباز‬ ‫عالم��ان را ب��ه تامل واداش��ته‪ -‬این اس��ت که «وجه‬ ‫تحدی» چیس��ت؟ به دیگر بیان‪ ،‬قران به واسط ه کدام‬ ‫حیث از ایاتش‪ ،‬مخالفان را به مبارزه طلبیده است؟‬ ‫برخی در پاس��خ به این س��واالت‪ ،‬اعجاز قران را به‬ ‫ذات خود ندانسته و قائل به «صرفه» شده اند‪« .‬صرفه»‬ ‫در بین متکلمین به دو معنا به کار رفته اس��ت‪ .‬عده ای‬ ‫«صرف��ه» را این گونه دانس��ته اند که خ��دای متعال‪،‬‬ ‫«قدرت معارضه» را از انس��ان ها می گی��رد و عده ای‬ ‫دیگ��ر بر انند که خ��دای متع��ال‪« ،‬اراده معارضه» را‬ ‫از انس��ان ها س��لب می کند‪ .‬مایه تعجب انکه محقق‬ ‫طوسی(ره) ان را محتمل دانسته است (کشف المراد‪:‬‬ ‫‪ )357‬و بزرگان��ی چون س��ید مرتضی نیز به نوع او ِل‬ ‫ان قائل شده اند‪.‬‬ ‫برخی ب��ا قبول اعجاز ذاتی قران‪ ،‬وج��ه اعجاز را به‬ ‫بالغت و فصاحت کالم اهلل دانس��ته و برخی عالوه بر‬ ‫ان‪ ،‬محتوای کالم را نیز معجزه می دانند‪ .‬دس��ت ه اخیر‬ ‫ل به انند که «ممکن اس��ت پ��اره ای از ابعاد اعجاز‬ ‫قائ ‬ ‫‪70‬‬ ‫قران‪ ،‬امروز و با توجه به ش��رایط زمان‪ ،‬معجزه نباشد؛‬ ‫اما در ش��رایط خود معجزه بوده [است]» (دکتر احمد‬ ‫بهشتی؛ ‪)167 :1384‬‬ ‫بح��ث را از تفس��یر ارزش��مند «مناه��ج البی��ان» اثر‬ ‫ایت اهلل ملکی میانجی(ره) دنبال می کنیم‪ .‬ایش��ان پس‬ ‫از بح��ث پیرامون فضیل��ت قران‪ ،‬حجی��ت ظواهر‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫تفس��یری قران به قران و اشکاالت وارد بر ان‪،‬‬ ‫روش‬ ‫محکم و متش��ابه‪ ،‬تاویل و تفس��یر‪ ،‬تفس��یر به رای و‬ ‫ناس��خ و منس��وخ‪ ،‬به بیان وجه تحدی و اعجاز قران‬ ‫می پردازند‪.‬‬ ‫«و ان کنتم فی ٍ‬ ‫ریب مما نزلنا علی عبدنا فاتوا بس��وره‬ ‫من مثله و ادعوا شهدائکم من دون اهلل ان کنتم صادقین‬ ‫فان لم تفعلوا و لن تفعلوا‪( »...‬بقره‪ 23 :‬و ‪)24‬‬ ‫«قل لئن اجتمع��ت االنس و الجن علی ان یاتوا بمثل‬ ‫هذا الق��ران ال یاتون بمثله و ل��و کان بعضهم لبعض‬ ‫ظهیرا» (اسراء‪)88 :‬‬ ‫در اینج��ا نبای��د بی��ن دو مقام خلط ک��رد؛ اول‪ ،‬مقام‬ ‫عج��ز از اوردن مانند برای قران و دوم‪ ،‬مقام معرفت‬ ‫و عل��م به اینکه قران حق اس��ت و ش��کی در ان راه‬ ‫ندارد‪ ،‬بنابراین دارای صفات «بینات»‪« ،‬بصائر»‪« ،‬شفا»‪،‬‬ ‫«رحمت»‪« ،‬برهان»‪« ،‬اشکار(مبین)»‪« ،‬رشد»‪« ،‬حکمت»‬ ‫و «علم» است‪.‬‬ ‫رس��یدن به مق��ام معرفت و علم ب��ه «حکمت منزله»‬ ‫اختصاص به کسانی دارد که ب ه تربیت و هدایت قران‪،‬‬ ‫مش��رف و به نور ان‪ ،‬مستنیر شده اند‪ .‬اما مقام اول که‬ ‫مقام تحدی اس��ت دارای تعمیمی وسیع و گسترده به‬ ‫وس��عت زمان و مکان اس��ت؛ چرا که انچه از ایه ‪88‬‬ ‫سوره اسراء دریافت می شود‪ ،‬ناتوان دانستنِ همه افراد‬ ‫بش��ر و حتی جنیان از اوردن کتابی مانند قران است‪،‬‬ ‫و ای��ن عمومیت‪ ،‬عرب و عجم‪ ،‬خ��اص و عام‪ ،‬جن‬ ‫و ان��س‪ ،‬حاضرین عصر ن��زول و غایبین (ایندگان و‬ ‫گذش��تگان) را در برمی گیرد و اختصاص به فصحای‬ ‫عرب ندارد‪.‬‬ ‫وجه تحدی و اعجاز‬ ‫اوال؛ از انجا که تحدی‪ ،‬عام بوده و اختصاص به فردی‬ ‫از افراد بشر ندارد و مجموع بشریت را در بر می گیرد‪،‬‬ ‫بنابراین «وجه تحدی» نیز باید عام بوده و کل تاریخ و‬ ‫جغرافیا را شامل شود و محدود به فصاحت و بالغت‬ ‫نباش��د چراکه در این صورت‪ ،‬محدود به عصر نزول و‬ ‫جغرافیای شبه جزیره و زبان عربی می شود‪.‬‬ ‫ثانی��ا؛ با توجه به مقام «رس��الت نبوی��ه» و «حکمت‬ ‫قرانیه» اگر وجه تحدی و اعجاز محدود به فصاحت‬ ‫و بالغت ش��ود‪ ،‬ان هم در مقاب��ل امثال «امروالقیس»‬ ‫و «لبید» و صاحبان «معلقات س��بعه»‪ ،‬این تحقیر مقام‬ ‫ش��امخ نبوت و مقام هدایت کالم اهلل اس��ت‪ ،‬چراکه‬ ‫ِ‬ ‫وس��عت‬ ‫پیامب��ر خات��م(ص) برای کل بش��ریت در‬ ‫زمان ه��ا و مکان ها مبعوث ش��ده و نه تنها برای مردم‬ ‫جزیره العرب و مقابله با شاعران و ادیبانشان!‬ ‫ثالثا؛ اعجاز قران در صورتی کامل و تام خواهد بود که‬ ‫فراگیر باشد و جمیع شئون را دربرگیرد‪ ،‬نه انکه جزیی‬ ‫ب��وده و مختص به یک دوره و زم��ان‪ .‬از این رو اگر‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫معارف‬ ‫اعجاز «کالم اهلل» محدود به عصر نزول و جزیره العرب‬ ‫و حیثیت بالغتش باش��د‪ ،‬چگونه می توان ان را برای‬ ‫دیگر ملل و امم‪ ،‬پذیرفتنی دانست؟‬ ‫از جم��ع مقدم��ات ب��اال در می یابی��م ک��ه نمی توان‬ ‫ِ‬ ‫تحدی» قران را به فصاحت و بالغت تقلیل داد‪.‬‬ ‫«وجه‬ ‫خاتمیت رس��الت و نبوت‪« ،‬ابدی بودن» اعجاز ان را‬ ‫می طلبد و بر محقق پوشیده نیست که «زبان» و «کالم»‬ ‫بشری در طول تاریخ با تغییرات عمده ای همراه است‬ ‫و از یک س��رزمین تا سرزمین دیگر متفاوت و متکثر‪.‬‬ ‫این مطلب نباید س��بب نادیده گرفتن «اسلوب زبانی»‬ ‫کالم اهلل ش��ود‪ ،‬هرچند خواهیم دانس��ت که «اسلوب‬ ‫زبانی» در مقابل مقام حقیقی تحدی ‪ -‬که بدان اشاره‬ ‫خواهد شد‪ -‬صرفا جنبه «قالبیت» دارد‪.‬‬ ‫بش��ر در تمامی تاریخ‪ ،‬به چیزی احتیاج داش��ته است‬ ‫که با تمسک بدان‪« ،‬ابدیت» خود را تامین کند‪ .‬تامین‬ ‫ابدیت‪ ،‬بدون اشراف بر عالَم و قوانین ان امکان ندارد‪،‬‬ ‫بنابراین – همان طور که عالمه طباطبایی در «قران در‬ ‫اسالم» بیان می کنند ‪ -‬تنها راه برای هدایت انسان راه‬ ‫وحی است‪( .‬قران در اسالم‪)92 :‬‬ ‫از طرفی «تامین کنند ه اب��دی» نباید دارای نقص ذاتی‬ ‫و اختالف��ات کثیر باش��د؛ ک��ه به تبع ای��ن اختالف‪،‬‬ ‫مخاطبش را دچار حیرت و تش��تت کن��د؛ بلکه باید‬ ‫از خصیص ه «رسوخ ناپذیری» و «استحکام» برخوردار‬ ‫باشد‪ .‬از طرف دیگر با مراجعه به اثار بزرگان و فحول‬ ‫و اعاظم از یونان باستان تا عصر حاضر‪ ،‬با «اختالفات‬ ‫کثیر» (‪ )1‬و «مبانی متض��اد»(‪ )2‬و «مبانی مخدوش»(‪)3‬‬ ‫و «م��واد ناقص»(‪ )4‬و دعواه��ای «الطائل»(‪ )5‬روبه رو‬ ‫خواهیم ب��ود که به ج��ای تامین «اطمین��ان قلبی» به‬ ‫«تش��ویش قلبی و ذهنی» می انجام��د و در این زمینه‬ ‫ ترکیب و اختالط و التقاط مبانی و تاویل کالم بزرگان‬ ‫و نیز تاویل کالم اهلل به ارای بزرگان نتیجه ای جز ضرر‬ ‫نخواهد داشت‪.‬‬ ‫با این بیان مجمل به استانه «قران» می رسیم‪ .‬به راستی‬ ‫رابط��ه «حکمت منزل��ه» با «علوم و معارف بش��ری»‬ ‫چیست؟ اینجاس��ت که وجه اعجاز قران پرده از رخ‬ ‫کنار می زن��د‪ .‬جامعیت «حکمی و علم��ی» قران‪ ،‬که‬ ‫تم��ام وجوه روح��ی و مادی بش��ر را در بر می گیرد‪،‬‬ ‫وجهی است که متاسفانه ‪-‬به طور غالب‪ -‬از ان غفلت‬ ‫شده و اتفاقا همین حیثیت‪ ،‬حیثیت اعجازی است که‬ ‫خدای متعال با بش��ریت تحدی کرده است و انس و‬ ‫جن را به مقابل��ه طلبیده که «اگر می توانید کتابی این‬ ‫چنین [بی نق��ص‪ ،‬بی اختالف‪ ،‬بی نظیر‪ ،‬جامع و مانع‪،‬‬ ‫حکیم‪ ،‬الهی‪ -‬انس��انی‪ ،‬حقیقی‪ ،‬اصی��ل و عینی و نه‬ ‫ذهنی و اعتباری و‪ ]...‬بیاورید» که «هرگز نتوانید»‪.‬‬ ‫تاب اَن ْ َزلْنا ُه اِلَیْ َ‬ ‫الناس م ِ َن الظ ُل ِ‬ ‫مات اِلَى النورِ‬ ‫«کِ ٌ‬ ‫ک لِتُخْ ر َِج َ‬ ‫ص ِ‬ ‫بِا ِ ْذ ِن َربهِ ْم اِلى‏ ِ‬ ‫راط ال ْ َعزی ِز ال ْ َحمی ِد» (ابراهیم‪)1 :‬‬ ‫خروج انسان از ظلمت به نور‪ ،‬جامعیتی را می طلبد که‬ ‫همه ابعاد وجودی و حضوری انسان را در خود داشته‬ ‫باش��د و این مطلب‪ ،‬اش��اره به غای��ت «تنزیل کتاب»‬ ‫دارد؛ و از انجا که رساندن به ان غایت با «حکمت و‬ ‫هدایت حقیقی» ممکن خواهد بود و حکمت حقیقی‬ ‫تنها نزد «حکیم حقیقی» است‪ ،‬از این رو قران‪ ،‬کتاب‬ ‫حکمت می ش��ود و اعجاز ان به این مطلب که اساسا‬ ‫خود قران‪« ،‬حکیم» خوانده می شود(یس‪)2 :‬‬ ‫ک َر َ‬ ‫ک مِما اَ ْوحى‏ اِلَیْ َ‬ ‫«ذل ِ َ‬ ‫بک م ِ َن ال ْ ِح ْک َم ِه»(االسراء‪)3 :‬‬ ‫«و القران الحکیم»(یس‪)2 :‬‬ ‫میرزا مهدی اصفهان��ی(ره) در این زمینه بیان می کند‬ ‫که «قران مجید‪ ،‬علوم و معارف و حکمتی اس��ت که‬ ‫بصیرت دهد بشر را به بینه و برهان و از تاریکی جهل‬ ‫و نادانی به روشنایی علم و دانایی سوق دهد‪ .‬امراض‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫قلبی را شفا بخشد و پند و اندرز است و نوری است‬ ‫که هر پوشیده را ظاهر گرداند و روحی است که مایه‬ ‫حیات دل اس��ت‪ ».‬ایا این صف��ات مصرحه در قران‪،‬‬ ‫ب��ه غیر از علم و حکمت و مع��ارف‪ ،‬معنای دیگری‬ ‫دارد؟!‪ .....‬پس نتیجه این ش��د که قران‪ ،‬یعنی علوم و‬ ‫ِح َک��م و معارف اله��ی‪ ،‬و فصاحت و بالغت ان ‪ -‬که‬ ‫در اعلی درجه است ‪ -‬باالترین لباس زیبایی است که‬ ‫بر قامت «علوم و معارف الهی» پوش��انیده‪ ،‬اما تحدی‬ ‫به علوم و معارف است نه به فصاحت و بالغت»‪( .‬از‬ ‫مصباح الهدی‪)242 :‬‬ ‫حکم��ت‪ ،‬عامل حی��ات قلب اس��ت بنابرای��ن باید‬ ‫«رس��وخ ناپذیر» و «نس��خ ناپذیر» باشد و در متن خود‬ ‫برای رس��انیدن به غای��ت و هدف‪ ،‬نبای��د اختالفی‪،‬‬ ‫عص��ری و جغرافیایی باش��د‪ .‬ای��ن خصیصه در هیچ‬ ‫مکتب��ی از مکاتب بش��ری پیدا نمی ش��ود و هم ه این‬ ‫مکاتب ‪ -‬با تمایزات و تعارضات مبنایی و نقصان های‬ ‫ابعادی ‪ -‬در خود نیز دارای بس��ی اختالف هس��تند‪.‬‬ ‫بنابراین با این اختالف‪ ،‬علوم بشری را نمی توان عامل‬ ‫حیات قلوب دانست و این امر از واضحات است‪.‬‬ ‫اما؛ «حکمت منزله» قرانی‪ ،‬تنها کتابی است که دارای‬ ‫«اس��تقالل معارفی» ب��وده و «معلم��ان ان» ‪ -‬به نص‬ ‫روایت فوق متواتر ثقلین‪ ،‬اهل بیت رسول خدا(ص)‪-‬‬ ‫در بی��ان مقاصد و معارف و تبیی��ن رموز و نکات و‬ ‫وجوه معانی تاویلی‪ ،‬اختالفی نداشته و همگی گویی‬ ‫با یک زبان سخن رانده اند‪.‬‬ ‫«االم��ام الباقر «ع»‪ ...:‬و لو ان االی��ه اذا نزلت فی قوم‬ ‫«حکم��ت منزل��ه» قران��ی‪،‬‬ ‫تنه��ا کتابی اس��ت ک��ه دارای‬ ‫«اس��تقالل معارف��ی» بوده و‬ ‫«معلمان ان» ‪ -‬به نص روایت‬ ‫فوق متواتر ثقلین‪ ،‬اهل بیت‬ ‫رس��ول خ��دا(ص) ‪ -‬در بیان‬ ‫مقاص��د و مع��ارف و تبیی��ن‬ ‫رم��وز و نکات و وج��وه معانی‬ ‫تاویل��ی‪ ،‬اختالفی نداش��ته و‬ ‫همگی گویی با یک زبان سخن‬ ‫رانده اند‬ ‫ثم مات اولئک الق��وم ماتت االیه‪ ،‬لما بقی من القران‬ ‫ش��ی‏ء؛ و لکن القران یجری اوله على اخره‪ ،‬ما دامت‬ ‫السماوات و االرض‪ .‬و لکل قوم ایه یتلونها‪ ،‬هم منها‪،‬‬ ‫من خیر او شر‪»...‬‬ ‫ام��ام باقر «ع»‪...« :‬اگر بنا ب��ود ایه‏اى که درباره قومى‬ ‫نازل ش��ده پس از ُمردن ان قوم بمیرد‪ ،‬از قران چیزى‬ ‫برجاى نمى‏ماند‪ ،‬لیکن تا زمانى که اس��مان ها و زمین‬ ‫باقى است‪ ،‬سراسر قران در جریان خواهد بود‪ .‬و هر‬ ‫قومى را ایه‏اى است از خیر یا شر‪ ،‬که ان را مى‏خوانند‬ ‫و خود اهل انند» (الحیاه ؛ ج‏‪ 2‬؛ ص ‪)219‬‬ ‫متاس��فانه عده ای به واسطه سیطره معانی عصری و با‬ ‫بیان نامناس��ب‪ ،‬منظور مکتب تفکی��ک را از «اعجاز‬ ‫علم��ی» به «علم تجربی» و «وجب گرفتن فاصله بین‬ ‫دو چش��م فرشته ها» و‪ ...‬تفسیر کرده و بدان تاخته اند‬ ‫ک��ه البته این ناش��ی از بی اطالعی ایش��ان از معارف‬ ‫قرانی و عدم درک دعاوی معارف شناس��ان تفکیکی‬ ‫است‪.‬‬ ‫به اجمال بیان می ش��ود که «اعجاز علمی قران» شامل‬ ‫تمام اموری اس��ت که بش��ر را از ورط�� ه «ظلمت» به‬ ‫عرص��ه «ن��ور» رهنم��ون ک��رده و وی را از ورود به‬ ‫مباح��ث عب��ث و بی مورد برحذر داش��ته و «حرکت‬ ‫روحی» انس��ان را مح��ور همه تحوالت ق��رار داده‪،‬‬ ‫به گون��ه ای که هیچ نیازی از نیازهای «حقیقی» بش��ر‬ ‫را فرو نگذاشته اس��ت‪ .‬دامن ه علوم قرانی‪ ،‬از معارف‬ ‫الهی اغاز و به معارف نظامی و‪ ...‬و هرانچه در «تعالی‬ ‫و رش��د» بش��ر موثر باش��د ختم می ش��ود و مباحث‬ ‫غیرضروری و عبث‪ ،‬مختص به علوم بشری است نه‬ ‫ساحت «حکمت منزله»!‬ ‫باری شیخ مجتبی قزوینی ‪ -‬علیه الرحمه ‪ 10 -‬جهت‬ ‫کمالی قران را در «بیان الفرقان» بیان می کنند ؛ از این‬ ‫رو اگر کس��ی «بخواهد مثل و مانند قران بیاورد باید‬ ‫کتابی که دارای این جهت باشد‪ ،‬بیاورد»(بیان الفرقان‪:‬‬ ‫‪ )467‬که در اینجا فهرست وار بدان اشاره می شود‪:‬‬ ‫‪ )1‬اشتمال بر احوال گذشته و اینده‬ ‫‪ )2‬جنبه علمی جمعی‬ ‫‪ )3‬جامعیت تشریعی و تربیتی‬ ‫‪ )4‬ارتباط با انسان و بیان احوال او‬ ‫‪ )5‬خصوصیاتی از علم غیب‬ ‫‪ )6‬دعوت به حقایق‬ ‫‪ )7‬جامعیت ایات‬ ‫‪ )8‬علوم و معارف (به بیان مجمل و مفصل)‬ ‫‪ )9‬فصاحت و بالغت‬ ‫‪ )10‬عدم اختالف در سراس��ر ق��ران (به نقل از «متاله‬ ‫قرانی»)‪.‬‬ ‫پاورقی‪:‬‬ ‫(‪ )1‬از تعریف فلسفه گرفته تا مباحثی چون «اصالت ماهیت‬ ‫یا وجود»‪« ،‬نفس شناسی»‪« ،‬شناخت شناسی»‪« ،‬معادشناسی»‬ ‫و‪ ....‬و انکه در تحقیقی‪ ،‬ش��مار نظریاتی که در رابطه با علم‬ ‫خدا بیان شده تا ‪ 32‬قول می رسد!‬ ‫(‪ )2‬همچون «روش شناس��ی اشراقی و مش��ایی»‪« ،‬اصالت‬ ‫وج��ود و ماهی��ت» و بر مبن��ای این دو اصال��ت‪ ،‬مباحث‬ ‫اختالفی دیگر از مخالفت با «حرکت جوهری» و اثبات ان‬ ‫و حش��ف خواندن قول به «اتحاد عقل و عاقل و معقول» و‬ ‫قول بر اثبات ان و‪....‬‬ ‫(‪ )3‬چون «هیات بطلمیوس��ی» که مبنای بسیاری از مباحث‬ ‫فلس��فی را شکل داده بود و هنوز ریشه های ان باقی است‪،‬‬ ‫«حرکت شناسی ارسطویی»‪« ،‬عنصرشناسی = عناصر اربعه»‪،‬‬ ‫«عقول عشره» و‪....‬‬ ‫(‪ )4‬بزرگ ترین نقص دانش بش��ری‪ ،‬نقص نسبی ان است‬ ‫و شناخت ناقص اگر «ماده برهان» قرار گیرد‪ ،‬منتج به یقین‬ ‫نخواهد ب��ود‪ .‬بزرگانی که متوجه این نقیصه عظیم بوده اند‪،‬‬ ‫س��عی کرده ان��د که با مقوله «کش��ف» به رف��ع این نقصان‬ ‫بپردازند‪ ،‬و از انجا که «ماده کشفی» حجیت شخصی داشته‪،‬‬ ‫نمی توان��د ماده برهان قرار گی��رد و به عنوان مثال «حرکت‬ ‫جوهری» با ان به اثبات برسد‪.‬‬ ‫نکته مهم دیگر که به تغافل از کنار ان عبور می ش��ود انکه‬ ‫«عالیق و متصورات ذهنی و نفس��انی» در بسیاری از موارد‬ ‫کش��ف‪ ،‬جلوه می کند و در حالت خلس��ه نمایان می شود‪.‬‬ ‫این دقیقه را می توان در بس��یاری از دعاوی بزرگان عرفان‬ ‫س��راغ گرفت و با تحقیقی وسیع‪ ،‬پرده تلبیس را از ان فرو‬ ‫گرفت‪( .‬در این زمینه به تعلیقه فصوص الحکم حضرت امام‬ ‫خمینی(ره) و مقاله ایت اهلل دکتر بهش��تی رجوع شود‪ .‬مانند‬ ‫به شکل خنزیر دیدن روافض‪ ،‬شیرخوردن پیامبر و نوشاند ِن‬ ‫ش��یر به خلیفه ثانی و تاویل به علم ک��رد ِن ان‪ ،‬اینکه ذبیح‬ ‫کیس��ت؟‪ ،‬نفی خلود در عذاب و گفت��ار در معنای عذاب‪،‬‬ ‫نیاز خاک های بهش��ت به کود‪ ،‬رس��یدن میوه های بهشت با‬ ‫حرارت اتش جهنم‪ ،‬خوض مغرقین از قوم نوح در علم اهلل‪،‬‬ ‫اش��کال بر شیوه تبلیغ نوح‪ ،‬رسیدن به مقام ختم وصایت و‬ ‫والیت و‪.)...‬‬ ‫(‪ )5‬اینکه «کلی طبیعی» در خارج موجود اس��ت یا نه‪ ،‬چه‬ ‫عمره��ا و چه وقت هایی را از اعاظم گرفته اس��ت؛ عده ای‬ ‫در اثب��ات ان عمر گذرانده و دیگ��ران در رد ان و البته که‬ ‫دعواهای فلسفی تمامی ندارد!‬ ‫‪71‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫تبارشناسی پیامبر(ص)؛‬ ‫سید حجت سجادی زاده‬ ‫پس از اسماعیل‬ ‫انچه ما از زندگی رسول اهلل (صلی اهلل علیه و اله و سلم)‬ ‫می دانیم اکثرا مربوط به دوران پس از بعثت ایشان است‪.‬‬ ‫اطالعات ناچیز ما از دوران پیش از بعثت عمدتا مبتنی بر‬ ‫روایات شفاهی از ان دوران و نیز برخی مستندات در‬ ‫گنجینه روایی اهل بیت است‪ .‬از جمله سواالت درباره‬ ‫یعلیه السالمپیشینه‬ ‫ایشانونیزحضرتامیر المومنینعل ‬ ‫خانوادگی ان دو بزرگوار و سابقه دیانت و توحید در‬ ‫نیاکان پیامبرخدا و جانش��ین اوست‪ .‬در این گفتار به‬ ‫اختصار به این موضوع می پردازیم‪.‬‬ ‫در بحث تبارشناس��ی پیامبر گفته می ش��ود که نس��ب‬ ‫حضرت محمد (صلی اهلل علی هو اله) به حضرت اسماعیل‬ ‫و حضرت ابراهیم (ع) می رسد‪ ،‬البته خود حضرت وقتی‬ ‫از نیاکانش نام می برد فقط تا عدنان می ش��مرد و از نقل‬ ‫نی��اکان قبل از عدنان خ��ودداری می فرمود‪ .‬نیاکان پیامبر‬ ‫به ترتیب عبارتند از‪ :‬عبداهلل‪ ،‬عبدالمطلب ‪ ،‬هاشم‪ ،‬عبد مناف‪،‬‬ ‫مره‪ ،‬کعب‪ ،‬لُوی‪ ،‬غالب‪ ،‬فهر‪ ،‬مالک‪ ،‬نضر‪،‬‬ ‫ّ‬ ‫قصی‪ ،‬کالب‪ّ ،‬‬ ‫کنان��ه‪ ،‬خزیمه‪ ،‬مدر ّکه‪ ،‬الیاس‪ ،‬مضر‪ ،‬نزار‪ ،‬معد‪ ،‬و عدنان‪.‬‬ ‫همه نیاکان حضرت محم��د (صلی اهلل علی هو اله) بر دین‬ ‫حضرت ابراهیم(ع) بودند و خدای یگانه را می پرستیدند و‬ ‫هیچ اعتنایی به خدایان دست ساز مردم مکه نداشتند‪ .‬انچه‬ ‫مسلم است اینکه نسب عدنان به اسماعیل‪ ،‬فرزند ابراهیم‬ ‫خلیل الرحمان می رسد؛ اما نام و تعداد اجداد پیامبر از عدنان‬ ‫تا به اسماعیل در کتب تاریخی بنا بر روایات مختلف به‬ ‫صورت های متفاوت ذکر ش��ده است و اتفاق و اجماعی‬ ‫راجع به نیاکان پیامبر از عدنان تا اس��ماعیل وجود ندارد‪.‬‬ ‫البته در «تاریخ الرسل و الملوک» محمد بن جریر طبری‬ ‫برخی اقول متعدد درباره انساب پیامبر از عدنان تا اسماعیل‬ ‫ذکر شده اس��ت‪ .‬در این میان دو نکته برای همگان مهم‬ ‫است‪ .‬نکته اول زیست نامه اجداد پیامبر است که در زندگی‬ ‫فردی و اجتماعی چگونه انسان هایی بوده اند که همین عدم‬ ‫شفافیت در حاالت انها دستمایه برخی شبهات نیز شده که‬ ‫انها را انسان های گنهکاری جلوه داده تا انکه عصمت و‬ ‫پاکی پیامبر و دودمانش را خدشه دار کنند‪.‬‬ ‫نکته دوم عالوه بر سیره فردی و اجتماعی انان‪ ،‬در حوزه‬ ‫اعتقادات نیز باید بررس��ی شوند چراکه پیامبری که بهانه‬ ‫خلقت و عصاره همه فضیلت هاس��ت در دودمان او ایا‬ ‫ردپایی از ش��رک ی��ا گناه وجود ندارد؟ ب��ا توجه به این‬ ‫موضوع که این پدیده شرک نیاکان و یا گنهکاری دودمان‬ ‫حضرت امری است غیراختیاری یعنی اینکه خود پیامبر‬ ‫نقشی در توحید یا شرک انها ایفا نمی کند‪ ،‬یعنی به گونه ای‬ ‫می توان از ان چشم پوش��ید‪ ،‬اما با همه این حرف ها باز‬ ‫اندیش��مندان مسلمان چه ش��یعه و چه سنی سعی بر ان‬ ‫داشته اند تا از راه استدالل های مختلف‪ ،‬موحد بودن پدر‬ ‫و مادر حضرت و تمام نیاکانش را اثبات کنند‪.‬‬ ‫در مورد ایمان نیاکان پیامبر اکرم‏صلی اهلل علی ه و اله و سلم‬ ‫سه دیدگاه مطرح است‪.‬‬ ‫دیدگاه مشهور همان توحید و عدم شرک نیاکان است‪.‬‬ ‫دیدگاه دوم‪ :‬مشرک بودن پدر و مادر پیامبر (ص)‬ ‫دیدگاه س��وم‪ :‬پدر و مادر پیامبر در حال ش��رک از دنیا‬ ‫رفته اند ولی رس��ول اهلل‏(ص) ان��ان را زنده کرد و انها به‬ ‫پیامبر ایمان اوردند و دوباره از دنیا رفتند‪.‬‬ ‫همه علمای شیعه و همچنین عده‏ای از محققان اهل سنت‬ ‫معتقدند که نیاکان پیامبر اسالم‏صلی اهلل علیه و اله و سلم‪،‬‬ ‫خداپرست و موحد بوده‏اند‪.‬‬ ‫این گروه برای اثبات دیدگاه خود به سه دسته دلیل تمسک‬ ‫جسته اند‪.‬‬ ‫‪72‬‬ ‫الف‪ -‬نقلی (ایات و روایات) ب‪ -‬عقلی و ج‪ -‬تاریخی‪.‬‬ ‫ی از شرک‬ ‫در دلیل عقلی از منظر اش��مئزاز و تنفر عموم ‬ ‫نی��اکان پیامبر به عن��وان نقطه ضعفی ب��زرگ در زندگی‬ ‫حضرت یاد شده که باید از هر چیزی که موجب نفرت و‬ ‫دوری مردم از وی می‏شود‪ ،‬منزه و پاک باشد‪ .‬از انجا که‬ ‫در جامعه عرب ان روز چنین تنفری گزارش نشده پس‬ ‫عقل حکم به موحد بودن انان می کند‪.‬‬ ‫از راه نقل به ایات و روایات فراوانی اس��تدالل ش��ده از‬ ‫جمله دع��ای ابراهیم در هنگام پایان س��اخت کعبه که‬ ‫فرمود‪َ «:‬وا ِ ْذ َ‬ ‫اجنُبنی‬ ‫اج َعل هذا الْبَ َلد امنا َو ْ‬ ‫قال اِبراهیم َر ِّب ْ‬ ‫نی ان نعبدَ االءصنام» زمانی که ابراهیم گفت‪« :‬پروردگارا‬ ‫وب َ ّ‬ ‫این بلد (مکه) را محیط امن قرار ده و من و فرزندانم را از‬ ‫پرستش بت‏ها دور گردان»‪ ،‬به قرینه هذا البلد ّ‬ ‫(مکه) منظور‬ ‫کسانی اند که در این شهر مقدس زیست خواهند داشت‬ ‫یعنی فرزندان اسماعیل که پدران پیامبر (صلی اهلل علیه و‬ ‫اله و س��لم) بودند‪ .‬که ابراهیم از خدا طلب استقرار کلمه‬ ‫توحید در نسل خود را دارد‪ .‬در روایات نیز احادیث پیامبر‬ ‫بر طاهر بودن نیاکان خود تصریح کرده است که مقدمه فهم‬ ‫چنین روایاتی اوال اذعان به صداقت و عصمت خود پیامبر‬ ‫است زیرا زمانی می توان به این احادیث تمسک کرد که‬ ‫در عصمت و صداقت حضرت شک نباشد و دوم اینکه‬ ‫برای یافتن برهان و استدالل این دسته از روایات باید در‬ ‫ایاتی که مشرکان را نجس دانسته دقت کرد‪.‬‬ ‫پیامبر (صلی اهلل علیه و اله و س��لم) فرمود‪« :‬لم ازل انقل‬ ‫م��ن اصالب الطاهرین الی ارحام الطاهرات‪ :‬پیوس��ته از‬ ‫صلب‏های پاک به رحم‏های پاکیزه منتقل می‏شدم»‪.‬‬ ‫کلمه طاهرین و طاهرات در این احادیث نشان می‏دهد که‬ ‫پدران و مادران رسول خدا (صلی اهلل علیه و اله و سلم)‬ ‫موحد و خداپرس��ت بوده‏اند‪ .‬چون مشرک طاهر نیست‬ ‫همان گونه که قران می‏گوید‪« :‬اِن ّما المش��رکون نجس»؛‬ ‫ی (صلی اهلل‬ ‫«همانا مشرکان نجس هستند» پس نیاکان نب ‏‬ ‫علیه و اله و سلم) موحد بوده‏اند که پیامبر از انان با لفظ‬ ‫طاهرین و طاهرات‪ ،‬تعبیر اورده است‪.‬‬ ‫دلیل اخر دلیل تاریخی اس��ت‪ .‬بر اس��اس متون تاریخی‬ ‫موحد و خداپرس��ت بودن نیاکان‬ ‫دالیلی وجود دارد که ّ‬ ‫ان حضرت را ثابت می‏کند‪ .‬به عنوان مثال عبدالمطلب جد‬ ‫پیامبر (صلی اهلل علیه و اله و س��لم) به دلیل عمل به ایین‬ ‫حنیف ابراهیمی به ابراهیم ثانی ملقب شده بود‪.‬‬ ‫دو دیدگاه دیگر که بسیار ضعیف هم هستند تنها دلیل شان‬ ‫برخیروایاتضعیفاستکهخودضعفحدیثموجب‬ ‫بی پایه بودن استدالل و ضعف دیدگاه انهاست‪ .‬در اینجا تنها‬ ‫به یک نمونه از این روایات اشارتی می رود‪ .‬عایشه از پیامبر‬ ‫(صلی اهلل علیه و اله و سلم) نقل کرده که «در حجه الوداع‬ ‫با رسول خداصلی اهلل علیه و اله و سلم بودیم‪ ...‬رسول خدا‬ ‫گریه می‏کرد و ناراح��ت و غمگین بود‪ .‬پس فرود امد و‬ ‫مدتی طوالنی در انجا درنگ کرد سپس به نزد من بازگشت‬ ‫در حالی که خوشحال بود‪ ،‬به او گفتم‪« :‬چرا خوشحالی؟»‬ ‫فرمود‪ :‬نزد قبر مادرم رفتم و از خداوند خواس��تم که او را‬ ‫زنده کند‪ ،‬پس او به من ایمان اورد و خداوند دوباره او را‬ ‫باز گرداند‪ ».‬اول اینکه همان گونه که گذشت این روایت‬ ‫ضعیف و غیرمعتبر اس��ت‪ ،‬یعنی در سلسله سندی که به‬ ‫عایشه متصل می شود‪ ،‬افرادی مطمئن از نظر علم حدیث و‬ ‫رجال وجود ندارند‪ .‬عالوه بر ان اگر ما این حدیث را هم‬ ‫بپذیریم‪ ،‬حدیث داللت بر ایمان مادر پیامبر (صلی اهلل علیه‬ ‫و اله و سلم) بعد از وفات می‏کند و حال انکه ایمان بعد از‬ ‫مرگ و مشاهده احوال ان جهان فایده‏ای ندارد؛ و می توان‬ ‫گفت علت اینکه پیامبر ایشان را زنده کرده و اسالم را بر‬ ‫او عرضه کرده برای تکمیل ایمانش بوده اس��ت‪ .‬در اینجا‬ ‫برای نمونه چند نقل تاریخی از کتب معتبر که حکایت از‬ ‫یگانه پرستیپیامبرداردذکرمی کنیم‪.‬‬ ‫‪ -1‬ابن سعد در طبقات کبری خود نقل می کند در سفری‬ ‫که پیامبر(ص) همراه عموی خود به ش��ام رفت‪ ،‬در نیمه‬ ‫راه راهبی به نام «بحیرا» او را دید و عالیم نبوت را در او‬ ‫دریافت‪ ،‬س��پس رو به او کرده گفت‪« :‬تو را به بتهایی به‬ ‫نام «الت و عزی» س��وگند می دهم‪ ،‬انچه از تو می پرسم‬ ‫پاسخ بگو‪ .‬پیامبر پیش از پرسش او به او گفت‪ :‬منفورترین‬ ‫چیزها نزد من همین دو بت است که تو به ان سوگند یاد‬ ‫کردی‪ ،‬در این موقع «راهب» شیوه سوگند را دگرگو ن کرد‬ ‫و گفت‪« :‬تو را به خدا سوگند می دهم‪ ،‬از انچه می پرسم‬ ‫پاسخ بده‪ ».‬پیامبر فرمود‪ :‬هر چه می خواهی بپرس‪».‬‬ ‫‪ -2‬در جای دیگر می نویسد‪« :‬روزگاری که محمد‪ ،‬اداره‬ ‫امور بازرگانی خدیجه را پذیرفت و قرار شد که با اموال او‬ ‫بازرگانی کند‪« ،‬میسره» غالم خود را مالزم خدمت پیامبر‬ ‫س��اخت‪ .‬وی نقل می کند روزی در شام میان «محمد» و‬ ‫ی درباره کاالیی اختالفی رخ داد‪ ،‬بازرگان‬ ‫بازرگان ش��ام ‬ ‫شامی به «محمد» گفت‪« :‬برای صدق گفتار خود به «الت و‬ ‫عزی» سوگند یاد کن‪ ».‬پیامبر در پاسخ او گفت‪« :‬من هرگز‬ ‫به این دو سوگند یاد نکرده ام تو نیز از این دو اعراض بنما‪».‬‬ ‫در این موقع بازرگان شامی به تصدیق پیامبر برخاست و‬ ‫گفت‪« :‬حق با تو اس��ت»‪ ،‬انگاه به میسره گفت‪« :‬به خدا‬ ‫سوگند‪ ،‬این مرد پیامبر است‪ -3 ».‬شهرستانی در کتاب ملل‬ ‫ونحلسرگذشت«استسقا»یعبدالمطلبجدپیامبر (ص)‬ ‫را این گونه نقل می کند‪« :‬دو سال گذشت قطره ای باران از‬ ‫اسمان مکه به س��رزمین ان فرود نیامد‪ ،‬وی به ابوطالب‬ ‫دستور داد که فرزند او را «محمد» که در ان روزها کودک‬ ‫شیرخواری بیش نبود‪ ،‬حاضر کند‪ .‬او نوه خویش را روی‬ ‫دست گرفت و رو به کعبه ایستاد و گفت‪« :‬خدایا به حق‬ ‫این کودک ما را از باران رحمت خود س��یراب نما‪ ».‬این‬ ‫جمله ه��ا را می گفت در حالی که نوه خود را به س��مت‬ ‫باال می انداخت‪ ،‬و می گرف��ت‪ ،‬دعای او به هدف اجابت‬ ‫رسید‪ ،‬و چیزی نگذشت که باران رحمت به شدت بارید‬ ‫تا انجا ک ه ترسیدند که به مسجد الحرام اسیبی وارد شود‪».‬‬ ‫سپس می نویس��د‪« :‬او در پرتو این نور (محمد) فرزندان‬ ‫خود را به اخالق نیک و روش های ستوده دستور می داد‬ ‫و می گفت پس از این جهان س��رای دیگری است که در‬ ‫انجا نیکوکاران به پاداش کار خود و بدکاران به کیفر اعمال‬ ‫خود خواهند رسید‪».‬‬ ‫نتیجه گیری‬ ‫با بیان سه دیدگاهی که گذشت به وضوح روشن است‬ ‫که با تمام غرض ورزی هایی که س��عی در خدش��ه دار‬ ‫ک��ردن چهره توحیدی درخت تنومند نب��وت دارد‪ ،‬اما‬ ‫باز دالیل نقلی و عقلی و گزارش های تاریخی فراوانی‬ ‫بر توحید و یگانه پرس��تی دودمان و اجداد پیامبر(ص)‬ ‫وجود دارد‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫پایداری‬ ‫نگاهی به کتاب انسان‪ ،‬جنگ‪ ،‬حیوان اثر مرتضی سلطانی‬ ‫همزیستی با جانوران‬ ‫سبحان جدید ساز‬ ‫دفاع هشت ساله از معدود مقاطع تاریخی ایران است‬ ‫که پ��س از گذران فرایندی کوتاه م��دت به رودخانه‬ ‫تاریخ فرهنگی ملحق ش��د‪ .‬رزمندگانی که س��ال ها‬ ‫سالح بر دوش گرفته بودند به حکم احساس وظیفه‪،‬‬ ‫قلم بر کف گرفته‪ ،‬زندگی هش��ت ساله را نگاشتند‪.‬‬ ‫زیرا می دانس��تند که جنگ به حک��م جنگ بودنش‬ ‫«س��بک زندگی» مخصوص به خود دارد و به س��بب‬ ‫مقدس بودنش به نس��بت دیگر جنگ ها نیز از شیوه‬ ‫زیس��تنی متفاوت برخوردار است‪ ،‬چه رسد به سبک‬ ‫زندگی شهری‪.‬‬ ‫دف��اع مقدس به دالی��ل گوناگون که مهم ترین ش��ان‬ ‫س��بک زندگی منحصر به فرد است‪ ،‬اهمیت بسیاری‬ ‫برای مردمان ایران زمین دارد‪ .‬انان از ش��یوه زیس��ت‬ ‫گروه��ی از مردم که در مناطق جنگی در نبرد بودند‪،‬‬ ‫نوع��ی زندگی ارمان��ی (ان گونه که در ارمان ش��هر‬ ‫ی متصور است) قائل هستند‪ .‬به این معنی که از‬ ‫اسالم ‬ ‫جهتی بخشی از ان گونه زندگی را که باوجود عالقه‬ ‫نمی توانند در زندگی مدرن ش��هری داشته باشند‪ ،‬در‬ ‫صفحات ان روزها جس��ت وجو می کنند و از جهتی‬ ‫برای ان دسته از فعالیت هایی که می توانند انجام دهند‪،‬‬ ‫به دنبال الگویی از ان روزها می گردند‪ .‬مناطق جنگی‬ ‫دوران دفاع مقدس‪ ،‬ارمان شهر مردم ایران ‪ -‬یا حداقل‬ ‫بخش بزرگی از این مردم – شده است‪ .‬شاید به همین‬ ‫دلیل پرفروش ترین کتب دفاع مقدس‪ ،‬کتبی هس��تند‬ ‫که به نوعی‪ ،‬س��بک زندگی از ان برداش��ت می شود‪.‬‬ ‫کتاب هایی همچون «خاک های نرم کوشک»‪« ،‬نامه های‬ ‫فهیمه»‪« ،‬یکشنبه اخر»‪« ،‬دا» و ‪. . . .‬‬ ‫ساحت ارمان شهر‪ ،‬ساحت شناخت است نه گزینش‪.‬‬ ‫تمام ش��ئون ارمان شهر الزم االطاعه و بنابراین نیازمند‬ ‫شناخت هستند‪ .‬نکته حائز اهمیت ان است که انچه‬ ‫الزام این امر را مشخص می کند‪ ،‬نیاز مردم است‪ .‬همین‬ ‫امر موجب می ش��ود دایره ش��ناخت‪ ،‬از شیوه تعامل‬ ‫افراد انس��انی با یکدیگر و همچنین ش��یوه ارتباط با‬ ‫خداوند فراتر رفته نوع تعاملشان را با جهان پیرامون‬ ‫م��ورد تفحص قرار دهند‪ .‬تاکی��د این نکته ضروری‬ ‫می نماید که اهمیت شناخت شئون زیستی ارمان شهر‬ ‫و همچنین تمامی عوامل جهان پدیداری ان بر دو پایه‬ ‫استوار است‪ :‬اوال به قابلیت ارمان شهر بازمی گردد که‬ ‫ی س��احات انسانی و وجودی ان‪ ،‬توانایی‬ ‫در ان تمام ‬ ‫اموخته شدن دارند؛ ثانیا مخاطبان نیز عالقه خویش را‬ ‫به چنین اموری نشان می دهند‪.‬‬ ‫در بیشتر کتاب های خاطرات دفاع مقدس از تعامالت‬ ‫جامعه جنگی با دیگر عوامل جهان پدیداری ارمان شهر‬ ‫غفلت شده است‪ .‬البته چنین امری دور از انتظار نیست‬ ‫زیرا با گذر زمان اس��ت که اف��راد جامعه در می یابند‬ ‫که الگوی تعامالت کنش��ی و واکنشی انسان با سایر‬ ‫موجودات از جمله حیوانات و نباتات در جبهه ها نیز‬ ‫می تواند دریچه هایی بر نوع دیگری از زندگی (زندگی‬ ‫در مناطق جنگی) بگشاید‪.‬‬ ‫کتاب «جنگ‪ ،‬انسان‪ ،‬حیوان» شامل بیش از ‪ 70‬عنوان‬ ‫خاطره درباره نقش و تاثیر حیوانات در مناطق جنگی‬ ‫است که توسط مرتضی سلطانی نگارش یافته است‪.‬‬ ‫این خاطرات با دستمایه ای از طنز‪ ،‬به بیان صحنه های‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫مس��تندی از ان دوران می پ��ردازد و از طریق مصاحبه با‬ ‫بیش از ‪ 50‬نفر از فرمانده��ان و رزمندگان دفا ع مقدس‬ ‫فراهم شده است‪.‬‬ ‫ای��ن مجموعه از دو جهت روایتی متفاوت از جبهه های‬ ‫دفاع مقدس نشان می دهد‪ .‬تفاوت اول همان امری است که‬ ‫در سطور گذشته بیان شد‪ .‬یعنی تا قبل از مطالعه این کتاب‬ ‫بعیداستازعملیاترمضانجزشهادت‪،‬تیربارهایکاشته‬ ‫شده در خاک (به علت ضربه های شدید و پیاپی تیربار‪ ،‬در‬ ‫این عملیات عراق پایه های ان را درون خاک قرار داد و به‬ ‫همین دلیل است که اکثر شهدا و جانبازان این عملیات از‬ ‫ناحیه ساق پا مجروح هستند‪« ،).‬قیچی شدن»‪ ،‬و اموری از‬ ‫این دست را به یاد بیاورید‪ .‬جزایر مجنون همواره همراه‬ ‫بود با سختی های بی امان عملیات خیبر‪ ،‬شهادت شهید‬ ‫همت و فضای معنوی طالییه در سفرهای جنوب‪ .‬هرگاه‬ ‫نام دزفول‪ ،‬ابادان‪ ،‬خرمشهر و اهواز را می شنیدیم تصاویر‬ ‫مش��خصی در ذهنمان قرار می گرفت‪ .‬اما خاطرات این‬ ‫مجموعه تصوراتمان را تغییر می دهد‪ .‬زمانی که خاطره‬ ‫پش��ه یا موش را می خوانیم‪ ،‬نه رمضان به همان شکل در‬ ‫ذهنمان باقی می ماند‪ ،‬نه جزایر مجنون‪ .‬فضای طنز کتاب‪،‬‬ ‫رعب و دشواری های جنگ را تحت الشعاع قرار می دهد‪.‬‬ ‫تفاوت دوم کتاب با دیگر روایت های دفاع مقدس مربوط‬ ‫به نقش ارتش در دفاع مقدس می شود‪ .‬زمانی که کتاب‬ ‫«دا» را مطالعه می کنیم‪ ،‬چنین درک می کنیم که بجز دو تن‬ ‫از فرماندهان ارتش که به علت احساس وظیفه و باوجود‬ ‫تخلف از دستور به خرمشهر امده اند‪ ،‬ارتش نقش دیگری‬ ‫در ابتدای جنگ نداشته و نیروهای مردمی بوده اند که در‬ ‫مقاب��ل ارتش صدام مقاومت کرده اند‪ .‬در کتاب «بابانظر»‬ ‫هراس و عدم جسارت ارتش��یان بیان می شود‪ .‬در خود‬ ‫زم��ان جنگ اصطالحاتی میان رزمندگان گفته می ش��د‬ ‫مبنی بر اینکه هر منطقه ای را که سپاه تصرف می کرد‪ ،‬اگر‬ ‫ارتش مسئول حفظ مواضع می شد‪ ،‬به سبب ضعف‪ ،‬ان‬ ‫را از دست می داد‪.‬‬ ‫اما در این کتاب روایت متفاوتی مشاهده می کنیم‪ .‬در‬ ‫سومین خاطره با عنوان زنبور راوی که خود مرتضی‬ ‫سلطانی است‪ ،‬می نویس��د‪« :‬نیروهای عراق تا پشت‬ ‫رودخانه کرخه هجوم اورده و سر راه خود همه چیز‬ ‫را ویران کرده و به اتش کش��یده بود‪ .‬تنها نیرویی که‬ ‫جلوی تانک های انها سد شده بود بالگردهای جنگنده‬ ‫هوانی��روز بود‪ ».‬به همین ص��ورت در جای جای این‬ ‫کتاب شجاعت‪ ،‬جسارت و جنگندگی نیروهای ارتش‬ ‫ب��ه نمایش در می اید‪ .‬در ج��ای دیگری از کتاب‪ ،‬در‬ ‫حاش��یه خاطره اس��تادیوم حیوانات‪ ،‬خبری از کیهان‬ ‫که مربوط به س��ال ‪ 59‬است‪ ،‬درج شده است‪« :‬شب‬ ‫گذشته از جبهه جنگ‪ ،‬پیکر مطهر ‪19‬شهید جنگ به‬ ‫ی هفت شهید از‬ ‫تهران منتقل شد‪ ».‬سلطانی سپس اسام ‬ ‫شهدای ارتش را که در میان انها بودند‪ ،‬می نویسد‪.‬‬ ‫با توج��ه ب��ه این مطالب و س��ابقه این نویس��نده که‬ ‫در ارت��ش خدمت می ک��رده و همچنین دیگر کتب‬ ‫او‪ -‬تاریخچ��ه هوا نیروز از پیدایش تا تکامل‪ ،‬راهیان‬ ‫معراج‪ ،‬دایره المعارف شهدای هوانیروز‪ ،‬هوانیروز در‬ ‫عملیات فاو و ‪ - . . .‬به نظر می رسد وجه دوم تفاوت‬ ‫این کتاب با دیگر روایات جنگ در این است که نقش‬ ‫ارتش در جنگ بیشتر مد نظر مولف بوده است تا وجه‬ ‫اول تفاوت‪ .‬به عب��ارت دیگر هدف این کتاب تثبیت‬ ‫نقش ارتش در مقابل هجمه های وارده بر این موضع‬ ‫به نظر می رسد‪ .‬از ویژگی های این کتاب جزئی نگری‬ ‫و حساس��یت نسبت به معرفی افراد‪ ،‬مناطق جنگی و‬ ‫عملیات های صورت گرفته در جنگ است‪ .‬گرچه در‬ ‫برخی از این تاریخ ها و تطبیق زمان بندی ها اشتباهاتی‬ ‫مش��اهده می ش��ود‪ ،‬اقناع ذهن مخاطب که به وسیله‬ ‫زیرنویس های پی در پی صورت گرفته از نکات قابل‬ ‫توجه کتاب است‪.‬‬ ‫‪73‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫چند نوشته درباره تازه ترین اثر رضا امیرخانی‬ ‫مردی که می خواهد ال احمد باشد‬ ‫اگر رضا امیرخانی داستان مینی مالیستی‪ ،‬داستان کوتاه ‪ ،‬داستان بلند‪ ،‬رمان یا حتی شعر و قطعه ادبی نوشته بود ‪ ،‬می شد با اشتیاقی بسی فراوان تر و در حجمی‬ ‫متراکم تر از این درباره اخرین اثر او سخن گفت‪ .‬اما چه می شود کرد که او این بار در «نفحات نفت» پا در کفش اهالی دیگر رشته ها کرده است؛ اقتصاد‪ ،‬تاریخ‬ ‫معاصر‪ ،‬جامعه شناسی‪ ،‬مدیریت فرهنگی و ‪ ...‬ما بیش از انکه به خود کتاب کار داشته باشیم‪ ،‬امروز و در این شماره سخنانی صمیمانه و بی پرده را با نویسنده ای‬ ‫در میان گذاشته ایم که دو اثر از بهترین اثار داستانی دو دهه اخیر یعنی «من او » و «بیوتن» یادگار قلم اوست‪.‬‬ ‫فرهنگ و هنر «کیهان» هر دو از او انتظار دارند‪.‬‬ ‫مهدی سهرابی‬ ‫ویژه نامه ای که «شرق» برای جالل ال احمد منتشر کرد و یک‬ ‫یادداشت از رضا امیرخانی برایش گرفت با عنوان فرزندان‬ ‫زن زیادی جالل را گذاش��ته ام جل��وی رویم‪ .‬کت اب های‬ ‫امیرخانی را ه��م دورم چیده ام‪ ،‬می خواه��م از امیرخانی‬ ‫بنویسم ولی من منتقد ادبی نیستم‪ .‬از نویسنده ای می خواهم‬ ‫بگویم که حاشیه و متنش هر دو جذاب است و در مورد‬ ‫کنایه هایی که در گوشه گوشه نوشته هایش هست می شود‬ ‫ساعت ها صحبت کرد‪ ،‬ولی من که روزنامه نگار نیستم‪.‬‬ ‫می اندیشم نکند فکر کنند یک ادم کوچک در این ملک بلند‬ ‫شده و می خواهد با زدن یک ادم بزرگ خودش را بزرگ‬ ‫کند انچنان که جالل ال احمد می گفت‪« :‬در عالم قلم رسم‬ ‫اس��ت که هر کس در جدال با گنده تر از خود اعالم ورود‬ ‫می کن��د‪ ،‬خیلی های دیگر این کار را کردند خود من هم‪».‬‬ ‫(یک چاه و دو چاله) اما من که هوس بزرگی ندارم‪.‬‬ ‫اصال نمی دانم که حرف هایم به گوش امیرخانی می رسید یا‬ ‫نه‪ ،‬اثر می گذارد یا نه‪ ،‬ولی چیزی هست که تک تک انان که‬ ‫در این سرزمین قلم می زنند و ازاده اند به ان اعتقاد دارند و‬ ‫ان حرمت قلم است‪ ،‬پس برای او می نویسم که حرمت قلم‬ ‫را حفظ می کند و مثل نوشته های خودش این طور شروع‬ ‫می کنم«للحق»‪:‬‬ ‫رضا امیرخانی‪ ،‬داستان نویس‬ ‫رضا امیرخانی نویس��نده بزرگی است‪ ،‬دقیق کلمه اینکه‬ ‫داستان نویس بزرگی است‪ ،‬از معدود نویسندگان انقالب‬ ‫اس�لامی است که اثارش به کتابفروش��ی های بزرگ و با‬ ‫جهت گیری های خاص هم رس��یده‪ .‬تکنی��ک را خوب‬ ‫می شناسد‪ ،‬نثر بسیار خوبی دارد‪ ،‬مخاطبش را می شناسد‬ ‫و از همه مهمتر قصه گویی را بلد است‪ .‬اصال داستان های‬ ‫امیرخانی (اگر داستان بنویس��د) سوزنی است برای بچه‬ ‫مسلمان ها که خجالت بکشند از کم کاری هایشان در زمینه‬ ‫فرم و تکنیک و نثر و یک جوالدوز اس��ت برای بقیه که‬ ‫می فهمند حریف قدری به میدان امده و با تمام اعتقاداتشان‬ ‫سر ستیز دارد‪.‬‬ ‫اما مشکل دقیقا از اینجا شروع می شود که رضا امیرخانی‬ ‫داستان نمی نویس��د‪ .‬او اهل فلسفه است‪ ،‬بسیار بیشتر از‬ ‫ادم هایی مثل من‪ ،‬ولی خواسته یا ناخواسته حاشیه بر متن‬ ‫او غلبه کرده اس��ت‪ ،‬سیاست حاش��یه قوی و گرداب وار‬ ‫جامعه ماست‪ .‬که همه چیز و همه کس را به درون خودش‬ ‫می کشد‪ .‬نمی خواهم مانند بعضی از بزرگواران از حوالت‬ ‫تاریخی و از این دست مسایل سخن بگویم که سواد این‬ ‫مباحث را ندارم‪ .‬اما سیاس��ت زدگی انچنان بر تمام شئون‬ ‫زندگی ما سایه انداخته که به نظر می رسد دیدن هر پدیده ای‬ ‫فقط از دریچه سیاست امکان پذیر است‪.‬‬ ‫رضا امیرخانی و ما‬ ‫ی‬ ‫کیومرثپوراحمدپسازشهادتسیدمرتضیاوینیفیلم ‬ ‫ساخت به نام «مرتضی و ما»‪ .‬فیلم که هنوز هم بسیار دیدنی‬ ‫است به سراغ افراد مختلفی که با مرتضی اوینی در ارتباط‬ ‫بودند رفته و خواسته بود که از او بگویند‪ ،‬گویی هر کدام‬ ‫اینه ای بودند که وجود مرتضی اوینی را انطور که می دیدند‪،‬‬ ‫منعکسمی کردند‪.‬‬ ‫نکتهجالباینکهتقریباتمامنظراتمشابهومکملیکدیگر‬ ‫‪74‬‬ ‫بود‪ ،‬وجود س��ید مرتضی اوینی رنگ نپذیرفته بود و کار‬ ‫خودش را انجام می داد‪ .‬هر کسی از ظن خود یار مرتضی‬ ‫اوینی ش��ده بود و او که نه می خواست نه می توانست به‬ ‫خواسته دیگران تن بدهد خرقه تهی کرد‪.‬‬ ‫حاال می رسیم به رضا امیرخانی نویسنده که مخاطبان من او‪،‬‬ ‫او را یک جور می خواهند و می شناسند و مخاطبان داستان‬ ‫سیستان یک جور دیگر‪ ،‬فالن روزنامه او را از یک دریچه‬ ‫می بیند و بهمان گروه یا شخصیت سیاسی از زاویه ای دیگر‪.‬‬ ‫ام��ا رضا امیرخانی واقعی کدام اس��ت؟ اصال مگر وظیفه‬ ‫نویسنده است که همه را راضی کند؟‬ ‫غریب روزگاری است‪ ،‬اهل فلسفه می گفتند «اشیا با متضاد‬ ‫ش��دن شناخته می ش��وند»‪ ،‬اما در روزگاری که ما زندگی‬ ‫می کنیم فقط کافی نیس��ت که بگویی ب��ه چه چیزهایی‬ ‫اعتقا د داری باید همه جا جار بزنی که به چه چیزهایی هم‬ ‫اعتقاد نداری‪ ،‬این می شود که نویسنده امروزی ما می شود‬ ‫رضاامیرخانیدربیو تن‪،‬باانتوانداستان گوییوقصه پردازی‬ ‫و نثری که هر صفحه اش می تواند روی خیلی ها اثر بگذارد‪،‬‬ ‫می رود ش��خصیت خلق می کند تا خودش را اثبات کند‪.‬‬ ‫سهراب را می افریند تا اثبات کند انقالبی است و مخلص‬ ‫بچه های جنگ‪ ،‬اقای گاورمنت را برای این می اورد که مدام‬ ‫توی سرش بکوبد و به همه اثبات کند که دولتی و وابسته‬ ‫به حکومت نیست‪ .‬حرف هایی بگذارد در دهان سوزی و‬ ‫میان دار که نشان بدهد ایران را دوست دارد و از همه بدتر‬ ‫شخصیت خشنی را می افریند که مدام یاداوری بکند نگاه‬ ‫علم زده از دین چه قدر بیزار اس��ت و این ش��خصیت را‬ ‫انچنان تحقیر بکند که اهل طهارت نبودن یا حرام زادگی را‬ ‫هم برای او روا بداند‪ ،‬بعد هم ارمیتا برای اثبات انسان بودن‬ ‫و درک رابطه عاشقانه‪.‬‬ ‫نتیجه این همه دوست دارم‪ ،‬دوست ندارم می شود‪ ،‬بیوتن‪،‬‬ ‫کتابی حجیم و ثقیل و یک جاهایی اشفته که از داستان تبدیل‬ ‫می شود به رساله صدور اندیشه های رضا امیرخانی‪.‬‬ ‫این ان کاری اس��ت که ما با رض��ا امیرخانی کردیم‪ .‬اصال ‬ ‫ش��اید عیب از خود او باشد‪ ،‬نویسنده ای که خوب حرف‬ ‫می زند‪،‬منفعلنیستوپیگیرنتیجهنوشته هایشبرمخاطبان‬ ‫می شود‪ ،‬به سبک نویسندگان اروپایی و امریکایی بعد از‬ ‫چاب کتاب به مسافرت های دوره ای می رود و بعد ناگهان‬ ‫می بیند در جامعه متضاد و رنگارنگ ایران امروز کار به جایی‬ ‫رسیده که س��رویس ادبیات «ش��هروند امروز» و صفحه‬ ‫چرا رضا امیرخانی می خواهد جالل ال احمد بشود؟‬ ‫حاال رس��یده ایم به اصل قضیه‪ ،‬شکی نیست که ال احمد‬ ‫پس از انقالب محبوب بچه مس��لمان ها بوده و مغضوب‬ ‫روشنفکران‪ .‬روشنفکران هر کجا که دستشان رسیده او را‬ ‫تخطئه کرده اند و اگر زورشان نرسیده خواسته اند چهره اش‬ ‫را مخدوش کنند‪ ،‬بچه مسلمان ها هم برعکس گاهی اینقدر‬ ‫در اثبات جالل پیشرفته اند که نزدیک بوده جالل تبدیل به‬ ‫یکی از مشایخ عرفان بشود‪ .‬اینکه جالل ال احمد کدام یک‬ ‫از این تصورات بود‪ ،‬موضوع این بحث نیس��ت اما او در‬ ‫یک کلمه فرزند زمانه خودش بود‪ .‬امروز نویسنده اگر قرار‬ ‫است کار بکند باید به جامعه و زمانه خودش نگاه کند به‬ ‫درد مردم جامعه خودش برسد نه جامعه چهل سال پیش‬ ‫که ال احمد برای ان نسخه می پیچید‪.‬‬ ‫کدام یک از اثار ال احم��د خواندنی باقی مانده؟ مقاالت‬ ‫اجتماعی و تحلیلی که او بیشتر وقت خودش خصوصا‬ ‫در سال های پایانی عمر را صرف انها کرد‪ ،‬عمال بی فایده‬ ‫هس��تند‪ .‬نثر جالل و کنایه هایش هنوز جذاب است‪ ،‬اما‬ ‫بسیاری از ادم هایی که مورد خطاب ال احمد هستند اکنون‬ ‫در قید حیات نیستند‪ .‬سیستم حکومتی که جالل ان را نقد‬ ‫می کرد سرنگون و جامعه زیر و رو شده‪.‬‬ ‫از میان اثار داستانی او هم انهایی که با یک هدف خاص‬ ‫سیاس��ی نوشته شده اند‪ ،‬مثل نفرین زمین که با هدف نقد‬ ‫اصالحات ارضی نگاشته شده یا از رنجی که می بریم که‬ ‫به قول خود جالل به نوعی از ادبیات سوسیالیستی است‪،‬‬ ‫اکنون دیگر هیچ جذبه ای برای مخاطب ندارند‪ ،‬برعکس هر‬ ‫جا که جالل داستان نویس بوده و نثر و قلم و فکرش را در‬ ‫اختیار داستان قرار داده اثر ماندگار شده‪ ،‬مثل مدیر مدرسه یا‬ ‫داستان کوتاه جشن فرخنده‪.‬‬ ‫زمانه ای که ال احمد در ان زندگی می کرد خفقان حاکم بر‬ ‫جامعه از یک سو و نااگاهی جامعه ای که طبق امار رسمی‬ ‫ بیش از نیمی از جمعیت ان بی سواد بودند ال احمد را وادار‬ ‫می کرد که نقشی به جز نویسنده بودن یا داستان نویسی ایفا‬ ‫کند‪ .‬او برای خودش مسئولیت رهبری اهل قلم را انتخاب‬ ‫کرد یا ش��اید بهتر اس��ت بگوییم که جامعه او را وادار به‬ ‫پذیرش این نقش کرد؛ مسئول روشنفکر بودن و در برابر‬ ‫دستگاه حاکم ایستادن و مبارزه کردن‪.‬‬ ‫جالل ال احمد تبدیل به پدرخوانده جریان ادبی مخالف‬ ‫رژیم ش��اه می شود‪ ،‬نیروهای جوان را زیر پروبال خودش‬ ‫جمع می کند و انچنان که می خواهد جهت می دهد‪ ،‬بعضی‬ ‫را بزرگ می کند و برخی دیگر را ندیده می گیرد‪ ،‬در مورد‬ ‫همه چیز و همه کس نظر می دهد‪ ،‬ان هم شتاب زده و گاهی‬ ‫ب زندگی و فشار دستگاه حاکم که مدام‬ ‫اوقات اشتباه‪ .‬شتا ‬ ‫حلقه اطرافش را تنگ تر می کند فرصت سکون و ارامش‬ ‫را از این شیر شرزه می گیرد‪ .‬جالل داستان نویسی را یکسره‬ ‫وا می نهد و به ستیزی اشکار و مدام با رژیم شاه می پردازد؛‬ ‫ستیزی که مرگش با ان شرایط مشکوک نقطه پایانی برای او‬ ‫می شود اما چرا رضا امیرخانی می خواهد جا پای او بگذارد؟‬ ‫کدام بخش از اجتماع به او حکم کرد که باید در مورد همه‬ ‫چیز نظر بدهد؟ مقصود عدم تعهد نویسنده یا بی مسئولیتی‬ ‫نیست زیرا تمام کسانی که در این سرزمین می نویسند و به‬ ‫جایی هم وابسته نیستند قطعا متعهد به امری نیستند که با‬ ‫وجود تمام دشواری ها دست از کارشان برنمی دارند‪ .‬سوال‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫داستان‬ ‫نغمات نفت‬ ‫مهدی مذهبی‬ ‫این اس��ت که چرا باید در کشوری که این همه تخصص‬ ‫اقتصادی و تحلیل گر سیاس��ی وجود دارد‪ ،‬یک نویسنده‬ ‫تحلیل اقتصادی و سیاسی کند؟‬ ‫به «نفحات نفت» که نگاه می کنم تاس��ف تمام وجودم را‬ ‫می گی��رد‪ .‬چه چیزهایی امیرخان��ی را وادار کرده که بیاید‬ ‫در م��ورد اقتصاد صددرصد سیاس��ی این مملکت کتاب‬ ‫بنویسید و بعد به هر کس که صالح می داند بتازد‪ .‬کتاب‬ ‫برای ژورنالیست های حرفه ای‪ ،‬وبالگ نویس های سیاسی‬ ‫و مردان سیاست خوراک بسیار خوبی است‪ .‬گوشت قربانی‬ ‫که هر کدام می توانند یک تکه اش را به دندان بکشند و به‬ ‫هدفشان برس��ند اما ان کسی که در این میان گم می شود‬ ‫رضاامیرخانیداستان نویساست‪.‬‬ ‫واقع��ا حاصل این کتب چه می تواند باش��د؟ یکس��ری‬ ‫حرف های به فرض مثال درست از یک امر تخصصی از‬ ‫یک ادم غیرمتخصص‪ .‬مشکل ما واقعا شنیدن حرف های‬ ‫درست نیست‪ .‬یک روز که در تهران سوار تاکسی ها بشوید‬ ‫تا شب خیلی حرف درست می شنوید‪ ،‬ولی بدون نتیجه و‬ ‫راه حل‪ ،‬اصال اگر راه حلی هم ارائه بشود قابل اعتناست؟‬ ‫امیرخانی یک اعتقاد بس��یار درست دارد و فقط نمی دانم‬ ‫چ��را خودش خالف ان عمل می کن��د‪ ،‬او عقیده دارد که‬ ‫باید حرف درجه یک را از ادم درجه یک شنید و اگر ادم‬ ‫درجه دهم در مورد موضوعی حرفی حتی درست بزند اثر‬ ‫نمی کن��د‪ ،‬پس هرکس باید کاری را انجام بدهد و حرفی‬ ‫بزند که در ان درجه یک است‪.‬‬ ‫با این حساب «نفحات نفت» می شود حرف درجه چندم؟‬ ‫جان فورد جمله ای دارد که به نظرم شاهکار می اید «نام من‬ ‫جان فورد است‪ ،‬من وسترن می سازم» تمام کسانی که در‬ ‫این عالم به ماندگاری رسیده اند فهمیده اند که دقیقا چه کار‬ ‫ویژه ای باید انجام بدهند و جز ان کار به هیچ چیز دیگری‬ ‫فک��ر نکر ده اند و همه چیز را در ذیل ان تعریف کرده اند‪.‬‬ ‫در اخبار می خوانم که اثر بعدی امیرخانی س��فرنامه او به‬ ‫افغانستان خواهد بود‪ ،‬این یعنی با ویژگی های نوشته هایش‬ ‫وسواس��ی که برای اثارش دارد و هزار و یک عامل دیگر‬ ‫سال ‪ 89‬رضا امیرخانی هم به نوشتن سفرنامه می گذرد‪.‬‬ ‫از در و دیوار دنیا کفر می بارد و بعد ما بیایم به یک سیستم‬ ‫دولتی کپک زده که حتی انقالب هم نتوانست اصالحش‬ ‫کند فحش بدهیم و نتیجه گیری کنیم‪ ،‬این کار جز درگیر‬ ‫شدن در عرصه ای که تخصص ما نیست سودی ندارد‪.‬‬ ‫در روزگار ما متعهد بودن و عدم وابستگی به قدرت بسیار‬ ‫دشوار شده که این از سخن و حتی سکوت اهل فرهنگ‬ ‫به خوبی مشخص است‪ .‬برای وصف روزگارمان چیزی‬ ‫بهتر از شعر مرحوم قیصر امین پور نمی یابم که‪:‬‬ ‫از بد بتر اگر هست‪/‬این است‪ /‬این که باشی‪ /‬در چاه نابرادر‪،‬‬ ‫تنها‪ /‬زندانی زلیخا‪ /‬چوب حراج خورده بازار برده ها‪ /‬البت ه‬ ‫بی که یوسف باشی (دستور زبان عشق)‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫اولین خاطره ایرانی ها از نفت به ساعت پنج بامداد صبح‬ ‫پنجم خردادماه سال ‪ 1287‬برمی گردد‪ .‬زمانی که کارگران‬ ‫و حفاران ایرانی شرکت دارسی با صدای لرزش زمین از‬ ‫خواب بیدار شدند و رو که برگرداندند‪ ،‬فوران نفت سیاه‬ ‫از چاه نفتان مسجد سلیمان را دیدند که با صدایی همچون‬ ‫سیلی که از کوه سرازیر شده باشد‪ ،‬تا ارتفاع ‪ 15‬متری به‬ ‫اس��مان می رفت‪ .‬فواره ای سیاه و بد بو که بیش از همه‬ ‫انگلیسی ها را خوشحال کرد که پس از ‪ 10‬سال حفاری‬ ‫س��رانجام در یکی از چاه ها به نفت رسیدند‪ .‬طوری که‬ ‫دست در دست یکدیگر دور دکل حفاری می چرخیدند‬ ‫و سرمس��ت عبارت « ‪ »our oil‬س��ر می دادند‪ .‬ش��اید‬ ‫کارگران و حفاران ایرانی هم ان لحظه را شادمان بودند اما‬ ‫تجربه تاریخ نشان داد که این یک بار را انگلیسی ها صادق‬ ‫بوده اند و این نفت در حقیقت «نفت انها» بود و هنوز هم‬ ‫به معنای واقعی «نفت ما» نشده است‪.‬‬ ‫اولین شغلی که با باز شدن پای نفت به اقتصاد ما ایجاد‬ ‫ش��د‪« ،‬فعلگی انگلیس��ی ها» بود که عمدتا هم توسط‬ ‫نیروهای بومی جنوب و بختیاری ها صورت می گرفت‪.‬‬ ‫«فعله ها» همه کارهای انگلیسی ها را انجام می دادند؛ از‬ ‫کارگری و حفاری گرفته تا باربری و اش��پزی و حمل‬ ‫بشکه هاینفتبهکشتی ها‪.‬‬ ‫اما دومین شغلی که نفت با خودش به همراه اورد‪ ،‬خود‬ ‫داس��تانی شنیدنی دارد‪ .‬چند ماهی که از استخراج نفت‬ ‫گذشت‪ ،‬انگلیسی ها متوجه ش��دند برخی از کاالهای‬ ‫حساس و گران قیمت انها از انبار کم می شود‪ .‬تعدادی‬ ‫از کارگ��ران را اخ��راج کردند اما انها تا اب از اس��یاب‬ ‫می افتاد‪ ،‬مجددا با نامی دیگر در بخش دیگری از دستگاه‬ ‫انگلیسی ها به کار فعلگی مشغول می شدند‪ .‬انگلیسی ها‬ ‫که احساس می کردند مدام رودست می خورند‪ ،‬جریمه‬ ‫دیگری در نظر گرفتند‪ .‬سارقین را تا چانه در نفت غلیظ‬ ‫و قیر‪ ،‬فرو می بردند و بعد رهایش��ان می کردند تا چند‬ ‫روزی با بوی تند ان سر کنند‪ .‬با جا افتادن این موضوع‬ ‫برخی دیگر روی بازگش��ت به خانه را نداشتند و برای‬ ‫حل این ماجرا یک «مبتکر اشتغالزا»‪ ،‬راه حل ساده ای پیدا‬ ‫کرد و جلوی درب ورودی انبار انگلیسی ها با یک چراغ‬ ‫نفت��ی‪ ،‬یک پیت نفت‪ ،‬چند قواره لنگ‪ ،‬یک افتابه‪ ،‬یک‬ ‫وان بزرگ و چند بسته صابون بساط خود را پهن کرد‪.‬‬ ‫به محض اینکه «قیری» از انبار انگلیسی ها بیرون انداخته‬ ‫می شد‪ ،‬در قبال دریافت مبلغی ناچیز‪ ،‬به شستن و تمیز‬ ‫کردن او می پرداخت تا فرد با مشکل بی ابرویی روبه رو‬ ‫نشود‪ ،‬نام این شغل که بعدها هم گسترش یافت‪« ،‬قیرشو»‬ ‫گذاشته شد‪ .‬شاید ماجراهایی از این دست‪ ،‬فقط مایه هایی‬ ‫از واقعیت داش��ته باش��د اما به خوبی نشان می دهد که‬ ‫سنگ بنای داستان دردناک نفت که در گام اول «فعلگی‬ ‫انگلیسی ها» و در گام دوم «قیرشویی» را برای ما به همراه‬ ‫اورده‪ ،‬از ابتدا کج نهاده ش��ده و امروز هر بار که اجری‬ ‫در خالف مسیر اجر پیشین بر ستون نفتی اقتصاد ایران‬ ‫نهاده می شود تا بلکه ان را به مسیر اصلی برگرداند‪ ،‬ستون‬ ‫اقتصاد نفتی ایران به تلنباری غیرهندس��ی از اجرهای‬ ‫متف��اوت با جهت های گوناگون و ابعاد مختلف تبدیل‬ ‫شده است‪ .‬نفحات نفت از همان ابتدا‪ ،‬هیچ گاه «انچنان‬ ‫که باید» به مش��ام مردم ما نرسید اما «انچنان که شاید»‬ ‫دولت ها را مستفیض کرد‪ .‬امروز هم نفحات نفت هنوز‬ ‫بیش از انکه مشام مردم را بنوازد دولت ها را مستفیض‬ ‫می کند تا بکوبند‪ ،‬بسازند‪ ،‬محکوم کنند‪ ،‬مشغول کنند‬ ‫و خالصه چنان باشند که بخواهند‪ .‬انچه به مردم ایران‬ ‫می رسد حداکثر «نغمات نفت» است‪ .‬نغمه هایی که هر‬ ‫از چند گاهی از رس��انه ها و دولتمردانشان می شنوند که‬ ‫«قیمت هر بشکه نفت برنت» انقدر باال رفت یا فالن قدر‬ ‫پایین امد بدون ان که اثر ان را در حال خود احس��اس‬ ‫کنند یا چشم اندازی به اینده داشته باشند و در این مسیر‬ ‫برداشت های نادرستی هم پیدا می کنند و می اندیشند که‬ ‫اگر قیمت نفت پایین امد‪ ،‬قرار است وضعشان بد شود و‬ ‫اگر قیمت نفت باال رفت‪ ،‬حال نیکویی خواهند داشت‪.‬‬ ‫حال انکه اتفاقا تحقیقات نشان داده ما در سال هایی که با‬ ‫افت قیمت نفت مواجه بوده ایم‪ ،‬رشد اقتصادی بیشتری‬ ‫داش��ته ایم و بالعکس با وف��ور درامدهای نفتی‪ ،‬اقتصاد‬ ‫ما با رش��د کمتری مواجه بوده است‪ .‬می بینند صندوق‬ ‫ذخیره ارزی از اقتصاد کشور نروژ کپی برداری می شود‬ ‫و فکر می کنند به همان اهداف توس��عه ای انها خواهیم‬ ‫رس��ید‪ ،‬غافل از اینکه حساب ذخیره ارزی مدل ایرانی‪،‬‬ ‫به جای ان که محملی برای سرمایه گذاری برای ایندگان‬ ‫شود‪ ،‬قلکی جدید برای دولت ها می شود تا کسری ها و‬ ‫نا کارامدی ها را از طریق ان جبران کنند و باز هم شعار‬ ‫جدید بدهند و دنیای خود را بسازند‪....‬‬ ‫و اینچنین اس��ت که سی سال است‪ ،‬شرکت ملی نفت‬ ‫ایران به عنوان بزرگترین بهره بردار نفت اساسنامه ندارد‬ ‫و هر س��ال در بودجه سنواتی تکرار می شود که دولت‬ ‫مکلف است در خرداد ماه اساسنامه شرکت ملی نفت‬ ‫ای��ران را ارائه کند اما دولت ه��ا و مجالس گوناگون با‬ ‫ای��ده و مرام های متفاوت هم��ه بر این یک نکته توافق‬ ‫داشته اند که اساسنامه جدیدی نوشته نشود و همچنان‬ ‫قانون‪ ،‬قانون سال ‪ 53‬باشد تا دست دولت ها باز‪ ،‬دلشان‬ ‫گرم و شامه شان پر از نفحات نفت باشد‪ .‬البد مردم هم‬ ‫حال و اینده شان را با همان «نغمات نفت» سر کنند‪ .‬در‬ ‫علم اقتصاد مفهومی به نام «هزینه فرصت» وجود دارد‬ ‫که مابه التفاوت امکان بالقوه یک نهاده اقتصادی با درامد‬ ‫بالفعلهماننهادهاست؛یعنیهزینهفرصت هایازدست‬ ‫رفته‪ .‬به عنوان مثال اگر کسی در قائنات قطعه زمینی را که‬ ‫می توان در ان زعفران کاشت‪ ،‬جو بکارد‪ ،‬مابه التفاوت‬ ‫محاسبه شده قیمت قیمت زعفران برای ان قطعه زمین‬ ‫به نس��بت درامدی که بابت کاشت جو در ان به دست‬ ‫می اید‪ ،‬هزینه فرصت ان قطعه زمین اس��ت‪ .‬اگر همین‬ ‫مفهوم اقتصادی را به عالم ادبیات ببریم‪ ،‬نگارش کتاب‬ ‫«نفحات نفت» از سوی نویسنده ای چون امیرخانی که اثار‬ ‫ماندگاریچون«مناو»‪«،‬بیوتن»و«ارمیا»درعرصهادبیات‬ ‫داشته است‪ ،‬چه هزینه و فرصتی خواهد داشت‪ .‬زمانی که‬ ‫منابع (نویسنده خوب ادبی) کمیاب است‪ ،‬چشم پوشی از‬ ‫ادبیات و پانهادن در وادی چون «جستاری در مدیریت‬ ‫نفتی و فرهنگ نفتی در کشور»‪ ،‬قربانی کردن یک رمان‬ ‫پرخواننده و ماندگار در عرصه ادبیات به پای «نفحات‬ ‫نفت» نیست؟ ارزش (قیمت سایه) رمانی که امیرخانی‬ ‫می توانس��ت در عرصه ادبیات بنویس��د منهای ارزش‬ ‫نفحات نفت مساوی اس��ت با هزینه فرصت از دست‬ ‫رفته که با نگاه صرفا ادبی کم نخواهد بود‪ .‬اما منصفانه تر‬ ‫و ارمانگرایانه تر اگر به ماجرا بنگریم‪ ،‬به نظر می رسد که‬ ‫تصمیم درس��ت تر را خود امیرخانی گرفته است‪ «:‬اگر‬ ‫دیگران کار خودشان را به درستی انجام بدهند وظیفه من‬ ‫دیگر نوشتن این جور مطالب نیست و اگر هم به سمت‬ ‫نگارش این گونه مباحث می روم به خاطر ان است که‬ ‫دیگران این موضوعات را مورد کنکاش قرار نمی دهند و‬ ‫در این رابطه چیزی هم نمی نویسند‪ ».‬شاید روی نفت و‬ ‫حواشی ان تاکنون مقاله های علمی و اکادمیک بسیاری‬ ‫نوشته شده باشد‪ ،‬اما فقدان اثری به زبان همگانی که ساده‬ ‫و شیوا مردم را با این طالی سیاهی که بالی سیاه اقتصاد‬ ‫ایران شده است‪ ،‬اشنا سازد‪ ،‬احساس می شد‪ .‬این خالء را‬ ‫امیرخانی با «نفحات نفت» پر کرده است‪ .‬کار روی زمین‬ ‫نباید بماند‪ ،‬انتخاب صحیح همین است‪.‬‬ ‫‪75‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫دوکلمه حرف حساب و یک ارزیابی شتابزده‬ ‫اگر ال احمد خرقه ای داشت ان را‬ ‫بر دوش که می نهاد؟‬ ‫حمیدرضا امیدی سرور‬ ‫در روزگاری که این قدر ش��لوغ و بی در و پیکر است و‬ ‫وقت و عمر ادم مفت و مسلم به انحای گوناگون از دستش‬ ‫می‪‎‬پرد‪،‬انهمعمریکهبازگشت پذیرنیست؛وقتینفحات‬ ‫نفت را می‪‎‬گذارم کنار نشت نشاء‪ ،‬حیفم می‪‎‬اید از وقت و‬ ‫انرژی نویسنده‪‎‬ای که می‪‎‬تواند «من‪‎‬او» بنویسد اما به جای‬ ‫ان «نشت نشا» رو می‪‎‬کند و به ویژه نویسنده‪‎‬ای که می‪‎‬تواند‬ ‫«بیوتن» بنویس��د‪ ،‬اما جای ان «نفحات نفت» را می‪‎‬دهد‬ ‫دست خوانندگان عالقه مند به اثارش‪ .‬از قضا هر دو این‬ ‫کتاب ها (نشت نشا و نفحات نفت) نه تنها اثار بدی نیستند‬ ‫ک��ه در نوع خود‪ ،‬اتفاقا نوش��ته‪‎‬هایی خوبی هم از کار در‬ ‫امده‪‎‬اند‪ .‬هم خواندنی‪‎‬هستند‪ ،‬هم حرف دارند‪ .‬اما خب که‬ ‫چه؟ این بحث‪‎‬ها چه شانیت برای امیرخانی داستان‪‎‬نویس‬ ‫دارند؟ و چقدر به اعتبار او می‪‎‬افزایند؟ بی اغماض هیچ! اگر‬ ‫امیرخانی رمان‪‎‬نویس ‪-‬به زعم من‪ -‬شان و اعتباری دارد و‬ ‫اگر حرفش خریداری دارد‪ ،‬نه برای نشت نشا و حاال هم‬ ‫ن او»ست و «بیوتن»‬ ‫نفحات نفت‪ ،‬بلکه به دلیل نوشتن «م ‪‎‬‬ ‫و دیگر اثار داستانی‪‎‬اش‪ .‬اینها را گفتم که حواسمان باشد‬ ‫اگر نفحات نفت به همین س��رعت به چاپ سوم رسیده‬ ‫علت کجاست!اما گویی امیرخانی به واسطه موفقیت‪‎‬هایی‬ ‫که بحق داشته –خدای ناکرده‪ -‬از داستان‪‎‬نویسی ارضا شده‬ ‫و حاال خیال نشس��تن در جایگاه روشنفکر تاپ زمانه را‬ ‫دارد‪ ،‬یعنی کسی که حرفش به لحاظ سیاسی و یا فرهنگی‬ ‫و اجتماعی دررو داشته باشد‪ .‬ولی همان طور که خودش‬ ‫در نفحات نفت بعضی اتفاقات احتمالی بعدی را هشدار‬ ‫می‪‎‬دهد‪ ،‬باید به او هشدار داد که روی لبه تیزی راه افتاده‬ ‫که لغزش روی ان برو برگرد ندارد! حقیقت این است که‬ ‫وقتی حرف ادم قدر و قیمتی پیدا می‪‎‬کند و خریدار دارد‬ ‫(همانند انچه امروز در مورد امیرخانی شاهد هستیم) اولین‬ ‫کسی که باید حافظ و نگران این قدر و قیمت باشد‪ ،‬خود‬ ‫اوست‪ .‬اینکه برای گفتن هرچیزی باربط و بی ربط سینه‬ ‫سپر نکند و به میدان نیاید‪ ،‬یا الاقل مفت و ارزان از وقت‬ ‫و قلم خود مایه نگذارد‪.‬‬ ‫ایا واقعا کس دیگری پیدا نمی‪‎‬ش��د ک��ه این حرف ها را‬ ‫که در نفحات نفت ام��ده‪ ،‬بگوید؟ گیرم که حتی نبوده!‬ ‫اما همه این حرف های حساب را می‪‎‬شد خالصه و مفید‬ ‫در یک گفت وگو یا سخنرانی و حتی مقاله‪‎‬ای مطرح کرد؛‬ ‫ان هم از س��ر احس��اس تکلیف و در زمانی که نویسنده‬ ‫واقعا احساس می‪‎‬کند که این حرف ها چون استخوانی در‬ ‫گلویش مانده و تا نگوید ارام نمی‪‎‬گیرد و باید که بگوید!‬ ‫با هم ‪‎‬ه اینها داستان‪‎‬نویس کارش این نیست که دوره بیفتد‪،‬‬ ‫درباره مسائل سیاسی و انتقادی کتاب تحلیلی بنویسد‪ ،‬از‬ ‫فرار مغزها تا مدیریت نفتی و‪ ...‬به راستی اگر مساله این قدر‬ ‫برای امیرخانی مهم است که نمی‪‎‬تواند از کنار ان بگذرد؛‬ ‫ایا نمی‪‎‬شد در حد یکی از همان سرلوحه‪‎‬ها بدان بپردازد‬ ‫و یا حتی به شکلی هنرمندانه و با زبان داستانی حرفش را‬ ‫برای مخاطبانش بازگو کند؛ ان هم نه گل درشت که در‬ ‫الیه‪‎‬های زیرین داستان‪ .‬کاری که به زعم نگارنده (باوجود‬ ‫همه اختالف سلیقه‪‎‬هایم با امیرخانی) از عهده او بر می‪‎‬اید‪،‬‬ ‫همان گونه که در بیوتن به نمایش گذاشت و حرف های به‬ ‫مراتب بیشتر و مهم تری را‪ ،‬ان هم به شیوه‪‎‬ای هنرمندانه که‬ ‫از یک داستان‪‎‬نویس انتظار می‪‎‬رود‪ ،‬مطرح کرده‪‎‬است‪.‬‬ ‫نویسنده اگر بیفتد به حرف مستقیم زدن‪ ،‬کارش به شعار‬ ‫دادن هم می‪‎‬کشد‪ ،‬از هنرش و از رسالت مهم ترش که خلق‬ ‫جهانی داستانی‪‎‬است دور می‪‎‬افتد‪ ،‬چنان که خلف امیرخانی‬ ‫‪76‬‬ ‫(جالل) هم کارش بدین جا رس��ید و بعد هم یک وقت‬ ‫چشم باز کرد و دید نظرش در مورد برخی از ان شعارها‬ ‫عوض شده و متاسفانه اجل هم امکان دیگری به او نداد‬ ‫و الخ! یعنی اینکه چنین نویس��نده‪‎‬ای خانه اخر می‪‎‬شود‬ ‫ج�لال ال احم��د ب��ا یک مق��داری خلق داس��تانی که‬ ‫می‪‎‬توانست اوج بگیرد‪ ،‬اما او به جای پرداختن به ان‪ ،‬دست‬ ‫به یک سری تولیدات غیرداستانی زد که به فرض که در‬ ‫زمان خود هم تاثیر گذار بود‪ ،‬اما امروز که به ان نگاه می کنی‬ ‫بخش زیادی از انها از موضوعیت افتاده و انها هم که هنوز‬ ‫با این روزگار نسبتی دارند و مانده تا یکی دو دهه بعد از‬ ‫موضوعیت بیفتد؛ با مقدار زیادی اما و اگر و درس��ت و‬ ‫غلط روبه روست‪ .‬این نه فقط خاص ال‪‎‬احمد که خاص‬ ‫همه کس��انی بود که رویکردی چون او را پیشه کردند و‬ ‫حتی انها که خود ال احمد تحت تاثیرش��ان بدین وادی‬ ‫قدم گذاشت (نمونه بارزش سارتر) به همین سرنوشت‬ ‫دچار هستند و انچه اثار او را زنده نگه‬ ‫ی است‬ ‫داشته‪ ،‬همان وجوه ادبی و هنر ‪‎‬‬ ‫وگرنه غلط ب��ودن خیلی از ادعا‪‎‬های‬ ‫س��ارتر مخصوصا ان بحث تعهد در‬ ‫ادبیاتش‪ ،‬امروز دیگر اظهر من الشمس‬ ‫است‪ .‬با این حساب هیچ نباید تعجب‬ ‫کرد اگر یکی دو دهه دیگر اعتباری که‬ ‫برای جالل مانده‪ ،‬نه برای ان مقاله‪‎‬ها و‬ ‫کتاب‪‎‬های متفرقه‪‎‬اش که دیگر حرف‬ ‫و درد ان زمان��ه نیس��تند‪ ،‬بلکه برای‬ ‫ی است که‬ ‫همان داستان های متوسط ‪‎‬‬ ‫خود با حاشیه روی‪‎‬هایش مانع از اوج‬ ‫گرفتن و رفتن انها شد‪ .‬اما در این میان‬ ‫شاید سرو کله یکی پیدا شود و بگوید‬ ‫کجای کاری برادر؟ ان��گار از ماجرا‬ ‫به کل پ��رت افتاده‪‎‬ای! تمام هم و غم‬ ‫امیرخانی این اس��ت که پا جای پای‬ ‫جالل بگذارد‪ ،‬ان وقت نشس��ته‪‎‬ای و‬ ‫می‪‎‬گویی داری همان مسیر جالل را‬ ‫م��ی‪‎‬روی! اما ظاهرا ف��رق نگارنده با‬ ‫امیرخانی در این است که جالل را من‬ ‫بهخاطربرخیاثارداستانی‪‎‬اشدوست‬ ‫دارم‪ ،‬اما او جالل را می‪‎‬ستاید در همه‬ ‫زمینه‪‎‬ها و حتی از او تاثیر پذیرفته در‬ ‫نوع نگاه‪ ،‬در نثر و حتی در روش نقد‬ ‫و حاال هم در جنس روش��نفکری و‬ ‫رسالت و تعهد هنرمند به زمانه خویش‪...‬‬ ‫‪‎‬اما ای کاش خاطرات روزان ‪‎‬ه جالل بی‪‎‬کم و کاست چاپ‬ ‫می‪‎‬شدکهیکیازبهترینسند‪‎‬هابرایشناساییچهرهواقعی‬ ‫اوست‪ .‬مخصوصا تکلیف خیلی‪‎‬ها و احتماال امیرخانی را‬ ‫با او روشن می‪‎‬کند‪ .‬ظاهرا او در خاطراتش از رفتن به سر‬ ‫مزار دکتر محمد مصدق می‪‎‬گوید و خیلی مس��ائل دیگر‬ ‫که احتماال از امتیاز ال‪‎‬احمد شدن تا حد زیادی می‪‎‬کاهد!‬ ‫دوست نزدیک او هم غالمحسین ساعدی بود کسی که‬ ‫خ��ود جالل می‪‎‬گفت اگر خرقه‪‎‬ای داش��تم به او می‪‎‬دادم‬ ‫وسر جمع اینکه خود او کسی مثل ساعدی را ادامه دهنده‬ ‫راهش می‪‎‬دانست و نه احتماال کسی با مجموعه شرایط و‬ ‫محسنات امیرخانی و یا دیگر کسانی که در این سالها درپی‬ ‫جالل راه افتادند! بی‪‎‬شک نسخه اصل و دست اول امیرخانی‬ ‫اگر از نسخه دست دوم و یا بدلی ال احمد بیشتر نباشد‪،‬‬ ‫هیچ کم ندارد! درست است که هر هنرمندی حرف دارد‪،‬‬ ‫اما بدترین نوع حرف ها‪ ،‬به‪‎‬ویژه وقتی از ساحت داستان به‬ ‫در امد‪ ،‬همین حرف های سیاسیا‪‎‬ست که خود امیرخانی‬ ‫از بی پدر و مادر بودن ان بهتر از چومنی خبر دارد‪ .‬اما وقتی‬ ‫به جای داستان نویس صرف بودن‪ ،‬وسوسه روشنفکر تاپ‬ ‫زمانه بودن به جان ادم می‪‎‬افتد‪ ،‬همیشه این خطر در کمین‬ ‫ادم هست که قلمش الوده شود به سیاسی کاری‪‎‬ها‪ ،‬یکی به‬ ‫نعل زدن‪‎‬ها و یکی به میخ زدن‪‎‬ها و یا طرح به حرف هایی‬ ‫که سیاستمداران باسواد یا کم سواد هم می‪‎‬توانند لنگه‪‎‬اش را‬ ‫اگر نه با این نثر و زبان فخیم امیرخانی‪ ،‬با یک زبان عاری‬ ‫از صنایع ادبی کم یا زیاد بازگو کنند‪.‬‬ ‫و این بالیی است که سر ادبیات و نویسنده به اصطالح‬ ‫متعهد می‪‎‬اید؛ سر ال‪‎‬احمد یک جور امد و سر دیگران‬ ‫ی��ک جور دیگر و احتماال اگر امیرخانی در پیمودن این‬ ‫مس��یرهای ازموده شده ثابت قدم باشد‪ ،‬به شکلی دیگر‬ ‫نازل خواهد شد وقتی نفحات نفت را می‪‎‬خوانم این فکر‬ ‫به ذهنم می‪‎‎‬اید که ایا همه بدبختی و عقب ماندگی‪‎‬ها از‬ ‫نفت مفتی‪ ،‬یا مدیریت نفتی و امثالهم برای مردم این دیار‬ ‫به وجود امده یا مش��کل کار اصال جای دیگری است‪،‬‬ ‫چراکه س��ابقه انحطاط سیاسی و اقتصادی ایران‪ ،‬بسیار‬ ‫طوالنی‪‎‬تر از این حرف‪‎‬هاست که تنها به عمر سربراوردن‬ ‫نفت در این دیار خالصه شود‪ .‬مگر نه اینکه عباس میرزا‬ ‫وقتی در جنگ با روس ها شکس��ت خورد و به ناتوانی‬ ‫این کش��ور باستانی را به چش��م دید و وقتی ان سابقه‬ ‫تاریخی و ان قدر قدرت و لشکرکشی‪‎‬های پیروزمندانه‬ ‫امثال کورش کبیر‪ ،‬نادر ش��اه افش��ار و یا ش��اه اسماعیل‬ ‫صفوی و‪ ...‬را کنار این زبونی‪‎‬ها گذاش��ت‪ ،‬خیلی زودتر‬ ‫از ما به انحطاط سیاس��ی و اقتصادی و حتی فرهنگی و‬ ‫اجتماعی این دیار پی برد و به فکر چاره افتاد‪ .‬ان هم در‬ ‫زمانی که هنوز خبری از نفت نبود‪ .‬حقیقت اینکه مشکل‬ ‫ی اس��ت و ربط زیادی با نفتی بودن‬ ‫کار در جای دیگر ‪‎‬‬ ‫دولت یا به زعم امیرخانی (سه لتی) بودن ان ندارد‪ .‬ما چه‬ ‫نفت داشتیم یا نداشتیم نتیجه ان راه که قرن ها پیش اغاز‬ ‫کردیم به همین جا می‪‎‬رسید‪.‬‬ ‫‪ .‬در اخ��ر ه��م کل حرف این برادر کوچک این اس��ت‬ ‫که وقتی ما دوس��ه نویسنده بیشتر نداریم که کارهایشان‬ ‫خوانن��ده دارد و چاپ کارهای ت��ازه انها می‪‎‬تواند رونق‬ ‫نص��ف و نیمه‪‎‬ای به این ادبیات نیمه‪‎‬جان بدهد‪ ،‬چرا باید‬ ‫وقت و عمر خود را بگذارند پای حوزه‪‎‬های دیگری که از‬ ‫انها انتظار نمی‪‎‬رود‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫داستان‬ ‫درباره کتاب تازه امیرخانی‬ ‫لذت تلخ‬ ‫محمود جوانبخت‬ ‫اواخر دهه ش��صت با سری پرشور وارد عالم ادبیات‬ ‫ش��ده بودم و دائم می نوشتم و می نوشتم‪ .‬جنگ تازه‬ ‫تمام ش��ده بود و ما جوانانی بودیم که س��ودای تغییر‬ ‫و ساختن وطن که سهل است‪ ،‬جهان را داشتیم و در‬ ‫این میان ادبیات و مش��خصا داس��تان را هم جز برای‬ ‫همین ارمان و ارزوی مقدس نمی خواس��تیم‪ .‬برخی‬ ‫از دوس��تان‪ ،‬حال و هوای حوزه هنری ان روزگار را‬ ‫خوب به یاد دارند‪.‬‬ ‫کم س��ن و سال ترین شان شاید صاحب این قلم بود و‬ ‫البته در زمره پرشورترین هایشان‪.‬‬ ‫قضاوت مان هم درباره پاره ای از نویس��ندگان نس��ل‬ ‫گذشته تند و تیز بود‪ .‬به خصوص انهایی که به گمان‬ ‫ما ش��یفته فرم و ساختار ادبیات بودند و چه گفتن را‬ ‫مهم نمی دانستند و برطبل «چگونه گفتن» می کوبیدند‬ ‫و به خاطر همین در نظر ما مطرود و منفور بودند‪ .‬برای‬ ‫ما فرم و ساختارها خیلی جدی نبود‪ .‬دردهای جامعه‬ ‫و م��ردم مقدم بر هر چیزی بود و س��ودای اصالح و‬ ‫ساختن جامعه ای سرشار از عدالت داشتیم‪ .‬بی تعارف‬ ‫می خواستیم بهشت را روی همین کره خاکی بسازیم‬ ‫و داس��تان هم اگر می نوشتیم گام کوچکی بود برای‬ ‫ساختن این بهشت‪.‬‬ ‫روزی برس��ر همین دیدگاه و اعتقاد درباره داس��تان‪،‬‬ ‫بحث مفصلی بین عده ای از دوستان در گرفت‪ .‬بحث‬ ‫داغ کارک��رد ادبیات و اساس��ا هدف از داس��تان و‪،...‬‬ ‫یکی از دوستان گفت‪« :‬فکرش را بکنید در یک شب‬ ‫بارانی‪ ،‬یک نفر زنگ خان ه شما را به صدا در می اورد و‬ ‫می گوید‪ :‬اقای محترم! راه ناودان خانه شما بسته شده و‬ ‫احتماال چیزی جلوی اب را گرفته است‪.‬‬ ‫اگر همین طور ادامه پیدا کند‪ ،‬خدای نکرده‪ ،‬ابی که در‬ ‫پش��ت بام جمع شده است‪ ،‬سقف را بر سر شما اوار‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫خواهد کرد‪».‬‬ ‫ان دوستمان از ما پرسید‪« :‬با چنین شخصی چه برخوردی‬ ‫می کنی��د؟ عقل و منطق می گوید که از صمیم قلب از او‬ ‫تش��کر کنیم و بدون فوت وقت دست به کار شویم که‬ ‫راه را بر اب باز کنیم پیش از ان که سقف برسرمان فرود‬ ‫بریزد‪ .‬طبیعتا هیچ کس به ان رهگذر نخواهد گفت که پس‬ ‫چرا معطلی‪ ،‬چرا ایستاده ای و خودت نمی روی ناودان را‬ ‫درست کنی‪» ...‬‬ ‫حرف ان دوس��ت مان خیلی بیراه نبود‪ .‬کارکرد ادبیات و‬ ‫داس��تان‪ ،‬درمان مسائل جامعه نیست‪ ،‬هرچند ما جوانان‬ ‫پرشور و شر ان روزگار‪ ،‬به دشواری باور غلط مان را دور‬ ‫ریختیم و به درک تازه ای از ادبیات و داستان رسیدیم‪ .‬به‬ ‫واقع از داس��تان و ش��عر و اساسا هر اثر خالقه نمی توان‬ ‫توقع نسخه پیچیدن و راه حل ارائه کردن برای مشکالت‬ ‫اجتماعی داش��ت‪ .‬اثر خالق��ه در بهترین حالت‪ ،‬کارکرد‬ ‫اجتماعی اش در حد هشدار همان رهگذر است؛ رهگذری‬ ‫که اساسا راه و چاه پشت بام را نمی داند و از درست کردن‬ ‫ناودان سر درنمی اورد‪.‬‬ ‫با هم��ه این درک تازه و درس��ت از‬ ‫ادبیات اما نسل ما ارمان خواه تر از این‬ ‫حرف ها بود که در گوشه ای بنشیند و‬ ‫دل به داستان نوشتن خوش کند‪.‬‬ ‫شاید دلیل اینکه بسیاری از ما جوانان‬ ‫اهل ش��عر و داس��تان ان روزگار‪ ،‬به‬ ‫س��راغ روزنامه نگاری رفتیم‪ ،‬همین‬ ‫ب��ود‪ .‬در کنار دغدغ��ه ادبیات ناب‪،‬‬ ‫دغدغه های اجتماعی نیز داش��تیم و‬ ‫سودای س��اختن جامعه در جانمان‬ ‫فروکش نکرده بود‪.‬‬ ‫و هنوز هم نکرده است و یکی از ما‬ ‫همین «رضا امیرخانی» است که شاید‬ ‫ع��ده ای خرده بگیرند ب��ر او که چرا‬ ‫گاهی از عرص��ه ای که در ان خوش‬ ‫درخشیده اس��ت‪ ،‬پا بیرون می گذارد‬ ‫و قلمش را خرج اثری مثل «نفحات‬ ‫نف��ت» می کند‪ .‬من اینج��ا اما قصدم‬ ‫پاسخ گفتن به خرده گیران نیست که‬ ‫ادم زنده وکیل و وصی نمی خواهد‪.‬‬ ‫و حتما رضا خود پاس��خ درخوری‬ ‫در استین دارد‪ .‬اما برانم که نویسنده‬ ‫خ�لاق اگر خ��وب نبین��د و خوب‬ ‫نش��نود و با پیرامون خود‪ ،‬نه فقط با‬ ‫همه حواس فیزیکی بلکه با ناخوداگاه‬ ‫خود‪ ،‬خوب ارتباط برقرار نکند‪ ،‬اثری که می نویسد‪ ،‬اثری‬ ‫است اخته و ابتر و بی خاصیت‪.‬‬ ‫مخاطب نیز از اثرش فاصله خواهد گرفت و ان را نخواهد‬ ‫فهمید و پس خواهد زد‪ .‬به مراتب خیلی بیش��تر از انکه‬ ‫خود او با پیرامون خود فاصله دارد و ان را درک نکرده و‬ ‫ارتباط نگرفته است‪.‬‬ ‫به ش��هادت اقبال زی��اد مخاطبان به اث��ار خالقه «رضا‬ ‫امیرخانی» او در ارتب��اط گرفتن با جامعه پیرامون خود‪،‬‬ ‫بسیار موفق است‪ .‬پیش تر هم اشاره کردم که «بیوتن» از‬ ‫معدود رمان های فارس��ی سال های اخیر است که مساله‬ ‫انسان امروز ایرانی را طرح می کند و این کم مزیتی نیست‪.‬‬ ‫پس اینجا با نویس��نده خالقی طرف هس��تیم که با همه‬ ‫ششدانگ حواس ظاهری و باطنی اش با همه پیرامون خود‬ ‫ارتباط برقرار می کند‪ ،‬هوش و سواد باالیی هم دارد و از‬ ‫اینها گذشته‪ ،‬دغدغه مند است‪ ،‬جسور و بی پروا هم هست‬ ‫و نان را به ن��رخ روز نمی خورد‪ .‬براینها‪ ،‬ویژگی های‬ ‫دیگری ه��م می توان اضافه کرد که چون ش��خصی‬ ‫هس��تند و به س��بب رفاقت از انها خبر دارم‪ ،‬خود را‬ ‫مجاز نمی دانم که بیان کنم‪ .‬اما «نفحات نفت»؛ نفحات‬ ‫نفت را یک جورهایی می توان «دم قیچی» نامید انهایی‬ ‫که در تولیدی پوشاک شاگردی کرده اند‪ ،‬می دانند دم‬ ‫قیچ��ی یعنی چه‪ .‬خرده پارچه هایی را که بعد از برش‬ ‫ طاقه ه��ا برای دوخت‪ ،‬باقی می مان��د هیچ وقت دور‬ ‫نمی ریزند‪ .‬مثال مبل ساز ها مشتری پروپاقرص این دم‬ ‫قیچی هاهستند‪.‬‬ ‫حاال چرا «نفحات نفت» را دم قیچی نامیده ام؟ ان یارو‬ ‫مدیر دولتی کت و ش��لوارپوش در «بیوتن» را یادتان‬ ‫هست؟‬ ‫همانی که یک بار در اول رمان در قطعه شهدا با «ارمیا»‬ ‫روبه رو ش��د و یک بار هم در اخ��ر رمان در امریکا؟!‬ ‫یادتان هست؟!‬ ‫اصال برای چه ارمیا جالی وطن کرد و سر از امریکا‬ ‫در اورد؟ من که خیلی باورم نمی ش��ود که به عش��ق‬ ‫«ارمیتا» قید مملکت خود را زده باش��د‪ .‬شما هم باور‬ ‫نکنید‪ .‬چیزهای دیگری هم بود‪.‬‬ ‫چیزهای خیلی مهم تری که حاال نویسنده به هر دلیلی‬ ‫ خود سانسوری کرده بود؟! ‪ -‬نگفته بود و شاید هم‬‫گفته بود‪ ،‬البته با ایماء و اشاره و با اوردن همین اقای‬ ‫محترمی که دوبار بیشتر سروکله اش پیدا نمی شود و‬ ‫‪...‬‬ ‫«نفحات نفت» خیلی دور از «بیوتن» نیست‪ ،‬بلکه به زعم‬ ‫من‪ ،‬از یک جنس اند‪ .‬همان نس��بتی را با هم دارند که‬ ‫دم قیچی ها با طاقه پارچه دارند‪ .‬منتها «رضا» در بیوتن‬ ‫قاعده کار و حد و حدود خود را خوب شناخته و فقط‬ ‫زنگ را به صدا در اورده که اهای عمو! این ناودان شما‬ ‫چرا کار نمی کند؟!‬ ‫بپا زیراوار نمانی یک وقت!‬ ‫اما در «نفحات نفت» پاچه های ش��لوار و استین های‬ ‫پیراه��ن را باال زده و خودش رفته ک��ه راه را بر اب‬ ‫بازکند! منتظر صاحب خانه نمانده و‪ ...‬سخن به درازا‬ ‫رفت‪ .‬به هر روی نفحات نفت کتاب خوب و همان‬ ‫طور که گفتم دلنشینی است و بی شک خواننده‪ ،‬از هر‬ ‫لون و جنس که باشد‪ ،‬با سواد و کم سواد‪ ،‬متخصص و‬ ‫عامی از خواندن ان لذت خواهد برد‪ ،‬البته لذتی تلخ‪.‬‬ ‫به تلخی بالیی که بر سر اقتصاد این مملکت امده و‬ ‫هنوز هم دارد می اید‪.‬‬ ‫درباره کتاب اما هنوز حرف بسیار است‪ .‬خود «رضا»‬ ‫در مقدم��ه می گوید‪« :‬اخوانیات» ی��ک جایی هم در‬ ‫اواخر کتاب می گوید‪« :‬دل نوش��ته» من این دومی را‬ ‫بیش��تر می پسندم‪« ،‬دل نشین» است‪ .‬پس از دل برامده‬ ‫اس��ت البد‪.‬نویس��نده‪ ،‬دردمندانه روایتی تاثیرگذار از‬ ‫بالیی که اقتصاد نفتی بر سر این مملکت اورده است‪،‬‬ ‫پیش روی مخاطب می گذارد‪ .‬زبان و لحن و نثر ممتاز و‬ ‫درخشانی دارد که البته از «رضا» جز این توقع نمی رود‪.‬‬ ‫باریک بینی و حساسیت های غریبی هم در جای جای‬ ‫کتاب هست که ادمی را بر سر ذوق می اورد‪ .‬مضمون‬ ‫کتاب شاید البته چیز بدیع و نویی نباشد‪.‬‬ ‫ای بسا کارشناسان پرسابقه اقتصاد و اساتید این رشته‪،‬‬ ‫عم��ری را به گفتن این حرف ها گذرانده باش��ند‪ .‬اما‬ ‫همان طور که امیرخانی هم اشاره می کند‪ ،‬مخاطب این‬ ‫کتاب جوان ها هستند‪ ،‬جوان هایی که هنوز وارد بازار‬ ‫کار نشده اند‪ .‬از این گذشته‪ ،‬به ساده ترین شکل مباحث‬ ‫اساس��ی و ریش��ه ای اقتصاد نفتی‪ ،‬با لحنی جذاب و‬ ‫شیرین بیان می شود‪ ،‬در عین حال که عاری از هرگونه‬ ‫استدالل های علمی مالل اور است‪ ،‬ولی منطق خود را‬ ‫دارد‪ .‬تاجایی که نویس��نده توانسته مخاطب را دست‬ ‫کم نگرفته است و برای قانع کردن و همراه ساختن او‬ ‫فراوان مایه گذاشته است‪.‬‬ ‫‪77‬‬ ‫مطالعات نظری رسانه‬ ‫قدمگاه‬ ‫قدمگاه‬ ‫اموزش غیرمستقیم رسانه ای با نگاهی به رویکرد ایوان ایلیچ‬ ‫به سوی مدرسه زدایی؟‬ ‫حسین سرفراز‬ ‫‪ -1‬اموزش رسانه ای غیررسمی یا اموزش غیررسمی‬ ‫رسانه‪ ،‬تنها بخش��ی از حرکت وسیع تر به سوی رشد‬ ‫و توس��ع ه گونه های نوی��ن یادگیری فرات��ر از محل‬ ‫کالس درس است‪ .‬گرچه این امر در ظاهر دلمشغولی‬ ‫جدید و امروزین محس��وب می شود لکن در واقع از‬ ‫پشتوانه تاریخی طوالنی برخوردار است‪ .‬در حقیقت‪،‬‬ ‫یو اندی سال از زمانیکه ایوان ایلیچ‬ ‫اکنون قریب به س ‬ ‫(‪ )1973‬مدرس��ه زدایی از جامع��ه را فری��اد می کرد‪،‬‬ ‫می گذرد‪ .‬با مرور طرح ها و پیشنهاد های ایلیچ‪ ،‬می توان‬ ‫منطق بسیار مشابه با انچه نگارنده در اینجا مطرح کرده‬ ‫است در دفاع از گونه های بدیل یادگیری یافت‪ .‬ایلیچ‬ ‫مدعی ان اس��ت که بس��یاری از مهمترین حوزه های‬ ‫یادگیری نتیجه اموزش مس��تقیم یا تدریس نیس��ت‪،‬‬ ‫ی رخ می دهد‪ .‬او همه‬ ‫بلک��ه در زمینه ه��ای غیررس��م ‬ ‫نهاده��ای اجتماعی‪ ،‬از جمل��ه کارگاه ها و کارگروه ها‬ ‫را فرامی خوان��د تا نقش اموزش��ی بالق��وه خویش را‬ ‫بازشناسند‪ .‬ایلیچ با عباراتی که به شدت یاداور براهین‬ ‫امروزین در دفاع از یادگیری زمینه مند است‪ ،‬این نکته‬ ‫را مطرح می کند که عمده یادگیری نه به واسطه تدریس‬ ‫معلم که از مشارکت بدون مانع در زمینه یا جایگاهی‬ ‫بامعنا حاصل می شود‪.‬‬ ‫‪ -2‬ایلیچ می گوید ما بی انکه لحظه ای فکر کرده باشیم‪،‬‬ ‫س��ه اصل را به عنوان اصول بدیه��ی پذیرفته ایم‪ :‬اول‪،‬‬ ‫بچه ها باید به مدرس��ه بروند؛ دوم‪ ،‬بچه ها در مدرسه‬ ‫چیز یاد می گیرند و س��وم‪ ،‬مدرس��ه تنها جایی است‬ ‫که می تواند اموزش دهد‪ .‬این منتهای ناخوداگاهی یا‬ ‫اوج دستکاری شدن توسط ایدئولوژی مدرسه است‪.‬‬ ‫مدرسه و ایدئولوژی ان از پیروانش می خواهد که تمام‬ ‫وقت‪ ،‬نیروی خویش را وقف کار مدرسه ای کنند‪ .‬این‬ ‫یعنی ت��ا پایان دوره اموزش در حاش��یه زندگی باقی‬ ‫بمانند و تماش��اگر بی تفاوت ان باش��ند‪ .‬قید حضور‬ ‫اجباری‪ ،‬مدرس��ه را به نوعی بازداشتگاه مبدل می کند‬ ‫و شباهت غریبی بین مدرسه و بازداشتگاه دیگری که‬ ‫بیمارس��تان روانی می خوانندش‪ ،‬به وجود می اورد‪ .‬اما‬ ‫نقش معلم در این بازداشتگاه پیچیده تر و پراهمیت تر‬ ‫از نقش روانپزش��ک است‪ .‬او نقش سه گانه ای برعهده‬ ‫دارد‪ :‬او هم پاسدار اداب و رسوم مدرسه ای است‪ ،‬هم‬ ‫موعظه اخالقی می کند و هم در نقش پزشک درمانگر‬ ‫ظاهر می ش��ود‪ .‬تمامی قدرت مدرس��ه ب��ر این اصل‬ ‫متکی اس��ت که اموزش مترادف با برنامه های درسی‬ ‫یا درسگان ها است‪ .‬مدرس��ه هیچ اموزش دیگری را‬ ‫به رسمیت نمی شناس��د و به عنوان یک نهاد‪ ،‬انحصار‬ ‫توزیع دانش را به خود اختصاص داده است‪.‬‬ ‫‪ -3‬استعاره های ایلیچ برای جایگزینی مدارس نیز تازه‬ ‫و نو به نظر می رسند‪ .‬او درباره وب ها و شبکه ها سخن‬ ‫می گوید و به نقش فن��اوری رایانه در به وجود اوردن‬ ‫انها اش��اره می کند‪ .‬او موقعیتی را متصور می شود که‬ ‫هریک از اموزشگران قادر خواهند بود از طریق پایگاه‬ ‫داده ها ب��ا دیگرانی که انگیزه ها و عالیق مش��ابه انها‬ ‫دارند‪ ،‬ارتب��اط برقرار کنند‪ .‬معلمان در چنین موقعیتی‬ ‫ازادانه انتخاب می شوند و دیگر بر دانش اموز تحمیل‬ ‫نمی شوند‪ :‬انها به مثابه گردانندگان شبکه یا اسانگران‪،‬‬ ‫ب��ه درخواس��ت دانش ام��وزان‪ ،‬ایش��ان را راهنمایی‬ ‫می کنند‪ .‬با در نظر گرفت��ن برخی مالحظات می توان‬ ‫گفت‪ ،‬ایلیچ اینترن��ت یا حداقل روایت تخیلی برخی‬ ‫افراد از اینترنت را متصور می شود‪.‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪ -4‬اگرچ��ه ممکن اس��ت این روایت جذاب باش��د‪،‬‬ ‫لکن پرسش اش��کاری را در باب نحوه دستیابی ما به‬ ‫مرحله ای که اکنون در ان هستیم خاطرنشان می سازد‪.‬‬ ‫ایلیچ همچون یک انارشیس��ت‪ ،‬تمام��ی انواع تامین‬ ‫خدمات از س��وی نهادها را صرفا به عنوان جلوه هایی‬ ‫از نظ��ارت و کنترل حکومتی رد می کند‪ .‬لکن اگر انها‬ ‫را بت��وان به عنوان ابزار و اس��بابی به کار بس��ت‪ ،‬انگاه‬ ‫واضح اس��ت که بدیل های ایلی��چ نیازمند مقررات و‬ ‫س��اماندهی دولتی گس��ترده تری خواهند بود‪ .‬در یک‬ ‫جامعه س��رمایه دار‪ ،‬دسترسی به منابع اموزشی مستلزم‬ ‫داد و ستد‪ ،‬زمان کار با پول و از این رو تولید سود است‪.‬‬ ‫در واقع‪ ،‬در بس��یاری از کش��ورها‪ ،‬اکنون شرکت های‬ ‫خصوصی اند که به طور فزاین��ده ای متولی حوزه های‬ ‫مربوط به تامین فرهنگی و ایام فراغت افراد ند که پیش‬ ‫از این بر عهده دولت ملی و محلی بوده است‪ .‬از این‬ ‫رو بس��یاری از سازمان های دولتی خود را طبق اصول‬ ‫تجاری سازماندهی مجدد کرده اند‪ .‬این پیشرفت ها در‬ ‫زمینه اموزش و در خصوصی سازی تدریجی اموزش‬ ‫دولتی و مشارکت فزاینده شرکت های خصوصی ‪ -‬و‬ ‫نه فقط ش��رکت های رس��انه ای ‪ -‬در بازار اموزش و‬ ‫پرورش‪ ،‬بیشترین نمود را داشته است‪.‬‬ ‫‪ -5‬اکنون اموزش در بس��یاری از کش��ورهای صنعتی‬ ‫بس��یار فراتر از کاالیی مصرفی اس��ت که ایلیچ انرا به‬ ‫شدت نکوهش می کند‪ .‬برای مثال در بریتانیا‪ ،‬سیاست‬ ‫اموزش��ی همچنان توس��ط مفهومی تقلی��ل دهنده از‬ ‫اس��تانداردها به حرکت واداش��ته می شود‪ .‬ازمون ملی‬ ‫(کنکور) و انتش��ار جدول ها و لیس��ت های ترازبندی‬ ‫مربوط به نتایج ازمون مدارس‪ ،‬فرهنگ مصرفی نوینی‬ ‫به وجود اورده که به واس��طه س��طوح باالی رقابت و‬ ‫اشفتگی در میان کودکان و والدین ایشان‪ ،‬شکل گرفته‬ ‫اس��ت‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬تامین کنن��دگان برنامه های ایام‬ ‫فراغت ‪ -‬مراکز ورزش��ی‪ ،‬موزه ها‪ ،‬کلوپ های جوانی‪،‬‬ ‫پروژه های هنری دسته جمعی ‪ -‬خود به طور فزاینده ای‬ ‫محتاج موجه نش��ان دادن خویش زی��ر ردای باریکی‬ ‫از اموزش و پرورش اند‪ .‬چه بس��ا صحیح تر باشد که‬ ‫اینگونه پیشرفت ها را به عنوان جلوه ای از مدرسه زایی‬ ‫توصیف کرد و نه مدرسه زدایی‪ .‬این پیشرفت ها به جای‬ ‫انک��ه دیدگاه کلی ت��ری را راجع ب��ه یادگیری نمایان‬ ‫سازند‪ ،‬بازنمای بسط خصیصه رقابتی اموزش رسمی‬ ‫ به درون حوزه های زندگی روزمره است‪.‬‬ ‫‪ -6‬دیدگاه ایلیچ در ب��اب رایانه ها به عنوان ابزاری در‬ ‫ایجاد شبکه و اشتراک مهارت ها و منابع تا حدی توسط‬ ‫پیشرفت های اخیر تصدیق و تائید شده است‪ .‬مشتاقان‬ ‫ی‬ ‫به درستی به توسعه جماعت های اموزشی غیررسم ‬ ‫و دموکراتیک در اینترنت و ظرفیت ارتباط فراس��وی‬ ‫مرزهای فرهنگی اش��اره می کنند‪ .‬لکن نفوذ روزافزون‬ ‫فناوری اطالعات و ارتباطات به درون تمامی حوزه های‬ ‫حی��ات اجتماع��ی ‪ -‬و نه تنها اموزش‪ -‬بدوا توس��ط‬ ‫جست وجوی بی وقفه سرمایه داری برای یافتن بازارهای‬ ‫جدید پیش رانده می شود‪ .‬با برخی مالحظات‪ ،‬اینترنت‬ ‫را می توان نهایت و کمال فردی س��ازی و بازارپردازی‬ ‫دید و همچن��ان دوگانگی و تضاد روبه رش��دی میان‬ ‫کسانی که به فناوری دسترسی دارند و انها که ندارند‪،‬‬ ‫وجود دارد‪ .‬پیش��رفت های مذکور به جای راهیابی به‬ ‫مدینه فاضله بی مدرسه جامعه شبکه ای‪ ،‬نوعی دژستان‬ ‫اموزشی خصوصی ش��ده‪ -‬جلوه ای از مصرف گرایی‬ ‫اموزش��ی ‪ -‬را که از س��وی نیروهای ب��ازار همراه با‬ ‫سطوح فزاینده رقابت گری و نابرابری هدایت می شود‪،‬‬ ‫ش��کل داده و ما ظهور نوعی طبقه محروم اموزشی را‬ ‫ش��اهد خواهیم بود که عمال محروم از دستیابی به نه‬ ‫تنها سرمایه اقتصادی که همچنین سرمایه اجتماعی و‬ ‫فرهنگی است‪.‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫پاورقی نویسی در ایران(‪)5‬‬ ‫از تواریخ ایام‬ ‫مولود تجدید حیات ادبی‬ ‫شکی نیست که پاورقی داس��تانی به عنوان یکی از‬ ‫عمده‪‎‬ترین اشکال انتشار نخستین رمان‪‎‬های فارسی‪،‬‬ ‫یکی از چند مولود حی��ات نوین ادبی در ایران بود‪.‬‬ ‫پاورقی‪‎‬های داس��تانی مدت زمانی بع��د (به ویژه از‬ ‫دهه اول س��ده چهارده شمسی) به دلیل شکل ارائه‬ ‫و ماهیت سرگرم کنندگی‪‎‬شان دقیقا همان جایگاهی‬ ‫را یافتن��د که ام��روزه س��ریال های تلویزیونی از ان‬ ‫برخوردارن��د‪ .‬چنین جایگاهی نزدیک به نیم قرن در‬ ‫اختیار پاورقی‪‎‬ها بود تا اینکه تلویزیون از راه رس��ید‬ ‫و انقدر گس��ترش پیدا کرد که به عنوان جزیی ثابت‪،‬‬ ‫در هرخان��ه جایی را به خود اختصاص داد‪ .‬بر امدن‬ ‫تلویزیون و پیمودن چنین مس��یری نقطه پایان عصر‬ ‫انتش��ار پاورقی‪‎‬های داستانی در نش��ریات بود‪ .‬البته‬ ‫س��نت داس��تان گویی دیرپایی نیز وجود داشت که‬ ‫از بس��یار پیش تر از ظهور پاورقی‪ ،‬کم و بیش نقش‬ ‫س��ریال های تلویزیونی را برعهده داشت و به عنوان‬ ‫یک ش��یوه ش��فاهی داس��تان گویی برای عامه مردم‬ ‫عمدتا در قهوه خانه ها دایر بود‪ .‬نقال هم س��ریال وار‬ ‫داس��تان هایی اغلب از ادبیات کهن فارسی و به ویژه‬ ‫ی‬ ‫ش��اهنامه برای مخاطب نقل می‪‎‬کرد و از بازارگرم ‬ ‫در میان مردم اغلب بی‪‎‬س��واد که س��رگرمی دیگری‬ ‫نداشتند برخوردار بود‪.‬‬ ‫گفتیم اگر قصد ان باشد که مبدایی برای انتشار پاورقی‬ ‫در نظر گرفته ش��ود‪ ،‬باید به س��ال های شکل‪‎‬گیری‬ ‫جنبش‪‎‬های تجدد‪‎‬خواهانه در ایران رفت که مصادف‬ ‫است با تولد روزنامه نگاری و رمان‪‎‬نویسی در ایران که‬ ‫البته هردو نیز از ملزومات انتشار پاورقی‪‎‬های داستانی‬ ‫به حس��اب می‪‎‬امدند‪ .‬برخورد اقتصادی و فرهنگی‬ ‫با غ��رب که از نیمه دوم ق��رن نوزدهم میالدی روبه‬ ‫فزونی گذاشت‪ ،‬اشنایی و رسوخ دستاوردهایش در‬ ‫اندیش��ه مردم ایران و بازتاب ان در زندگی فردی و‬ ‫اجتماعی‪‎‬شان‪ ،‬رفته رفته زمینه‪‎‬ساز شروع گذار مردم‬ ‫این دیار از حیات‪‎‬سنتی به حیاتی‪‎‬نوین در حوزه‪‎‬های‬ ‫مختلف سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و فرهنگی بود‪.‬‬ ‫ادبیات نیز از این تاثی��ر در امان نماند و حاصل این‬ ‫بده و بس��تان (که البته بده نداش��ت و همه‪‎‬اش بگیر‬ ‫بود!) به نوزایی ادبی در ایران انجامید که مختصرش‬ ‫می‪‎‬شود اشنایی ایرانیان با رمان فرنگی و دگردیسی‬ ‫روایات حکایت های فارس��ی و در نهایت پیدا شدن‬ ‫رمان فارس��ی که ابت��دا اغلب به ص��ورت پاورقی‬ ‫منتش��ر می‪‎‬ش��دند و سرانجام هم ش��کل‪‎‬گیری یک‬ ‫مرزبندی میان نوع جدی و عامه‪‎‬پسندش که چندی‬ ‫ی در‬ ‫بعد اولی در قالب کتاب منتش��ر می‪‎‬شد و دوم ‬ ‫قالب پاورقی نویس��ی در نش��ریات فارسی (هرچند‬ ‫استثناءهایی هم در این میان بود)‪.‬‬ ‫اما پیش از پرداختن به تبارشناس��ی ادبیات داستانی‬ ‫عامه‪‎‬پسند در ایران‪ ،‬باید گفت عالوه بر دو دوره اخیر‬ ‫ انتش��ار این اثار به شکل پاورقی در سال های قبل‬‫از انقالب و انتش��ار انها در قالب رمان در سال های‬ ‫پ��س از انقالب ‪ -‬می‪‎‬توان ی��ک دوره ماقبل این دو‬ ‫نیز برایش در نظر گرفت که قدمت ان به چند سده‬ ‫قبل‪‎‬تر برمی‪‎‬گردد‪.‬‬ ‫البته مصادیق اثار عامه‪‎‬پسند در ان سال ها‪ ،‬با نمونه‪‎‬های‬ ‫کنونی‪‎‬اش بس��یار متفاوتند و از نقطه اشتراک بسیار‬ ‫ناچیزی با ویژگی‪‎‬های برش��مرده شده برای ادبیات‬ ‫داستانی عامه‪‎‬پسند نیز برخوردارند‪ ،‬اما از انجا که در‬ ‫زمان خود‪ ،‬گونه‪‎‬ای از ادبیات را نمایندگی می‪‎‬کردند‬ ‫که نقطه مقابل ادبیات منش��یانه و فاخ��ر و درباری‬ ‫رسمی قرار گرفته و به نیت ارتباط با مخاطب عام و‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫نه نخبه نوش��ته شده‪‎‬اند؛ در ظرف زمانی خود به عنوان‬ ‫ادبیات داستانی عامیانه شناخته می‪‎‬شوند‪.‬‬ ‫در ان دوران ادبیات منشیان ه گونه غالب را تشکیل داده‬ ‫و س��تایش نخب��گان را به دنبال داش��ت و نثر ان غنی‪،‬‬ ‫س��نگین و مزین به صنایع کالمی بود‪ .‬جبهه مقابل که‬ ‫در اقلیت قرار داش��ت‪ ،‬ادبیات عامیانه‪‎‬ای بود که زبانی‬ ‫ساده و نثری گفتاری داشت‪ .‬صنایع کالمی در ان اندک‬ ‫بود‪ ،‬ب��ه گونه ای که مخاطب عامی که س��واد خواندن‬ ‫داش��ت می‪‎‬توانست ان را بخواند و بفهمد‪ .‬در حالی که‬ ‫ادبیات منشیانه عالوه بر پیچیدگی نثر از لغات دشوار و‬ ‫بعضا عربی برخوردار بود‪ .‬ادبیات داس��تانی عامیانه ان‬ ‫روزگار‪ ،‬بی��ش از هرچیز حاصل مکتوب کردن نقل‪‎‬ها‬ ‫و حکایت‪‎‬های رایج در فرهنگ ش��فاهی مردم با زبانی‬ ‫داستان‪‎‬س��رایانه بود‪ ،‬به ویژه حکایاتی حادثه‪‎‬پردازانه و‬ ‫ماجرایی که به ش��رح دوری عش��اق و تالش قهرمانان‬ ‫در غلب��ه بر ماجراها و دش��واری‪‎‬های پی��ش روی انها‬ ‫می‪‎‬پرداخت‪.‬‬ ‫نویس��ندگان این دس��ت اثار تالش داش��تند مخاطب‬ ‫را س��رگرم و ارزش��ی اخالقی را به انها اموزش دهند‪.‬‬ ‫قدیمی‪‎‬ترین نمونه این نوع اثار سمک عیار (قرن ششم)‬ ‫اس��ت که به زمان سلجوقیان و غزنویان برمی‪‎‬گردد‪ .‬امیر‬ ‫ارس�لان‪ ،‬ملک بهم��ن‪ ،‬بدیع الملک‪ ،‬حس��ین کرد‪،‬‬ ‫داراب نامه‪،‬ابومسلم نامه‪،‬اسکندرنامه‪،‬رستم نامه‪،‬حمزه‬ ‫صاحبقران و‪ ...‬دیگر نمونه های این نوع ادبیاتند که به‬ ‫دوره‪‎‬ه��ای مختلف پیش از اش��نایی ایرانیان با رمان‬ ‫غربی بازمی‪‎‬گردد‪.‬‬ ‫جالب انکه داس��تان عامه‪‎‬پس��ند ان روزگار اگرچه‬ ‫در قیاس با ادبیات منش��یانه در سطح پایین‪‎‬تری قرار‬ ‫داش��ت و به نیت مخاطب عام و سرگرم کردن انها‬ ‫نوشته می‪‎‬شدند‪ ،‬اما با این حال (برخالف اغلب اثار‬ ‫عامه‪‎‬پس��ند فعلی) یکسره از جنبه های هنری و ادبی‬ ‫خالی نبودند‪ .‬زبان به تهذیب می‪‎‬گشایند و نهی ابتذال‬ ‫می‪‎‬کنند و در نهایت اینکه به جای تکرار یک الگوی‬ ‫کلیش��ه‪‎‬ای و واحد از فرم های س��اختاری و روایی‬ ‫متفاوتی برخوردار هستند‪ .‬ساختار انها گاه قصه در‬ ‫قصه اس��ت مثل هزار یک شب و گاه از پیوند چند‬ ‫حکایت کوتاه به وجود امده‪ ،‬همچون چهل طوطی‪.‬‬ ‫در برخی نمونه‪‎‬ها نیز از فرم سفر استفاده شده همانند‬ ‫امیر ارسالن نامدار یا در نمونه‪‎‬هایی دیگر از روایاتی‬ ‫موازی برخوردارند نظیر حمزه صاحبقران‪ ،‬داراب‪‎‬نامه‬ ‫و اسکندرنامه‪ .‬این داستان ها بیشتر از انکه خود مردم‬ ‫خواننده‪‎‬شان باش��ند‪ ،‬اغلب توسط نقال ها برای نقل‬ ‫در قهوه خانه مورد اس��تفاده قرار می‪‎‬گرفتند و حتی‬ ‫گاه به تناس��ب ذوق و قریحه خود از ان کاس��ته و‬ ‫بدان می‪‎‬افزودند‪ .‬با این وصف زمانی که نخس��تین‬ ‫جرقه‪‎‬های اش��نایی ایرانیان با رمان غربی زده شد‪ ،‬به‬ ‫دلیل اینکه هنوز تلقی درستی از رمان وجود نداشت‪،‬‬ ‫هر اث��ری را که رنگ و بوی روایی داش��ت‪ ،‬نوعی‬ ‫رمان محس��وب می‪‎‬کردند‪ .‬از همی��ن رو زمانی که‬ ‫نخستین رمانگونه‪‎‬های فارسی نوشته شد‪ ،‬حاصل کار‬ ‫به عنوان نمونه‪‎‬هایی از امیزش شیوه‪‎‬های رمان‪‎‬نویسی‬ ‫اروپایی با سنت‪‎‬های داستان گویی و نقالی ایران‪ ،‬میان‬ ‫رمان سفرنامه و دیگر گونه‪‎‬های ادبی سرگردان بود‪،‬‬ ‫اما با این حال در برداش��ت کلی اهل ادب به عنوان‬ ‫رمان فرض می‪‎‬ش��دند‪ ،‬اما به تدریج با انتشار ترجمه‬ ‫رمان های گوناگون فرنگی در روزنامه‪‎‬ها و مجالت‬ ‫مختلف اصول و شیوه‪‎‬های رمان‪‎‬نویسی شناسایی و‬ ‫تا اندازه زیادی تبیین ش��د و در رم‪‎‬ان های بعدی که‬ ‫توسط نویسندگان ایرانی منتشر شدند مورد استفاده‬ ‫قرار گرفت‪.‬‬ ‫از جمله نخس��تین رمان‪‎‬گونه‪‎‬های فارسی که به دلیل‬ ‫عدم گسترش صنعت چاپ به ناگزیر در روزنامه‪‎‬های‬ ‫فارسی زبان به صورت پاورقی منتشر شدند‪ ،‬می‪‎‬توان‬ ‫به «کتاب احمد» یا سفینه طالبی اثر طالبوف تبریزی و‬ ‫«سیاحتنامه ابراهیم بیک» در روزنامه اختر(استامبول)‬ ‫اش��اره ک��رد‪ .‬سرگذش��ت حاجی باب��ای اصفهانی‬ ‫(اثر ژیل بالس) ترجمه میرزا حبیب اصفهانی نیز در‬ ‫حبل المتین ( قاهره) چاپ شده که تا مدتی فرض بر‬ ‫این بود که این اثر را خود میرزا حبیب نوشته و برای‬ ‫اینکه مشکلی برایش به وجود نیاید به عنوا ن ترجمه‬ ‫به دس��ت انتشار سپرده است‪ .‬در سال ‪ 1246‬شمسی‬ ‫نیز در روزنامه ملتی نخستین داستان های کوتاه ایرانی‬ ‫منتشر می‪‎‬شود که عنوان حکایت پیرو جوان را دارد‬ ‫و برخی ان را منس��وب به ناصر الدین شاه می‪‎‬دانند‪.‬‬ ‫این داستان گونه طرحی ساده دارد که راوی سه روز‬ ‫از زندگی خود را بازگو می‪‎‬کند‪ .‬کلیت داس��تان البته‬ ‫هنوز فاصله‪‎‬محسوسی با اسلوب داستان کوتاه دارد‬ ‫که بعدها محمد علی جمال‪‎‬زاده نمونه‪‎‬های موفق‪‎‬تر‬ ‫ان را در روزنامه کاوه(‪1300‬ش) منتشر کرد‪.‬‬ ‫ادامه دارد‪. . .‬‬ ‫‪79‬‬ ‫قدمگاه‬ ‫ازچهارسوق کتاب‬ ‫گل صحرا‬ ‫سجاد محقق‬ ‫برای کس��انی که کتاب زیاد می خوانند حتما بیش‬ ‫امده که وقتی می خواهند از بین تمام کتاب هایی که‬ ‫خوانده ان��د یکی را انتخاب کنند تا به عزیزی هدیه‬ ‫دهند دچار سردرگمی زیادی می شوند‪.‬‬ ‫همیشه انتخاب کتابی که هر خواننده ای را از هر طیفی و‬ ‫با هر تفکری جذب کند‪ ،‬بس��یار سخت و مشکل است‪.‬‬ ‫هیچ وقت فراموش نمی کنم که روزی یکی از دوستانم به‬ ‫دلی��ل کمبود وقت کتاب گل صحرا را به من داد و گفت‬ ‫ظرف دو روز این کتاب را بخوان و خالصه اش را به من‬ ‫بگو‪ .‬حرف های ضدونقیضی درباره ان ش��نیده ام‪ .‬بعد از‬ ‫کلی چانه زدن راضی اش کردم تا سه چهار روزه جوابش‬ ‫را بدهم‪ ،‬اما همین که به خانه رسیدم جلد مرموز کتاب‬ ‫مرا به خواندن ترغیب کرد‪ .‬ان روز این کتاب چاپ دوم‬ ‫یا س��وم بود و امروز چ��اپ دوازدهم‪ .‬خود این موضوع‬ ‫نشان می دهد که کتاب موضوعی جذاب دارد‪ .‬کتاب گل‬ ‫صحرا توس��ط واریس دیری و کاتلین میلر نوشته شده‬ ‫است‪ .‬در واقع یک خود نوشت از زندگی واریس دیری‬ ‫است که کاتلین میلر در نگارش به او کمک کرده است‪.‬‬ ‫این کتاب را ش��هال فیلسوفی و خورشید نجفی در ایران‬ ‫ترجمه کرده اند و توسط نشرچشمه به چاپ رسانده اند‪.‬‬ ‫واریس دیری در این کتاب سرگذش��ت غم انگیز دوران‬ ‫کودکی خود در سومالی را به تصویر می کشد‪ .‬او سپس‬ ‫به ترسیم منحی روبه رشد خود می پردازد تا جایی که به‬ ‫یک مدل بین المللی معروف تبدیل و سخنگوی حقوق‬ ‫زنان در افریقا می شود‪ .‬هر حسی که یک خواننده دوست‬ ‫دارد و ب��ا خواندن یک کتاب در خود احس��اس کند را‬ ‫می توان به راحتی در این کتاب جست وجو کرد‪ .‬انجایی‬ ‫که پدر واریس حاضر می شود در مقابل پنج شتر ترتیب‬ ‫ازدواج دختر دوازده ساله اش را با پیرمرد ‪ 60‬ساله ای بدهد‬ ‫اوج حس ناراحتی از این فقر و اوج حس نفرت از پدر‬ ‫روی صحنه‬ ‫محمد صابری‬ ‫که رنگ پوستشان س��فید بود و روشن‪ .‬باور نمی کردم‪.‬‬ ‫خیلی دوست داشتم که نزدیکشان بشوم و دستی به روی‬ ‫صورتشان بکشم‪ .‬ببینم اگر سفیدی روی پوستشان را پاک‬ ‫کنم رنگ سیاه پوستش��ان معلوم می شود!!» واریس زنی‬ ‫اس��ت که فطرت خود را از یاد نبرده است و حیای ذاتی‬ ‫او باعث می شود تا در بسیاری از گردنه های زندگی موفق‬ ‫عملکند‪.‬گلصحراکتابیاستسراسرتجربه‪.‬تجربه هایی‬ ‫که شاید ما هیچ گاه نتوانیم تجربه کنیم‪ ،‬یا حتی اگر تجربه‬ ‫کنیم امید زیادی به موفقیت نداشته باشیم‪ .‬گل صحرا را‬ ‫باید خواند تا در سرتاسر کتاب سوار برموج احساسات به‬ ‫تقابل میان عقل و احساس اندیشید‪ .‬الاقل اگر گل صحرا‬ ‫چنین کاری را نکند تنها و تنها سرگذش��ت یک انسان‬ ‫نادر است‪ .‬یک انسان که منتظر نماند تا سرنوشت برای‬ ‫او رقم بخورد‪ .‬او گرچه از رس��وم کهن ضربه دیده بود‬ ‫اما سرنوش��ت را همانطور که خودش می خواست برای‬ ‫خودش رقم زد تا ش��اید بتواند عده ای دیگر را از دست‬ ‫رسوم جاهلی نجات دهد‪.‬‬ ‫«کالیگوال» در تماشاخانه ایرانشهر‬ ‫ما تا ابد مقصر خواهیم بود!‬ ‫«هیچ! هیچ! اخ که این شب چه سنگین است! ‪...‬ما تا ابد‬ ‫مقصر خواهیم بود! این ش��ب مثل درد ادمیزاد سنگین‬ ‫است‪ »..‬و این واپسین گفته های کایوس پیش از مواجهه‬ ‫با مرگ اس��ت‪ .‬زمانی که گویی لب به وصیت گشوده‬ ‫است و اخرین سطر های فلسفه جنون امیز خود در تفسیر‬ ‫زندگ��ی و مرگ را هجی می کن��د‪ .‬کالیگوال (کایوس)‬ ‫امپراتوری خسته از بی تفاوتی است‪ ،‬دیکتاتوری مجنون‬ ‫که جز ارزوی اشتی دادن ادمیان با انچه خود «حقیقت»‬ ‫(و ن��ه واقعیت) می پندارد‪ ،‬دس��ت به دامان اوهام خود‬ ‫ش��ده اس��ت‪ .‬او عاش��ق «ماه اسمان» اس��ت‪ .‬زمین از‬ ‫نظرگاه او چیزی کم دارد و ان همان است که کالیگوال‬ ‫می خواهد؛ ناممکن و جاودانگی‪ .‬از همین روس��ت که‬ ‫در مواجهه با بازخواست دیگران زمزمه می کند‪« :‬دنیا به‬ ‫این صورت که ساخته ش��ده‪ ،‬قابل تحمل نیست‪ .‬برای‬ ‫همین است که من احتیاج به ماه دارم‪ ،‬یا به خوشبختی‬ ‫یا عمر ابدی‪ .‬به چیزی که شاید دیوانگی باشد اما مال‬ ‫این دنیا نباش��د‪ ».‬نمایش��نامه «کالیگوال» از نوشته های‬ ‫مان��دگار البر کامو و به اعتباری یکی از سیاس��ی ترین‬ ‫این اثار در تاریخ ادبیات اس��ت‪ .‬ای��ن متن این روزها‬ ‫به کارگردانی یکی از کارگردانان خوش ذوق و کاربلد‬ ‫‪80‬‬ ‫او در انس��ان موج می زند‪ .‬وقتی واریس از دس��ت پدر‬ ‫فرار می کند و در بیابان های س��ومالی با حوادث مرگبار‬ ‫دس��ت و پنجه نرم می کند ترس رعب اوری خواننده را‬ ‫فرا می گی��رد و هنگامی که روزهای موفقیت امیز او یکی‬ ‫پس از دیگری از راه می رسند شادی سراسر وجود ادمی‬ ‫را فرا می گیرد‪.‬‬ ‫واریس دختری است امیدوار و باهدف‪ .‬به گفته خودش‬ ‫نام او یکی از شاهکار های طبیعت است که مادرش روی‬ ‫او گذاشته است‪.‬‬ ‫واریس به معنی گل صحراس��ت‪ .‬او می گوید گاهی در‬ ‫کشورم یک سال باران نمی بارد اما همین که بعد از یکسال‬ ‫باران به زمین برس��د و گردوغبار را بش��وید معجزه رخ‬ ‫می دهد و گل صحرا ظاهر می ش��ود‪ .‬گل صحرا نارنجی‬ ‫مایل به زرد درخش��ان اس��ت و من ان را خیلی دوست‬ ‫دارم‪ .‬گرچ��ه او این روزه��ا روزگار را بروفق مراد خود‬ ‫می بیند اما هنوز از رنجی کهنه عذاب می کشد‪ .‬او وقتی‬ ‫پنج سال بیشتر نداشت ختنه شد‪ .‬رسمی زشت و ناگوار‬ ‫که در واقع حاصل سنتی کهن است‪ .‬سنتی کهن که در این‬ ‫دوران حتی در کشورهای درحال توسعه همچون ما کمتر‬ ‫کسی از ان اطالعی دارد‪ .‬واریس زنی فوق العاده است‪ .‬او‬ ‫شب ها رویای بازگشت به وطن و دیدار با مادرش را در‬ ‫سر می پروراند‪.‬‬ ‫مادری ک��ه تمام موفقیت های زندگ��ی اش را مدیون او‬ ‫می داند‪ .‬خواندن سرگذش��ت واری��س حس هایی را به‬ ‫ش��ما القا می کند که هیچ گاه حتی تصور ان را نکرده اید‪.‬‬ ‫به طور مثال وقتی واریس سوار بر هواپیما و به سمت لندن‬ ‫حرکت می کند برای اولین بار انسان سفید پوست می بیند‪.‬‬ ‫برای ما ایرانی ها که سفید پوست یا حداقل روشن پوست‬ ‫محسوب می شویم‪ ،‬تصور سیاهی چیست؟ تصور ذهنی‬ ‫ما این است که وقتی روی سیاهی دست بکشیم سفیدی‬ ‫نمایان می شود‪ .‬یعنی سیاهی باید پاک شود تا سفیدی را‬ ‫ببینیم و اما واریس در این باره می گوید‪« :‬ادم هایی را دیدم‬ ‫عرصه تئاتر کش��ور‪ ،‬در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه‬ ‫اس��ت‪ .‬همایون غنی زاده در تازه ترین فعالیت خود‪ ،‬اثری‬ ‫دیگر را با همراهی گروه مونگو و بهره گیری از نمایشنامه‬ ‫کامو کارگردانی کرده اس��ت که هرچند در مدت زمانی‬ ‫طوالنی (نزدیک به ‪ 160‬دقیقه) اما مخاطب را به راحتی با‬ ‫خود هم��راه کرده و وارد جهان ذهنی و تفکرات موهوم‬ ‫«کالیگوال» می کند‪ .‬نمایش کالیگوال با مرگ «دروس��یال»‬ ‫خواهر و معشوقه کالیگوال اغاز می شود‪ .‬اتفاقی تراژیک‬ ‫که زمینه جنون و ترک قصر از س��وی کالیگوال را فراهم‬ ‫اورده و او را سرگردان بیابان ها می کند‪ .‬پس از سرگردانی‬ ‫سه روزه کایوس (کالیگوال) به قصر بازمی گردد‪ ،‬این بار اما‬ ‫ی متفاوت‪ .‬با فلسفه ای که خود بر ان باور دارد‬ ‫با جهان بین ‬ ‫و مصران��ه راه باوراندن ان ب��ه مردمان را در پیش گرفته‬ ‫است‪ .‬کایوس در این س��رگردانی چنان به مرگ اندیشی‬ ‫درافتاده که دیگر زنده ماندن برایش جذاب نیست و البته‬ ‫اینکه از این معبر به پوچی هم نمی رس��د‪ .‬او خود را این‬ ‫گونه ارام می کند که «طبیعت درس��ت عمل می کند»‪ .‬او‬ ‫در حکمرانی خود هم دست به دامان این فلسفه می شود‬ ‫و برای تس��ری ان به رعیت تحت امر خود‪ ،‬دلس��وزانه‬ ‫درباره ش��ان این گونه حکم صادر و اجرا می کند‪« :‬اعدام‬ ‫تس��لی می دهد و رهایی می بخش��د‪ .‬اعدام امری اس��ت‬ ‫عالمگیر‪ ،‬نیروبخش و در نیت عادالنه‪ .‬ادمی می میرد چون‬ ‫مقصر است‪ .‬مقصر است چون از اتباع کالیگوالست‪.‬‬ ‫و اما همه کس تابع کالیگوالست‪ .‬پس همه کس مقصر‬ ‫اس��ت‪ .‬از اینجا نتیجه می گیریم که همه کس می میرد‪.‬‬ ‫فقط محتاج به گذشت زمان و صبر هست‪ ».‬این گونه‬ ‫اس��ت که کالیگوال حکم مواجهه بی واس��طه ادمیان‬ ‫اط��راف خود با واقعیت مرگ را فیلس��وفانه(؟) امضا‬ ‫می کند‪ .‬تماشای «کالیگوال» با بازی درخشان صابر ابر‬ ‫در نقش کایوس در کنار نقش افرینی های درخش��ان‬ ‫رامبد جوان و هنگامه قاضیانی و کارگردانی و طراحی‬ ‫صحن��ه و لباس همایون غنی زاده‪ ،‬به راس��تی فرصتی‬ ‫است مغتنم برای رویاروی بی واسطه با یک دیکتاتور‬ ‫متوهم‪ .‬امپراتوری که نه فقط به انچه می کند علم دارد‬ ‫که معترف است‪« :‬ما تا ابد مقصر خواهیم بود!»‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫پیشنهاد‬ ‫میهمان این هفته‪:‬‬ ‫مصطفیرحماندوست‬ ‫چنین کنند بزرگان‬ ‫مصطفیرحماندوسترابدونشکهمهمی شناسند‪.‬‬ ‫هر کس��ی که مدرسه رفته باشد ش��عرهای او را در‬ ‫کتاب های فارس��ی دوران ابتدای��ی از یاد نمی برد‪.‬‬ ‫به خصوص شعر صددانه یاقوت را‪ .‬این شاعر پرکار‬ ‫کودکان و نوجوانان در اول تیرماه ‪ 1329‬در همدان‬ ‫متولد ش��د‪ .‬او که به کار برای کودکان شهره است‪،‬‬ ‫خود درباره کودکی اش خاط��ره قابل ذکری ندارد‪.‬‬ ‫کودکی اش با همان بازی های مرسوم دوره خود و با‬ ‫همان امکانات سپری شده است‪ .‬در باره اولین باری‬ ‫که شعر گفته می گوید‪« :‬هفته ای یک بار شب ها به‬ ‫حمام می رفتیم‪ .‬چون حمام محل ه ما روزها زنانه بود مجبور‬ ‫بودیم در نیمه شب هر هفته به حمام برویم‪ .‬کار ما بچه ها‬ ‫کمک کردن به بزرگ ترها بود‪ .‬اب ریختن و کیسه کشیدن‬ ‫و‪ ....‬یک شب وقتی داشتم پشت پیرمردی رنجور و ضعیف‬ ‫را کیسه می کشیدم علت الغری بیش از حدش را پرسیدم‬ ‫و وقتی او ش��روع به حرف زدن کرد دلم برایش سوخت‬ ‫و تصمیم گرفتم وقتی به خانه برگش��تم سرگذشت او را‬ ‫بنویسم‪».‬رحماندوست پس از اخذ لیسانس زبان و ادبیات‬ ‫فارسی از دانش��گاه تهران به عنوان کارشناس کتاب های‬ ‫خطی در کتابخانه مجلس مشغول به کار شد‪ .‬او پس از ان‬ ‫مسئولیت های اجرایی همچون مدیر مرکز نشریات کانون‬ ‫پرورش فکری کودکان و نوجوانان‪ ،‬مدیرمسئول نشریات‬ ‫رشد‪ ،‬سردبیر رشد دانش اموز‪ ،‬سردبیر سروش کودکان و‬ ‫نوجوانان‪ ،‬سردبیر نشریه پویه‪ ،‬مدیر برنام ه کودک سیما و‬ ‫مدیرکل دفتر مجامع و فعالیت های فرهنگی وزارت ارشاد‬ ‫را تجربه کرده اس��ت‪.‬اما همیشه عالقه اصلی او خواندن‪،‬‬ ‫نوشتن و سرودن بوده اس��ت و کارهای اجرایی برای او‬ ‫مانع محسوب می ش��وند‪ .‬همان طور که در مورد دوران‬ ‫دبیرستان خود می گوید‪« :‬سه س��ال اخر دبیرستان را در‬ ‫مدرسه امیرکبیر بودم که کتابخانه نداشت‪ .‬با هزار زحمت‬ ‫یکی از اتاق های مدرسه را برای کتابخانه اماده کردم و در‬ ‫این راه جناب اقای اکرمی معلم فلسفه ما (که بعدا وزیر‬ ‫اموزش و پرورش شد) کمک زیادی به من کرد‪ .‬تاسیس‬ ‫این کتابخانه دغدغه دسترسی من به کتاب را کمتر کرد‪».‬‬ ‫رحماندوست در جشنواره های ادبی و فرهنگی همچون‬ ‫‪ 14‬اینچ خبر‬ ‫انار روستای تهران !‬ ‫احمد رنجبر‬ ‫«می گن تهرون جای قشنگیه‪ ،‬ولی مردم اش بد هستن‪».‬‬ ‫این دیالوگی معروف از فیلم « دختر لر»‪ ،‬نخس��تین فیلم‬ ‫ناطق س��ینمای ایران اس��ت که از قضا خیلی صریح به‬ ‫نقد پایتخت می پردازد‪ .‬س��ال ‪ 1279‬بود که مظفرالدین‬ ‫شاه در س��فرش به دیار فرنگ‪ ،‬دلباخته سینما توگراف‬ ‫شد و ابراهیم خان عکاسباشی‪ ،‬مامور ورود این دستگاه‬ ‫عجیب و غریب به دربار شاه قاجار‪ .‬به مرور سینما شکل‬ ‫گرفت و فراگیر شد اما زاویه دوربین فیلمسازان چندان‬ ‫از پایتخت به ش��هرهای دیگر چرخش نیافت‪ .‬در طول‬ ‫حیات س��ینمای ما تهران مس��تقیم و غیر مستقیم سوژه‬ ‫بسیاری از فیلمسازان بوده‪( .‬یکی از نمونه های اخیر فیلم‬ ‫اپیزودیک «طهران‪ ،‬تهران» مهرجویی و کرم پور است که‬ ‫بهار امسال اکران شد‪ ) .‬در میان فیلم های مستند‪« ،‬تهران‬ ‫انار ندارد» یکی از شاخص ترین اثار ساخته شده درباره‬ ‫تهران اس��ت که سال گذشته به صورت محدود اکران و‬ ‫البته با استقبال مواجه شد‪ .‬اگرچه فیلم مسعود بخشی چند‬ ‫س��الی در محاق بود ولی این شانس را داشت که جزو‬ ‫معدود مستندهای اکران شده سینمای ایران باشد‪ .‬این فیلم‬ ‫به تازگی وارد ش��بکه نمایش خانگی شده و با توجه به‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬ ‫کتاب سال و جشنواره فیلم کودک و نوجوان‪ ،‬عضو هیات‬ ‫داوران بوده و تاکنون بیش از ‪ 115‬اثر از او به چاپ رسیده‬ ‫اس��ت‪ .‬او ارزو دارد که ترجمه قران برای نوجوانان را به‬ ‫اتمام برساند‪ .‬با این پیشینه الزم دیدیم تا از اثار پرخاطره‬ ‫برای ایشان اگاه شویم‪ .‬روحیه لطیف و مهربان او باعث‬ ‫شد تا به گرمی پاسخ سئواالت ما را بدهد که از این بابت از‬ ‫او سپاسگزاریم‪« .‬متاسفانه به دلیل مشغله زیاد در این چند‬ ‫سال نمی توانم پیگیر کتاب های تازه چاپ شده باشم‪ .‬یک‬ ‫کتاب را باید چهار پنج نفر توصیه کنند تا بروم سراغش و‬ ‫ان را مطالعه کنم‪ .‬دو سه سال پیش هم بعد از این که دیدم‬ ‫سه چهار نفر از دوستان پیشنهاد کردند که رمان «کوری»‬ ‫را بخوانم‪ ،‬صبح جمع��ه ای خواندن ان را اغاز کردم و تا‬ ‫شب کتاب را تمام کردم‪ .‬وقتی کتاب را بستم خوشحال‬ ‫ب��ودم که اثری خوب را خوانده ام و فکر می کردم که مثل‬ ‫کتاب های دیگر این کتاب هم برایم تمام ش��ده است‪ .‬اما‬ ‫تازه بعد از بستن کتاب دوباره این رمان از اول در درون من‬ ‫اغاز شد‪ .‬ان شب نتوانستم چیزی بنویسیم یا پای کامپیوتر‬ ‫بروم و به کارهایم برسم‪ .‬و جالب اینجاست که صبح شنبه‬ ‫وقتی مشغول رانندگی بودم ناگهان ترمز کردم‪ .‬یک لحظه‬ ‫حس کردم راننده ای که از روبه رو به س��مت من می اید‬ ‫کور اس��ت‪ .‬چند صباحی این حس در من وجود داشت‬ ‫و با احتیاط رانندگی می کردم که مبادا راننده روبه روی من‬ ‫کور باشد‪ ».‬الزم به یاداوری است که رمان کوری نوشته‬ ‫ژوزه ساراماگو‪ ،‬نویسنده شهیر پرتغالی و برنده جایزه نوبل‬ ‫در س��ال ‪ 1998‬برای اولین بار در سال ‪ 1995‬منتشر شد و‬ ‫تاکنون س��ه ترجمه مینو مشیری‪ ،‬اسداهلل امرایی و مهدی‬ ‫غبرایی از این اثر در ایران به چاپ رسیده است‪ .‬وقتی از‬ ‫ایشان در مورد موسیقی سئوال کردیم‪ ،‬بی درنگ به بیست‪،‬‬ ‫س��ی سال پیش بازگشت‪ ،‬به دوران دبیرستان‪ .‬ماجرا را از‬ ‫زبان خودشان می خوانیم‪« :‬در دوران دبیرستان به موسیقی‬ ‫عالقه مند شده بودم و تصمیم گرفتم که سنتور یاد بگیرم‪.‬‬ ‫روزی اس��تاد به من گفت قطعه «زنگ شتر» استاد صبا را‬ ‫گوش کن و حست را به من بگو‪ .‬وقتی این کار را کردم‬ ‫گفتم انگار بچه ش��تری دنبال مادر خودش است‪ .‬استاد‬ ‫خوشحال شد و گفت دقیقا همین طور است‪ .‬برو تمرین‬ ‫کن و هر وقت این قطعه را یادگرفتی بدان که موسیقیدان‬ ‫ش��ده ای‪ .‬هفت و هشت ماه تمرین کردم و قطعه را پیش‬ ‫استاد نواختم‪ .‬گفت خوب است‪ ،‬ولی خشک است‪ .‬لطافت‬ ‫الزم را ندارد‪ .‬این قطعه مرا به این نقطه رساند که فهمیدم‬ ‫بعد از هشت ماه تالش و تمرین به جایی رسیدم که کسی‬ ‫قبل از من ان را بسیار لطیف تر انجام داده است‪ .‬این جریان‬ ‫داستان مولوی را برایم تداعی کرد که قصه نویس نباش‪،‬‬ ‫ان چن��ان باش که قصه تو نویس��ند‪ .‬من تازه فهمیدم که‬ ‫قصه کس دیگری را نوشته ام ولی خوب هم ننوشته ام‪ .‬این‬ ‫اتفاق باعث شد تا بیشتر به سمت ادبیات بروم و روی ان‬ ‫تمرکز کنم‪ .‬اثر و قطعه پرخاطره دیگری را که از موسیقی‬ ‫به یاد دارم‪ ،‬قطعه شور امیر اف اذربایجانی بود‪ .‬این قطعه‬ ‫در دوران دانشجویی ما بسیار دانشجو پسند بود و چه در‬ ‫تنهایی و چه در جمع این قطعه را گوش می دادیم و شنیدن‬ ‫ان حال و هوای دوران دانشجویی را برایم زنده می کند‪».‬‬ ‫وقتی فیلم پرخاطره ایشان را پرسیدم گفتند‪« :‬در زمینه فیلم‬ ‫چیزی به ذهنم نیامد و دوست ندارم تالش کنم تا چیزی‬ ‫را انتخاب کنم‪ ،‬چون عقیده دارم که نباید با فکر کردن جای‬ ‫احساس را بگیرم‪».‬‬ ‫پتانسیلش انتظار می رود از اثار پرفروش باشد‪ .‬فیلمساز در‬ ‫روایت اثر از دو راوی استفاده کرده؛ نصرت کریمی و خود‬ ‫بخشی‪ .‬کریمی دیالوگ های بخش تهران قدیم را می گوید‬ ‫و بخشی‪ ،‬گفتار تهران امروز را بیان می کند‪ .‬فیلم با جمله ای‬ ‫از «اثارالب�لاد» زکریا محمد قزوینی در قرن هفتم هجری‬ ‫اغاز می ش��ود‪« :‬تهران روستای بزرگی در حوالی شهرری‬ ‫اس��ت که باغ ها و درختان میوه فراوان دارد‪ .‬ساکنان ان در‬ ‫سرداب هایی زندگی می کنند که به النه مورچگان می ماند‪.‬‬ ‫میوه هایشان نیکو و فراوان است و به ویژه اناری دارند که در‬ ‫هیچ یک از شهرها نظیرش یافت نمی شود‪ ».‬بخشی فیلم را‬ ‫با قرائت استعفانامه خودش از ساخت مستندی درباره انار‬ ‫تهران و موانع س��اخت این فیلم شروع می کند‪ .‬در خالل‬ ‫ای��ن گزارش وجوه مختلف ش��هر ته��ران‪ ،‬از تاریخ ‪۲۰۰‬‬ ‫ساله اش گرفته تا مش��کالت معاصرش با بیانی هجوالود‬ ‫بیان می شود‪ .‬فیلمساز به جای روایت خشک و خسته کننده‬ ‫از زب��ان طنز بهره می گیرد‪ .‬این طنازی در تدوین و هنگام‬ ‫چینش سکانس هم رعایت می شود‪ .‬همین مشخصه فیلم‬ ‫را از دیگر اثار س��اخته شده درباره تهران متمایز می سازد‪.‬‬ ‫استفاده از ترانه فولکلور «ماشین مشتی ممدلی» هنگام نشان‬ ‫دادن توسعه خودروس��ازی تهران‪ ،‬اشاره به فرهنگ باالی‬ ‫مردم هنگام نش��ان دادن خیابان پر از اش��غال‪ ،‬معرفی دو‬ ‫شخصیت کمیک «بابک جان» و «مهندس محبی» که به‬ ‫کار ساخت و ساز مسکن در تهران اشتغال دارند‪ ،‬برای‬ ‫بیان معضل برج سازی‪ ،‬برخی از تمهیدات فیلمساز در‬ ‫جذاب ش��دن اثر و روشی سینمایی در بیان حرف های‬ ‫بعضا گزنده است‪ .‬فیلم همچنین نیمچه کنایه ای به بحث‬ ‫روز (اصالحات) می زند و اش��اره ای به جریان تجدد و‬ ‫اصالحات در تهران قدیم دارد‪ .‬جمله معروف «دختر لر»‬ ‫و جیغ استمداد طلبانه او هم ترجیع بند مستند «تهران انار‬ ‫ندارد» می شود‪ .‬فیلمساز با این روش‪ ،‬اشاره مستقیم به‬ ‫مشکالت عدیده پایتخت دارد که در نهایت عمر ان با‬ ‫زلزله مهیب به سر می رسد!‬ ‫‪81‬‬ ‫‪82‬‬ ‫مثلث شماره ‪41‬‬